ه تۆڕی جیهانیی ئینتێرنێت دا: ماڵپه‌ڕی ناوه‌ندیی حیزبی دێموکراتی کوردستان ،رۆژنامه‌ی «کوردستان» ل ئیمەیل و ته‌له‌فوونی ته‌شکیالتی نهێنی: +9647508578190 Tashkilat.kdp92@gmail.com
www.kurdistanukurd.com info@kurdistanukurd.org info@kurdistanukurd.com www.kurdch.tv Hotbird:6 13 MHz 11137 polarization: horezental-SR: 27500 - FEc : 3/4 Radiodk59@gmail.com
دەوڵەت ئابادی:
ه واڵتی خۆم بێگانه‌م و هه‌ست به نامۆیی ده‌که‌م!» « 30ساڵە ل
مەحموود دەوڵەت ئابادی لە بابه‌ت چاپ‌و فرۆشی ناقانوونیی فرۆشتنی كتێبی «زوال كلنل» ناڕەزایەتیی دەربڕی‌و ڕوو بە كاربەدەستانی وەزارەتی ئیرشاد گوتی سااڵنێكە مافەكانی ئەو وەك نووسەرێك پێشێل كراوە. دەوڵەت ئابادی لە كۆبوونەوەیەكدا كە بە بۆنەی حەوتووی كتێب بەڕێوەچوو ،ڕوو بە عەبباس ساڵحی ،جێگری وەزیری ئیرشاد كە لەم كۆبوونەوەیەدا بەشداری كردبوو ،گوتی :سااڵنێكی زۆرە كە مافە مەدەنی‌و ئینسانییەكانی من ژێر پێ دەندرێ .مافی كار ،خانەنشین كران ،بیمەی باڵوكردنەوەی بەرهەمەكانم ،مافی بەدواداچوونی دزرانی بەرهەمەكانم لە سینەما و تەلەڤیزیۆن هه‌ر ههموو پێشێل كراون‌و من دەمهەوێ پرسیار لە كاربەدەستانی ئیرشاد بكەم كە لە بەرچی كتێبی «زوال كلنل»ی منیان جەعل كردووەو لە شارەكاندا بە ناوی منەوە دەیفرۆشن‌و هیچ كەسیش نییە پێشیان پێ بگرێ؟ كتێبی «زوال كلنل» كە بەرهەمی ئەم نووسەرەیە لە ساڵی 1387ەوە چاوەڕێی وەرگرتنی مۆڵەتی باڵو كردنەوە لە وەزارەتی ئیرشادە ،بەاڵم تا ئێستاش ئەم مۆڵەتەی پێ نەدراوە. دەوڵەت ئابادی لەم كۆبوونەوەیەدا گوتوویەتی :باشترین
حكوومەتەكان ئەم حكوومەتانەن كە که‌س خۆی تێدا بە بێگانە نه‌یه‌ت ه به‌رچاو .شایانی باس ه چه‌ند ڕۆژ له‌وه‌پێش ل ه باڵوێزخانه‌ی فه‌رانس ه میداڵی شانازیی « شوالیه‹ی فه‌ڕانس ه ب ه مه‌حموود ده‌وڵه‌ت ئابادی به‌خشراو ،ئه‌وه‌ش بوو ه هۆی تووڕه‌یی ئوسولگه‌رانی کۆماری ئیسالمی.
له‌و رێوڕه‌سمه‌دا ک ه به‌به‌شداریی ژماره‌یه‌کی زۆر ل ه ئه‌دیبان‌و نووسه‌رانی کورد ل ه شارەکانی سەقز ،سنە ،مەریوان، سەردەشت ،مەهابادو چەندین شاری دیکه‌ی کوردستان به‌ڕێوه‌چوو ،له‌الیه‌ن کۆمه‌ڵێک له نووسه‌رانی وه‌ک ئەحمەد حەیدەری ،فەتاح ئەمین‌زادە ،حامید کاویان‌و سدیق کەریم‌پوور باس ل ه ئابووری ،ئاسەوارناسی ،جوغرافیاو مێژوو شاری بانه کرا. هه‌ر له‌و کۆبوونه‌وه‌یه‌دا نووسه‌ر محەممەد ڕەئوف تەوەکولی باسی لە پێشینەی کوردو ڕەوتی ئیستای لە ناوچەکە ن پێشکێش به‌و نووسه‌ر ه کراو ل ه کردو پاشان له‌وحی رێزلێنا درێژ هش‌دا لە الیەن ئەنجومەنەکان‌و کەسایەتییە کۆمەاڵیەتی و ئیدارییەکان‌و کار بەدەستانی بانەو ه ب ه پێشکێش‌کردنی چه‌پک ه گوڵ ڕێز ل ه موحەممەد ڕەئوف تەوەکولی گیرا.
کێش‌هه‌ڵگرێکی کورد بووه قاره‌مانی دنیا کیانووش ڕۆسته‌می ،وه‌رزشکاری کوردی خه‌ڵکی کرماشان‌و نوێنه‌ری ئێران ل ه پێشبڕکێ جیهانییه‌کانی کێش‌هه‌ڵگری میدانی زێڕی ئه‌و کێبرکێیانه‌ی هێنایه‌وه. کیانووش ڕۆسته‌می ب ه به‌رزکردنه‌وه‌ی کێشی 391کیلۆ ل ه کۆی دوو حه‌ڕه‌ک هت‌دا توانی میدالی زێڕی ئه‌و کێبرکێیان ه بباته‌وه‌و ل ه سه‌ر سه‌کۆی یه‌که‌می جیهان جێ بگرێ .ڕۆسته‌می ل ه حاڵێکدا پێی نای ه ئه‌و پێشبڕکێیان ه ل ه قه‌زاقستان ک ه ب ه ههموو هیواو هۆمێدی ئێران داده‌نراو دواجار توانی میداڵێ زێڕی ئه‌و پێشبڕکێیانه بباته‌وه. ئه‌و وه‌رزشکار ه کورد ه دوای وه‌ده‌ستهێنانی میداڵی زێڕی ئه‌و پێشبڕکێیان ه ره‌خنه‌ت توندی ل ه ده‌نگ‌و ڕه‌نگی کۆماری ئیسالمی سه‌باره‌ت ب ه باڵونه‌کردنه‌وه‌ی ڕاسته‌وخۆی ئه‌و کێبرکێیانه‌و پشتگوێ خستنی ئه‌و وه‌رزشکارانه گرت. کیانووش ڕۆسته‌می ده‌ڵێ ده‌نگ‌و ڕه‌نگی کۆماری ئیسالمی زیاتر بایه‌خ ب ه تۆپێن ده‌داو وه‌رزشه‌کانی دیک ه پشتگوێ ده‌خاو
The Official Organ Party of Kurdistan The Organ ofDemocratic Kurdistan Democratic Party-Iran - I ran
NO: 644 20 november 2014 No: 493 5 Sep 2008
به‌ر له مااڵوایی
گەشە کردنی خه‌باتی مه‌ده‌نی له ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان
ه شاری بانه رێزلێنان له محه‌ممه‌دره‌وف ته‌وه‌كولی ،نووسه‌رو مێژوونووس ل
ل ه ڕێوڕه‌سمێک‌دا لە ژێرناوی « بان ه ب ه درێژایی مێژوو» ل ه شاری بانە بە به‌شداریی ژماره‌یه‌ک ل ه نووسەران‌و ئه‌دیبان رێز ل ه نووسه‌رو مێژوونووس محه‌ممه‌دره‌وف ته‌وه‌كولی نرا.
KURDISTAN
ئه‌وه‌ش ل ه ئه‌نگیزه‌ی وه‌رزشکاران‌و دڵخۆشیی ئه‌وان ب ه ئاکامی هه‌وڵه‌کانیان ده‌دا.
ژنانی کۆبانێ -کاری نوێی هونه‌رمه‌ند هادی زیائه‌دیینی
( وەرگیراو لە فەیسبووکی هونەرمەند)
یەکێک لە پرسە گرینگەکانی فەلسەفەی سیاسی و یەکێک لە سه‌ره‌کیترین چەمکەکانی جیهانی مۆدێڕن ،دروســت بوونی کۆمەڵگای مەدەنییه .کۆمەڵگه‌ی دێــمــوکــرات‌و ئ ــازاد پێویستی بە پێشزەمینەی فەرهەنگی و فکری هەیە کە خەباتی مەدەنی ل ه بواره‌جۆراوجۆره‌کان‌دا پێکی دێنێ .یه‌کێک ل ه پێویستییە گرنگ و به‌نرخه‌کانی خه‌باتی مـه‌ده‌نــی ،ئاگایی‌و وشیاری سیاسیی کۆمه‌ڵگه‌یه. له رۆژهـه‌اڵتــی کوردستان مــاوه‌ی چه‌ند ساڵێکه گوتارێک کوێستان فتوحی باڵی به‌سه‌ر فه‌زای سیاسیو رووناکبیری کوردستاندا کێشاوه، ئه‌ویش گوتاری خه‌باتی مه‌ده‌نی‌و کۆمه‌اڵیه‌تیی ه ل ه چوارچێوه‌ی کۆمه‌ڵێک رێکخراوو ئین جی ئۆی تایبەت بە ژینگه‌پارێزان ،ژنان ،داکۆکیکەرانی مافی مرۆڤ، خوێندکاران و کرێکاران‌و هتد. پارێزگاری ل ه ژینگه‌‌و شکاندنی چەکە ڕاوییه‌کان ،کۆڕو کۆبوونه‌وه‌‌و چاالکیی هونه‌ریی، فه‌رهه‌نگی‌و رووناکبیریی جۆراوجۆر ،باسکردن له ماف ه پێشێلکراوه‌کانی ژنان‌و دیفاع ل ه مافی مرۆڤ ،به‌ربه‌ره‌کانیی لهگهڵ ماده‌هۆشبه‌ره‌کان ،بەشێکن لەو خه‌باته مه‌ده‌نییه‌ی ک ه ئه‌مڕۆ له رۆژهه‌اڵتی کوردستان به‌خۆشییه‌و ه خه‌ریک ه شکڵ ده‌گرێ .لهگهڵ ئه‌وه‌ی ره‌نگه ی زۆر ئاکتیڤ هێندێک له‌و بوارانه به‌هۆی رێگریی ده‌زگا سه‌رکوتکه‌ره‌کانی کۆماری ئیسالم ی سیاسی و پێگه‌یشتوویی که‌لتووری‌و فه‌رهه‌نگیی خەڵکی کوردستان نه‌بن ،به‌اڵم وشیاری و ئه‌و باگراوه‌ند ه نه‌ته‌وه‌ییه دەوڵەمەندەک ه خه‌ڵکی رۆژهه‌اڵتی کوردستان هه‌یانه ،ئەوەندە جێگای هیواو گەشبینییە کە چاوەروانیی ئەوەی لێ دەکرێ له داهاتوویه‌کی نزیکدا خه‌ڵک به‌رفراوانتر ل ه حه‌ره‌که‌ت ه مه‌ده‌نییه‌کان‌دا به‌شداری بکه‌ن و بە سوود وەرگرتن ل ه هێندێک هه‌ڵ‌و مه‌جالی تایبه‌ت ،بوار بۆ هێنانە گۆری داخوازی گەورەتر و حه‌ره‌که‌تی بەرینتر ل ه کۆمه‌ڵگه‌‌دا بڕه‌خسێنن. خه‌باتی مه‌ده‌نی ،دیوێکی دیکه‌ی خه‌باتی سیاسی ،نه‌ته‌وه‌یی،که‌لتووری یەکێک لە ئەهرۆمە گرنگەکانی پابەندڕاگرتنی سیستەمێکی دەسەالتدارەتی بە ڕێزدانان بۆ ماف و ئازادییەکانی خەڵک ،هەروەها یەکێک لە هۆیەکانی بیدەنگ و بێهەلوێست نەبوونی کۆمەڵگە لە ئاست سەرەڕۆیی دەسەالتێکی سیاسی ل ه هه‌ر واڵتێک‌دا ،لەمەیداندا بوون و گەشەی خه‌باتی مه‌ده‌نییە .لە خۆرا نییە دەسەاڵتی کۆماری ئیسالمی بە جاوێکی دوژمنانە سەیری ئەو حه‌ره‌که‌تانه له رۆژهه‌اڵتی کوردستان دەکا ،زۆر جار ره‌خنه‌گرتنی چاالکان‌و رێکخه‌رانی حه‌ره‌که‌ت ه مه‌ده‌نییه‌کان له حکوومه‌ت و سیاسه‌ته‌کانی کۆماری ئیسالمی ،ب ه ی نه‌ته‌وه‌یی« و «شه‌ڕ لهگهڵ خودا» تۆمه‌تبار ده‌کا و بـه‌رده‌وام ی لهگهڵ ته‌ناهی «دژایه‌ت بەرەورووی گوشار ،هه‌ڕه‌شه‌و زیندان‌و حوکمی ناڕه‌وایان دەکاتەوە. ی مه‌ده‌نی و که‌سایه‌تییه‌کی ئه‌وه‌تا به‌ڕێز محه‌ممه‌د سدیق که‌بوودوه‌ند ،وه‌ک هێمای خه‌بات ی ی کورد له رۆژهه‌اڵتی کوردستان ،ب ه بڕیاری به‌رپرسان ی مرۆڤ پێشه‌نگ ل ه داکۆکی لە مافه‌کان ی 11سال زیندانی بۆ بڕاوه‌ته‌وه ک ه ی ئیسالمی ،سزا ی کۆمار ی وه‌زاره‌تی ئیتالعات پایه‌به‌رز قورسترین سزای ه بۆ چاالکێکی مه‌ده‌نیی مافی مرۆڤ .دیار ه به‌ڕێزیان ده‌ڵێ ئهم ه بۆ من که‌مترین سزایه ل ه پێناو ئازادیو مافی مرۆڤ ل ه ئێراندا! *** ئه‌گه‌ر ل ه كاتی ئیستا دا حیزبه سیاسییه‌کانی کوردستان ده‌رفه‌تیان بۆ رووب ـه‌ڕوو ی راسته‌وخۆ لهگهڵ رێژێمی کۆماری ئیسالمیدا نیه یا ئەم دەرفەتە زۆر بەرتەسکە، بوونه‌وه خه‌باتی مه‌ده‌نیی چین‌و توێژه‌کانی کۆمه‌ڵگ ه لهگهڵ داموده‌زگا سه‌رکوتکه‌ره‌کانی ئه‌و رێژیم ه ده‌توانێ ئهم بۆشاییه تا راده‌یه‌ک پڕ بکاته‌وه و چاالکان ده‌توانن هه‌مووچین وتوێژه‌کان‌و پێکهات ه جیاوازه‌کانی نێو کۆمه‌ڵگ ه وه‌ک ژنان ،الوان ،مامۆستایان ،خوێندکاران کرێکاران و هتد ل ه رێکخراوو ئێن جی ئۆی تایبه‌ت به خۆیاندا له‌سه‌ر بنه‌مای سه‌رپێچی و (نا) گوتن ب ه سیاسه‌ته‌کانی ده‌سه‌اڵت رێک بخه‌ن و هانیان بده‌ن بۆ رووبه‌رووبوونه‌وه لهگهڵ سیاسه‌تی په‌راوێز خستن‌و و پێشێل کردنی ئاشکرای مافی مرۆڤ و سەرەتاییترین مافەکانی هەر کام لەو چین و توێژانە. بۆ نموون ه ئه‌وه‌ی ل ه ساڵی 1392له مه‌ریوان رووی دا -لەبەرکردنی جلوبەرگی ژنان ه وه‌ک سزایه‌ک بۆ پێاویکی تاوانبار لە الیەن کاربەدەستانی کۆماری ئیسالمییەوە و گێڕانی بەناو شار‌دا -هیچ حاشای لێ‌ناکرێ کە سووکایەتییەکی ئاشکرای دەسەاڵت و سیستمی ی به‌رینی چاالکانی قەزایی کۆماری ئیسالمی بە ژن بوو .به‌اڵم ئه‌و کرده‌وه‌ی ه لهگهڵ ناڕه‌زایه‌تی مه‌ده‌نی رووبه‌ڕوو بۆوه‌‌و ته‌نانه‌ت پاشەکشه‌یان به‌و هه‌ڵوێسته‌ی به‌رپرسانی رێژیم کرد .هه ر دوای ئه‌و حه‌ره‌که‌ته ئێعترازیی ه بوو «ناوەندی کاروباری ژنان و بنەماڵە «کە ناوەندێکی سەر بە دەزگای سەرکۆماریی رێژێمی ئیسالمیی ئێرانە ،لە راگەیەندراوێکدا رایگەیاند کە گێڕانی پیاوێک بە لیباسی ژنانەوە لە شاری مەریوان ،ب ه کارێکی ناشایست و گه‌وجانه‌ی ده‌زانن‌و ئــەوان مـەحکوومی دەکــەن و داوایــان لە پۆلیسی ئه‌و شــاره کــردوە بەهۆی ئەو کارەیان روونکردنەوە بدەن .هەروەها لە الیەن چه‌ند نوێنەری مەجلیسی شوڕای ئیسالمییشەوە ئهم کاره‌ی پۆلیس مەحکووم کرا. ئه‌و جۆره لێدوان و روونکردنه‌وانه‌ی ده‌سه‌اڵت ،چ بۆ هێورکردنه‌وه‌ی وه‌زعه‌ک ه بووبن و چ بۆ پێشگیری له دووپاتبوونه‌وه‌ی کرده‌وه‌ی له‌م چه‌شنه ،یه‌ک ڕاستی ده‌گه‌یه‌نن که حه‌ره‌که‌تی ئێعترازی‌و مه‌ده‌نیانه ،جگه له‌وه‌ی له هێندێک بواردا پاشه‌کش ه ب ه ده‌سه‌اڵتی سه‌رکوتکه‌ر ده‌کا ،شوێندانه‌ریشه له‌سه‌ر بردنە سەری ئاستی رۆشنبیریی کۆمه‌ڵگ ه له‌پێوه‌ندیی لهگهڵ پرسه‌جۆراوجۆره‌کان دا. له‌م پێوه‌ندییه‌دا پێویستە حیزبه‌سیاسییە‌‌کانی کوردستانیش پاڵپشت ،هاند هر‌و هاوکار و یارمه‌تیده‌ری گەشەکردنی به‌ستێنی حه‌ره‌که‌تی مه‌ده‌نی له رۆژهه‌اڵتی کوردستان بن .هاوده‌نگی و هاوکاری لهگهڵ خەباتی مەدەنی و ئەکتەرانی نیو ئەو خەباتە ،دەبێتە هۆی ئەوە ژمارەیەکی هەرچی زیاتری خەڵک بێنە نیو حەرەکەتە مەدەنییەکان و ،بێتەفاوەتی و بێهەلوێستی لە ئاست ستەم و زۆرداری و سەرکوتی هاوزمانان و هاونیشتمانان و بێمافییەکان و هەالواردنەکان، جێگای خۆی بدا بە هاتن بۆ نێو جموجۆڵە مەدەنییەکان .ئەمە جگە لەوەی دەبێتە هۆی وشیاربوونەوە و زیندوویی خەڵک و کۆمەڵگە ،ڕوخساری شارستانی ،ئازادیخوازی و ئاشتیخوازانەی خەڵکی کوردستان و ناوەرۆکی سەردەمیانە و پێشکەوتوانەی داخوازەکانیان بۆ خەلکی ئێران و بۆ خەڵکی جیهان ،باشتر دەربکەوێ و سەرکوتکردنی حەرەکەتەکانی خەڵکی کوردستان ،بۆ کۆماری ئیسالمی ،دژوارتر و پڕتێچووتر بێت .لە الیەکی دیکەشەوە کۆمه‌ڵگه له ڕووی مەدەنییەت و عەقڵییەت و ڕۆشنبیرییەوە زیاتر پێش دەکەوێ و ژیرانەتر بەرەوڕووی قه‌یران ە کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان دەبێتەوە.
ژماره٦٤٤ : ٢٩ی خەزەڵوەری ١٣٩٣
٢٠ی نوامربی 2014
تەرمێکی مەزن ،واڵتێکی بچووک
ئێستا کچێک نیشتمانمه
بە بۆنەی ساڵیادی کۆچی دوایی ئەحمەد کایا
مەنووچێهر پوردڵ سایتی هــابــەر ئیکسی تــورکــی ڕێــک شــەش ساڵ لەمەوبەر لە هەواڵێکدا باسی ئەمەی کــردبــوو کە لە باکووری کوردستان ئەنجومەنی شارەوانی شارۆچکەی دەری ــک کــە ســەربــە شــاری مــاردیــنــە ،پارکێکی تــازەی بۆ دانیشتووانی شارەکە بە ناوی هونەرمەندی کورد «ئەحمەد کایا» دروست کردووە ،بەاڵم قائیم مەقامی ئەم شارۆچکەیە ڕازی نەبووە پاڕکەکە بە ناوی هونەرمەندی ناوبراو بکرێتەوە. هەر هەمان سەرچاوە باڵوی کردبۆوە کە قائیم مەقام نووسراوەیەکی سەبارەت بەم بابەتەوە بۆ مەجلیسی شارەوانی ناردووە ،کە تێیدا هاتووە ئەم ناوەی لە سەر پاڕک دانــراوە لەگەڵ کومەڵگای ئێمە ناگونجێ ،چونکە ئەم ناوە بە الی پارچە بوونەوە دەچێت .بەپێی هەواڵی سایتەکە سەرۆکی شارەوانی دەریــک ڕەمــەزان کاپار لە لێدوانێکدا واڵمــی ئــەم نــووســراوەی قائیم مەقامی داوەتەوە و گوتوویەتی :ناوی هونەرمەند ئەحمەد کایا هیچ خراپێکی پێچەوانەوەی بۆ کۆمەڵگا تێدا نیە ،ئەحمەد کایا هونەرەندیکی جەماوەری بوو لە تورکیا .بۆیە ئێمە ئەو ناوەمان لەسەر داناوە. لــەدرێــژەی قسەکانی خــۆیــدا ڕەمـــەزان گــوتــی :ئەم کێشەیە لە الیەن مەجلیسی شارەوانی خۆمانەوە باس دەکەین .ئەگەر هەمان بڕیار دەرچوو بۆ ئەم ناوە ،ئەوە دووبــارە لە قائیم مەقامییەت قەبووڵ ناکەین و ئێمە کێشەکە بۆ بەردەم دادگا دەبەین. ئەحمەد کایا گۆرانیبێژی بەناوبانگی تورکیا ساڵی ١٩٥٧لــە شــاری ماالتیای تورکیا لــە دایــک ب ــووە .لە کاتی مێرمنداڵی دا به‌هۆی باری نالەباری ژیانی باوکی، هاوڕێی بنەماڵە بــەرەو ئیستانبووڵ بارگەیان تێک‌نا. باوکی کە پێشتر لە کارخانەیەکی پارچەسازی دا کاری دەکــرد ،لە پێشانگایەکی سەیارەی شاری ئیستانبووڵ بووبە بەردەست. ئەحمەد کایا دەڵێت :هەموو ڕۆژێ کە بەرەو قوتابخانە دەچـــووم ــەوە ،بــاوکــم دەدیـــت کــە خــەریــکــی شوشتنی سەیارەیە و بەردەوام لەدڵی خۆمدا دەمگوت کاتێ گەورە بووم پێشانگایەک بۆ باوکم دەکڕم تا بۆخۆی ئەربابی خۆی بێت .بەاڵم ئەوە تەنیا خەونێک بوو و بەس .چون پاش ماوەیەکی کورت بابی مرد و بنەماڵەکەی بەتەنیا بەجێ هێشت .ئەحمەد کایا وەک بچووکترین ئەندامی بنەماڵە لە بارودۆخێکی یەکجار سەخت و دژواردا ژیانی تێپەڕ دەکرد .ئه‌و دەڵێت :زۆر ڕۆژان نەمدەتوانی تەنانەت ١بڵیتی ئوتووبووسیش بکڕم. سەردەمی الوی کایا هاوتەریب بوو لەگەڵ کوودەتای کەنعان ئــۆرەن و سەرکوت و پشوو هەڵبڕینی دەنگە سیاسییەکانی کۆمەڵگای تورکیا .ئــەو کە بە توندی دژی بارودۆخی داسەپاو بوو ،ساڵی ١٩٨٥بەیارمەتی هاوڕێکانی ئاڵبۆمی گۆرانییەکانی بــاو کـــردەوە کە بۆخۆی هیج هیوایەکی نەبوو بۆ پێشوازی خەڵکی، تەنیا بەتەما بوو لەڕێی گۆرانییەکانییەوە دەنگی خۆی بـ ــەدژی دەســــەاڵت هــەڵــبــڕێــت .چــەنــد ڕۆژ پ ــاش بــاو بوونەوەی ئاڵبۆمەکەی ،کاربەدەستانی قەزایی تورکیا لەبەر ئەوەی کە کاسێتەکە چەند گۆرانی سیاسی تێدایە، کۆیان کردەوە .پاش دەنگ هەڵێنان و هاتوچۆیەکی زۆر،
فرۆشی کاسێتەکەی قەدەغەی لەسەر الچوو و ئازاد کرا. ئەم باس و خواس و کردەوانە بوو بە هۆی ناوبانگی ئەحمەد کایا و پێشوازییەکی بەرچاوی لێکرا. ئاڵبۆمی دووەمی ئەوەندەی دیکە ناوبانگی ئەحمەد کایای بردە سەر .هۆیەکەشی ئەوە بوو کە کایا شێعری یەکێک لە گۆرانییەکانی ،لەشاعیرێکی سیاسی بەناوی ئۆلکۆ تامر هەڵبژاردبوو کە چاوەڕوانی ئێعدامی دەکرد. ناسیاویی کایا لەگەڵ یووسف هایاڵ ئۆغڵووی شاعیر، قۆناغێکی تازەی لەژیانی هونەریی ئەودا کردەوە .ئاڵبۆمی «ڕادەپەڕین» کە زۆربەی شێعرەکانی هی هایاڵ ئۆغڵوو شو‌هەوایەکی یەکجار داخ ــراوەی سیاسی بــوو ،لە کە تورکیادا ،کایای هێنایە ڕیزی گەورەترین گۆرانیبێژانی دەنگ هەڵبڕ .کایا لە درێژەی تەمەنی هونەری خۆیدا لەگەڵ زۆر کەڵە شاعیری تورکیا هاوکاری کرد .جگە لە هایاڵ ئۆغڵوو ،لە شێعری ئاتیال ئیلهان و ئۆرهان کووتاڵ و ...کەڵکی وەرگرت. نــازنــاوی کــایــا «دێــمــۆکــراتــی مــانــدوو» بــوو کــە لە کاسێتێکی هەر بەم ناوە وەرگیراوە .دەسەاڵت لەتورکیا بە بوونی کایا تــووڕە بــوو ،چون وتەکانی کایا تەژی
لە تورکیا ،بەهۆی پڕۆپاگاندەی ڕۆژنامە و ساتەالیتە فاشییەکانی تــورکــیــا ،بــڕیــاری دا بــەیــەکــجــاری لــەوێ بمێنێتەوە .ئەحمەد کایا بە یارمەتی هاوسەری فڕانسوا متێران سەرکۆماری پێشووی فەڕانسە ،توانی ئیزنی نیشتەجێ بوونی یەک ساڵە وەربگرێت .ئەوە لەکاتێک دا بوو کە کایا بەبێ ئەوەی لە تورکیا بێ ،لەالیەن دادگاوە بە ١٠ساڵ زیندان مەحکووم کرا .چەند مانگ پاش ئەم ڕووداوانە لەبەرە بەیانی ١٦ی نوامبری ١٩٩٩لە تەمەنی ٤٢ساڵی دا بەهۆی سەکتە کۆچی دوایی کرد .هەرچەند دەنگۆی ئه‌و ه هه‌بوو کە میتی تورکیا دەستی لەناو بردنی ئەحمەد کایادا ههبووه! کایا سەرجەم ٢١ئاڵبۆمی لەپاش بەجێ مــاوە کە ١٩یان بەر لەمردن و ٢ی تریش پاش مەرگی بە هەوڵ و تێکۆشانی هــاوســەری بەئەمەگ و وەفـــاداری باڵو بــۆوە .بەناوبانگترین کاسێتی کایا « گۆرانییەکانم بۆ کێوەکان» ( )١٩٩٤بوو کە ٥١٠٠٠٠٠دانه‌ی لێ فرۆشرا کە لەمێژووی مۆسیقای تورکیادا کەم وێنە بوو .شێعری گۆرانییەکانی لەقاڵبی شێوازی «پڕۆتێست» دایە و هەر بۆیە کایا بە بنیاتنەری شێوازی پڕۆتێست لە تورکیا
لە چێ کردنی جیهانێکی ئازاد بوو .هەربۆیە دەسەاڵتی تورکیای دژ بە ئازادی ،چەندین ساڵ لە بەڕێوە بردنی کۆنسێرتی کایا لەناوخۆی تورکیا بــەرگــری دەکــرد. کایا دەیگوت :دەیــەوێ کارێک بکات قەت لەبیری ئەو کەسانەی دژ بە ئازادین نەچێ و بــەردەوام ئازاریان بدات .جارێکیان لەبەرنامەیەکی تلویزیۆنی دا ڕایگەیاند: من کفنەکەم بە کۆڵمەوە و هەرسات ئامادەی مردنم لەپێناوی ئازادی دا. ئەحمەد کایا ساڵی ١٩٩٨لەڕێوڕەسمی بەخشینی خەاڵتی ساڵ بە هەڵبژێراوانی تورکیا (خەاڵتی ئەنجومەنی ڕۆژنامەوانان) ڕایگەیاند کە لە تازەترین ئاڵبۆمی خۆیدا دەیەوێ گۆرانییەکی کوردی بچڕێ و هەڕەشەی لە کەناڵە گشتییە ڕاگەیێنەرەکانی تورکیا کرد کە بێتوو کلیپەکەی بــاو نەکەنەوە دەبــێ خۆیان وەاڵمــی خەڵک بدەنەوە. ئەمە بوو بە هۆی ئەوە کە تورکە فاشیستەکان بەتوندی هێرشی بکه‌نه سەر و هەڕەشەی لێ بکەن .ڕۆژی دوای ڕێوڕەسمی ناوبراو ،دادگای ئاسایشی تورکیا کایای بانگ کرد و دەسبەسەری کرد .کایا بەمە تاوانبار کرابوو کە چەند ساڵ لەمەوبەر لەچەند واڵتێکی ئەورووپایی وەک بڵژیک و ئاڵمان بۆ داکۆکی و پارێزگاری مافی کورد و پ.ک.ک کۆنسێرتی بەڕێوە بردووە .چەند مانگ پاش ئەم ڕووداوە ،ئەحمەد کایا بۆ بەڕێوە بردنی کۆنسێرت چوو بۆ فەڕانسە و لەبەر کەش و هەوای نالەباری سیاسی
دەزانن .دیارە لە بواری مۆسیقاشەوە ئەو بە بناغەدانەری شێوازی مۆسیقای ئازاد لە تورکیا دەناسن .ئەحمەد کایا کەسایەتییەکی ئازادیخواز و نەترس بوو .زۆر بوێرانە باوەڕەکانی خۆی دەردەبــڕی .بۆخۆی دەیگوت دەزانێ بەسەر لێواری هەڵدێرێکدا هەنگاو هەڵدێنێتەوە .بەاڵم چ باکێکی نیە .ئەحمەد کایا لە گۆڕستانی پێرالشێزی پاریس لــەالی زۆر که‌سایه‌تیی نــاوداری جیهانیی ئەم گۆڕستانە بەخاک ئەسپێردراوە .هاوسەرەکەی نەیهێشت تەرمی ئەحمەد کایا بۆ تورکیا بگەڕێتەوە و گوتی :واڵتی تورکیا زۆر بچووکترە لەوەی کە گەورە پیاوێکی وەک ئەحمەد کایای تێدا بنێژن. دروشــمــی کــایــا ڕێــز گــرتــن لــە ئــــازادی دەربــڕیــنــی بیروباوەڕ بوو و تەمەنی خۆیشی لەم ڕێیەدا بەخت کــرد .مــێــژووی واڵتــی تورکیا بەگشتی و گەلی کورد بەتایبەتی هەرگیز ئەو مەزنە پیاوە لەیاد ناکا ،تەنانەت ئەگەر دەسەاڵتی تورک نەهێڵی پاڕکێک بەناوی ئەحمەد کایا دروست بکرێت .چون ئەحمەد کایا قفڵی دەروازەی دڵەکانی شکاندووە. یادی بەخێر.
نه‌وتی چرای له‌شیان دزیم من چیم هه‌ی ه ل ه دووکه‌ڵی شیعر زیاتر! قژی که‌ژو هه‌ردیان بڕیم من چیم هه‌ی ه له‌ئاگر و کڵپ ه زیاتر! ئاوی سه‌رچاوه‌یان کوشتم دارو دره‌ختیان کوێر کردم ل ه کوخته‌که‌ی دڵی خۆیشما کرێچی بووم ده‌ریانکردم! پشیل ه بووم...بۆ به‌ره‌و خوار خستمیانه گوێنیه‌و‌ه و سه‌ریان به‌ستم مه‌یمون بووم و ورچ بووم و په‌تا بووم و له‌وێش ده‌وریان ب ه دڕکه‌زی و ته‌لبه‌ند گرتم من چیم هه‌ی ه له په‌تی سێدار‌ه زیاتر ل ه ئۆردوگای دیل به‌والوه له ژماره‌ی شه‌هید زیاتر؟! من چیم هه‌یه؟ من هه‌ر ئه‌و خوێن ه شک ئه‌به‌م ک ه سوراویی لێوی به‌رد و گۆنه‌ی په‌لک ه گیای پێ بکه‌م! من هه‌ر ئه‌وینێ شک ئه‌به‌م ڕقی پیرۆز ئه‌خات ه به‌ر په‌له‌پیتکه‌ی تفه‌نگه‌که‌م! من ئه‌و برین ه شک ئه‌به‌م برین مانگ ه و برین ئاگر من چیم هه‌ی ه ل ه خوێن زیاتر؟! شێرکۆ بێکه‌س
10
٢٩ی خەزەڵوەری ١٣٩٣
٢٠ی نوامربی ٢٠١٤
سیاسی
رۆژهەاڵت میحوەری واقعیەتێکی سەردەمی ئێستا
ئاگری باڵەکی رۆژهەاڵت میحوەری باسی ئەو رۆژانەی رۆشــنــبــیــران و نــووســەرانــی رۆژهــەالتــی کــوردســتــانــە ،چــەمــکــێــک ک ــە راســتــەوخــۆ کــاریــگــەری لــەســەر چــاالکــی و کــــردار لە رۆژهەالتی کوردستان دا دەکات. گوتاری رۆژهەاڵتی ماوەیەک پێش ئێستا لە الیەن حیزبی دێمۆکراتی کوردستانەوە هاتۆته به‌رباس ،ئەو چەمکە واتە رۆژهەاڵت مــێــحــوەر دەمــێــکــە لــە نێو بــابــەتــی بەشێک لە نووسەرانی رۆژهــەاڵتــی کوردستان لە هاتوو چوون دایە ،بەالم حیزبی دێمۆکراتی کوردستان لەگەڵ ئەوەیدا باسکەکەی‌هێناوە نێو کۆبەندنی خەبات و جووالنەوە ،بەڵکو بە کــرداریــش رۆژه ــەاڵت میحوەری خستە بەرنامەی کــاری خۆیە ،چاالکییەکانی ئەو دواییانه‌ی پارێزەرانی رۆژهەاڵتی کوردستان و هەروەها پەیوەندنی لەگەڵ بزووتنەوەی مەدەنی ناخۆی کوردستان ئه‌و هەنگاوان ه بــــوون ل ــە راســـتـــای چــەمــکــی رۆژهـــــەاڵت میحوەری‌دا. ئەگەر که‌مێک بگەرێیەوە بۆ رابــردوو، دەبــیــن لــە رۆژهــــەاڵت لــە دوای شۆرشی گەالنی ئیران دژی رێژیمی پاشایەتی ،دەبین هەلێکی زێرین بۆ هێز و الیەنە سیاسییەکانی لــە کــوردســتــان( ئــێــران) دەێــتــە ئــــاراوە و هەرکەسە و بەقەبارەی خۆی هەوڵ دەدات کە هێژموونی خۆی زاڵ بکات ،لەو نێوەدا حیزبی دێــمــۆکــرات بــە کەڵک وەرگــرتــن لە رابردوویەکی دورودرێــژ و خاوەنی یەکەم کۆماری کــوردی لە چەمکی ناسیۆنالیستی کـــوردی لــە رۆژهــــەاڵت کــەڵــک وەردەگـــرێ ئــەوەش دەبێتە هــۆی ئــەوەی کە زۆربــەی کۆمەاڵنی خەڵکی کوردستان (ئێران) روو بکەنە ئــەو حیزبە و هــەر ئــەوەش بــوو کە ه ــەر زوو دژبـــەرانـــی حــیــزبــی دێــمــۆکــرات دژکــردەوەیــان بەو حه‌ره‌که‌تان ه نیشان دا. دوای ئەوەی کە حیزبی دێمۆکراتی کوردستان بنکه‌و باره‌گاکانی بــرد ه ســنــوورەکــان ،بە گشتی خەباتی شاری بەجێهێشت و رویکردنە شاخ ،بەدرێژایی ساڵەکانی ١٣٦٠تا ١٣٧٥ گــوتــاری رۆژهــەالتــی و ناسیۆنالیستی لە دەست حیزبی دێمۆکراتی کوردستان بوو، ئەو بەردرێژایی ئەو ساالنە لەگەڵ ئەوەیدا هەوڵ دەدات برەو بە ناسیۆنالیزمی کوردی بدات و بەها نەتەوەیەکان لەسەروی بەها حیزبیەکانەوە نیشان بدات و بەبەردەوامیش هــەوڵــی ئــەوەبــوو کــە لــە دەستکەوتەکانی کۆماری کوردستان پارێزگاری بکات ،ئەو دەستکەوتانەی کە دوای ٧٠سال بەسەر دامەزراندنی کۆماری کوردستان ئێستاش هــەر کــاریــگـه‌ریــی راســتــەوخــۆیــان لــە سەر ناسیۆنالیزمی کوردی لەهەر چوار پارچەی کورستان هەیە ( ،نــاوی پێشمەرگە ،ئاال، سرودی نەتەوەیی ئەی رەقیب ،شەهید) ...، ئەوانە نموونەیەکن لە خەروارێک کە وەک یــادگــار و پێناسە بــۆ کــورد و کوردستان ماونەوە. دوای ساڵی ١٣٧٥و نەمانی حــزوری فیزیکی پێشمەرگە لەناوخۆی رۆژهەاڵتی کــوردســتــان‌و جێگیربوونی ل ـ ه بــاســووری کــوردســتــان ،لە ڕاســت ـی‌دا له‌به‌ر پاراستنی بـه‌رژه‌وه‌نــدیــیـه‌کــانــی هه‌رێمی کــوردســتــان، رۆژهەاڵت تا ڕاده‌یه‌ک خرایه په‌راوێز. بەنەمانی حزوری هێزەکانی پێشمه‌رگه‌ش لەرۆژهه‌اڵتی کوردستان ،کوردی رۆژهەاڵتی و تــوێــژی ت ــازە پێگەیشتووی رۆژهـــەاڵت تووشی جۆرێک ل ه پاسیڤ بوون بوو ،هەر ئــەوەش وایکرد کە هێزەکانی پارچەکانی دیکە زوو بیر لەو بۆشایە بکەنەوە کە لە رۆژهــــەاڵت دروســـت بــــووە .تێکۆشان و هه‌وڵی چه‌ند الیه‌نێک به‌تایبه‌ت ل ه نێوخۆی
رۆژهه‌اڵتی کوردستاندا که لەالیەن کۆماری ئیسالمییه‌و ه تــاراده‌ی ـه‌ک رێگه‌پێدراو بوو، وای ــک ــرد کــە تــوێــژی تــــازە پێگەیشتووی رۆژهەاڵتی کوردستان بۆالی ئەو الیەنان و گرووپانە بکێشرێن ،ئه‌و توێژه توێژێک بوو ک ه شۆرشی ١٣٥٧ی نەدیبوو ئەمە لەالیەک و لەالیەکی دیکه‌شه‌و ه حیزبێکی کوردی لە رۆژهەاڵت حزوری نەبوو ،هەر لە بۆیە زۆر الوی رۆژهــەاڵتــی لە زانکۆ و ناوەندەکانی کــارەوە روویــان کــردە ئه‌و الیه‌نان ه که ل ه ژێــر کاریگه‌ری خه‌باتی پارچه‌کانی‌دیکه‌دا تێکۆسانیان هه‌بوو و لەالیەن ئەوانیشەوە گــــوتــــاری بــــاکــــوور یــــان بـــاشـــوریـــان لە بیروزه‌ینیان‌دا ده‌چاندن. گوتاری رۆژهەاڵت گ ــوت ــاری رۆژهــەاڵتــیــی یــا رۆژهــــەاڵت مــیــحــوەری ،دوای ئــــەوەی کــە رێــبــەریــی حیزبی دێمۆکراتی کوردستان لە بریارێکی درەنگ ئەما بەکەڵک و بەمانا بریاری دا کە چاالکیەکانی بەشێوەیەکی تر و بە کــردار بەرێتەوە نیو خاکی خــۆی لە رۆژه ــەاڵت. ئەو بریارە چەمکێکی کۆنی رۆژهەاڵتی بۆ جارێکی تــر هێناوە ســەر زمــانــان ئەویش رۆژهەاڵت میحوەری بوو .حیزبی دێمۆکراتی کوردستان وەک دارێژەی ئەو بیرۆکەیە پێ وایــە کە دەبــێ تواناکان لــەوەی کە تائێستا بۆ پارچەکانی تر بەکار هــاتــوون کارێکی خراپ نەبووە بەالم دەبێ لەم و بەدوا روو
کردۆتەوە تا قازانجی تایبەت بۆ رۆژهەاڵت، ئەوە لەگەڵ ئەوەیدا کارێکی باشە ،بەالم لە هەمانکاتدا بوونی کێشەی پارچەکانی تری کوردستان لە ناوندە جیهانیەکاندا دەبێتە هۆی ئەوەی کە کێشەی کوردی رۆژهەاڵتی پشت گوێ بخرێ. گــوتــاری رۆژهـــەاڵتـــی دەبـــێ حــزوریــی بــــەردەوامــــی هــەبــێ لــە رۆژهــــــەاڵت ،هــەر بــیــرۆکــەیــەک لــە دەرەوەی ژیــنــگــەی خۆی مــەحــکــوومــە بــە ن ــەم ــان ،هــەربــۆیــە دەبــێ رۆژهەالت میحوەری لە ژینگەی خۆی واتە رۆژهەاڵتی کوردستان پــەرەی پێ بدرێت، لــە هــەمــوو ئالیەتێک کەڵک وەربــگــیــرێ بۆ ئەوەی هەموو چینەکانی کۆمەڵگا بتوانن لە بیرۆکەکە تێ بگەن. ئــەگــەر ژینگەی خەباتی رۆژهـــەاڵت دا بنێن بە مەیدانێکی یاری فوتباڵ دەبینین کە یاریزانەکانی ئەو دەڤەرە ماوەیەکی زۆرە کە بوون بە تەماشاچی و لە جێگای ئــەوان دا خەلکی دەڤــەری تر یاری دەکــات ،بۆئەوەی بتوانێ ببیەوە یاریزانێکی باشی ئەو مەیدانە دەبێ لە قالبی تەماشاچی بێیە دەرێ و بچی نــاو یاریگا ،چونکە لە دەرەوەی یاریگا و وەک تەماشاچیەک تەنها دەتوانێ سەیری رووداوەکــانــی ناو مەیدان بکات و ناتوانێ تەسیری راستەوخۆی لەسەری هەبێ ،بەاڵم کە بووی بە یاریزانێکی باشی ناو یاریگا ئەو ئەوکات خۆت یاسا و رێسا رێک دەخەی بۆ
بکرێتە رۆژهەاڵتی کوردستان و دیسانەوە خەبات بەشێوەیەکی گەرم و گورتر دەست پێبکرێتەوە .حیزبی دێمۆکراتی کوردستان لەوباوەرە دایە کە هێزی کارا و چاالک لە رۆژهەالتی کوردستان هەیە کە ئەو هێز و توێژانه‌ی رۆژهەاڵت دوبارە ئامادە بکرێنەوە و بتوانن کە خەباتی رۆژهەاڵت گوڕوتینێکی دیکه‌ی پێ بده‌نه‌وه .حدک بە چاالکیەکانی هاوینی ئەو ساڵ لە رۆژهەاڵت بە کردار و بە بیرۆکە دەستی کردەوە بە چاالکییەکانی خــۆی لــە رۆژهــــەاڵت کــە ئـــەوە دەتــوانــرێ سەرەتایەک بێت بۆ سەردەمێکی نــوێ لە خەباتی خەڵکی رۆژهەاڵتی کوردستان. چۆن‌و ده‌بێ چ بکرێت؟ ســەرەتــا دەتــوانــم بلێیم کە تا ئێستاش پێناسەیەکی رێک و دەقیقمان لە رۆژهەاڵت مــیــحــوەری لــە الیـــەن حــیــزبــی دێــمــۆکــراتــی کوردستانەوە وەک دارێــژەری فکرەکە نیە. دواتر دەبێ رۆژهەاڵت میحوەری مانیفیستی هەبێت و هــەدەفــە ئەساسییەکانی دیــاری بکرێت ،لەگەڵ ئــەوەیــدا دەبــێ تەکید لەوە بکرێتەوە کــە دەبــێ هــەمــوو هــەوڵــەکــان بۆ رۆژهەاڵت بخرێنە گەڕ. گوتاری رۆژهەاڵتیی دەبــێ کار لەسەر ئەوەبکات کە خەبات لە ناوخۆی کوردستان واتــە خەباتی شار و شاخ لێک گرێ بدات ئەمە لە الیــەکــەوە ،لە الیەکی تــرەوە دەبێ دەستبکات بــە دیپلۆماسیەکی گرشتگر و بەهێز لە دەرەوەی واڵت و بە دانانی نوێنەر و بــردنــی کێشەی کـــوردی رۆژهــــەاڵت بۆ نــاوەنــدە جیهانیەکان گــوتــاری رۆژهــەاڵتــی بــەهــێــزتــر بــکــرێــت ،ئــــەوەی کــە نــوێــنــەرانــی هێزە سیاسیەکانی کــوردی رۆژهــەاڵتــی لە ناوەندە جیهانیەکان کردوویانە زۆرتر باسی کوردستان بەگشتی بووە و هۆکارەکەشی ئەوە بووە کە نوێنەرانی هیزە سیاسیەکانی رۆژهــــــەاڵت بــیــریــان لــە قــازانــجــی گشتی
مەیدان ،یاساکانی مرۆڤەکان دیاری دەکەن لەکاتی پێویست دا دەتوانن گۆرانی بەسەر دابێنن. پێویستە گ ــوت ــاری رۆژهـــــەاڵت دەبــێ بکرێتە فــەرهــەنــگ ،لــە هــەمــوو چینەکانی خــەڵــکــی رۆژهـــەاڵتـــی دا جێگایی ببێتەوە و دەبــــێ لــەنــاوەنــدەکــانــی خــوێــنــدن و لە زانکۆکان ،رێکخراوە سینفیەکانی ناوخۆ بــۆ بــاوکــردنــەوەی ئــەو بــیــرۆکــەیــە کەڵک وەربــگــیــرێ ،کــە ئـــەو کـــارە پێویستی بە راگەیاندنێکی تۆکمە و بەهێز هەیە و لەگەڵ ئ ــەوەش ــدا پێوسیتە چــاالکــیــە نهێنیەکانی ناوخۆی رۆژهەاڵت چرتر بکرێتەوە. فەرهەنگی بەشداری ،خەبات بۆ هەموو کۆمەلگا فەرهەنگی بەشداری نەکردنی هەموو چین و توێژەکانی کۆمەڵگای رۆژهــەاڵت لە جــووالنــەوەی رزگــاریــخــوازی کوردستانی ئێران یەکێک لەو هۆکارە بەهێزانە بووە کە کورد لە رۆژهــەاڵت تا کو ئێستاشی لەگەڵ دابـــێ پــیــوەی دەنــالــێــنــێ ،بەشێکی کــەم لە کۆمەڵگایەکی نزیک بە ١٠میلیۆنی بەشدار بووە لە خەبات و جووالنەوە ،ئەوە لە حالێک دایــە کە هێزە سیاسییەکانیش کەمتەرخەم بــوون بەنیسبەتی روونــکــرنــەوەی زیاتری خەڵک و ناوچە جۆراو جۆرەکان. لە کۆتایی دا دەبێ ئەوە بلێم کە گوتاری رۆژهەاڵت نابێتە هەرەشە بۆسەر گوتارەکانی تری کوردی بەڵکو ئەو هەوڵ دەدات کە هەر گوتارەی بۆ ناوچەی خۆی بەکار بێنت و لەگەڵ ئەوەشدا گوتاری رۆژهەاڵتی باوەری وایــە کە دەبــێ کــورد لەهەر چــوار پارچەی کوردستان هەر کامە و بە میتۆدی خۆی کە لە ژینگەی خەبات بکات و نەبێتە هەرەشە بۆسەر بەرژەوەندی بااڵکانی کورد لە هیچ کام لە ناوچەکانی تر.
ژماره٦٤٤ :
رۆژنامەی
ژیاننامەی جەیمس مۆنڕۆ (خولەکانی سەرۆکایەتی ١٨١٧بۆ )١٨٢٥ ن :فرانک فریدێڵ و هاگ سیده‌ی
و :ل ه ئینگلیزیه‌وه :خه‌سره‌و ئه‌ڵماسی
لە رۆژی یەکەمی ساڵی نـــوێ ،لــە ســاڵــی ،١٨٢٥لە ئاخرین ئاهەنگی پێشوازی لە زنجیرە پێشوازییەکانی کۆشکی سپیدا کــە هەموو ســاڵــێــک بــــەڕێــــوەدەچــــوو، ســــەرۆک جــەیــمــس مــۆنــڕۆ کاریگەریەکی دڵخۆشکەری لە ســەر خاتوونێکی خەڵکی ڤیرجینا کە دەستی لەگەڵ ســەرۆک لێدابوویەوە، بەجێهێشت: «پیاوێکی بااڵبەرز و خۆش فۆڕمە .بە جلوبەرگێکی سادە و مۆدی کۆنەوە .... لە شێوەی هەڵسوکەوتیدا ،کەسێکی لەسەرەخۆ و بەڕێز بوو .لە دەربڕینی راشکاو و راستگۆیانەی چاوەکانی ...پێم وایە بە تەواوی شایانی ئەو وتانەیە کە لە الیەن کەڵەپیاوێکی وەک جێفرسۆنەوە لە بەرز نرخاندن و پێداهەڵگوتنی ئەو سەرۆکە وتــراوە کاتێک دەڵێت ‹ :مۆنڕۆ ئەوندە کەسێکی راستبێژ بوو کە تەنانەت ئەگەر رۆحیشی سەراوژێر بکەیت ،هێشتا تاکە پەڵەیەکی لە سەر نابینیت« ›. مۆنڕۆ لە ساڵی ١٧٥٨لە نــاوچــەی وێستمۆڕالندی ڤیرجینیا لە دایــک بوو. خوێندکاری کۆلێژی ویلیام و مێری بوو ،دواتر لە سوپای کۆنتینێنتاڵ بەشداریی چاالکانەی شەڕی کرد و پاشان لە بواری یاسادا لە فرێدریکسبێرگی ڤیرجینیا کاری کرد. وەک سیاسەتوانێکی گەنج ،مۆنڕۆ چووە بەرەی دژە فیدڕاڵیستەکان لە ئەنجومەنی ڤیرجینیا کە یاسای بنەڕەتیی پەسند کــرد‌و دواتــر لە ساڵی ١٧٩٠لە کاتێکدا کە یەکێک لە بەرگریکارانی سیاسەتەکانی جێفرسۆنی بوو ،وەک سیناتۆری ویالیەتە یەکگرتووەکان هەڵبژێردرا .پاشان لە سااڵنی ١٧٩٤بۆ ١٧٩٦نێردراوی تایبەتی ئەمریکا لە فەڕەنسا بوو ،وە هاوخەمی و سۆزی زۆری بۆ پرسی فەڕەنسا لە خۆی نیشاندا؛ دواتر لەگەڵ رۆبێرت ئار .لیڤینگستۆن بەشداریی لە دانوستاندنەکانی کڕینی لویزیانا کرد. مۆنڕۆ کەسێکی خاوەن خەونی گەورە و وزەی زۆر بوو .ئەم تایبەتمەندییانە و پشتگیری کردنی لە الیەن سەرۆک کۆماری ئەو کاتی ئەمریکا ،جەیمس مەدیسۆن، ئەویان کردە کاندیدی هەڵبژێردراوی کۆماریخوازەکان بۆ ســەرۆک کۆماری لە ساڵی ١٨١٦دا .لە ساڵی ١٨٢٠دا ،لەگەڵ هەبوونی هێزێکی ئۆپۆزسیۆنی بچووکی فیدڕاڵیستەکان ،بە ئاسانی بۆ جاری دووەم وەک سەرۆک کۆمار هەڵبژێردرایەوە. مۆنڕۆ لە هەڵبژاردنی وەزیرەکانی کابینەکەیدا ،کەسانێکی یەکجار زۆر بەهێزی دەستنیشان دەکرد؛ بۆ وێنە ،کەسایەتییەکی شیاوی خەڵکی باشوری وەک جۆن سی. کەڵهاونی کردە وەزیری جەنگ و کەسێکی خاوەن پێگەی خەڵکی باکووری وەک جۆن کوینسی ئەدەمزی بۆ وەزارەتی کاروباری دەرەوە هەڵبژارد .تەنیا هۆکارێک کە نەیهێشت کەسایەتییەکی دیاری رۆژئاوای واڵت بێنێتە کابینەکەیەوە ،رەتکردنەوەی هێنڕی کڵەی خۆی بوو کە قەبووڵی نەکرد لە کابینەکەیدا بەشدار بێت. لە هەمان سەرەتای دەستبەکاربوونی ئیدارەکەی ،مۆنڕۆ گەشتێکی نیازپاکی خستە بەرنامەی کــارەوە .لە بۆستۆن ،سەردانەکەی وەک دەستپێکی «رۆژگــاری هەستە خۆشەکان» بەرز نرخێندرا و پێشوازیی گەرمی لێکرا .بەاڵم بە داخەوە سەرەڕای ئەوەی مۆنڕۆ لە ناو دڵی جەماوەردا جێگەی خۆی راگرتبوو و سیاسەتەکانی ناسیۆناڵیستەکانی رەچاو دەکرد ،ئەو «هەستە خۆشانە» زۆریان نەخایاند. لەو دیو رووکاری ناسیۆنالیزمەوە ،درزە ناشرینەکانی کەرتبوون دەرکەوتن. داڕمانێکی ئــابــووری پــڕئــازار ،بێ گومان ،خەڵکی باژێڕی میزوری بێ‌هیواتر و نائۆمێدتر کرد ،بە تایبەت کاتێک لە ساڵی ١٨١٩داواکارییەکەیان بۆ وەرگیران لە یەکیەتیی ویالیەتەکان وەک ویالیەتی کۆیلە رەتکرایەوە .پرۆژە یاسایەکی هەموارکراو بۆ ریشەکێشکردنی هێواشی کۆیالیەتی لە ویالیەتی میزوری ،دوو ساڵی ناخۆش و تاڵی مشتومڕ و مقۆمقۆی لە کۆنگرە هێنا ئاراوە. دواتر پرۆژەیاسای سازانی میزوری ئەو هەوڵ و تەقەالیانەی چارەسەر کرد؛ ئەویش بە لکاندنی ویالیەتی میزوری وەک ویالیەتێکی کۆیلە بە ویالیەتی مەین وەک ویالیەتێکی ئازاد و هەروەها قەدەغە کردنی هەتاهەتایی کۆیلەداری لە باکوور و رۆژئاوای میزوری. مۆنڕۆ ،لە کاروباری دەرەوەدا ،ئەو سیاسەتە بنەڕەتییەی راگەیاند کە دواتر هەر بە ناوی خۆیەوە ناوبانگی دەرکرد؛ لە ژێر رۆشنایی ئەو سیاسەتەدا ،ویالیەتە یەکگرتووەکان بڕیاریدا وەاڵمی ئەو هەڕەشەیە بداتەوە کە لەوانە بوو حکومەتە زیاتر پارێزگارەکانی ئەوروپا هەوڵی یارمەتیدانی واڵتی ئیسپانیا بدەن بۆ ئەوەی واڵتە کۆلۆنییەکانی پێشووی لە ئەمریکای التین بخاتەوە ژێر رکێفی خۆی .مۆنڕۆ ،لە ساڵی ،١٨٢٢پاش ئەوەی لەوە دڵنیا بۆوە کە کۆنگرە دەنگ بۆ تەرخانکردنی پێداویستییەکانی ئەرک و نێردراوەکانی دیپڵۆماتیک دەدات ،ئینجا دەستیکرد بە دانپێدانانی فەرمی بەو واڵتە کۆمارییە نوێیە هاوەاڵنە .سەرۆک کۆمار و وەزیری دەرەوەی ئەو کاتیش، جۆن کوینسی ئەدەمز ،بەو ئاواتەوە بوون خۆیان لە سەرئێشەی ئیسپانیا بەدوور بگرن هەتاوەکوو واز لە فلۆریداکان بێنێت کە ئەمەش لە ساڵی ١٨٢١روویدا. بەڕیتانیای مەزنیش ،بە هێزێکی دەریاوانی گەورەو تەیارەوە ،دژی سیاسەتی دووبــارە دەستبەسەرداگرتنەوەی ئەمریکای التین بوو ،وە پێشنیاری کردبوو کە ویالیەتە یەکگرتووەکانیش بچێتە ناو بەرەی راگەیاندنی «دەستێوەرنەدان» .لە کۆبوونەوەیەکی راوێژکاری ،هەر یەک لە دوو سەرۆک کۆماری پێشووی ئەمریکا، جێفرسۆن و مەدیسۆن ،داوایــان لە مۆنڕۆ کرد پێشنیارەکە قەبووڵ بکات ،بەاڵم ئەدەمز ،وەزیری دەرەوەی ئەمریکا ،رای وابوو کە « ،راشکاوانەتر دەبوو ...ئەگەر پڕەنسیپ و بنەماکانی خۆمان بە روونــی بە روسیا و فەڕەنسا رابگەیاندبایە بە بەراورد لەگەڵ ئەوەی وەک بەلەمێکی بچووکی دوای زلهێزەکەی دەریاوانی بەڕیتانیا دەرکەوین». مۆنڕۆ پێشنیارەکەی ئەدەمزی قەبووڵ کرد و هۆشداریدا کە نە تەنیا دەبێت واز لە ئەمریکای التین بهێندرێت ،بەڵکوو رووسیاش نابێت لە هێڵەکانی باشوورەوە بەرەوە کەناراوەکانی زەریای هێمن هەڵبکشێت .مۆنڕۆ لە وتەیەکدا رایگەیاند... « : وشکانییەکانی ئەمریکای باشوور و باکوور ،بەو دۆخە ئازاد و سەربەخۆییەوەی بە دەستیان هێناوەو دەیپارێزن ،لەمەودوا نابێت چیتر لە الیەن هیچ هێز و واڵتێکی ئەورووپاییەوە وەک ئامانجی پاشەرۆژی بە کۆلۆنیکردن و خستنە ژێر رکێفەوە، ئەژمار بکرێن ».نزیکەی بیست ساڵ دوای مەرگی مۆنڕۆ لە ساڵی ،١٨٣١ئەم سیاسەتە وەک بیرۆکە و رێباری مۆنڕۆ ناوی دەرکرد. سەرچاوە: http://www.whitehouse.gov/about/presidents/jamesmonroe
9
٢٩ی خەزەڵوەری ١٣٩٣
٢٠ی نوامربی ٢٠١٤
فێمینیستی
ژماره٦٤٤ :
فێمینیزەكردنی ناسیۆنالیزم بەشی یەکەم
رۆئیا تلوعی نەتەوەخوازیی كوردی وەك ناسیۆنالیزمی نەتەوەكانی دیكە پێكهاتە و مه‌یدانێکی پیاوانه‌یه ،بەاڵم ژنانی كوردیش بەرهەمهێنەرەوەی بوون و هەن .هەوڵی الیەنە چەپەكانیش بۆ نەهێشتنی ناسیۆنالیزمی كــوردی بــەكــردەوە کارێکی بۆ نه‌کراو ه و هەنووكەش ئەم هەستی نەتەوەخوازییەی كــوردی توانای كۆكردنەوەی بیرواڕی نزیك بە تــەواوی كوردەكانی هەیە .لە شەڕی ئەم دواییانەی كۆبانێ ڕەهەندی نەتەوەخوازیی كوردی بۆتە هۆی ئەوەی شەپۆلێكی گەورە ێ و ئەم ێ بخر لە پشتیوانیی كــوردەكــان بۆ كۆبانێ وەڕ شەپۆلە تەنانەت چەپەكانیشی ڕەگەڵ خۆی داوە .چاونوقاندن و بەژێستی شێوە ڕۆشنبیرانەی چەپ ،بۆ نكۆڵی كردن لە ێ و تەنیا حاشاكردن لە ناسیۆنالیزم چ دەسكەوتێكی ناب واقعییەتی دۆخەكە و خۆفریودانە .بە بڕوای من فێمینیستە كوردەكان لەگەڵ هەڵسەنگاندنی واقیعبینانەی ناسیۆنالیزمی ێ هەموو تــوانــای خۆیان بۆ جــوان کــردن و ك ــوردی ،دەب ـ سڕینەوەی توندوتیژی ،دەســەاڵت پەرستیی و هەاڵواردنە پیاوساالرییەكان لە ناسیۆنالیزم وەگەڕ بخەن و سیمایەكی نەرم ،مرۆیی و لۆژیكی پێ‌ببەخشن .لەڕاستیدا نیشاندانی وێرژنێكی ژنــانــە لــە ناسیۆنالیزمی كـــوردی لــە جیهانی توندوتیژی ئەمڕۆیی پێویستە .وێرژنێك كە یەكالیەنە، بێ‌دەنگ و خۆپەرستانە نیە و شوێنەوارەكانی گۆڕانكارییە كۆمەاڵیەتیی و جیهانییەكان لەبەرچاو دەگرێ. ئاشتیی نێوان فێمینیزم و ناسیۆنالیزم لە نەتەوەیەكی بێ‌دەوڵەت: فێمینیزەكردنی ناسیۆنالیزم پــێــم خــۆشــە بــە وردبــیــنــیــیــەكــی تــــــەواوەوە زاراوەی «فــێــمــیــنــیــزەكــردنــی نــاســیــۆنــالــیــزم» هــەڵــبــژێــرم نــەك «ناسیۆنالیزەكردنی فێمینیزم» چونكە ئەم دوانە بە هاوواتای یەك و وەك پەرچەكردارێكی شیمیایی دووالیەنە نابینم كە یەكێكیان توانای بوون بەوەی دیكەی هەیە و بەپێچەوانەوە. وەك فێمینیستێكی كورد پێم وایە ئەگەر هەركام لەو واڵتانەی بەشێكی كوردستانیان لەژێردەست دایە ،تەواوی مافەكانی ژن و یەكسانیی ژن و پیاو بەرنە قۆناغی پڕاكتیكیەوە بەاڵم خەڵكی كورد هەروا لەژێر ستەمدا بن و لە مافە سیاسیی و مەدەنییەكانیان بێبەش بــن ،ژنــی كــورد ئــازاد نەبووە. لەالیەكی‌ترەوە ئەگەر خەڵكی كوردستان بە هەر شێوەیەك لە شێوەكان بە مافەكانیان بگەن بەاڵم یەكسانیی ڕەگەزیی دەستەبەر نەبێ ،یاساكانی دژە ژن هــەروا لەجێی خۆیان بن و ژنــان هــەروا لەژێر هـــەاڵواردن و توندوتیژیدا بن، ژنی كــورد ئــازاد نیە .هەر لەم ڕوانگەوە پێم خۆشە قسە لەسەر «پێناسەیەكی ژنانە لە ناسیۆنالیزمی كــوردی» و ئاشتكردنەوەی لەگەڵ فێمینیزم بكەم چونكە ناسیۆنالیزم و سیاسەت لە كۆمەڵگەی كــوردی ه ــەروەك ئاگری ژێر خۆڵەمێش هەمیشە ئاماده‌ی گڕگرتنه .ڕاست بەم هۆیەوە ێ خۆی لە سیاسەت ،بزووتنەوەی فێمینیزمی كوردی ناتوان نەتەوەیی و ناسیۆنالیزمی كوردی دەرباز بكا یان سەبارەت ێ و تەنیا خۆی بە كێشە سیاسییەكانی كورد كەمتەرخەم ب لە هــەواڵدان بۆ یەكسانیی ڕەگــەزی دوور لە قەومییەت و نەتەوایەتی كورت بكاتەوە. ناسیۆنالیزم جــۆرێــك وشــیــاریــی بەكۆمەڵە ،واتــە وشــیــاربــوون بــە ئینتیما بــۆ نــەتــەوەیــەك كــە «وشیاریی نــەتــەوەیــی» پ ـێ‌دەڵــێــن .وشــیــاریــی نــەتــەوەیــی ،زۆربـــەی كاتەكان بەدیهێنەری هەستی وەفــاداری ،شەوق و ئۆگری و بەستراوەیی تاكەكان بە توخمە پێكهێنەرەكانی نەتەوە (ڕەگــەز ،زمــان ،نەریت و عادەتەكان ،بەها كۆمەاڵیەتیی و ئەخالقییەكان و بە شێوەیەكی گشتی كولتوور)یـە و جاری وایــە دەبێتە هۆی ڕێزلێنانی زێدەڕۆیانە لەو فاكتەرانە و بڕوا بە لەسەرتربوونی ئەم هێما نەتەوەییانە بەسەر هێما نەتەوەییەكانی نەتەوەكانی دیكە)1( . فێمینیزم كۆمەڵەیەكی بەرباڵو لە تیۆرییە كۆمەاڵیەتییەكان، بزووتنەوە سیاسییەكان و ڕوانگە فەلسەفییەكانە كە بەگشتی لــەالیــەن ژنــانــەوە وروژێ ــن ــراوە یــان ئیلهامی لــە ژنــانــەوە وەرگــرتــووە بەتایبەت لە بــواری بــارودۆخــە كۆمەاڵیەتی، سیاسیی و ئابوورییەكانیان .فێمینیزم وەك بزووتنەوەیەكی كــۆمــەاڵیــەتــی زیــاتــریــن تــەركــیــزی خـــۆی خــســتــۆتــەســەر نابەرامبەرییە ڕەگەزییەكان و بەرەوپێشبردنی مافەكان ،حەز و كێشەكانی ژنان .فێمینیزم بەگشتی لە سەرەتای سەدەی نۆزدەهەمەوە هاتۆتەكایەوە .كاتێك كەخەڵك بە شێوەیەكی بەرباڵو ئەو ڕاستییەیان قبووڵ كرد كە ژنان لە كۆمەڵگە پیاومیحوەرەكاندا ،سەركووت دەكرێن)2(. ئایا فێمینیزم و ناسیۆنالیزم لە دوو بەرەی دژبەیەك دان؟ ئــەوە پێوەندیی ب ــەوەوە هەیە كە لە كــام ڕوانگەی فێمینیستییەوە وەاڵمی ئەم پرسیارە بدرێتەوە .لە ڕوانگەی شەپۆلی سێیەمی فێمینیست و تیۆریی ئینترسكشنالیستی بە هاتنەناوی ڕەگەزایەتی ،نەتەوایەتی ،نەژاد ،چین و ...لە دیاریكردنی شوناسی سیاسییدا ،ناسیۆنالیزم نە تەنیا لە ێ بەڵكوو بەشێك لە تۆڕێكی بەرامبەر فێمینیزمدا ڕاناوەست پێكەوە تەنراوە كە شوناسی سیاسیی مــرۆڤ پێك دێنێ. ئەمین بوزورگیان لە وتاری «فێمینیزم یان ناسیۆنالیزم»دا پێی وایە« :پێویست نیە ڕەگەزایەتی و نەتەوایەتی وەك دوو
ێ بكرێن و تەنانەت بابەتی بەرامبەریەك یان دژبەیەك تاوتو ێ بزووتنەوە فێمینیستییەكان وەك بزاڤێك لە پانایی دەتوانر یان درێژایی بزووتنەوە نەتەوایەتییەكان لەبەرچاو بگرێن». ()3 به‌هۆی ئەوەی ناسیۆنالیزم پیاوساالر و دروستكراوی دەستی پیاوە و لە نزیك بە تــەواوی بابەتەكاندا پیاوانی ناسیۆنالیست (دیـــارە نــە تەنیا ناسیۆنالیستەكان بەڵكو چەپەكانیش) ژنانیان وەك ئــامــراز بەكار هێناوە ،دواتــر دەســەاڵتــی سیاسییان خستۆتەژێر دەســـەاڵت و پاوانی خــۆیــانــەوە ،جــۆرێــك ڕەشبینی ،زیــزبــوون و خ ــراپ لێك تێگەیشتنی قووڵ لەنێوان فێمینیزم و ناسیۆنالیزم بوونی ێ ئەم دووانە ئاشت بكرێنەوە؟ هەیە ،ئێستا چۆن دەكر پێش هەر شتێك كورتەمێژوویەك پێویستە« .شهرزاد مــجــاب» لــە وتـــاری «ژنـــان و ناسیۆنالیزم لــە كــۆمــاری كوردستان ساڵی »1946كە لەالیەن ئەحمەدی ئەسكەندەری كراوەتە فارسی ،نووسیویەتی« :هەرچەند كوردەكان وەك گــەورەتــریــن نــەتــەوەی بـێ‌دەوڵــەتــی دنیا نــاســراون ،بــەاڵم خاوەن مێژوویەكی دوورودرێــژی دەسەاڵتدارێتین .یەكەم مــێــژووی كــوردەكــان شەڕەفنامە لە ساڵی 1597لەالیەن شەرەفخان حاكمی دەسەاڵتداری میرنشینی بدلیس نووسرا. ناوبراو شیکردنه‌وه‌ی ڕووداوەكانی لەبەر ئەوە نووسیوە كە مێژوونووسان بەسەرهاتی»ئەمیران و دەسەاڵتدارانی» كوردستان و «بارودۆخ» و «ئاكاری ئەوانیان «ل ه حیجاب ستر و کتمان» پێچابۆوه.؟؟ (شرفنامه ،چاپ تهران .صفح ه )586 ،9بەپێی ئەم سەرچاوەیە كە زۆری پێ‌هەڵگوتراوە، دەوڵــــــەت ب ــوون ــی كــــوردەكــــان شـــێـــوازە جــیــاوازەكــانــی دەســەاڵتــداریــی ســەربــەخــۆیــی ،لــە پاشایەتییەوە بگرە تا میرنشینە نیوەسەربەخۆكانی لەخۆ دەگرت .ئەم سیستەمە تا ناوەڕاستەكانی سەدەی نۆزدەیەم كاتێك كە حكوومەتەكانی عوسمانی و ئێران هێزی سەربازییان بۆ لەناوبردنی دوایین میرنشین لە شەش میرنشینە گەورەكان بەكار هێنا ،درێژەی هەبوو. خەبات بۆ دامەزراندنی دەوڵــەت ،هەمیشە چەقی بزووتنەوە ناسیۆنالیستییەكانی كوردیان لە سەدەی بیستەمدا ێ لە پێك هێناوە .گرنگترین ئەزموون لەم بوارەدا كە دەتوانر دامەزراوە دەوڵەتییەكانی پێش مۆدێرن بناسرێتەوە ،كۆماری كوردستان لە ساڵی 1946ـــە كە لە باكووری ڕۆژهەاڵتی كوردستان كە ئێستا بەشێك لە باكووری ڕۆژئاوای ئێرانە، دامــەزرا .ئەم حكوومەتە نەتەنیا بەهۆی شێوازی كۆماریی بوونی كە لەالیەن حیزبێكی سیاسی و كابینەوە بەڕێوە دەبرا، لە شێوازەكانی پێش مۆدێرنە بناسرێتەوە ،بەڵكو بەهۆی سیستەمی مۆدێرنی پــەروەردەیــی ،ڕاگەیەنە مۆدێرنەكان، سوپای میللی ،سیستەمی ماڵیاتی ،سروودی نەتەوەیی ،ئااڵی نەتەوەیی ،زمانی میللی و ئامادەكردنی ژنان لە بوارەكانی پەروەردەیی ،كولتووریی و ژیانی سیاسیی جیا دەكرێتەوە. لەحاڵێكدا بەشداریی ژنــان لە ژیانی پــەروەردەیــی ێ لــە هەموو و سیاسیی كــۆمــاری كــوردســتــان دەســبــەجـ شێوازەكانی پێش مۆدێرنیتەی حكومەتە كوردییەكان جیا دەكاتەوە ،ئەزموونی دەسەاڵتی دەوڵەتی لە هەردوو حاڵەتدا تایبەتمەندیی پیاوانەی هەیە .لەڕاستیدا خەباتی نەتەوەیی بۆ حاكمییەت ڕاست وەك یاسای نێونەتەوەیی كە داكۆكی لە مافی دیاریكردنی چارەنووسی كوردەكان دەكا ،سیاسەتێكی بەتەواوەتی پیاوانەیە. ...دەوڵـــەت لــە مـــاوەی كــورتــی ژیــانــیــدا لەپێناو بەشداریی ژنــان لە ژیانی كۆمەاڵیەتیدا چەند هەنگاوێكی هەڵێنایەوە .ژنــان بۆ پشتیوانی لە ئەركی نەتەوەیی نەك وەك چاالكانی بزووتنەوەی ژنــان یان ڕێبەران و كادرە چاالكەكانی حیزبی چوونەناو بیاڤ و بوارەكانی دەرەوەی ماڵ .ڕێبەرانی ئەم بزووتنەوە نەتەوەییە ڕۆڵێكی «شیاو» و «شەڕافەتمەندانە»یان بۆ ئەم ژنانە وەك نموونە دیار و بەرچاوەكانی نەتەوەیەكی مۆدێرن و وەك «دایكانی نیشتمان» لەبەرچاو گرتبوو. ...لە كوردستان ساڵی 1946بزووتنەوەی فێمینیستی لــەچــاو بــزووتــنــەوەی نــەتــەوەیــی لــەدوایــە بــوو .وشیاریی ناسیۆنالیستی زۆر بەرباڵوتر و زۆر دێرین‌تر بوو .لەحاڵێكدا ئازادیی ژنــان ،مافی وەك یەك و بەشداریی لە خەبات لە دەستووری كــاری ناسیۆنالیستەكان دابــوو ،ئاگاداربوون لە خواستی پالتفۆرمی فێمینیستی لیبراڵ كرچ‌وكاڵ واوەتر نەرۆی». «شهرزاد مجاب» لە بەشەكانی كۆتایی نوسراوەكەی، ئــامــاژەی بــە نیو س ــەدە دواتـــر و ســەردەمــی هــاوچــەرخ كردووە و گلەیی لە گرینگتر زانینی بزووتنەوەی نەتەوەیی لــە بــزووتــنــەوەی فێمینیستی لــەالیــەن حــیــزبــە كــوردیــیــە ناسیۆنالیستەكانەوە كردووە و جەخت لەوە دەكاتەوە كە لە حیزبە چەپەكانیشدا ژنان نەگەیشتوونە ئاستە بااڵكانی وەك ڕێبەرایەتی .ئەو پێی وایە « كێشمەكێشی نێوان ناسیۆنالیزم و فێمینیزم هەروا بە چارەسەرنەكراوی ماوەتەوە)4( . ئێستا: سه‌ره‌ڕای ئەوەی نەتەوەگەرایی كوردی تا ئێستا .1 پانتاییەكی تەواو پیاوانە و پیاوساالری هەبووە؛ سه‌ره‌ڕای ئەوەی ئەزموونی جیهانی نیشان ده‌دا .2 ناسیۆنالیزمی پیاوانە ک ه بــەردەوام بەدوای وەدەسهێنانی دەســەاڵت بۆخۆی بــووە ،بۆ گه‌یشتن ب ه ده‌س ـه‌اڵت كەڵكی ئامرازیی لە ژن وەرگرتووە و دواتر ناردوویەتەوە ماڵێ؛ ســـه‌ره‌ڕای ئــەوەی مەسەلەی ژن و یەكسانیی .3 ڕەگەزیی هەرگیز بەڕاستی گرینگی سەرەكی و هاوتەریب بۆ حیزبە كوردییەكان نەبووە؛ ســـــه‌ره‌ڕای ئــــەوەی ژنــانــی كـــورد چــاالكــانــە و .4
دڵسۆزانە هەم لە حیزبە ناسیۆنالیستییەكان و هەم حیزبە چەپەكان و هەم بەم دواییانەش حیزبە نیوە ناسیۆنالیست ـ نیوە چەپەكاندا ئەندام بــوون ،بەاڵم هەرگیز لە ئاستێكی دیاریكراو نەچوونەسەر و پۆستی ڕێبەرایەتیی حیزبەكانیان بەدەستەوە نەبووە؛ ســــــه‌ره‌ڕای ئـــــەوەی حــیــزبــە نــەریــتــیــیــەكــان بە .5 ناسیۆنالیست ،چەپ و نیوە ناسیۆنالیست ـ نیوە چەپەكان زیاتر پێیان خۆش بووە بۆ ژێستی ڕۆشنبیرانەی ڕێزدانان بۆ مافەكانی ژنان ،كەڵك لە ژمارەیەك ژنی گوێڕایەڵ یان خزمی ئەندامانی ڕێبەری ،لە پۆستەكانی وەك كۆمیتەی ناوەندی یان دەفتەری سیاسی نە زیاتر ،كەڵك وەربگرن، سه‌ره‌ڕای ئەوەی زۆر لە ژنان بەشێوەی كادرە .6 ئاساییەكان تەنیا ڕۆڵی سیالەشكر و دروشم نووسی دنیای مەجازییان هەیە یان ئەوپەڕەكەی لە یەكێتییەكان و لقە الوەكییەكانی ژنانەدا كۆ كراونەتەوە؛ سه‌ره‌ڕای ئەوەی پێشمەرگە چ ژن و چ پیاو لەالی .7 هێندێك لەم حیزبانە تا ڕادەی بادیگارد نزم بۆتەوە؛ سه‌ره‌ڕای ئەوەی هێندێك لە حیزبە كوردییەكان .8 توانای قبووڵكردنی كەمترین ڕەخنەیان نیە و بەتایبەت بە شێوەیەكی زۆر نزم و نالەبار ڕووبەڕووی ژنە ڕەخنەگرەكان دەبنەوە؛ س ـه‌ره‌ڕای ئــەوەی حیزبگەلێك وەك پ.ك.ك كە .9 باشتر لەگەڵ ژنان جوواڵونەتەوە و لەم بارەوە باشتریان كار كــردووە ،هەنووكەش سێبەری یەك ڕێبەریی پیاوانە بەسەر ژنانەوە بە ڕەوا دەزانن؛ 10ـ سه‌ره‌ڕای ئەوەی كۆمەڵگەی كوردی ئێستاكەش بە توندی پیاوساالرە و ئهم ناسیۆنالیزمه‌ی ناو گۆمەڵگە، مێهرەبانتر لە حیزبە كوردییەكان ،هەڵسوكەوتی لەگەڵ ژنانی كورد نەكردووە؛ بەاڵم: ژمــارەی ژنە كــوردە خوێندەوار و خوێنەرەكان .1 زۆر بوو؛ ئاگایی ژنان لە بارودۆخی خۆیان ڕۆژ بە ڕۆژ .2 چۆتەسەر؛ ژنی زیاتر دەستیان داوەتە قەڵەم و بیروڕاكانیان .3 دەنووسنەوە؛ فێمینیزمی تازەپێگەیشتووی كوردی لە كۆمەڵگە .4 شارنشینەكاندا ســەری هەڵداوە و زۆر چاالكی ئــازای لە دەوری خۆی كۆکردۆته‌وە؛ ێ تــەنــیــا هـــه‌وڵ بۆ فێمینیزمی كــــوردی نــاتــوان ـ .5 یەكسانیی ڕەگــەزی بدا وخــۆی دوور بگرێ ل ه مه‌سه‌له‌ی نه‌ته‌وه‌و نه‌ته‌وه‌گه‌رایی؛ ژنانی ئەندامی حیزبەكان لهگهڵ ڕاستییه‌کی تاڵ .6 رووبـــه‌ڕوو بوونه‌ته‌وه ،ئه‌ویش نه‌ریتخوازیی حیزبەكانە سەرەڕای دروشمە فریودەرەكانیان لە ئاست چوونه‌سه‌ری ژنان .ئەمە بۆتە هۆکاری هێندێک سەركێشی و ناڕەزایەتی لە برێک ژنانی حیزبیدا؛ بەرگریی سەرەتایی نەرێنی لە بەرامبەر زاراوەی .7 فێمینیزم ڕووبــەڕووی هێندێك پێداچوونەوە لەنێو خودی ژناندا بۆتەوە هەرچەند ئێستاش هێندێك لە نكۆڵیكاران لەنێو ژنان و پیاواندا هەیە؛ ســیــمــای دەمـــامـــكـــداری هــێــنــدێــك ل ــە پــیــاوانــی .8 ئیددیعاكاری فێمینیزمیش دەركەوتووە و نییەتی ڕاستەقینەیان ئاشكرا بووە؛ لە مــاوەی ئەم چەند ساڵە دا ژنــان ل ه دروشمە .9 درۆیینە ژن فریودەرەكانی هێندێك كــەس و ڕێكخراو و كەڵكی ئامرازی وه‌گرتن لە ژنان گەیشتوون؛ 10ـ لە سەردەمی بەجیهانیبووندا شوناسە نەتەوەیی و ئیتنیكییەكانیش بەناچاری گۆڕانیان بەسەردا هاتووە و ناتوانن بێ‌خەوش و یەكالیەنە و جێگیر بن؛ 11ـ نـــەتـــەوەخـــوازیـــی هــــاوچــــەرخ وەك پــڕۆســە كۆمەاڵیەتییەكانی دیكە تووشی ئاڵوگۆڕ و گۆڕانكاریی بۆتەوە؛ 12ـ بــزووتــنــەوە كۆمەاڵیەتییە نوێیەكان كە بەگشتی ماهییەتێكی شوناسخوازییان هەیە ،زیاتر لە پێشوو پێكەوە بەستراون و تێكەاڵوی یەكتر بوون؛ 13ـ زۆربـــــەی شــونــاســخــوازان ئـــاگـــاداری گرنگیی ڕەهەندەكانی دیكەی ژێردەستی و هەاڵواردن لە كۆمەڵگەكانی ئەمڕۆ دان؛ 14ـ پڕۆژە یەكالیەنە و تەواوخوازییەكان ئیتر شانسێكی ئەوتۆیان نییە؛ 15ـ بەشی زۆری ژنە چاالكەكان زانیاریی هەمەالیەنەیان لەسەر ڕەهەندە چەند الیەنەكانی ژێردەستی و زوڵم لێكراوی هەیە و لە پێوەندیی و كــردەوە تێك چنراو و ئاڵۆزەكانی دەسەاڵت گەیشتوون؛ 16ـ دەركەوتووە كە شوناسخوازییە یەكالیەنەییەكان، ژنان بە كۆمەڵگەیەكی بەدوور لە توندوتیژی ،هەاڵواردنی ڕەگەزی ،چینایەتی و قەومی ناگەیەنێ؛ 17ـ ئــەزمــوونــی بــاشــووری كــوردســتــان ســەبــارەت بە ژنــان ئەزموونێكی زۆر سەركەوتوو نەبووە و زەنگێكی مەترسیداری بۆ ژنانی كورد لە پارچەكانی دیكەی كوردستان لێداوە كە بە بەدەسەاڵت گەیشتنی ناسیۆنالیزمی نەریتی، ئاوات و خەونەكانی ژنانی كورد بۆ گەیشتن بە یەكسانیی ڕەگەزی وه‌دی نایه؛ 18ـ هەوڵی هێندێك لە حیزبە كوردییەكان بۆ دەست بەسەرداگرتنی بزووتنەوەی فێمینیستیی تازەپێ‌گرتووی ژنانی كورد (هەروەها بزووتنەوە كۆمەاڵیەتییەكانی‌تر) بۆ نیشاندانی پێگەی جەماوەریی درۆیین لەالی ئۆپۆزیسیۆنی
رۆژنامەی
پرش‌وباڵو و ناكارامەی ئێران لە گەرمەی ساڵەكانی 2011 تا 2013بە مەبەستی ئیمتیازە دەسەاڵتخوازییە تاكەكەسی/ حیزبییەكان ،تووشی شكست بۆتەوە؛ 19ـ یەكێك لە حیزبە كوردییەكان (پ.ك.ك) ژنناسی (ژنــۆلــۆژی) لــە بــەرنــامــەی كــاری جــیــددی خــۆی دانـــاوە و ژنانی حیزبەكەی بۆ خوێندنەوەی جیددی و ڕەخنەگرتن لە فێمینیزمی لیبراڵ بانگهێشت كردووە .ئەگەر ئەم حیزبە ێ ئەم بە نیازی پاوانكردنی بزووتنەوەی ژنان نەبێ ،دەکر هەنگاوە بە شتێكی باش و ئەرێنی دابنرێ؛ 20ـ بەرخۆدانی ژنانی كورد لە كۆبانێ الپەڕەیەكی نوێی بۆ ژنی كورد كردۆتەوە و هەموو سەرنجەكانی بۆالی ژنانی كورد ڕاكێشاوە .پیاوساالریی كــوردی ئەگەرچی تووشی كەوتن نەبووە ،بەاڵم تووشی شۆكێكی كاتی بووە. كەوایە: ێ لەالیەن هیچ الیەنێكی سیاسییه‌و ه ێ ڕێگە بدر ناب .1 كەڵكی ئــامــرازی لە ژنــان ،ڕەگەزایەتیی و حــەزی جنسی وەربگیرێ؛ ێ بە كۆمەڵگەی پیاوساالری بسەلمێنن ژنان دەب .2 كە هەڵگری ئازایەتی ،توانایی ،زانست و تەنانەت جوانین وەك بەشێك لە هەبوون و كەسایەتی خۆیان و متمانەكردن بە خۆیان نەك وە ئامرازگەلێك بۆ وەدیهێنانی مەبەستەكانی پیاوانی چەپڵەلێدەر و پێداهەڵدەر لە شێوازەكانی دایــك، پرستاری دڵسۆز ،شەڕكەری ئازا یان خۆراكی پڕوپاگەندە و راگەیاندن؛ فێمینیزمی كــوردی بەرپرسایەتی لەسەرشانە .3 ێ كە ڕزگــاری و كە ژنــان بەم دەرك و تێگەیشتنە بگەیەن باشتربوونی دۆخیان «بە پشت بەستن بە توانای خودی ێ نەك شوێنكەوتوویی تــەواو بۆ خۆیان» دەستەبەر دەبـ پیاوە سیاسییەكان و ڕێكخراوە سیاسییە پیاوساالرەكانی ئیددیعاكاری وەدەسهێنانی مافەكانی ژنان كە بە كردەوە مەودایەكی زۆریان لەگەڵ دروشمە جوانەكانیان هەیە؛ كاتی ئەوەیە كە فێمینیزمی كوردی واڵمێكی شیاوی .4 ێ لەنێو نەتەوەیەكدا ،ژن ێ كە چۆن دەكر بۆ ئەم دژیەكیە هەب ێ كە بە لەالیەك تا ئەم ئاستە ژێردەست و ستەملێكراو ب ێ بەاڵم لەالیەكی دیكە ئەوەندە بیانووگەلی نامووسی بكوژر ێ شان بەشانی پیاوان شەڕ بكا؟ ئایا ئەم ژنە بەهێزە بەهێز ب شەڕكەرە ،توانای بەرگری لە بارودۆخی هاوڕەگەزەكانی خۆی نیە؟ پێویستە ژنان ڕێكخراوی سیاسی تایبەت خۆیان .5 ێ كە خۆیان ڕێبەرایەتیەكەی بەدەستەوە بگرن و توانای هەب سیاسیی خۆیان لە كۆمەڵگەدا بسەلمێنن؛ ێ ژنــان بۆ وەدەسهێنانی لــەســەدا پەنجای دەب ـ .6 گۆڕەپانی سیاسی نە تەنانەت نیودەرسەد كەمتر ،بەتایبەت ێ ئــه‌وه‌ی ش ـه‌رم بکه‌ن هــەوڵ بدەن ڕێبەرایەتیەكەی بەب و تەنانەت بە شێوەیەكی ڕادیكاڵی دوور لە توندوتیژی، پێداگری لەسەر ئەم داواكارییە بكەن؛ ێ لە ێ كولتوور و نەریتێكی نو ژنانی كورد دەب .7 بواری خۆش نەویستنی دەسەاڵت و پیرۆزی سڕینەوە لە دەســەاڵت بێننە نێو كۆمەڵگەی سیاسیی تا سەر ئێسكان پیاوساالر؛ ئێمەی ژن دەتوانین بە پێكهێنانی ڕێكخراوە سیاسییە دێموكراتیكەكان كە بەشێوەی شۆڕایی بەڕێوە دەچــن و بە دەســتــاودەســت كردنی دەســەاڵت و نەبوونی قۆرخكاری تێیدا ،بە پیاوە سیاسییە نەریتییەكان بڵێین كە ێ مەیدانێكی سیاسی دیكە وێنا بكرێ و بێتەئاراوە. دەكــر ێ ێ هــەر لە ســەرەتــاوە ڕێــز بۆ ڕۆڵــی یاسا دابنر دەتــوانــر ێ و و یاسای بەرتەسك كــردنــەوەی دەســەاڵت پیادە بكر لەگەڵ پاراستنی ئازادیی ڕادەربڕین بە تەواوی چاوەدێری بــەســەر جێبەجێكردنی یاسا و شــێــوازی جێبەجێكردنی ێ بوارێك بەرپرسایەتییەكان لە كاتی دیاریكراودا بكرێ .دەب ێ كە تاكی بەدەسەاڵت گەیشتوو بەهۆی ڕیاكاری و بڕەخس ێ زمان لووسیەوە تووشی لەخۆباییبوون و غروری بێ‌ج ێ و لەالیەكی دیكەوە ئەو كەسەی واز لە دەسەاڵتەكە نەب ێ بــە چــاوی ســووك سەیر نــەكــرێ .ئــەم دوو بابەتە دێن هەردووكیان یارمەتی كەمبوونەوەی حەزی زێدەڕۆیی لە پاراستنی دەسەاڵت و بەرپرسایەتییەكان دەدەن. لەگەڵ بــاوەڕ و ڕێــزدانــان بۆ مافی دیاریكردنی .8 چارەنووس نە تەنیا بۆ خود بەڵكو بۆ هەمووان ،پابەندی شێوازەكانی دوور لە توندوتیژی بین( .دیارە لەگەڵ قبووڵی بابەتی بەرگریی ڕەوا لە خۆ)؛ ێ هەموو ژنە چەكدارەكانی كورد ،چ گریال و دەب .9 چ پێشمەرگە ،هان بدرێن چ ئێستا و چ دوای شەڕ ،هەرگیز بە گەڕانەوە بۆ ماڵ ڕازی نەبن( .دیارە ماڵەوە بە مانای كەشی تایبەتی هێمن تەنیا بۆ ئەنجامدانی ئەركە پێناسەكراوەكان و نۆرمەكانی ژنانە و بەدوور لە كەشی گشتی) و جارێكی دیكە مەیدانی سیاسی بە پیاوساالران نەسپێرنەوە؛ 10ـ پێویستە ب ه خۆمان و ب ه كۆمەڵگەی بقبووڵێنین كە ئەگەر ژنی كورد دەتوانێ ئازایانە دژی تیرۆریزم شەڕ بكا، ێ لە ڕێبەرایەتی و بەڕێوەبردنی سیاسیی كەوایە دەتوان نیشتمانی خۆی و هەر واڵتێكی تردا بەشدار بێ؛ ێ یەكسانی ڕەگەزایەتی 11ـ ئەوە قبووڵ بكەین كە دەكر نە تەنیا لە بواری نیزامی /شه‌ڕڤانی ک ه بۆ تەواوی مەیدانە سیاسیی ،كۆمەاڵیەتی ،یاسایی ،كۆمەاڵیەتی و كولتوورییەكان گشتگیر بکرێ؛ ئــەنــدێــرســن و مــاســە هــەردووكــیــان نیشانیان داوە نەتەوەخوازی جۆرێك ئەنجوومەن و پێكەوە بوونی پیاوانە، چەشنێك برایەتی لە پانتایی ئاسۆیی دایە .خوشكان تەنیا بەهۆی خەباتی تایبەت بەخۆیان توانیویانە سنوورەكانی ئەو پێكەوەبوونە برایانە بشكێنن و بەرەبەرە و دوای چەندین ســاڵ خــەبــات و خــۆڕاگــری و گاڵتەپێكران و هــەڕەشــە و تەنانەت زیندان لە ئیمتیازەكانی نەتەوەیی و شارۆمەندیی كەڵك وەرگرن)5(.
8
٢٠ی نوامربی ٢٠١٤
٢٩ی خەزەڵوەری ١٣٩٣
وتووێژ
ژماره٦٤٤ :
رۆژنامەی
د.ئەحمەد ئاباڵخی:
زمانی كوردی زمانێكی پاراوە بۆ وەرگێڕان و دەتوانێ خۆی لەبەكار هێنانی وشەی نامۆ بپارێزرێت بەشی یەکەم ئـــامـــاژە :ئــەزمــوونــی وەرگـــێـــڕان لە كوردستان لەگەڵ كۆمەڵێك كەندوكۆسپ بەرەوڕوویە .هەر كەس لە روانگەیەكەوە دەڕوانێتە كەندوكۆسپەكان و خوێندنەوەیان بۆ دەكــات .رەنگە كۆی روانگەكان بتوانن یارمەتیدەر بن لە دۆزینەوەی رێگا چارەی پێویست بۆ كەمكردنەوەی كەموكۆڕییەكان. ئەوەی لە كوردستان لە پانتای وەرگێڕان و زماندا دەبینرێ لە ڕووی مەعریفییەوە كاریگەریی نەرێنیی دانــاوە و ئاڵۆزییەكی دروســت كــردوە كە زۆر كــەس پێیان وایە ئـــەم ئــاڵــۆزیــیــە سروشتییە و بێژنگی رۆژگار بەرهەمە خراپەكان ئەخاتە الوە و بەرهەمە ناوازە و باشەكانیش بۆ هەمیشە ئەمێننەوە .بەپێچەوانەی ئــەم بۆچوونە كەسانێكیش پێیان وایە ئەم دۆخە بەرهەمی بێسەروبەرەیی و بــێ پالنییە و الیەنە پێوەندیدارەكان بە بەرپرسیار دەزانــن .لە پێوەندیی لەگەڵ گرفتەكانی بــواری زمان و وەرگــێــڕان لە كوردستان پێویستە ئەو كەسانەی لــەو مەیدانەدا ئەزموونێكیان هەیە ،قسەیان لەگەڵ بكرێ و لە ئەنجامی ئەم قسەو باسانەدا بەرەو ئەو ئاراستەیە بچین كــە كەموكۆڕییەكان و گرفتەكان زیاتر بناسین و بە بەرچاڕوونی زیاترەوە هەوڵ بۆ كەمكردنەوەو نەهێشتنیان بدەین. دوكتۆر ئەحمەد ئاباڵخی جگە لە ئەزموونی نووسین لە بواری وەرگێڕانیشدا ئەزموونی هەیە و چەند بەرهەمێكی كردووە بە كوردی كە شانۆنامە و چیرۆك و هەروەها چەند پرسیار :بەڕێزت چەند بەرهەمێكت لە بواری جیا جیادا كردووە بە كوردی .وەك دەسپێكی باسەكە ،بۆ دەست دایە وەرگێڕانی ئەو دەقگەلە؟ یان بۆ ڕووت لە وەرگێڕان كرد؟ د.ئەحمد ئاباڵخی :مــن لــە ســەرەتــای گەنجییەوە دەســتــم بــە خوێندنەوە ك ــردووە. هەستم بەوە كــردووە كە عــەرەب ئەرشیڤێكی زۆر دەوڵمەندیان هەیە .هەندێك سەرچاوە هەن كە بە ئاسانی دەست خوێنەری كورد ناكەون. لە الیەك ویستوومە سوود بە خوێنەری كورد بگەیەنم كە هەندێكیان لە خوێندنەوەی عەرەبیدا ســـوود وەرنـــاگـــرن و لــە الیــەكــی تــریــشــەوە ویستوومە كتێبخانەی كــوردی بــەو بابەتانە دەوڵەمەند بكەم .ئەمەش ئەركێكی گــەورەی سەرشانی هــەر نووسەرێكە كــە خەمخۆری ڕۆشنبیری میلەتەكەی بێت .من تەنیا ئەتوانم لە زمانی عەرەبیەوە بۆ سەر زمانی كوردی وەرگێڕان بكەم .هیوادارم ئەو نووسەرانەی كە زمانەكانی دیكە (وەك :فارسی ،ئینگلیزی و )... ئەزانن و ئەو لێكۆڵینەوە و بەرهەمە فكریی و ئەدەبیانەی بەالیانەوە ناوازەیە و خزمەت بە خوێنەری كوردی و كتێبخانەی كوردی ئەكات بیگۆڕن بۆ سەر زمانی شیرینی كوردی، پــرســیــار :بــۆ وەرگـــێـــڕان نــەبــووە كــاری سەرەكــی بەڕێزت؟ واتــە لە باتی ئەوەی لــەالی كارەكانی دیكەتدا ( لە بوارەكانی دیكەدا) ،ناوە ناوە بە كاری وەرگێڕانەوە سەرقاڵ بیت ،لە الی وەرگێراندا جاروبار كاری دیكەت كردبایە؟ د.ئــەحــمــد ئــابــاخــی :م ــن ســـەرەتـــا بە ێ نەكردووە ،سەرەتای الویم وەرگێڕان دەستم پ وەك هەر الوێك كە موراهیقانە عاشق ئەبێ و موراهیقانە سیاسی ئەبێ و لە ژێر كاریگەریی ئەو شێعرانەدا ئەبێ كە ئەیخوێنێتەوە و ئەبێ ێ كـــردووە و بــە شاعیر ،منیش وا دەســتــم پـ شێعرم ئەنووسی ،بەاڵم باڵوم نەئەكردنەوە. دواتر یەكەم بەرهەمم لە یەكێك لە ژمارەكانی ساڵی یەكەمی «هــاوكــاری»دا باڵوبووە ،واتە ســەرەتــای حەفتاكانی س ــەدەی رابــــردوو كە نووسینێكی سیاسی و هــزری بــوو .ئەو كات وەك چەپێكی تــووڕە و هەڵچوو ئەمنووسی. دواتر كۆمەڵێك لە شێعرەكانم لە ساڵی 1976 بە ناوی «بەهار و نێرگز و چاوەكانت» بەچاپ گەیاند .لە پــاڵ ئــەوەشــدا هەوڵی لێكۆڵینەوەم ئــەدا و دەستم بۆ شتی گــران ئەبرد .كتێبێكم چــاپ كــرد بە نــاوی «لێكۆڵینەوەیەك لەسەر خیام لــەبــەر ڕۆشــنــایــی هــۆنــراوەكــانــیــدا» ،كە لێكۆڵینەوەیەك بو دەرب ــارەی فكریی خیام و هونەری خیام لە بەر ڕۆشنایی شێعرەكانیدا.
بەرهەمێكی دیكە لە بواری هزری چەپدا ،لە خۆ دەگرێ .بۆیە لە پێوەندیی لەگەڵ زمان و وەرگێڕان و ئەزموونی وەرگێڕان ،ناوبراومان دواندووە. «ئەحمەد محەمەد ئاباڵخی» ساڵی 1953 لە شاری سلێمانی لەدایك بووە .خوێندنی ئامادەیی لە سلێمانی تەواو كردووە و دواتر چووتە بەغدا و لە زانكۆی ئەوێ درێژەی بە خوێندن داوە .هەروەها لە لۆبنان لە ژمێریاریدا دوكتۆرای وەرگرتووە .د.ئەحمەد ئاباڵخی جگە لە زمانی كوردی ،شارەزایی لە زمانەكانی عەرەبی و ئینگلیزیشدا هەیە و چەند بەرهەمێكی لە زمانی عەرەبییەوە وەرگێڕاوەتەوە سەر زمانی كوردی و وەك نووسینیش خاوەن چەند كتێبە .سەرجەم بەرهەمە نووسراو و وەرگێڕاوەكانی ناوبراو بریتین لە :وەرگــێــڕان1 :ـ لە چاوەڕوانی گــۆدۆدا ـ شانۆگەری ـ نووسینی :سامویل بكێت2 ،ـ مرۆڤە ترسناكەكان ،كۆمەڵەی چیرۆك ،نووسینی :چیرۆك نووسی سووری « یاسین روفاعیە «3 ،ـ نامەیەك بۆ هاوڕێ ،نووسینی :لینین4 ،ـ ڕۆڵی ئافرەت لە كۆمەڵدا ،نووسینی :لینین5 ،ـ ئەلف و بێ كۆمۆنیستی ،نووسینی :برژنسكی6 ،ـ ێ چەپ، بەرەو هەڵسانەوەیەكی سەرلەنو نووسینی :كەریم مروە .نووسین1 :ـ بەهار و نێرگز و چاوەكانت ـ كۆمەڵە شێعر، 2ـ لێكۆڵینەوەیەك دەربــــارەی خــیــام ـ لێكۆڵینەوە3 ،ـ تەبایی ،شانۆنامە ئەمە كاتێك بوو كە من هێشتا قوتابی بووم. ئــەو ســەردەمــە لێكۆڵینەوە و دەم كــوتــان لە ێ هــوودەیــی لە بونیادگەریی و فەلسەفەی ب ئــارادا بوو ،منیش «لە چاوەڕوانی گــۆدۆدا»م ێ هوودەیی خوێندبووەوە كە شانۆنامەیەكی ب بوو لە ڕوانگەی ناماقوڵەوە سەرچاوەی ئەگرت، بۆیە بە پێویستم زانی وەریگێڕمەوە بۆ سەر زمانی كــوردی .ئەو شانۆنامەیە دەقێكی زۆر نایاب بوو ،هەروەها لە پێشەكییەكەیدا بیروڕای خۆم دەربڕی و هەندێك تیشكیشم خستە سەر دەقەكە و بیروباوەڕی نووسەرەكەی(سامۆئێل بێكت) .هەر ئەو دەمە كۆڕێكم دەربارەی ئەدەب و فەلسەفە گرت و لەوێدا پێوەندییەكانی ئەدەب بە فەلسەفەوە و ئــامــاژە كــردن بە ئەدەبێكی دروست و فەلسەفەیەكی دروست بە گوێرەی فــكــری خــۆم وەك ماركسیستێك ،بۆچونی خۆم دەربڕی كە لەو كۆڕەدا ماركسیستەكان زۆر لەسەرم بە وەاڵم هاتن لە بەرانبەر ئەو بــەرپــەرچــانــەی كــە تــووشــی بـــووم لــە الیــەن ئــەوانــەوە كــە خــاوەنــی فكریی بونیادگەرایی بوون .لەوانە «محەمەد كمال» (ئێستا دكتورای هەیە) و «فوئاد عەبدوالڕەحمان» و «ئەمجەد» ێ كەسی شــارەزا بوون ئەو دەمە كە تەنیا س لەو بوارەدا .دواتر هەر لە بواری ڕەخنە گرتن و لێكۆلینەوەدا زۆر نووسینم بــاو كــردەوە دەربـــارەی چیرۆك و شانۆ و شێعر كە ئەو دەمــانــە هــەمــوویــان بایەخی تایبەتی خۆیان هەبوو .هەر ئەو نووسینانەش زیاتر منی وەك چەپێك ناساند .لە پاڵ ئەمانەشدا ئەو دەقانەی كە سەرنجی ڕائەكێشام لە عەرەبیەوە ئەمگۆڕی بۆ كوردی ،لەبەر ئەوە وەرگێڕان بووە كاری دووەمم نەك یەكەم. پرسیار :ئەو چەند دەقەی كە كردووتانە بە كــوردی ،بوارەكانیان جیاوازن .دەقی شانۆیی ،چیرۆك و هزری چەپی تێ دایە. بۆ لەسەر یەك بــواری دیــاری كــراو كارت نەكردووە؟ پێت وانییە بەو شێوەیە دەتوانی سەركەوتوو تربی؟ د.ئەحمد ئاباڵخی :هەموو نووسەرێك لە پــاڵ نووسیندا بێگومان ئەبێ خوێنەرێكی باشیش بێت ،دەنا نابێتە نووسەرێكی خاوەن زەمینەیەكی فكریی و ئەرشیڤێكی ڕۆشنبیری. هەر لەو كاتی خوێندنەوەیەدا هەندێك بەرهەم س ــەرن ــج ڕائــەكــێــشــێ وه ــەس ــت ئــەكــەیــت كە خوێنەرانی تریش پێویستە لێی ئاگادار بن و كتێبخانەی ك ــوردی لــێ بێبەش نەبێت ،بۆیە هەوڵ ئەدات بیگۆڕێ بۆ سەر زمانەكەی خۆی، لەبەر ئەوە (وەك لە وەاڵمی پرسیاری پێشوودا ئاماژەم پێ دا) من بە پلەی یەك وەرگێڕ نیم، بەڵكو نــووســەرم ،بــەاڵم ئــەو بەرهەمانەی كە
ئا :مادح ئەحمەدی سەرنجیان ڕاكێشاوم هەوڵم داوە بیانگۆڕم بۆ سەر زمانەكەی خۆم .هەرچەندە ئەوەی كە گۆڕیومە یەك لەسەر سەدی ئەو بەرهەمانە نین كە خۆم پێیان سەر سام بووم و حەزم كردووە بیانگۆڕم بۆ كــوردی .ئەمەش ئەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی وەرگێڕان وەك تایبەتمەندی ئەدەبی و پیشە كاری سەرەكیم نەبووە .بۆ نموونە یەكێك لەو بەرهەمانەی كە نزیكەی 25ساڵ لەمەو بــەر خوێندوومەتەوە و ئــاواتــم وابــوو بیكەم بە كووردی « ذكريات فى منزل األموات «ی «داستیوفسكی»یە كە پێی نەوێرام ،بەاڵم بە خۆشحاڵیەوە مامۆستا «حەمە كەریم عارف» كردی بە كوردی .دیارە ئەویش وەك من كاری وەرگێڕان تایبەتمەندی یەكەمی نییە و چیرۆك نووسێكی دیارە .بێگومان ئەویش ئەو شاكارە ســەرنــجــی ڕاكــێــشــاوە ،بــۆیــە خ ــۆی لەگەڵیدا مــانــدوو كـــردووە و كــردوویــەتــی بــە كــوردی. ئەمانە نموونەیەكی كەمن و دەیــان كەس لەم ب ــوارەی ئێمەدا پــەل بۆ چەند بــواری جیاواز ئەكێشن .هەیە شاعیریشە و چیرۆك نووسیشە. «شــێــركــۆ بــێــكــەس» وەك شاعیر نــاســراوە، ب ــەاڵم وەرگــێــڕانــیــشــی هــەیــە و شانۆنامەشی نــووســیــوە و دەیـــان نــمــوونــەی دیــكــە .مــن بۆ خۆم شێعرم نووسیوە و ڕەخنەی شێعریشم گــرتــووە ،چــیــرۆكــم نــووســیــوە و چیرۆكیشم وەرگێڕاوەتەوە .لەسەر شانۆگەریشم نووسیوە و شانۆنامەشم نــووســیــوە و شانۆنامەشم وەرگێڕاوەتەوە .لێكۆڵینەوەی سیاسیم نووسیوە و باسی سیاسیشم وەرگێڕاوەتەوە .وەك وتم ئێمە وەك كــورد كەسی تایبەتمەندمان زۆر
كەمە كە تەنیا لە یەك بواردا خەریك بێت. پرسیار :هەم چیرۆك و هەم شانۆنامە تان وەرگێڕاوەتەوە سەر زمانی كوردی .ئایا وەرگێڕانی دەقێكی شانۆیی جیاوازی هەیە لەگەڵ وەرگێڕانی چیرۆكێكدا؟ د.ئــەحــمــد ئــابــاخــی :وەرگـــێـــڕ ئــەگــەر سەركەوتوو بێت لە زمانەكەیدا چ ئەو زمانەی ێ و چ ئــەو زمــانــەی بۆی لــێــوەی وەرئــەگــێــڕ وەرئەگێڕێ ،ئەو جیاوازیە زۆر گەورە نابێت، بەاڵم بە ڕای من وەرگێڕێكی باش ئەگەر خۆی باكگراوندی شێعری هەبێ ،واتــە شاعیر بێ، شێعرێك باشتر وەرئەگێڕیت لە وەرگێڕێكی دیــكــە كــە شاعیر نییە ،چونكە شێعریەت و بنەماكانی شێعر لە وەرگێڕانەكەیدا پەیڕەو ئــەكــات .مــن بــۆ خــۆم كــە چیرۆكم نووسیوە و شانۆنامەشم نووسیوە هەرچەند زۆر بە كەمی و لەیەك دوو یەك تێپەڕ ناكات ،بەاڵم كە چیرۆكێكم وەرگــێــڕاوە ،یا شانۆنامەیەكم وەرگێڕاوە هەندێك جیاوازم كــردووە .لەوانە، دیالۆگەكان و بەرەوڕوو كردنەوەی قسەكان لە شانۆنامەیەكدا جیاوازی هەیە لە دیالۆگەكانی ناو چیرۆكێك .خۆت ئەزانی زمانی ئاخاوتن و نووسین لە كوردیشدا وەك زمانەكانی دیكە هەندێك جیاوازی هەیە .دیالۆگی ناو چیرۆك بە زمانی نووسین ئەنووسرێ و سەد لە سەد زمانێكی ئەدەبی هەیە ،بەاڵم شانۆنامە زیاتر بــە زمــانــی ئاخاوتن و شەعبی ئەنووسرێت. جگە لەوەش هەندێك ئیمائات هەیە كە دەكرێ لــە چیرۆكێكدا بــە نووسین دەربــبــڕێ ،بــەاڵم لەشانۆدا بە جووڵە و دەموچاو دەرئەبڕرێت. پرسیار :چەند بەرهەمتان لە بــواری
هزری چەپدا وەرگێڕاوەتەوە .ئایا وەرگێڕانی ئەو بەرهەمانە پەیوەندی بەوەوە نییە كە بۆ خۆتان باكگراوندێكی چەپتان هەیە و ئێستاش هەر باوەڕتان بە هزری چەپ و ماركسیزم ـ لینینیزم هەیە؟ د.ئەحمد ئاباڵخی :ماركسیزم و لینینزم ئەو سەرچاوانەن كە لە سەرەتاوە منی پەلكێش كردووە بۆ گەڕانی زیاتر و قوڵبونەوەی زیاتر و پــەروەردە بوونیش بەو فەلسەفە و ڕێبازە. ماركسیزم و لینینزم لە ڕووی ڕۆشنبیرییەوە مرۆڤ دەوڵەمەندتر ئەكات و ئەیكاتە خاوەنی باكگراوندێكی بــاش بــۆ بــەرەنــگــاربــوونــەوەی كۆنپارێزی و مەزهەبی و سەلەفیەت .ئەگەر كەسێك وا دەستی پێكرد بێگومان مەگەر لێی حاڵی نەبووبێ ،ئەگینا وەرناگێڕێتەوە .هەر ئەمەش وات لێ ئەكات كە چــەپ هەڵبژێری، چەپ بوون پێوەندیی بە باری دارایی تاكەوە نییە ،بەڵكو بەڕای من هەر وەك لە پێشەكی دوا وەرگێڕانمدا (كتێبی «بــەرەو هەستانەوەیەكی ســەر لە نوێی چــەپ») ئــامــاژەم پێ كــردووە، هەركەسێك هەست بە چەوساندنەوە بكات لە ڕووی فكری ،سیاسی ،كۆمەاڵیەتی ،ئابووری و هەرشێوازێكی دیكەی چەوساندنەوە ،هەستێكی ێ بوونەوە و شۆڕشگێڕانەی بۆ گۆڕین و نو وەستانەوە دژی چەقبەستوویی كۆمەاڵیەتی و شارستانی تێدا خولقا بوو ،ئەوا ئەو كەسە چەپە ،بۆیە هەر چەپم و هەر چەپیش ئەبم و دەستبردنم بۆ وەرگێڕان یان نووسینی هەر بابەتێكیش هــەر ل ــەوەوە ســەرچــاوە ئەگرێت. ئەو بەرهەمانەش كە لە بــواری هــزری چەپدا
وەرمگێڕاون بریتین1 :ـ نامەیەك بۆ هاوڕێ ـ نــووســیــنــی :لــیــنــیــن 2 ،ـ ڕۆڵـــی ئ ــاف ــرەت لە كۆمەڵدا ـ نووسینی :لینین 3 ،ـ ئەلف و بێ ی كۆمۆنیستی ـ نووسینی :برژنسكی و 4ـ بەرەو هەستانەوەیەكی سەر لە نوێی چەپ ـ نووسینی: كەریم مروە هەندێك كتێبی تریشم وەرگێڕاوە كە بابەتی ئەدەبین ،بەاڵم ئەوانیش هەر لە خزمەتی ئەو هێڵە فكرییەی خۆمدان. پــرســیــار :بیری چــەپ لــە كوردستان ڕابردوویەكی هەیە و بەتایبەتی لە حەفتاكانی سەدەی ڕابردوودا هەر كەسایەتییەكی سیاسی و چاالكوانێك و ...چەپ نەبوایە و باوەڕی بە ماركسیزم و لینیزم نەبووایە ،ئەوا وەك كەسێكی دواكەوتوو سەیر دەكرا ،كاریگەریی ئەم فەزایە لەسەر زمان و نووسین و ئەدەبی كوردی بەتەواوەتی دیارە ،بە لەبەر چاو گرتنی ئەم پێشینەیە ،زمانی كوردی چەندە بە دەستەوەیە بۆ وەرگێڕانی دەقێك لە بواری بیری چەپدا؟ ئایا لە وەرگێڕانی تێرم و زاراوەكاندا هیچ تووشی گرفت نەبوون و ێ تێرم و زاراوە بە ئاسانی هاوتاكانی هەند لە زمانی كوردیدا دەست دەكەون؟ د.ئەحمد ئاباڵخی :ڕاســتــە بیری چەپ لــە كــوردســتــان ڕابــردوویــەكــی باشی هەیە و ئەگەرچی ئێوە بە نموونە باسی حەفتاكانی سەدەی رابردووتان كرد ،بەاڵم من ئەڵێم لەوەو پێشتریش گوتاری چەپ لە كوردستاندا هەبووە و لە حەفتاكاندا زیاتر جوواڵیەوە و بەداخەوە بە هیچ نەبوو و گەشەی نەكرد .ناسیۆنالیزمی كوردی و حیزبە نەتەوەییەكان ڕۆلێكی كاریگەر
و جــەرگــبــڕیــان بینی بــۆ داپــڵــۆســیــنــی بیری ماركسیزم ـ لینینیزم لە كوردستاندا .ئەگەر چەمكی چەپ و شۆڕشگێریی چەوساوەكان پێوەر بێ ،ئەبوو ئەوان لە دژی بیری چەپ وایان نەكردبایە ،چونكە خۆشیان لە حساباتی چەپدان و چەوساوەن ومافە نەتەوایەتی و چینایەتی و شارستانی و ئابووری و ڕۆشنبیرییەكانیان هــەمــووی لــە الیـــەن شۆڤینزمی عــەرەبــەوە زەوت كــرا بــوو .دەب ــوو وەك هاوپەیمان و دۆســت و هــاو خــەبــات لــەو حیزب و گروپە ماركسی و چەپانە بڕوانن .بەداخەوە وا نەبوو، دژایەتییەكەیان هــەر بــەوەوە نەوەستا كە لە كوردستاندا پڕوپاگەندەی ئەوەیان بۆ بكەن كە ئەمانە باوەڕیان بە خوا نییە و كافرن و سێكس و ئەو شتانە الیان موباحە ،تا گەشتنە ئەوەی وایــان بۆ باڵوكردنەوە كە گوایە لە خوشكی ێ دیــنــن و ئــەو خــۆشــیــان النــــادەن چــونــكــە ب ـ شتانەیان بەالوە ئاساییە .هەر وەك دەزانن لە گۆمەڵگەی كوردیدا كە كۆمەڵگایەكی موسڵمانە (لە ئاستێكی ڕۆشنبیری دیــاری كــراودا) زوو بــاوەڕ بەو شتانە ئەكەن و ئەمەش گورزێكی جەرگبڕی لە بیری چەپدا و بووە هۆی ئەوەی كە خەڵك بە شێوەیەكی زۆر ناشیرین سەیری چەپ بكەن .تەنیا بەوەش نەوەستان و كوشت و بڕی چەپەكانیان كردن و بە چەك بەرەنگاریان ئــەبــوونــەوە و لێیانیان ئــەدان و سەركوتیان ئەكردن .چەپەكان و گروپە ماركسیستەكانیش نە لــەڕووی سەربازیەوە توانای بەرەنگاریان هەبوو و نە لــەڕووی تیۆریشەوە .نە ئەوەندە بە دەســت بــوون و نە خــاوەن جەماوەرێكی وابـــوون كــە بتوانن بــە پراكتیك و هەڵمەتی فــراوان بەرپەرچی ئەو پڕوپاگەندانەی دژیان ئەكرا ،بدەنەوە .ئەمە لەناو رای گشتی خەڵك و الدێیەكانی النكەی شــۆڕش و بەرگریدا وا بــوو .لە شارەكانیشدا ڕێژێم دژی ئەو بیر و ب ــاوەڕە بــوو .جــاری واب ــووە لەسەر كتێبێكی ماركسی خەڵك گیراوە و ئەشكەنجە دراوە و سزای بۆ بڕاوەتەوە ،بەاڵم بەخۆشییەوە لەناو ڕۆشنبیراندا كەسانی ماركسی بە ڕۆشنبیر و قسەزان ناسراو بوون و قسەیان برەوی بوو. بەشی دووەم ــی ئــەم پرسیارە كــە باسی بیری چەپ و ماركسیزم بــوو ،ڕنگە ئەوەندە پێوەندیی بە بەشی یەكەمەوە نەبێت .بەشی دووەم پێوەندیی بە زمانەوە هەیە .كۆمەڵێك زمــانــزان و وەرگــێــڕی زۆر باشمان هەیە كە ماركسیست و یان چەپیش نین .زمانی كوردی زمانێكی پاراوە بۆ وەرگێڕان و دەتوانێ خۆی لەبەكار هێنانی وشەی نامۆی وەك عەرەبی و فارسی بپارێزرێت .بێگومان نەك هەر زمانی كـــوردی ،بەڵكو زمانەكانی دیــكــەش خاوەنی
مـــاركـــســـیـــزم و لــیــنــیــنــزم لــە ڕووی ڕۆشـــنـــبـــیـــریـــیـــەوە مــــرۆڤ دەوڵــەمــەنــدتــر ئــەكــات و ئەیكاتە خــاوەنــی بــاكــگــراونــدێــكــی ب ــاش بۆ بــەرەنــگــاربــوونــەوەی كــۆنــپــارێــزی و مەزهەبی و سەلەفیەت ئــەو زاراوە تــازانــە نین كە بە زمانی میلەتی داهێنەر هاتوونەتە كایەوە .بۆ وێنە بوارەكانی تەكنەلۆژیا و فەلسەفە ،زاراوەیەكی وەك ئەوەی من ئێستا بەكارم هێنا (تەكنەلۆژیا) یان زاراوەی ێ «هێرمۆنیكا» و زۆری تر لەو بابەتانە .دەكر هاو واتا بۆ ئەم وشانە دابنرێ و زۆر جاریش ڕووی ــداوە بەرانبەر ئەو چەمكگەلە وشەیەك داتــاشــراوە یــا بەچەند وشــەیــەك گوزارشتی لێ كــراوە ،بــەاڵم ڕەنگە هەر پڕاوپڕی زاراوە بیانییەكەی نەگرتبێتەوە .ئەمەش عەیب نییە بۆ زمانەكە و بۆ نووسەرە وەرگێڕەكانیش ،چونكە كانگای سەرهەڵدانی ئەو زاراوانە پێوەندیی بە واڵت و زمان و گەلێكەوە هەیە كە داهێنەری ئەو بابەتەن و هێشتا الی ئێمە نامۆیە.
٢٩ی خەزەڵوەری ١٣٩٣
7
٢٠ی نوامربی ٢٠١٤
سیاسی
ژماره٦٤٤ :
رۆژنامەی
سەد ساڵەی شەڕی یەکەمی جیهانی‌و مەسەلەی کورد
عومه‌ر باڵه‌کی شەڕی یەکەمی جیهانی کە لە ساڵی ١٩١٤ز بە دوای تیرۆری جێ‌نشینی ئیمپڕاتوڕی «ئۆتریش مجارستان» لە واڵتی «بۆسنی» ڕووی داو لە ماوەیەکی کەم‌وکورت‌دا تەواوی خاکی ئوروپا‌و بەشێکی بەرچاو لە ئاسیا‌و ئەفریقای گرتەوە‌و چوار ساڵی خایاند‌و بە پێی هەڵسەنگاندنێک کە کراوە دوو میلیۆن کەس لەو شەڕە‌دا کوژراو‌و بێ‌سەر‌وشوێن بــوون‌و بیست میلیۆن کەسی دیکەش نقوستان‌و بریندار بوونو زیانێکی ماڵی زۆری لێ کەوتەوە کە لە ئەژمار نایە. لــە ســاڵــەکــانــی کــۆتــایــی ش ــەڕ ،واڵتــانــی س ــەرک ــەوت ــوو لــە بــەرەکــانــی شـــەڕ نــەقــشــەی سیاسی نوێ‌یان بۆ دونیا بە تایبەتی ڕۆژهەاڵتی نــاوەڕاســت کێشا‌و بە دابەشکردنی خاکی ئەو ئیمپڕاتوریە‌تانەی کە لە شەڕ‌دا تێک شکا بوون بە چەندین واڵتی دیکە وەک ئەرمەنستان ،سووریە، عێراق ،ئیسرائیل ،عەرەبستان ،میسر ،سودان، مەغریب‌و لیبیا لە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست دروست بوونو سنووری سیاسییان بۆ دەست نیشان‌کرا. لەگەڵ ئەوە‌دا کە ئەو واڵتانە بە پێی بڕگەکانی پەیماننامەی «سیڤەر» دروســت بوون کە لەو پەیماننامەیە‌دا کوردستان لە فەسڵی سێهەم پێش ئەوانە ناوی هاتووە‌و سنووری جوگرافیایی بۆ دەستنیشان کــراوە ،بــەاڵم هەروەکی دیتمان‌و دەزانین بەشی کــوردی لەو پەیماننامەیە‌دا بە فــەرامــۆشــی ســپــیــردرا .ئــەگــەر شــەڕی یەکەمی جیهانی لــە س ــەرەتــا‌دا‌و کــاتــی بــەڕێــوەچــوونــی شەڕەکە‌دا نەهامەتی‌و ماڵوێرانی بۆ مرۆڤایەتی بە دیاری هێنا و دوای شەڕ بوو بە ڕزگاری‌دەری چەندین نــەتــەوە لــەژێــر دەســتــی ئیمپڕاتوڕی‌و ئیستعمارگەری کە لــەو ســـەردەم‌دا بــاو بوون هەروەکی لە ســەرەوە ناوی ئەو دەوڵەتانەمان هێنا کە بە هۆی دابەشکردنی خاکی ئیمپڕاتوری لە دایک بوونو ئەو دەوڵەت‌و نەتەوانە توانیان دەسەاڵت‌و حوکمی سیاسی خۆیان دابمەزرێنن‌و پێ‌بە‌پێی ڕەوتـــی پێشکەوتنی دنیا لــە بــواری زانست‌و زمان‌و ئابووری‌و کلتوردا بچنە پێش. ئــــەوەی ل ــێ ــرەدا جــێــگــای ســرنــج‌و لـــێ‌ورد بوونەوەیە ئەوەیە کە کــورد لە هەلومەرجی ئەوکات‌دا یا نەیتوانی خۆی بسەلمێنێ یا ڕێی پــێ نـــەدرا ،هــەر بۆیە لــەو کــاروانــەو هەلە کە هــاتــبــوو پــێــش وەدوا کــــەوت .کـــورد ن ــەک لە شەڕی یەکەمی جیهانی‌دا قازانجی نەکرد بەڵکو ئــەوەی هەشی‌بوو لە دەستی‌دا بە تایبەتی ئەو
بەردەوامی شۆڕش‌و جوواڵنەوەکانی کـ ــورد بــۆ گــەیــشــتــن بــە مــافــە زەوت کــراوەکــانــی خ ــۆی ســەلــمــێــنــەری ئــەو ڕاستییەن کە هێزە سەرکەوتووکانی شــەڕی یەکەمی جیهانی‌و داڕێــژەرانــی پەیماننامەی «سایکس‌پیکۆ» ئەوکات هەڵەیەکی گەورەیان دەرحەق بەکورد کـ ــردوە کــە نــەتــەوەیــەکــی گــەورەیــان لە بوونی کیانێکی سیاسی سەربەخۆ بێبەش کردوە
خاکەی لەژێر دەسەاڵتی ئیمپڕاتوری عوسمانی داب ــوو بــەســەر ســێ بەشی دیــک ـە‌دا دابــەش‌بــو و و لــەو کاتە‌وە کــوێــرەوەری‌و ماڵوێرانی کورد دەستی پێ‌کرد ،چونکە ئەگەر بە هەڵسه‌نگاندن‌و لێکۆڵینەوە بــێــت پــێــش هەڵگیرسانی شــەڕی یەکەمی جیهانی کــورد بە تایبەتی ئــەو بەشە ی دابوو لەژێر دەسەاڵتی ئیمپڕاتوریەتی عوسمان وەزعــی زۆرباشتر بــوو لــەو کاتەی کە دوای شەڕەکە ئەو ئیمپڕاتوریە دابــەش بــوو .بە پێی بەڵگەنامەکانی ئەو سەردەم کورد وەک نەتەوە دانــی پێداهێنرابوو هەرچەند کیانێکی سیاسی یەکپارچە نــەبــووە بــەاڵم کــوردســتــان لەالیەن چەندین دەوڵــەت‌و میرنشین بەڕێوە دەچوون‌و لە ڕاستی‌دا هیچ سنوورێکی دەستکرد لە نێوان خاکی کوردستان نەبووەو خەڵکی کوردستان بــێ هیچ بەربەستێک گــەرمــێـن‌و کوێستانیان دەکــــــرد‌و خــزمــایــەتــی‌و نــزیــکــایــەتــی خــۆیــان پــەرە‌پــێــدەدا .بــەاڵم دوای تــەواو بوونی شەڕی یەکەمی جیهانی هەرچەند خاکی کوردستان نــەکــەوتــەبــووە مــەیــدانــی جەنگی ڕاســتـە‌وخــۆی
بــــەردەوامــــی شــــۆڕش‌و جــوواڵنــەوەکــانــی کــورد بۆ گەیشتن بە مافە زەوت کراوەکانی خــۆی سەلمێنەری ئــەو ڕاســتــیــیــەن کــە هێزە ســەرکــەوتــووکــانــی ش ــەڕی یــەکــەمــی جیهانی‌و داڕێژەرانی پەیماننامەی «سایکس‌پیکۆ» ئەوکات هەڵەیەکی گەورەیان دەرحەق بەکورد کردوە کە نەتەوەیەکی گەورەیان لە بوونی کیانێکی سیاسی ســەربــەخــۆ ب ـێ‌بــەش کــــردوە .هــەر بــۆیــە هەتا ئیستا رۆژهەاڵتی ناوەراست دوای تێپەڕبوونی ١٠٠ساڵ کە نەقشەی دروست بوونی دەوڵەتانی نوێ بە هۆی پەیماننامەی «سایکس‌پیکۆ» لێ پــیــادە ک ــراوە نەی‌توانیوە سەقامگیر‌و ئاشتی بەخۆیەوە ببینێ. کــــورد دوای شــــەڕی یــەکــەمــی جیهانی زم ــان‌و کلتوری خــۆی لــێ قــەدەغ ـە‌کــرا ،لەگەڵ هــەر ســەرهــەڵــدانــێــک بــۆ داخــــوازی مافەکانی بێ‌بەزەیانە قەتل‌‌عام کراو تەنانەت کار گەیشتە جێگایەک کە ئەنفال‌و کیمیاباران کرا ،لە زێد‌و خاکی خۆی هەڵقەندرا‌و بەرەو شوێنی غەریب‌و دوور لە کوردستان ڕاگوێزرا .دونیای دەرەوە
کورد لە هەلومەرجی ئەوکات‌دا یا نەیتوانی خۆی بسەلمێنێ یا ڕێی پێ نەدرا ،هەر بۆیە لەو کاروانەو هەلە کە هاتبوو پێش وەدوا کەوت .کورد نەک لە شەڕی یەکەمی جیهانی‌دا قازانجی نەکرد بەڵکو ئەوەی هەشی‌بوو لە دەستی‌دا بە تایبەتی ئەو خاکەی لەژێر دەسەاڵتی ئیمپڕاتوری عوسمانی‌دابوو بەسەر سێ بەشی دیکە‌دا دابەش‌بوو الیەنەکانی شەڕ ،بەاڵم بەهۆی ئەوە بە بەشێک لــە خاکی ئیمپڕاتوریەتی عوسمانی مــەزەنــدە دەکــرا هەربۆیە لەالیەن بریتانیاو فەرانسە‌وە داگیر‌کرا‌و سپای لێ نیشتەجێ‌بوو .لەئاکام‌دا بەپێی چــەنــدیــن ڕێــکــەوتـن‌نــامــەی نێودەوڵەتی خاکی کوردستانی ژێر دەسەاڵتی ئیمپڕاتوری عوسمانی وەک ڕێکەوتن‌نامەی «سایکس‌پیکۆ» « -١٩١٦سیڤەر» « -١٩٢٠لۆزان» ١ ٩٢٣پارچ ه پارچ ه کــرا‌و و کوردستان بە کــرده‌و ه بــوو بە چوارپارچە‌و لێكدابڕا‌و تەنانەت ئەو دەسەاڵتە ئیدارەیی‌و خۆبەڕێوەبەری کە لە ئیمپڕاتوریەتی عــوســمــان ـی‌دا هــەیــبــوو ئــەویــشــی ل ــەدەســت‌دا‌و لــە هیچ‌کام لــەو دە وڵــەتــە تــازە دروســتــکــرا‌وو دەستکردەکان ئیزنی ئەوەی پێنەدرا کە بەشداری دەســـەاڵتـــی ســیــاس ـی‌ب ـێ‌و النـ ـی‌ک ــەم ئــیــدارەی خۆی بێت .هەر بۆیە کــورد لە ســەرەتــاوە بەو دابەش‌دابەش کردنەی خاکەکەی‌و نەتەوەکەی ناڕازی بووەو لە ماوەی سەد ساڵی ڕابردوودا بە چەندین شۆڕشی گەورەی بەرپا کردو دەسەاڵتی ئەو دەوڵەتانەی کوردستانیان بەسەردا دابەش کــــراوە وە لــــەرزە خــســتــووە‌و ل ــەو مــاوەیــە‌دا ئیزنیان نەداوە کە دەسەاڵتی سیاسیو ئیداری سەقامگیر لە کوردستان دابمەزرێنن .هەرچەند ئەو جوواڵنەوانە بە گەلە کۆمەکی ناوچەیی‌و زۆرجــاران نێودەوڵەتی تێک شکێندراون ،بەاڵم هێندەی نەخایاندووە کە شــۆڕش‌و جوواڵنەوە حەقخوازانەکانی کــورد ســەری هەڵداوەتەوە‌و هەتا ئیستاش کە ١٠٠ساڵ بەسەر هەڵگیرسانی ش ــەڕی یــەکــەمــی جــیــهــانـی‌دا تێپەر دەب ــێ هەر بەردەوامە.
لە سەدەی بیستم‌دا خۆی لە ئاستی هەموو ئەو ن دا هێنا نەهامەتیانەی کە ئەوان بەسەر کوردیا بوو بیدەنگ و کڕکرد چونکە کورد نە بەشێک بوو لە هەڵگیرسانی شەرەکە‌و نە بەشێک بوو لە درێژەپێدانی شەڕەکە ،بەاڵم هەروەکی گوترا ئــەوەی زیانی وێ‌کــەوت کــورد بــووە کە دوای ١٠٠ساڵ تێپەربوون بەسەر دەستپێکی شەڕەکە ئـــاســـەواری هــــەر‌وا ب ــەزەق ــی لــەســەر ک ــورد‌و خاکەکەی‌و تەنانەت فەرهەنگ‌و زمانەکەشی دیارە‌و بەرچاوە. لە کۆتایی‌دا کاتێک دەتوانرێ ئەو ئاسەوارە شوومەی شــەڕی یەکەمی جیهانی کە بەسەر کوردی هێناوە البچێ کە دەوڵەتە زل‌‌هێزەکانی ئێستای دونیا‌و ڕێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان بەڕوونی‌و بە ئاشکرا پێ لەوە بنێن کە ١٠٠ساڵ لەوەی پێش غەدریان لە کورد کردوەو نەقشەی سیاسیو ئــیــداری «سایکس‌پیکۆ» بــێ کــورد نەقشەیەکی هــەڵــەیـە‌و ک ــورد دەبــوایــە‌و دەبــێ خاوەنی کیانێکی سەربەخۆ‌بێت هەتا ناوچەکە ئاسایش‌و ئارامش بەخۆیەوە ببینێ‌و لەهەمان کات‌دا ئەو دەوڵەتانەی کوردیان بەسەردابەش کراوە دوای ١٠٠ساڵ دەبێ لەوە تێگەیشتبن کە بە ئیدامەی سیاسەتی دژبە کوردیان ناتوانن کورد بکەن بە فارس‌‌و تورک‌و عــەرەب‌و دەبێ کورد بەشداری ڕاستەوخۆی بەڕێوەبەری واڵت‌بێ‌و چارەنووسی خۆی لە هەرشێوە‌و شێوازێک‌دابێ بەدەستی خۆی‌بێ .
ی چاالك ل ه زیندانیان كۆمه‌لگایه‌كی بێده‌نگ! ی موفتیزاد ه ی مه‌رحوم ئه‌حمه‌د ی خۆ كات ی ده‌ست ی ل ه زیندان ،ب ه فه‌رم ی ئازادكران دوا ی ی سیاس ی ل ه كــار ی خــو ل ه كــار كێشانه‌وه ی كرد ی ل ه په‌یڕه‌وانی خــۆ راگه‌یاند‌و داواشــ ی ی نه‌كه‌ن ك ه تا ئیستاش كار ی سیاس كــار ی ی موفتیزاد ه ئه‌گه‌رچ ی ناكه‌ن! .ئهم كاره سیاس ی هــێــنــای ـه‌و ه ســـه‌ر خ ــوی‌‌و ی زۆر ره‌خـــنـــه ی رێكخراوه‌كه‌ی ،به‌اڵم ئه‌مرۆ ته‌نیا الیه‌نگران ی ناكه‌ن ،زیاد ی سیاس ئهم پیاو ه نین ك ه كار خالید محه‌ممه‌دزاده ل ه تویژ‌و زیاد ل ه ریكخراو‌و ...زیاد ل ه خه‌ڵكێك ێ ی سیاسیه‌یان وه‌ال ناوه‌و نایانه‌و هه‌ن ك ه كار ی ئه‌و سه‌دان هاواڵتیی ه ی چاره‌نووس ی بده‌ن‌و تووش ی سیاس ی چاالكی باج ی بوون .چاالكییه‌كان ل ه ی رابردوودا تووش ی بن ك ه ل ه ( )30ساڵ سیاسیه ی كه‌لتوری ،كۆمه‌الیه‌تی‌‌و ی ئێستادا زیاتر گواستراونه‌ته‌و ه بۆ حه‌وز ه ئێران ی سیاسی. ژینگه پارێزی‌‌و ....دوور له حه‌وزه ی ده‌كه‌ن ،یا راونراون بۆ تاراوگ ه ی سیاس ی ل ه ئێستادا كار ئه‌وانه ی یا پالپێو ه نراون بۆ زیندان ،له ئێستادا ئێران ،ته‌نیا والتێك ه ك ه چاالك ی گواستراته‌و ه ی تیادا ئه‌نجام نادریت .چاالكیی سیاسیو درێژه‌دان سیاس ی ی سیاس ی ب ه تۆمه‌ت ی سیاسیو ئه‌وكه‌سانه بۆ نێو زیندان‌و زیندانیان ی ی ل ه دابه‌زین ی سیاس ی كار ل ه زیندان دان .ئه‌مه‌ش وایكردو ه پرۆسه ی ل ه ی خاڵ ی كۆمه‌ڵگایه‌ك ی نه‌مانی‌‌و تا پێكهێنان بـه‌رده‌وام‌دا بێت تا ئاست ی سیاسی .ب ه جۆرێك ك ه ئێستا حكومه‌ت حاشا ی سیاسیو جووڵه خواست ی ی جیاوازیان ل ه خواستی حكوومه‌ت ی سیاس له‌و ه ده‌كات خه‌ڵك خواست ی ی ئاست ی سیاسیان هه‌بێت .ب ه سه‌رنجدان ب ه دابه‌زین هه‌بێت‌و گیراو ی ئیرانیش باوه‌ڕیان ی گشت ی تا نه‌بوونی ،به‌شێك ل ه بیروڕا ی سیاس كار ی ی سیاس ی هه‌ی ه زیندان ی سیستم هێناو ه ك ه ل ه ئێران ئه‌وه به‌و لێدوانه ی كێشه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانن! نیه ،به‌ڵكوو گیراوان ی ی میدیا ل ه سه‌ر زیندانیان ی دوایـی ،زۆرترین سه‌رنج له‌م سااڵنه ی ی كار‌و چاالكییه‌كانیان بووه ،له‌م ناو ه زیندانیان سیاسی ی ب ه هۆ سیاس ی محه‌مه‌د ێ بیستراوه .وه‌دنگ هاتن كورد زۆرترین وه‌ده‌نگ هاتنیان ل سه‌دیق كه‌بودوه‌ند ،شێركو مه‌عاریفی ،فــه‌رزاد كه‌مانگه‌ر‌و ئیحسان ی ی كورد تا ئاست ی سیاسی فه‌تاحی‌‌و كه‌ماڵ شه‌ریفی‌‌و ....ده‌یان زیندان ی زیندان ،له‌و سااڵن ه ی كورد ل ه ده‌ره‌وه ی ل ه پرسه‌كان ی بۆ پشتگیر چاالك ی ئهم كۆمه‌لگایه بوون. زیندوترین چاالك ی ده‌بینرێت ئازایه‌تیی ه ل ه زیندان ،ئه‌مه‌ش ی سیاس ی ل ه زیندانیان ئه‌وه ی ی ده‌ره‌وه وایكردو ه زۆر كه‌س ،گیراوان به ئازادتر بزانن ل ه هاواڵتیان ی تیدای ه چونك ه ئه‌و ئازایه‌تی هی گیراوان زیندانه‌كان .ئهم قس ه راستییه‌ك ی سیاسی .هه‌ر ی زیندان نیان ه ل ه كار ی ده‌ره‌وه هه‌یانه ،ئازادبووه‌كان ی باڵو ی سیاس ی گیراوان ی ئه‌وه‌ند ه چاالك ی ئێران ئه‌مه‌ش وایكردوه میدیا ی ی سیاس ی چاالكی ده‌كاته‌و ه ب ه هه‌مان راده‌ش خاڵیی ه ل ه باڵوكردنه‌وه ی زیندان دان! ئه‌وانه‌ی له ده‌ره‌وه ی ل ه ی سیاس ل ه ژێر ئهم ته‌وژم ه ل ه بیركردنه‌وه‌ی ه سه‌باره‌ت به چاالك ی ویشكێندراو ،زۆرترین ی سیاس ی ل ه پرۆسه ی سیاس ئێستادا زیندانیان ی بـه‌رده‌وام دا روانینیان ل ه سه‌ره ،ئه‌وان نه‌ك هه‌ر ده‌بێت له باجدانیك بن ،ده‌بێت زیندوكردنه‌وه‌ی ئهم كه‌رته‌ش بن ك ه حكوومه‌ت كار ل ه سه‌ر ویشكاندنی ده‌كات. ی زۆرترین ی كــورد ل ه گ ـه‌ل ئــه‌وه ی سیاسی ل ـه‌م ن ــاوه‌دا زیندانیان ی ل ه ی البـه‌ال تا دژایه‌ت ی هه‌واڵیان ل ه س ـه‌ره‌‌و ب ه زۆر تۆمه‌ت سانسۆر ی ی ئێران توێژیك ی سیاس گهڵ خودا ل ه زیندان خراون ك ه ل ه نێو زیندانیان ی حكوومه‌تی کۆماری ی ئهم كۆمه‌ڵگایه‌ن .توێژیك ئه‌گه‌رچ زیندوو‌و چاالك ی به‌رهه‌مهێناوه ،به‌اڵم نه‌یتوانیو ه ی گه‌وره ی ل ه كۆمه‌لگادا الڵبوونێك ئیسالم ی دابمركێنێته‌و ه ك ه ئه‌مه‌ش ملنه‌دان ه ی سیاس خواست‌و چاالكیی زیندانیان ی بێده‌نگی‌‌و الڵبون ل ه كۆمه‌ڵگا ب ه سیستمیك ك ه كار ل ه سه‌ر په‌ره‌پێدان ی ی كۆمه‌ڵگا ل ه خواست ده‌كــات‌و سه‌ركه‌وتووش بوو ه ل ه خاڵیكردنه‌وه سیاسی. ی دواییش له‌م چاالكیان ه كه‌مال شه‌ریفی‌‌و زیاتر ل ه بیست نموونه ی ی ئێران ب ه ده‌ركردن ی باشوور ی كورد ل ه زیندانه‌كان ی سیاس زیندان ی ی كۆبانێ‌‌و مه‌حكوومكردن ی خۆیان بۆ شار باڵوكراوه‌یه‌ك پشتگیر ی ب ه ی داعش بۆ سه‌ر ئهم شار ه ده‌ربری .شه‌ریفی‌‌و هاورێیه‌كان هێرش ی دروشمی«نه‌سره‌وتن تا سه‌ركه‌وتن»و» رۆژه ـه‌اڵت به‌رزكردنه‌وه ی ی كردن ی داعش ل ه زیندان‌و ب ه میدیای ی ئاال یه‌كبگرن»و ئاگرتیپه‌ردان ی ئهم فه‌زا ل ه نێوخۆی زیندانه‌و ه پێمان ده‌ڵێن ئه‌وان زیندوون‌و ته‌سلیم نوستوو ه نه‌بوون كه باڵی ب ه سه‌ر واڵت دا كیشاوه. ی مرۆڤ ی ماف ی چاالكان ی ئامار ی ئێران‌و ب ه پێ ی زیندانه‌كان ل ه ئێستا ی ئێران كــوردن ،له‌و ریژه‌یه()52 ی سیاسی ی زیندانیان ل ه سـه‌دا ( )40 ی ئێعدامیان بۆ براوه‌ته‌وه ،زیاتر ل ه 100 ی كورد سزا ی سیاسی زیندان ن ی هه‌تا هه‌تاییا ی سزا ی سیاس ی ل ه سیدار ه دراون )30( .زیندانی زیندان ی دریژماوه‌ی ی نه‌خۆشی ی كورد توش بۆیان بــڕاوه‌تـه‌وه )40( .زیندانی ی سیاسیی ی ئیران زیندانی بێ‌چاره‌سه‌ر هاتوون .ل ه ههموو زیندانه‌كان كوردی لێیه.
6
٢٩ی خەزەڵوەری ١٣٩٣
٢٠ی نوامربی ٢٠١٤
سیاسی
ژماره٦٤٤ :
رۆژنامەی
ده‌نگ و ره‌نگێک بۆ کۆماری ئیسالمی مستەفا مەعروفی ل ـه‌م رۆژانـــه‌ی دوایــیــدا عــزت الل ه ضرغامی ل ه سه‌رۆکایه‌تیی «رێکخراوی ده‌نگ و ره‌نگی کۆماری ئیسالمی» ال درا و محمد سرافراز ل ه الیه‌ن خامه‌نه‌یی رێــب ـه‌ری کــۆمــاری ئیسالمییه‌و ه بـه س ـه‌رۆکــی ئهم رێکخراوه‌ی ه دیاری کرا .ئه‌و پێشتر به‌پرسی پرێس تی ڤی ،ته‌له‌ڤزیۆنی ئینگلیسی زمانی کۆماری ئیسالمی ل ه له‌نده‌ن بوو .به‌هۆی باڵو کردنه‌وه‌ی دانپێداهێنانی زۆره ملی و ب ه ئه‌شکه‌نجه‌ی هاوواڵتێکی کانادایی ب ه ره‌چـه‌ڵـه‌ک ئێرانی ل ه الی ـه‌ن ده‌وڵـه‌تــی بریتانیاو ه داخــرا و نــاوبــراو که‌وت ه لیستی ئـه‌و به‌رپرسانه‌ی کۆماری ئیسالمی ک ه ل ه الیه‌ن یه‌کیه‌تیی ئورووپاو ه ته‌حریم کــراون .ئهم رووداوانـــ ه ده‌رفه‌تی ئه‌وه‌یان پێک هێنا تاکوو ئاوڕێک ل ه پێکهاته‌ی ده‌نگ و ره‌نگی کۆماری ئیسالمی و ئامانج و کرده‌وه‌کانی راگه‌یه‌ن ه گشتییه‌کانی بده‌ینه‌وه. پێکهاته‌ی ده‌نگ و ره‌نگ ل ـ ه س ـه‌رده‌مــی ئایه‌توڵاڵ خومه‌ینیدا واتــ ه به‌ر لـه‌وه‌ی قانوونی ئه‌ساسی پێداچوونه‌وه‌ی به‌سه‌ردا بکرێ»،ڕاگه‌یه‌ن ه گشتییه‌کان (رادیــۆ و ته‌له‌ڤزیۆن له‌ژێر چاوه‌دێریی هاوبه‌شی سێ ده‌سه‌اڵتی دادوه‌ری (ئـه‌نــجــومـه‌نــی بــــه‌رزی دادوه‌ری)و یــاســادانــان و به‌ڕێوه‌به‌ریدا» به‌ڕێو ه ده‌چوو ،هه‌رچه‌ند ب ه راستی ل ه ژێر تێبینییه‌کانی ئایه‌توڵاڵ خومه‌ینی و به‌رپرسانی سه‌رووی ئه‌و سێ ده‌سه‌اڵته‌د‌ا کاری ده‌کرد. پاش پێداچوونه‌وه ب ه قانوونی ئه‌ساسی ل ه ساڵی 1368دا و پاش مردنی ئایه‌توڵاڵ خومه‌ینی ئه‌و ئه‌سڵ ه ل ه قانوون گۆڕا .ب ه پێی ئه‌سڵی تازه ( )175ده‌نگ و ره‌نگ چوو ه ریزی ئه‌و ئۆرگان و ده‌زگایانه‌ی ک ه ب ه «ئۆرگانه‌کانی سه‌ر ب ه به‌یتی رێبه‌ر» ناسراون .ب ه پێی ئه‌و ئه‌سڵه« :دانان و البردنی سه‌رۆکی ده‌نگ و ره‌نگی کۆماری ئیسالمی له‌ئه‌ستۆی مه‌قامی رێبه‌ره » جگ ه ل ه ده‌نگ و ره‌نگی کۆماری ئیسالمی هیچ رادیۆ و ته‌له‌ڤزیۆنێک ل ه الیه‌ن هیچ حیزب ،رێکخراو، ده‌زگایه‌کی فه‌رهه‌نگی یان ناوه‌ندێکی ئابوورییه‌و ه ئیزنی کارو چاالکیی نیه .رادیۆ و ته‌له‌ڤزیۆن ل ه پاوانی حکوومه‌ت و له حکوومه‌تیشدا له پاوانی رێبه‌ر دایه. یه‌که‌م به‌رپرسی ده‌نگ و ره‌نگ دوای شۆرش صادقی قطب زاد ه بوو .ناوبراو پاش ئه‌و به‌رپرسایه‌تی ه ل ه کاتێکدا پۆستی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ب ه ئه‌ستۆو ه بوو ،به تۆمه‌تی هه‌وڵدان بۆ کوودیتا گیرا .ئه‌و تۆمه‌ت ه زیــاتــر داوێ ــک بــوو بــۆ ئایه‌توڵاڵ شه‌ریعه‌تمه‌داری دانرابۆو ه بۆ ئه‌وه‌ی قطب زاد ه بێنن ه سه‌ر ته‌له‌ڤزیۆن و ل ه دژی ئایه‌توڵال شه‌ریعه‌تمه‌داری شاهیدی بداو بیانوویان ب ۆ په‌راوێز خستنی وی ده‌ســت بکه‌وێ. ئایه‌توڵاڵ شه‌ریعه‌تمه‌داری ک ه ل ه زۆر بــواردا دژی بیرو بۆچوونه‌کانی ئایه‌توڵاڵ خومه‌ینی بــوو ،ب ه
چ لـــ ه ســــه‌رده‌مــــی رێــژیــمــی پاشایه‌تی و چ لـه‌سـه‌رده‌مــی کۆماری ئیسالمیدا رێژیمی تــاران سیاسه‌تێکی دووڕوویانه‌ی ل ه به‌رامبه‌ر کورددا ههبووه و هه‌یه .ل ه کاتێکدا خۆیان وه‌ک دۆستی کورد ل ه پارچه‌کانی دیکه‌ی کوردستان نیشان داو‌ه ل ه به‌رامبه‌ر کوردی واڵتی خۆیاندا وێڕای سیاسه‌تی ئینکار و حاشا ب ـه‌وپ ـه‌ڕی توندوتیژیه‌و‌ه ره‌فــتــاریــان لهگهڵ کورد کــردوه .ئه‌و سیاسه‌ت ه ل ه راگه‌یه‌ن ه گشتییه‌کانیشدا ده‌رکه‌وتوه.
کرده‌وه ببوو ب ه رقه‌به‌ری ئه‌و .دوای ئه‌و دانپێدانان ه شه‌ریعه‌تمه‌داری جلوبه‌رگی مه‌الیه‌تیی لێ داماڵرا و تا کاتی مه‌رگ ه گومانیاوییه‌که‌ی ،ل ه ماڵی خۆی ده‌ستبه‌سه‌ر بوو .پاش ناوبراو محمد هاشمی ،علی الریجانی ،عزت الل ه ضرغامی هه‌رکامه‌یان بۆ ماو ه 10ساڵ به‌رپرسی ئهم رێکخراوه‌ی ه بوو .پێویست ه بگوترێ ده‌وره‌ی هه‌ر به‌رپرسایه‌تییه‌ک 5ساڵه. ده‌نگ و ره‌نگی کۆماری ئیسالمی جگ ه ل ه که‌ناڵی رادیــۆیــی و ته‌له‌ڤزیۆنی ،خاوه‌نی ده‌زگــای چــاپ و په‌خشی سرووش و رۆژنامه‌ی «جام جم»ه .یه‌کێکی
دیک ه ل ه دامه‌زراوه‌کانی دیکه‌ی سه‌ر ب ه ده‌نگ و ره‌نگ زانکۆی ده‌نگ و ره‌نگه. رێکخراوی ده‌نگ و ره‌نگ 22که‌ناڵی ته‌له‌ڤزیۆنیی سه‌رانسه‌ری 10 ،که‌ناڵی نێو ده‌وڵه‌تی و 34که‌ناڵی ناوچه‌یی هه‌یه .ب ه 6زمانی بێگان ه به‌رمان ه باڵو ده‌کاته‌وه. پــێــوه‌نــدیــیــه‌کــی نــزیــک لـــه‌گـــه‌ڵ ده‌زگــــا ئیتیالعاتییه‌کان ئه‌سڵی 175ی قانوونی ئه‌ساسی پێش وشه‌ی «به‌اڵم» « ،ئازادیی ده‌ربڕینی بیروڕا»ی ب ه ئه‌رکی ده‌نگ و ره‌نگ داناوه« .به‌اڵم» ب ه کرده‌و ه ده‌ربڕینی زۆره‌ملیی دانپێداهێنانه‌کان جێگای ده‌ربڕینی ئازادیی بیروڕیان گرتۆته‌وه .پێشتر باسی صادقی قطب زاد ه کرا؛ ل ه رێکه‌وت ه سه‌یرو سه‌مه‌رکانی مێژووی ئێران ه ک ه سه‌رۆکی ده‌نگ ره‌نگ رۆژێک ل ه ده‌نگ و ره‌نگ دانپێداهێنای زۆره‌ملیی پێ بکرێ!. دۆســیــیـه‌ی دانپێداهێنانه‌کان ل ـه‌س ـه‌ر رادیـــۆ و ته‌له‌ڤزیۆنی کۆماری ئیسالمی دۆسییه‌یه‌کی قه‌به‌یه؛ جگ ه ل ه یه‌که‌م به‌رپرسی ده‌نــگ و ره‌نــگ ،هه‌رکات قه‌یرانێکی سیاسی بۆ کۆماری ئیسالمی هاتبێت ه پێش
چه‌ند که‌س بوونه‌ت ه قوربانی و ل ه ژێر ئه‌شکه‌نجه یان ب ه هۆی ده‌رمانی سڕکه‌ر دانایان به‌و کاران ه دا هێناو ه ک ه هیچ کات ئه‌نجامیان نه‌داوه. پــیــانــی دانــپــێــدانــان ب ـ ه هــاوکــاریــی وه‌زاره‌تــــی ئــیــتــیــاعــات بــه‌ڕێــو ه ده‌چــــن .تــۆمـه‌تـه‌کــانــیــش وه‌ک هه‌میش ه دیـــارن ،تـه‌نــانـه‌ت بــۆ خـه‌ڵــک نــاســراون و ل ـ ه پێشدا ئــامــاد ه کـــراون :جــاســووســی بــۆ بێگانه، هه‌وڵدان بۆ رووخاندن(براندازی) .دانپێداهێنانه‌کانی ئه‌ندامانی حیزبی تــوود ه ل ه ده‌یـه‌ی 60ی هه‌تاویدا، رێفۆرمخوازانی الیه‌نگری میر حوسێنی مووسه‌وی و که‌رووبی ل ه ساڵی 1380دا ل ه مێژووی ده‌نگ و ره‌نگی کۆماری ئیسالمی دا ب ه ناوبانگن. ل ه سااڵنی 77ـ 1997(1376و )1998دا به‌رنامه‌ی «هویت» ک ه ب ه هاوکاریی سه‌عیدی ئیمامی(اسالمی) کــادری به‌ر‌جه‌سته‌ی وه‌زاره‌تـــی ئیتیالعات به‌ڕێو ه ده‌چــــوو راســــت پــیــانــی ئـــه‌و وه‌زاره‌تــــــ ه بـــوو بۆ خۆشکردنی زه‌مینه‌ی تێرۆری موخالیفانی کۆماری ئیسالمی لــــه‌ده‌ره‌و ه و ره‌خــنـه‌گــرانــی نێو خــۆ .له‌و ماوه‌یه‌دا جگ ه ل ه ئازادیخوازانی ئێرانیی ده‌ره‌و ه واڵت چه‌ندین نووسه‌ر و رووناکبیر و که‌سایه‌تیی سیاسی ل ه نێوخۆ تێرۆر کران ک ه ب ه «قه‌تڵ ه زه‌نجیره‌ییه‌کان» ناوبانگی ده‌رکرد .ل ه ژێر فشاری بیروڕای نێوخۆو ده‌ره‌وه‌دا کۆماری ئیسالمی ناچار بــوو دان به‌و ه دابنێ ک ه که‌سانێک ل ه وه‌زاره‌تی ئیتیالعات سه‌ربه‌خۆ ئــه‌و کــاره‌یــان کــــردوه .لــه‌و قـه‌یــرانـه‌شــدا سه‌عیدی ئیمامی بۆخۆی بوو ب ه قوربانی ،گۆیا ل ه زینداندا خۆی ده‌رمانداو کرد! دوایین نموونه‌ش دانپێداهێنانی مازیاری به‌هاری خه‌ڵکی کانادا و ب ه ره‌چه‌ڵه‌ک ئێرانی ک ه پاش ده‌رباز بوونی شکایه‌تی ل ه محمد سر افراز کــرد ،ئهم ه بــوو بـ ه هــۆی داخــرانــی پرێس تیڤی و ته‌حریمی سرافراز له‌الیه‌ن یه‌کیه‌تیی ئورووپاوه. کورد و ده‌نگ و ره‌نگی کۆماری ئیسالمی چ ل ه سه‌رده‌می رێژیمی پاشایه‌تی و چ له‌سه‌رده‌می کــۆمــاری ئیسالمیدا رێــژیــمــی تـــاران سیاسه‌تێکی دووڕوویانه‌ی ل ه به‌رامبه‌ر کورددا هه‌بوو ه و هه‌یه. ل ه کاتێکدا خۆیان وه‌ک دۆستی کورد ل ه پارچه‌کانی دیکه‌ی کوردستان نیشان داو ه ل ه به‌رامبه‌ر کوردی واڵتــی خۆیاندا وێ ــڕای سیاسه‌تی ئینکار و حاشا ب ـه‌وپ ـه‌ڕی توندوتیژیه‌و ه ره‌فــتــاریــان لـه‌گـه‌ڵ کــورد کــردوه .ئه‌و سیاسه‌ت ه ل ه راگه‌یه‌ن ه گشتییه‌کانیشدا ده‌رکه‌وتوه. زمانی کوردی ل ه ریزی ئه‌و 6زمانان ه دای ه ک ه ل ه 10که‌ناڵ ه نێوده‌وڵه‌تییه‌کانی کۆماری ئیسالمیدا به‌رنام ه بــاوده‌کـه‌نـه‌وه .جگ ه له‌مه‌ش چه‌ند که‌ناڵی رادیــــۆ و تـه‌لـه‌ڤــزیــۆنــیــی نێوخۆییش ل ـ ه ئوستان ه کوردنشینه‌کان هه‌ن ک ه ب ه زمانی کــوردی به‌رنام ه باڵو ده‌که‌نه ،ل ه هه‌ر ناوچه‌یکیش ب ه شێوه‌زاری ئه‌و ناوچه‌یه به‌رنامه‌کانیان باڵو ده‌بنه‌وه.
ل ه نێوه‌ڕۆکی به‌رنامه‌کاندا ئاماژه‌یه‌ک ب ه دۆخی کــورد ل ه ئێراندا ،داخــوازه‌کــان ،گیروگرفته‌کان هتد ناکرێ ،هه‌ر وا بزان ه ئێران کوردی لێ نیه. سیاسه‌تێکی زمانی ک ه ده‌نگ و ره‌نگی کۆماری ئیسالمی ل ه پێوه‌ندی لهگهڵ زمانی کوردیدا گرتوویه‌ت ه به‌ر ئه‌گه‌ر راگهیاندنی کوردی بۆخۆی ئه‌و ه عه‌یبه‌ی نه‌با ،ئه‌و کات ه قوواڵیی کاره‌ساتی ئه‌و سیاسه‌ته‌ی ده‌نگ و ره‌نگی کۆماری ئیسالمیمان بۆ ده‌رده‌که‌وت. ئ ـه‌ویــش بریتیی ه لـــه‌وه‌ی ک ـ ه بــۆ هــه‌ر ناوچه‌یه‌کی کوردستان به‌رنام ه بــاو ده‌کــاتـه‌و ه ب ه شێوه‌زاری ئه‌و ناوچه‌یه‌یه .بۆ ئه‌وه‌ی پێش ب ه په‌ره‌گرتن و ب ه هێزبوونی زمانی فه‌رمیی کوردی بگرێ .با له‌وه‌ش گه‌ڕێین ئه‌و زمان ه کوردییه‌ی له‌و که‌نااڵنه‌و ه باڵو ده‌بێته‌و ه چه‌ند ه سیمای زمانی کوردیان پێو ه دیار ه و چۆن شێوێنراوه!. ده‌نگ وره‌نگی کۆماری ئیسالمی هه‌تا چه‌ندین فیلمی ســیــنـه‌مــایــی لــ ه بــــاره‌ی کـــورد و شــۆرشــی ک ــورده‌و ه بــاو کــردۆت ـه‌و ه ک ه پــڕن ل ه سووکایه‌تی ب ه بزووتنه‌وه‌ی کــورد ،فه‌رهه‌نگ و مێژووه‌که‌ی و پێچه‌وانه‌ی راستییه‌کانی پێوه‌ندیدار ب ه کورده‌وه .ئهم فیلمان ه وێنه‌یه‌کی دزێو و ناشیرین ل ه کورد پێشانی
خه‌ڵکی سه‌رانسه‌ری ئێران ده‌ده‌ن. ئایا ده‌نگ و ره‌نگی کۆماری ئیسالمی ئ هر‌کی راگه‌یاندن به‌ڕێو ه ده‌با؟ بوودجه‌ی ئه‌مساڵی ده‌نگ و ره‌نگ 967میلیارد تمه‌ن بوو .زۆر جار نوێنه‌رانی مه‌جلیس ده‌ڵێن ده‌نگ و ره‌نگ بودجه‌ی ناوێ ،چونک ه ب ه رێکالم و باڵوکرنه‌وه‌ی پێشبڕکێ وه‌رزشییه‌کان و هتد ده‌توانێ له‌سه‌ر پێی خۆی بێ .به‌اڵم ب ه پڕخه‌رجترین نیهادی حکوومه‌ت ناسراوه .ل ه باری ماڵییه‌و ه ب ه ته‌واوی به‌سراوه‌ته‌و ه ب ه حکوومه‌ت .بـه‌ســراوه‌یــی ماڵی ب ه حکوومه‌ت و دیاریکرانی به‌رپرسه‌کانی ل ه الیه‌ن رێبه‌ره‌و ه به‌سن بۆ ئ ـه‌وه‌ی ب ه ت ـه‌واوی ببێت ه ده‌زگایه‌کی رێکالم بۆ ده‌س ـه‌اڵت تاکوو ببێ به راگه‌یه‌نه‌رێکی گشتی .ل ه الیه‌کی دیکه‌ش تاق ه رێکخراوه ئه‌رکی راگهیاندنی ل ه پــاوان دایـ ه و بێ رقـه‌بـه‌ره ،وه‌ک ئ ـه‌وه‌ی نیه ک ه ل ه واڵتانی ئازاددا هه‌یه .به‌و حاڵه‌ش ب ه پێی ئاماری ورد و حاشا هه‌ڵنه‌گر %60ی خه‌ڵکی ئێران سه‌یری که‌ناڵ ه بیانییه‌کان ده‌ک ـه‌ن ،ته‌نیا %40سه‌د سه‌یری که‌ناڵه‌کانی ده‌نگ و ره‌نگی کۆماری ئیسالمی ده‌که‌ن. چونک ه ده‌نگ و ره‌نگی کۆماری ئیسالمی ل ه جیاتی گه‌یاندنی زانیارییه‌کان ب ه خه‌ڵک ،ل ه جیاتی دابینکردنی تریبوونی ئازاد بۆ ده‌نگی خه‌ڵک ،ده‌نگ و ره‌نگێک ه بۆ باڵوکردنه‌وه‌ی ئیدئۆلۆژیی کۆماری ئیسالمی و رێبه‌ره‌کانی. سانسۆر تایبه‌تمه‌ندی ه ـه‌ر ه سه‌ره‌کیی ده‌نگ و ره‌نگی کۆماری ئیسالمییه .له‌و کاتانه‌دا زایه‌ڵه‌ی دروشمی خۆپێشانده‌ران ل ه دژی کۆماری ئیسالمی ل ه ده‌روبـه‌ری بنک ه سه‌ره‌کییه‌کی ل ه شه‌قامی وه‌لیی عه‌سری تاران ههموو جێیک ده‌ته‌نێ ،ده‌نگ و ره‌نگ باسی مێژووی «انتفاضه»ی فه‌له‌ستینییه‌کان ده‌کا! ل ه کاتێکدا به‌شێکی زۆر ل ه خه‌ڵکی ئێران نه‌ته‌وه‌ی غه‌یری فارسن و سه‌ر ب ه ئایینی سوننی و که‌م ه ئاینییه‌کانی دیکه‌ن ،ده‌نگ و ره‌نگ موبه‌لیغی تاقه یه‌ک مه‌زهه‌به. ئه‌و راستییانه‌ی لهگهڵ بنه‌ما ئیدئۆلۆژییه‌کانی حاکم یـه‌ک ناگرنه‌و ه یــان ئـه‌و ه ـه‌واڵ رووداوانـ ـه‌ی ب ه دڵــی رێبه‌رانی کــۆمــاری ئیسالمی نین ،هه‌رگیز باڵو نابنه‌وه ،ئه‌گه‌ر باسیش بکرێن ،ب ه پێچه‌وانه‌ی راستییه‌کان داده‌ڕێژرێنه‌وه .هه‌ر بۆی ه ده‌نگ و ره‌نگی کۆماری ئیسالمی ن ه سه‌رنجی خه‌ڵک راده‌کێشێ، نه ل ه الی ئه‌وان خاوه‌نی ئیعتیباره .ل ه خۆڕا نیه ل ه ی گاڵته‌و جه‌فه‌نگه‌وه ل ه نێو خه‌ڵکدا بــاو ه ک ه روو ده‌ڵێن« :راگهیاندنی ئێران درۆزن نیه ،هه‌رچی گوتی پێچه‌وانه‌ی بکه‌وه ،راسته».
ده‌ره‌نجامه‌کانی رێککه‌وتنی شیمانه‌یی ل ه 27ی خه‌زه‌ڵوه‌ره‌و ه دوایین خولی وتووێژ ه ناوکییه‌کانی نێوان ئێران و واڵتانی ،1+5پێش ت ـه‌واو بوونی مۆڵه‌تی 3ی سـه‌رمــاوه‌ز ،ل ه ڤیه‌ن ده‌ســتــی پــێــکــردۆت ـه‌وه .دوای دانــوســتــانـه‌کــانــی مـه‌ســقـه‌تــی پایته‌ختی عــومــان ،ک ـ ه ب ـ ه گــوتـه‌ی عه‌باس عێراقچی گـه‌ور ه دانوستانکاری ئێرانی، حه‌سه‌ن شێخانی پێشکه‌وتنێکی ئه‌وتۆی ب ه دواو ه نه‌بوو ،زۆربه‌ی شرۆڤ ه و لێکدانه‌وه‌کان بــاس ل ـه‌وه ده‌ک ـه‌ن ک ه هه‌رچه‌ند ئه‌گه‌ری واژۆکرانی رێککه‌وتنی کۆتایی ل ه واده‌ی دیاریکراودا، نامومکین نییه ،به‌اڵم سیناریۆی درێژکردنه‌وه‌ی دانووستانه‌کان ،جا ل ه هه‌ر فۆڕمێک دا بێ ،ئه‌گه‌رێکی ب ه هێزه .ئه‌گه‌ر ل ه 3ی سه‌رماوه‌زدا ،یان له‌و ماوه‌دا که ئه‌گه‌ری درێژکردنه‌وه‌ی هه‌یه ،رێککه‌وتنی کۆتایی واژۆ بکرێ ،ئهم سیناریۆی ه چ کارگه‌رییه‌کی له‌سه‌ر پرسه‌کانی پێوه‌ندیدار ب ه سیاسه‌تی نێوخۆیی ئێران ده‌بێ؟ له‌م باره‌و ه ده‌بێ بگوترێ که: )1له ماوه‌ی 12ساڵی رابردوودا پرسی ناوکی زۆربه‌ی پرسه‌کانی دیکه‌ی ئێرانی که‌م و زۆر خستۆت ه ژێر سێبه‌ری خۆی .رۆژئاوا و ب ه تایبه‌ت ئه‌مریکا ،زیاتر ته‌رکیزیان ل ه سه‌ر پرسی ناوه‌کی بوو ه و ب ه هۆی ئهم مه‌سه‌له‌یه‌و ه زه‌خت و گه‌مارۆیان خستۆته سه‌ر ئێران .ئه‌گه‌ر پرسی ناوه‌کی چاره‌سه‌ر ببێ ،لهگهڵ دوو شیمان ه ب ـه‌ره‌وڕوویــن :شیمانه‌ی یه‌که‌م ک ه پێده‌چێ ببێت ه واقیع ،ئه‌وه‌ی ه ک ه فه‌زای ئه‌منییه‌تیی نێوخۆیی کاڵتر ده‌بێته‌و ه و زه‌منیه‌ی هاتنه ئارای پرسه‌کانی دیکه‌ی پێوه‌ندیدار ب ه سیاسه‌تی نێوخۆیی ،له‌بارتر ده‌بێ .کۆماری ئیسالمی ل ه حاڵه‌تی به‌رگری کردن ل ه خۆ دێته‌ده‌ر و ب ه متمان ه به‌خۆ بوون و نه‌رمییه‌کی زیاتره‌و ه لهگهڵ پرس ه نێوخۆییه‌کانی مامه‌ڵ ه ده‌کا؛ ئه‌مه‌ش ب ه قازانجی پرسی مافی مرۆڤ و ئازادییه‌کان ل ه ئێراندا ته‌واو ده‌بێ .به‌م هۆیه‌ی ه ک ه به‌شێک ل ه دژبه‌رانی کۆماری ئیسالمیش خوازیاری به‌سترانی ئه‌و په‌روه‌نده‌یه‌ن. ل ه ره‌هه‌ندێکی دیکه‌و ه نیگه‌رانییه‌کی ئێران ئه‌وه‌ی ه ک ه دوای مه‌سه‌له‌ی ناوه‌کی ،مسه‌له‌کانی مافی مرۆڤ و پشتیوانی ل ه تیرۆریزم ،ل ه دژی ئێران ،به‌کار بهێنرێن؛ ب ه قسه‌ی به‌شێک ل ه ده‌سه‌اڵتی ئێران ،رۆژئاوا لهگهڵ خودی سیستم کێشه‌ی هه‌ی ه و پرسی ناوه‌کی ته‌نیا بیانوویه‌که. به‌م لێکدانه‌وه‌یه ،سیناریۆی رێککه‌وتن ،ل ه راستای ئامانجی دژبه‌رانی کۆماری ئیسالمی دا جێ ده‌گرێ. شیمانه‌ی دووهــه‌م ئـه‌وه‌یـ ه ک ه رێ گرتن ل ه ده‌ســت راگه‌یشتنی ئێران ب ه بۆمبی ئه‌تۆمی ،مه‌به‌ست و ئه‌وله‌وییه‌تی سه‌ره‌کیی ئه‌مریکا و رۆژئاوایه .ب ه پێی ئهم بۆچوون ه پرسه‌کانی مافی مرۆڤ و دێموکراسی بۆ واڵتانی رۆژئاوایی گرینگییه‌کی ئه‌وتۆیان نیی ه و ئه‌گه‌ر مه‌سه‌له‌ی ناوه‌کی چاره‌سه‌ر ببێ ،فشاره‌کانیان بۆ سه‌ر ئێران که‌متر ده‌بێته‌وه و ب ه پێی ئه‌مه‌ش ده‌ستی کۆماری ئیسالمی بۆ سه‌رکوت و داپڵۆسین ئاوه‌اڵتر ده‌بێ .چۆنییه‌تیی مامه‌ڵه‌ی واڵتانی رۆژئاوایی لهگهڵ ده‌وڵه‌ت ه سه‌د ه نێوه‌ڕاسته‌کانی که‌نداوی فارس و عه‌ره‌بستانی سعوودی سه‌لمێنه‌ری ئهم بۆچوونه‌یه.ره‌هه‌ندێکی دیکه‌ی بۆچوونی دووهه‌م ئه‌وه‌ی ه ک ه ده‌کرێ ئێران ل ه بــواری سیاسه‌تی ده‌ره‌کــی دا نه‌رمی بنوێنێ ،ب ـه‌اڵم فه‌زای نێوخۆیی هه‌روا ب ه داخراوی بهێڵێته‌وه؛ چونک ه نه‌رمی نواندنی به‌یه‌که‌و ه و له ههموو بواره‌کاندا ،له‌وانه‌یه ب ه قازانجی مانه‌وه‌ی سیستم نه‌زانێ. )2ل ه حاڵه‌تی هاتنه‌دی سیناریۆی رێککه‌وتن دا ،گه‌مارۆکانی سه‌ر ئێران زۆر که‌متر ده‌بنه‌و ه و ئه‌مه‌ش یارمه‌تی ب ه بووژانه‌وه‌ی ئابووریی الوازی ئێران ده‌کا و به‌م پێی ه هه‌ژاریی ل ه ئێراندا که‌م دبێته‌و ه و ئاستی خۆشبژێویی خه‌ڵک ده‌چیت ه سه‌ر .الیه‌نگرانی ئه‌و بۆچوون ه ده‌ڵێن ک ه هه‌ژاریی ،به‌ناچار نابێت ه هۆی راپه‌ڕین و شۆڕشی خه‌ڵك؛ به‌ڵکوو ئه‌گه‌ر هه‌ژاریی ب ه شێوه‌یه‌کی یه‌کجاری و له‌نه‌کاو نه‌یه‌ت ه ئاراوه ،ده‌بێت ه هۆی ناچاالکی و پاسیڤیزم و ،خه‌ڵک وا سه‌رقاڵی په‌یدا کردنی بژێوی ژیان ده‌کا ک ه که‌متر بیر ل ه سیاسه‌ت و گه‌شه‌ی سیاسی و که‌لتووری بکه‌نه‌وه. به ده‌ربڕینێکی دیک ه هه‌ژاریی ده‌کرێ ببێت ه هۆی ل ه ئه‌وله‌وییه‌ت که‌وتنی پرسه‌کانی ئازادی و دێموکراسی .ئه‌گه‌ر سه‌رنجی چۆنییه‌تیی هه‌ڵوێست و مامه‌ڵه‌ی سیاسیی خه‌ڵکی ئێران ل ه یه‌ک دوو ساڵی رابردوودا بده‌ین ئهم مه‌سه‌له‌یه‌مان چاکتر بۆ روون ده‌بێته‌وه. )3شیمان ه ده‌کــرێ چاره‌سه‌ریی پرسی ناوه‌کی ،پێگه‌ی ده‌وڵه‌تی روحانی به‌هێزتر بکا .له‌م حاڵه‌تدا ئه‌گه‌ری ئه‌و ه هه‌ی ه ک ه روحانی زیاتر بپرژێت ه سه‌ر پرسه‌کانی تایبه‌ت ب ه سیاسه‌تی نیوخۆیی و ،ب ه ده‌ستێکی ئاوه‌اڵتره‌و ه کار بۆ ئه‌وله‌وییه‌ته‌کانی دیکه‌ی بکا .به‌م هۆیه‌ش ه ک ه باڵی به‌رامبه‌ر ،پێی ناخۆش ه ئهم پرس ه ل ه سه‌ر ده‌ستی ده‌وڵه‌تی روحانی چاره‌سه‌ر بکرێ .روتــی ئوسوولگه‌رای توندڕه‌و ده‌یــه‌وێ ل ه پێگه‌ی ده‌وڵه‌تی روحانی بدا و کار بۆ ئه‌و ه ده‌کا ک ه خه‌ڵکی لێ بێ هیوا بکا. له‌م پێناوه‌ش دا ل ه بـه‌رده‌م به‌ره‌وپێش چوونی کاره‌کانی روحانی دا ئاسته‌نگی ده‌نێت هه‌و ه و بۆ سه‌رنه‌که‌وتنی ل ه جێبه‌جێ کردنی به‌ڵێنییه‌کانی دا هه‌وڵ ده‌دا. چاره‌سه‌ر بوونی پرسی ناوه‌کی و ،به‌م هۆیه‌شه‌و ه که‌م بوونه‌وه‌ی گیرو گرفته‌کانی ئابووریی خه‌ڵک ،پێگه‌ی کۆمه‌اڵیه‌تیی به‌ره‌ی ده‌وڵه‌ت و ره‌وتی ریفۆرمخواز ب ه نیسبه‌ت ئوسوولگه‌راکان به‌هێزتر ده‌کا و ئه‌مه‌ش له‌سه‌ر راده‌ی به‌شداریی خه‌ڵک ل ه هه‌ڵبژاردنه‌کانی داهاتوودا و ده‌نگ دانیان به‌هه‌ر کام ل ه باڵه‌کانی نێو سیستم کاریگه‌ری ده‌بێ .مه‌سه‌له‌یه‌ک ک ه پێناچێ ب ه قازانجی ره‌وتی ئوسوولگه‌رای توندڕه‌و ته‌واو بێ. ئه‌گه‌ر ب ه پێچه‌وانه‌ی زۆربه‌ی لێکدانه‌و ه و پێش بینییه‌کان ،دواجار دانوستانه‌کان شکست بهێنن ،ده‌کرێ بڵێین ک ه ههموو ئه‌و کاریگه‌رییانه‌ی ئاماژه‌یان پێکرا ،پێچه‌وان ه ده‌بنه‌و ه و ئێران ل ه سیستمی نێونه‌ته‌وه‌یی دا زیاتر وه‌ته‌ریک ده‌که‌وێته‌و ه ک ه شه‌رت نیی ه ب ه قازانجی ئازادی و دێموکراسی ل ه ئێراندا ته‌واو بێ.
5
٢٩ی خەزەڵوەری ١٣٩٣
٢٠ی نوامربی ٢٠١٤
بەبۆنەی ٢٥ی نوامبر
ژماره٦٤٤ :
رۆژنامەی
ی ژنان ی دژ ی پێشگیری له توندوتیژ به‌یاننامه وه‌رگێران ل ه فارسییه‌وه :قادر وریا ی ی رێكخراو ی گشتی بڕیارنامه‌ی48/104ی‌كۆمه‌ڵه نه‌ته‌و ه یه‌كگرتووه‌كان ی ی ل ه نێو بردن ی جیهانی ی نۆڤامبه‌ر ،ب ه «رۆژ 25 ی ژنــان» ناودێر كــراوه .ئـه‌م رۆژه، ی دژ توندو تیژ ی ی گشتی ی 1999لـ ه الیــه‌ن كۆمه‌ڵه ی دیسامبر 17 ی ن ـه‌ت ـه‌و ه یـه‌كــگــرتــووه‌كــانـه‌وه ،لـ ه هه‌شتاو رێــكــخــراو ی په‌نجاو ی (ده‌وره ی گشت سێهه‌مین كــۆبــوونــه‌وه ی ژنان ی دژ ی توندوتیژ ی جیهانی چــواره‌م)دا ب ه رۆژ ی ی دژ ی پێشگیری ل ه ته‌ندو تیژ ناودێر كرا».به‌یاننامه ی ی رێكخراو ی گشتی ی كۆمه‌ڵه ژنــان» ،په‌سه‌ندكراو ی ی دژ نه‌ته‌و ه یه‌كگرتووه‌كان ،مه‌به‌ست ل ه توندو تیژ ی له‌م ی نێونه‌ته‌وه‌ی ی ده‌وڵه‌تان وكۆمه‌ڵگه ژنان ،ئه‌رك پێوه‌ندییه‌دا روونده‌كاته‌وه. كۆمه‌ڵه ی گشتی، ی له‌م پێویستیی ه ب ه په‌له‌ی ه ك ه مافه‌كان‌و ب ه ئاگادار ی پێوه‌ندیدار ب ه یه‌كسانی ،ئاسایش ،ئازادی، بنه‌ماكان ێ ب ه ی هـه‌مــوو مــرۆڤ ـه‌كــان ،ده‌بــ تــه‌واوه‌تــی‌‌و گ ـه‌وره‌ی ـ ی ژنانیشه‌وه ره‌چاو بكرێن، ی جیهانگیر له‌بار شێوه‌یه‌ك ب ه سه‌رنجدان ب ـه‌وه ك ه ئـه‌م مــاف‌و بنه‌مایانه ،ل ه ی به‌ڵگه‌نام ه نێونه‌ته‌وه‌ییه‌كاندا ،بۆ وێن ه ل ه «جاڕنامه ی ی نێونه‌ته‌وه‌ی ی مرۆڤ»(« ،)1په‌یماننامه ی ماف جیهانی ی مــافـ ه مــه‌ده‌نــی‌‌و ســیــاســیــی ـه‌كــان»(« ،)2په‌یماننامه ی م ــافـ ـ ه ئـــــابـــــووری ،ك ــۆمــه‌اڵیــه‌ت ــی‌‌و ن ــێ ــونــه‌تــه‌وه‌یــ ی ی له‌نێوبردن كولتوورییه‌كان»(« ،)2رێككه‌وتننامه ی ژنــان»()3و ی جیاوازیدانان ب ه دژ ههموو جۆره‌كان ی ی ئه‌شكه‌نجه‌‌و ره‌فتار یان سزا ی دژ «رێككه‌وتننامه توندوتیژ ،نامرۆیی‌‌و پڕ ل ه سووكایه‌تی«()4دا ،رێزیان لـێگیراوه، ی ب ـ ه ئـــاگـــاداری لـــه‌و ه ك ـ ه ب ـه‌ڕێــوه‌بــردن ـی هـه‌رچـ ی ههموو ی نه‌هێشتن ی «رێككه‌وتننامه كــاریــگـه‌رتــر ی ی ژن ــان» یارمه‌ت ی جــیــاوازیــدانــان بـ ه دژ جــۆره‌كــانـ ی به‌رانبه‌ر ب ه ژنــان ده‌ك ـا‌و، ی توندوتیژ ب ه نه‌هێشتن ی ژنان» به‌و ی ب ه دژ ی توندوتیژ ی نه‌هێشتن «به‌یاننامه جۆر ه ك ه له‌م به‌یاننامه‌یه‌دا ده‌خرێت ه روو ،ئهم ره‌وت ه به‌هێز‌و ته‌واو ده‌كا، ی ی ژنــان كۆسپ ی دژ نیگه‌ران لـه‌و ه ك ه توندوتیژ گه‌یشتن ب ه یه‌كسانی ،پێشكه‌وتن‌و ئاشتییه ،هه‌روه‌ك ل ه ی بۆ ی نایرۆب ی كۆنفرانس «ستراتیژیی ه داهاتووبینه‌كان ی ژنان»دا روونكراوه‌ته‌وه‌‌و له‌واندا هێندێك پێشكه‌وتن ی ژنان ی دژ ڵ توندوتیژ ی له‌گه گه‌اڵڵ ه بۆ به‌ربه‌ره‌كان ی ی ب ه ته‌واوی ی به‌ڕێوه‌چوون پێشنیار كراوه‌‌و ،ب ه مه‌به‌ست ی ی ه ـه‌مــوو جــۆره‌كــانـ ی له‌نێوبردن «رێككه‌وتننامه ی ژنان»، جیاوازیدانان به دژ ی ژنــان، ی دژ پێداگر له‌سه‌ر ئه‌مه ك ه توندوتیژ ی مــرۆڤ و ئازادیی ه ی ماف بناغه‌یه‌ك ه بۆ پێشێلكردن ی ژنان به‌م ماف‌و ی ژنان‌و ،ده‌ستڕاگه‌یشتن بنه‌ڕه‌تییه‌كان ئازادییانه تاڕاده‌یه‌ك یان به ته‌واوی ره‌تده‌كاته‌وه، ن ــی ــگـ ـه‌ران لـــ ه سـ ـه‌رنـ ـه‌كـ ـه‌وت ــن لـــ ه پــشــتــیــوانــی‌‌و ی ئهم ماف‌و ئازادییانه ل ه درێژخایه‌ندا، به‌ره‌وژووربردن ی ژنان، سه‌باره‌ت به توندوتیژی به دژ ی دژی ژنــان، ی لـه‌مـ ه ك ـ ه تــونـد‌وتــیــژ ب ـ ه ئ ــاگ ــادار ی ی مێژووی نوێنگه‌یه‌ك ه بــۆ پێشاندانی نایه‌كسانی ی ده‌سـه‌اڵت ل ه نێوان ژنان‌و پیاواندا ،ك ه پێوه‌ندییه‌كان ی ژنان ی ژێــرده‌ســت كــردن‌و ه ـه‌اڵواردن ـ بــوو ه ب ه هــۆ ی ب ه ی ل ه به‌ره‌وپێشچوون ی پیاوانه‌و ه و ،پێشگیر به‌هۆ ی ژنانی لـێكه‌وتۆته‌وه، ته‌واوی ی ی دژ ی له‌م ه كه[ توندوتیژ هه‌روه‌ها ]به ئاگادار ژنان یه‌كێك له‌و میكانیزم ه كۆمه‌اڵیه‌تییه گرنگانه‌ی ه ك ه ی نزمتر ـ ل ه چاو ژنان ناچار ده‌كا مل بۆ پله‌‌و پایه‌‌و پێگه پیاوان ـ رابكێشن، نــیــگـه‌ران لــه‌و ه كـ ه هێندێك لـه گروپه‌كانی ژنــان ی ی سه‌ر ب ه گروپ ه كه‌مایه‌تییه‌كان ،ژنان بۆ وێن ه ژنان ی كۆچه‌ر ،ئه‌و ی په‌نابه‌ر ،ژنان ی (بومی) ،ژنان خۆواڵت ێ یان ناوچ ه دوور ه ده‌سته‌كان ده‌ژین، ی ل ه الد ژنانه ی ب ـه‌نــدكــراو یــان ده‌ســبـه‌سـه‌ر، ی ب ـێ‌ئ ـه‌نــوا ،ژنــان ـ ژنــان ـ ی ی مێرمنداڵ ،ژنانی نه‌قوستان‌و بێ‌توانا ،ژنان كچان به‌سااڵچوو‌و ژنانی ناوچ ه شه‌ڕلێدراوه‌كان به‌تایبه‌ت ل ه به‌رانبه‌ر توندوتیژیدا الوازن، ی 23ی ی پاراگراف ی ده‌رئه‌نجام ب ه وه‌بیرهێنانه‌وه ی ی شــوورا ی 1990 ی مــا ی 24 ی بڕیارنامه هاوپێچ ی (ژمــار ه )1990/15و هه‌ست كــردن به‌و ه كۆمه‌اڵیه‌ت ی ژنــان لـ ه بنه‌ماڵه‌‌و كۆمه‌ڵگه‌دا ی دژ كـ ه توندوتیژ ی داهــات ،چین‌و كولتوور په‌ر ه گرتوویه‌‌و ،ل ه سنوور ی بـ ه پـه‌لــه‌‌و كــاریــگـه‌ر بۆ ێ هـه‌نــگــاو تــێ‌ده‌پــه‌ڕێ ،ده‌بــ له‌نێوبردنی ئهم دیارده‌ی ه بنرێ، ی هـــه‌روه‌هـــا بــ ه وه‌بــیــرهــێــنــانــه‌وه‌ی بــڕیــارنــام ـه ی (30ی ی ئــابــووری‌‌و كۆمه‌اڵیه‌ت ی شــوورا 1991/18 ی ی ئاماده‌كردن ی )1991ك ه شوورا له‌ودا پێشنیار ما ێ ك ه ب ه ی هێناوه‌ت ه گــۆڕ ی نێونه‌ته‌وه‌ی به‌ڵگه‌نامه‌یه‌ك ی ی توندوتیژ ی راشكاوان ه سه‌رنج بدات ه كێشه شێوه‌یه‌ك ی ژنان، به دژ ی وه‌ك پــێــشــوازی ل ـ ه رۆڵــێــك ك ـ ه بــزووتــنـه‌وه‌كــانـ ی سه‌رنجه‌كان ی رۆژ ب ـه‌رۆژ زیاتر ژنــان له راكێشان
ی ی كێشه ی نێوه‌رۆك ،جیددیبوون‌و ره‌هه‌نده‌كان بۆال توندوتیژی به دژی ژناندا هه‌یانه، ی ئــه‌م مه‌ترسیی ه ك ـ ه ده‌ره‌تــــان‌و ب ـ ه هه‌ستكردن ی مافه‌كان‌و ی یه‌كسانی ی ژنان بۆ به‌ده‌ستهێنان ده‌رفه‌ته‌كان ی ی كۆمه‌اڵیه‌تی ،سیاسیو ئابووری ی ل ه بواره‌كان به‌رابه‌ر ی ی جۆراوجۆر‌و یه‌ك له‌وان توندوتیژی كۆمه‌ڵگه‌دا ،به‌هۆ په‌ره‌گر‌و به‌رده‌وام ،به‌رته‌سك‌و سنووردارن، ی ل ه سه‌ره‌و ه ئاماژه‌یان ب ه سه‌رنجدان به‌و خااڵنه ی گشتگیر‌و روون پێكراوه ،بڕوامان وای ه ك ه پێناسه‌یه‌ك ی روون ل ه ی ژنــان ،به‌یاننامه‌یه‌ك ی دژ بۆ توندوتیژ ی ی ده‌بێ ره‌چاو بكرێن‌و ده‌سته‌به‌ر ی ئه‌و مافانه باره ی ژنــان ل ه ههموو شێوه‌‌و ی دژ ی توندوتیژ نه‌هێشتن ی دان ،هه‌روه‌ها ده‌روه‌ستبوونێك له‌الیه‌ن جۆره‌كان ی رێزگرتن له‌به‌رپرسایه‌تییه‌كانیان‌و، ده‌وڵه‌تانه‌و ه ب ه نیاز ی ده‌روه‌ستبوونێكیش لـه‌الیـه‌ن سه‌رجه‌می كۆمه‌ڵگه ی ژنان ی دژ ی توندوتیژ نێونه‌ته‌وه‌ییه‌و ه بۆ نه‌هێشتن ی ی نه‌هێشتن ی به‌یاننامه پێویسته .هه‌ر بۆی ه به‌ڕه‌سم ی ژنــان ل ه خ ــواره‌وه‌دا راده‌گه‌یه‌نین‌و، ی دژ توندوتیژ ی ل ه سوورین له‌سه‌ر ئهم ه ك ه بۆ ناساندن‌و رێزگیران ی پێویست الیه‌ن هه‌مووانه‌وه ،ده‌بێ هه‌ر چه‌شنه هه‌وڵێك بدرێ: مادده ی :1 ی لــه‌م بـه‌یــانــنــامـه‌یـه‌دا ،مـه‌بـه‌ســت ل ـه ده‌س ــتــه‌واژه ی توندوتیژ ی ژنان» هه‌ر كرده‌وه‌یه‌ك ی دژ «توندوتیژ ی ئازاردان‌و زیان ی جنسیه‌ت ه ك ه ببێت ه هۆ له‌سه‌ر بناغه ی ژنان، ی یان ده‌روونی ی جه‌سته‌یی ،جینس پێگه‌یاندن ی ئـه‌م جــۆر ه ئــازار‌و زیانانه. یــان له‌وانه‌ی ه ببێت ه هــۆ
ی كــردن ل ه ی هاوشێوه ،زۆر هـه‌ڕه‌شـ ه یــان كـــرده‌وه ی ك ه ی ئـه‌وان ل ه ئــازاد ی زۆردارانــه ژنــان ،بێبه‌شكردن ی تایبه‌تیدا ی ژیان ی خه‌ڵك یان ل ه چوارچێوه له‌به‌رچاو رووده‌ده‌ن ،له رێزی ره‌فتار‌و كرده‌وه‌ی توندوتیژ دان.
مادده ی :2
ی ی ژنــان ئهم خااڵنه ی دژ ی توندوتیژ لێكدانه‌وه خـــــواره‌وه ده‌گ ــرێ ــتــه‌وه ،بـــه‌اڵم هـ ـه‌ر بـ ـه‌م نــمــوونــانـ ه نابه‌سترێته‌وه: ی ی جه‌سته‌یی ،جینسی‌‌و ده‌روون ئه‌لف -توندوتیژ ی ك ه ل ه بنه‌ماڵه‌دا رووده‌ده‌ن ،بۆ وێن ه لێدان ،ئازاردان ی ڵ ل ـ ه مــاڵــدا ،توندوتیژی ی مــێــرمــنــدا ی كچان جینسی ی له‌الیه‌ن مێرده‌وه، پێوه‌ندیدار ب ه جیاز ،ده‌ستدرێژ ی زیان ب ه ژنان ی ژنان‌و ئه‌و دابونه‌ریتانه خه‌ته‌نه‌كردن ی بــه‌ده‌ر ل ه ژن‌و ی ل ه پێوه‌ندی ده‌گـه‌یـه‌نــن ،توندوتیژ مێردایه‌تیدا‌و توندوتیژی تایبه‌ت به‌ژنان. ی ی جه‌سته‌یی ،جینسی‌‌و ده‌روونــ ب -توندوتیژ ی ب ه كۆمه‌ڵدا روو ده‌ده‌ن ،بۆ ی ژیان ك ه ل ه به‌ستێن ی جینسی، ی خراپ وه‌رگرتن نموونه :ده‌ستدریژی ،كه‌ڵك ی كار ،ل ه ناوه‌ند ه ی جینسی و ترساندن ل ه شوێن ئازاردان ی ی دیكه‌دا ،كڕین و فرۆشتن فێركارییه‌كان و شوێنه‌كان ژنان و له‌شفرۆشیی به زۆری. ی ك ه ب ه ی جه‌سته‌یی ،جینسی‌‌و ده‌روون (پ) توندوتیژ ێ یان ل ه الیه‌ن ده‌وڵه‌ته‌و ه ی ده‌وڵه‌ته‌و ه ئه‌نجامده‌در هۆ پشتگوێ ده‌خرێ.
مادد‌هی:3
ی ی یه‌كسان ]ل ه گهڵ پیاوان[ ماف ژنان ب ه شێوه‌یه‌ك ده‌ستڕاگه‌یشتن ب ه ههموو ماف ه مرۆییه‌كان و ئازادیی ه ی سیاسی ،كۆمه‌الیه‌تی، بنه‌ڕه‌تییه‌كان لـه بــواره‌كــانـ ی دیكه‌داو ،هه‌ر ی و ههموو بواره‌كان كولتووری ،مه‌ده‌ن ی ئه‌و ماف و ئازادییانه‌یان هه‌یه .ئهم ی پاراستن وه‌ها ماف مافان ه بریتین له: ی ژیان()6 ئه‌لف -ماف ی ()7 ب -مافی یه‌كسان ی كه‌سی()8 ی ئازادیو ئاسایش پ -ماف ی پشتگیری له‌الیه‌ن قانوونه‌وه()7 ت -ماف ی هه‌اڵواردن()7 ی ل ه ههموو جۆره‌كان ی رزگار ج -ماف
ی ی گونجاو ی كه‌ڵكوه‌رگرتن ل ه زۆرترین راده چ -ماف ساڵمه‌تیی جه‌سته‌یی‌‌و ده‌روونی()9 ی دادپـه‌روه‌رانــه‌‌و ح -مافی ]هه‌بوونی[ هه‌لومه‌رج ی بۆ كار()10 جێگای ره‌زامه‌ند ی ئه‌و ه ك ه تاك نه‌كه‌وێت ه ژێر ئه‌شكه‌نج ه یان خ -ماف ی توندوتیژ ،نامرۆیی‌‌و پڕسووكایه‌تی)11(. سزا‌و ره‌فتار
مادده ی :4
ی دژی ژنان مه‌حكووم ێ توندوتیژ ده‌وڵه‌تان ده‌ب ێ هیچ دابونه‌ریت یان تێبینیی ئایینی ،بكه‌ن ه بكه‌ن‌و ،ناب ڵ ی له‌گه ی ئه‌ركه‌كانیان ل ه پێوه‌ند بیانوو بۆ ئه‌نجام ]نه[دان ێ ب ه كه‌ڵكوه‌رگرتن ی توندوتیژیدا .ده‌وڵه‌تان ده‌ب نه‌هێشتن ی ل ه ههموو شێو ه گونجاوه‌كان‌و بێ‌راوه‌ستان ،سیاسه‌ت ی ی ژنان هه‌تا سه‌ر ئه‌نجامه‌كه ی دژ ی توندوتیژ نه‌هێشتن درێژ ه پێ بده‌ن .هه‌روه‌ها ده‌بێ: ی ل ـ ه ئاست ئ ـه‌لــف -ئ ـه‌گ ـه‌ر تــا ئێستا ب ـ ه تــــه‌واو ی ی ه ـه‌مــوو جــۆره‌كــانـ ی له‌نێوبردن «رێككه‌وتننامه ی ژنــان» خۆیان به‌رعۆد ه نه‌كردووه، هــه‌اڵواردن دژ ی ببن ب ه ی ره‌سم ی بكه‌ن ،یان به‌شێوه ێ په‌سند ده‌بـ ی ی خۆیان له‌باره ئه‌ندامی‌‌و ،واز ل ه مه‌رج ه تایبه‌تییه‌كان ئهم رێككه‌وتننامه‌یه‌وه بێنن. ی هه‌ر چه‌شنه توند‌وتیژییه‌ك، ب -ل ه ب ه ئه‌ستۆگرتن خۆ بپارێزن، ی لــ ه تــون ـد‌وتــیــژی‌‌و ی پێشگیر پ -بــه مـه‌بـه‌ســتـ ی سزا ی لێكۆڵینه‌و ه له‌م پێوه‌ندییه‌دا‌و ،دانان ئه‌نجامدان ی ی ژنــان ،ههموو هه‌وڵێك ی توندوتیژ دژ بۆ كــرده‌وه ی واڵت بده‌ن .جا چ ئهم ی قانوونه‌كان پێویست ب ه گوێره
كرده‌وان ه له‌الیه‌ن ده‌وڵه‌ته‌و ه ئه‌نجام درابن ،چ له‌الیه‌ن كه‌سانی تایبه‌تییه‌وه. ی ی ره‌سمی ێ الیحه ی واڵتدا ده‌ب ت -ل ه قانوونه‌كان ی سزایی ،مه‌ده‌نی ،كاری‌‌و ئیداری بۆ قه‌ره‌بووكردنه‌وه ی ئــه‌و خه‌تایان ه ئــامــاد ه بــكـه‌ن ك ـ ه ده‌رهـــه‌ق ب ـه ژنان ڵ ی له‌گه ی چێشتوو ،ئه‌نجامدراون .ئه‌و ژنانه توندوتیژ ی قه‌زایییان ێ رێگاچاره ی به‌ره‌وڕوو ده‌بن ،ده‌ب توندوتیژ ی واڵت، ی قانوونه‌كان بۆ دابین بكرێ‌‌و ،ب ه پشتیوانی ی دادپه‌روه‌رانه‌‌و كاریگه‌ر بۆ زیانه‌كانیان ب ه شێوه‌یه‌ك ێ ژنــان ل ه قه‌ره‌بوو بكرێته‌وه .ده‌وڵ ـه‌ت هه‌روه‌ها ده‌بـ ی ی قه‌ره‌بووكردنه‌وه ڵ داوا ی له‌گه مافه‌كانیان ل ه پێوه‌ند ی ئهم رێگاچارانه‌و ه ی توانایی به‌هۆ زیان‌و وه‌ده‌ستهێنان ئاگادار بكاته‌وه. ی ی په‌ره‌پێدان ی ب ه مه‌به‌ست ی نه‌ته‌وه‌ی ج -به‌رنامه ڵ هه‌رچه‌شن ه پشتگیری ل ه ژنان بۆ به‌ربه‌ره‌كانی له‌گ ه تــون ـد‌وتــیــژیــی ـه‌ك ،ی ــان زیــادكــردنــی هــێــنــدێــك م ــادد ه ی خــۆیــان بــه‌و مـه‌بـه‌ســتـه ،ه ـه‌روه‌هــا ل ـ ه بـه‌رنــامـه‌كــانـ ڵ رێكخراو ه ی گونجاو ل ه هێندێك بواردا له‌گه هاوكاری ی ب ه ڵ ئه‌و رێكخراوانه ی له‌گه ناده‌وڵه‌تییه‌كان به‌تایبه‌ت كێشه‌ی توند‌وتیژییه‌وه خه‌ریكن. ی ل ه توند‌وتیژی‌‌و، ی پێشگیر ی رێگاكان چ -دیاریكردن ی ی حقووق ی ل ه بواره‌كان ی كار ی گشتگیر ی پالن دانان ی (مافه‌كان) ،سیاسی ،ئیداری‌‌و كولتووریدا ك ه پشتیوان ل ه ژنان ل ه به‌رانبه‌ر هه‌ر چه‌شن ه توند‌وتیژییه‌ك بره‌و ی ژنــان ێ ده‌د هن‌و ،ده‌بــنـ ه ده‌ســتـه‌بـه‌رێــك بــۆ ئـ ـه‌وه پـ ی قانوون ل ه ئاست تێبینیی ه سه‌باره‌ت به هه‌ستیارنه‌بوون ی ی به‌ڕێوه‌بردن ی جۆره‌كان جینسییه‌كاندا‌و ل ه ئاكام ی دیكه‌دا، قــانــوون‌و خۆ تێهه‌ڵقوتاندن ه ده‌وڵه‌تییه‌كان نابنه‌وه به قوربانیی توندوتیژی. ی ئــه‌و ه ڵ بــــده‌ن ب ــۆ ده‌ســتــه‌بــه‌ركــردنــ ح -هــــه‌و ی ژێ ــر تــون ـد‌وتــیــژی ،ئ ـه‌گ ـه‌ر پێویست بــوو ك ـ ه ژنــان ـ ی ی وه‌ك توانای منداڵه‌كانیان ل ه یارمه‌تیی ه تایبه‌تییه‌كان ی ی ل ه سه‌رپه‌رستی‌‌و چاوه‌دێری پێ‌به‌خشین ،هاوكار مــنــدااڵن‌و ژیان‌وبه‌ڕێچووندا ،ده‌رم ــان ،راوێــژكــاری‌‌و خزمه‌ت ه له‌شساغی‌‌و كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان به‌هره‌مه‌ند بن. ناوه‌نده‌كان ،پڕۆگرامه‌كان‌و رێكخراو ه یارمه‌تیده‌ره‌كان ی ئاسایش‌و ی پێویست بۆ به‌ره‌وژووربردن ێ هه‌نگاو ده‌ب
ی جه‌سته‌یی‌‌و ده‌روونی به‌وان ،هه‌ڵبگرن. توانایی به‌خشین ی پێویست بۆ ی ده‌وڵه‌تدا ،ب ـه‌ڕاد ه خ -ل ه بوودجه ی ته‌رخان ی توندوتیژ ی پێوه‌ندیدار ب ه نه‌هێشتن تێكۆشان بكه‌ن. ی ئاسایش‌و ی هێزه‌كان د -بۆ فێركردن‌و راهێنان ی ی به‌رپرسیار ل ه جێبه‌جێكردن ی ده‌وڵه‌تی به‌رپرسان ی تایبه‌ت ب ـ ه پێشگیری ،لێكۆڵینه‌وه‌‌و سیاسه‌ته‌كان ی پێویست ی ژنان ،هه‌نگاو ی ل ه دژ سزادانان بۆ توندوتیژ ی ژنان هه‌ڵبگرن تا ئهم كه‌سان ه هه‌مبه‌ر ب ه پێویستییه‌كان هه‌ستیار بن. ی ی لــ ه بـــوار ر -ه ـه‌نــگــاوی پــێــویــســت ب ـه‌تــایــب ـه‌ت ـ ی له‌سه‌ر مه‌شق ه ی چاكساز فێركاریدا هه‌ڵبگرن بۆ ئه‌وه ی پیاو‌و ژندا ی ره‌فــتــار كۆمه‌اڵیه‌تی‌‌و كولتوورییه‌كان ی باو‌و ههموو چه‌شن ه بكه‌ن‌و ،هه‌اڵواردنه‌كان ،ره‌فتار ی ی یان بااڵده‌ستی ی ژێرده‌ست ره‌فتارێك ك ه له‌سه‌ر بناغه جنسێكه‌‌و ،ژن‌و پیاو پێی راهاتوون ،ل ه نێو ببه‌ن. ی زانــیــاری‌‌و ئامار ز -لێكۆڵینه‌وه ،كــۆكــردن ـه‌و ه ی ی توندوتیژی ی ل ـ ه بـــار (ئــه‌ژمــێــره‌كــان) ،بـه‌تــایــبـه‌تـ ی ی دژ ی توندوتیژ بنه‌ماڵه‌یی‌‌و شێو ه جۆراوجۆره‌كان ی ێ بده‌ن‌و هانده‌ر بن بۆ لێكۆلێنه‌و ه له‌بار ژنان ،بره‌و پ ی ی جیددیبوون‌و ئاكامه‌كان هۆیه‌كان ،نێوه‌رۆك ،راده ی ی كــاریــگ ـه‌ری ـ ی ژنـــــان‌و ،راد ه ی بــــه‌دژ تــون ـد‌وتــیــژ ی ل ه توند‌وتیژی‌‌و ی پێشگیر هه‌نگاوه‌كان ب ه مه‌به‌ست ی ی توندوتیژ ی زیانه‌كان هـه‌روه‌هــا قـه‌ره‌بــووكــردنـه‌و ه ێ بخرێن ه ل ه هه‌مبه‌ر ژنان .ئهم ئامار‌و زانیارییان ه ده‌ب ی هه‌مووان. به‌رچاو ی ی نه‌هێشتن ی پێویست بـ ه مه‌به‌ست ژ -هه‌نگاو ی له‌گ هڵ ئه‌و ژنانه‌دا ك ه ی ل ه پێوه‌ند ی به‌تایبه‌ت توندوتیژ ی الوازن ،هه‌ڵبگرن. له به‌رانبه‌ر توندوتیژ ڵ ی لـه‌گـ ه س -لــه‌و راپ ــۆرت ــانــه‌دا ك ـ ه ل ـ ه پــێــوه‌نــد ی ی رێكخراو ی مافی مــرۆڤــدا پێشكێش به‌ڵگه‌نامه‌كان ی پێوه‌ندیدار ب ه ی ده‌كه‌ن ،زانیاری نه‌ته‌و ه یه‌كگرتووه‌كان ی هه‌ڵگیراو ی ژنان‌و] ،راپۆرتی[ هه‌نگاو ی دژ توندوتیژ ی ئهم به‌یاننامه‌یه، ی داواكان ی جێبه‌جێكردن ب ه مه‌به‌ست بگونجێنن. ی ی ب ه مه‌به‌ست ی كــار ی پالن ی دانــانـ ش -هــانــده‌ر ی ئهم راگه‌یه‌ندراوه بن. جێبه‌جێبوونی بنه‌ماكان ی بزووتنه‌وه‌‌و ی چــاالكــی‌‌و تێكۆشان ع -هاوكاری ی ی ژنــان بك هن‌و ل ه ئاست رێكخراو ه ناده‌وڵه‌تییه‌كان خۆجێیی ،نهتهوهییو ناوچه‌ییدا یارمه‌تییان بده‌ن. غ -رێكخراو ه ناوچه‌یی ه نێوده‌وڵه‌تییه‌كان ك ه تێیاندا ی ێ له‌نێوبردن ئه‌ندامن هان بده‌ن ،ئه‌گه‌ر بۆیان ده‌گونج ی ژنان بخه‌نه نێو به‌رنام هی خۆیان. توندوتیژی دژ ی :5 مادده ی نه‌ته‌و ه ی رێكخراو ئۆرگانه‌كان‌و نوێنه‌رایه‌تییه‌كان ی لـ ه تــوانــایــان دای ـه، ێ ئــه‌وه‌نــد ه یـه‌كــگــرتــووه‌كــان ده‌بــ ی ئه‌و مــاف‌و بنه‌مایان ه ی ناساندن‌و هێنانه‌دی یارمه‌تی بده‌ن كه له‌م به‌یاننامه‌یه‌دا هاتوون .بۆ نموونه ده‌بێ: ی ئه‌و هاوكاریی ه ی ب ه گه‌شه‌كردن ئه‌لف -یاره‌مه‌ت نــێــون ـه‌ت ـه‌وه‌یــی‌‌و نــاوچـه‌یـی‌یــانـ ه بــكـه‌ن ك ـ ه ئامانجیان ی ی ستراتیژیی ه ناوچه‌ییه‌كان بۆ به‌ربه‌ره‌كان پێناسه‌كردن ی ئه‌زموونه‌كان‌و ،به‌رنام ه ڵ توندوتیژی ،گوازتنه‌وه له‌گه ی ژنانه. ماڵییه‌كانی تایبه‌ت به نه‌هێشتنی توندوتیژی دژ ی ئه‌و كۆبوونه‌وه‌‌و سمیناران ه بن ك ه ب -هانده‌ر ی نێوان ههموو ی ئاگای ئامانجیان پێكهێنان‌و گه‌شه‌پێدان تاكه‌كان هه‌مبه‌ر به ی ی توندوتیژ ی له‌نێوبردن تاكه‌كان هه‌مبه‌ر ب ه پرس ی ژنانه. دژ ی ی هاوهه‌نگاوی‌‌و هاوبه‌شی ی گه‌شه‌پێدان پ -یارمه‌تی ی سه‌ر ی مرۆڤ ی تایبه‌ت ب ه ماف نێوان بنیات‌و ناوه‌نده‌كان ی ی نه‌ته‌و ه یه‌كگرتووه‌كان بكه‌ن تا پرس ب ه رێكخراو ی كاریگه‌ر بكه‌وێت ه ی ژنان به‌شێوه‌یه‌ك ی دژ توندوتیژ به‌ر سه‌رنج. ی ت -له‌و لێكدانه‌وانه‌دا ك ه بۆ دامه‌زراو‌و ناوه‌نده‌كان ی ی نه‌ته‌و ه یه‌كگرتووه‌كان له‌باره سه‌ر ب ه رێكخراو ی ده‌كه‌ن، كێشه‌‌و گرفت‌و دیارد ه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان ئاماده ی وه‌ك راپــۆرتـ ه ناوبه‌ناو ه (ده‌وره‌یــی ـه) كــان ل ه بــار ه ی ی جیهان ،توێژینه‌و ه له‌باره ی كۆمه‌اڵیه‌تی هه‌لومه‌رج ی دژ ڵ توندوتیژ ی له‌گه مه‌یل‌و بۆچوونه‌كان ل ه پێوه‌ند ب ه ژنانیشدا بگونجێنن. ی ی یــان نامیلكه‌كان ی پــانــكــار ج -فــۆرمــۆلـه‌كــردنـ ێ ی ژنــان ،بــره‌و پ ی دژ ی توندوتیژ ی ل ـه‌بــاره رێنوێن ێ بده‌ن‌و ،ئه‌و هه‌نگاوانه‌ی له‌م به‌یاننامه‌یه‌دا ئاماژه‌یان پ كراوه ،بگونجێنن. ی ژنــان، ی دژ ی تــونـد‌وتــیــژ ی نه‌هێشتن چ -پــرسـ ی ئــه‌گــه‌ر ده‌گــونــجــێ ،بــبـه‌ســتــنـه‌و ه بــ ه جێبه‌جێكردن ی ی خــۆیــان لــ ه ب ـه‌ڕێــوه‌بــردن ـ ب ـه‌رپــرســیــاره‌تــیــی ـه‌كــان ـ به‌ڵگه‌نامه‌كانی تایبه‌ت به مافه‌كانی مرۆڤدا. مادده ی :6 ێ هیچ یـه‌ك ل ه هیچ شتێك لـه‌م به‌یاننامه‌یه‌دا ناب ی واڵتــێــك یــان ه ـه‌ر رێككه‌وتن‌و ی قــانــوونـ مــادده‌كــان ـ ی ی یان هه‌ر به‌ڵگه‌نامه‌یه‌ك ی كۆمه‌اڵیه‌ت په‌یماننامه‌یه‌ك ی ێ ده‌كــرێ‌‌و بۆ نه‌هێشتن دیك ه ك ه ل ه واڵتێك جێبه‌ج ی ژنان روونتر‌و به‌بڕشتترن ،بخات ه ژێر ی دژ توندوتیژ ی خۆی. كاریگه‌ری
4
٢٩ی خەزەڵوەری ١٣٩٣
ژماره٦٤٤ :
سیاسی
٢٠ی نوامربی ٢٠١٤
رۆژنامەی
کۆنگرەیەک کە سوپای پاسداران قەرارە بۆ چەکدارە کوردەکانی ،پێکی بێنێ!
قادر وریا ســوپــای پــاســدارانــی ڕێژیمی کــــۆمــــاری ئــیــســامــیــی ئـــێـــران، قـــــەرارە ل ــە مــانــگــی بــانــەمــەڕی ساڵی داهــاتــوو‌دا،کــۆنــگــرەیــەک بۆ چ ــەک ــدارە کــوردەکــانــی ســەربــەو ڕێژیمە لە ژێــر نــاوی «کۆنگرەی ڕێزگرتن لە شەهیدانی پێشمەرگە موسوڵمانە کوردەکانی پارێزگەی کرماشان»پێک بێنێ. وەک لە لێدوانی دامودەزگاکانی پێکهێنەری ئەم بە ناوکۆنگرەیەڕا دەردەکــــــــــەوێ ،کــۆنــگــرەکــە بە بــەشــداریــی چــەکــدارە کوردەکانی پــــــارێــــــزگــــــەی کـــــرمـــــاشـــــان‌و بــنــەمــاڵــەکــانــیــان‌و ،بــە شێوەیەکی هاوکات لە چوار شاری سەالسی بــــاوەجــــانــــی ،پــــــاوه ،جـــوانـــڕۆ‌و ڕەوانــســەر ،بەڕێوە دەچــێ .دیــارە بــە وتــەی یەکێک لــە بەرپرسانی پێکهێنەری ئەم بە ناو کۆنگرەیە، کۆنگرەکە هاوکات کۆنگرەی ڕێز گرتن لە بە ناو شەهیدانی ئەهلی سوننەتیش دەبێ. بــۆچــی لــە ئــیــســتــادا ،ســوپــای پ ــاس ــداران ــی ک ــۆم ــاری ئیسالمی کەوتۆتەوە یادی بە ناو «پێشمەرگە موسوڵمانە کوردەکان»ی خۆی‌و ڕێــوڕەســمــی تــایــبــەت بــۆ بــە نــاو شەهیدانی ئەهلی سوننەت‌و بە ناو شەهیدانی ئەم چەکدارە کوردانەی خۆی ،پێک دێنێ؟ ب ــا ل ــە دەالقــــــەی والمــــی ئــەو پرسیارەوە بچینە نێو کێشەیەک کـــە بــــزووتــــنــــەوەی ن ــەت ــەوەی ــی کـــوردســـتـــان‌و گ ــەل ــی کـــــورد لە ڕۆژهەالتی کوردستان لە مێژە لە گەڵی بــەرەوڕوویــە .کێشەیەک کە دەکــرێ بە نــاوی کێشەی جاش‌و جاشەتی‌‌و ،خۆفرۆشی بە دوژمن‌و، خەیانەت بە گەل‌و نەتەوە ،پێناسەی
بکەین. بــەر لــە هــەر شتێک پێویستە وەبیر بێنینەوە ئەوانەی کۆماری ئ ــی ــس ــام ــی بــــە پ ــێ ــش ــم ــەرگ ــەی موسوڵمانی کورد ناویان دەبا ،لە نێو بــزووتــنــەوەی کــورد‌و خەڵکی کوردستاندا ،نــاوی پڕ بە پێستی خۆیان هەیە .ئەوانە پێیان دەگوترێ «جـــــــاش»و هــــەر بـــە جــاشــیــش ناسراون .جگە لە کۆماری ئیسالمی، ل ــەم ســااڵنــەی دوایـــــی‌دا هێندێک ڕاگەیەن ومیدیاکاری کوردیش،بە هێندێک بیانووو پاساوی بێ‌جێ، خۆیان لە بە کارهێنانی ئەو ناوە بۆ ئەم خۆفرۆش‌و خەیانەتکارانە دەدزنــــــــەوە‌و پــەنــا دەبـــەنـــە بــەر بەکارهێنانی هێندێک دەستەواژەی وەک»چـــەکـــداری خۆجێیی»! کە ئــەمــەیــان بــە هیچ جــۆر ناچێتەی خــــانــــەی خــــزمــــەت بــــە خــەڵــکــی کوردستانو بزووتنەوە نەتەوەیی‌و شۆڕشگێڕانەکەیان .لــە راستیدا ئەمە هەوڵێکە بۆ داپۆشینی دزێویی کردەوەی خۆفرۆشی و خەیانەت‌و، خۆبواردنە لە بەڕەسمی ناسینی قـــــەزاوەتـــــی مـــێـــژوویـــی گــــەل‌و کۆمەڵگە لە بارەی ئەم خۆفرۆش‌و خەیانەتکارانە. کــۆنــگــرە پێکهێنانی ســوپــای پاسداران بۆ جاشە کوردەکانی سەر بەم ڕێژیمە ،لە هەلومەرجێک دایە کە پرسی کورد لەئاستی ناوچە‌و نێودەولەتی‌دا،چۆتە ئاستێکی بانتر لە هەمیشە .لە عێراق ،کورد جگە لەوەی خاوەن هەرێم‌و ستاتووسی نەتەوەیی ،سیاسیو ئیداریی تایبەت بە خۆیەتی ،یەک لە سێ پێکهاتەی بــنــەڕەتــیــی دەســـــەاڵت‌و دەولــەتــی ناوەندییشە .جگە لەمە هەرێمی کوردستان لە هاوکێشە سیاسیو ئابوورییەکانی ناوچەدا،ئەکتەرێکی دیــار‌و شوێندانەرە‌و هیچ هێزێکی ناوچەیی‌و جیهانی ،ناتوانێ پشتگوێی بــخــا .لــە ب ــاک ــووری کــوردســتــان، پرسی کورد توانیویەتی دەوڵەت‌و کۆمەڵگەی تورکیە ناچار بە داننان
بەو پرسە بکاو کۆبوونەوەکانی کابینەی دەوڵەت‌و پارڵمان‌و شەقام بکا بە گۆڕەپانی هێنانە گۆڕی ئەم پــرســە.لــە خــــۆراوای کــوردســتــان، پرسی کورد بە دوای ئەو ڕاپەڕین و بەرهەڵستییە جەماوەریانەی بە دژی ڕێژیمی دیکتاتۆر‌و دڕنــدەی ئەسەد دەستیان پێ کرد ،چووەتە قــۆنــاغــێــکــی نـــوێـــوە‌و کــــورد لــەم واڵتــە بە تایبەتی دوای پێکهێنانی کانتۆنەکان‌و خــۆڕاگــریــی بێوێنە بەرامبەر بە داعش لە کۆبانێ ،بووە
ســیــاســەتــەی کــۆمــاری ئیسالمی، وشیاریی نەتەوەیی و پێداگری لە سەر مافی نەتەوەیی ،لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان ساڵ بە ساڵ‌و جار بە جــار زیــاتــر ب ــووە .تاکی کــورد لە رۆژهەالتی کوردستان ،هەست بەم بێمافی‌و بندەستییە دەکــا‌و خۆی بە ئەندامێک لەو نەتەوەیە دەزانێ کە خەڵکەکەی‌و سەرزەوییەکەی دابەش کراون،بەالم پرسەکەی لە گەشەکردن‌و بەرەوپێشچوون دایە. چاالکی‌و کۆبوونەوەکانی پشتگیری
هـــەر ئــیــســتــا ل ــە پـــارێـــزگـــاری لە مــان‌و مەوجودییەتی نەتەوەکە‌و دەســکــەوتــەکــانـی‌دا دەور دەبینێ، لە ڕابــردووی بزووتنەوەی کورد لــە ڕۆژهــەالتــی کــوردســتــانــیـش‌دا، دەوری جێگای شانازیی هەبووە. لە داهــاتــووش‌دا ،دەتــوانــێ بێتەوە مــەیــدان‌و لە بەرامبەر دەسەاڵتی ســەرکــوتــکــەران ـە‌و جەهەننەمیی ڕیژیمی ئێراندا ،وەک فاکتەرێک ڕۆڵ ببینێتەوە .کۆماری ئیسالمی کە دەیەوێ لە یارییە سیاسییەکانی
بە فاکتەرێک کە تازە پاشەکشە‌و گەڕانەوە بۆ دواوە قبووڵ ناکا. ل ــەم نــێــوە دا ،تــەنــیــا ڕێژیمی ئــێــرانــە کــە وەک ٣دەیـــە‌و نیوی رابردوو ،هەر وا خۆی لە داننان بە ڕاستییەک کە بندەستیی نەتەوەی کـــورد ل ــەم والت ــەی ــە ،دەبــوێــرێ‌و ئامادە نییە سەرەتاییترین مافەکانی کــــوردی ڕۆژهـــــەالت بــە ڕەســمــی بناسێ‌و دابینیان بکا.ئەمەش لە کاتیک دای ــە کــە ســــەرەڕای ئەم
لە ئاوارەکانی شەنگال و کۆبانی لە شارەکانی ڕۆژهەالتی کوردستان لــەم دوایــانــە دا ،ئــەم راستییەیان بــۆ جــارێــکــی دیــکــە دەرخــســتــەوە. لــە الیــەکــی دیــکــە تــاکــی کـــورد لە رۆژهەالتی کوردستان دەزانێ کە بــزووتــنــەوەی نەتەوەیی کــورد لە بەشەکەی خۆشی ،خــاوەن هێزی پێشمەرگە و خەباتکاری چەکدارە‌و، ئەم هێزە هەر وەک لە باشوورو بــاکــوور‌و خــــۆراوای کــوردســتــان،
ناوچەدا خۆی وەک دۆستی کورد لــە بەشەکانی دیــکــە ،نیشان بــدا‌و بــەم جــۆرە یــاری بە کارتی کورد بــکــا ،نــەک هــەر شتێکی ئــەوتــۆی بــۆ کـــورد لــە واڵت ــەک ــەی خ ــۆی‌دا نەکردوە ،کارنامەیەکی ڕەشیشی لە سەرکوت‌و دژایەتیکردنیان دا هەیە. هەر بۆیە بە وەڕێخستنی بە ناو کۆنگرەیەک بۆ جاشە کوردەکانی سەر بەو ڕێژیمە ،دەیەوێ هاوکات چەند مەبەست بە جارێک بپێکێ:
نازم دەباغ لە نێوان حکوومەتی هەرێم و ئێراندا م.ئەلف ماوەیەکە «نــازم عومەر دەبــاغ»، نـــوێـــنـــەری حـــکـــوومـــەتـــی هــەرێــمــی کــوردســتــانــی عــێــراق لــە تــــاران نــاوە نــــاوە لـــە چــاوپــێــکــەوتــن و لــێــدوانــە رۆژنامەوانییەکانیدا هەڵدەکوتێتە سەر خەباتگێڕان و حیزبەکانی رۆژهەاڵتی کوردستان و بە بێ لەبەرچاو گرتنی پرەنسیپە نەتەوەیی و سیاسییەکان بــە جــۆرێــک بــێ ڕێ ــزی بــەو پــارچــەی کــوردســتــان دەک ــا و هەستی خەڵکی نیشتمانپەروەر و تــێــکــۆشــەری ئەو بەشەی نیشتمان بریندار دەکا. نازم دەباغ لە دوایین لێدوانیدا (لە وتووێژ لەگەڵ رۆژنامەی «همشهری») بــاســی رێــکــکــەوتــنــی نــێــوان کــۆمــاری ئیسالمی ئێران و الیەنەکانی حکوومەتی هەرێمی بــاشــووری کوردستان دەکا لەمەڕ سنووردار کردنەوەی چاالکی حیزبەکانی رۆژهەاڵتی کوردستان لە واڵتی خۆیان و بە شاخ و بااڵی «قاسم سلێمانی» دا دێ و دەبێژێ کە ئێران دەتوانێ بە تەقاندنەوەی نارنجۆکێک لە بنکەکانی دیموکرات و کۆمەڵە کۆتایی بەو رێککەوتنە بێنێ و لە درێژەشدا بەبێ لەبەرچاو گرتنی سەروەرییەکانی بـــاشـــووری کــوردســتــان ئــەمــە وەک پیاوەتییەتی گــەورە لەسەر حیسابی جەنابی قاسمی سلێمانی تۆمار دەکا. ئێمە لەوە تێدەگەین کە حکوومەتی هەرێمی باشووری کوردستان وەک قــەوارەیــەکــی ســیــاســی پێویستی بە
پێوندیی لــەگــەڵ واڵتــانــی دراوســـێ و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیی هەیە و لەم نێوەشدا زۆر سروشتییە حکوومەتی ه ــەرێ ــم ل ــەگ ــەڵ دەســەاڵتــێــکــی وەک کــۆمــاری ئیسالمی ئــێــران پێوەندیی سیاسی و ئــابــووری هەبێ کــە ئێمە دژی ئەو رێژیمە خەبات دەکەین و بە دوژمنی کورد و مافە نەتەوەییەکانی
هــەرێــمــی ب ــاش ــووری کــوردســتــان لە ناوچەکە بپارێزی! و ببێتە گەرەنتییەک بۆ ئەوەی چی دیکەی ماددەی هۆشبەر لە ڕیگای ئێرانەوە رەوانەی باشووری کــوردســتــان ن ــەک ــرێ ،کێشە نییە و بەشکەم بــە قیمەتی بــریــنــدار کردنی هەستی نیشتمانپەروەری تێکۆشەرانی رۆژهــەاڵتــی کوردستان ،ئێران ئاوی
دژی حــیــزبــەکــان و تــێــکــۆشــەرانــی رۆژهــەاڵتــی کوردستان قسە دەکــا و دەجووڵێتەوە .هەق وایــە حکوومەتی هەرێمی کوردستان لــەم رووەوە بە جوانی نوێنەرەکەی لە ئێران لە رۆڵ و بەرپرسیارەتییەکی ئاگادار بکاتەوە، بۆ ئــەوەی وەک نوێنەری حکوومەتی هــەرێــم و وەک کــوردێــک قسە بکا و
کوردی دەزانین ،بەاڵم لەوە تێ ناگەین کە بۆ کەسێکی وەک نازم دەبــاغ بەم شێوە دەئاخفێ و هەستی خەباتکاران و تێکۆشەرانی رۆژهەاڵتی کوردستان بریندار دەکا؟ چ پێویست دەکا نوێنەری حکوومەتی هەرێمی کــوردســتــان لە تاران خۆی لەو جۆرە باسانە بدا؟ یان چ قازانجێکی بۆ خۆی و حکوومەتی هــەرێــم تــێ دایـــە؟ ئــەگــەر ئــەم جــۆرە لێدوان و ئاخافتنانە یارمەتی ئەوە بدات کە ئێران بەرژەوەندییەکانی حکوومەتی
رووبارەکان ئازاد بکا و لە داهاتوودا بێ ئاویش نەبێتە قەیرانێکی دیکە بۆ باشوور. ئ ــەوەی جێگەی تێڕامان و داخــە، ئـــەوەیـــە ک ــە نــــازم دەبـــــاغ ل ــە نــێــوان حــکــوومــەتــی هــەرێــمــی بـــاشـــووری کوردستان و کۆماری ئیسالمی ئێراندا رۆڵــی خــۆی لێ تێکچووە و لە باتی ئـــەوەی وەک نــوێــنــەری حکوومەتی هەرێم قسە بکا و بجووڵێتەوە ،وەک فــەرمــانــدەیــەکــی ســوپــای پ ــاس ــداران
بجووڵێتەوە. نــازم دەبــاغ لە زۆربـــەی ئاخاوتن و لــێــدوانــەکــانــیــدا ب ــەش ــاخ و ب ــااڵی کۆماری ئیسالمی ئێران و کەسێکی وەک قاسمی سلێمانی دا هەڵدەڵێ و ئــەم گ ــەورە تیرۆریستە کــە نــاوی لە لیستی رەش دایە و بە یەکێک لە پیاوە مەترسیدارەکانی دونیا ناسراوە ،وەک دۆست و پشتیوانی کورد دەناسێنێ. ئـــەوەی نــازم دەبـــاغ لــەســەر ئــێــران و قاسمی سلێمانی باسی دەکــا ،زیــادە
یــەکــەم :بــە دنیا بڵێ کــورد لە ئــێــران نــەک هــەر کێشەیەکیان لە گەڵ ڕێژیمی کۆماری ئیسالمی نییە بەڵکوو ئامادەن بە چەک بەرگری لەو ڕێژیمە بکەن و ئەوەتا ئیستاش، بۆ ئەم مەبەستە لە مەیدان دان! دووهـــــــەم :ئــــەوانــــەی چــەکــی جاشەتیان بــۆ دژایــەتــیــی خەباتی ڕەوای نەتەوەکەی خۆیان کردوەتە شـــــان‌و خـــزمـــەت بــــەو ڕێــژیــمــە کــورد‌کــوژە دەک ــەن،ن ــەک تاقمێک مرۆڤی نزم وجینایەتکار ،بەڵکوو کەسانی سیاسیو ئاگا‌و ،خاوەن ڕێکخراو‌و کۆنگرە و پێگە و جیگەی سیاسی و کۆمەالیەتین! سێهەم :بەو چەکدارە کوردانەی خەیانەتیان بە نەتەوەکەی خۆیان‌و خــزمــەتــیــان ب ــەو ڕێــژیــمــە ک ــردوە دەڵ ــێ :خزمەتی ڕابــــردووی ئێوە بــە خۆمانمان لــە بیر نەچۆتەوە. ئیستاش کە پرسی کورد بە گشتی و وشیاری نەتەوەیی‌و تێکۆشان بۆ مافە نەتەوەییەکان لە نیوخۆی ڕۆژهەالتی کوردستان لە هەڵکشان دایە ،جارێکی دیکە کارمان پێتان دەبێتەوە. ** ل ــە ســـەر ه ــەم ــوو تاکێکی دلــــســــۆز‌و نــیــشــتــمــانــپــەروەری ک ــورد پیویستە بــە وشیارییەوە لـــە گــــەڵ دیـــــــاردەی خــەیــانــەت‌و خــــۆفــــرۆشــــی‌و ک ــێ ــش ــەی کــــورد بــەکــورد بەکوشتدان ،بـــەرەوڕوو بێتەوە .خەڵکی کوردستان ،هێزو ڕێکخراوە سیاسییەکان‌و تەنانەت بنەماڵە‌و کەسوکاری ئەوچەکدارە کوردانەش کە کۆماری ئیسالمی بە «پێشمەرگەی موسولمان» ناویان دەب ــا ،لــە ڕووبــــەڕوو بــوونــەوە لە گەڵ نیاز‌و بەرنامەکانی ئەو ڕێژیمە بــە دژی بــزووتــنــەوەی نەتەوەیی کــوردســتــان‌دا ،ئــەرکــیــان لــە سەر شانە .لە داهاتوو دا ،لە سەر ئەم ئەرکانە پێکەوە پتر دەدوێین.
ڕەوییە و پێویست بەوە ناکات نوێنەری حکوومەتی هــەرێــم (وەک کـــورد) تا ئەو ئاستە بە شاخ و بــااڵی کۆماری ئیسالمی و قاسمی سلێمانی دا بێ. نازم دەباغ لە لێدوان و ئاخاوتنەکانی دا زۆر جار حیزبەکان و تێکۆشەرانی رۆژهەاڵتی کوردستان لەسەر خەبات و چاالکی لە واڵتی خۆمان لۆمە دەکا، بەاڵم ئامادە نییە بە قاسمی سلێمانی و دارودەســتــەی بێژێ «بــان چاوتان برۆیە» کە لە واڵتەکەی ئــەودا (نازم دەبـــاغ) بــە کەیفی خــۆیــان تەڕاتێن و ئەمسەر و ئەو سەر دەکەن. پێوەندیی ئابووری و دیپلۆماتیکی حــکــوومــەتــی هــەرێــمــی بـــاشـــووری کوردستان لەگەڵ کۆماری ئیسالمی تــــا ئـــــەو ئـــاســـتـــەی کــــە زیــــــان بــە بەرژەوەندییەکانی کورد لە رۆژهەاڵتی ک ــوردس ــت ــان نــەگــەێــنــێ ،ب ــە شتێکی ســروشــتــی دەزانـــیـــن و هــیــواداریــن پێوەندیی هیچ هێز و الیەنێک لەگەڵ دەسەاڵتێکی داگیرکەری کوردستان لەسەر حیسابی پارچەیەکی دیکەی کوردستان نەبێ. هـــیـــواداریـــن ب ــەڕێ ــز نــــازم دەبـــاغ لەسۆنگەی بــەرژەوەنــدیــیــە بااڵکانی نەتەوەکەمانەوە بڕوانێتە پێوەندیی لەگەڵ ئێران و لە روانگەی بەرپرسان و فەرماندەکانی سوپای پاسدارانەوە ســەیــری پرسی کــورد لــە رۆژه ــەاڵت نەکا و ســەروەریــیــەکــانــی بــاشــووری کوردستانیش لــەوە زیاتر خەوشدار نەکا .لــەم روانگە باشتر وایــە «مامە ریــشــە» و مامە ریــشــەکــان پاڵەوانی خەونەکانی نازم دەباغ بن ،نەک گەورە تیرۆریستێکی وەک قاسمی سلێمانی کە ناوچەکە و بەتایبەتی واڵتەکەی کاک نازمی لە ئاگر و تیرۆردا نوقم کردووە.
٢٩ی خەزەڵوەری ١٣٩٣
3
٢٠ی نوامربی ٢٠١٤
هەواڵ‌و راپۆرت
ژماره٦٤٤ :
رۆژنامەی
درێژەی:
راگه‌یاندراو به‌بۆنه‌ی به‌ڕێوه‌چوونی یازده‌هه‌مین پلینۆمی کۆمیته‌ی ناوه‌ندیی حیزبی دێموکراتی کوردستان ئه‌وه‌نده‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه سه‌ر ئێران ،کۆماری ئیسالمی لهگهڵ ئه‌وه‌دا که به‌ڕواڵه‌ت له‌و قه‌یرانه‌دا به‌دژی داعش رۆڵ ده‌گێڕێ ،به‌اڵم نه‌ک هه‌ر ل ـه‌ڕووی بنه‌ما ئیدئۆلۆژییه‌کان و ره‌فتار و کارکرده‌وه زۆر وه‌ک نوسخه‌ی پێشوه‌ختی دیارده‌ی داعش ده‌چێ ،له‌ڕاستیدا نفووزی خۆی له ناوچه‌دا بۆ ئ ـه‌وه به‌کار ده‌بــا که به زیــنــدوو هێشتنه‌وه‌ی دۆخی قه‌یراناوی و گرژیی هه‌رچی زیاتر ،سه‌رنج و فۆکسه‌كان بۆ سه‌ر خۆی له ئاستی نێوده‌وڵه‌تیدا به النیکه‌می خۆی بگه‌یه‌نێ و ته‌نانه‌ت ههموو هه‌وڵی بۆ ئه‌وه‌یه که وه‌ک به‌رده‌نگ و ئه‌کته‌رێکی حیساب له‌سه‌رکراو بۆ ڕووب ـه‌ڕووبــوون ـه‌وه لهگهڵ ئه‌و گرژی و قه‌یرانانه مه‌یدان و نه‌خشی پێ بدرێ. هــه‌ر لـه‌پــێــوه‌نــدی ل ـه‌گ ـه‌ڵ ئــێــرانــدا راپــۆرتــی سیاسی سه‌رنجی دابووه گفتگۆکانی ئهم رۆژانه‌ی نێوان کۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی و ئێران سه‌باره‌ت به دۆسیه‌ی ناوکی و ئه‌گه‌ری گه‌یشتن به رێککه‌وتنێک له‌و پێوه‌ندییه‌دا و کاریگه‌ریی ئاکامه‌کانی هه‌ڵبژاردنه‌کانی ئهم دواییه‌ی ئه‌مریکا له‌سه‌ر سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و واڵته له مامه‌ڵه لهگهڵ کۆماری ئیسالمیدا .له‌الیه‌کی دیکه‌وه ،به سه‌رنجدان به مشت و مڕه سیاسییه‌کانی نێوخۆی رێژیم به‌تایبه‌تی ئاینده‌ی «ره‌هبه‌ریی نیزام» و دووره‌دیمه‌نی هه‌ڵبژاردن ه پارلمانییه‌كانی داهاتوو و ئارایشی سه‌رله‌نوێی جیناحه‌کان ،کۆمیته‌ی ناوه‌ندی به پێویستی زانیبوو که به‌دواداچوون و چاوه‌دێریی زیاتر و وردتری ئهم پرسانه بکرێ.
ئــه‌وه‌نــده‌ی ده‌گ ـه‌ڕێــت ـه‌وه س ـه‌ر فــاکــتـه‌ری ک ــوردی له ناوچه‌دا ،راپۆرتی سیاسیی کۆمیته‌ی ناوه‌ندی له‌و باوه‌ڕه‌دا بوو که ره‌وتی رووداوه‌کانی پاش هێرشی داعش بۆ سه‌ر کوردستان ،لهگهڵ ههموو ناخۆشی و کاره‌ساتبارییان، به‌شێوه‌یه‌کی مێژوویی و بێوێن ه سه‌رنجی ههموو دنیای خست ه سه‌ر فاکته‌ری کورد له ناوچه‌دا ،به چه‌شنێک که ته‌نانه‌ت ده‌وڵه‌تی تورکیه‌ش ناچار بوو پێداچوونه‌وه به هێندێک له سیاسه‌ته‌کانی له مامه‌ڵه لهگهڵ پرسی کۆبانی‌دا بکا .به بــاوه‌ڕی کۆمیته‌ی ناوه‌ندیی حیزب لهگهڵ ئه‌وه‌دا که هێزه‌کانی بزوتنه‌وه‌ی کــورد به‌تایبه‌تی له باشووری کوردستاندا ژیرانه رووب ـه‌ڕووی ئه‌و دۆخه بوونه‌ته‌وه و به‌تایبه‌تی به‌ستێنی نێوده‌وڵه‌تییان به باشی بۆ پته‌وکردنی ژێرخانی سیاسی و سه‌ربازیی قه‌واره‌ی کورد به‌کار هێناوه، به‌اڵم له ههموو کاتێک زیاتر پێویسته ئاگاداری یه‌كده‌نگی و یه‌كگرتوویی نێوانیان بن و خۆیان له ده‌ره‌نجامه‌کانی دابه‌شبوونی ناوچه‌یی به دوور بگرن و هه‌تا سه‌رنجی کۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی له‌سه‌ر کورد به چڕی ماوه‌ته‌وه، ئه‌وپه‌ڕی که‌ڵکی سیاسی به قازانجی دۆخی ره‌وای کورد له‌و هه‌له مێژووییه وه‌ربگرن.
له‌روانگه‌ی راپۆرته‌که‌وه ،که‌مایه‌سیی هه‌ره دیاری جێگه و پێگه‌ی کورد له هاوکێشه‌کانی ئێستای ناوچه‌دا ئه‌وه‌یه که لهگهڵ ئـه‌وه‌دا که دۆخی پاش داعش بۆته هۆی ئه‌وه که زۆربه‌ی نزیک به ته‌واوی بزووتنه‌وه‌ی کورد و پارچه‌کانی
کوردستان بکه‌ونه نێو نه‌خشه‌ی کار و کاردانه‌وه‌کانی ئهم قه‌یرانه ،به‌اڵم به‌هۆی قورسایی به‌رژه‌وه‌نده ناوچه‌ییه‌کان، هێشتا فاکته‌ری کورد هه‌‌مووی به‌سه‌ریه‌که‌وه کارا نه‌كراوه و نه له ئاستی نێوخۆیی کورد و نه له ئاستی ناوچه‌یی و نێوده‌وڵه‌تیدا حیسابێکی یه‌کده‌ست و هاوشێوه بۆ ههموو بزوتنه‌وه‌ی کورد نه‌کراوه‌ته‌وه.
ل ـه‌و ب ـه‌ش ـه‌دا راپـــۆرت به‌تایبه‌تی سه‌رنجی داب ــووه رۆژهه‌اڵتی کوردستان که لهگهڵ ئه‌وه‌دا که هه‌روا له‌ژێر باری زه‌بر و زه‌نگ و سه‌رکوتدایه ،به‌اڵم وه‌ک دووه‌مین پارچه‌ی هه‌ره گه‌وره‌ی کوردستان و هه‌ڵگری بزوتنه‌وه‌یه‌کی خاوه‌ن رابردوو و خه‌ڵکێکی وشیار و به‌رپرس ،له خانه‌ی نه‌ته‌وه‌یی پێوه‌ندیدار به دۆخی پاش داعشدا سه‌ربه‌رزانه نه‌خشی خــۆی گــێــڕاوه .له‌الیه‌ک هێزه‌کانی ئـه‌و به‌ش ه له کوردستان و حیزبی دێموکڕاتی کوردستان ،لهگهڵ ئه‌وه‌دا که به‌هۆی هاوکێشه‌کانی ناوچه ده‌رفه‌تی نه‌خش گێڕانی مه‌یدانی له یارمه‌تیدان به رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی مه‌ترسیی داعشیان پێ نــه‌درا ،ب ـه‌اڵم ئــامــاده‌ی هـه‌ر جــۆره ه ـه‌وڵ و فیداکارییه‌ک له‌و پێوه‌ندییه‌دا بوون .له‌الیه‌کی دیکه‌شه‌وه، جۆش و خرۆش و چاالکییه‌ک که پاش ئهم دۆخه له‌نێو خه‌ڵکی رۆژه ـه‌اڵتــی کوردستان بۆ هاوپێوه‌ندی لهگهڵ خه‌ڵکی رۆژئــاوا به‌تایبه‌تی کۆبانی دروست بوو ،نیشانی دا که لهگهڵ ئه‌وه‌دا که هێندێک الیه‌ن به‌تایبه‌تی کۆماری ئیسالمی ده‌یانه‌وێ له حه‌ساسییه‌تی ئینسانی و نه‌ته‌وه‌یی کوردی رۆژهه‌اڵت بۆ هه‌اڵوه‌سینی هێندێک په‌یامی سیاسیی مه‌به‌ستدار که‌ڵك وه‌ربــگــرن ،ب ـه‌اڵم خه‌ڵک له نێوخۆی رۆژهه‌اڵت له‌وه وشیارتر بوون که رێگه بده‌ن وه‌ها پالنێک سه‌رکه‌وتوو بێ. له بڕگه‌یه‌کی دیکه‌ی کاره‌کانی پلینۆمی یازده‌یه‌می کۆمیته‌ی ناوه‌ندی ،هێندێک له سیاسه‌ت و هه‌ڵوێست و چاالکییه‌کانی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان له چه‌ند مانگی رابـــردوودا خرابوونه بـه‌ر بــاس که گرینگترین ت ـه‌وه‌ری ئهم به‌ش ه بریتی بوو له پرسی رۆژهــه‌اڵت مێحوره‌ی و چاالکیی «پارێزه‌رانی رۆژهه‌اڵتی کوردستان» .سه‌باره‌ت به فه‌لسه‌فه‌ی رۆژهــه‌اڵت مێحوه‌ری ،کۆمیته‌ی ناوه‌ندی ل ـه‌و بــــاوه‌ڕه‌دا بــوو کــه لـه‌گـه‌ڵ ئـــه‌وه‌دا کــه به‌شێوه‌یه‌کی سروشتی خه‌بات و تێکۆشانی حیزبی دێموکڕات به پله‌ی یه‌که‌م رووی له رۆژهه‌اڵتی کوردستانه ،به‌اڵم مه‌به‌ستی حیزب له به‌رزکردنه‌وه‌ی ئه‌و دروشمه رووبه‌ڕووبوونه‌وه لهگهڵ هه‌وڵێک بووه بۆ له‌په‌راوێز خستنی هه‌رچی زیاتری رۆژهه‌اڵتی کوردستان له‌سه‌ر رووبه‌ری بزوتنه‌وه‌ی کورد و نه‌خشه‌ی ئاڵوگۆڕه‌کان ناوچه.له‌و بـه‌شـه‌دا هه‌روه‌ها ئاماژه به‌و تێگه‌یشتنه هه‌اڵنه کرا که له هێندێك الوه بۆ ئه‌و دروشمه کراوه و جه‌خت له‌سه‌ر ئه‌وه کرایه‌وه که وه‌ها سیاسه‌تێک به هیچ جۆر دژایه‌تیی لهگهڵ به‌رپرسایه‌تییه نه‌ته‌وه‌ییه‌کانی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان نیه ،به‌ڵکوو به‌پێچه‌وانه‌وه به مانای ئه‌وه‌یه که تێ بکۆشرێ له رێگه‌ی
هێنانه‌وه نێو رۆژه‌ڤـــی پــرســی رۆژهــه‌اڵتــی کوردستان فاکته‌ری گشتیی کوردی به‌هێزتر و کامڵتر و کاراتر بکرێ.
هه‌ر له‌و سۆنگه‌یه‌وه ،حزووری به‌رباڵوی پێشمه‌رگه‌کانی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان له مانگه‌کانی رابردوودا له چه‌ندین ناوچه‌ی نێوخۆی واڵت و چاالکییه‌کانی پارێزه‌رانی رۆژهه‌اڵت وه‌ک یه‌کێک له رێکاره‌کانی به کرده‌یی کردنی رۆژه ـه‌اڵت مێحوره‌ی به‌رز نرخێندران و جه‌خت له‌سه‌ر پێویستیی قووڵکردنه‌وه و به‌ردرێژکردنه‌وه‌ی ئه‌و رێکارانه کرایه‌وه هه‌تا هه‌م گیانی شۆڕشگێڕیی خه‌ڵکی کــورد له رۆژهه‌اڵتی کوردستان زیاتر ببووژێته‌وه ،هه‌م ده‌سه‌اڵتی ناوه‌ندی له ئێراندا جارێکی دیک ه به جیددی مته‌وجیه بکرێ که مه‌سه‌له‌ی کورد له ئێران مه‌گه‌ر له رێگای چاره‌سه‌رێکی سیاسی و ئاشتیخوازانه‌وه ،ده‌نا به هیچ شێوه‌یه‌ک ده‌ره‌تانی کپ کــردن و کۆتایی پێ هێنانی نیه ،و هـه‌م کۆمه‌ڵگای ده‌ره‌وه‌‌ش زیاتر سه‌رنجی بۆ الی نه‌خشێک رابکێشرێ که بزوتنه‌وه‌ی کورد له رۆژهه‌اڵتی کوردستان ده‌توانێ بۆ ئاینده‌ی ئێران و ناوچه بیگێڕێ.
هـه‌رلـه‌وکــاتـه‌دا ب ـه‌اڵم رۆژهـــه‌اڵت مێحوه‌ری ته‌نیا له به‌ستێنی شۆڕشگێڕیدا خــوالســه نابێته‌وه و پێویسته رۆهـــه‌اڵت تـــه‌وه‌ری لــه هـه‌مــوو ئ ـه‌و به‌ستێنه سیاسی و مێدیایی و جه‌ماوه‌رییانه‌ی خه‌باتێکی فــره‌ڕه‌هـه‌نــددا که پێویسته هێزێکی به‌رپرسیار و واڵم ــده‌ر له سه‌رده‌می ئێستادا به‌رێوه‌ی ببا،خۆی ببینێته‌وه .له‌و روانگه‌یه‌شه‌وه، جارێکی دیکه به چــاوی مایه‌بۆدانانه‌وه روانــرایـ ه کار و تێکۆشانی چاالکانی مه‌ده‌نی له رۆژهه‌اڵتی کوردستان و به گرینگ زانرا که دیالۆگ و پێوه‌ندیی نێوان هه‌ردوو به‌ستێنی شۆڕشگێڕی و مه‌ده‌نی به چه‌شنێک رێک بخرێ که له‌ژێر سایه‌ی ریساله‌تی مێژوویی پرسی کورد له ئێراندا ههموو
بەداخەوە ڕادەگەیەنین کە بەرەبەیانی رۆژی ١٧ی خەزەڵوەر بەرانبەر بە ٨ی نوامبر ،هاوڕیی تێکۆشەرو مــانــدوونــەنــاس ڕەســـوول عــەبــدوواڵپــوور نــاســراو بە (رەسوول لیالنەیی) خەڵکی ئاوایی «لیالنێ»ی ناوچەی رەبەت بە هۆی نەخوشی‌یەکی کوتوپڕ کۆچی دوای کرد. کاک ڕەسووڵ لیالنەیی کوڕی ساڵح ،ساڵی ١٣٤٨ لەدایک بووە و تا پۆلی ٥ی سەرەتایی دەرسی خوێندوە، ساڵی ١٣٦٣پێوەندی بە ریزەکانی حیزبی دێموکراتەوە گرتوە و وەک پێشمەرگە لە ئورگانەکانی هێزی زمزیران، ئاربابا ،زیــنــدانـی‌نــاوەنــدی‌و نــاوەنــدی ٢ی کوردستان خزمەتی بەرچاوی کردوەو لەو ماوەیەدا بەرپرسایەتی جێگرپەڵ ،ســەرپــەل ،جێگری دەســتــەو فــەرمــانــدەری لک ،کــاری ماڵی‌و ئەندامی ناوەندی ٢ی کوردستانی وەرگــرتــوەو بە سەرکەوتوویی بەرپرسایەتییەکانی ڕاپەڕاندوە. هـــاوڕێ رەســــووڵ لیالنەیی لــەمــاوەی ٣٠ساڵ پێشمەرگایەتی‌دا لــەدەیــان عەمەلیاتی دژ بە هێرشی هێزە سەرکوتکەرەکانی رێژیمی کــۆمــاری ئیسالمی دا بەشداریی کــردوەو زۆر قارەمانەتی و شانازی بۆ نیشتمانەکەی خوڵقاندوە ،دوو جاریش لەشەڕ‌دا بریندار ی بووەو ههموو جارێ پاش سارێژبوونه‌وه‌ی برینه‌كه ل ه مه‌ته‌رێزی شــه‌ره‌ف و كــوردایـه‌تــی‌‌دا سه‌ربه‌رزان ه ده‌هاته‌وه مه‌یدان. کــــاک ڕەســــــووڵ لــیــانــەیــی لـــە مـــــاوەی ژیــانــی پێشمەرگایەتیی‌‌دا لــە چــەنــدیــن دەورەی سیاسی و پێشمەرگانە ،مودیرییەت‌و تەشکیالتی دا بەشداری کردوەو بە دەیان جار لەالیەن ئورگانە جۆراوجۆرەکانی حیزبەوە تەشویق کــراوە .ئەو پێشمەرگەیەکی ئازاو ی كادرو پێشمه‌رگه‌‌و لێهاتوو دڵسۆز بوو .خۆشه‌ویست خه‌ڵكی ناوچه‌كانی ڕەبەت‌و سەردەشت بوو .بەردەوام تــێــدەکــۆشــا نـــەزم وئــیــنــزبــاتــی شــۆڕشــگــێــڕانــە لــە نێو پێشمەرگەکاندا جێگیر بکاو لە جێبەجێکردنی ئەرکەکانی دا ئەوپەری دڵسۆزی‌و لێوەشاوەیی لە خۆی نیشان
دەدا .ئەو تاقیکردنەوەیەکی زۆری لە مەیدانی خەبات دا وەدەست هێنا بوو ،بەمجۆرە ببووە سیمای دیاری تێکۆشەرێکی نمونە لە نێو تەشکیالتی حیزبی دێموکراتی کوردستاندا. بەداخەوە کاک رەسووڵ لیالنەیی شەوی ڕابردوو بە هۆی نەخۆشییەکی کوتوپڕ ،مااڵوایی یەکجاریی لە خەڵکی کوردستانو هاوسەنگەرانی کرد. بــە بــۆنــەی لــەدەســت دانــی هــاوڕێــی خۆشەویست رەسوول عەبدوواڵپوور ناسراو بە رەسووڵ لیالنەیی، سەرەخۆشی لە بنەماڵە بەرێزەکەی‌و هاوسەنگەرانی‌و ی و خەڵکی ناوچەکانی رەبــەت‌و ســەردەشــت بەگشت ئاوایی لیالنە بەتایبەتی دەکەین. حیزبی دێموکراتی کوردستان کۆمیسیۆنی سیاسی -نیزامی ١٧ی خەزەڵوەری ١٣٩٣ی هەتاوی
له روانگه‌ی کۆمیته‌ی ناوه‌ندیی حیزبه‌وه ،ئه‌وه‌ش کاتێك باشتر وه‌دی دێ که هێزه‌کانی رۆژهه‌اڵتی کوردستان نێو ماڵی کورد یه‌ک بخه‌ن و رێکی بخه‌ن .هه‌ربۆیه کۆمیته‌ی ناوه‌ندیی حیزب وێــڕای هێنانه به‌ر باسی ئه‌و ناکۆکی و ناڕه‌ساییانه‌ی له پێوه‌ندی و هاوکاریی نێوان حیزب و رێکخراوه‌کانی رۆژهه‌اڵتی کوردستان و ته‌نانه‌ت له‌پێوه‌ندی لهگهڵ هێندێک هێزی ده‌ره‌وه‌ی رۆژهه‌اڵتیش له مانگه‌کانی رابـــردوودا ب ـه‌دی کــراون ،هێندێك رێکار و راســپــارده‌ی به‌مه‌به‌ستی هه‌ڵوه‌ژاردنێکی باشتری ئه‌و پێوه‌ندییانه و به‌به‌رهه‌م کردنیان خسته به‌رده‌م ده‌فته‌ری سیاسیی حیزب. بڕگه‌یه‌کی دیــک ـه‌ی کــاره‌کــانــی پلینۆمی یــازده‌هـه‌مــی کۆمیته‌ی ناوه‌ندیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان بۆ باس و تاوتوێی کۆمه‌ڵێک پرسی نێوخۆیی و ته‌شکیالتیی حیزب ته‌رخان کرابوو که پاش گفتگۆی تێروته‌سه‌ل له‌باره‌یانه‌وه کۆمیته‌ی ناوه‌ندی ده‌فته‌ری سیاسیی حیزبی راسپارد هه‌تا به‌رنامه‌ی ورد بۆ به‌دواداچوون و پێڕاگه‌یشتنیان دابنێ و له هه‌فته و مانگه‌کانی داهاتوودا کاریان له‌سه‌ر بکا. حیزبی دێموکڕاتی کوردستان ده‌فته‌ری سیاسی ٢٦ی خه‌زه‌ڵوه‌ری ١٣٩٣ ( ١٧ی نۆڤامبری )٢٠١٤
به‌ڕێوه‌چوونی ڕێوڕه‌سمی به خاک سپاردن‌و کۆڕی پرسەو سه‌ره‌خۆشی ڕه‌سووڵ لیالنه‌یی
ڕاگەیەندراوی کۆمیسیۆنی سیاسی – نیزامی
بە بۆنەی کۆچی دوایی تیکۆشەری دێموکرات ،هاوڕێ رەسووڵ لیالنەیی
تێکۆشه‌ران و نیشتمانپه‌روه‌رانی رۆژهه‌اڵتی کوردستان به شێوه‌یه‌کی هه‌ماهه‌نگ و به ئاقارێکی هاوبه‌شدا هه‌نگاو هه‌ڵێننه‌وه.
ی پێشمه‌رگه‌ی ڕێوڕه‌سمی ب ه خــاک ســپــاردن‌و سه‌ره‌خۆشی به‌وه‌جی حیزبی دێموکراتی کوردستان ،کاک ڕه‌سووڵ لیالنه‌یی به‌ڕێوه‌چوو. دوانیوه‌ڕۆی ڕۆژی شه‌ممه 17 ،ی خه‌زه‌ڵوه‌ر ته‌رمی پێشمه‌رگه‌ی ئــازاو به‌وه‌جی حیزبی دێموکراتی کوردستان ک ه شـه‌وی هه‌ینی له‌سه‌ر شه‌مم ه ب ه مه‌گێکی کتوپڕ کۆچی دوایی کردبوو ،گه‌یشته‌و ه کۆڕی یاران‌و هاوسه‌نگه‌رانی‌و ،له باوه‌شی گه‌رم‌و ڕێژه‌ی نیزامی‌و به‌شداریی به‌رینی پێشمه‌رگه‌کانی حیزبی دێموکراتی کوردستاندا ب ه خاک سپێردرا. دوانــیــوه‌ڕۆی ڕۆژی شه‌ممه‌ش به به‌شداریی زیاتر ل ه 2000 هـه‌زار که‌س له کــادرو پێـشمه‌رگه‌و ئه‌ندامانی حیزبی دێموکرات نێشته‌جێی باشووری کوردستان ڕێوڕه‌سمی پرسه‌و سه‌ره‌خۆشیی کاک ره‌سووڵ لیالنه‌یی به‌ڕێوه‌چوو. له‌و ڕێوڕه‌سمه‌دا کاک مسته‌فا مه‌ولوودی ،جێگری سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکراتی کوردستان له‌سه‌ر ژیانی سیاسیو پێشمه‌رگانه‌ی کــاک ڕه‌ســووڵ لیالنه‌یی دواو ئ ـه‌وی ب ه نموونه‌و سه‌رچه‌شنی پێشمه‌رگه‌یه‌کی ئازا ،فیداکار ،ب ه ده‌ستوبرد و خاراو ل ه کوره‌ی خه‌بات‌و تێکۆشان ناو برد. کاک مسته‌فا مـه‌ولــوودی تیشکی خست ه سه‌ر ئ ـه‌وه‌ی ک ه 30 ساڵ پێشمه‌رگایه‌تیی ب ـه‌ردوام‌و بڕینی زۆر ل ه قۆناغه‌کانی ژیانی سیاسیو پێشمه‌رگایه‌تی‌و؛ پێوه‌ندیی قووڵی کاک ڕه‌سووڵ لهگهڵ کۆمه‌اڵنی خه‌ڵک به تایبه‌ت له ناوچه‌کانی ڕه‌ب ـه‌ت ،سه‌رده‌شت‌و بانه که‌سایه‌تییه‌کی به‌ڕێز‌و خۆشه‌ویست‌و جێی متمانه‌ی ل ه ئه‌و ل ه نێو دڵی خه‌ڵک‌و هاورێیان‌و هاوسه‌نگه‌رانی‌دا دروست کردبوو، هه‌ر بۆیه‌ش حیزبی دێموکڕات ب ه ل ه ده‌ستدانی ڕه‌سووڵ لیالنه‌یه‌کی
پێشمه‌رگه‌یه‌کی هه‌ره دڵسۆزو کارامه‌ی خۆی له ده‌ست دا. ل ه بڕگه‌یه‌کی دیکه‌ی ئه‌و کۆڕیاده‌دا کاک خدر پاکدامه‌ن ،ئه‌ندامی ڕاوێژکاری کۆمیته‌ی ناوه‌ندی‌و به‌رپرسی ناوه‌ندی 2ی کوردستان وێــڕای کورته باسێک ل ه سـه‌ر کــارو تێکۆشانی نه‌مر ڕه‌ســووڵ لیالنه‌یی ،لـه‌الیـه‌ن بنه‌ماڵه‌ی به‌ڕێزیانه‌وه سپاسی هــاوســۆزی‌و هاوخه‌میی به‌شداران لهگهڵ بنه‌ماڵه‌ی کاک ره‌سووڵی کرد.
بەڕێوەچوونی کۆڕیادێک بۆ تێکۆشەری کۆچکردوو تاهیر نەقشین پاریس
لە ڕێوڕەسمێکدا لە پاریس ،ڕێز لە خەبات‌و تێکۆشانی کاک تاهیر نەقشین گیرا. رۆژی یەکشەممە ٢ی نۆڤامبر لە پاریس ،پایتەختی واڵتی فەڕانسە رێوڕەسمێکی تایبەت بە بۆنەی کۆچی دوایی کاک تاهیر نەقشین ،تێکۆشەری دێرین و ئەندامی حیزب دیموکراتی کوردستان بە ئــامــادە بوونی کۆمەڵێکی بــەرچــاو لە هاوڕێیان ،کەسایەتییە سیاسییەکانی نێشتەجێی فــەڕانــسـە‌و دۆســتــان و بنەماڵەکەی، بەڕێوەچوو.
لەو رێوڕەسمەدا بەڕێزان کاک جەلیل ،کاک عەزیز ماملێ و کاک ئەمیر ئیزەدپەناو چەند کەسی دیکە لەسەر رابردووی پڕ لە شانازی کاک تاهیرو کەسایەتەی بەرزی ئەو کوردە تێکۆشەر و خاوەن هەڵوێستە قسەیان کرد و ڕێزیان لە فیداکاری‌و ماندوویی کۆچکردوو گرت. جێی بیرهێنانەوەیە کــاک تاهیر نەقشین ئــەنــدام‌و کــادری لە مێژینەی حیزبی دیموکراتی کوردستان1 ،ی خەزەڵوەری ئه‌مساڵ بە هۆی نەخۆشیی شێرپەنجە لە یەکێک لە نەخۆشخانەکانی پاریس کۆچی دوایی کرد.
2
٢٩ی خەزەڵوەری ١٣٩٣
٢٠ی نوامربی ٢٠١٤
درێژەی:
پەیامی هاوخەمی بە بۆنەی کۆچی دوایی د .کەماڵ فوئادەوە
ئەو ،الیەنگری تەبایی‌و پێوەندییەکی دۆستانە‌و برایانە لە نیوان بزووتنەوەی کــــورد لــە بــەشــە جــۆراوجــۆرەکــانــی کـ ــوردسـ ــتـ ــان‌دا بـــــوو .لـــە کــۆمــەڵــێــک بواری ڕۆشنبیرییش‌دا ،خاوەن ڕۆڵ‌و خزمەتی بەنرخ بــوو .ئەو کەسایەتییە سیاسی و خەباتکارە ،ڕابردوویەکی دوور‌و درێــژی پێوەندیی دۆستانەی لە گەڵ ڕێبەری‌و تێکۆشەرانی حیزبی
هەواڵ‌و راپۆرت
دیموکراتی کوردستاندا هەبوو. حیزبی دیــمــوکــراتــی کــوردســتــان، کــۆچــی دوایـــــی د.کـــەمـــاڵ ف ــوئ ــاد بە خەسارێک بۆ بزووتنەوەی نەتەوەیی ک ــورد دەزانــــێ .ئێمە بــۆ مــەرگــی ئەو کەسایەتییە تیکۆشەرە بە داخین‌و بەم بــۆنــەیــەوە گەرمترین ســەرەخــۆشـی‌و هـــاودەردیـــمـــان پــێــشــکــەشــی بنەماڵە بــەڕێــزەکــەی‌و یەکیەتیی نیشتمانیی
کوردستان دەکەین. بــەرز‌و بەڕێز بێت یــادی د.کەماڵ فوئاد، بە هیوای وەدیهاتنی ئــەو ئاواتە نەتەوەییانەی ئەو نەمرە هەموو تەمەنی خۆی بۆ خەبات لە پیناویان دا تەرخان کرد. حیزبی دیموکراتی کوردستان دەفتەری سیاسی ٢٠١٤/١١/١٨ ٢٧ی خەزەڵوەری ١٣٩٣
کۆبوونه‌وه‌ی هێزه کوردستانییه‌کان له هه‌ولێر به‌ڕێوه‌چوو
کــۆبــوون ـه‌وه‌ی هێزه کوردستانییه‌کانی چــوارپــارچـه‌ی کــوردســتــان ب ـه ب ـه‌شــداریــی نــوێــن ـه‌ری حیزبی دێموکڕاتی کوردستان له هه‌ولێر له هه‌وڵیر به‌ڕێوه‌چوو. رۆژی شه‌مم ه 24ی خـه‌زه‌ڵــوه‌ر ،به‌رامبه‌ر لهگهڵ 15ی نۆڤامبری 2014ی زایینی ئیبراهیم زێــوه‌یــی ،نوێنه‌ری حیزبی دێــمــۆکــراتــی کــوردســتــان ل ـه هه‌ولێر ب ـه‌شــداریــی ل ه کۆبوونه‌وه‌ی نوێنه‌رایه‌تیی حیزبه کوردستانییه‌کانی چوار پارچه‌ی کوردستانی کرد ک ه به‌به‌شداریی 66حیزب‌و الیه‌نی سیاسیی ههموو پارچه‌کانی کوردستان ل ه باره‌گای لقی 2ی پارتی دێمۆکراتی کوردستان له پایته‌ختی هه‌رێمی کوردستان به‌ڕێوه‌چوو. له کۆبوونه‌وه‌یه‌دا رێکار ئه‌حمه‌د ،به‌رپرسی لێژنه‌ی دارایی حیزبه‌کوردستانییه‌کان کورته راپۆرتێکی ل ه سه‌ر ئه‌و به‌شه‌و به تایبه‌ت دانانی سندوقی وه‌رگرتنی یارمه‌تیی بۆ خه‌ڵکی کۆبانێ ل ه نێو شاری هه‌ولێر پێشکه‌ش کرد . ته‌وه‌رێکی دیکه‌ی دانیشتنه‌کان پێوه‌ندی به به‌رنامه‌و کاری داهاتووی نوێنه‌رایه‌تیی حیزبه کوردستانییه‌کانه‌و ه هه‌بوو ک ه له‌و بڕگه‌یه‌ش له کاری کۆبوونه‌وه‌که‌دا به‌شێکی به‌رچاو ل ه
نوێنه‌رانی پاڕچه‌کانی کوردستان تێبینی‌و پێشنیاره‌کانی خۆیان هێنای ه گۆڕێ له‌و به‌شه‌ش دا نوێنه‌ری حیزبی دێمۆکراتی کوردستان ل ه چه‌ند ته‌وه‌ردا له باس و بابه‌ته جۆراوجۆره‌کانی کۆبوونه‌وه‌ک ه دا بــه‌شــداری ک ــرد‌و تێبینی‌و پێشنیاره‌کانی ح ــدک‌ی ب ه مه‌به‌ستی دارشتنه‌وه‌ی پێکهاته‌و قه‌واره‌ی نوێنه‌رایه‌تیی حیزب ه کوردستانییه‌کان ب ه جۆرێک ک ه له داهاتو دا چوارچێوه‌ی کاروچاالکییه‌کانی ههموو پارچه‌کانی دیکه‌ی کوردستانیش بگرێته‌وه ،هێنان ه گۆڕێ.
نوێنەری حیزب لە بریتانیا لەگەڵ لویس ئەیاال، سکرتێری ئەنترناسیونالی سۆسیالیست کۆبۆوه نوێنەری حیزبی دێموکراتی کوردستان لە بریتانیاو سکرتێری حیزبی سۆسیالیستی باکووری کوردستان لەگەڵ لویس ئەیاال ،سکرتێری سکرتێری ئەنترناسیونالی سۆسیالیست کۆبوونەوە. لـــەدرێـــژەی کــــارو چــاالکــیــەکــانــی نــوێــنــەرایــەتــیــی حیزبی دێموکراتی کوردستان لە واڵتــی بریتانیاو ،بۆ زیاتر بەهێز کردنی گروپی کــاری ک ــوردان لە کۆڕو کۆمەڵە نێودەوڵەتییەکان بە تایبەت لە ئەنترناسیونالی سۆسیالیست ،ڕۆژی سێشەممە 20 ،ی خــەزەڵــوەر؛ مەولوود ســوار،ە ئەندامی رێبەری حیزبی دێموکراتی کــورســتــان‌و نــوێــنــەری حــیــزب لــە ئــەنــتــرنــاســیــونــالــی سۆسیالیست‌و هەروەها مەسعود تەك ،سکرتێری حیزبی سۆسیالیستی باکووری کوردستان ،چاویان بە لویس ئەیاال سکرتێری ئەنترناسیونالی سۆسیالیست کەوت. لــەو کۆبونەوەیەدا لویس ئایاال سوپاسی حیزبی دێــمــوکــراتــی کــوردســتــانــی کــرد کــە بــۆ بەهێز کردنی ئەنترناسیونالی سۆسیالیس و کۆمیته‌ی پرسی کورد هەوڵیان داوە و لەیارمەتی دان بە کوردانی خۆرئاوای کورستانیش هاوکار و دەسپێشخەر بوون. مــەولــوود ســــوارە ،نــوێــنــەری حیزبی دێموکراتی
کۆبوونه‌وه‌ی سه‌رۆکی کانتۆنی کوبانی لهگهڵ حیزبه کوردستانییه‌کان له‌هه‌ولێر کــۆبــوون ـه‌وه‌ی ـه‌کــی حــیــزبـه کــوردســتــانــیــیـه‌کــانــی هـه‌مــوو به‌شه‌کانی کــوردســتــان لـه‌گـه‌ڵ س ـه‌رۆکــی کانتۆنی کوبانی به‌ڕێوه‌چوو. رۆژی دووشــه‌مــمــ ه 19ی خــــه‌زه‌ڵــــوه‌ری 10 ) 93ی نــۆڤــامــبــری ( 2014ئیبراهیم زێــوه‌یــی ،نــوێــن ـه‌ری حیزبی دێمۆکراتی کوردستان ل ه باره‌گای مه‌کته‌بی سیاسی یه‌کیه‌تیی نه‌ته‌ویی دێمۆکراتی کوردستان ده‌گه‌ڵ نوێنه‌رایه‌تیی حیزب ه کوردستانییه‌کانی چوارپارچه‌ی کوردستان پێشوازییان ل ه ئه‌نوه‌ر موسلیم ،سه‌رۆکی حکومه‌تی کانتۆنی کۆبانێ کرد. له‌و کۆبوونه‌وه‌یه‌دا غه‌فور مه‌خموری کورته‌یه‌ک ل ه کارو چاالکیی حیزبه کوردستانییه‌کان بۆ پشتیوانی ل ه رۆژاوای کوردستان و به‌رخۆدانی کۆبانێ بۆ شاندی رۆژاوا باس کرد و پێداگریی له سه‌ر کۆده‌نگی ،یه‌کریزی‌و هاوکاری‌و پێویستییه‌کانی ئه‌رکی نهتهوهییو نیشتمانیی له ئاست هه‌ر چوار پارچه‌و ،به تایبه‌ت رۆژاواو کۆبانێ کرده‌وه‌و ده‌ستخۆشی ل ه هه‌وڵی حیزبه کوردستانییه‌کانی ههموو به‌شه‌کانی کوردستان بۆ به‌رگری له کوبانی کرد.
له‌و کۆبوونه‌وه‌یه‌دا نوێنه‌رانی الیه‌نه سیاسیه‌کانی باکور، باشوورو رۆژهه‌اڵتی کوردستانو پێکهاته‌کانی کوردستان ڕاو بۆچوونی خۆیان له سه‌ر چه‌ند پرسێک هێنای ه به‌رباس‌و له‌و به‌شه‌دا ئیبراهیم زێوه‌یی ،نوێنه‌ری حیزب ئاستی کۆده‌نگیی، یه‌کریزیی‌و هاوکاری عه‌مه‌لیی حیزب ه سیاسییه‌کانی پارچه‌کانی کوردستانی له چاو رابردوو ب ه وه‌رچه‌رخانێکی مێژوویی و گرینگ له قه‌ڵه‌م دا.
بەڕێوەچوونی مێزگردی پێنج حیزبی رۆژهەاڵتی کوردستان لە شاری یۆتێبۆڕیی سوئێد مێزگردی سیاسی ب ه به‌شداریی پێنج حیزبی رۆژهەاڵتی کوردستان لە شاری یۆتێبۆڕیی سوئێد به‌ڕێوه‌چوو. له‌و مێزگرده‌دا ک ه بە هەوڵی ئا بێ ئێفی یۆتێبۆری سوئید‌و لە ژێر ناوی « ئەمڕۆی ڕۆژهــەاڵتــی کوردستان و گۆڕانکارییەکانی داهــاتــوو» بۆ پێنج حیزبی رۆژهــەاڵتــی کــوردســتــان رێک خرابوو ،حیزبی دێموکڕاتی کوردستان، حیزبی دێموکڕاتی کوردستانی ئێران، رێــکــخــراوی کــۆمــەڵــەی شۆڕشگێڕی زەحمەتکێشانی کوردستانی ئێران؛ کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان و کۆمەڵە -حیزبی کۆمۆنیستی ئێران، بەشدار بوون. ئه‌و سمینار ه ب ه په‌یامی ڕێکخراوی «ئا ،بێ ئێف»ی سوئێدو ده‌ستنیشان
کــردنــی تـــه‌وه‌ری سمیناره‌ک ه ده‌ستی پێکردو کاک حەسەن حاتەمی ،ئەندامی ڕێبەری‌و نوێنه‌ری حیزبی دیموکراتی کوردستان له‌و کۆبوونه‌وه‌یه‌دا ،باسی ل ـه پێویستیی ب ــەردەوام ــی ئــەوجــۆرە کۆبوونەوانە لە کوردستان و دەرەوەی واڵت لە ئاستی جۆراجۆر دا کرد.
شایانی باس ه بەشێکی بەرچاو لە ئەندامانی حیزبی دیموکراتی کوردستان لــە شـــاری یــۆتــێــبــۆری و شــارەکــانــی دەرەووبەری ،بەشداری ئەو کۆنفڕانسە بــوون‌و کومیتەی حیزبیش لەو شارە، بــۆ هــەرچــی بــاشــتــر بــەڕێــوەچــوونــی مێزگردەکە هەوڵی بەرچاویان دا.
بەڕیوەچوونی کۆنفرانسی گشتیی کۆمیتەی سوێدی حیزبی دێموکراتی کوردستان
کوردستان لە بریتانیا لە ڕوونکردنەوەی زیاتر سەبارەت بــە ک ــارو چاالکییەکانیان گــوتــی حیزبی دیموکراتی کوردستان ،بە سەرنجدان بەوەی دەبێ دۆزی ڕەوای گەلەکەمان لە کۆڕوکۆمەڵە نێودەوڵەتییەکان دا زیاتر بناسێندر‌ێ و هەوڵی جیددی بۆ بەرفراوان کردنی ئەو کاروتێکۆشانە بدرێ ،هەموو کات دەستپێشخەر بووە لە ناساندن‌و دانــی ڕێنوێنی بە حیزب و ڕیکخراوی پارچەکانی دیکە کوردستانو ،ئــەو ڕایەڵە و بنیاتانە بەرفراوانتر بکا کە لە ئاستی نێودەوڵەتی‌دا ڕێگایەکیان بۆ تێکۆشانی کوردان کردۆتەوە.
بەشداریی هەیئەتێکی حیزبی دێموکراتی کوردستان لە کۆنفڕاسی بەجیهانی کردن لە نۆروێژ هەیئەتێکی حیزبی دێموکراتی کوردستان لە کۆنفڕاسی بەجیهانی کردن لە نۆروێژ بەشداری کرد. کۆنفرانسی بە جیهانی کردن لە نۆروێژ بە بەشداری شاندێکی حیزبی دێموکراتی کوردستانو ٧٠ڕێکخراو لە بــواری جوراجوردا لە مــاوەی ٤ رۆژدا لــە رۆژەکـــانـــی پێنجشەمە ٣٠ئووکتوبر هەتا یەکشەممە ٢ی نووامبر ٢٠١٤بەرێوە چوو. ئــەم کونفرانسە پــر نێوەرۆکە لــە ژێـــر نــــاوی ئـــــازادی لــە هۆلی کــونــگــرەکــان وات ــە مــاڵــی خــەڵــک لە ئوسلوو بەرێوەچوو .زیاتر لە ٧٠ کــوبــونــەوەی گ ــەورە وسیمینار بە ئەنجام گەیشت و چەندین کۆنسێرت و چ ــاالک ــی ه ــون ــەری نــێــو ئاخنی بەرنامەکان بوون. لەو کۆنفڕانسە دا رێکخراوەکانی مـــەدەنـــی ،پـــارێـــزەرانـــی ژیــنــگــە، رێــکــخــراوەکــانــی ژنـــان و الوان و زۆر بــواری دیکە کە زۆربــەیــان لە ئورووپا و بەشێک لە قارەکانی دیکە بەشدار بوونو مەبەستی سەرەکی لەو کۆنفڕانسە کار کردنە بۆ باشتر
ژماره٦٤٤ :
رۆژنامەی
ک ــردن ــی ڕەوشـــــی مــافــی مـــرۆڤ‌و هەمووی چاالکانی ئەو ریکخراوانە کار بۆ جیهانێک بکەن کە گرینگی بە مروڤ‌وکومەڵگاو ژینگە بدرێ. لـــەو کــۆنــفــڕانــســەدا ل ــە الی ــەن حیزبی دیموکراتی کوردستانەوە گــواڵلــە شــەرەفــکــەنــدی ،ئــەنــدامــی کۆمیتەی ناوەندیی حیزب بەشداریی کــــردو لــە یــەکــێــک لــە پــانــێــلــەکــانــدا باسێکی لــە ژێــر نـــاوی» ک ــورد لە رۆژهەالتی کوردستان وئایا ئیمکانی دەســتــەبــەرکــردنــی دیــمــوکــراســی لە ئێراندا هەیە؟» پێشکەش کرد. خاتوو گواڵڵە بە شیکردنەوەی بنەماکانی دێموکراسی درێــژە دا و
تییدا ئاماژە بە ئازادیو مافی دەنگ دان و هەڵبژادن و لەو پێوەندیەدا جێگا و بــەشــی کـــورد لــە ئێرانی خستەبەر باس. شایانی بــاســە شــانــدی حیزبی دیموکراتی کوردستان بۆ بەشداری لــەو کۆنفڕانسە لــە خــاتــوو گواڵلە شــەفــکــەنــدی‌و کــەریــم ئەلالوەیسی پێکهاتبوو کە جیا لە بــەشــداری لە باسەکان توانییان لە پەراوێزی کاری کۆنفڕانسەکەدا چاویان بە کۆمەڵێک شاند‌و کەسایەتیی سیاسیی واڵتان ب ــک ــەوێ‌‌و لــەســەر دۆخـــی ئــێــران‌و ڕۆژهــەاڵتــی کوردستان ئاڵوگۆڕی بیروڕا بکەن.
کــۆنــفــڕانــســی کــومــیــتــەی گشتیی حــیــزبــی دێــمــوکــڕاتــی کوردستان لە واڵتی سۆئێد کە بە کۆنفڕانسی نەمر ڕەسووڵ لیالنەیی ،شەهید هەژار قاسمی و تێکۆشەر تۆفیق عەبدوڵاڵهی ناودی کرابوو ،بەبەشداریی زۆرینەی ئەندامان بەڕێوە چوو. ڕۆژی شەممە 17 ،ی خەزەڵوەر بە بەشداری نوێنەرانی هەڵبژێردراوی کومیتەی شارو ناوچەکانی حیزبی دیموکراتی کوردستان لە واڵتی سۆئێد ،کۆنفڕانسی سااڵنەی کومیتەی گشتی حیزب لەو واڵتە ،پێک هات. لــەو کۆنفڕانسەدا پەیامی کومیتەی سۆئێدی حیزبی دێموکراتی کوردستان لەالیەن کەماڵ گروێسی خوێندرایەوە‌و دواتر سەکینە حوسێنی بە چەند وته‌یه‌ک کۆنفڕانسی کردەوە. خاتوو سەکینە باسێکی لەسەر چۆنیەتیی کاروباری ژنان و الوان لە دەرەوەی واڵت کردو داوای لە کومیتە و ئەندامانی حیزب کرد کە هاوکاریی ئەو دوو توێژە گرینگەی کۆمەڵگە بکەن و بە شێوەیەکی باشتر و بەرینتر کەڵک لە وزە و توانای بە تایبەت الوان وەرگرن. لە بڕگەیەکی دیکەی کاری کۆنفرانس‌دا ڕێز لە خەبات‌و ماندوو بوونی ئەو کۆمەڵە ژن‌و کچانە گیرا کە لە ماوەی نێوان ئەو دوو کۆنفڕانسەدا بە شێوەی جۆراجۆر هاوکاریی کومیتەیان کردووەو لە ڕاپەراندنی ئەرک و کارە حیزبییەکان ئەرکیان وەئەستۆ گرتوە. لە بڕگەیەکی دیکەی کاری کۆنفڕانس ڕەحیم محەمەدزادە ئه‌ندامه‌ی رێبه‌ریی حیزب ،وتارێکی پێشکەش کرد. ناوبراو بە ئاماژە بە رەوتــی خێرای رووداوەکـــان لە ڕۆژهەاڵتی نێوەڕاست تیشکی خستە سەر ئەوەی کە پێویستە ئەندامی حیزب خۆیان بۆ تاوتوێ هەموو رووداوەکان ئامادە بکەن‌و پێویستیی پاراستنی یەکیەتی تەشکیالتی یەکێکی دیکە
لە خاڵە گرینگەکانی باسەکەی بوو کە بە بنەمای سەرکەوتنی خەبات داندرا. بــە دوای ئــەو کــاک حــەمــەڕەســووڵ کەریمی ئه‌ندامی رێبه‌ری‌و بەرپرسی کومیتەی حیزب لە واڵتی سۆئێد ڕاپۆرتی کاروچاالکییەکانی کومیتەی حیزب لە واڵتی سۆئێدی لە نێوان دوو کونفڕاس دا پێشکەشی ئامادە بووان کرد. لە بڕگەیەکی دیکەی کاری کۆنفرانس دا چەندین کەس لە هاوڕێیانی تێکۆشەر و ماندووەکانی حیزب لە واڵتی سۆئێد، ڕێزلێنانی کومیتەیان پێشکەش کرا. لــە بــەشــی دووهــەمــی ک ــاری کــۆنــفــڕانـس‌دا ڕاپـ ــۆرت و بــڕیــارنــامــەی کۆمیتەی شــارەکــان پێشکەش ک ــران ،کــە لە الیان ئەندامانی حیزبەوە پێشنیار کرابوون‌و دواتر لەالیەن بەشدارانەوە ڕاپۆرتی کاری کومیتە‌و ئاڵوگۆڕەکانی نێوخۆ، سیاسەت و ستراتیژی حیزب و هەروەها بەرنامەی کاری داهاتووی کومیتە بە وردی قسە و باسیان لەسەر کرا. شایانی باسە بەشی کۆتایی کۆنفڕانس ،هەڵبژاردنی کومیتەیەکی نوێ بۆ ڕاپەڕاندنی کاروباری حیزب لە واڵتی سۆئێد بــوو کە لــەو بــەشــەش‌دا کۆنفرانس بە هەڵبژاردنی هەیئەتێکی بەڕێوبەریی نوێ ،کۆتایی بە کارەکانی خۆی هێنا.
کۆبوونه‌وه‌ی نوێنه‌ری حدک له بلژیک لهگهڵ راوێژکاری سیاسیی هاوپه‌یمانی ئورووپای ئازاد ک ــۆب ــوونــه‌وه‌وه‌یــه‌ک لــه نــێــوان راوێـــژکـــاری سیاسیی هاوپه‌یمانی ئــوروپــای ئــازاد‌و نوێنه‌ری حیزبی دێموکراتی کوردستان له بلژیک به‌ڕێوه‌چوو رۆژی پێنج‌شه‌ممه 22 ،ی خه‌زه‌ڵوه‌ر کاوه ئاهه‌نگه‌ری، نوێنه‌ری حیزبی دێموکراتی کوردستان بۆ کاروباری یه‌کیه‌تیی ئــورووپــا لـه‌گـه‌ل خاتو ئێوا بیدانیا ،ڕاوێــژکــاری سیاسیی هاوپه‌یمانی ئورووپای ئازاد له ئۆفیسی بروکسێل کۆبۆه‌وه. لـه‌م کۆبوونه‌وه‌یه‌دا سه‌ره‌تا کــاوه ئاهه‌نگه‌ری وێرانی ناساندنی هه‌ندێک به‌های هاوبه‌ش له نێوان حیزبی دێموکراتی کــوردســتــان‌و هــاوپـه‌یــمــانــی ئ ــورووپ ــای ئـــازاد وه‌ک :مافی دیاریکردنی چاره‌نووس‌و دێموکراسی‌و مافی مرۆڤ ،ئاماژه‌ی به مێژووی خه‌باتی حیزبی دێموکرات بۆ ده‌ستهێنانی ماف ه
نه‌ته‌وایه‌تی‌و دێموکراتیکه‌کانی نه‌ته‌وه‌ی کورد له ئێراندا کرد. کاوه ئاهه‌نگه‌ری به ئاوڕدانه‌وه له گرینگیی رۆژهه‌اڵتی نــێــوه‌ڕاســت بــۆ یه‌کیه‌تیی ئــورووپــا ئــامــاژه‌ی بــه پرۆسه‌ی دێــمــوکــراتــیــزاســیــۆنــی ئ ــێ ــران‌و ن ـه‌هــادیــن ـ ه نــه‌بــوونــی به‌ها دێموکراتیکه‌کان له‌م واڵته‌‌و خه‌بات‌و تێکۆشانی گه‌النی ئێران‌و یه‌ک له‌وان کورد بۆ گه‌یشتن ب ه ماف‌و ئازادییه‌کانیانی کرد. له‌و دی ــداره‌دا خاتوو «ئێوا بیدانیا»ش باسێکی کورتی سه‌باره‌ت به ئیفا ،هاوپه‌یمانی ئوروپای ئازاد ،بۆچوونی خۆیان سه‌باره‌ت به گه‌النی بنده‌ست‌و مکانیزمی کار و چاالکی ئیفا سه‌باره‌ت به مافی دیاریکردنی چاره‌نووس‌و دێموکراسی‌و مافی مرۆڤ کرد.
پەیامی هاوخەمی
ده‌فته‌ری سیاسی حیزبی دێموکراتی کوردستان بە بۆنەی
کۆچی دوایی د .کەماڵ فوئادەوە
بەڕێز مەکتەبی سیاسیی یەکیەتیی نیشتمانیی کوردستان! لە گەڵ ڕێز و ساڵوی گەرم، هەواڵی کۆچی دوایی د.کەماڵ فوئاد ،ئەندامی مەکتەبی سیاسیو ئەندامی دەستەی دامەزرێنەری یەکیەتیی نیشتمانیی کوردستان، بووە مایەی خەم‌و پەژارەمان .د.کەماڵ فوئاد بە هۆی ڕابردووی درێژی خەبات و تێکۆشان لە مەیدانە جۆراوجۆرەکان‌دا ،نەک هەر لە نێو یەکیەتیی نیشتمانیی کوردستان بەڵکوو لە ئاستی بزووتنەوەی
دامه‌زرانی کۆماری کوردستان ل ه چوارچێوه‌ی ئێرانێکی دێموکراتیکی فیدراڵ‌دا
پێنجشه‌مه 29ی خه‌زه‌ڵوه‌ر 20 _ ١٣٩٣ی نوامربی ٢٠١٤
نەتەوەیی‌و ئازادیخوازیی کورددا ،کەسایەتییەکی دیار‌و سیمایەکی شوێندانەر بوو. ل2
ژماره 644
www.kurdistanukurd.com
پلینۆمی یازدەهەمی کۆمیتەی ناوەندیی حیزبی دیموکراتی کوردستان:
هێنانەوە نێو ڕۆژەڤی پرسی ڕۆژهەالتی کوردستان ،فاکتەری گشتیی کورد کامڵتر و کاراتر دەکا راگه‌یاندراو
به‌بۆنه‌ی به‌ڕێوه‌چوونی یازده‌هه‌مین پلینۆمی کۆمیته‌ی ناوه‌ندیی
کۆنگرەیەک کە سوپای پاسداران قەرارە بۆ چەکدارە کوردەکانی ،پێکی بێنێ!
حیزبی دێموکڕاتی کوردستان کۆمیته‌ی ناوه‌ندیی هه‌ڵبژێردراوی کۆنگره‌ی پازده‌هه‌می حیزبی دێموکڕاتی کوردستان له رۆژه‌کــانــی ٢٤و ٢٥ی خ ـه‌زه‌ڵــوه‌ری ١٣٩٣ ( ١٥و ١٦ی نۆڤامبری )٢٠١٤دا یازده‌هه‌مین پلینۆمی خــۆی به به‌شداریی زۆربــه‌ی نزیک بــه تـــه‌واوی ئه‌ندامانی ئه‌سڵی و جێگران و راوێژکارانی کۆمیته‌ی ناوه‌ندی و راوێژکارانی ده‌فــتـه‌ری سیاسی و به‌رپرسانی به‌شێک له ئۆرگانه‌کانی حیزب له کوردستان و ده‌ره‌وه‌ی واڵت به‌‌ڕێوه برد. پــاش ساتێک بێده‌نگی بــۆ رێــزگــرتــن له یاد و بیره‌وه‌ریی شه‌هیدانی رێگای رزگاریی کوردستان و په‌سندکرانی ده‌ستووری کاری پلینۆم ،راپــۆرتــی سیاسیی پلینۆم لــه‌‌الیـه‌ن سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکڕات هاوڕێ کاک خالید عه‌زیزی‌یه‌وه پێشکه‌ش کرا که پاش باس و تاوتوێ کردن له‌الیه‌ن به‌شدارانه‌وه به په‌سندی پلینۆم گه‌یشت. به‌شی سه‌ره‌تای راپۆرتی سیاسی تایبه‌ت کرابوو به باس و لێکدانه‌وه‌ی پرسی هێرشی داعش یا «ده‌وڵه‌تی ئیسالمی» بۆ سه‌ر عیراق و هه‌رێمی کوردستان و ئاکام و ده‌ره‌نجامه ناوچه‌یی و نێوده‌وڵه‌تییه‌کانی ئه‌و مه‌سه‌له‌یه. له‌روانگه‌ی راپــۆرت ـه‌ک ـه‌وه ،لهگهڵ ئــه‌وه‌دا که کۆمه‌ڵێک هــۆکــاری سیاسی و ئیدئۆلۆژیی درێــژوه‌خــت به‌ستێنی ل ـه‌بــاریــان بــۆ هـه‌ڵــدان و په‌لهاویشتنی دیـــارده‌ی داعــش پێک هێنا، ب ـه‌اڵم لـ ـه‌ڕووی قۆناغییه‌وه ،فاکته‌ری هه‌ره شــوێــنــدانـه‌ر ئــه‌و بۆشایی ه ئه‌منییه بــوو که پاش سنوورداربوونه‌وه‌ی حــزووری نیزامیی ئه‌مریکاییه‌کان له ناوچه‌که‌دا دروســت ببوو. له‌الیه‌کی دیکه‌وه ،لهگهڵ ئه‌وە‌دا که مه‌سه‌له‌ی داعش و ئه‌و مه‌ترسییانه‌ی بۆ سه‌ر ئاسایشی ناوچه و جیهان دروستی کردووه به شێوه‌یه‌کی بێوێنه ههموو کۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تیی هێناوه‌ته سه‌ر خه‌ت و به‌تایبه‌تی ده‌وڵه‌تانی رۆژئاوا و زۆربــه‌ی واڵتانی گرینگی ناوچه‌ی خستۆته بـه‌ره‌یـه‌كـه‌وه ،که‌چی ملمالنێ نێوده‌وڵه‌تی و ناوچه‌ییه‌کان هێشتا کاریگه‌ریی نێگه‌تیڤیان له‌سه‌ر کارایی ستراتژیی رووبه‌ڕووبوونه‌وه لهگهڵ ئه‌و مه‌ترسییه هێشتۆته‌وه. لـــه‌الیـــه‌ک رووســـیـــه بـــه هـــه‌وڵـــدانـــی بۆ زی ــن ــدووک ــردنـ ـه‌وه‌ی ســیــنــاریــۆکــانــی شــه‌ڕی ســارد و به درێــژه‌دانــی سیاسه‌تی پاراستنی ده‌وڵـــه‌تـــی بــه‌شــار ئــه‌‌ســه‌د هــــه‌روا ت ـه‌گ ـه‌ره ده‌خــاتـ ه س ـه‌ر وه‌کارکه‌وتنی مێکانیزمه‌کانی شه‌رعییه‌تی نــێــوده‌وڵـه‌تــی ل ـه‌و پێوه‌ندییه‌دا، له‌الیه‌کی دیکه‌شه‌وه ،هێندێک ده‌وڵه‌تی ناوچه به‌تایبه‌تی ئێران و تورکیه هـه‌ر کامه‌یان به هۆکاری تایبه‌ت به خۆی ده‌یانه‌وێ چۆنیه‌تیی رووبـه‌ڕووبــوونـه‌وه لهگهڵ ئه‌و قه‌یرانه وه‌ک ده‌رفه‌ت و ئامرازێک بۆ جێبه‌جێکردنی مه‌رامه سیاسییه‌کانی خۆیان له واڵتانی ده‌وروبه‌ردا به‌کار به‌رن. ل٣
٤
نازم دەباغ لە نێوان حکوومەتی هەرێم و ئێراندا
٤
به‌یاننامه‌ی پێشگیری ل ه توندوتیژ ی دژ ی ژنان
٦ له رۆژه‌کانی ٢٤و ٢٥ی خه‌زه‌ڵوه‌ری ١٥( ١٣٩٣و ١٦ی نۆڤامبری )٢٠١٤دا یازده‌هه‌مین پلینۆمی کۆمیتەی ناوەدندیی حیزبی دیموکراتی کوردستان (هەڵبژێراوی کۆنگرەی پازدەیەم) بەڕێوەچوو .پلینۆمی یازدەهەمی کۆمیتەی ناوەندی بەشی هەرە ئەساسیی کاری خۆی بۆ لێکدانەوە‌و هەڵسەنگاندنی ڕووداو و ئاڵوگۆڕە سیاسییەکانی کوردستان و ناوچە ،بە تایبەتی ئاڵوگٶڕەکانی دوای هێرشی داعش بۆ سەر کوردستانو کاردانەوە‌و ئاکامەکانی ئەم هێرشە لە سەر پرسی کورد، تەرخان کرد. پلینۆمی کۆمیتەی ناوەندی لە چوارچێوەی لێکدانەوەی ڕۆڵ‌و جێگەی بزووتنەوەی کورد لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان لە هەلومەرجی سیاسیی نویی ناوچەکەدا ،گرنگییەکی تایبەتی بە چەمک‌و دروشمی «رۆژهەالت مێحوەری»و ڕەهەند‌و الیەنە جۆراوجۆرەکانی ئەم چەمک و دروشمە دا .بە تێگەیشتنی کۆمیتەی ناوەندیی حیزبی دیموکراتی کوردستان ،ڕۆژهەالت
مێحوەری هەر لەو کاتە دا کە هەوڵێکە بۆ ڕووبەڕووبوونەوە لە گەڵ پەراوێزخستنی بە ئەنقەستی ڕۆژهەاڵتی کوردستان،هیچ دژایەتی و ناتەباییەکی لە گەڵ ئەرکە نەتەوەییەکانی حیزب نییە ،بە پێچەوانەوە ،فاکتەری گشتیی کورد لە ڕێگای هێناەوە نیو ڕۆژەڤی پرسی ڕۆژهەاڵتی کوردستان ،بە هیزتر ،کامڵتر و کاراتر دەبێ. چاالکیی «پارێزەرانی ڕۆژهەاڵتی ئەم پلینۆمە، کوردستان» لە مانگەکانی ڕابردوو لە ناوچە جیاوازەکانی ڕۆژهەالتی کوردستانی وەک یەک لە ڕێکارەکانی بە کردەیی کردنی ڕۆژهەالت مێحوریی خستە بەر هەلسەنگاندن .دوایین پلینۆمی کۆمیتەی ناوەندی کۆمەڵێک ڕاسپاردە و بڕیاریشی لە راستای بە هیزکردنی پێوەندی‌و دیالۆگی هەر دوو بەستێنی شۆڕشگێڕی‌و مەدەنیی بزووتنەوەی کورد لە ڕۆژهەاڵتی کوردستانو هەوڵەکانی پێوەندیدار بە یەکخستن و ڕێکخستنی نیوماڵی کورد لەم بەشەی نیشتمانەکەمان ،پەسند کرد.
ده‌نگ و ره‌نگێک بۆ کۆماری ئیسالمی
٦
سەد ساڵەی شەڕی یەکەمی جیهانی‌و مەسەلەی کورد
٧
ێ ی ژنان مه‌حكووم بكه‌ن‌و ،ناب ی دژ ێ توندوتیژ «ده‌وڵه‌تان ده‌ب کوژرانی 5که‌س‌و برینداربوونی 29که‌س ل ه ی ه بیانوو بۆ ئه‌نجام [نه]دان ی ئایینی ،بكه‌ن هیچ دابونه‌ریت یان تێبینی ێ ی توندوتیژیدا .ده‌وڵه‌تان ده‌ب ڵ نه‌هێشتن ی له‌گه ه پێوه‌ند ئه‌ركه‌كانیان ل ته‌قینه‌وه‌که‌ی هه‌ولێردا ی ه ههموو شێو ه گونجاوه‌كان‌و بێ‌راوه‌ستان ،سیاسه‌ت ه كه‌ڵكوه‌رگرتن ل ب ێ بده‌ن». ی درێژ ه پ ی ژنان هه‌تا سه‌ر ئه‌نجامه‌كه ی دژ ی توندوتیژ به‌هۆی ته‌قینه‌وه‌یه‌ک له‌به‌رده‌م پارێزگاری شاری هه‌ولێردا 5که‌س شه‌هید نه‌هێشتن
بوونو 29که‌سیش بریندار بوون. رۆژی چوارشه‌مم ه 28ی خه‌زه‌ڵوه‌ر ل ه به‌رده‌م ئه‌نجومه‌نی پارێزگاری هه‌ولێر ته‌قینه‌وه‌یه‌ک روویدا .له‌و ته‌قینه‌وه‌یه‌دا ک ه داعش به‌رپرسایه‌تییه‌که‌ی وه‌ئه‌ستۆ گرتوه ،خۆکوژێک ب ه ماشێنێکی پڕ ته‌قه‌مه‌نی ویستوویه‌کی بچێت ه نێو بینای هه‌ولێره‌وه‌و پارێزگاری له‌الیه‌ن ئه‌وه‌ی دوای رێگریی پاسه‌وانه‌کانه‌و ه لێ‌کراوه ،خۆی ته‌قاندۆته‌وه. ئه‌و باس ه شایانی ته‌قینه‌وه‌ی ه جیا ل ه شه‌هیدبوونی 5که‌س‌و برینداربوونی 29 که‌س ،زیانی ماڵی زۆریشی لێـ‌که‌وتووه‌ته‌وه.
ه توندوتیژی دژی ژنان ی 4ی به‌یاننامه‌ی پێشگیری ل مادده