ه تۆڕی جیهانیی ئینتێرنێت دا: ماڵپه‌ڕی ناوه‌ندیی حیزبی دێموکراتی کوردستان ،رۆژنامه‌ی «کوردستان» ل ئیمەیل و ته‌له‌فوونی ته‌شکیالتی نهێنی: +9647508578190 Tashkilat.kdp92@gmail.com
www.kurdistanukurd.com info@kurdistanukurd.org info@kurdistanukurd.com www.kurdch.tv Hotbird:6 13 MHz 11137 polarization: horezental-SR: 27500 - FEc : 3/4 Radiodk59@gmail.com
ه بنکه‌ی به‌ڕێوه‌چوونی ڕێوڕه‌سمی ڕۆژی جیهانیی مندااڵن ل ده‌فته‌ری سیاسیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان به‌بۆنه‌ی یه‌کی ژوئـه‌ن ،ڕۆژی جیهانیی مندااڵن جێژنێک به‌به‌شداریی سه‌دان منداڵی بنه‌ماڵه‌کانی نیشته‌جێ له بنکه‌کانی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان به‌ڕێوه‌چوو. ن ــاوه‌ن ــدی مــنــداڵــپــارێــزیــی ڕۆژهــه‌اڵت ــی ک ــوردس ــت ــان ڕۆژی دووشـــه‌مـــمـــه١١ ،ی جۆزه‌ردان به‌بۆنه‌ی ڕۆژی جیهانیی منداڵن ڕێوڕه‌سمێکی به‌ڕێوه‌بردو له‌و ڕێوڕه‌سمه‌دا کۆمه‌ڵێک بڕگه‌ی هونه‌ری‌و چاالکیی مندااڵن پێشکێش کران. جێژنەدا کۆمەڵێک گۆرانی و شێعر له‌و و شانۆ و بڕگەی جۆراوجۆری دیکە لە الیەن مندااڵنەوە رازابۆوە .هەر لەو جێژنەدا قادر وریــا ،ئه‌ندامی ده‌فــت ـه‌ری سیاسیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان به‌و بۆنه‌یەوە چەند ی پێشکێش کرد. ویەکەک قادر وریا ل ه قسه‌کانیدا وێڕای پیرۆزبایی ڕۆژی مندااڵن ل ه هه‌موو مندااڵنی کوردستان باسی ل ه دۆخــی منداالنی کــورد ل ه ئێران‌و مندااڵنی نێو ڕیزه‌کانی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان کرد.
به‌ڕێزیان ل ه به‌شێک ل ه قسه‌کانیدا ب ه ئــامــاژ ه بـ ه بێبه‌شیی مــنــدااڵنــی ڕۆژه ـه‌اڵتــی ک ــوردس ــت ــان لــ ه زۆر مــــاف‌و ئیمکاناتی په‌روه‌رده‌یی تیشکی خست ه سه‌ر ئه‌وه‌ی ک ه ده‌سـه‌اڵت‌و به‌ڕێوه‌به‌ریی کۆماری ئیسالمی دۆخێکی ناله‌باری بۆ مندااڵن خوڵقاندوه. ئ ـه‌نــدامــی ده‌ف ــتــه‌ری سیاسیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان ل ه به‌شێکی دیکه‌ی قسه‌کانیدا ئــامــاژه‌ی ب ـه‌و هـه‌واڵنـه کــرد ک ه لـ ه حیزبی دێــمــوکــڕاتــدا ســــه‌ره‌ڕای که‌می‌و ت بــۆ مندااڵنی ســنــوورداربــوونــی ئیمکانا ڕیــزه‌کــانــی شــۆڕشــی دراون‌و ،دابینکردنی ئیمکاناتی خوێندن ل ه سه‌ختترین هه‌لو‌مه‌رجی خه‌بات بۆ مندااڵن ب ه زمانی کوردی‌و دوایه‌ش دامـ ـه‌زران ــدن ــی ڕێــکــخــراوی مــنــداڵــپــارێــزیــی ڕۆژهــه‌اڵتــی کــوردســتــان‌و بــاوکــردن ـه‌وه‌ی گۆڤاری مانگانه‌ی دنیای مندااڵنی ب ه چه‌ند نمونه‌یه‌ک له‌و هه‌واڵنه ناوبرد. ل ه بڕگه‌یه‌کی دیکه‌ی ئه‌و ڕێوڕه‌سمه‌دا ی ناوه‌ندی منداڵپارێزیی ڕۆژهه‌اڵتی په‌یام کــوردســتــان ل ـه‌الی ـه‌ن شــیــان قــوربــانـی‌فـه‌ر،
به‌رپرسی ئه‌و ڕێکخراوه‌یه خوێندرایه‌وه. ل ه به‌شیک له‌و په‌یام هش‌دا ب ه ئاماژ ه ب ه دۆخی مندااڵنی کورد ل ه ئێران هاتبوو ک ه لە ئێرانی ژێر دەسەاڵتی کۆماری ئیسالمیدا کرد و گوتی رۆژب ــەرۆژ ژمــاره‌ی مندااڵنی سەرشەقام و نەخوێندەوار و موعتاد زیاتر دەبێ. مــــنــــدااڵنــــی کــــــورد لــــە رۆژهـــــەاڵتـــــی کوردستانیش بە هۆی سیاسه‌ته‌کانی رێژیمی کۆماری ئیسالمییهو ه لە هەموو مافەکانی خۆیان بێ‌بەشن ،تەنانەت لە قوتابخانەش ناتوانن بە زمانی خۆیان دەرس بخوێنن. لەو په‌یامه‌دا داوا لە هەموو رێکخراوە و ناوەندە مرۆڤدۆست ه نێودەوڵەتی‌یە‌کان کرابو کە دەوڵەتەکان ئەرکدار بکەن بۆ پەروەردەو گەشەی مندااڵن بەرنامەو پالنیان هه‌بێ‌و مندااڵن لە هەرجۆرە شەڕ و توندوتیژی‌یەک و کەڵک وەرگرتنی خــراپ لە الیــەن گروپە چەکدارەکانه‌وه بە دوور ڕابگرن.
KURDISTAN The Official Organ Party of Kurdistan The Organ ofDemocratic Kurdistan Democratic Party-Iran - I ran
NO:657 june 2015 No: 493 5 Sep 2008
به‌ر له مااڵوایی
لە یادی لەسێدارە درانی ٥٩الوی مەهاباد و ترسێکی هەمیشەیی رێژێم لەرۆژی -١٢ی جۆزەردانی ساڵی ١٣٦٢هەوالێک لەالیەن فەرمانداری ئەو کاتی مەهاباد باڵوکرایەوەو خەڵکی تووشی شۆکێکی گەورە کرد ،ئەگەرچی خەڵکی رۆژهەاڵتی کوردستان بەگشتی و شاری مەهاباد بەتایبەت رۆژی سەخت و دڵتەزێنی وایان زۆر بینیبوو، ژیوار رەسووڵی بەاڵم باڵوکردنەوەی ناوی ٥٩الوی مەهابادی کە لەرۆژێک و لەیەک ساتدا لەسێدارە درابوون ،هەمووانی سەرسام کردبوو ،جا لەنێو ئەو ٥٩الوەدا دوو کەسیان تەمەنیان ژێر ١٨ساڵ بوو،و لەدەبیرستانی ئیبنی سینای مەهاباد دەیانخوێند .ئەو هەواڵە لەالیەن فەرمانداری ئەو کاتی مەهاباد حەمید جەالیی‌پوور بەناو شاردا باڵوبۆوە ،و هەرزووش راگەیاندرا کە ئەو ٥٩الوە بەهۆی پەیوەندیکردنیان لەگەڵ حیزبی دیموکراتی کوردستان لەسێدارە دراون. ئەگەرچی تاکوو ئێستا ناوەندە فەرمییەکانی رژێمی ئێران و تەنانەت ئۆپۆزسیۆنی فارسی دانیشتووی واڵتانی رۆژئاواش باس لەو جینایەتە ناکەن،و کەسیش بەشێوەیەکی راستەوخۆ خۆی لەو جینایەتە ناکاتە خاوەن ،بەاڵم ئەو کات بەرپرسانی پەیوەندیدار لەکوردستان و دەورووبەر ئەوانە بوون: یەکەم :فەرمانداری ئەو کاتی مەهاباد حەمیدرەزا جەالیی پوور بوو. جەالیی پوور لەدایکبووی -١٣٣٦ی تارانەو ئێستا ماموستای زانکۆیە لەبەشی کۆمەاڵیەتی زانکۆی تاران .جەالیی پوور هەر لەسەرەتای شۆرشی گەالنی ئێران نێردرایە کوردستان .لە ساڵی ١٣٦٠فەرمانداری نەغەدە بوو ،و مەال غوالمرەزا حەسەنی و جەالیی پوور بەکوشتاری قارنێ و قەاڵتان وادەکەن نەغەدە لەکۆنترۆلی دیموکرات بێتە دەرێ. دووەم :پارێزگاری ئەو کاتی ورمێ حوسێن شێخ عەتتار بوو .لەدۆسێی تیرۆری شاپووری بەختیاردا شێخ عەتتار لەتاوانبارەکانە،و ئێستا ناتوانێ لەئێران بچێتەدەرێ. سێیەم: لەکاتی لەسێدارەدانی ٥٩الوەکەی مەهاباد ،عەلی ئەکبەر ناتیقی نووری وەزیری ناوخۆی ئێران بوو .فەرمانداری ئەو کاتی مەهابادیش لەالیەن ئەوەوە دەستنیشان کرابوو .ناتیق نووری لە بیرەوەرییەکانی خۆیدا باس لەوە دەکات کە هەتا ١٣٦٤بەهۆی بەرنامەکانی ئەوەوە کوردستان ئارام بووە .ناتیق نووری لە کوردستان و زاهیدان سەلماندی کە رژێم بۆ سەرکوتکردنی نارازییەکان کەڵک لەهەموو رێکارێکی نائینسانی و خوێنرێژانە وەردەگرێت. چوارەم جەالدی کوشتارەکەی مەهاباد غوالمرەزا حەسەنی ناسراو بە مەال حەسەنییە .ناوبراو لەهەموو کوشتارو پیالنگێرییەکی دژی کورد بەردەوام شوێن پێی زەق و بەرچاو بووە .هەر لەسەرەتای شۆرشی گەالنی ئێرانیش یەکێک لەئەرکەکانی مەال حەسەنی کوشتن و تۆقاندنی کوردەکان بووەو نموونەی هەرە دیاری ئەو کوشتارەش کە حەسەنی راستەوخۆ دەستی تێدابوو، کوشتاری قارنێ و قەالتانە. جگە لەو ناوانەی باسیان لێوەکراو،و بەشێوەیەکی راستەوخۆ دەستیان لەشەهیدکردنی ئەو ٥٩الوەی مەهاباددا هەبوو ،هەریەکە لە سەرۆکوەزیرانی ئەو کات میرحوسەین موسەوی و هاشمی رەفسەنجانی و موحسێن رەفیق دوست وەزیری سوپای پاسدارانی ئەوکات لەپشت ئەو کوشتارە گەورەیەبوون. ئەوان دەیانهەویست الوان و نەوەی نوێی رۆژهەاڵتی کوردستان چاوترسێن بکەن ،بۆ ئەوەی بەخەیاڵی خاوی خۆیان بزوتنەوەی رزگاریخوازی نەتەوەی کوردی رۆژهەاڵت لەریشە دەربێنن ،بەاڵم لەئێستادا خەڵکی رۆژهەاڵت بەگشتی و جەماوەری مەهاباد وەکوو شاری ئەو ٥٩الوە شەهیدە لەسەرشەقامن ،و لەرۆژانی رابردوودا سەڵماندیان کە سێدارەو فیشەکی دوژمن نەک هەنگاوەکانیان بەرەو سەرکەوتن و پاراستنی خاک و خەڵکی کوردستان شل ناکاتەوە ،بگرە ورەو باوەڕیان بەهێزتر دەکات .ئەو کات الوانی رۆژهەاڵتی کوردستان تەنیا لەدژی رژێمی ئاخوندی کۆماری ئیسالمی ئێران لەشەڕدابوون ،ئێستا هەر ئەو رژێمە جگە لەوەی هەموو کوردستانی ملیتاریزە کردووە،و سێدارەکانی زۆرترکردووە ،هاوکات شەری ئیعتیادی سیستماتیک و شەری کلتووری و بێکاری و برسیکردنیش لەگەڵ الوانی رۆژهەاڵت دەکات، بەاڵم الوانی رۆژهەاڵت هەر لەسەر پێن ،و وەکوو رووداوەکەی هۆتێل تارا پارێزگاری لەکەرامەت و ئینسانییەتی تاکی کورد دەکەن ،و ئێستاش هەبوونی پێشمەرگەکان لەناوچەو الوان لەناو شەقامەکان رێژێمی تووشی هیستریاییەکی سەیرکردووە ،ئەو ترسەی رژێم گەیشتۆتە رادەیەک کە هەموو بەرپرسانی رژێمی هێناوەتە دەنگ .و چیتر ناتوانن ترسەکەیان لە الوانی رۆژهەاڵت و نەوەکانی دوای ئەو ٥٩الوەی مەهاباد بشارنەوە ،کە ئەوان بەخەیالی خاوی خۆیان خەڵکیان پێ دەترساندو ئێستا خۆفی راپەرینی گشتی رۆژهەاڵت خۆیانی گرتۆتەوە.
ژماره٦٥٧ : ١٦ی جۆزەردانی ١٣٩٤
٦ی ژوئەنی 201٥
شێعریی مۆدێڕن یان شێعری رۆژ؟
ئەرسەالن چەڵەبی لــە ١٠ســاڵــی ڕابــــردوو بــە تایبەت ئەو دوایــیــانــە لــە الی ــەن کۆمەڵێک نــووســەر و شــاعــیــرەوە بــــەردەوام بانگەشەی دەقــی مــۆدێــڕن و شــێــعــری مــۆدێــڕن دەکــــرێ و کۆمەڵێک لــەو کەسانە زۆر جــار ئیدعای ئــەوەیــان بــووە کە دەقــی مۆدێڕنییان باڵو کردۆتەوە و خۆیان وەک نوێنەری ئەدەبیاتی مۆدێڕن ناساندووە. به‌هه‌ڵ ه تێگه‌یشتنێک ل ه ناو تاقمێک له‌و ک ـه‌ســان ـه‌دا هـه‌یـ ه ک ـه ب ـ ه وردی ن ـه ئه‌رکی ئه‌ده‌بیات ده‌زانن و ن ه رۆڵ و پێگه‌ی وش ه ل ه شێعر دا ده‌ناسن و نه ل ه واتای نوێگه‌ری و نوێبوونه‌و ه ل ه شێعر تێده‌گه‌ن ،ئه‌و هه‌ڵه‌یه‌ش ئـه‌وه‌یـه ک ه ئ ـه‌و به‌ڕێزان ه ب ه هــۆی ئ ـه‌وه‌ی بیستوویان ه نوێگه‌ری ل ه ئه‌ده‌بیات شتێکی باش ه و خستن ه رووی فۆڕم و زمانێکی نوێ بایه‌خێکی تایبه‌تی هه‌یه ،ئه‌وانه‌ش بی ئه‌وه‌ی له‌و واتایان ه و مه‌به‌ستی شاراو ه یان ئاشکرای پشت ئه‌و گوتان ه تێگه‌یشتبن ،نوێگه‌ری و تاز ه کردنه‌وه‌ی شێعر له‌گه‌ڵ مودێڕنیزاسیۆن ل ه بواری پیشه‌سازی دا لێک جودا ناکه‌نه‌و ه و پێیان وایه به‌کاربردن و هێنان ه ئارای ناوی ئ ـه‌و ک ـه‌ره‌س ـ ه و مه‌کین ه پیشه‌سازییانه‌ی به‌رهه‌می دونــیــای ب ه پیشه‌سازی کــراون، وات ــای مــودێــڕن بــوون و تــاز ه بــوون ـه‌وه‌ی
شێعری هه‌یه .ل ه هیچ کوێی شێعری مه‌زن ه شاعیرانی وه‌ک ئۆکتاویووپاز و سان ژۆن پێرس و ئیلیووت و شاملوو و شێرکۆ و... یان ئه‌و وشانه نه‌هاتوون یان ئه‌گه‌ریش ل ه شوێنیک ناوێکیان لێ هاتبێ ئه‌وه پێویستیی فه‌زای شێعره‌ک ه ئه‌وه‌ی ویستووه ،نه‌ک ب ه زۆر ه ملی وشه‌ک ه بپستێون ه ناو شێعره‌که‌وه. کۆمەڵێک لەو شاعیرانە پێیان وابوو ه ئه‌گه‌ر نــاوی مه‌کینه و که‌ره‌سه‌ی مودێرن به‌رێ ئه‌و ه شێعره‌که‌ی مودێڕن ده‌بێ. ئه‌گه‌رچی مــودێــڕن بــوون یا نه‌بوونی ئه‌و وشه و واتایانه‌ی ل ه شێعردا ب ه ده‌کار ده‌بـــرێـــن ،پــێــوه‌نــدی بــ ه ئــاســتــی هــون ـه‌ری شێعره‌که‌وه نیی ه و ئه‌و نووسینه‌ش جێگای ورووژاندی ئه‌و باس ه نییه ،به‌اڵم ئاماژه‌یه‌ک به خوێندنه‌وه‌ی دکتۆر «زیــای موه‌حید» وه‌ک شاعیر و ره‌خنه‌گر بۆ به‌شێک ل ه کتێبی «ئـه‌ده‌بــیــات چییه»ی «ژان پــۆل سارتر» ده‌کـــه‌م « .چــون راســتـه‌وخــۆ پــێــوه‌نــدی ب ه بابه‌ته‌که‌ی به‌رباسی ئێمه‌و ه هه‌یه .موه‌حید ده‌ڵێ :سارتر له‌و به‌رهه‌مه‌دا دابه‌شکاری‌یه‌ک له مابه‌ین شێعر و چیرۆک ده‌خات ه روو و پێی وایه شاعیر به‌رپرسیارێتی کۆمه‌اڵیه‌تی نییه ،به‌اڵم چیرۆک نووس ل ه به‌رانبه‌ر بابه‌ت ه کۆمه‌اڵیه‌تی و سیاسییه‌کان به‌رپرسیار ه و پێویست ه ئاگای له به‌رده‌نگان و بارودۆخی کۆمه‌اڵیه‌تی ئه‌وانیش ببێ .هۆکاری ئه‌وه‌ی که سارتر بیروڕایه‌کی وا سه‌باره‌ت ب ه شێعر و چیرۆک ده‌خات ه روو ئه‌وه‌یه ک ه شێعر بوارێکه که لـه‌و دا زمــان وه‌ک که‌ره‌سه‌ی راگه‌یاندنی هه‌واڵ بهکار نابردرێ .وات ه زمان ل ه شێعر دا وه‌ک که‌ره‌سه‌یه‌کی هونه‌ری
چاوی لێده‌کرێ و شاعیر ب ه چه‌شنێک له‌گه‌ڵ وشه هه‌ڵسوکه‌وت ده‌کا که هاوشێوه‌ی ه له‌گه‌ڵ هه‌ڵسوکه‌وتی مووسیقازانێک له گه‌ڵ نۆت و وێنه‌رێک له‌گه‌ڵ ره‌نگ و په‌یکه‌ره‌سازێک له‌گه‌ڵ که‌ره‌سه‌کانی تایبه‌ت ب ه کاری خۆی. ب ه واته‌یه‌کی روونتر ده‌بێ بڵێێن شاعیر ل ه سـه‌ر که‌ره‌سه زمانییه‌کان کــار ده‌ک ــا)2*(. جاری وایه ئه‌و له‌و پڕۆسه‌ی کاره‌دا بابه‌تی مودێرینیش باس ده‌کا و جاری وای ه نا .به‌اڵم ئه‌گه‌ر زمان وێران بوو و پێکهاته‌ی شێعر له‌به‌ر یه‌ک باڵو بوو و کار گه‌یشته سه‌ر قسه‌ی بێ بنه‌ما و شتی سه‌یر و سه‌مه‌ر ه کوتن ،ئه‌و کات ئیتر نه واتای مودێڕن بهکار بــردن شێعرییه‌ت دێنێ و نـ ه هێنانه‌وه‌ی قسه‌ی سه‌یر و سه‌مه‌ره‌ی دوور ل ه زمانی جوانیناسانه و هونه‌ری ،به‌رهه‌م ده‌ئافرێنێ. «جاوید فەرهاد» نووسەر و رەخنەگری فارس لە وتارێکدا سەبارەت بە «شیعری مۆدێڕن» دەڵێ :واتای «شیعری مۆدێڕن» لە پاش ئاشنایی ئێمە لە گەڵ «مۆدێڕنیتە» و ڕەوتە ئەدەبییەکانی مۆدێڕنی ئورووپا ،هاتە ناو ماڵی ئەدەبی ئێران و دواتر کوردستان، پاشان لە رێگای وەرگێڕان و خوێندنەوەی دەقــی شاعیرە ئورووپاییەکان بە تایبەت «سەمبۆلیستەکانی فەڕانسە» بــەرەو ئەو بەستێنە واتە «شیعری مۆدێڕن» چووین. هەر بەو هۆیە زۆر یەک لە رەخنەگران و شاعیران لەو ناوەدا تووشی سەرلێ‌شیواوی و لێکدانەوەی هەڵە بوون .کە واتە بە هۆی تامەزرۆیی زێــدە و توندڕەوییەکی هەڵەی نوێخوازی و هەروەها السایی کردنەوەیەکی موتڵەق لەو بەستێنە دا ون بوون و بە بێ
ئــەوەی تێگەیشتنێک و دەرکێکی قووڵیان لەو واتایە هەبێ ڕوانگە و بۆچوونی هەڵەی خۆیان بەو بابەتەوە گرێ دا». کێشەی بــنــەڕەتــی لــە کۆمەڵگای ئێمە لەو جێگایەوە سەرچاوە دەگرێ کە بە بێ گرینگی دان بە واتا سەرەکییەکانی مێژوویی، کلتووری و سیاسی و زۆر بابەتی کە ،بە لێکۆڵێنەوە و بــڕیــار و ڕوانــگــەی هەڵەی شەخسی زەینمان لێک دەدەینەوە .لێکدانەوەی «شیعری مۆدێڕن» بۆ کۆمەڵێک کەس لە نــاو بەستێنی ئەدەبیاتی ئێمەش ،تووشی ئــەو هــەاڵنــە بـــووە ،واتــە بــە تێگەیشتنێکی ڕاســت و زانستی لە واتــای «مــۆدێــڕن» و «مۆدێڕنیتە» لە ئەدەبیات نەگەیشتوون .لەو بازاڕە بێ سەرەوبەرەیەی ئەدەبیاتی ئێمەش بە کارهێنانی کۆمەڵێک وشەی پێشەسازیی تازە و ڕەق و تەق و هەروەها هێنانە ئارای کۆمەڵێک واتای بێ بنەما و سەیر و سەمەرە بۆتە رەوتی شێعری مۆدێڕنی ئێمە. شیعری «مــۆدێــڕن» ڕەوتێکی رەوانــە کە لە هەناسەی «مۆدێڕنیتە» و هەروەها بە ئەزموون و تاقیکاری قووڵ و پاڵپشتی فەرهەنگی لــە ئــورووپــا بــەرهــەم هــاتــووە. ئــــەو ئــــاڵ و گـــــۆڕەش ل ــەگ ــەڵ بەستێنی مێژوویی خۆی لە پاش رێنێسانس کەوتە گاگۆڵکە .ئەدەبیاتی ئــورووپــاش لــە پاش تێپەڕ کردنی سەردەمی قەیران و نەهاتی لە سەدەکانی نێونجی و بوونی ئەزموون لــە سوننەت و ناسینێکی قــووڵ لــە واتــای «سوننەت زەدەگــی» لە هەموو بابەتێک بە تایبەت «ئــەدەبــیــات» و هــەروەهــا لە پاش چەند دەیە تاقیکاری و راهێنان ،شوورەی
کۆنەپەرەستی و دواکەوتوویی ڕووخاند و گەیشتە «ئەزموونی مۆدێڕنیتە». ئــێــســتــاکــەش کــاتــێــک ل ــە گـــەڵ واتـــای «مـــۆدێـــرن»« ،مــۆدێــڕنــیــتــە»و «شیعری مۆدێڕن» بەرەوڕوو دەبینەوە دەبێ سەرەتا پێناسەمان لــە مــۆدێــڕن و مۆدێڕنیتە بە گرینگی دان بە دوا ڕوانــگــەی مێژوویی_ کلتووری ڕوون بێتەوە بۆ ئەوەی کە بتوانین پاکانەیەکی دوروســت لە واتــای مۆدێڕن و مۆدێڕنیتە و دوات ــر «شێعری مــۆدێــڕن» بێنینە ئاراوە. لە بابەت شێعری مۆدێڕن بە پێناسەی ئــورووپــایــی وەک ــوو ڕەوتــێــک لــە ئــورووپــا، ئێمە ئێستاش بە ئەزموونگەلی مێژوویی_ فەرهەنگی مۆدێڕنیتە و ئەدەبیاتی مۆدێڕن نەگەیشتووین و لە ئێستا دا خەریکی ڕاهێنان و تاقیکارین ئەویش بە پشت بەستن بەو وەرگێرانەی کە لە دەقــی مۆدێڕن هاتۆتە بەرهەم .بۆ تێگەیشتنێکی مەنتقی و دوروست لە واتای «شێعری مۆدێڕن» باشتر وایە لە واتای «شێعری رۆژ» کەڵک وەرگرین ،چۆن بە کەڵک وەرگرتن لەو واتایە بە پێناسەیەکی ڕوون لە شێعر دەگەین. لێرەدایە کە دەتوانین بڕیار بدەین ئەو دەقــانــەی کە ئێستا وەک شێعری مۆدێڕن باڵو دەبنەوە ،مۆدێڕن نین بەڵکوو بەرۆژن، واتــــە لــە گـــەڵ بــەرەکــانــی پــێــش خـــۆی تا ڕادەیەکی بەرچاو جیاوازی هەیە ،هەڵبەت پێویستە ئاماژە بەوەش بکەم کە ئەو دەقە بەڕۆژانەی ئێستا بە تەواوی جیاواز نییە و ئێستاش جێ‌پەنجە و مۆرکی شیعری پێشوو لە شیعرەکانی رۆژ دا دەتوانین ببینیەوە.
مەرگێکی کپ و بوونێکی مانادار
بە بۆنەی کۆچی دوایی یەکەم ژنە مامۆستای قوتابخانەکانی سەردەمی کۆمار
عەلی لەیالخ کـــە بــــاس لـــە دەســــکــــەوت و دەرئەنجامە سیاسیی وفەرهەنگی دەوڵــەتــی کۆمار دەکرێت بێ شک دەتوانین لە زۆر الیەنەوە ئەو بزاڤە سەردەمیانە بخرێتە بــەر بــاس و لێکۆڵینەوە بە مەبەستی بەها دان بــە دەســکــەوتــەکــان و سڕینەوەی کەموکورییەکان .هــەر ئەمە واتــا هەڵسەنگاندنی بێ الیەن وتاوتوێ کردنی رووداوەکان و خوێندنەوەی لۆژیکی رابــــردوو ،بنەمای کەڵک وەرگرتنە لە مێژوو بە مەبەستی کــردنــەوەی ئاسۆیەکی روون بۆ ئێستاکەو هەوڵدان بۆ دابین کردنی داهاتوویەکی پرشنگدار. راســـتـــە کـــــورد بـــە هــــۆی بێ بەشبوونی لە دەسەاڵتی سیاسی/ کیانی ،نەتەنیا وەکوو خۆی لە میژوو نیشان نەداروە ،بەڵکوو زۆرجاریش وەال خراوە .ئەگەر ئاورێکی خێرا لە مێژووی کــورد بدەینەوە لە دوای شـــەری جــیــهــانــی دووەم ،بــۆمــان دەردەکــــەوێــــت ک ــە ل ە(ژ،کـــــاف) وە کــورد بــە گشتی وبــە تایبەتی رۆژهەاڵتی کوردستان وەکوو خۆی دەنووسرێت .چونکە لە رووداوەێکی گرینگ واتا دامەزراندنی دەوڵەتی کۆماری کوردستان بە شێوەیەکی ئاکتیڤ لــە نەخشاندنی مــێــژووی خۆی بەشدارە ،هەربۆیە هەرچەشنە هــەوڵــدان بۆ سرینەوەی بێ ئاکام دەمــێــنــێ چــونــکــە لــە زۆر بـــواردا تەنانەت نەیارانی کوردیش دادن بۆ
دەسکەوتە دادەنن. پـــــێـــــنـــــاســـــەی ســـــەرەکـــــیـــــی وسەردەمیانەی بزاڤی ساڵی ١٣٢٤ «دەوڵەتی جمهوری کوردستان»ە .واتە دامەزراندنی دەوڵەتی کوردی، نــەک تەنیا بە دەســەاڵت گەیشتنی الیــەنــێــکــی دیـ ــاری کـ ــراو ،دەوڵـــەت پێکهاتەیەکی سیاسی ،کۆمەاڵیەتی وفەرهەنگی و ئابوورییە و خاوەنی هێما وپێناسەی سەربەخۆیە کە دەبــێ لە نێوانی خەڵک ودەســەاڵت پــێــوەنــدیــەکــی پــتــەوهــەبــێ تــاکــوو ببێتە دەوڵەتێکی دیموکراتیک ،بۆ ئــەوەی خەڵک خۆیان لەو دەوڵەتە بــە دەســـەاڵت گەیشتووە ببینەوە ئەویش دەوڵەتی ئەوکاتی کۆماری کوردستان کە تــازە رسکاووساوا بوو بۆ مانەوەی و بۆ ئەوەی تاک بــە تــاکــی کــۆمــەڵــگــەی کـ ــوردی کە مێژوویەکی دوورودرێژیان هەبوو لە بێ دەسەاڵتی وچەرمەسەریی، بەرەو دێموکراسیەت ودەوڵەتداری ڕابهێنێ هــەر لــە یــەکــەم رۆژانـــی س ــەرک ــەوت ــن ــدا بـــایـــەخ وگــریــنــگــی تایبەتی بە نیزامی «پ ــەروەردە»و ڕاهــێــنــان دا.راســـتـــە تــەمــەنــی ئــەم دەوڵەتە کەمتر لە ١١مانگی خایاند، بــەاڵم هەوڵەکانی لــە زۆر بــواردا لە جێگەی خۆی ولە چوارچێوەی ئــەرکــە دیــاریــکــراوەکــانــی دەوڵــەتــدا بوو .بۆ نموونە رەخساندنی کەشی تایبەت بە هاتنە مەیدانی ژنی کورد تا هاوشان و پاڵپشتێکی پۆزتیڤ بۆ ڕاپەڕاندنی ئەرکە کۆمەاڵیەتی و فەرهەنگی وسیاسییەکان بن ، ئەویش لە وەها قوناخێک کە ژنان زیاتر کویلەی نیزامی پیاوساالرانەو دواکەوتوو بوون .ئەوە یەک لە خاڵە
ئەرینی وبە‌هێزەکانە کە دەتوانین ئێستاشی لەگەڵ بێ بۆ پێشکەوتن وسڕینەوەی لەمپەرەکانی سەر رێی سەرکەوتن بەرز بنرخێنرێت. ئەگەر پێشوا قــازی محەمەد» جیا لــە ســـەرۆک کــۆمــار ،وەکــوو لیدرێک بۆ پێشخستنی کۆمەڵگەی کـــــــوردی جــێــگــای دروشـــــــاوەی هــەیــە ،بەشێکی دەگــەرێــتــەوە بۆ ئــەوە کە ڕاستە خۆ کەسایەتێکی ئاینی بوو بەالم هیچکات بیرۆکەی ئــایــنــی نـــە کـــــردە کــۆســپــێــک بۆ ســـەر رێـــی دیــمــوکــراتــیــزەکــردنــی کۆمەڵگە ،بەڵکوو بەهۆی وشیاری وتێگەیشتنی سەردەمیانە هەستی بــەوە کــردبــوو کــە بــۆ ورووژانـــدن وسەقامگیر کردنی ناسیونالیزم لە ناخی کۆمەڵگە پێوستە گرینگی بە «پەروەردە»بدرێت .دەیزانی ژنان بەشێکی ق ــورس وکاریگەرتریان هەیە لە سەر پەروەردەی کۆمەڵگە هەربۆیە بستێنیکی وەهای رەخساند تا ژنان لە کونج وپسێوی دیوەخان بێنە مەیدانی چاالکی ولە پرۆسەی شارۆمەندی ودەوڵەتداری بەشدار بن .رەنگە «پێشەوا»وەک بااڵترین مــەقــامــی کـــۆمـــاری کــوردســتــان رێکخراوەیی بە ئەستۆ دەگرێ هەتا بـــەتـــەواوی هــەســتــی بـــەم قسەی پیاوانی دیکەش لەم بارەوە هاندەر ڤیکتۆر هۆگۆ»کردبێت کە دەڵــێ :بن ،دەرخەری ئەوەیە کە «پێشەوا» «ئــەگــەر دەت ــه ــەوێ کۆمەڵگایەک گەلێکی ئازادیخوازی دەویست ،نەک بە یەخسیری بمێنێتەوە ،سەرەتا خەڵکێکی گوێ لە مست. هـــــەڵـــــبـــــژاردنـــــی «مـــیـــســـری ژنانی ئــەو کۆمەڵگە یەخسیربکە، چونکە ژنی کویلە ناتوانێ بەرەیەکی خــــــــوســــــــرەوی» نــــــاســــــراو بــە «خــانــمــێ»وەکــوو یــەکــەمــیــن ژنــە ئازادیخواز پەروردەبکات». ئــەگــەر ســەرەتــا لــە بنەماڵەی مــامــۆســتــا لـــە قــوتــابــخــانــەکــانــی خــــۆیــــەوە واتــــــە» مــیــنــا خــانــمــی ســەردەمــی کــۆمــار لــەســەر داوای هاوسەری» هان دە دا و تێچووی شەخسی پێشەوا ،لە کاتێک دایە کە بــەشــداریــی ژنــــان لــە ک ــاروب ــاری هێشتا لە ئێران بەگشتی مەجالێکی
وا نــەدراوە بە «کچان وژنــان» کە بچنە خوێندنگەو فــێــری خوێندن ونووسین و زانست بن .تەنانەت زۆرێــــک لــە قــوتــابــخــانــەی تایبەت بە کچان» لە ژێرناوی ئایین وبە پێی داخــراویــی نیزام ودەســەاڵتــی پاشایەتی ئەوکاتی ئێران دادەخرێن، بەاڵم حوکومەتە ساواکەی کۆمار هەست بەو بەرپرسایەتییە دەکات و نــە تــەنــیــا رێــگــەرنــابــێ بەڵکوو هــەر لــە خ ــودی ژن ــان وات ــە «دایــە مــیــســری»داوا دەکـــات کــە ببێ بە
مــامــۆســتــاو لــە خــوێــنــدنــگــەی»قــەال ســەرداری» بۆکان وانــەی کوردی دەڵێتەوە .کە ئەمە بۆ خۆی وانەیەکی رووناکبیرانەو یەکسانیخوازانەیە بۆ سەرجەم رێکخراوەکان والیەنە سیاسییە کوردییەکان چ ئێستاو چ داهاتوو ،کە کەمرەنگ کردنی دەورو رۆڵ ــی ژن ــان ســەرەتــا خەسارێکی رووخێنەرە بۆ ئەو بزاڤەو لە ئاستی بەرباڵوتر بەربەست خستنە لەسەر رێ گەشەی کۆمەڵگە. هەربۆیە بە بۆنەی کۆچی دوایی یەکەم ژنە مامۆستای قوتابخانەکانی ســــــەردەمــــــی کـــــۆمـــــار جــێــگــای خــۆیــەتــی کــە هــەوڵــە کــۆمــەاڵیــەتــی وسیاسییەکانی «پێشەوا» بە هێند وەربگرین و هــەروەهــا رێزدابنین بو ماندوویی وتێکۆشانی سەرجەم ژنانی کورد کە سەرەرای سەرکوت ودەمکوتی ئاینی و کۆمەاڵیەتی لە پێناوی گەشەو جێ خستنی چەمکە ئینسانی ونەتەوەییەکان خەمسارد نــەبــوون وچ لــەشــاروچ لە شــاخ لە کــاروانــی رزگــاریــخــوازی ک ــورددا بەشدارن .کەواتە ئەرکی سەرشانی هەموو حیزبێکی سیاسی ودەوڵەتی کوردییە کە مەجالی زیاتریان بۆ بڕەخسێنێ و دان بــەم راستییەدا دابنن کە ژنی کویلە و کۆمەڵگەی کویلە بەیەکەوە گرێدارون. لە کۆتایدا با بڵێم :سپاس بۆ م ــەرگ کــە زۆرجـ ــار دەبــێــتــە هۆی یــادکــردن ورێزلێنان لــەو کەسانە کە بەراستی شایانی رێزگرتن ویاد کردن وفەراموش نەکردنن. سەرچاوە: ماڵپەڕی باسنیوز ،سایتی «سارا
10
١٦ی جۆزەردانی ٦ _ ١٣٩٤ی ژوئەنی ٢٠١٥
سیاسی
ژماره657 :
رۆژنامەی
میدیا و پیاوساالری
رێبوار مەعروفزادە کــاریــگـه‌ری میدیا بــه بــه‌رده‌وامــی زۆرتـــر ده‌بــێ به هــۆی ئــه‌وه‌ی خه‌ڵک له چوارگۆشه‌ی جیهان بۆ وه‌رگرتنی زانیاری و بۆ به‌سه‌ربردنی کاتێکی خۆش که‌ڵک له میدیا وه‌رده‌گ ــرن .بازرگانه‌کان ،خاوه‌نانی کۆمپانیا ،چاالکانی مه‌ده‌نی ،سیاسه‌تمه‌داران و خه‌ڵکی پسپۆر سه‌رمایه‌گوزاری له میدیادا ده‌که‌ن تا په‌یامی خۆیان به شێوه‌یه‌کی خێرا و کاریگه‌ر به خه‌ڵکێکی زۆر بگه‌یه‌نن .جگه له‌مه گه‌شه‌ی ته‌کنۆلۆژی ،که‌ڵک وه‌رگــرتــن ل ـه کــامــێــرای پێشکه‌وتوو ،کامپیوتێر و ئینترنێت ،ئه‌و هێزه‌ی به میدیا به‌خشیوه تا به‌رده‌نگ به ده‌نــگ و وێنه‌گه‌لێکی زۆرتــر و ئالۆزترسه‌رقاڵ‌و ســەرســام بکا .ه ـه‌ر بۆیه زۆرێــک له خه‌ڵک نه‌ته‌نیا جیهان لـه رێــگـه‌ی میدیا ده‌بینێ به‌ڵکوو چۆنیه‌تی بیرکرنه‌وه و تێگه‌یشتنی له جیهانیش هه‌ر به هۆی میدیایه .میدیا ده‌توانێ هیوای ژیان و داهاتوویه‌کی ڕوون بۆ به‌رده‌نگی دروست بکا و ده‌شتوانێ تۆوی نائۆمێدی و ره‌شبینی بچێنێ .به‌اڵم میدیا به‌شێوه‌یه‌کی بێ الیه‌نانه هه‌ڵسوکه‌وت له‌گه‌ڵ واقعییه‌ت ناکا و هه‌وڵ ده‌دا که به‌شێک له واقعییه‌تێک به شێوه‌یه‌کی تایبه‌ت نیشان بدا .له‌و وتاره‌دا جه‌خت له‌سه‌ر ئه‌وه ده‌که‌مه‌وه که سێ ئامرازی وه‌ک ته‌له‌ڤیزیۆن ،رۆژنامه و رێکالم به رێگه‌ی جۆراوجۆر په‌ره‌یان به پیاوساالری داوه. پیاوساالری ڕوانگه‌یه‌که که کــار بۆ ئ ـه‌وه ده‌کــا که پیاوان له بواری جۆراوجۆر هێژمۆنیان به سه‌ر ژنان دا هه‌بێ .پیاوساالری هه‌ر وه‌ک چۆن سه‌رده‌مانێک به‌شێک له خه‌ڵکی سپی پێست له ئورووپا و ئه‌مریکا به چاوی سووک سه‌یری ره‌ش پێسته‌کانیان ده‌کرد، پیاوساالریش به‌و شێوه‌یه له ژنان و تواناکانی ئه‌وان ده‌روانێ .پیاوساالری له‌مپه‌رێکی گه‌وره‌یه له‌به‌رده‌م مرۆڤساالری.
فیلم و پیاوساالری
ته‌له‌ڤیزیۆن و فیلم له رێگه‌ی نیشاندانی ژنان وه‌ک کاراکتێری پاسیڤ و پاشکۆی پــیــاوان ،پـه‌ره‌یــان به پیاوساالری داوه .ل ه زۆربه‌ی فیلمه‌کاندا ،پیاوان رۆڵی یه‌که‌میان هه‌یه و وه‌ک قاره‌مانی فیلم رۆل ده‌گێرن به‌اڵم ژنان زۆربه‌ی کات رۆلی الوه‌کیان پێ ده‌درێ .بۆ نموونه به پێی لێکۆلینه‌وه‌ی که مارتا الوزنMartha( ، ،)Lauzenماموستای زانکۆی سان دیاگۆ ،ئه‌نجامی داوه به‌شداری ژنان له 100فیلم که له ساڵی 2013 زۆرتریان فرۆشیان هه‌بووه به‌مشێوه بووه؛ ته‌نیا %15 قاره‌مان و که‌سی یه‌که‌می فیلمه‌کان ژن بوون ،ته‌نیا %29کاراکتێره گرینگه‌کان و %30ئه‌و کاراکتێرانه‌ی قسه‌یان کردوه ژن بوون .که‌وایه له‌و 100فیلمه نزیک %70کاراکتێره ژنه‌کان ،له‌و فیلمانه‌دا به‌شدار بوون به بێ ئـه‌وه‌ی قسه بکه‌ن .ئه‌و فیلمانه ئه‌و ڕوانگه‌یه پــه‌ره پــێ ده‌ده‌ن و دووبــــاره‌ی ده‌ک ـه‌ن ـه‌وه کـه ژنــان ناتوانن رۆلی سه‌ره‌کی و گرینگ وه‌ئه‌ستۆ بگرن .به‌اڵم ئه‌گه‌ر خه‌ڵک ببینن که ژنان له نێو فیلمه‌کاندا رێبه‌ر و به‌رێوه‌به‌رن ،ئـه‌وه خه‌ڵک هان ده‌دا که له ژیانی واقعیش دا متمانه‌ی زیاتر به ژنان بکه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی به‌رپرسیاره‌تی رێبه‌ری و به‌رێوه‌به‌ریان پێ بده‌ن .گینا ده‌یویس له ساڵی 2005له فیلمێکدا به ناوی کاماند ئین چیف ( )Command in chiefرۆلی سه‌رۆک کۆماری ئه‌مریکای گێرا .دوای فیلمه‌که ڕاپرسییه‌کی ئه‌نجامدا که له‌ودا %68به‌شداربووان که فیلمه‌که‌یان دیتبوو ،ره‌زامه‌ندی یه‌کی زۆرتریان په‌یدا کردبوو بۆ ئه‌وه‌ی سه‌رۆک کۆمارێکی ژنیان هه‌بێ. ته‌له‌ڤیزیونه‌کان ژنانی گه‌نج زیاتر نیشان ده‌ده‌ن و ئه‌وه‌ش ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئه‌و به‌کارهێنانه ئامرازی و سێکسی‌یه که میدیا له ژنان و جه‌سته‌ی ژنان ده‌یکا. بۆ نموونه ژنانی ئه‌مریکی له نێوان ته‌مه‌نی 20بۆ 30
ساڵ ته‌نیا %39حه‌شیمه‌تی ژنانی ئه‌مریکا پێکدێنن. ئ ـه‌وه له حالێکدایه که %70ئـه‌و ژنانه‌ی له میدیای ئه‌مریکادا دا نیشان ده‌درێن ،ته‌مه‌نیان له نێوان 20بۆ 30ساڵ دایه.ته‌له‌ڤیزیۆنه‌کان له نێو فیلمه‌کانی دراما، ڕوانگه کۆن و نه‌رێنی‌یه‌کان له‌هه‌مبه‌ر ژنــان بهکار ده‌هێنن تا پیاوساالری له زه‌ینی مندااڵن وه‌ک شتێکی ئاسایی و سروشتی جێ بگرێ .به پێی لێکۆلینه‌وه‌یه‌ک ک ـه رێــکــخــراوی گینا ده‌یــویــس (Geena Davis )Institution ئه‌نجامی داوه ،له نێوان 129فیلمی دراما که ئه‌وان سه‌یریان کردوه ،ته‌نیا % 28.3کاراکتێره قسه‌که‌ره‌کانی ئه‌و فیلمانه له ره‌گه‌زی مێ بوون؛ بۆ ئه‌و درامایانه‌ی تایبه‌ت بـه مــنــدااڵن ب ــووه ،ته‌نیا %30.8کاراکتێره قسه‌که‌ره‌کان له ره‌گه‌زی مێ بوون .به‌و پێیه ئه‌و فیلم و درامایانه مندااڵن وا په‌روه‌رده ده‌که‌ن که بێ ده‌نگ و پاسیڤبوون تایبه‌تمه‌ندییه‌کی ئاسایی ژنانه و ئه‌وان له داهاتوودا پێویست ه پاسیڤبووبی ژنان به به‌راورد به پیاوان وه‌ک شتێکی ئاسایی وه‌ربگرن. «کیسه‌له‌کان ده‌توانن بفرن» یه‌کێک له به‌رهه‌مه به‌ناوبانگه‌کانی ده‌رهێنه‌ری کورد ،به‌همه‌نی قوبادی یه .ئه‌و فیلمه باسی ژیانی دژواری کۆمه‌لێک منداڵ له که‌مپ له ساڵی 2003له عێراق ده‌کــا .فیلمه‌که ســێ کــاراکــتــێــری سـ ـه‌ره‌ک ــی هــه‌یــه؛ دوو کـــور به نــاوه‌کــانــی هه‌نگاو و سه‌ته‌الیت و کچێک بـه نــاوی ئاگرین .س ـه‌ره‌رای ئـه‌وه‌ی هه‌نگاو دوو ده‌ستی نیه، ئه‌و قاره‌مانی ئه‌و فیلمه‌یه و پارێزگاری له ئاگرینی خوشکی ده‌کا .ئاگرین له‌و فیلمه‌دا کاراکتێرێکی پاسیڤی هه‌یه؛ ئه‌و تاکه کاری ئه‌وه‌یه ئاگای له منداڵه‌که‌ی بێ و له کۆتایی دا خۆی ده‌کــوژێ .فیلمی «کیسه‌ڵه‌کان ده‌توانن بفرن» له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا توانێوێتی ئازاری ئه‌و منداڵه کوردانه به باشی نیشانی بینه‌ر بدا ،به‌اڵم ته‌نیا کاراکتێری سه‌ره‌کی مێینه‌ی ئه‌و فیلمه‌ی ،ئاگرین ،وه‌ک کاراکتێرێکی بێ ئیراده نیشان دراوه .فیلمه‌که بۆ ژنان هه‌ڵگری په‌یامێکی ئه‌رێنی و هیوابه‌خش نیه.
رۆژنامه و پیاوسااڵری
رۆژنامه‌کان وه‌ک به‌شێک له میدیا ده‌توانن ببن ه هۆکاری مانه‌وه و په‌ره‌گرتنی پیاوساالری .رۆژنامه‌کان زۆربه‌ی کات له رێگه‌ی که‌ڵک وه‌رگرتن له زمانێکی سێکسی ،توانا و ده‌ستکه‌وته‌کانی ژنان بچووک نیشان ده‌ده‌ن .زمانی سێکسی به زمانێک ده‌وتــرێ که به شێوه‌یه‌کی یه‌کسان و دادپــه‌روه‌رانــه هه‌ڵسوکه‌وت له‌گه‌ڵ ره‌گه‌زه‌کان ناکا و له رێگه‌ی که‌ڵک وه‌رگرتن له هێندێک ده‌سته‌واژه ،یه‌کێک له ره‌گه‌زه‌کان ،زۆربه‌ی کات ژنــان ،ســووک و بچووک نیشان ده‌دا .تایتێلی رۆژنامه‌کان زۆربه‌ی جار روخساری ژنان به‌رجه‌سته ده‌کاته‌وه له‌حالێکدا به نیسبه‌ت پیاوان ،جه‌خت له‌سه‌ر شاره‌زایی و به‌رپرسیاره‌تیان ده‌کا .ناوه‌ندی بریتانیا بۆ ژنان له به‌شی زانست ،ئه‌ندازیاری و ته‌کنۆلۆژی ( )UKRCبۆ ماوه‌ی 6مانگ سه‌یری 12رۆژنامه‌ی به‌ناوبانگی بریتانیای کردوه و بۆی ده‌رکه‌وتووه که ئه‌و رۆژنامانه له‌هه‌مبه‌ر %50ژنانی پسپۆر و زانا باسی ستایلی جل و قژی ئه‌و که‌سانه‌یان کردوه له‌حالێکدا ته‌نیا بۆ %20پیاوانی هاوئاست ئه‌و کاره‌یان کردوه. هه‌روه‌ها له ته‌واوی ئه‌و که‌سانه‌ی ئه‌و رۆژنامانه له‌و 6مانگه‌دا وه‌ک شاره‌زا نه‌قلی قه‌وڵیان لێ وه‌رگرتوون، %80له ره‌گــه‌زی نێر و ته‌نیا %20له ره‌گــه‌زی مێ بوون .له زۆربه‌ی رۆژنامه‌کان دا ،پیاوانی پیاوساالر خاوه‌ن ئیمتیاز و سەرنووسەر و نووسه‌رن ،هه‌ر بۆیه جیهانێکیش که نیشانی ده‌ده‌ن له به‌رژه‌وه‌ندی پیاو دایه. زۆرێک له‌و دروشمانه‌ی ته‌نانه‌ت باس له ئاشتی نێوان نه‌ته‌وه‌کانیش ده‌که‌ن هه‌ڵگری زمانێکی سێکسی و پــیــاوســاالران ـه‌ن .بــۆ نموونه دروشمگه‌لێک وه‌ک «کورد و تورک بران» یان «کورد و عه‌ره‌ب بران» هه‌ڵگری زمان وعه‌قالنییه‌تێکی پیاوساالرانه‌یە چونکه پێوه‌ندی نێوان دوو نه‌ته‌وه به پێوه‌ندی نێوان پیاوانی ئه‌و دوو نه‌ته‌وه‌یه کــورت ده‌کـه‌نـه‌وه .هه‌روه‌ها ئه‌و دروشمانه نوێنه‌رایه‌تی نه‌ته‌وه به نوێنه‌رایه‌تی پیاوان کورت ده‌که‌نه‌وه .به جێگه‌ی ئه‌و دروشمانه ده‌کرێ بلێین «کورد و تورک هاوڕێن» یان «بژی هاورێیه‌تی کورد و تورک» .له زمانی ئینگلیسیش دا پێشتر وشه‌ی Menک ه به مانای پیاوان دێ ،بۆ ئاماژه به مرۆڤه‌کان به‌کارده‌هێنا به‌اڵم به هۆی گه‌شه‌ی ره‌وتی فێمێنیستی، ئه‌وانیش پێداچوونه‌وه‌یان به زمان و ئه‌ده‌بیاتی خۆیان کردوه و ئێستا زۆربه‌ی کات له وشه‌ی Humans که ته‌عبیر له ژن و پیاو ده‌کا بۆ ئاماژه به مرۆڤه‌کان که‌ڵک وه‌رده‌گرن. شێوه‌ی دارشتنی هه‌واڵێک ده‌کــرێ به شێوه‌ی سێکسی بێ و هه‌وڵ بۆ بایه‌خ دان ب ه پیاوان و بچووک کردنه‌وه‌ی ژنان بدا .لێره‌دا چاو له تایتێلی راپۆرتێک ده‌که‌ین که سۆران عومه‌ر له رێکه‌وتی 2014/12/3له سایتی خه‌ندان باڵوی کردۆته‌وه .تایتێلی راپۆرته‌که ئه‌وه‌یه« :ئه‌و ئافره‌ته‌ی له لوبنان ده‌ستگیر کراوه ژنی ئه‌بووبه‌کر به‌غدادی نییه« .تایتێله‌که به ناونه‌هێنانی
ناوی ژنه‌که ،ئه‌و په‌یامه به به‌رده‌نگ ده‌دا که ئه‌وه‌ی گرینگه مــێــردی ئ ـه‌و ژنـه‌یـه ن ـه‌ک خــۆی .راپۆرته‌که لــه درێـــــژه‌دا ده‌لـــێ کــه ئـ ـه‌و ژنـ ـه خــوشــکــی عــومـه‌ر عه‌بدوڵحه‌مید دلێمی‌یه که ئه‌میری یه‌کێک له که‌تیبه سه‌ربازی یه‌کانی داعشه .راپۆرتنێر له زه‌قکردنه‌وه‌ی ئه‌بووبه‌کر به‌غدادی‌یه‌وه ده‌روا بۆ به‌رجه‌سته‌کردنی پیاوێکی دیکه به نــاوی عومه‌ر عه‌بدولحه‌مید به بێ ئه‌وه‌ی هیچ ئاماژه‌یه‌ک به‌وه بدا که ئه‌و ژنه واته سه‌جا عه‌بدولحه‌مید دلێمی کێیه و چ ده‌ورێکی له داعش دا هه‌بووه .بیرکردنه‌وه‌ی پشت ڕاپۆرته‌که ئه‌وه‌یه که ئه‌و ژنه وه‌ک خۆی گرینگ نیه ،به‌ڵکوو کاتێک گرینگی په‌یدا ده‌کا ک ه ژن یا خوشکی پیاوێکی گرینگ بێ.
رێکالم و پیاوساالری
ئه‌گه‌رچی رێکالم ده‌توانێ کاریگه‌ری خراپی له‌سه‌ر هه‌ر دوو ره‌گه‌زی مێ و نێر بێ به‌اڵم زۆربه‌ی کات ره‌گـه‌زی مێینه ده‌کاته ئامانج و ئامراز .رێکالمه‌کان هـ ـه‌وڵ ده‌ده‌ن هه‌ستێکی نائه‌منی ســایــکــۆلــۆژی و دڵه‌راوکێ له ژنــان دروســت بکه‌ن تا په‌نا بۆ کرینی شتومه‌کی جوانکاری به‌رن .زۆربه‌ی رێکالمه‌کان له ژنانی کز و سپی پێست که‌ڵک وه‌رده‌گ ــرن .ئامانج لـه‌و رێکالمانه ئه‌وه‌یه که به به‌رده‌نگی ژن و پیاو بلێن که مۆدێل و باشترین ستایلی ئافره‌ت ئه‌وانه‌ن که زۆر کزن ،پێستی سپی و سافیان هه‌یه .ژنان به هۆی رێکالم نیگه‌رانی که‌شی خۆیان ده‌بن و هه‌وڵ ده‌ده‌ن ئه‌و ئایدیاله له له‌شجوانی ده‌سته‌به‌ر بکه‌ن .به پێی لێکۆڵینه‌وه‌ی ناوه‌ندی تێكچوونی باری خواردنی ئه‌مریکا (National Association of Anorexia ،)and Associated Disorderژنان زۆر زیاتر تووشی تێکچوونی بــاری خــواردن ده‌بــن .هه‌روه‌ها به پێی لێکۆلینه‌وه‌که %53کچانی 13ساڵی ئه‌مریکی له که‌شی خۆیان نارازین؛ ئه‌و ناره‌حه‌تی‌یه بۆ %78 ئه‌و کچانه به‌رز ده‌بێته‌وه کاتێک ده‌گه‌نه ته‌مه‌نی 17 ســاڵ .رێکالمه‌کان زۆربـــه‌ی کــات وێــنـه‌ی ئ ـه‌و کچه مۆدێالنه نیشان ده‌ده‌ن که به کامێرا و کامپیوتێر وێنه و فیلمه‌کانیان مۆنتاژ و دیزاین کراون به شێوه‌یه‌ک که هیچ چین و چرووکێک له ده‌مــوچــاو دا نیه یان هیچ به‌رزگێکیان نییه .ژنان له ئه‌مریکا سااڵنه له نێوان 12000دۆالر تا 15000دۆالر بۆ کرینی شتومه‌کی جــوانــکــاری و روێشتن بــۆ سالۆنی ئــارایــش خـه‌رج ده‌که‌ن .ئه‌و رێکالمانه ئه‌و په‌یامه به ژنان ده‌ده‌ن که گرینگ نییه چ کــرده‌وه یان سه‌رکه‌وتنێکیان هه‌بووه به‌ڵکوو شتێک که سه‌ره‌کی یه ئه‌وه‌یه که له‌شێکی جوان و رۆخسارێکی جوانیان هه‌بێ. رێکالمه‌کان به شێوه‌ی ناراسته‌وخۆ توندوتیژی به دژی ژنان په‌ره پێ ده‌ده‌ن کاتێک که له‌شی ژنان له‌ته‌نیشت کاالیه‌ک یان وه‌ک کاالیه‌ک نۆمایش ده‌که‌ن. جین کیلبورن ( ،)Jean Kilbourneده‌رهێنه‌ر و نووسه‌ر ،له‌و بروایه دایه که نیشاندانی مرۆڤێک وه‌ک ئامراز ،زۆربه‌ی هه‌ره زۆری کاته‌کان هه‌نگاوی یه‌که‌م بووه بۆ ئه‌وه‌ی شه‌رعییه‌ت به توندوتیژی له دژی ئه‌و که‌سه بدرێ؛ مرۆڤ وه‌ک شتومه‌ک نۆمایش ده‌کرێ و توندوتیژی ده‌بێته بابه‌تێکی بێ ئه‌مالوئه‌وال. لـــێـــره‌دا نــمــوونــه‌یــەک لــه رێ ــک ــام ده‌بــیــنــیــن که کۆمپانیایه‌کی ئه‌مریکی له‌ساڵی 1967بۆ فروشتنی سیگار که‌ڵکی لێ وه‌رگرت .رێکالمه‌که ئاوا وه‌سفی سیگاره‌که ده‌کا« :سیگار وه‌ک ژن وایه ،باشترینیان کز و ده‌وله‌مه‌نده.
کۆمپانیایه‌که له الیه‌ک ژنی کز و ده‌وڵه‌مه‌ند وه‌ک ئایدیال نیشان ده‌دا و له الیه‌کی دیکه ژن وه‌ک کاالیه‌ک هاوشێوه‌ی سیگار نیشان ده‌دا .ئه‌و به ئامرازکردنه‌ی ژن لـه رێــکــام دا به‌ستێنی زه‌یــنــی خــۆش ده‌کــا بۆ ئه‌وه‌ی پیاوان ژن وه‌ک ئامراز سه‌یر بکه‌ن و خۆیان به کڕیار و خاوه‌نی ژنــان بزانن .به‌و پێیه رێکالمی له‌م چه‌شنه به هێنانه‌خواری به‌های ژنان تا ئاستی کاالیه‌ک ،توندوتیژی ده‌رهـه‌ق به ژنانیش هه‌ر وه‌ک
هه‌ڵسووکه‌وتی خــاوه‌ن کــاال له‌گه‌ڵ شتومه‌که‌که‌ی، ئاسایی و نۆرمالیزه ده‌کا.
ئاکام گیری
سیستمی پیاوساالری له رێگه‌ی کۆنتروڵکردنی مــیــدیــا هــــه‌وڵ بـــۆ نـــوێـــکـــردنـــه‌وه ،بــــه‌رده‌وامــــی و به‌رهه‌مهێنانه‌وه‌ی خۆی ده‌دا .له شوێنێک دا که میدیا له زمانێکی سێکسی و پیاوساالر که‌ڵک وه‌رده‌گــرێ و ئه‌و زمانه وه‌ک شتێکی ئاسایی و ته‌نانه‌ت به‌شێک له ئازادی به‌یان وه‌رده‌گیرێ ،نیشانه‌ی به‌هێزبوونی پــیــاوســاالری و الوازی وشــیــاری فێمێنیستی له‌و کۆمه‌ڵگه‌یه دای ـه .ئه‌رکی ره‌وتــی فێمێنیستی ئه‌وه‌یه تێگه‌یشتن و وشیاری گشتی له‌هه‌مبه‌ر رۆلــی میدیا له‌هه‌مبه‌ر پـ ـه‌ره‌دان به پیاوساالری به‌رێته سـه‌رێ. فیلم ،رۆژنامه و رێکالم ده‌توانن هه‌ڵگری په‌یامگه‌لێک بن که ئامانجی به ئــامــرازکــردن و بچووک کردنی ژنان بێ .خوێندنه‌وه و لێکۆلینه‌وه‌ی فێمێنیستی بۆ میدیای کوردی ده‌توانێ به‌ستێنی هه‌بوونی میدیایه‌کی مرۆڤته‌وه‌رتر خۆش بکا. Works Cited Al-Ramahi, R. A. (2013). Sexist Manifested in the Language of Nursery Rhymes: Analysis of Sexist linguistic Features. European Scientific Journal, 8. Breitman, K. (2014, September Monday). Politico. Retrieved December 3 December, 2014, from politico: https://www.google. iq/#q=9%2F29%2F14 Caldas-Coulthard, C. R. (1995). Man in the News: the Misrepresentation of Women Speaking in News-as-Narrative-discourse. Birmanghan University International Language Debates, 8. Disorders, N. A. (2014, December 2). Anad. Retrieved December 3, 2014, from Anad : http:// www.anad.org/get-information/about-eating-disorders/eating-disorders-statistics/ Evans, K. (2012). Media Representations of Male and Female. Internet Journal of Criminology © , 8. Ghobadi, B. (Director). (2005). Turtles Can Fly [Motion Picture]. Gull, R. (Director). (2014). Ahol advertising for washing machine [Motion Picture]. Hamedy, S. (2014, March 11). Report: Just 15% of lead characters in major movies are female. Retrieved December 1, 2014, from articles. latimes.com: http://articles.latimes.com https://www.youtube.com/watch?v=hZkC_fNxmQk (Director). (2011). Misrepresentation, The media›s manipulative influence over your morals [Motion Picture]. Jenny Kitzinger, M. C. (2008). Gender, Stereotypes and Expertise in the Press: Cardiff School of Journalism, Media and Cultural Studies, iii. Media, G. D. (2012). THE THIRD GLOBAL SYMPOSIUM. THE THIRD GLOBAL SYMPOSIUM, 7. Talks, T. (Director). (2014). Looks are not everything. Believe me, I am a model. [Motion Picture]. , December 3 December).كهریم ,س2014( . xendan. Retrieved December 4 December, 2014, from Xendan: http://www.xendan.org/dreja.aspx?=hewal&jmara=20816&Jor=1
9
١٦ی جۆزەردانی ٦ _ ١٣٩٤ی ژوئەنی ٢٠١٥
وتووێژ
ژماره٦٥٧ :
رۆژنامەی
مەهین شوکرڵاڵپوور :ژنانی کورد دوای سااڵنێک خەباتی بێ‌وچان‌و ئەزموونێکی زۆر، بەاڵم هێشتا ئەو جێگایەی کە شیاوی تێکۆشانیان بێت ،نیانە لە ٨ی مارسی ٢٠١٥ی زایینی بەرامبەر بە ١٧ی رەشەمەی ١٣٩٣ی هەتاوی لە الیەن دەستەیەک ژنە فێمینیستی کوردەوە «پارتی فێمینیستی کوردستان» دامەزراوە .بۆ ناساندنی زیاتری ئەم پارتە کوردستان وتووێژێکی لەگەڵ یەکێک لە دامەزرێنەرانی پارتی فێمنیستی کوردستان ،بەڕێز مەهین شوکروڵال پوور پێک هێناوە کە سەرنجتان بۆ ئەم وتوێژە رادەکێشین: مەهین خــانــم! پێمان باشە لە زمــان ئێوەوە کە یەکێکن لە دامەزرێنەرانی (پارتی فێمینیستی کورد) ،باسێک لەم پارتە بکەن و ئامانجتان لە دامەزرانی ئەو پارتە چیە؟ مــەهــیــن شــوکــرڵــاپــوور :لە کــومــەڵــگــای ک ــوردس ــت ــان هــەرچــی دروشــمــی یەکسانی‌و بەرابەرییە، قسەی سەر زاری هەموو کەسێکە چ پارتە سیاسییەکان چ رۆشنبیران، بـــــەاڵم ئـــــەوە کـــە هــەمــووکــاتــێــک دەبــیــنــرێــت نــەبــوونــی کـــــردەوە و تێروانینی پیاوساالرانەیە .بەداخەوە ژن لە کومەڵگای پیاوساالری ئێمەدا کــەرەســەیــەکــە ب ــۆ رازانــــدنــــەوەی ویــتــریــنــەکــان‌و ئـــــەوەی مــۆدێــرن نیشانیان بــەدات ،بــەاڵم لە راستیدا ئاواتەکانی ژنانە کە لە ژێر زەختی پ ــی ــاوس ــاالری ــدا دەخــنــکــێــت .تەنیا جەستەی ژنە کە بایەخی هەیە نەک توانایی‌و لێهاتووییەکانی ژنان. ژنــانــی کـــورد دوای سااڵنێک خــەبــاتــی بــێ‌وچ ــان‌و ئەزموونێکی زۆرو بــە دەیـ ــان قــوربــانــی ،بــەاڵم هێشتا ئــەو جێگایەی کــە شیاوی تێکۆشانیان بێت نیانە .ژنان ئەتوانن بەرێوبەری باش بن و سەربەخۆتر لــە پــیــاوان لــە گــورەپــانــی خــەبــات‌و تــێــکــوشــانــی کـــوردســـتـــان پــێــگــەی خۆیانیان بێت .لە هەمان کاتدا باشتر ئەتوانن دژی سیستەمی پیاوساالری کــار بــکــەن‌و بــڕیــاری سەربەخۆتر ب ــدەن .لەبیرمان نەچێ هــەر ژنــان قوربانی سیستەمی پیاوساالری نین. پیاوانیش قوربانی ئەو سیستەمەن کە لە فەرهەنگ و کۆمەلگایەکی ئازاد و یەکسان و ئارام بێبەشیان دەکا. ژنانی رۆژهــەاڵت دەبێت ئەزموونی بــاشــووریــان لــە بــەرچــاو بــێــت کە ن پ ــاش ســااڵنــێــک خــەبــات ،بــۆ ژنــا هیچ دەستکەوتێکی نەبوو .ژنان لە خەباتدا بەشدار بوون و قوربانیان دا ،بەاڵم دەسەاڵت و بڕیاردان بەر پیاوان کــەوت و بــەداخــەوە رۆژ لە دوای رۆژ توندوتیژی دژ بە ژنان لە جیاتی نزم بێتەوە پەرەی سەند! ژنانی باشوور هەلێکیان بۆ رەخسا کە دەبوا خۆیان رێک بخەن و ببنە نموونەی بزاڤی ژنــان بۆ یەکسانی لە ناوچەکەدا بــەاڵم بە تــەواوی بە پێچەوانە دەرچوو. ئیستاش بەرای ئێمە مافی ژنانی رۆژهــەاڵتــە کە بە پشت بەستن بە گــشــت ئــەزمــوونــەکــان بیانهەوێت نیوەی دەسەاڵتی سیاسی بە ئەستۆ بگرن .بۆ ئەم مەبەستەش تەنیا رێگا ئەوەیە کە بە هێزی سیاسی خویان لە گورەپان و پانتای سیاسی بەشدار بن چونکە ساڵهای ساڵە پارتەکانی‌تر تاقی کراونەوە و بەداخەوە ژن زیاتر لـــەوەی گــەشــە بــکــات بــە وتــنــەوەی «ژنان ناتوانن»« ،خۆیان الوازن»، «خۆیان نایانهەوێ» و هتد ،تەحقیر کــــــراون .ب ــەڕاس ــت ــی ه ــۆک ــارەک ــان زۆرن بۆ دروســت بوونی پارتێکی فمێنیستی. ئێوە لە ناوەکەتان‌ڕا دیارە کە پارتێکی رادیکاڵن ،کەوایە لەگەڵ زۆر دابــونــەریــت و کەلتووری کــۆمــەڵــگــەی کـــورد کــە پـــڕن لە سڕینەوە و هەاڵواردن دژی ژنان، دەبێ شەڕ بکەن ،یان بە واتایەکی دیکە بەربەرەکانی جیددی بکەن. شێوەی تێکۆشانتان لەمبارەیەوە چۆن دەبێ؟ مەهین شــوکــرڵــاپــوور :ئێمە شانمان وەبەر کارێکی دژوار داوە کە تا ئیستا لە کۆمەڵگای کوردستان وەک تابۆیە ،هەوڵی بێوچان و هێزی زوری دەوێــت بۆ سەڕینەوەی ئەو
کەلتوورو داب و نەریتە دژە ژنەی بە درێژایی مێژوو لە فیکرو کردەوەی ک ــۆم ــەڵ ــگ ــادا نــەقــشــی بــەســتــووە. بــەوحــالــەش پێمان وا نیە وشــەی رادیکال وشەیەکی پر بە پێست بێ بۆ وەسفی ئێمە ،چونکا رادیکال بوون بە پێی پێوەرەکانی زەمان و شوێن شتێکی رێــژەیــیــە .واتــە شتێک الی الیەنێک یا شوێنێک یا لە زەمانێکدا رادیکال دیارە الی الیەنێکی تر و لە شوێن و زەمانێکی تردا دواکەوتوو نەریتی دیـــارە .بــۆ نموونە کاتێک پێشەوا قازی دەستی دایە دروست کردنی پارت و دامەزراندنی کۆماری کوردستان زۆر کــەس داچلەکیون و پێیان شتێکی رادیــکــال بــووە ،لە حالێکدا زۆر کەس ئیستا خۆزگە بەو کات و ساتە دەخوازن. با لەبیرمان نەچێ شەپۆلەکانی فێمینیزم هێواش هێواش لە ناوەندەوە گەشتۆتە پەراوێز .ئەوەی بمانەوێ ژنــان نیوەی دەســەاڵتــی سیاسییان بێت داخوازی ١٠٠ساڵ لەمەوبەری شەپۆلی یەکەمی فێمینیزم بــووە. هەرچەند هێشتا ئەو داخوازیە سەتا ســەت لــە جیهاندا وەدی نەهاتوە، بــەاڵم داخوازیەکی تــازە و رادیکاڵ نیە .بــەهــەرحــاڵ لــە ســەرتــاوە ئێمە هــەوڵ دەدەیــن بۆ مسۆگەر کردنی دادپەروەری لە نێو رەگەزەکان چ ژن و چ پیاو ،هەروەها بۆ بەدەستهێنانی نـــیـــوەی دەســــەاڵتــــی ســیــاســی و جێگەی هاوتەرازی ژنان و پیاوان لە کۆمەڵگای کــوردســتــان‌دا .هەوڵ دەدەیــن بۆ گــەشــەدان‌و پەرەپێدانی ئاگایی ژنان بۆ ناسینی مافەکانیان‌و هــاوکــات ب ــەرز کــردنــەوەی ئاستی بڕوابەخۆ بــوون لە ژن ــان‌دا کە بە هــێــزی خــۆیــان ئــەتــوانــن لــە هەموو بوارەکاندا سەرکەوتوو بن. هەروەک دەزانن فێمینیستەکان لق و پۆپی جۆراوجۆریان هەیە، پارتەکەی ئێوە لەباری ئیدەو بــــاوەڕەوە ،ســەر بە چ لقێک لە فێمێنیزمە؟ یانی ئەزموونتان لــە کــام لــق لــە فێمێنیستەکان وەرگرتوە؟ مــەهــیــن شــوکــرڵــاپــوور :لە پێرەوی ناوخۆی پارتی فێمێنیستی کــوردســتــان پێناسەی فێمێنیزم لە روانــگــەی ئێمەوە نــووســراوە .ئێمە خۆمان تەنیا لە یەک لقی فێمینیستی دا کە بە پێی ئایدیۆلۆژیە باوەکان دابــەش کــراوە نابینینەوە .دەتوانین بڵێین ئێمە ئــەزمــوونــمــان لــە لقێ فێمێبیزمی رادیکاڵیش وەرگرتوە لەو رووەوە کە پێمان وایــە فیمینیزمی رادیكاڵ بۆچوونێكە كە پیاوساالری بە ریشەی گرفتەکانی ژنان دەزانێت. لــەراســتــیــدا فیمینیزمی رادی ــك ــاڵ پـــیـــاوســـاالری وەك سیستمێكی دەسەاڵت سەیر دەكات كە كۆمەڵگا بەشێوەی پەیوەندییەكی ئاڵۆز لەسەر بنەمای پێش گریمانەی باندەستی پــــیــــاوان ،رێــــك‌دەخــــات‌و لــــەوەش بــۆ چــەوســانــدنــەوەی ژنـــان كەڵك وەردەگرێت .فیمینیستە رادیكاڵەكان پێیانوایە هــــەاڵواردن‌و نایەكسانی رەزگــــەزیــــی بـــەهـــۆی دەســـەاڵتـــی «سیستمی پیاوساالری»ە .سیستمی پــیــاوســاالری لــەهــەر كۆمەڵگایەك لەگەڵ جۆرێك لەدابەشكردنی كاری رەگــەزی بەهێز‌و سەقامگیر دەبێت. فیمینیستە رادیكاڵەكان پێیانوایە كە دەبێت گومان لەسەر هەر یەك لە روبــەرەكــانــی ژیــانــی ژنــان بكرێـت كە لەئێستادا بە «سروشتی» دێتە ئەژمار‌و ،بەدوای دۆزینەوەی رێگە نوێكان بۆ تــەواوی كاروبارەكانی ژیان بن .هاوکات ویستی بەشداریی یــەکــســان و نیوانیو لــە دەســەاڵتــی
ســیــاس‌یــدا و هــــەول ب ــۆ گــۆریــنــی یاسا لــە رێــگــای دەســەاڵتــداریــیــەوە دەچێتە خانەی فێمینیزمی لیبێرال. لــە هــەمــان کـــات‌دا لــە روانــگــەکــانــی سۆسیال فێمینیزمیش بێ بەش نین. کەواتە باشترە وەک لقێکی تایبەتی فێمینیزم نەمانبینن .ئێمە فێمینیستی کــوردیــن کــە بــە پێی تیۆرییەکانی ئینتێرسکشنالیستی ،کێشەی جیندەر و کێشەی نەتەوایەتیمان ئاوێتەی یەکترە و پێکەوە گرێ دراون.
پــارتــی فێمینستی کــوردســتــان تــازە دامــــەرزاوەو هێشتا پەیوندی راســتــوخــۆمــان وەکــــوو حیزبەکە لەگەڵ حیزبەکان و رێکخراوەکانی ژن ــان ــی کــــورد ن ــەگ ــرت ــووە .دیـــارە بوکاری جیددی و بێوچان دەبێت پەیوندی نەزیکمان لەگەڵیان بێت‌و هاوکاری یەکتر بکەین کە لە راستیدا ئامانجەکانمان هــاوبــەشــەو تەنیا رێگەی گەیشتن بە ئامانجەکانمان رەنگە هاوشێوە نەبێت.
جـــیـــاوازیـــی ئــێــوە لــەگــەڵ رێکخراوەکانی دیکەی ژنانی کورد لــە چ دایـــە؟ پێوەندییەکانتان لەگەڵیان چــۆن دەبــێ؟ شێوەی کــار و تێکۆشانتان و بازنەی چاالکییەکانتان چۆن و کوێیە؟ مەهین شوکرڵاڵپوور :کــاری رێــکــخــراوە لــە گــەڵ حــیــزب وەکــوو ساختار جیاوازە .هەر بەو پێیەش ســنــووری داخــوازیــیــەکــان هەندێک جــیــاواز دەبـــن .دیـــارە رێــکــخــراوە دەتوانی بە دوو دەستە دابەش بکرێ.
ئێوە دەڵێن لە هەموو کەرەسە پیشکەوتووەکانی جیهانی مودێرن کەڵک وەردەگرین بۆ بەرەوپیش بردنی خەباتەکەمان ،لە حالێکدا کۆمەڵگەی کورد کۆمەڵگەیەکە کە زۆری ئەندامانی دەستیان بەم کەرەسە پیشکەوتوانەی جیهانی ن راناگا .ئەم بۆشاییە چۆن مۆدێر پڕ دەکەنەوە و چۆن وا دەکەن کە دەنگتان بە هەموو چین‌و توێژەکان بگا؟ مەبەستم ئەوەیە چۆن دەتوانن گــۆڕان لەنێو کۆمەڵگەدا دروست
پارتی فێمینستی کوردستان تازە دامەرزاوەو هێشتا پەیوندی راستوخۆمان وەکوو حیزبەکە لەگەڵ حیزبەکان و رێکخراوەکانی ژنانی کورد نەگرتووە .دیارە بوکاری جیددی و بێوچان دەبێت پەیوندی نەزیکمان لەگەڵیان بێت‌و هاوکاری یەکتر بکەین کە لە راستیدا ئامانجەکانمان هاوبەشەو تەنیا رێگەی گەیشتن بە ئامانجەکانمان رەنگە هاوشێوە نەبێت رێــکــخــراوەی نــاحــکــوومــی یــا خــود ســەربــەخــۆ( )NGOو رێکخراوەی نــاســەربــەخــۆ کــە دەتــوانــێ لــە ژێر دەســەاڵتــی بــۆ نــمــوونــە حیزبێ‌کدا بێ .رێکخراوە حیزبییەکان بە هۆی ئـــەوەی هــەرکــامــە لــە چــوارچــێــوەی حــیــزبــێ ـک‌و ئ ــای ــدۆل ــۆژی حیزبێک دامـ ــەزراون و بەرێوبەرایەتی ئەو حــیــزبــانــەش بــێ ئــەمــاوال پــیــاوانــە و پــیــاوســاالرانــەیــە ،نــاچــارن هێڵە گشتییەکانی حیزبەکەیان بپارێزن‌و ئەمە بۆ خۆی زۆر جار سنووریان بۆ دادەنــێــت لە داخوازیەکانیان‌دا، بەاڵم هەر ئامانجەکانمان لە کۆتاییدا بە ئاراستەی یەکسانی دەڕوات.
بکەن و روانینەکان بەرانبەر بە ژن بــگــۆڕن کــە تەنانەت خــودی ژنانی چاالک زۆربەیان لە وشەی فێمێنیست هەڵدەبەزنەوە ؟ مەهین شوکرڵاڵپوور :حیزبی فێمێنستی کوردستان پارتێکی نوێ لــە روژه ــەاڵت ــی نــاوەڕاســتــە کــە بە چەمکی فێمینیستی هاتوەتە گوڕەپانی خەبات .بە بڕوای ئێمەیش لە ئێستای بـــارودۆخـــێ ســیــاســی کــوردســتــان پارتێکی ئــاوا هێشتا جێنەکەتووە چ بــو خەڵکی ئــاســایــی و تەنانەت لەوانەیە بۆ ژنانی چاالکیش برێک نامۆ بێ ،بــەاڵم ئــەوە نابێتە هۆکار بۆ پاشەکشە کــردن و ماتلی کات
و دۆخێکی نادیار بوون .هەرشتێک دەســپــێــکــێــکــی هــەیــە .هـــەروەهـــا لە دەورووب ــەری ــش ــم ــان ل ــەم هــەواڵنــە دەدرێ .بــۆ نــمــوونــە ل ــەم مـــاوەدا حزبێکی ژنــان لە لوبنان دام ــەزرا. نابی چاومان لەو واقعیەتە ببەستین کە شەپۆلەکانی فێمینیزم گەشتۆتە رۆژهەاڵتی ناوەراست و الی ئێمەش و خەریکە کۆمەڵگامان دەلەرێنێ. هەر سەیری ژمارەی ژنانێک بکەن کە باس لە مافی خۆیان دەکــەن و سەرنج دەدەنە کێشەکانیان .لە چاو دە ســاڵ لەمەوبەردا جیاوازییەکی زۆر دەبیندرێ .هەروەها بۆ پێتان وایــە زۆری ئەندامانی کۆمەڵگای کــــوردی دەســتــیــان بـــەم کــەرەســە ن پیشکەوتوانەی جیهانی مــۆدێــر راناگا؟ ئیستاکە نە تەنیا لە الدێکان کــە تەنانەت لــە سفرترین نوقتەی مــەرزیــدا مۆبایلی ئینتەرنێتدار و ساتەالیت هەیە .گرینگ ئەوەیە لە بەکار هێنانی ئامێرەکانی پێوەندیدا راستییەکانی کۆمەڵگامان لەبەرچاو بێت و تووشی هەڵەی سلەکتیویزم واتە خەباتی ئینتەرنێتی نەبین کە من لە دوورەوە دادەنیشم ،شەرابەکەم پــۆک پــۆک دەخــۆمــەوە و بە کلیکی کۆمپیوتێرێک فەرمان دەدەم خەڵک لــەنــاو خــۆ بڕژێنە دەر و ئینقالب بکەن! ئیستا دەورەیــــەکــــی گــــوزارە. دوو جــــۆر ف ــک ــری نــــوێ و کــۆن خەریکی مشتومڕن .لــە الیــەکــەوە سیستەمی پــەروەردە لە کۆمەڵگای کوردستاندا سیستەمێکی تا سەر ئیسقان پیاوساالرەو کاریگەریەکانی ئەوەندە قووڵن کە تەنانەت برێک لە ژنانیش لە فێمنیزم سڵ دەکەنەوەو لە هەر کاردانەوەیەک بەرامبەر بە فێمنیزمدا سەرەتا بە خێرایی دەڵێن کــە ئێمە دژی پــیــاو نــیــن .ئــەمــە ال کاتێکدایە کە فێمنیزم دژایەتی بیرو فیکری پیاوساالری دەکاتەوە نەک پیاوان وەکــوو تاک .فێمنیزم بە گژ نایەکسانی‌و هــەاڵواردنــی رەگەزیدا دەچێتەوەو مەبەستی نیە رەگەزێک ژێر دەستەو ئەوی دیکە سەردەست بــکــات .هــەرچــەن بــاســی راگــرتــنــی قــــودرەت ودەســەاڵتــیــش لــە الیــەن رەگەزێکەوە ،ئەگەرچی دەسەاڵتێکی بچووکیش بــێ لــەم بــاســەدا دەور دەگێرێ بەاڵم باسێکی دورودرێــژە و لێرەدا ناگونجێ .لە الیەکی ترەوە بە هــۆی پەرەسەندنی ئامێرەکانی پێوەندی و زانیاری ،ئاگایی تاکەکانی کۆمەلگا چۆتە سەر و ژنانی جیلی ئیمرۆ زۆر لــەگــەل جیلی پێشوو جیاوازن .زانیاری تەنانەت سەتحیش بــێ دەبێتە مــایــەی تێفکرین .ژنــان دەخوێننەوە و دەبیستن .دیارە الی خۆیان بیر دەکــەنــەوە باشە بۆچی و تا کەی کۆیلەتی؟ وەک مرۆڤێک چیمان لــە پــیــاو کەمترە کــە دایمە سەرکۆنە و سەرکوت بکرێین؟ ژنانی پێشمەرگە سەیری خۆیان دەکــەن. دەبــیــنــن ساڵها خــەبــاتــیــان کـــردوە، زیاتر لە پیاوانیان نەکردبێ کەمتر نەبوە .دەی لەخۆیان دەپرسن بۆ هەر دەبێ یەک رەگەز ساالر بێ و گشت توانایی رەگەزەکەی تر ئیهمال بکرێ؟ بۆچی ژن لە سەرۆکایەتی و دەبیرکولی و رێبەرایەتیدا هەر نەبێ و نەبێ؟ واڵمی ئەو پرسیارانەیە کە زەروورەتی هاتنە مەیدانی پارتێکی فێمێنیستی دەردەخــــــات بــەئــااڵی یەکسانی کــە هــێــزو تــوانــاکــانــی بۆ گوڕانکاری بنەڕەتی لە کۆمەڵگای پیاوساالری دانــاوە و بە دڵنیایەوە کارێکی ســەخـت‌و دورودریــــژی لە ئەستۆیە. ئێمە تــێــدەکــۆشــیــن بــۆ ئ ــەوەی ب ــت ــوان ــی ــن لـ ــە هـ ــەمـ ــوو تــوانــایــیــە
ئینسانیەکانمان کەڵک وربگرین‌و هــەمــوو ئــەنــدامــان بــەرپــرس بــن لە بەریوبەردنی ئەرکەکانی حیزبدا .پلە و پایە و جیاوازیمان نیە .کەس لەکەس بەرەوسەرتر نیە و هەر ئایدیایەکی جوان و تازە بەگەرمی بەخێراتن و پێشوازی دەکرێ .پەروەردە کردنی ژنانی بە تواناو خاوەن ئیرادە یەکێک لە ئەرکە سەرەکیکانی ئێمەیە بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانمان .دیــارە لەم بارەوە زیاترو وردتر لە پێڕەوی ناوخۆمانداو هەروەها مەرامنامەدا ئاماژەمان پێی داوە. پــارتــی فیمینیست ،چۆن دەتــوانــێ لــە دەرەوەی دنیای مەجازییش حوزووری هەبێ؟ مەهین شوکرڵاڵپوور :فکر و ئایدیا یەکسانیخوازەکانی پارتی فێمینیستی کــوردســتــان کــە بچێتە مێشک و باوەرەکانەوە ،گرینگترین دەســکــەوتــە .دەسکەوتی واقعی نە مەجازی .بۆ پێتان وایە ئەو مۆدێلی حیزبایەتی الی ئێمەی کــورد واتە هــەبــوونــی دەفــتــەر و دەســتــەک و ئــــۆردووگــــا و هــێــزی چ ــەک ــداری (هەرچەن لە دەری واڵت) مۆدێلی واقعییە و هەرالیەنێک ئەوانەی دانەنا مەجازیە؟ ئیتفاقەن ئەوە مۆدێلێکی کۆنی سۆڤییەتە و زۆری ــش بــاوی نــەمــاوە و ئــەزمــوونــیــش نیشانمان دەدا چ ــەن ــدان واڵمـــــدەر نــەبــووە! دیارە سیستەمی حیزبایەتی لە هیچ ک ــوێ جــیــهــان کــامــل و بــێ رەخــنــە نــیــە بــــەاڵم هـــەن واڵتــانــێــکــێــش کە حیزبیان لە دەفتەر و دەستەیەکدا خــوالســە نـــەکـــراوە و بــێ ئـــەوەی ئۆفیسێکی دیــاریــکــراویــان بــێ ،بە کەمپەینی سیاسی کار دەکەن .ئێمە وەک پارتی فێمینیست هەوڵدەدین بــۆ بارهینانی ژن ــان ســەبــارەت بە مافەکانیان لــە دژی یــاســا ،داب و نەریتی دواکــوتــووی فەرهەنگی و کۆمەاڵیەتی ،هەوڵدان بۆ رێکخستنی ژنـــان و کــاریــگــەری ســیــاســی نــاو حــیــزب و الیــەنــە سیاسییەکان و رێکخراوەکانی دیکەی ژنان بۆ بەدی هاتنی مــاف‌و داخوازیەکانی ژنــان. ئامانجەکانی ئێمە تەنیا لە خۆمان و ئەندامەکانماندا خۆالسە ناکرێتەوە. ئەگەر بێتوو ئاڵوگۆڕی وا لە پارتە کوردییەکانماندا دروســت ببێ کە ژنانی بەراستی یەکسانیخواز ،نە بەڵێ وێــژ و ویترین ،ببنە رێبەر و سکرتری پارتەکان ،و هەروەها ژنان بۆ کاری هاوبەش لێک نزیک بــنــەوە (بــە پــێــچــەوانــەی رێــبــەرانــی پیاویان کە بــەداخــەوە دایمە دژ بە یەک و ناکۆکن) ئەوە ئێمە بە بەشێک لــە ئامانجەکانمان گەیشتووین و زۆریش پێی خۆشحال دەبین. دەکرێ باسێک لە بەرنامەکانی خۆتان لە بوارە جۆراوجۆرەکان دا بکەن؟ مەهین شوکرڵاڵپوور :پارتی فێمێنیستی کوردستان خــوازیــاری پێک هاتنی کۆمەلگایەکی ئاسوودەیە بۆ هەمووتاک و مروڤێک کە تێدا ژیـــان دەکــــات .بــو بەدیهاتنی ئەم مــەبــەســتــە ئــێــمــە وەک حیزبێکی فمێنیستی ئامانجی سااڵنەمان دیاری کردەو بە پێی ئەو ئامانجانە پێویستە هــەنــگــاو بــە هــەنــگــاو بچینە پێش. ئێمە خۆمان بە حیزبێکی مەجازی نازانین بەلکوو حیزبێکی بەرهەمی شۆرشێکی فیکری ژنانین ،بەاڵم بە هەموو شێوازێک کەڵک لە دنیای مەجازیش وەرئەگرین بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانمان.
8
١٦ی جۆزەردانی ٦ _ ١٣٩٤ی ژوئەنی ٢٠١٥
سیاسی
ژماره657 :
رۆژنامەی
خوێندنه‌وه‌ی بزووتنه‌وه‌ی ڕێفۆرم ل ه ئێران بۆ دۆزی کورد
ئازاد که‌ریمی ڕۆژی دووی جۆزه‌ردانی ساڵی 2( 1376خرداد)ی هه‌تاوی ڕۆژێکی مێژوویی بوو بۆ کۆماری ئیسالمی ئێران ،ڕه‌وتــی سیاسی‌و هه‌روه‌ها بزووتنه‌وه‌ی کــورد ل ه ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان. له‌و ڕۆژه‌دا ب ه بۆنه‌ی ده‌وری شه‌شه‌می هه‌ڵبژاردنه‌کانی سه‌رۆک کۆماریی ل ه ئێران خه‌ڵکێکی زۆر ڕوویان ل ه بنکه‌کانی ده‌نگدان کردو ده‌رهاته‌ی سندوقه‌کانی ده‌نگده‌ران ســه‌رۆک کۆماربوونی «محه‌مه‌د خــات ـه‌مــی» لــێ‌کــه‌وتــه‌وه .خاته‌می وه‌زیــری پێشووتری وه‌زاره‌ت ــی « فه‌رهه‌نگ‌وڕێنوێنی ئیسالمی» ل ه س ـه‌رده‌مــی هاشمی ڕه‌فسه‌نجانی بــووکـ ه ئێستا دوای هه‌شت ساڵ سه‌رۆک کۆماری کورسیه‌که‌ی بۆ یه‌کێ ل ه دوو ڕکــابـه‌ری سه‌ره‌کی هه‌ڵبژاردنه‌کان ل ه دووباڵی سیاسی ڕێــژیــمــی کــۆمــاری ئیسالمی وات ـ ه بـــنـــاژۆخـــوازه‌کـــان‌و الی ـه‌نــگــرانــی ڕێــچــک ـه‌ی خــوم ـه‌یــنــی ( پــیــروخــط امـــام) ب ـه جێده‌هێشت .ب ـه‌ربــژاری یه‌که‌م «ناطق نــوری»و به‌ربژاری الی ـه‌نــگــرانــی رێــچــک ـه‌ی خومه‌ینی، محه‌ممه‌د خاته‌می بوو ،چاره‌نووس ئاوڕی ل ه خاته‌می دایه‌وه‌و به‌هۆی ئه‌وه‌ی له‌دوای کۆتایی هاتنی شه‌ڕی ئێران‌و عێراق‌و مردنی خومه‌ینی ل ه ساڵی 1989ب ـه‌دواوه ،ڕه‌فسه‌نجانی بۆ هه‌شت ساڵ س ـه‌رۆک کۆماری ئێران بوو ،هه‌ندێ ئابلۆقه‌و گه‌مارۆی ئــابــووری‌و سیاسی ک ـ ه ل ـ ه 1979 بـ ه دواوه‌و بـه‌هــۆی بارمته‌گرتنی دیــپــلــۆمــات ـ ه ئ ـه‌مــریــکــایــی ـه‌کــان ل ه باڵیۆزخانه‌ی ئه‌مریکا ل ـ ه ت ــاران، له‌الیه‌ن ئه‌مریکاو ڕۆژاواو ه به‌گشتی خــرابــوو ه ســه‌ر ئــێــران هه‌ڵگرێ‌و جیهانی ئ ــازادو ئ ـه‌ورووپــا هه‌ندێ ده‌الق ـه‌ی ب ه ڕوودا بکه‌نه‌وه .به‌اڵم له‌سه‌رده‌می ڕه‌فسه‌نجانی‌دا چه‌ند تێرۆری سیاسی ل ه ئۆپۆزیسیۆنی دژ ه حکوومه‌تی ئێران له ده‌ره‌وه‌ی ئ ـه‌م واڵتــه‌و ل ه ئ ـه‌وروپــادا کــرا ک ه بــ ه شـــێـــوازی جــــۆراوجــــۆر دی ــز ه بــ ه ده‌رخـــۆنـــ ه ده‌کـــــران .بــۆ وێن ه تــێــرۆرکــردنــی د .عـه‌بــدولــڕه‌حــمــان قــاســمــلــوو ،کــەســایــەتــیــی ن ـــاوداری کوردو سکرتێری حیزبی دێموکراتی کوردستان ل ه 1989و تێرۆرکردنی د .سه‌عید (صــادق) شه‌ره‌فکه‌ندی‌و چه‌ند هاوڕێی حیزبی وه‌ک به‌ڕیزان «همایون خان سلطانی اردالن ،کاک فتاح عبدلی» ل ه «بێرلین» که‌دواتر ب ه که‌یسی «میکۆنوس» ناوبانگی ده‌رکـــــردو هـ ـه‌ر ئــه‌وپــه‌روه‌ن ــده‌ش ســیــمــای ه ــەن ــدێ چ ــاکـ ـه‌وه‌ب ــووی کـــۆمـــاری ئــیــســامــیــی س ــەردەم ــی ڕەفسەنجانی بە شێوازێکی بێ‌وێنە رەش‌وڕەهەنده کرد. دۆزی مـــیـــکـــۆنـــوس خــاڵــی وەرچ ــەرخ ــان ــی «پــرســی کـــورد» لە ڕۆژهــەاڵتــی کوردستان لەگەڵ ئــــێــــران‌دا بـــــوو .دوای ٥ســاڵ لــێــکــۆڵــیــنــەوەو ب ــە دواداچـــــــوون‌و جوامێرایەتی «داواکـــــاری گشتی دادســـتـــان»ی بێرلین ،ســـەرەڕای شــانــتــاژو تــرســانــدن‌و هــەڕەشــەو گـــــوڕەشـــــەی س ــی ــاس ــی لـــەالیـــەن کـــۆمـــاری ئــیــســام ـی‌و دەوڵـــەتـــی ئاڵمانەوە ،دادگــای فێدڕاڵی ئاڵمان دەوڵەتی کۆماری ئیسالمی ئێرانی وەک بــــڕیــــاردەری ڕاســتــەوخــۆو پاڵپشتی مادی‌ومەعنەوی سەرەکی
تــێــرۆریــســتــانــی بــکــوژی دوکــتــور شــــەرەفــــکــــەنــــدی‌و ه ــاوڕێ ــی ــان ــی سەرکۆنەو مەحکووم کــرد ،دوای دەرچوونی ئەم حوکمە دادوەرانەی دادگـــــای ئــاڵــمــان دژی کــۆمــاری ئیسالمی عه‌لی خامنه‌یی ،ئه‌کبه‌ر ڕه‌فــس ـه‌نــجــانــی ،ع ـه‌لــی ف ـه‌الحــیــان وچه‌ند به‌رپرسی ورد و درشتی کۆماری ئیسالمی بە تێرۆریستانی ئــەم پــەروەنــدە مــەحــکــووم کــران‌و بـــۆ لــــەقــــاودانــــەوەشــــی لـــەالیـــەن هــەمــان دادگــــاوە ،بەرپرساریەتی دەستگیرکردنی ئەو کەسانە خرایە ئەستۆی پۆلیسی نێونەتەوەیییەوە (پلیس اینتێرپول)به‌وبڕیاره‌ی ک ه لــە هــەر کــوێــی جیهان یــەکــێ لەم بــەرپــرســانــەی ئ ــێ ــران ده‌رکـــــه‌ون دەستگیر بکرێن‌و بدرێنە دەستی دادگ ــای بێرلین ...هــەر بۆیە چەند هــه‌ف ــتــه‌ی پــێــش دەنـــگـــدانـــی ٢ی جۆزەردانی ١٣٧٦ڕۆژانــی ڕەش‌و ڕێسواو پڕ لە دڵه‌ڕاوکێی کۆماری ئیسالمی بــوو .لــه الیێکی دیکه‌وه بارودۆخی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان ب ــه هـــۆێ بــه‌رپــابــوونــی هـه‌رێــمــی ب ــاش ــووری کــوردســتــان لــه الی ـه‌ن ئه‌مریکاو ڕۆژاواوه له ساڵی 1991 بــه دواوه ،ب ـه‌رپــرســانــی ئێرانی تووشی سه‌رسام‌و دڵگرانی‌و ڕاڕایی کردبوو .هه‌رچه‌نده باڵی بناژۆخواز وات ــه الیـه‌نــگــرانــی عـه‌لــی خامنه‌یی س ـه‌رۆک کۆماری ئیسالمی ئێران که‌وته بزاڤێکی بێ‌وێنه‌وه بۆ ئه‌وه‌ی ده‌ســـت بــگــرێ بــه سـ ـه‌ر کــورســی ســــــه‌رۆک کــــۆمــــاری‌دا بـــــه‌اڵم له کوت‌وپڕدا الیه‌نگرانی ڕه‌فسه‌نجانی که‌وتنه باڵو»محه‌مه‌د خاته‌می»یان وه‌ک بـــه‌ربـــژاری ده‌نــگــدان ـه‌کــانــی ســـه‌رۆک کــۆمــاری نــاســانــد .کاتێ محه‌مه‌د خاته‌می به هێنانه‌وه‌ی 22 میلێون ده‌نگی ده‌نــگــده‌ران بوو به سه‌رۆک کۆمار ،کۆماری ئیسالمی له ئه‌و په‌ڕی په‌رته‌وازه‌یی‌و ته‌ریک ب ــوون ــی ســیــاســی /دیــپــلــۆمــاتــیــکــی خۆیدابوو. به‌هه‌رحاڵ محه‌مه‌د خاته‌می وه‌ک ســه‌رۆک کۆماری «دوورگه‌یه‌کی پ ـه‌رت ـه‌وازه» له جیهانی سیاسیدا به‌ره‌وڕووی ده‌زگایێکی دیپلۆماسی وێـــــــــران ،کـــێـــشـــه‌ی نـــه‌تـــه‌وه‌یـــی بێبڕانه‌وه‌ی کورد به‌تایبه‌تی‌وکێش ه ئایینی‌ومه‌زهه‌بییه‌کان له ئێران‌و هه‌روه‌ها ئابووریێکی هه‌ڵپه‌سێردراو، دراوێــــکــــی بــێــنــرخ‌وســیــاس ـه‌تــێــکــی پــڕلــه ئ ــاڵ ــۆزی‌و پــڕل ـ ه پــرســیــار ل ه ی نــاوخــۆدا وزۆر ب ـه‌ڕێــوه‌ب ـه‌رای ـه‌ت ـ به‌ربه‌ستی دیکه‌ی کۆنی سه‌رده‌می هاشمی‌و سه‌رده‌می شه‌ڕی ئێران/ عـــێـــراق‌و چــه‌نــد کــێــش ـه‌ی دیــک ـه‌ی ســیــاسـه‌تــی ده‌ره‌وه‌ی ئــه‌م واڵتــه ببوو... کــاتــێ خــات ـه‌مــی س ـه‌رک ـه‌وتــنــی به ده‌ســت هێنا ،ســه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی نیشان ده‌درا به‌ره‌یه‌کی یه‌کگرتووی ڕێفۆرم‌خواز له ناو سیاسیکاران‌و کــارب ـه‌ده‌ســتــانــی بــــااڵی کــۆمــاری ئیسالمی سه‌ری هه‌ڵداوه‌و نازناوی « بــه‌ره‌ی 2ی جــــۆزه‌ردان»ی پێ ب ـه‌خــشــرا ،ڕووداوه‌کــــانــــی دوای ده‌ست‌به‌کاربوونی محه‌مه‌د خاته‌می ڕویــێــکــی دیــک ـه‌ی ســیــمــای بــه‌ره‌ی 2ی جــۆزه‌ردانــی نیشانی جیهانی ســیــاسـ هت‌و کۆمه‌ڵگای نــاو ئێران ده‌دا. بـــــه‌ره‌ی 2ی جـــــــۆزه‌ردان که نـــــازنـــــاوی «ڕیــــفــــۆرمــــخــــوازی» پــێــب ـه‌خــشــرا بـــووبـــه «الیــه‌نــگــری ئابووری ده‌وڵـه‌تــی»و هه‌روه‌ها ( پیروخط امام) ده‌ناسران ،که‌سانێ بوون که به دیواره‌کانی باڵوێزخانه‌ی ئه‌مریکا له تاراندا هه‌ڵگه‌ڕان‌و 444
ڕۆژ ده‌یان دیپلۆماتی ئه‌مریکایییان به بارمته گرت. هــه‌رچــه‌نــده ک ـه‌ســانــی دیــک ـه‌ی ســـــه‌ر بــــه الیـــه‌نـــه‌کـــانـــی دی ــکــه‌ی بــیــروهــزری نــاوکــۆمــاری ئیسالمی خوێندکاره‌کانیان له‌م بارمت ه گرتنه‌دا به‌شدار کرد به‌اڵم ئه‌وه‌ی دیاربوو ئه‌م کــاره به‌ناوی خوێندکارانی « پیرو خط امام» له‌قاو درایه‌وه‌و ئه‌م کردار ه هه‌ڵ ه سیاسیه‌ی ئه‌م گروپه دواتــــر لــه ســاڵــی 1376داو کاتێ مــحـه‌مـه‌د خــاتـه‌مــی وه‌ک یـه‌کــێ ل ه ئه‌ندامانی ئه‌م هێزه سیاسیی ه بووبه سه‌رۆک کۆمار ،به‌رۆکی پێ گرتن‌و وه‌ک خاڵێکی ڕه‌شـــی کــارنــامـه‌ی ئ ـه‌م گــروپــه به‌ربه‌ستی لـــه‌ده‌ره‌و ه و نــــــاوه‌وه‌ی ئ ــێ ــران ب ــۆدروس ــت کـــــردن .هــه‌رب ــۆی ــه ب ــۆ قـــه‌ره‌بـــوو
کۆماری ئیسالمیدا وه‌ک «قومیت» نــــاوی لــێــنــرابــوو ده‌ه ــاتـ ـ ه ئاستی شارۆمه‌ندێکی ئاسایی ئێرانی ک ه هه‌موو بیروبۆچوونه‌کانی ده‌با ل ه گه‌ڵ پایته‌ختی ئیداری و کولتووری و سیاسی و دیپلۆماتیک و ئابووری واڵتی ئێران وات ه تاران (قلب تپنده‌ی ایران) وه‌ک خۆیان ده‌یانگوت رێک بخات. هه‌ر بۆی ه ناسیوناسیونالیزمی ن ـ ـه‌ت ـ ـه‌وه‌ی س ـ ـه‌رده‌سـ ــت بــه‌نــاوی ئــێــرانــی ئیسالمی و دێموکراسی ئیسالمی و مــردم س ــاالری دینی، هه‌موو جیاوازی ه نه‌ته‌وه‌یی ،ئایینی ومه‌زهه‌بی یه‌کانی ده‌گووشی ول ه تــۆی خشتی دیــــواری گوتوبێژی شارستانیه‌تی ئێران له‌گه‌ڵ رۆژاوادا کپ و بێده‌نگ ده‌کرد.
کۆماری ئیسالی ئێران بوو ک ه ل ه ده‌سپێکی هاتنیه‌و ه ده‌ستی دای ه شه‌ڕ و خوێنڕشتن و به‌ربه‌ره‌کانێ کردنی کورد ل ه رۆژهه‌اڵتی کوردستان ... هه‌رچه‌ند ه ملمالنێ ناوخۆیی‌یه‌کانی بــه‌ره‌ی ریــفــۆرم ه ـه‌ر له‌سه‌ره‌تای هاتن ه سه‌رکاری محه‌مه‌د خاته‌می وه‌ک ســـــه‌رۆک ک ــۆم ــار ئــه‌وانــی لــه‌بــه‌رانــبــه‌ر بــــه‌ره‌ی ڕاســــت یــان بناژۆخوازه‌کانی ده‌ورو به‌ری عه‌لی » خامنه‌یی وه‌ک «هیئه‌ت موتلفه و «جــامــعـه‌ی روحــانــیـه‌ت مبارز» الواز ده‌کــرد و ســه‌رۆک کۆماری ســه‌ربــه لــقــی کــاســیــکــی ریــفــۆرم خوازه‌کان (طیف سنتی جناح چپ جبهه‌ی دوم خـــرداد) شایه‌تحاڵی ده‌رکــــــردن والبـــردنـــی نـــــاوداران وتیۆریسیه‌نه‌کانی لقه‌کانی دیکه‌ی
ک ــردنــه‌وه‌ی ئ ـه‌و»بــارمــتــه گرتنه» بیرۆک ه یان «تێز»ی «گوتوبێژی شارستانیه‌ته‌کان»ل ه الیه‌ن ئه‌وانه‌و ه وه‌ک کارتێکی سیاسی به‌هێزخرایه ئ ـه‌جــێــنــدای ســیــاســی ئــێــرانــه‌وه‌و دووئامانجی پێکا: .1باسی فر ه نه‌ته‌وه‌یی ئێران خرایه پـه‌راوێــزه‌وه ،له به‌ر ئه‌وه‌ی ئــێــران وه‌ک یــه‌ک شارستانیه‌تی قــایــیـم‌و تۆکم ه کــه دوو توخمه‌ی گرتوه له ئاریایی/ئیسالمی له‌خۆدا به‌رانبه‌ر شارستانیه‌تی ڕۆژاوادا
ل ـ ه الی ـه‌کــی دیــکــه‌و ه هه‌وڵێکی زۆر درا ل ه رێگه‌ی دژایه‌تی کردنی کـــولـــتـــووری یــونــانــی کـــه‌ونـــاری سه‌رده‌می «ئه‌سکه‌نده‌ر»ی گه‌وره‌ی مه‌قدوونی ،پرسی شکۆی سه‌رده‌می هه‌خمینیه‌کان (هه‌خامنشی) زه‌ق وزیندووبکرێته‌وه ،بۆ وێن ه دووهه‌فت ه نــام ـه‌ی «درآســتــانــه‌ی فــــردا» ک ه ل ـه‌کــۆتــای ـی‌ی ـه‌کــانــی ده‌ســـه‌اڵتـــداری ڕه‌فــسـه‌نــجــانــی دا ل ـ ه تــــاران چــاپ وباڵو ده‌کرایه‌و ه بابه‌تی ب ه «درۆ خستنه‌وه‌ی هێرشی ئه‌سکه‌نده‌ری
بــه‌ره‌ی ریــفــۆرمــخــوازی بــوو وه‌ک سروش ،اکبرگنجی،حجاریان،شمس الــواعــظــیــن،طــبــرزدی و ...بــه‌اڵم ئ ـه‌وه‌ی دیــار ه ل ه به‌رنامه‌ی کاری نــه‌ک ســـه‌رۆک کــۆمــار بـه‌ڵــکــوو ل ه ئ ـه‌جــێــنــدای ســیــاســی بــــه‌ره‌ی 2ی جۆزه‌ردان دا ب ه هه‌موو لق والیه‌ن وگــروپـه‌کــانــیـه‌و ه «دۆزی کــورد» واتـــــادار نــه‌بــوو .پــــرۆژه‌ی ئــه‌وان وردکـــردنـــه‌وه‌ی پــرسـ ه نـه‌تـه‌وه‌یــی یه‌کانی ئێران وهه‌ڵوه‌راندنی سه‌نگ وکێشی بیری نه‌ته‌وایه‌تی والبردنی
بیرۆکەی کوردایەتی یان بڕوامه‌ندی به پــڕۆژه‌ی «پــەرە پێدانی کۆلتووری وسیاسی کۆمەڵگەی کوردی بۆ به‌نه‌ته‌و‌ه بوون» لە ناو ئەوان دا لە بیرۆکەی «داواکاری یە شارومەندیەکانی ده‌وڵه‌ته‌کانی تێزی گوتوبێژی شارستانیه‌ته‌کانی بـه‌ره‌ی 2ی جــۆزه‌ردان» دەدرێــت وهیچی بۆ نامێنێته‌وه ڕاوســتــاوه‌و خه‌ریکی دانوستانی کولتوری‌وسیاسی‌وئابووری ده‌بێ. .2ن ــوێ ــنـ ـه‌رایـ ـه‌ت ــی واڵتــێــکــی یه‌کده‌ست‌و یه‌كده‌نگ‌و یه‌کگرتوو ده‌کات‌وله‌وسۆنگه‌وه هه‌موو ده‌نگه نه‌ته‌وه‌یی‌یه‌کان‌و مێژووی چه‌ندین سه‌د ساڵه‌ی شۆڕشی گه‌لی کورد لــه ڕۆژهــه‌اڵت ــی کــوردســتــان وه‌ک په‌روه‌نده‌یه‌کی داخراو (مختومه) له قه‌ڵه‌م ده‌درا و کورد له ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان شارۆمه‌ندێکی ئێرانی ب ــوون کــه هـه‌بــوونــیــان به‌شێک له شارستانیه‌تی ئــێــران ئیسالمیدا ماناهه‌ڵگر ه که ئه‌م شارستانیه‌ت ه ئێرانی ه بڕیار وابوو له گه‌ڵ جیهانی کــولــتــووری ڕۆژاوایـــــی‌دا بکه‌وێته گوت‌وبێژ‌ودانوستاندنه‌وه .هه‌ربۆیه که‌سایه‌تی کــورد له‌م بارودۆخه‌دا له»مللیه‌ت«وا کورد بۆخۆی پێناسه کــردبــوو هــه‌روه‌ه ــا لــه یاساکانی
مه‌قدوونی» وه‌ک ستراتژی دیاری روونــاکــبــیــرانــی س ـه‌رب ـ ه چــاوگ ـه‌ی ه ــزری وفــکــری «بــاڵــی چــه‌پ» وا بریتی بوو ل ه سێ لق (طیف چپ، راست ،رادیکاڵ) و پێک هاتبوو ل ه 18گ ــروپ ورێــکــخــراوی سیاسی کـ ـ ه (مــجــمــع روح ــان ــی ــون مــبــارز) سه‌رۆکایه‌تی ده‌کــرد ،ده‌ستنیشان و دی ــارده‌ک ــرد و ده‌یخستنه‌ڕوو، ل ه ناو وتارنووسانی «در آستای فــــردا»دا چـه‌نــد نــووســه‌ری کــورد هه‌بوون و کاریان بۆ ئـه‌م پــرۆژ ه ده‌کرد .هاوته‌ریب له‌گه‌ڵ ئه‌م کارانه، دامه‌زرانی «ئینستیتۆی کوردستان» له جیاتی «ئینستیتۆی کــورد» ک ه راسته‌وخۆ دژایه‌تی له‌گه‌ڵ چه‌مکی کــورد وه‌ک یه‌که‌کی سه‌ربه‌خۆی کولتووری ل ه جوگرافیای سیاسی جــیــهــانــدا ده‌کـــــرد ،هــێــمــای دی ــاری پــاوه‌نــخــوازی فه‌رهه‌نگی ده‌وڵه‌تی
بیرۆکه‌ی قه‌بووڵ کردنی جیاوازی ه کولتووریه‌کانی واڵتــی فره‌نه‌ته‌و ه وفره‌کولتوری ئێران بوو هه‌روه‌ها ب ه پێچه‌وانه‌و ه پــرۆژه‌ی «مطالبات شـــهـــرونـــدی» یــــان «داواکــــاریــــ ه ش ــارۆمــه‌ن ــدیــه‌ک ــان» یـــان هێنان ه بـــه‌ربـــاس و دۆزی «داخــــــوازی نەتەوەیی» یان خستە پەراوێزەوە وبــەنــیــشــانــدانــی ســیــمــای واڵتێکی بەهیزویەکگرتوو (لەڕێگەی زەبر وزەنــــگ وســەرکــوتــکــاری خەڵکی نــاوخــۆی ئــێــران) ،بــەرزکــردنــەوەی دروشـــــمـــــی «غــــــــرور مــــلــــی» و «ســەربــەخــۆیــی مــلــی» و دەیـــان بیرۆکەی مافیایی وەک لە ناوبردنی ئاسەوارە میژوویی وکەوناره‌کان بە تایبەت لە رۆژهەاڵتی کوردستان و گـــەمـــارۆدانـــی پــــارت وحــیــزبــە کــوردیــیـه‌کــانــی دژبــــەری کــۆمــاری ئــیــســامــی لـــە رێـــگـــەی شــانــتــاژ
وئـــازاردانـــی مــەعــنــەوی وسیاسی ئــەوان والیه‌نگره‌کانیان وتەنانەت هەرکەسێ وا نەچێتە خانەی فیکریی ئــەوانــەوە هیچ دەرفەتێکی بۆ ئەو دەوڵ ــەت ــە و ئ ــەو بـــەرە سیاسییە کــە دیــســانــەو ه دوای هەشت ساڵ دابڕان لە دەسەاڵت ،دوبارە حوکمی دەوڵەت و کابینەی گرتۆتە دەست نەهێشتۆتەوە .بۆوێنە دانانی پۆستی «ڕاوێـــــژکـــــاری ســـــەرۆک کــۆمــار ب ــۆک ــاروب ــاری کــەمــایــەتــیــە ئایینی ومــەزهــەبــیــەکــان» وەک چه‌مکی «وه‌ک هیچ وابێ» بووە. لە الیەکی دیکەوە ئه‌وکوردانه‌ی نــاوپــرۆســەی ســیــاســی ئــێــران بە گ ــوێ ــرەی جـــۆری بینینی خــۆیــان وخــوێــنــدنــەوەیــان لــە بــارودۆخــی ب ــاڵ ــەک ــان ــی دەســـــــەاڵت ب ــەڕاس ــت وچەپەوە ،سەیری «دۆزی کورد» دەکەن. ب ــی ــرۆک ــەی کـــوردایـــەتـــی یــان بڕوامه‌ندی ب ه پڕۆژه‌ی « پەرە پێدانی کــۆلــتــووری وسیاسی کۆمەڵگەی کوردی بۆ به‌نه‌ته‌و ه بوون» لە ناو ئەوان دا لە بیرۆکەی «داواکاری یە شارومەندیەکانی ده‌وڵه‌ته‌کانی تێزی گوتوبێژی شارستانیه‌ته‌کانی به‌ره‌ی 2ی ج ــۆزه‌ردان» دەدرێــت وهیچی بۆ نامێنێته‌وه ،ســـه‌ره‌ڕای ئ ـه‌وه‌ی کــوردانــێــک هــه‌ب ــوون فــیــداکــاران ـ ه ویستوویان ه ڕه‌وته‌ک ه ب ه قازانجی ڕه‌وشی کورد هه‌تا ئه‌وه‌ی یاسای ئــێــران ڕێــگ ـه‌یــان پــێــده‌دات بگۆڕن وبـــەداخـــەوە ئــــەوان لــە ئــەوپــەڕی یاساته‌وه‌ری ئێرانیدا ،ئەوکۆششه‌ی کــە پــەیــوەســت بــە دۆزی کوردبێ ئــەنــجــامــی دەدەن ،بـــه‌اڵم ک ــرده‌ی ئه‌وان دەبیتەو ه بە «سفر» و هیچی لێ بەرهەم نه‌هاتوه .هۆکاره‌که‌شی سیستێمی یــاســایــی و سیاسی کــۆمــاری ئیسالمی ئێرانه بە باڵی راســتــەوەکــە کارنامەیەکی ڕەشــی لــە دژایــەتــی کــردنــی دۆزی کــورد دا هەیە و هەروەها باڵی چەپ بە بەرەی ٢ی جۆزەردانیشەوە ک ه بە هیچ جۆرێ سازان لە سەر پرسی کــورد نــاکــەن و تەنانەت دژایــەتــی کــردنــی «ک ــوردس ــت ــان و کـــورد» بــۆ ئ ــەوان ستراتیژیە نــە تاکتیک. بــۆوێــنــە لــە ســاڵــی ٢٠١٤دا ولــە کاتێک دا هەرێمی کوردستان پرسی سەربەخۆیی خست ه ڕوو« ،جه‌واد زه‌ریــــــف» وەزیــــــری دەره‌وەی کابینه‌ی سـه‌رۆک کۆماری سه‌رب ه ب ـه‌ره‌ی 2ی جـــۆزه‌ردان «حه‌سه‌ن ڕۆحــانــی» ،بە سەردانێکی فەرمی گــەیــیــشــتــە هــەولــێــر وڕاش ــک ــاوان ــە دژایەتی خۆی لە گەڵ سەربەخۆیی هەرێمی کوردستان ڕاگه‌یاند. الوازبــــــوونــــــی ه ـه‌ڵــوێــســتــی سیاسه‌تمه‌داران و چاالکانی مه‌ده‌نی سه‌ر به‌م به‌ر ه ب ه کورد یان غه‌یر ه به پاوانخوازی کورده‌و ه سه‌باره‌ت و بۆنموونه‌‌جوواڵنه‌وه‌کانی کۆماری ئیسالمی ئێران ل ه سه‌رسنووره‌کانی کوردستان و کوشتنی کۆڵبەران ودەیان کردەوەی ناشیرینی دیکەی دەرهەق ب ه گه‌لی کوردو کوردستان بەدزی وبە ئاشکرا ،شک‌و گومانەکان سەبارەت بە نیازپاکی ئەم سیستێمە سیاسییە قاییم‌تر دەکات .بەاڵم یەک شــت ڕوون‌و ئــاشــکــرایــە :دۆزی کــورد لــە رۆژهــەاڵتــی کوردستان دانەخراوەو هەتا زمان ،جل وبەرگ وخــاک وئۆپۆزیسیۆنی کــوردی‌و بیرۆکەی نه‌ته‌وایه‌تی وئازادی خاکی کــوردســتــان لەجیهان‌دا هەبوونی هەبێ بە دانەخراوەیی دەمێنێتەوە.
١٦ی جۆزەردانی ٦ _ ١٣٩٤ی ژوئەنی ٢٠١٥
7
سیاسی
ژماره٦٥٧ :
رۆژنامەی
کاریگه‌رییه‌کانی ملمالنێی ئێران و عه‌ره‌بستان له‌سه‌ر ره‌وتی رادیکالیزم و مه‌سه‌له‌ی دیموکراسی له ناوچه‌دا
مستەفا مەعروفی ملمالنێی ئێران و عه‌ره‌بستان لـ ه نــاوچ ـه‌دا دوای سه‌رهه‌ڵدانی داعش و شه‌ڕی نێوخۆیی یه‌مه‌ن پێی ناوه‌ته قۆناغێکی نوێوه .ئه‌م ملمالنێی ه ک ه به‌ر ل ه هه‌موو شت ل ه دیپلۆماسیی نه‌وتدا و پاشان پێشبڕکێ ل ـ ه ده‌ســتــێــوه‌ردان ل ه کــاروبــاری واڵتــانــی نــاوچـه‌دا خۆ ده‌نــوێــنــێ ،کــاریــگ ـه‌ریــی ل ـه‌س ـه‌ر پـــه‌ره‌گـــرتـــنـــی تـــونـــد ڕه‌وی و به‌هێزبوونی ره‌وته رادیکاڵه‌کانی الیه‌نگری ه ـه‌ردوو ال له ناوچه‌دا هـ ـه‌یـ ـ ه و پـــاشـــان کــاریــگــه‌ریــی ل ـه‌س ـه‌ر کێشه نـه‌تـه‌وه‌یــیـه‌کــانــش ده‌بــــێ .م ـه‌س ـه‌ل ـه‌ی دیــمــوکــراســی ئاڵقه‌ی ونبووی ئه‌م رووداوانه‌یه. مه‌ترسییه‌کانی ئ ـه‌م ملمالنێی ه و ئه‌گه‌ری کاریگه‌رییه‌کانی له‌سه‌ر کوردستان له‌و مه‌سه‌النه‌ن که له‌م چه‌ند دێڕه‌دا باسیان ده‌کرێ. دوو به‌ره‌ی شیع ه و سوننی ئــێــران و عـه‌ره‌بــســتــان پێش س ـه‌ره ـه‌اڵدانــی داع ــش و ش ـه‌ڕی یه‌مه‌نیش پێوه‌ندییه‌کی باشیان نــــه‌بــــوو ،تــه‌نــیــا لـــ ه ســـه‌رده‌مـــی سه‌رکۆماریی سه‌ید محه‌ممه‌دی خ ــاتــه‌م ــی ( 1384ـ )1376دا پێوه‌ندییه‌کی تا راده‌یـه‌ک ئاسایی ل ـه نێوانیاندا ه ـه‌بــوو ،ئه‌گینا ل ه پــاش هاتن ه سـه‌رکــاری کۆماریی ئیسالمییهو ه ئه‌و پێوه‌ندیی ه تێکه‌ڵ ب ه ملمالنێ ،کێشه‌ی دیپلۆماسی و ته‌نانه‌ت رووداوی خوێناوییش بــووه .ل ه ساڵی 1368دا نزیکه‌ی 400ئــێــرانــی لـــه رێــوره‌ســمــی حه‌جدا کــوژران و بریندار بوون. له‌وساڵه‌دا خۆپێشاندانی ئه‌و به‌ش ه ل ه الیه‌نگرانی کۆماری ئیسالمی لــه مـه‌کــکـ ه کــه خــولــیــای نــاردن ـ ه ده‌ره‌وه‌ی شۆرشیان ل ه که‌لله‌ی دابــــوو کــه‌وتــه بـــه‌ر ده‌ســڕێــژی پۆلیسی عه‌ره‌بستان و ل ه خوێن وه‌ردرا. رووداوی 11ی سێپتامبری 2001لـ ه نــیــۆیــۆرک هاوکێشه‌ی ســـیـــاســـیـــی لــــ ه نــــــاوچــــــه‌دا ب ـ ه قــازانــجــی ئــێــران گـــۆڕی .تــا ئه‌و کــاتــ ه رادیــکــالــیــزمــی شیعی ک ه ئێران نوێنه‌رایه‌تیی ده‌کــرد وه‌ک گ ـه‌و‌ره‌تــریــن مـه‌تــرســی بــۆ سه‌ر ئه‌مریکا بـه تایبه‌تی و رۆژئ ــاوا ب ه گشتی ده‌هات ه به‌ر چاو .به‌اڵم رادیکالیزمی سوننی ک ه ئه‌لقاعید ه نوێنه‌رایه‌تیی ده‌کرد هاوکێشه‌کانی گۆڕی .هێرش بۆ سه‌ر ئه‌فغانستان ( )2002و عـــــێـــــڕاق( )2003ب ه کــرده‌و ه رۆڵی ئێرانی له ناوچه‌دا زیــاتــر ک ــرد .ئــێــران ل ـه مـــاوه‌ی 8 ساڵ شه‌ڕ له‌گه‌ڵ عێڕاقدا نه‌ک هه‌ر نه‌ی توانی خه‌ونی له‌مێژینه‌ی بۆ ده‌سڕاگه‌یشتن به که‌ربه‌ال به‌دی بێنێ ،به‌ڵکوو له‌به‌رامبه‌ر عێڕاقدا شکستێکی تێکه‌ڵ ب ه جامی ژه‌هری خــــوارد .ل ـ ه 2003دا بــێ ئــه‌وه‌ی سه‌ربازێکی ب ه کوشت بدا ده‌ستی ب ه که‌ربه‌ال راگه‌یشت .ل ه راستیدا عێڕاق له‌و کاته‌و ه بۆته ناوچه‌ی ژێر نفووزی ئێران. شه‌ڕه نێوخۆییه‌کانی سووریه، یــه‌مــه‌ن ،عــێــڕاق ،خۆپێشاندانی شــیــع ـه‌کــان لــه ب ـه‌حــره‌یــن کــه ل ه راســتــی دا شـــه‌ڕی نــێــوان هێز ه رادیکاڵیی ه شیع ه و سوننییه‌کان ه ب ــواری ده‌ســتــێــوه‌ردانــی ئــێــران و
عه‌ره‌بستانی له‌و شه‌ڕاندا له دژی یه‌کتر پێک هێناوه .هـه‌ر کامیان ل ه هه‌وڵی ئـه‌وه‌دایـه الیه‌نگرانیان بـــه‌هـــێـــز بــــکــــه‌ن و مـــه‌یـــدانـــی نفووزی خۆیان به‌رین بکه‌نه‌و ه به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانیان له ناوچ ه دا بپارێزن .ئێران لێبڕاوان ه ل ه هه‌وڵ دایه که‌وانه‌ی شیعی (ئێران ـ عێڕاق ـ سووریه ـ لوبنان) پێک بێنێ ،ل ه هه‌رسێک واڵتدا جگ ه ل ه پشتیوانیی ئــــابــــووری ســه‌ربــازه‌کــانــیــشــی حــوزووریــان هه‌ی ه و ب ه کــرده‌و ه له‌شه‌ڕدا به‌شدارن. ته‌حریمی نه‌وتیی ئێران له‌الیه‌ن ئه‌مریکا ل ه دوو ساڵ مه‌و‌به‌ره‌‌وه و هاوکات چوونه‌سه‌ری رێژه‌ی بــــه‌رهــــه‌مــــی نــــــه‌وت لــــه الیــــه‌ن عه‌ره‌بستانه‌و ه ئ ـه‌م ملمالنێیه‌ی زیــاتــر کــــردوه .ئــێــران پێی وای ـه عه‌ره‌بستان بۆ قه‌ره‌بووکردنه‌وه‌ی که‌میی ن ـه‌وتــی ئــێــران ل ـ ه ب ــازاڕ ه جیهانییه‌کاندا به‌رهه‌می نه‌وتی خـــۆی ده‌ب ــاتــ ه ســـه‌ر بــۆ ئـــه‌وه‌ی رۆژئاوا بتوانێ ته‌حریمه‌کانی سه‌ر ئێران درێژ ه پێ بدا.
دەگرێته‌وه .په‌ر ه ب ه ده‌مارگرژیی ئایینیی دوو الیه‌ن ده‌دا ،سه‌رنجی خه‌ڵکی ناوچ ه به تایبه‌تی توێژی الو که به‌رامبه‌ر به رووداوه‌کــان زیــاتــر لــه هـــه‌ر تــوێــژێــکــی دیک ه هه‌ستیارن و زووتــر دژک ــرده‌و ه ل ه خۆیان نیشان ده‌ده‌ن ،بۆ الی خــۆی راده‌کــێــشــێ .ئ ـه‌م ـ ه راســت ئ ـه‌و شته‌یه کـ ه ره‌وتـــه رادیکاڵ ه ئیسالمییه‌کان گه‌رکیانه .ئ ـه‌وان له دۆخێکی وادا سه‌ربازه‌کانیان راده‌کــێــشــن و تـه‌یــاریــان ده‌کــه‌ن. ئه‌م ملمالنێی ه ده‌مارگرژیی ئایینی زیــاد ده‌کــا و گیانی مه‌ده‌نییه‌ت و ئ ــۆگ ــری بـ ـ ه ئ ـه‌مــنــیــی ـه‌ت ک ـه‌م ده‌کــات ـه‌وه .بیری دیموکراسی و پێکه‌و ه ژیان و گه‌شه‌ی ئابووری و بــیــری چــاره‌ســه‌ری کێشه‌کان ل ه رێگای وتووێژه‌و ه الواز ده‌کا. ئه‌م ه ده‌بێت ه هــۆی ئــه‌وه‌ی هێز ه پێشکه‌تنخواز و دیموکراته‌کان کـــه هـــه‌رلـــ ه بـــنـــه‌ڕه‌تـــدا بــه‌هــۆی سه‌رکوت و راب ــردووی دوور و درێـــژی دیکتاتۆری لـ ه نــاوچـه‌دا هێزی سه‌ره‌کی نین ،الوازتــر بن
دوو گــرووپــی سـه‌ره‌کــیــی شیع ه سوننی پێک هاتوه .ل ه ئوستانی ک ــرم ــاش ــانــه‌و ه بـــــه‌ره‌و بــاکــوور بـه‌شــی هــــه‌ره‌زۆری دانیشتوانی کوردستان مسوڵمانی سوننین، ب ـه‌ره‌و باشووریش به‌شی هه‌ر ه زۆری مسوڵمانی شیعین .ئه‌م دوو به‌ش ه ل ه خانه‌ی نه‌ته‌وه‌ییدا یــه‌کــن؛ لــ ه بـێ‌مــافــیــی نـه‌تـه‌ویــیــدا هــاوخــه‌مــن و لــه بــزووتــنــه‌وه‌ی نه‌ته‌وایه‌تی دا هاوخه‌بات .دیار ه که‌مایه‌تیی ئایینیی دیکه‌ی وه‌ک م ـه‌ســیــحــی ،جـــوولـــه‌کـــه ،ئـه‌هــلــی حه‌قیش ل ـ ه کــوردســتــان ده‌ژی ــن. مه‌ترسیی ئه‌وه هه‌ی ه له ئه‌گه‌ری قــووڵــبــوونـه‌وه‌ی ئ ـه‌و ملمالنێیه‌دا زیـــان ب ـه یه‌که‌یه‌تیی نـه‌تـه‌وه‌یــی کورد له ئێرندا بگا .مه‌ترسیی ئه‌وە له گۆڕێدا ده‌بێ که بزووتنه‌وه‌ی کــورد لـه ملمالنێه‌کدا زیــانــی پێ بگا که ن ه الیه‌نێک ه ل ه ئ ـ هو و ن ه ئه‌گه‌ر قازانێکی هه‌بێ قازانجه‌ک ه بۆ ئه‌و ده‌بێ .مه‌سه‌له‌ی کورد ل ه ئێراندا ل ه مێژ ه وه‌ک مه‌سه‌له‌یه‌کی نــه‌تــه‌وه‌ی ــی و دیــمــوکــراتــیــک ل ه
بێگومان دیموکراسی ل ه په‌ره‌گرتنی ئه‌م ملمالنێیه‌دا جێگایه‌‌کی نیه؛ کێشه‌ی ئێران و عه‌ڕه‌بستان نه کێشه‌ی نێوان دیموکراسی و دیکتاتۆری ه و نه‌کێشه‌ی راست و چه‌پ و نه کێشه‌ی داگیرکه‌ر و ئازادیخواز .کێشه‌ک ه پێشبڕکێی نفووزی ئه‌و دوو الیه‌ن ه ک ه ل ه شکڵی کێشه‌ی مه‌زهه‌بیدا خۆی ده‌نوێنێ مــلــمــانــێــی ئــــه‌م دوو واڵتـــ ه ته‌نانه‌ت ل ه ئاستی کێشه‌ی نێوان دوو واڵتیش تێ په‌ڕیو ه و ئاقاری ناوچه‌یی به‌خۆیه‌و ه گرتوه .ئه‌و واڵتانه‌ی له رووی مه‌زهه‌بییه‌و ه و ه ـه‌روه‌هــا لـ ه رووی قازانجی ئــابــووری و ســتــراتــیــژیـه‌و ه لێک نزیکن خستۆته ب ـه‌ره‌ی ـه‌ک و ب ه کرده‌وه به‌ره‌یه‌ک ب ه رێبه‌رایه‌تیی ع ـه‌ره‌بــســتــان و ب ـه‌ره‌ی ـه‌کــیــش ب ه رێبه‌رایه‌تیی ئــێــران لـه نــاوچـه‌دا به‌رامبه‌ر یه‌کتر راوه‌ستاون. مه‌سه‌له‌ی دیموکراسی له‌م ملمالنێیه‌دا بــێــگــومــان دی ــم ــوک ــراس ــی ل ه پــه‌ره‌گــرتــنــی ئــــه‌م مــلــمــانــێــیـه‌دا جێگایه‌‌کی نیه؛ کێشه‌ی ئێران و ع ـه‌ڕه‌بــســتــان ن ـ ه کــێــشـه‌ی نــێــوان دیــمــوکــراســی و دیــکــتــاتــۆری ـ ه و نه‌کێشه‌ی راس ــت و چــه‌پ و ن ه کێشه‌ی داگیرکه‌ر و ئازادیخواز. کێشه‌که پێشبڕکێی نفووزی ئه‌و دوو الیه‌نه ک ه ل ه شکڵی کێشه‌ی مه‌زهه‌بیدا خۆی ده‌نوێنێ .ئیمکانات و پشتیوانیی ئــه‌م دوو الیـه‌نـ ه بێگومان ره‌وت و هێز ه رادیکاڵیی ه ئــیــســامــیــی ـه‌کــانــی دوو الیـــه‌ن
و بکه‌ون ه ژێر کاریگه‌ریی شه‌ڕ ه مه‌زهه‌بییه‌کانه‌وه. مه‌ترسییه‌کانی ئه‌م ملمالنێی ه لــه‌ســه‌ر نــێــوخــۆی ئــێــران و کوردستان ئــێــران لــه رووی پێکهاته‌ی نــه‌تــه‌وه‌ی ــی و ئــایــیــنــیــی ـه‌و ه فــر ه چه‌شنه؛ رۆژه ـه‌اڵت و رۆژئــاوای ئــێــران ه ـه‌م لـه رووی نه‌ته‌وه‌یی و ه ـه‌م لـه رووی ئایینییه‌وه ل ه زۆربه‌ی ناوچه‌کانی دیکه‌ی ئێران جیان .نه‌ته‌وه و په‌یڕه‌وانی ئایین ه جیاجیاکانی ئــێــران ل ـ ه کــۆن ـه‌و ه بێبه‌ش و چــه‌وســاوه‌ن .لـ ه پاش هاتنه‌سه‌رکاری کۆماری ئیسالمی ئ ـه‌م ره‌وتــ ه زیاتر بــه‌ره‌و خراپی چووه ،ته‌نانه‌ت شه‌ڕی خوێناویی تێدا رووی داوه .مه‌ترسیی ئه‌و ه ل ـه گـــۆڕێ دایـــ ه ک ـه ل ـ ه ئ ـه‌گ ـه‌ری قـــووڵـــبـــوونـــه‌وه‌ی ئــــه‌م کــێــشـه‌و ملمالنێی ه گرژی و ته‌نانه‌ت شه‌ڕی ئایینی ل ه ئێراندا روو بدا ک ه راده‌ی زه‌ره‌ر و زیــان ـه‌کــانــی بــۆ کـه‌س پێشبینی ناکرێ. مه‌ترسییه‌کانی ئه‌م ملمالنێی ه بـــۆســـه‌ر کـــوردســـتـــان ی ـه‌کــجــار جــیــددیــه؛ کــــورد لــ ه ئــێــرانــدا ل ه
گ ــؤڕێ دایـــه .کــۆمــاری ئیسالمی ل ه مێژ ه هه‌وڵده‌دا ئه‌م مه‌سه‌له‌ی ه ب ه پێچه‌وانه‌یه‌و ه پێناسه بکا .ئه‌و کــات ـه‌ی کێشه‌ی ل ـه‌گ ـه‌ڵ ئه‌مریکا هــه‌یــه بـــزووتـــنـــه‌وه‌ی کــــورد ب ه ده‌س ــک ــردی ئـه‌مــریــکــاو رۆژئــــاوا له‌قه‌ڵه‌م ده‌دا ،تا له‌گه‌ڵ عێڕاق ل ه شه‌ڕ دابوو ب ه ده‌سکردی رێژیمی ب ـه‌عــســی لــه‌قــه‌ڵــه‌م ده‌دا و ل ـه‌م دوییانه‌شدا رووداوه‌کانی مه‌هاباد و چه‌ند شاری دیکه‌ی رۆژهه‌اڵتی کوردستانی به ده‌سکرد و پیالنی عه‌ره‌بستان! له‌قه‌ڵه‌مدا. ســــه‌ره‌نــــجــــام .ئـــــــه‌وه‌ی بــۆ کۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نیی کوردستان، هـــێـــزه ســیــاســیــیــه‌کــانــی کــــورد گرنگه ئ ـه‌وه‌ی ـ ه کـه لـ ه سروشتی ئــــه‌و مــلــمــانــێــی ـ ه ئــــاگــــادار بــن. مه‌ترسییه‌کانی ک ـه بریتیین له په‌ره‌گرتنی ده‌مــارگــرژیــی ئایینی و بــه‌هــێــزبــوونــی رادیــکــالــیــزم کــاریــگــه‌ریــی خــراپــیــان ل ـه‌س ـه‌ر ره‌وتی دێموکراسی له ناوچ ه و ل ه کوردستاندا هه‌یه که تاق ه رێگای به‌ده‌ستهێنان و ده‌سته‌به‌ری ماف ه نه‌ته‌وایه‌تییه‌کانی کورده.
بەرەو سازدانی گوتارێکی هاوبەش ڕووداوەکــانــی ئەم دوایی‌یانەی شاخ و شار بۆ هەڵوێستەکردنێکی زۆرجیددی دەبـــــن بــــــەدوور لـــە کــەشــوهــەوایــەکــی ئێحساسی و تیژتێپەڕ! گەلی کــورد لە ڕۆژهەاڵت هەرلەکۆتایی حەفتاكانەوە كە قرمەی چەكی هێزی پێشمەرگە وەستاوە، تووشی چەشنێ ناچاالکی بووە .كە دەڵێم وەستانی قرمەی چــەك مەبەستم تەنیا ناسر باباخانی خەباتی چەكداری نییە ،بەڵكوو ئاماژەم بە نەبوونی گوتارێكە كەلە كۆتایی پەنجاكان تا ناوەڕاستی حەفتاكان گوتاری زاڵبوو بەسەر كۆمەڵگادا،گوتارێك كە گرێدراوی «حزوور»بوو! حزوور بەواتای «بوون» بەواتای بوونی پێشمەرگەی کوردستان! ماوەی نیزیک بەبیست ساڵە کەپێشمەرگەی كوردستان بە زۆرهۆکار تەقەی لەچەکی نەهاتووە و دەسەاڵتی کۆماری ئیسالمی ئێرانش سەرەکیترین ئیستراتێژی بۆبەرگری لەخەباتی گەلی کورد ئەوەبووە کە بــەردەوام کەلێنێک ،دابڕانێک لەنێوان شار(خەڵک) و شاخ (پێشمەرگە) سازبکا بەهەر شێوەیەک و لەسەر بنەمای ئەم ئیستراتێژییەش تاکتیکی جۆراوجۆریشی ڕەچاو کردووە و دواجار ئەم دابڕانە بۆتەهۆی ئەوەکە بوون و حزووری شاخ لەناو شاردا بگاتە نزمترین ئاستی خۆی. دەکرێ بڵێین لە نەبوونی گوتارێکی ئەوتۆدا ،بۆشایی‌یەک هەستی پێدەکرێ کە دواجار ئەم بۆشایی‌یە دەبێتە لەمپەری لێکتێگەیشتنی هێزە سیاسییەکان و چاالکڤانانی ناوخۆ ،واتە لەنەبوونی گوتارێک‌دا کە خاڵە هاوبەشەکانی هــەردوو ال لەیەکدی کۆکاتەوە و لەسەر خاڵە جیاوازەکانیشی موناقەشە بکرێ بۆ خەماڵندنی ئەم گوتارە، ئاسایی‌یە هەست بەم کەلێنەبکەین. دیارە ئەمە زۆر ئاسایی‌یە کە «شێوە ڕوانین»ی دەرێ و ژوورێ جیاوازی بەیەکەوە هەبێ ،دەڵێم جیاوازی نەک دژایەتی! بێگومان ئــەم شێوە ڕوانینە ئەگەر لەسەربنەمای ناسینێکی وردوتۆکمە نەبێ کەلێنەکە چەندقات بەرزتردەکاتەوە،کە سەیری ئــەم دنیا مەجازییەدەکەی بۆت دەردکەوەێ کە هۆکاری ئەم کەفوکوڵە کاتی و پۆپۆلییستییە کە هەندێ جار لۆمپەنیزمێکی هەوسارپساویشی لەسەر بنەمای وەهم و درۆ پێوەدیارە بەرهەمی توخمی نەناسینی ناوخۆیە لەڕوانگەی کۆمەڵناسی سیاسییەوە .بەاڵم جەمسەرێکیتر واتــە ژوورەوەش لەقۆستنەوەی هەلەکان‌دا دەورێــکــی پاسیوی گێڕاوە. ه ــەرب ــۆی ــە لـــە ن ــەب ــوون ــی گــوتــارێــکــی جـــیـــددیـــدا ،ڕووداوە کۆمەاڵیەتییەکانی ناوخۆ ناقۆزرێنەوە و کە نەقۆزرانەوە ،دەرەوە بە تەعبیری خۆی ســەودا لەگەڵ ڕووداوەکـــە دەکــا .لێرەدایە کە تێکهەلەنگوتن ساز دەبێ ئەگەر گوتارەکە بوونی بوایە سەنتێزێک لــەم دووشــێــوە ڕوانینە دەیــتــوانــی ڕووداوێــکــی کۆمەاڵیەتی بکا بەخاڵگۆڕانێکی جیددی لە کۆمەڵگادا .بەاڵم لە نەبوونی گوتاردا زیاتر جیاوازییەکان خۆدەردەخەن .وەک ئەم ڕووداوەی شاری مەهاباد کە نە ناوخۆ توانی بیقۆزێتەوە نە دەرەوە توانی کاناڵیزەی بکا! لە ڕاستیدا کێشەکە نەبوونی گوتارە نــەک جــیــاوازی گوتار، ڕۆژهەاڵت تائەم دوایی‌یانە هەر پاشکۆی گوتاری باشوور و باکوور بووە ،بەاڵم پێموایە ئێستا بۆ هێزە سیاسییەکان بە خوێندنەوەی ڕووداوەکانی ناوچە و بارودۆخی ئێران دەرکەوتووە کە ئەمانە ئاڵترناتیوێکی گونجاو و کردەیی بۆ ڕۆژهەاڵت نەبوون و نین. کــەوابــوو ئـــەوەی بــۆتــە»پــاشــنــەی ئــاشــیــل»ی بــزووتــنــەوەی ڕۆژهەاڵتی کوردستان ،نەبوونی قورسایی سیاسی و کۆمەاڵیەتی ئەم بزووتنەوەیەیە لە هەمبەر دەسەاڵتی ناوەندیدا بە هۆی نەبوونی گوتارێکی گشتگیری ڕۆژهەاڵتی .بۆیە ئەم گوتارە دەبێ لە سەر چەمک‌گەلی هاوبەشی هێزەکانی دەرەوە و ناوخۆ خۆی ساغکاتەوە و بتوانێ قورسایی وبارستایی ئەم بزووتنەوەیە بەرزکاتەوە. ئەوەش نابێ لە بیر بکەین کە ئەگەری ئەوەهەیە لە کۆمەڵگای ئێمەدا ڕووداوگەلێکی لەم چەشنە دووپاتە ببنەوە ،ناکرێ و ناشبی ئــەم چاوەڕاونییەمان هەبێ کە یــەک شێوەڕوانین لە دەرەوە و ژوورەوە بەدی بکەین ،ئەگەر گوتارێکی گشتگیر بە تایبەتمەندییە ڕۆژهەاڵتییەکەی بوونی هەبێ ئەم شێوەڕوانینانە دواجاردەبنە هۆی پڕبوونەوەی کەلێنەکان .ئەوەی کە سەرەتاکانی سااڵنی شەست دوانــەی شوێن -کات ،گەورەترین هۆکاری ئەم بۆشایی‌یە بوو لە نێوان دەرەوە و ژوورەوە ،ئێستا ئەوامیدیای نوێ بە دوور لە کەشێکی ئێحساسی و لەسەر بنەمایەکی عەقاڵنی و بەرژەوەندی نەتەوەیی دەتوانێ ئەم کەلێنە بە تەواوی پڕ کاتەوە. دیـــارە چــاالکــی حیزبێکی سیاسی کــردەیــەکــی سیاسییە و جەماوەری و ئاکامخوازە ،بەم مانایە کەدەیەوێ دواجار لەپێکهاتەی دەسەاڵتی سیاسیدا بەشدار بێ ،بەاڵم کردەی مەدەنی ،چاالکییەکی شارۆمەندی و مافخوازانەیە کە بۆی هەیە هەمووتاکێکی کۆمەڵ حەولی مسۆگەر کردنی ئەم مافانە بدا ،ئێستا کە دەرەتانی کردەی سیاسی بۆئۆپۆزیسیۆنی کورد لەناوخۆی واڵتدا نییە کردەی مەدەنی ڕووناکبیران لە ناوخۆدا دەتوانێ قەرەبووی ئەم بۆشایی بکاتەوە، ئەمە سەرەتایەکی شیاوە بۆ نوێژەن کردنەوەی گوتاری ڕۆژهەاڵت!
6
١٦ی جۆزەردانی ٦ _ ١٣٩٤ی ژوئەنی ٢٠١٥
سیاسی
ژماره657 :
رۆژنامەی
کورد ،لە گێژاوی
هەڵبژاردنەکانی تورکیە دا عەزیز مەعرووفی حەوتووی داهاتوو٧ ،ی ژووئەن، هەڵبژاردنێکی چارەنووسساز لە تــورکــیــە و بــاکــووری کــوردســتــان بەرێوە دەچــێ .لــەو هەڵبژاردنەدا، نیزیکەی ٥٤میلیۆنی نێوخۆ و نــیــزیــکــەی ٣مــیــلــیــۆنــی دەەروە – سەرجەم ٥٦میلیون و ٧٥٢هەزار و ٨٨٩دەنگ دەر-مافی دەنگ دانیان هەیە و ٥٥٠نوێنەر لە نێو ٢٠پارتی بــەشــدار دا هــەڵــدەبــژێــرن .پــارتــی عەداڵەت و گەشە پێدان (ئاکەپە)، پــارتــی گەلی کــۆمــاری (جــەهــەپــە)، پارتی نــەژادپــەرەســت (مەهەپە) و پارتی دێموکراتیکی گەالن (هەدەپە) چوار پارتی سەرەکیی هەڵبژاردنن. خولی ئەمجارەی هەڵبژاردنی پارلمانیی تورکیە لە ئان و ساتێکی ئاستەم و گرینگی نێوخۆیی تورکیە و نــاوچــەیــی دا ،ب ــەڕێ ــوە دەچ ــێ. هەڵبژاردنێک ئەگەر لە گرینگترین هەڵبژاردنە مێژوویی‌یەکانی ئەو واڵت ــە نــەبــێ ،بێگومان یەکێک لە هــەرە گرینگەکانێتی .بە لەبەرچاو گرتنی دۆخــی نــاوچــەیــی ،پاشان بـــە هــــۆی نــێــوخــۆیــی یــەکــێــک لە گرینگترین هەڵبژاردنەکانە .دۆخی ناسەقامگیری ناوچە و رۆژهەاڵتی نـــێـــوەڕاســـت ،دۆخـــــی شـــڵـــەژاوی واڵتانی عەڕەبی لیبی ،یەمەن ،میسر، تونس ،سووریە و عێراق ،واڵتانی درواسێی تورکیە و هەروەها ئەو هەڕەشانەی رێکخراوی ترۆریستی داعــش لــە تەناهی و سەقامگیری ناوچە بە گشتی دەیکات ،هەروەها، خۆپێشاندانەکانی پــارکــی گــەزی و ئاڵۆزییەکانی تایبەت بــەوی ،لە قاودانی گەندەڵی و بەرتیلییەکانی دەوڵـ ــەتـ ــی ئــــەردۆغــــان ل ــە الی ــەن بەرەی فەتحوڵال گوولەن ،پرۆسەی ن ــە شــــەڕی ن ــە ئــاشــتــی کــــورد و دەوڵــەتــی تــورکــیــە ،وایــکــردوە ئەو هەڵبژاردنە لە ڕادەی خۆی زیاتر گرینگ بــێ .لــەوانــەش بــەرچــاوتــر، هەوڵ و تێکۆشانی سەرۆککۆمار، ئەردۆغانە ،کە تێدەکۆشێ سیسمتی سەرۆکایەتی لە واڵت جێگیر و بە هۆیەوە دەسەاڵت و قورسایی خۆی بەرین و قووڵتر بکات. ئەگەر پارتی ماف و ئازادییەکان (هـــاک – پــــار)ی لــێ دەرهــاوێــیــن دەتــوانــیــن بڵێین ،ک ــوردەک ــان ،بە
پــێــچــەوانــەی هــەڵــبــژرادنــی ١٢ی ژووئ ــەن ــی ٢٠١١ل ــەو خــولــەدا لە ژێر چەتری پارتێکی سەراسەری بەشداری هەڵبژاردنەکانن .هاک- پار ،پارتیکی بچووکی کورد لە سەر رێبازی نەتەوەییە و لە ٢٠٠٢ەوە دامــەزراوە .کورد ،ئەم جار لە ژێر چــەتــری پــارتــی دێموکراتی گــەالن (هەدەپە) چۆتە نێو هەڵبژاردنەکان. لە پێشدا بزانین هەدەپە چ پارتێکەو و ئامانجەکانی چــن .هــەر لە جێدا بزانین هەدەپە دەتوانێ بەربەستی ٪١٠بشکێنێ؟ هــــەدەپــــە ،لـــە ســــەر بــنــاغــەی کــۆنــگــرەی دێــمــوکــراتــیــکــی گــەالن
(هـــەدەکـــە) لــە ئــۆکــتــۆبــری ٢٠١٣ دام ــەزرا .هەدەپە ،پارتێکی مەیلەو چەپە ،نەخشی پارتێکی سەراسەری و ڕۆڵی بە تورکیە بوونی کوردەکان دەگـــێـــڕێ ،بــۆ ئـــــازادی ،عــەداڵــەت و دێــمــوکــراســی تــێــدەکــۆشــێ .ئەو پارتە لە بەرنامە و پڕۆگرامی دا سووکە ئاوڕێکیشی! لە مافەکانی کورد داوەتــەوە .ڕەوتــی نەتەوەیی وەک بەڕێزان لەیال زانــا ،عوسمان بایدەمیر و ئەحمەد تورک ،ڕەوتی چەپی خۆماڵی وەک سەالحەدین دەمــیــرتــاش و گــوڵــتــەن کیشاناک، ڕەوتی ئیسالمی پێشکەوتوو وەک بەڕێز ئاڵتان تان و ڕەوتــی چەپی تورک وەک سرری سورەیا ئۆندەر، فیگەن یوکسەک داغ و چەپی کۆنە کـــار ئ ــەرت ــۆغ ــرۆڵ کــورکــچــوو لە ڕەوەتەکانی پێکهینەری ئەو پارتەن. ئەو پارتە ،لە ژێر دۆخی پرۆسەی چــارەســەری و بە ڕێنوێنی بەڕێز عــەبــدووڵــا ئــۆجــەالن پــاش مشت و مڕێکی زۆر ســاغ کــرایــەوە .لە کــۆنــگــرەی دام ــەزران ــی ــدا ،ڕەج ــەب تەیپ ئەردۆغان ،پەیامی پیرۆزبایی بۆ نــارد ،مەرجی بۆ ئەمەش ئەوە بــوو کە لە ڕاگەیاندنەکان دا باڵو نــەکــرێــتــەوە ،بــاویــش نــەکــرایــەوە. هــەدەپــە ،جێگای پارتی ئاشتی و دێموکراسی (بــەدەپــە)ی پێشووی گــرتــۆتــەوە بــەاڵم لــە جێی بــەدەپــە، پــێــکــهــاتــەی پــارتــی دیــمــوکــراتــیــکــی هەرێمییەکان (دەبەپە) کار و چاالکی هەیە بەاڵم بەشداری هەڵبژاردنەکان نییە. کــــوردەکــــان و ل ــە ســــەرووی هـــەمـــوویـــان بـــەڕێـــز ع ــەب ــدووڵ ــا ئ ــۆج ــەالن بــە ه ــۆی هــەلــومــەرجــی ناوچەیی ،بە هۆی ناسران و خەباتی ڕوو لە گەشەی کورد ،بە تایبەت لە باشوور و رۆژئاوای کوردستان و، بە هۆی دۆخی شڵەژاوی نێوخۆیی تورکیە ،بە هیچ لەونێک نەدەبوو خۆ لە قەرەی دیزەبەدەرخۆ کردنی بــەدەپــە و پاشان گێڕانی نەخشی پــارتــی ســـەراســـەری تــورکــیــە لە ژێ ــر بــەیــداغــی هــەدەپــە دا بــدەن. ئــەگــەرچــی ،ئ ــەو پــارتــە ،بــایــەخ و نۆرمی پێشکەوتووانەی بردوونەتە نێو گۆڕەپانی سیاسی تورکیە و هەڵبژاردنەکان ،بەاڵم تێکۆشان بە نێوی بەدەپە زۆر لەوە باشتر بوو چاو لە دەنگی چەپی سەراسەری و جەماعەتی گولەن بی کە تێیاندا
دەگــمــەنــن بـــاوەڕیـــان بــە کیشەی نــەتــەوایــەتــی کــــورد ه ــەب ــێ٨ ،ی حوزەیران خێر و شەڕی ئاراستەی ئەو سیاسەتەمان بۆ دەردەکەوێ. بە چــاو خشاندنێکی کورت بە دۆخــی گشتی تورکیە و ناوچە و خەونەکانی ئەردۆغان ،وێ دەچێ دوو پارتی جەپەهە و مەهەپە کە ئۆپۆزسیۆنی یەکەم و دووهەمی حــکــوومــەتــی ئـــاکـــەپـــەن ،رێــــژەی دەنگەکانیان هەڵکشێ و لە بەرامبەردا دەنگی ئەو پارتە داکشانێکی بەرچاو بەخۆوە ببینێ .جیا لــەوە ،رێــژەی دەنگەکانی ئاکەپە زۆرتر بە رێژەی
دەنگەکانی هەدەپە بەستراوەتەوە، واتــــە بــــەوە ب ــەس ــت ــراوەت ــەوە کە داخوا هەدەپە دەتوانێ رێژەی ٪١٠ بشکێنێ یان نا؟ لەو هەڵبژاردنەدا، ڕێژەی دەنگەکانی ئاکەپە ،هەروەها بەزاندن و نەبەزاندنی رێژەی ٪١٠ ه ــەدەپ ــە ،زۆرت ــری ــن لــێــکــدانــەوە و شڕۆڤەیان لە سەر دەکرێ .سناریۆ و ئ ــەگ ــەرەک ــان بــۆ ئــەمــە زۆرن. ئــەگــەرەکــانــی هەڵکشانی ڕێ ــژەی دەنــگــەکــانــی جــەهــەپــە و مــەهــەپــە وەڕاست گەرێ ،هەروەها هەدەپە ریژەی ٪١٠تێپەڕێنێ ،ئاکەپە کەمتر لــە ٪٤٣دەنــگــەکــان دەهــێــنــیــتــەوە. ئەگەر هەدەپە لەو رێــژە کەمتر و تەنانەت ٪٩.٩دەنگەکانیش بهێنێ نیزیک بە ت ــەواوی دەنگەکانی بۆ ئاکەپە دەچــن ،بەم جــۆرە ،ئاپەکە، کـــەم بـــوونـــەوەی دەنــگــەکــانــی بە دۆڕانــی هەدەپە بەرامبەر بە دوو پــارتــەکــەی دیکە تــێ هەڵدێنێتەوە.
بەرۆک بە تورکیە بگرێ .ئەگەرچی خــوێــنــدنــەوەی وردی روان ــگ ــەی خەڵکی واڵتێک بەرامبەر بە پرسی واڵتــەکــەیــان ،وریــایــی و شیتەڵی وردبینی گەرەکە ،بەاڵم ئەوەندەی ڕوونە ،زۆربەی خەڵکی تورکیە لە هەڵپە هەڵپی تەیپ ئەردۆغان جاڕز بوونە. ئــــەردۆغــــان ،داودئـــۆغـــڵـــوو و پ ــارت ــەک ــەی ،بــە شــێــوەیــەکــی کــەم وێنە لە هەوڵی تێکشاندنی هەدەپە دان .سەیر ئــەوەیــە ئــەوەنــدەی لە کــوردســتــان پــڕۆپــاگــەنــدەی چــەپ بــوون دژ بە هەدەپە دەک ــەن ،لە شارە گەوەرەکانی تورک نشین دا، کەمتر دەدیترێ .ئەردۆغان کتیبی کوردیی قورئانی پیرۆز لە متینگەکان دا دەگێڕێ و ڕێبەر و سیاسییەکانی هــەدەپــە بە ترۆریست ،دژی دین، زەرتـــوشـــت و یــــەزدی لــە قــەڵــەم دەدات .ئــەردۆغــان – داودئۆغڵوو
ئــەگــەرچــی بــێ دەنــگــی چەکەکانی پــەکــەکــە ،پــارتــی دەســـەاڵتـــداری تورکیە لە ئاستی گشتی دا کەڵکی ب ــاش ــی لـــێ وەرگـــــرتـــــووە ،بـــەاڵم سیاسەتی بەرامبەر بە ڕۆژئــاوای کــوردســتــان وخ ــۆ دزیـــنـــەوەی لە کڕۆک و ڕاستەقینە بوونی کێشەی کورد ،وایکردووە کۆمەاڵنی خەڵکی کوردستان زۆرتر ڕوو لە هەدەپە بکەن ،چوونی چەندین عەشیرەتی قورس و ناسراوی کوردستان بۆ ڕیزەکانی ئەو پارتە ،نیشانەیەک لەو ڕاستییە .ڕاستییەک بێ ئــەوەی بۆ چەپ بوونی ئەو پارتە بگەریتەوە ،بۆ گەشە کردنی شۆڕشی کوردستان و خەباتە ڕەواکەی دەگەرێتەوە. هــەدەپــە بــە ٢٦٨پــاڵــێــوراوی ژن ســەرجــەم بــە ٥٥٠پــاڵــێــوراو دابەزیوە وا تە ٪٤٨لیستەکە ژن پێکی دەهێنێ ،لــە کاتێکدا ڕێــژەی پاڵێوراوی ژن بە هەر سێک پارتی ئاکەپە ،جەهەپە و مەهەپە ٪٤٥ە. تـــــــەیـــــــپ ئـــــــــــەردۆغـــــــــــان، ســـەرۆکـــکـــۆمـــاری تـــورکـــیـــە ،لە متینگەکان دا – سەرۆککۆمار مافی خۆ تێهەڵقورتاندن لە کایەی سیاسی نێوان پارتەکان دا نییە -بانگەواز دەکات و تێدەکۆشێ پارتەکەی ٤٠٠ نوینەر لە هەڵبژاردنەکان بباتەو ،بە قسەی خۆی ٤٠٠نوێنەری پێویستە تاکوو سیستمی سەرۆکایەتی جێگر بکات ،تورکیەی نــوێ دابمەزرێنێ و یاسای بنەڕەتی بە مەیلی خۆی بگۆرێ .ئەگەر ئەو ئاواتەی وەدی بــێ – کــە وەدی نــایــە -ئــەو کاتە پێویستی بــەوە نابێ بۆ گۆڕینی دەســتــوور لــە ڕێــی ڕیفراندۆمەوە پەنا بۆ پاڕڵمان ببات ،دیــارە بە ٣٦٧نوێنەر لە ڕیگەی پاڕڵمانەوە دەتوانێ پارتەکەی بە تەنیا بڕیار لە رێفراندۆم بدات ،بەاڵم لەو ڕێژە کەمتر بهێنێ – کە کەمتریش دەهێنێ- زۆر چەتوونە بە ئامانجەکانی بگات و هــەروەهــا ئامانجی نــاوبــراو بۆ تورکیەی ٢٠٢٣تووشی بەرست و تێکشکانی گەورە دێت .ئەو سێ پارتە بەهەڵستکارە ،تێدەکۆشن ڕێ لە وەدیهاتنی خەون و دیکتاتۆڕی ئەردۆغان بگرن و نەهێڵن سیستمی ئەردۆغان -داودئۆغڵوو لە چەشنی «سیستمی پــوتــیــن ،مــــەدەدۆڤ»
بە بەرزکردنەوەی قورئانی پیرۆز کەڵکی زێــدە خــوازانــە لــە بــاوەڕی ئــایــنــی کــــوردەکــــان وەردەگــــــرن چونکە هــەول و تەقەالکانیان لەو بارەوە پاش قسەکانی سەالحەدین دەم ــی ــرت ــاش چ ــر کــــردۆتــــەوە کە گوتبووی» مەیدانی تەقسیم قودسی ئێمەیە»و « دیــانــەت الدەبــەیــن». ئەوەکە لە شارە گەوەرەکانی تورک نشین کە ئاوا بە چڕی پرۆپاگەندە بە دژی هەدەپە ناکەن ،ئەوەیە کە دەنگی چەپەکانی الیەنگری جەهەپە زۆرتـــر بــۆ ئــەو پــارتــە بــچــن .دوو ڕاستیەکەی ســـەرەوە سەناریۆی دزێوی ڕاکێشانی کوردەکان بۆ بە تورکیە بوونە. هەدەپە دوو ئەگەری لە پێشن. ئەگەرێکی قــورس ئــەوەیــە ڕێــژەی ٪١٠بشکێنێ و ئەگەرێکی قورسیش ئەوەیە ئەو ڕێژە نەشکێنێ .چاوەڕان دەکـــــرێ ل ــە خــــوار ٪٩.٨کەمتر نەهێنتەوە و لــە ٪١٠.٤زیاتریش نەهێنتەوە .ئەگەر تێیپەڕێنن لە ٦٠ نوێنەر ب ــەرەوو ژوور دەستەبەر دەکەن .ئەو دوو ئەگەرە سەناریۆی جــــۆراجــــۆری ل ــێ دەکـــەویـــتـــەوە. ئەگەر ســەرکــەوێ ،هەنگاوەکانی دیموکراسی لە تورکیە باوخۆشتر دەبن و پێویستی خەباتی چەکداریی کــورد لە کــزی دەدات .هــەدەپــە ،لە سەرکەوتنی دا ،دەتــوانــێ زۆر لە هــاوکــێــشــەکــان بــگــۆرێ و دەستی ڕێبەرانی نێوخۆ ئەستوور و بەهێزتر بکات ،ئەگەر سەرکەوتووش نەبێ، کـــورد تــووشــی هەڵخلیسکانێکی ش ــووم دێ و هــەمــوو الی ــەک خۆ لە بەرپرسیارێتی هەڵخلیسکانەکە دەدزنـــــــەوە .ڕێــــژەی ٪ ١٠.٤بە نیزیکتر دەزانــم ،بەاڵم ناشکرێ لە شــۆڕش و خەباتی نەتەوەکەمان لــە ژێ ــر چــەتــری پــارتــێــکــی چەپی سەرتاسەری ،ئەویش لە کاتێک دا کێشەی کورد لە ئاستی نێودەوڵەتی دا خــــاوەن پشتیوانی بــەهــێــزە و هەروەها هەل و مەرجی ناوچەیی و دۆخی شڵەژاوی نێوخۆی تورکیەش بــەســتــێــنــی گــریــنــگــی بــۆ گــەشــەی خەباتی نــەتــەوایــەتــی لــەو بەشەی کوردستان رەخساندوە ،نیگەران نەبم.
هاوسه‌نگیی ئاست نزم ئــه‌م ســه‌ردێ ــره تــا راده‌یـــــه‌ک ده‌ت ــوان ــێ دۆخــی هه‌نووکه‌یی ئێران شی بکاته‌وه .ده‌توانێ وه‌اڵمی ئه‌م پرسیاره‌ش بێ که بۆچی کۆماری ئیسالمی هه‌تا ئێستا توانیویه‌تی ده‌وام بێنێ. ده‌تــوانــرێ ئێران به واڵتــی قه‌یرانه‌کان نــاوزه‌د بکه‌ین .کۆمه‌ڵێک قه‌یرانی گه‌وره له سه‌ریه‌ک که‌ڵه‌که بــوون که به‌رپرسیاری راسته‌وخۆ و ناراسته‌وخۆ حه‌سه‌ن شێخانی له دروستبوونی ئه‌و قه‌یرانانه ،کۆماری ئیسالمییه. خه‌ڵکی ئێران له‌گه‌ڵ کۆمه‌ڵێک گیروگرفت به‌ره‌وڕوون و لـه‌و دۆخ ـه‌ی تێیدان نــاڕازیــن ،ب ـه‌اڵم ریسکی گۆڕینی هه‌لومه‌رجه‌که‌یان نه‌کردووه .هه‌ر ئه‌مه‌ش وایکردووه که له‌گه‌ڵ پرسێک به ناوی «هاوسه‌نگیی ئاست نزم» به‌ره‌وڕوو بین .هاوسه‌نگی و سه‌قامگیرییه‌کی تێپه‌ڕ و رواڵه‌تی ،که نیشانه‌ی ره‌زایه‌تی خه‌ڵک له دۆخی ئارایی نییه .هاوسه‌نگییه‌ک که ده‌ربڕینێکی دیکه‌ی حاڵه‌تی نیگه‌رانی و هیوای خه‌ڵکی ئێرانه بۆ ده‌رباز بوون له‌م دۆخه. هاوسه‌نگییه‌ک که له به‌رده‌م ئه‌گه‌ری جۆراوجۆردا کراوه‌یه. ده‌کرێ کۆماری ئیسالمی له ره‌هه‌ندی جۆراوجۆره‌وه هه‌ڵسه‌نگێنین .ئه‌و رێژیمه له بواری جۆراوجۆردا کارنامه‌یه‌کی ناسه‌رکه‌وتووی هه‌یه و شکستی هێناوه .به پێچه‌وانه‌ی ئیدیعای خۆیان ،نه‌یانتوانیوه مۆدێلێکی حوکمڕانی بخه‌نه‌ڕوو ،که له ژێر سێبه‌ری دا ،خه‌ڵکی ئێران به ئاسووده‌یی بژین. هه‌رچه‌ند ناتوانین حاشا له‌وه بکه‌ین که سیستمی زاڵ به سه‌ر ئێراندا پاشخان و باکگراوه‌ندێکی مێژوویی و بیروباوه‌ڕیی هه‌یه و له‌خۆڕا 37ساڵ له‌مه‌وبه‌ر کارگئاسا هه‌ڵنه‌تۆقیوه .به‌اڵم ئه‌گه‌ر سه‌رنجی تێڕوانینی خه‌ڵکی ئێران بۆ ئایدۆلۆژیای زاڵ بکه‌ین و ملبادانی خه‌ڵک له‌هه‌مبه‌ر بایه‌خه سه‌پێندراوه‌کانی وه‌ک حیجابی زۆره‌ملی و له قالبدانی ژیانی تاکه‌کانی کۆمه‌ڵگه‌ی ئێران ،له‌به‌رچاو بگرین ،بۆمان ده‌رده‌که‌وێ که ئه‌و‌‌بایه‌خه کلتووری و کۆمه‌اڵیه‌تییانه‌ی که رێژیم ته‌بلیغیان بۆ ده‌کا و ویستوویه‌تی بیانسه‌پێنێ ،له الیه‌ن زۆرینه‌ی خه‌ڵکه‌وه وه‌رناگیرێن .سه‌ره‌ڕای تێچوویه‌کی زۆر و ته‌بلیغاتێکی به‌رباڵو ،ئایدۆلۆژیای زاڵ توانای پاساودان و ره‌واییدانی سیستمی له ده‌ست داوه. کارناسانی ئابووریی ئێران ده‌ڵێن که هه‌موو به‌رنامه ئابوورییه‌کانی ئێران له دوای شۆڕشی 1357ی هه‌تاوی ،شکستیان هێناوه و هه‌نووکه به میلیۆنان له خه‌ڵکی ئێران له ژێر هێڵی هه‌ژاری دا ده‌ژین و توانای دابین کردنی سه‌ره‌تاییترین پێداویستییه‌کانی ژیانیان نییه. به هۆی بنه‌مایه‌کی هه‌ڵه‌ی تیۆریک و نه‌زانکاری و مودیرییه‌تی ناکارا ،ئێران تووشی قه‌یرانێکی چارهه‌ڵنه‌گری که‌م ئاوی بووه .به قسه‌ی کارناسان ،ئێران له ده‌قی 90ی قه‌یرانی که‌م ئاوی دایه و ئه‌گه‌ر بێتوو زووبه‌زوو وه‌خۆنه‌که‌ون و ئه‌و قه‌یرانه مودیرییه‌ت نه‌کرێ ،له داهاتوویه‌کی نزیک دا له‌گه‌ڵ کۆچی میلیۆنی خه‌ڵکی ئێران له ناوچه‌یه‌که‌وه بۆ ناوچه‌یه‌کی دیکه و ،شه‌ڕی نێوان پارێزگا و ناوچه جۆراوجۆره‌کان له سه‌ر پرسی ئاو به‌ره‌وڕوو ده‌بین. له سایه‌ی تێکنۆلۆژیی زانیاری و ئامرازه‌کانی پێوه‌ندیگرتن و ،هاتنه‌ئارای ده‌ره‌تانی به‌راوردکردنی ئێران له‌گه‌ڵ ئه‌و واڵتانه‌ی هاوکات له‌گه‌ڵ ئێران چوونه نێو پرۆسه‌ی گه‌شه‌سه‌ندن ،زۆرینه‌ی خه‌ڵک هیچ هۆکار و پاساوێکیان بۆ دیفاع له‌و رێژیمه نه‌ماوه. لێره‌دا ئه‌م پرسیاره دێته ئارا که به‌و وه‌زعه‌وه ،چۆنه کۆماری ئیسالمی هه‌تا ئێستا ده‌وامی هێناوه؟ به‌و لێکدانه‌وانه‌ی سه‌ره‌وه ئه‌گه‌ر کۆماری ئیسالمی هه‌تا ئێستاش نه‌رووخابێ ،ده‌بێ هه‌نووکه له‌‌‌ئانوسات و سه‌راوژێری رووخان دابێ. هه‌ر له‌م 10ساڵه‌ی دوایی دا خه‌ڵکی ئێران دوو جار و له دوو قۆناغی جیاوازدا ،مقۆمقۆی تێده‌که‌وێ و وه‌مێرووله ده‌که‌وێ؛ به‌اڵم هه‌ر دوو جاره‌که هه‌ڵوێسته ده‌کــا و ده‌پرینگێته‌وه .جــاری یه‌که‌م له دوای هه‌ڵبژاردنه‌کانی سه‌رکۆماریی ،88ئه‌گه‌ر بزووتنه‌وه‌ی سـه‌وز به هۆی ده‌ســت پیوه‌گرتنی رێبه‌رانی بزووتنه‌وه ،ئــاوا به خێرایی ره‌وتێکی سه‌راوژێریی پوکانه‌وه‌ی نه‌پێوابا ،ئه‌گه‌ری ئه‌وه هه‌بوو که خه‌ڵکی شارو ناوچه‌کانی دیکه‌ی ئێرانیش په‌یوه‌ستی بزووتنه‌وه بن .له حاڵه‌تی به‌رده‌وام بوونی بزووتنه‌وه‌دا ،شیمانه ده‌کرا رێژیمیش ئێراده‌ی سه‌رکوت له ده‌ست بدا. له دوای ئاڵوگۆڕه‌کانی ناسراو به به‌هاری عه‌ره‌بی ،خه‌ڵکی ئێران بۆ جارێکی دیکه مێرووله ده‌کا و یه‌ک دوو چاالکی و ئاکسیۆنی که‌م به‌رینیش وه‌ڕێده‌خا .به‌اڵم که دیتیان ئاکامی ئه‌و ئاڵوگۆڕانه دۆخێکی خراپتر له پێشووی هێنایه‌کایه‌وه و به تایبه‌ت سووریه تووشی شه‌ڕێکی نێوخۆیی کاولکارانه بوو ،هه‌ڵوێسته و تێرامانێکی جیدییان له دۆخه‌که کرد و پرینگانه‌وه .خاڵێکی گرینگ ئه‌وه‌یه که کۆماری ئیسالمی ویستوویه‌تی وێنایه‌کی دوالیستی یان دووجه‌مسه‌ریی به خه‌ڵکی ئێران بقبووڵێنێ که یان دۆخی ئاراییتان قبووڵ بێ یان ده‌بێ چاوه‌ڕێی دۆخێکی هاوچه‌شنی واڵتانی عه‌ره‌بی بن .راستییه‌که‌ی ئه‌وه‌یه که به‌شێک له چاالکانی سیاسیی دژبه‌ری رێژیمیش ،که‌وتوونه داوی ئه‌و وێناکردنه‌یه و ناراسته‌وخۆ هاوئاراسته بوون له‌گه‌ڵ کۆماری ئیسالمیدا. گوتاری زاڵــی نێو بــژارده‌کــان و چاالکانی سیاسیی نێوخۆ و ته‌نانه‌ت به‌شێکی تاراوگه‌ش ،دیسکۆرسی گۆڕانخوازییه نه‌ک رووخانخوازیی .به‌شێک له چاالکانی سیاسی به سه‌رنجدان به ئاکامه‌کانی شۆرشی 1357ی هه‌تاوی، گۆڕان و چاکسازیی ماوه‌درێژیان له گۆڕانێکی له‌ناکاوی شۆڕشگێڕانه به‌الوه په‌سه‌ندتره. ئه‌گه‌ر به پێی زۆر داتا و فاکت زۆرینه‌ی خه‌ڵکی ئێران ناڕازین ،به‌اڵم به‌شێکی به‌رچاویش به شێوه‌یه‌کی رێکخراو به حکومه‌ته‌وه گرێدراون یان النیکه‌م نه‌که‌وتوونه نێو هه‌وڵدان بۆ گۆڕینی سیستم .بێجگه له هه‌مووی ئه‌وانه‌ش روناکبیریی فارس که روناکبیریی زاڵه ،له‌هه‌مبه‌ر دروست بوونی هه‌ر چه‌شنه مه‌ترسییه‌ک ده‌وه‌ستێ ئه‌گه‌ر به قیمه‌تی به‌ره‌ڤانی له دۆخی ئاراییش ته‌واو بێ .شانسی رێژیم له‌وه‌دایه که ئۆپۆزیسیۆنێکی رێکخراو و یه‌کگرتووی نییه و تازه له هه‌ندێک پرسدا به‌شێک له موخالیفان له‌گه‌ڵی هاوئاراسته ده‌بن. به هۆی ئه‌وه‌که کۆمه‌ڵگه‌ی ئێران ،کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی په‌نگخواردوویه و هه‌ر به‌م هۆیه‌ش پێشبینی نه‌کراوه ،نابێ ئه‌گه‌ری ته‌قینه‌وه‌یه‌کی چاوه‌ڕواننه‌کراو نادیده بگرین .به چه‌شنێک که جاری وایه دۆخێک دێته ئارا که له ده‌ره‌وه‌ی ئیراده‌ی مرۆڤه‌کانه و کۆنترۆڵ ناکرێ.
5
١٦ی جۆزەردانی ٦ _ ١٣٩٤ی ژوئەنی ٢٠١٥
سیاسی
ژماره٦٥٧ :
رۆژنامەی
بزووتنەوەیەکی تینووی هاوکاریی و یەکیەتی
ئارەش لۆڕستانی وەرگێڕان :ئاڵەشین کاتێک هاوواڵتییەکی کــورد بیر لە کێشەی نێوان ئەو پارت و الیەنە کوردستانییانە دەکــاتــەوە کە ئێستا لە چیاکانی قەندیلن ،چ وێنایەکی ال ساز دەبێ؟ ئەرێ قەندیل دوائامانجی چاالکی و خەباتی حیزبی دیموکرات و پێ‌کاکایە ،کە دەبــێ دەســەاڵتــداری ئ ــەو نــاوچــەیــە ب ــن؟ ی ــان ئــــەوەی کە کوێستانەکانی کوردستان ،بەتایبەتیش قەندیل دەبێ تەنیا وەک ئامرازێک بۆ بــەرەو پێش‌‌بردنی خەباتی نەتەوەیی کــورد بەکار بهێنرێ؟ کەواتە ئەگەر مانەوە لە قەندیل ئامرازە نەک ئامانج، ئــەدی هێنانە بەرباسی ئەو بابەتەی کە دەبــێ ئەو چیایانە تەنیا لە الیەن هــێــزێــکــەوە پـــاوان بــکــرێ ،ساڵمەتی بزووتنەوە و خەبات خەوشدار ناکا؟ ئایا کاتێک جگە لە کۆماری کوردستان کە ئەویش تەمەنی کورتخایەن بوو، خەباتگێڕانی ک ــورد تــا ئــەمــڕۆکــەش نــەیــانــتــوانــیــوە واڵتــێــکــی ســەربــەخــۆ دامەزرێنن و بەردەوام دەسکەوتەکانی بــزووتــنــەوەی گەلی کــورد لە زۆری الیــەنــی جـــۆراوجـــۆرەوە مەترسییان لــەســەرە ،ئــەم چەشنە حیزب‌چێتییە داخـــــــراوە نــابــێــتــە هــــۆی قــوربــانــی بــوونــی «شــونــاس و بــەرژەوەنــدیــیــە نــەتــەوەیــیــەکــانــی کـــورد» لــە هەموو ئاستەکاندا؟ کەواتە رێگەچارە چییە و ،چۆن دەکرێ هاوکات «شوناس و بەرژەوەندییە نەتەوەییەکانی کورد» لــە ه ــەر چـــوار پــارچــە و هــەروەهــا بــــەرژەوەنــــدی و پــۆزیــشــنــی پــارتــە کوردستانییەکان وێــکــڕا رێکخرین؟ چـــــۆن دەکـــــــرێ لــــە ســـــەر ئــاســتــە جــیــاوازەکــان ،یەکیەتی و متمانەی کوردستانی و حیزبی پێک‌بێنین؟
باشترین واڵم بۆ ئەو پرسیارانە پێکهێنانی «هاوسەنگی ئەرێنیی»ـە. «هــاوســەنــگــی ئــەرێــنــی» حــاڵــەت و هەلومەرجێکە کــە پــارتــەکــانــی هەر بەشێک لە کوردستان ،بەتەرخانکراوی بۆ پێشخستنی ئامانجەکانی خۆیان خەبات دەکــەن و پارت و الیەنەکانی بــەشــەکــانــی دیــکــەی کــوردســتــان بە گـــوێـــرەی ت ــوان ــا و وزەی خــۆیــان یــارمــەتــیــدەریــان ب ــن .ل ــەم حــاڵــەتــەدا سەربەخۆیی بڕیاری هەر پارتێک لە ســنــووری چــاالکــی خــۆیــدا دەکەوێتە سەری وپارتە و الیەنەکانی دیکەش بە گوێرەی ویست و داخوازییەکان یارمەتی ئەو پارتە دەکەن .بەمجۆرە حیزبی هــەر پــارچــەیــەک ،پێوەندیی بەکارهێنانی یارمەتییەکانی پارتەکانی دیـــکـــەی پـــارچـــەکـــەی خ ــۆی ــەت ــی و پارتەکانی بەشەکانی دیکە ناتوانن و نابێ راســتــەوخــۆ دەســــوەردان لە کــاروبــاری پارچەکەی دیکەدا بکەن. بــەمــجــۆرە حەشیمەتی زیــاتــر لــە ٤٠ مــلــیــۆن کــەســی کــوردســتــان دەبێتە وزە و پوتانسیەلی سەرەکی خەباتی میللی کــورد ،هــەروەهــا پێوەندییەکی دووالیــەنــەی ئەرێنی لە نێوان پارتە کوردستانییەکانی چێ دەبێ و دواجار گەلی کــورد لــە هــەر چــوار پارچەی کوردستان قازانج لەو پرۆسە دەبینێ. کۆماری کوردستان و کارکردی پــێــشــەوا قـــازی مــحــەمــەد یــەکــێــک لە باشترینی ئەو نموونەی «هاوسەنگی ئەرێنیی»ـەیە کە دەتوانین ئاماژەی پ ــێ بــکــەیــن .هــەڵــســوکــەوتــی ق ــازی محەمەد دەگەڵ کوردەکانی باشوور و بەکارهێنانی تواناییەکانیان لە کۆماری کوردستاندا لە الیــەک و ،فیداکاری و پــێــڕەوی مــەال مستەفا بــارزانــی و هــاوڕێــکــانــی لــە قــانــوونــی سیستمی حکوومەتی کــۆمــاری کــوردســتــان لە الیــەکــی دیــکــە ،نموونەیەکی بــەرز و ســەرکــوتــوویــە کــە دەتــوانــێ ببێ بە ســەرچــەشــن و ئــولــگــوی ئــەمــڕۆ بۆ پێشخستنی خەباتی میللی کورد نەک هەر لە کوێستانەکانی قەندیل ،بەڵکو لە
هەر چوار پارچەی کوردستان رەچاو بکرێ. وێنەیەکی دیکە لە سەر پێویستی پێکهێنانی «هــاوســەنــگــی ئەرێنی» ئەزموونی کۆنگرەی نەتەوەیی کوردە، کە ئێستاشی دەگــەڵ دابێ ســەرەڕای هــەوڵ و تێکۆشانی پــارت و الیەنە کوردستانییەکان نەگیراوە .کێشە و ناهاوئاهەنگی ،تاکڕەوی و زێدەخوازی هــەنــدێــک الیــەنــی سیاسی بــەڕوونــی نیشانی دا؛ یەکێک لــە جیدیترین و
کاریگەرییان لە سەر دۆخی رۆژهەاڵتی نێوەڕاستە ،رۆژهەاڵتی ناڤین لە کۆڕو کۆمەڵە سیاسی و نێوەندەکانی مافی مرۆڤی جیهاندا هەمیشە لەبەر چاو بـــــووە؛ ب ــە چــەشــنــێــک بــچــووکــتــریــن قــەیــران و بــارگــرژی لــەو نــاوچــەیــە، بــەتــایــبــەت ئـــەو واڵتـــانـــە ،ســەرنــجــی کۆمەلگەی نێونەتەوەیی و بەتایبەتی زلــهــێــزەکــانــی دنــیــای بــۆ الی خــۆی راکێشاوە و شایەتی دژکــردەوەیــان بوووین و هەمیشەش دەبین .کەواتە
هــەڵــومــەرج و نیگەرانی گەلی کــورد لــە هــەر چــوار پــارچــەی کوردستان. پێکهێنانی «هاوسەنگی ئەرێنی» و روونــتــرکــردنــەوەی ئەرکەکانی هەر پارتێکی سیاسی دەتوانێ ببێتە هۆی بە ئاکام گەیشتن و تاووتوێی وردی ک ــارک ــردی پــارتــە کــوردیــیــەکــان ،کە لــەو حاڵەتەدا وەاڵمــدەربــوونــی پارتە سیاسییە کوردستانییەکان بە گەلی کورد بە شێوەیەکی کوللی و هەروەها ئەو پارچانەی خەباتی بۆ دەکەن زۆر
سەرەکیترین کێشە و ئارێشەکانی پــارتــە کــوردســتــانــیــیــەکــان نــەبــوونــی هاوسەنگی بنیاتنەر و ئەرێنییە کە دەبێ ببێ بە سەرەتای چاالکی ،بەشداری و هاوکاری سیاسییەوە ،چونکە نەبوونی ئەو فاکتۆرە ورد و هەستیارە هەروا هۆکاری لێک‌دووربوونەوە و تەنانەت بــەربــەســتــی ب ــەر بــەســتــێـن‌ســازی بۆ پێشخستنی خەباتی میللی کــوردە لە کوردستان و هەموو پارچەکانی. ئێران ،تورکیە ،عێراق ،سووریە لە سەرووی گرنگترینی ئەو والتانەن کە
کاتێک کوردستان بەسەر ئەو چوار واڵتـــــەدا دابـــــەش بــــووە و خــەبــاتــی پارتە کوردستانییەکان لــەو واڵتانە رووبـــەڕووی ئاستەنگ و دژواریــیــە، نــەبــوونــی «هــاوســەنــگــی ئــەرێــنــی» و یەکیەتی و متمانە بــۆ بــەرگــری لە «شوناس و بەرژەوەندی نەتەوەیی» لە ئاستی «کالن» و هەروەها خەوشدار کــردنــی ســەربــەخــۆیــی و ســنــووری چــاالکــی پارتەکانی هــەر پارچەیەک لە الیەن پارتەکانی پارچەکانی دیکە تــەنــیــا دەبــێــتــە ه ــۆی ئــاڵــۆزتــربــوونــی
ئاسانتر دەبێ. لە ئاکامدا دەتوانین بڵێین ،ئەگەر «هاوسەنگی ئەرێنی» لە پێوەندیی ســیــاســی پــارتــە کــوردســتــانــیــیــەکــانــدا ببێ بــە پــێــوەر ،قەندیل نــەک ئامانج نییە؛ بەڵکو وەک ئامرازێکی بەهێز دەبـــــێ بـــە کــارتــێــکــی گـــوشـــار بۆ بــەرژەوەنــدی پارتەکانی رۆژهــەاڵت و بــاکــووری کــوردســتــان .کەمبوونی تــێــچــووەکــانــی بــزووتــنــەوە یەکێکی دیکەیە لەو ئاکامە زێدە بە بایەخانەی کـــە راســـتـــەوخـــۆ و نــاڕاســتــەوخــۆ
دەرکەوتەی «هاوسەنگی ئەرێنیی»ـە. بـــەاڵم بــۆ پێکهێنانی «هــاوســەنــگــی ئــەرێــنــی»ش پرسیارگەلێکی گرنگی زۆر دەورووژێــــــن کــە دەبـــێ پــارتــە کوردستانییەکان واڵمــیــان بــدەنــەوە. ئەرێ هاندەر و پوتانسییەلی پێکهێنانی «هاوسەنگی ئەرێنی» بە مەبەستی بەرگری لە «شوناس و بەرژەوەندییە نــەتــەوەیــیــەکــانــی کــــورد» لــە الیــەن پــارتــە کــوردســتــانــیــیــەکــانــەوە بوونی هەیە؟ بۆچی حکوومەتەکانی ئێران، تورکیە ،عێراق و سووریە هەوڵیان داوە و تــاڕادەیــەکــیــش تــوانــیــویــانــە دەگــــەڵ کــوردەکــانــی واڵتـــی خــۆیــان یــان کــوردەکــانــی پارچەکانی دیکەی کوردستان ئەو هاوسەنگییە ئەرێنییە پێک‌بێنن و یان ئەو هاوسەنگییانەی لــە بــەرژەوەنــدیــی دەسەاڵتەکانیاندا نییە تــێـک‌بــدەن و یــان هــەر چۆنێک هاوسەنگییەکی نەرێنی لێ دەرچێنن، بـــــەاڵم پـــارتـــە کــوردســتــانــیــیــەکــان نەیانتوانیوە ئــەو چەشنە میتۆد و هاوسەنگییانە لە بەرژەوەندی خۆیان و لە نێوان پــارت و الیەنە سیاسییە کــوردیــیــەکــانــدا رێــک‌بــخــەن؟ پــارتــە سیاسی ،رووناکبیران و کۆمەڵگەی مەدەنی کوردی دەتوانن چ رۆڵێک لە پێکهێنانی ئەو هاوسەنگییە ئەرێنی و یەکیەتی و متمانە گشتگیرەدا بگێڕن؟ و .... رەوشــی هەنووکەیی کوێستانی قەندیل و کێشەی پارتەکان؛ کە بووەتە باسی گەرموگوڕی زۆربــەی میدیا و چاالکانی سیاسی و خەڵکی کوردستان بە هەموو پارچەکانییەوە ،سەرەڕای ئەو نیگەرانییەی لێی کەوتۆتەوە ،رەنگە بتوانێ بواری بەرزکردنەوەی خەباتی میللی گەلی کورد بۆ ئاستێکی بااڵتر و تۆکمەتر خــۆش بکا و ،لە الیەکی دیکەشەوە لەوانەیە ئەو هەڵومەرجە ببێتە هۆی لە کیسدانی دەرفەتەکان و بــە فــیــرۆدانــی هــێــزی مــرۆیــی و، زەمــان و چوارچێوەیەکی پراکتیکی بێ کە بۆ پارتە کوردستانییەکان زۆر گرنگە ،کە رەنگە خەسار و دەرکەوتە نەرێنییەکانی ســەرچــاوەگــرتــوو لەو پشتگوێ خستنە قەرەبووکردنەوەی هەر وا ئاسان نەبێ.
داوای پێکهێنانی بەرەیەکی یەکگرتوو لە هیزە سیاسییەکانی ڕۆژهەالتی کوردستان له‌الیه‌ن که‌سایه‌تیی ه کورده‌کانی ده‌ره‌وه‌ی واڵت کەسایەتی‌و چاالکانی کورد لە دەرەوەی والت ،داوای پێکهێنانی بەرەیەکی یەکگرتوو لە هیزە سیاسییەکانی ڕۆژهەالتی کوردستان دەکەن. لــە نامەیەکی ســەرئــاوەاڵ دا ،نزیکەی ســەد کەسایەتی و چاالکیی بواری جۆراوجۆر کە هەر هەموویان هی ڕۆژهەالتی کوردستانن‌و لە دەرەوەی واڵت دەژیــن ،داوای پێکهێنانی بەرەیەکی یەکگرتوو لە هیزە سیاسییەکانی ڕۆژهــەالتــی کوردستان دەک ــەن .لــەو نامەیە دا هــاتــواە« :هەستیاریی بــــارودۆخــــی ڕۆژهــــەاڵتــــی ک ــوردس ــت ــان و ب ــزوت ــن ــەوەی ڕزگاریخوازی کورد ئەمرۆ ئەرکێکی مێژوویی لە بەرامبەر تــەواوی ڕێکخراوە‌و کەسایەتییە سیاسییەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان دانــاوە ،ئەویش هەڵێنانی هەنگاوگەلی جیددی و پێویست بۆ پێکهێنانی بەرەیەک لە زۆربــەی هێزەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردستانە». دەقی تەواوی نامەکە و هەر وەها ناوی ئەوانەی نامەکەیان واژۆ کردوە بەم جۆرەیە: نامەیەکی کڕاوە بۆ: ڕێکخراوە سیاسی و ئازادیخوازەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان، هەروەهاهەڵسوراوانی سەربەخۆی سیاسیی – مەدەنیی ڕۆژهەاڵتی کوردستان بەرێزان، ئاڵوگۆڕەکانی جیهان و ناوچەی ڕۆژهــەاڵتــی نــاوەڕاســت، بە تایبەتیی بە جیهانی‌بوونی کێشەی کورد لە دوو دەیەی ڕابـــردوودا ،ئــەم ڕاستییە دەسەلمێنێ کە ئێرانیش بە پێی قــووڵــت ـر‌بــوونــی هــەرچــی زۆرتــــری قــەیــرانــی سیاسیی – کۆمەاڵیەتیی و ئابوریی نێوخۆیی درەنگ يان زوو تووشی گۆڕانکاریی جیددی و چارەنووساز دەبــێ .پێویستە هیزە سیاسییەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان خۆيان بۆ بە‌جێگەیاندنی ڕۆڵی مێژوویی لە تەیارکردنی بواری پێویست بۆ گەیشتن بە دیاریکردنی ماڤی چارەنووس و لە بەرامبەر هەر چەشنە ئاڵوگۆرێکی نەکاوی سیاسیی ئامادە بکەن ،تا بتوانن لە ژیانی سیاسیی داهاتووی کوردستان و ئێران بۆ وەدیهێنانی ئاواتەکانی مێژینەی گەڵی کورد ئەرکی خۆیان بە‌جێبێنن. هــەمــوو ب ــاش دەزان ــی ــن کــە ســـــەرەڕای ئ ــەم پێويستييە، ژیــانــی سیاسیی حیزبەکانی ڕۆژهــەاڵتــی کــوردســتــان لە تاراوگەی داسەپێندراوبە‌تایبەتیی لە دوو دەیەی ڕابردوودا پــڕ لــە قەیرانی سیاسیی و ڕێــکــخــراوەیــی ب ــووە .داب ــڕان‌و لە‌یەکدوور‌بوونەوەی هیزەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان بە حیزب وکەسایەتییەکانییەوەزیانی نــاخــوازراوی لە بزاڤی کورد و هەستی نەتەوەیی کورد داوە .هەرچەند ،جاروبار لە ئاستی دوو یــان چەند ڕێکخراوەیەکی کوردستانی‌دا شاهیدی دانیشتن و تەنانەت دانوستان بووین ،بــەاڵم بە
هۆی بەرفەراوان‌نەبوونیان ،ئەم چەشنە ڕێکەوتنانە ئاکامێکی دڵخوازیان بە شوێنەوە نەبووە. هەستیاریی بارودۆخی ڕۆژهەاڵتی کوردستان و بزوتنەوەی ڕزگاریخوازی کورد ئەمرۆ ئەرکێکی مێژوویی لە بەرامبەر تەواوی ڕێکخراوە و کەسایەتییە سیاسییەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان دانــاوە ،ئەویش هەڵێنانی هەنگاوگەلی جیددی و پێویست بۆ پێکهێنانی بەرەیەک لە زۆربــەی هێزەکانی ڕۆژهــەاڵتــی کــوردســتــانــە .ئــەم بــەرەیــە پێویستە ت ــەواوی هێزەکانی ڕاستەقینەی گەلی کورد کە بۆ ئازادیی و ماڤی چارەی خۆنووسینی ڕۆژهەاڵتی کوردستان تێدەکۆشن لە‌خۆ بگرێ تا بــواری پێویست بۆ پتەوترکردنی پێوەندیی ئەم هێزانە و بەرزکردنەوەی ئاستیچاالکیی ئەوان لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان بە دوور لە هەر چەشنە پاوانخوازیی و لە سەر بنەمای پلوراليسمی سیاسیی و دێموکراتیک پێک بهێنێ. بەڕێزان، بێگومان پێکهێنانی بەرەی یەکگرتووی هێزەکانی سیاسیی- کۆمەاڵیەتیی ڕۆژهــەاڵتــی کوردستان لە ســەر چەند خاڵی هاوبەش و یەک لەوان هاوئاهەنگ‌کردنی چاالکیی سیاسیی و نیزامیی حیزبەکان ،پێکهێنانی کومیتەی نوێنەرایەتیی ئەم بــەرەیــە لە کوردستان و دەرەوەی واڵت لە بــەرژوەنــدی نەتەوەی کورددایە و دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی ئاستی وشياریی نەتەوەیی و جــواڵنــەوەی ڕزگــاریــخــوازی کورد لە ڕۆژهەاڵتی کورستان ،ناساندنی خێرای بزاڤی کوردی ڕۆژه ــەاڵت لە ئاستی جیهان ،کــۆکــردنــەوەی کۆدەنگیی و پشتیوانی بیروڕای گشتیی جیهان و پارڵمانی ئەورووپا و هتد!... بەرێزان، پێکهێنانی ب ــەرە یــاخــود هــەر چەشنە ڕێــکــخــراوە یاخود کــومــیــتــەیــەکــی هــاوبــەش لــە هــێــزەکــانــی ســیــاســی ک ــوردی ڕۆژهـــــەاڵت پێداویستییەکی مــێــژوویــیــە ،کــەمــتــەرخــەمــی لەبەرامبەر ئەم ویستەدا ئاکامی نەرێنیی لێدەکەوێتەوە ،چ لە ن و چ لە ئاستی بزوتنەوەی کورد لە ڕۆژهەاڵتی کوردستا ڕادەی ناوچەیی و جیهانی‌دا .ئەمە پێداویستیی ئەمرۆیە و بێ گوومان سپەينێ بۆ ئەم کارە دڕەنگ دەبێ! بە ڕێز و حورمەتەوە .١ئیرانپور،ناسر ،نووسەر،وەرگێر ،چاالکی سیاسی ،ئاڵمان .٢ئەحمەدین،مستەفا،چاالکی سیاسی ،ئاڵمان .٣ئەحمەدی،سەدیق،چاالکی سیاسی ،ئاڵمان .٤د .ئەمینئاوە،کامران،نووسەر،وەرگێر،چاالکی سیاسی، ئاڵمان .٥ئەمین‌نژاد،ناسر ،نووسەر،وەرگێر،چاالکی سیاسی ،ئاڵمان .٦ئەنساری،بێهروز،چاالکی سیاسی ،ئاڵمان
.٧باباخانی،نووسەروچاالکی سیاسی ،تورکیە .٨باڵەکی،ئاگری،چاالکی سیاسی ،نۆروێژ .٩بۆکانی،تاهیر،چاالکی سیاسی ،سوید .١٠بەخشی،حوسێن،نووسەر،چاالکی سیاسی ،ئاڵمان .١١بــەرهــون،مــحــەمــمــەدتــاهــیــر،نــووســەر،وەرگــێــر،چــاالکــی سیاسی،ئ اڵمان .١٢پورکەریم،جەمال،چاالکی سیاسی ،فەرانسە .١٣پیرۆتی،ئاسۆ،چاالکی سیاسی ،سوید .١٤توت‌ئاغاجی،جینا،چاالکیبواریژنان ،سوید .١٥جهانگیری،برایم،نووسەروچاالکی سیاسی ،کەنادا .١٦جیهان‌میهەن،فەرهاد ،چاالکی سیاسی ،سوید .١٧حامدی،جەعفەر،چاالکی سیاسی ،نۆروێژ .١٨حوجەت‌السادات،هادی،چاالکی سیاسی ،ئاڵمان .١٩حوسێنپەناهی،سامانچاالکی سیاسی ،سولێمانی .٢٠حیسامی،ساالر،ڕۆژنامەنووس،چاالکی سیاسی،باشوری کوردستان .٢١د .حیکمەت،تاهیر،نووسەر،وەرگێر،چاالکی سیاسی، ئاڵمان .٢٢حەواینەسەب،خەلیل،چاالکی سیاسی ،ئاڵمان .٢٣حەیدەری،جەواد،ڕۆژنامەنووس،باشوری کوردستان .٢٤داراپور،ئارێز،چاالکی سیاسی ،ئاڵمان .٢٥دەباغی،شهال،نووسەروچاالکی سیاسی ،سوید .٢٦ڕازی،جەاڵل،ئەندامی تیمی میلیفتباڵی ئێران ،فینالند .٢٧ڕزایی،ماپەر،چاالکی سیاسی ،ئالمان .٢٨ڕەشیدی،ئەمین،چاالکی سیاسی ،سوید .٢٩زارەع،جەمال،چاالکی سیاسی ،ئاڵمان .٣٠زارەع،گوڵنار،چاالکی سیاسی ،ئاڵمان .٣١زارەعی،ئیسمایل،چاالکی سیاسی ،نۆروێژ .٣٢سدقی،پەری،چاالکی سیاسی ،ئاڵمان .٣٣ســولــتــانــی،ئــەنــوەر،نــووســەر،وەرگــێــر،تــوێــژەر،چــاالکــی سیاسی ،بریتانیا .٣٤سوڵتان‌پەنا،بەهرام،چاالکی سیاسی ،سوید .٣٥سەعیدی،حوسێن،نووسەروچاالکی سیاسی ،سوید .٣٦شاسواری،محەممەد،چاالکی سیاسی ،سوید .٣٧شعبانی،هومایوون،چاالکی سیاسی ،ئاڵمان .٣٨شێخ‌ئاغایی ،سیامەند،نووسەروچاالکی سیاسی ،سوید .٣٩د .شــەتــەوی،حــەســەن،نــووســەر،تــێــکــۆشــەری دێرینی سیاسی ،ئاڵمان .٤٠عوسمانی،ئارام،شانۆکار ،فەرەنسا .٤١عەبدولالهی،ئازاد،چاالکی سیاسی ،دانمارک ،٤٢د .عەلیار،ئاوات،چاالکی سیاسی ،ئەمریکا .٤٣فەتاحی،مەهدی،چاالکی سیاسی ،ئاڵمان
.٤٤فــەتــحــی،نــادر،نــووســەر،وەرگــێــر،بــەرپــرســی سایتی ڕۆژهەاڵت-بۆکان ئاڵمان .٤٥فەرهاد،فاروق،چاالکی سیاسی ،سوید .٤٦قادری،هیدایەت،چاالکی سیاسی ،سوید .٤٧قازی،عومەر،تێکۆشەری دێرین،ڕۆژهەاڵتی کوردستان .٤٨قازی ،کامران ،چاالکی سیاسی ،سوید .٤٩قورێشی،خالید،چاالکی سیاسی ،ڕووسیە .٥٠قورێشی ،خەبات ،هونەرمەند ینیشتمانیی ،نۆروێژ .٥١کوردپوور،عەبدولال،چاالکی سیاسی ،ئاڵمان .٥٢کوردستانی ،کانی ،چاالکی سیاسی ،بریتانیا .٥٣کــوردســتــانــی ،ئاشتی ،چــاالکــی سیاسی ،ڕۆژهــەاڵتــی کوردستان .٥٤کەعبی،ڕەزا،چاالکی سیاسی ،باشوری کوردستان .٥٥کەمالی،سەالح،چاالکی سیاسی ،سوید .٥٦گرامی،ئەفراسیاب،چاالکی سیاسی ـ نۆرویژ .٥٧الهووری،ئەمیر،چاالکی سیاسی ،ئوسترالیا .٥٨لەبادی ،مینا ،چاالکی بواریژنان ،سوید .٥٩لەبادی ،ئەحمەد،چاالکی سیاسی ،سوید .٦٠ماملێ،وریا،چاالکی سیاسی ،نۆروێژ .٦١ماوەرانی،حەسەن،نووسەر،وەرگێر،چاالکی سیاسی، ئاڵمان .٦٢محەمەدپوور،جەمال،چاالکی سیاسی ،سوید .٦٣د .مرادی،گلمراد،نووسەر،چاالکی سیاسیوووتەبێژی ماڤیمرۆفلەیو .ئەنژنو .٦٤موکری ،برایم ،چاالکی سیاسی ،ئوسترالیا .٦٥موکری ،ناهید ،چاالکی بواری ژنان ،سوید .٦٦مۆالن ،حەسەن،چاالکی سیاسی،ئوسترالیا .٦٧مێعمارزادە،فاروق،چاالکی سیاسی،سوید .٦٨مێعماری،ئەسمەر،چاالکیبواریژنان،سوید .٦٩میتران،فرێدوون،چاالکی سیاسی،ئاڵمان .٧٠د .مەردوخ،عەبدولال،چاالکی سیاسی،فەرەنسە .٧١مەسعودی ،مریم،چاالکی سیاسی ،ئاڵمان .٧٢مەولوودی،هێرۆ،ڕۆژنامەنووس،باشوریکوردستان .٧٣ناسری،باباشێخ،چاالکی سیاسی،ئاڵمان .٧٤ناسری،شۆڕش،چاالکی سیاسی،ئاڵمان .٧٥نەجاری،جەمال،ڕۆژنامەنووس،فەرەنسە .٧٦نەقشبەندی،ڕشاد،چاالکی سیاسی،بریتانیا .٧٧هەورامی،کەمال،چاالکی سیاسی،ئوسترالیا .٧٨وریانی ،جهانگیر ،چاالکی سیاسی،ئاڵمان .٧٩وریانی ،سوهێال ،چاالکی سیاسی ،ئاڵمان .٨٠یاحەقی،ئاالین،چاالکی سیاسی،فەرانسە
4
١٦ی جۆزەردانی ٦ _ ١٣٩٤ی ژوئەنی ٢٠١٥
بەیاننامە
ژماره657 :
رۆژنامەی
بەیاننامەی حیزبی دیموکراتی کوردستان
لە بارەی تێکهەڵچوونی گریالکانی پێ .کا.کا لە گەڵ پێشمەرگەکانی حدکا مــــاوەی چــەنــد ڕۆژێــــک بــووبــە نــیــگــەرانــیــیــەوە گوێبیستی گــرژیــی نــێــوان پێشمەرگەکانی حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران و گریالکانی پێ.کا.کا لە ناوچە سنووریەکانی نێوان سیدەکان‌و ناوچەی شنۆ بووین .ئەمڕۆ بە داخــەوە سەرچاوەکانی هەر دوو الیەنی ناوبراو ،هەواڵی ڕوودانــی تێکهەڵچوون لە نێوان هیزەکانیان ،پشتراست کـــردەوە .بە پێی ئەو زانیارییانەی پێمان گەیشتوون تێکهەڵچوون‌و پەالماری پێشمەرگەکانی حدکا لە الیەن هیزەکانی پێ.کا.کا وە درێژەی هەیە .ئەگەر چی زانیاریی ورد لە سەر زیانە گیانییەکان باڵو نەبوونەوە یا بە تەواوی پشتڕاست نــەکــراونــەوە ،بــەاڵم وەک دەگــوتــرێ ئەم تێکهەڵچوونە ،بە داخــەوە زیانی گیانیشی بە دواوە بووە. حیزبی دیموکراتی کوردستان ،هەڵوێستی خۆی لە بارەی ئەم تێکهەڵچوونانەوە بەم جۆرە بە نەتەوەی کــورد لە هەموو بەشەکانی کوردستان ،ڕۆڵەکانی نەتەوەکەمان لە سەرانسەری جیهان ،سەرجەم هیز‌و الیەنە سیاسییەکانی کوردستانو ناوچە‌و ،بیروڕای گشتیی ڕادەگەیەنێ: -١ش ــەڕ‌‌و تێکهەڵچوون لــە نــێــوان هــەر هێز‌و الیەنێکی کوردیی نێو بزووتنەوەی کورد بە زیانبار بۆ بزووتنەوەی کورد لە تەواوەتیی خۆیدا دەزانین .هەر
لەم ڕوانگەیەشەوە ،وێڕای بە داخبوونمان لە هێرشی گریالکانی پێ کاکا بۆ سەر پێشمەرگەکانی حدکا و مەحکوومکردنی ،داواکــاری ڕاوەستانی دەستبەجێی ئەم تێکهەڵچوونە‌و چارەسەری گرژی‌و ناکۆکییەکان لە ڕێگای وتووێژو دانیشتنی هێمنانەوەین. -٢پ ــێ.ک ــا.ک ــا هــێــزێــکــی ســیــاســیــی ب ــاک ــووری کــوردســتــانــە‌و ،چــاالکــیــی هــێــزەکــانــی ڕۆژه ــەالت ــی کوردستان لە نیوخۆی ڕۆژهەاڵت‌و بوونی هێزەکانیان لــە ســەر سنوورەکانی ڕۆژهــــەاڵت ،نــە هەڕەشەیە بۆ سەر بــەرژەوەنــدی ڕەوای پێ.کا.کا‌و باکووری کوردستان ،نە پێشگیری‌و دژایەتی لە گەڵ ئەم جۆرە چاالکی و تێکۆشانەش ،دەچێتە خانەی ئەرکێکی نەتەوەیی و نیشتمانی. -٣لە حکوومەتی هەرێمی کوردستانو هەموو هــیــزە سیاسییەکانی نێو بــزووتــنــەوەی کـــورد لە هەموو بەشەکانی کوردستان ،داواو چاوەڕوانیمان ئەوەیە هەوڵ‌وهەنگاوی بە پەلە بنێن بۆئەوەی ئەم تێكهەڵچوونە ،پتر تەشەنە نەستێنێ‌و هاندەر بن بۆ ئــەوەی کێشە‌و گرژییەکان بە وتووێژو شێوەیەکی هێمنانە ،چارەسەر بکرێن. -٤سیاسەتی دەستوەردانی پێ.کا.کا لە کاروباری بــەشــەکــانــی دیــکــەی کــوردســتــان هــەر لــە کــۆنــەوە، سەرچاوەی گرژی‌و ناکۆکی لە گەڵ هێزەکوردییەکان
بووە .لە ڕۆڵەکانی نەتەوەی کورد لە هەموو بەشەکانی کوردستانو سەرجەم هێزە سیاسییەکان دەخوازین بە ڕاشکاوی دژی ئەم دەستوەردانانە‌و پەنابردن بۆ چــەک بۆ خۆسەپاندن بەسەر هیزە سیاسییەکانی بەشەکانی دیکەی کوردستاندا ،دەنگی ناڕەزایەتی هەڵبڕن. -٥لــە هــێــزکــۆکــردنــەوە‌و جموجۆڵی هاوکاتی هێزەکانی ڕێــژیــمــی کــۆمــاری ئیسالمی لــە ناوچە سنووریەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردستانو پیالنگێڕییان لــە دژی هیزە سیاسییەکانی ئــەو بــەشــەو خەڵکی ڕۆژهەاڵتی کوردستان ،نیگەرانین.هەر بۆیە داوای وشیاری‌و لەسەر هەستبوون لە هەموو الیەنەکان بە مەبەستی پووچەڵکردنەوەی نیاز‌و پیالنە شوومەکانی ئەو ڕێژیمە دەکەین. ئێمە وێـــڕای دەربــڕیــنــی هاوخەمیمان لــە گەڵ بنەماڵە‌و هاوسەنگەرانی قوربانییەکانی ئەم شەڕو تێکهەڵچوونە داخاوییەوە،هیوا دەخوازین بە هەوڵی هەموو الیەک هەر چی زووتر بارودۆخەکە ئاسایی بکرێتەوە‌و بە لێک تێگەیشتن‌و هاوکاری ،ڕێگاچارە بۆ گرفتەکانی لــەمــەودوا بــدۆزرێــتــەوە .هیوادارین سەرکردایەتیی پێ .کا.کاش هاوکار‌و یارمەتیدەر بێت بۆ ئــەوەی ئەم جۆرە ڕووداوانــە دووپــات نەبنەوە‌و بــزووتــنــەوەی کـــورد لــە بــەشــە جــۆراوجــۆرەکــانــی
کوردستان ،لە سۆنگەی ئەم جۆرە ڕووداوانە زیانی زیاتر نەبینێ.
دەفتەری سیاسیی حیزبی دیموکراتی کوردستان ٣ی جۆزەردانی ١٣٩٤ ٢٤ی مای ٢٠١٥
یادێک ل ه 59شه‌هیدی مه‌هاباد
عومەر بالەکی رۆژی 12ی جۆزه‌ردانی هه‌ر ساڵێک بیرخه‌ره‌وه‌ی کاره‌ساتیکی تاڵ و دڵ‌هه‌ژێنه له‌و رۆژه‌دا 59 که‌س ل ه خه‌ڵکی مه‌هاباد له زیندانی ته‌ورێز به حوکمی دادگای شه‌رع بــه ت ــاوان ــی هـــاوکـــاری کـــردن له گه‌ڵ دژی شۆڕش ئێعدام کران و هه‌واڵه‌که‌ی له الیــان فه‌رمانداری ئـــه‌و کــاتــی مــهــابــاد «حــمــیــدرضــا جاللی‌پور» له ڕاگه‌یاندراوێک دا کـه لـه نــاو ش ــاردا بــاو کــرای ـه‌وه، ڕاگه‌یاندرا. هـــه‌ر وه‌کــــی گ ــوت ــرا ئـــه‌و 59 که‌سه به تاوانی هاوکاری کردنی حیزبه‌کانی رۆژهه‌اڵتی کوردستان لــه مـــــاوه‌ی ن ــێ ــوان دوو مانگی خاکه‌لێوه و بانه‌مه‌ڕی ئه‌و ساڵه‌دا بــه ش ــێ ــوه‌ی ڕه‌ش‌بــگــیــر ده‌س ــت به‌سه‌ر کرابوون. ئێستا که 32ساڵ به‌سه‌ر ئه‌و تاوانه قێزه‌ونە دا تێپه‌ڕ ده‌بێ ،ڕوون نییه که ئه‌و 59که‌سه که له شاری مه‌هاباد گیرابوون بۆ پێکه‌وه ئێعدام کران و کێ و چ که‌سانێک بڕیاری ئێعدامی ئه‌وانیان دا و هۆکاری چی بــوو هـه‌ر 59کـه‌س که له بــواری ته‌مه‌ن و ته‌نانه‌ت که‌سایه‌تیه‌وه پێکه‌وه جــیــاوازیــان هه‌بوو چۆنه لـه ی ـه‌ک دادگ ــا دا دادگــایــی کــران و حوکم دران ئه‌و حو‌کمه‌ش که ئێعدامه له‌سه‌ر هه‌موومان یه‌ک‌جێ بـــه‌رێـــوه چـــــووه؟ دوای ئــێــعــدام کردنیان بۆ جه‌نازه‌کانیان ته‌حویلی بنه‌ماڵه‌کانیان نه‌دراوه‌ته‌وه یا النی ک ـه‌م شوێنی گڵکۆکه‌یان نیشانی بنه‌ماڵه‌کانیان نه‌داوه؟. کــۆمــاری ئیسالمی ل ـه ساڵی 62ی هه‌تاوی به‌و کرده‌وه‌ی خۆی ده‌یــهـه‌ویــســت چ په‌یامێک بــدا به خه‌ڵکی کوردستان؟ ئه‌گه‌ر چاو له وته ونوسراوه‌کانی کاربه‌ده‌ستانی کۆماری ئیسالمی له‌و سه‌رده‌م دا بکه‌ین باشتر ده‌توانین واڵمی ئه‌و پرسیاره و هه‌موو پرسیاره‌کانی تر بده‌ینه‌وه و شێوه‌ی تێڕوانینی ئه‌وان له سه‌ر خه‌باتی ڕوای گه‌لی کــورد له رۆژه ـه‌اڵتــی کوردستان بزانین. خه‌ڵخالی له 2ی گه‌الوێژی ساڵی 1358دا که ته‌نیا چه‌ند مانگێک
به‌سه‌ر به ده‌ســـه‌اڵت گه‌یشتنیان تێپه‌ر ده‌بێ له رۆژنامه‌ی «کیهان» دا سه‌باره‌ت به کێشه‌ی که‌مایه‌تیه نه‌ته‌وه‌یی و ئایینیه‌کان به‌و شێوه‌یه ده‌دوێ« :رێگا چاره‌ی قه‌یرانه‌کانی واڵت نــاردنــی ئ ـه‌رت ـه‌ش بــۆ سه‌ر سنووره‌کانه .»......یا خومه‌ینی له 21ی گه‌الوێژی 1358دا هه‌ر له رۆژنامه‌یه‌ی که‌یهان دا هاتووه ئاوا ده‌ڵی «ئه‌وانه له ئیسالم ده‌ترسێن، ئ ـه‌وان ـه ل ـه قــانــوونـه‌کــانــی ئیسالم ده‌تــرســێــن ،ئــه‌وانــه ده‌یــانــه ـه‌وی ئــیــســام ن ـه‌بــێ ،ئـــه‌وە هه‌رشتێک بێت پیالنگێڕییه .ئه‌گه‌ر پیالنگێڕی رووبــــــدا ئــیــدی ئــێــم ـه نــاتــوانــیــن هه‌تاسه‌ر دان به خۆمان دا بگرین و پیالنگێریه‌کان قه‌بووڵ بکه‌ین، مه‌سه‌له‌ی ئیسالمه ،له مه‌سه‌له‌ی به‌رژه‌وه‌ندی موسوڵمانان دا ئێمه ناتوانین چاوپۆشی بکه‌ین». لــه راســتــی دا هـ ـه‌م لــێــدوانــی خــه‌ڵ ــخ ــاڵ ــی و هـــــه‌م قــس ـه‌کــانــی خومه‌ینی روویــان له کوردستان و خه‌ڵکی کوردستان بوو چونکه ه ـه‌ر چه‌ند رۆژ دواتــر خومه‌ینی فتوای هێرشی بۆ سه‌ر کوردستان ل ه رۆژی 28ی گه‌الوێژ ده‌ر کردوه ده‌ستووری دا به ئه‌رته‌ش و سپا به هه‌ر قیمه‌تێک بێ کوردستان داگیر بکه‌نه‌وه و لـه‌و کــاتـه‌دا خومه‌ینی ته‌نیا به ناردنی ئه‌رته‌ش و سپا بۆ سه‌ر کوردستان رازی نه‌بوو و به‌ڵکوو دۆست و هاوکاری کۆنی خۆی سادق خه‌ڵخاڵی وه‌ک حاکمی شه‌رع به ده‌سه‌اڵتێکی ره‌ها نارده هــه‌ر کـه‌ســی ده‌گـــرت و ئێعدامی کوردستان بۆ زیاتر سـه‌ر کوتی ده‌کرد له ژێرناوی «سه‌ر به‌رژیمی خ ـه‌ڵــک ،ک ـه ه ـه‌مــوومــان ده‌زانــیــن پێشوو» و یابه تــاوانــی « دژی له ماوه‌یه‌کی که‌م دا خه‌ڵخاڵی به ش ــوڕش» حوکمی ئێعدامیان به جه‌الدی کوردستان ناوی ده‌رکرد .سه‌ر دا ده‌سپاند .به‌اڵم به‌ره‌به‌ره‌که بـه پێی ڕاپــۆرتــی ریکخراوی ده‌س ـه‌اڵتــی کــۆمــاری ئیسالمی له لێبوردنی گشتی له سه‌ر که‌وتنی ژێ ــر ره‌حــم ـه‌تــی شـــه‌ری ئــێــران ـ ش ــورش ــی گـ ـه‌الن ــی ئ ــێ ــران هـه‌تــا عێراق توکمه‌تر بوو و زیاتر خۆی ڕه‌شه‌مه‌ی ساڵی 58ڕاده‌ی 438سه‌پاند ،ده‌سته‌واژه‌کان بۆپاساوی که‌س ئێعدام کراون و له‌و کاته‌وه ئــێــعــدامــه‌کــان گـــــۆڕان و بـــوون ه ـه‌تــا ئێستا مــاشــێــنــی ئێعدامی به«مفسدفی االرض و «محاربه کۆماری ئیسالمی ڕانه‌وه‌ستاوه و باخدا» به‌و شێوه‌یه دەسەالتداران قۆناغی ئێعدام کردنه‌کان به پێی ویستیان لـه بیر و ڕای گشتی هــه‌ل و م ـه‌رجــی سیاسی ل ـه ناو خه‌ڵکی ئێراندا شه‌رعییه‌ت بدەن به خۆی کۆماری ئیسالمی ئێراندا له ماشێنی ئێعدامه‌کانیان. هه‌ڵکشان و داشکان دابووه به‌اڵم کــاتــێــک 59کــه‌س ل ـه خه‌ڵکی ق ـه‌ت ماشێنی ئێعدامی کــۆمــاری مه‌هاباد که دوو مانگ له گیرانیان ئیسالمی لـه کــار ن ـه‌ک ـه‌وتــووه بۆ تــیــپ ـه‌ڕ نــــه‌ده‌بــــوو بـــه بــڕیــارێــک نموونه به پێی ئامارێک له نێوان ڕاده‌گ ــۆزرێ ــن بــۆ شــاری ته‌ورێز ساڵه‌کانی 60هه‌تا 67ی هه‌تاوی ناوه‌ندی پارێزگای ئازه‌ربایجانی که لوتکه‌ی ئێعدامی به کۆمه‌ڵی شه‌رقی و له‌وێ هه‌ر 59که‌سه‌که زیندانیان له زیندانه‌کانی کۆماری له یه‌ک رۆژ و له یه‌ک کات دا ئێعدام ئیسالمی دابـــوو راده‌ی 10700 که‌س ئێعدام کــراون یا نزیکترین ســـاڵ لــه ســـه‌ر ده‌مــــی ئێستا دا ده‌توانین ساڵی 93ی هه‌تاوی به نمونه بێنینه‌وه که به پێی ڕاپۆرتی رێــکــخــراوه‌کــانــی پاراستنی مافی مــرۆڤ راده‌ی 852کـه‌س سزای ئێعدامیان له‌سه‌ر جێبه‌جێ کراوه. لـــه‌ســـه‌ره‌تـــای بـــه ده‌ســـــه‌اڵت گه‌یشتنی کۆماری ئیسالمی ده‌زگای دادوه‌ری به ناوی حاکمی شه‌رع
ده‌کــرێــن ده‌بــێ گه‌لی کــورد چۆن بروانیه‌ته سیستمی ده‌سه‌اڵتدارەتی کۆماری ئیسالمی. ئـ ـه‌و 59ک ـه‌ســه لــه ته‌مه‌نی جۆراوجۆردا بوون ،الوی ته‌مه‌ن 17 -16ساڵیان تێدا بــووه هه‌تا پــێــاوی کــامــڵ ت ـه‌م ـه‌ن 40بــۆ 50 ســاڵ‌و له هه‌مان حــاڵ‌دا له چین‌و تــوێــژی جــۆراوجــۆری شــاربــوون ل ــه قــوتــابــی‌و خــوێــنــداکــار هـه‌تــا دوکانداری‌و بازاڕیان تێدا بووه.
کــه باسمان کــرد ب ـه‌و 59که‌سه نـــــه‌دراوه هــه‌روه‌ک ــی ئـــه‌وه وابــێ ئه‌و 59که‌سه له مه‌یدانی شه‌ڕدا گــیــراب ـن‌و دادگـــــای نــیــزامــیــان بۆ ته‌رتیب ده‌رابـــێ .پرسیار ئـه‌وه‌ی به‌ڕاستی بۆ وا به په‌له ئ ـه‌و 59 که‌سه ئێعدام کران؟ بۆ وه‌اڵمی ئه‌و پرسیاره پێویسته بــزانــیــن هـــه‌ل‌و‌م ـه‌رجــی ئ ـه‌وکــات ناوچه‌که چوون بووه .کاتێک ئه‌و 59که‌سه له خه‌ڵکی مه‌هاباد ئێعدام
فرۆکەخانەی سنە ٥ /ی خەرمانانی ١٣٥٨
هه‌ربویه چ له بواری ته‌مه‌نه‌وه چ له بواری تێ‌روانین بۆ ڕووداوه‌کــان ئه‌و 59که‌سه ناتوانن وه‌ک یه‌ک بن ،به‌اڵم دادگای شه‌رعی ته‌ورێز بــێ گــوێــدان بــه هیچ بنه‌مایه‌کی قــانــوون ـی‌و ئـه‌خــاقــی وه‌ک ئ ـه‌وه که ده‌بــێ زیندانی «تفهیم اتهام» بــکــرێ‌و مــافــی ئـــه‌وه‌ی ه ـه‌بــێ که پــارێــزه‌ر بۆخٶی دیــاری بکاو له دادگــایــه‌کــی عــــادڵ‌و دادپـــــه‌روه‌ر دادگایی بکرێ‌و دوای ده‌رچونی حوکمی دادگا مافی ئه‌وه‌ی هه‌بێ تــانــه لــه حــوکــمــی دادگــــا بـــدا بۆ ئــه‌وه‌ی لــه دادگـــای تێهه‌ڵچوون‌و پێداچوونه‌وه‌دا داوای پێداچونه‌وه بۆ حوکمی دادگا بکرێ‌و له هه‌مان حــاڵ‌دا مافی ئ ـه‌وه‌ی هه‌بێ چاوی به ک ـه‌س‌و کــارو بنه‌ماڵه‌ی خۆی بــکــه‌وێ .بـــه‌اڵم ده‌بــیــنــیــن م ــاوه‌ی زیندانی کــردن‌و بـه‌ڕێــوه چوونی حوکمی ئێعدام ئه‌وه‌نده که‌مه که مه‌جالی هیچ‌کام له‌وانه‌ی سه‌ره‌وه
کران ،هێزه‌کانی کۆماری ئیسالمی تــوانــای ب ـه‌رب ـه‌ره‌کــانــیــان لــه گه‌ڵ هێزی پێشمه‌رگه‌ی کوردستاندا ن ـه‌بــوو بــۆیــه بــاشــتــریــن ڕێــگــا بۆ بردنهسه‌ری ڕۆحیه‌ی هێزه‌کانیان‌و چاوترساندنی خه‌ڵک که هاوکاری پێشمه‌رگه نه‌که‌ن ،گرتن‌و ئه‌زیه‌ت‌و ئـــــازارو ئــێــعــدام کــردنــی خه‌ڵکی شارو گوندی کوردستانیان وه‌ک ستراتیژیه‌کی نیزامی بۆ گه‌یشتن به ئامانجی خۆیان دیاری کردبوو و ل ـه‌و سـه‌رده‌م‌داچــڵــەپــۆپــەی ئه‌و ستراتیژییه ئێعدام کردنی ئه‌و 59 که‌سه له خه‌ڵکی مه‌هاباد بوو. له کۆتایه‌کانی مانگی بانه‌مه‌ڕو ســــه‌ره‌تــــای جــــــــۆزه‌ردان ســاڵــی 62پێش ئـــه‌وه‌ی ئ ـه‌و 59که‌سه ڕابگوێزرێن بۆ زیندانی ته‌ورێزو ل ـه‌وێ ئێعدام بکرێن له‌یه‌کێک له چــاالکــیـه‌کــانــی هــێــزی پێشمه‌رگه قائیم‌مقامی ق ـه‌رارگــای هه‌مزه به ن ــاوی «ب ــروج ــردی» ده‌کـــوژرێ،
ناوبراو که له سه‌رکوتی خه‌ڵکی کوردستانو دروستبوونی جا ش ڕۆڵــی سه‌ره‌کی هه‌بوو کــۆژران‌و لــه ده‌ســـت‌دانـــی بــۆ حــکــوومـه‌تــی کــــۆمــــاری ئــیــســامــی بــریــنــێــکــی بــــه‌ژان ب ــوو ه ـه‌ربــۆیــه کــوژرانــی « بــــروجــــردی» دژکــــردنــــه‌وه‌ی به‌رپرسانی حکوومه‌تی تارانی لێ که‌وته‌وه .مێرحوسێن مووسه‌وی کــه ئــه‌وکــات ســــه‌رۆک وه‌زیــــران بوو به توندی هێرش ده‌کاته سه‌ر حیزبه‌کانی کوردستانو داواده‌کــا هــێــزه نــیــزامــیـه‌کــان بــه توندترین شێوه تۆڵه‌ی بروجردی بکه‌نه‌وه. «هــاشــمــی ر‌فــســنــجــان ـی‌و محسن ر‌فــیــق‌دوســت» هه‌ڵوێستی توند ده‌گـــــرن‌و هــێــرش ده‌کـ ـه‌ن ــه س ـه‌ر خه‌ڵکی کــوردســتــان‌و حیزبه‌کانی کوردستان. دوای ده‌رکـــــه‌وتـــــنـــــی ئـــه‌و دژکـــــرده‌وانـــــه ده‌ســــه‌اڵتــــدارانــــی کـــۆمـــاری ئــیــســامــی لـــه ی ـه‌ک ـه‌م ڕۆژه‌کـــانـــی مــانــگــی ج ــۆزه‌ردان ــی ساڵی 1362چه‌ند کۆبوونه‌وه‌یه‌ک له شۆرای ئه‌منیه‌تی مه‌هاباد پێک دێ‌و به هاوکاری قه‌رارگای هه‌مزه بـــڕیـــارده‌ده‌ن دژکــردەی ـه‌وه‌ی ـه‌کــی توند نیشانی خه‌ڵک‌و حیزبه‌کانی کــوردســتــان ب ــده‌ن .هه‌ربۆیه ئه‌و 59که‌سه که له ماوه‌ی مانگه‌کانی خاکه‌لێوه‌و بــانـه‌مـه‌ڕدا ده‌ســت به سـه‌ر کــرا بــوون ڕاپێچی زیندانی ت ـه‌ورێــزیــان ده‌کــــه‌ن‌و ل ـه‌وێــش له دادگایه‌کی چه‌ند ده‌قیقه‌یی‌دا هه‌ر 59که‌سه‌که مه‌حکووم به ئێعدام ده‌کـــــه‌ن‌و هـــه‌ر لــه‌وێــش حوکمی ئێعدامیان لــه ســه‌ر جــێ بــه جێ ده‌کـــ هن‌و بــه پیالنێکی لــه پیش‌دا داڕیــژراو به مه‌به‌ستی ترساندنی خه‌ڵکی مه‌هاباد هه‌واڵه‌که به شێوه‌ی ڕاگــه‌یــەنــدراوێــکــی فــه‌رمــانــداری مه‌هاباد باڵو ده‌که‌نه‌وه. ئــــــــه‌وه‌ی جـــێـــگـــای ســـرنـــج‌و لێ‌وردبوونه‌وه‌یه ئه‌وه‌یه که هه‌واڵی ئێعدامی ئه‌و 59که‌سه‌ی خه‌ڵکی مه‌هاباد بێجگه لــه ڕاگـه‌یــنــدراوی فه‌رمانداری له هیچ ڕۆژنامه‌یه‌کی ڕه‌سمی واڵتدا باڵو نه‌کراوه‌ته‌وه ته‌نانه‌ت ڕۆژنامه‌کانی «اطالعات‌و کیهان» که ڕوماڵی رووداوه‌کانی کــوردســتــانــیــان کــــردووه خــۆیــان له باسی ئێعدامی ئـه‌و 59که‌سه ب ــواردووه .ده‌بــێ حیکمه‌ت چ بێت که ئێعدامی 59کـه‌س بێ تاوانی مه‌هاباد ئاوا په‌رده‌پۆش کراوه؟
3
١٦ی جۆزەردانی ٦ _ ١٣٩٤ی ژوئەنی ٢٠١٥
هەواڵ‌و راپۆرت
ژماره٦٥٧ :
رۆژنامەی
خالید عەزیزی :بەهێز بوونی ڕۆژهەاڵتی کوردستان ،بەهێزبوونی پارچەکانی دیکەشە کۆمیتەی سۆئێدی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان سمینارێکی بۆ باس لەسەر پرسە سیاسییەکانی ڕۆژەڤی کوردستان بۆ خالید عەزیزی ،سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکڕات پێک هێنا. لـــــەو ســـمـــیـــنـــارەدا کــــە ڕۆژی شـــەمـــمـــە9 ،ی جــۆزەردان بە بەشداریی ئەندامانی حیزب لە سۆئێد، نوێنەرایەتی بەشێک لە حیزب‌و ڕێکخراوە سیاسییە کوردستانییەکان ،کۆمەڵێک میوان‌و پەیامنێری چەند ڕاگەیاندنی کوردستانی‌و جیهانی بەڕێوەچوو ،خالید عــەزیــزی بــە شێوەیەکی گشتی تیشکی خستە سەر ڕووداو و گۆڕانگارییەکانی جیهان ،ناوچەی خۆرهەاڵتی نیوەراست ،ئێران وکوردستان‌و هاوکات سیاسەت‌و خوێندنەوەی حیزبی دێموکڕاتی کوردستانی لە پێوەندی لەگەڵ ئەو رووداوانەدا شی‌کردەوە. لە سەرەتای سمینارەکەدا حەمەدەمین ڕەشیدی و شلێر حەسەنپوور ،ئەندامانی کومیتەی گشتیی حیزب لە واڵتــی سوید ،چەند سەرنجێکیان لەسەر بــاس و بابەتەکانی سمینارەکە خستە بەرچاو ،پاشان سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکراتی کوردستان باسەکەی خۆی پێشکێش بە بەشداران کرد. خــالــیــد ع ــەزی ــزی بــاســەکــەی بــە پــێــنــاســەیــەک لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان ،خەباتی سیاسی‌و نەتەوەیی ئەو بەشە لە کوردستان لە چوارچێوەی ئێران‌و ،باسکردن لە ئێران‌و پێکهاتەی دەسەاڵت‌و سیاسەت‌و بەڕێوەبەریی کۆماری ئیسالمیی ئێران دەست پێکرد. سکرتێری گشتیی حیزب بە ئاماژە بە دەسکەوتەکانی حیزبی دێــمــوکــراتــی کــوردســتــان لــە ٧٠ســاڵ ژیانی سیاسیی ئەو حیزبەدا گوتی ٧٠ساڵ خەبات‌و تێکۆشان
بۆ ڕزگاری نەتەوەیی ،قوربانیدان‌و فیداکاری ،شانازیی دامەزراندنی کۆماری کوردستان وەک یەکەم شوناسی سیاسیی کورد ،دانانی سەمبولە نەتەوەییەکانی وەک ئااڵ، سروودی نەتەوەیی و پێشمەرگە بەشێک لە مێژووی ئەو حیزبەن کە بە هەزران کادرو پێشمەرگەی شەهید بووەو بە دەیان ئەندامی رێبەریی بەخت کردوە ،بەاڵم لە هەمان کاتدا ئەو حیزبە بەو پاشخانە دەوڵەمەندە لە خەبات‌و تێکۆشان بێ‌شک بێ هەڵە و پەڵەش نەبووە بۆ حیزبێکی سیاسی ،ئێعتراف بە هەڵە‌و کەمایەسییەکانی بەرچاو ڕوونییەکی زیاتری پیدەدا کە چــۆن لەگەڵ ئەو سیناریۆ ناڕوونانە بەرەوڕوو بێتەوە کە ئەگەر لە بەشەکانی دیکە کوردستان ئاڵۆزن ،لە ئێران ئاڵۆزترو ناڕوونتریشن. خالید عــەزیــزی لە تەوەرێکی دیکەی باسەکەیدا پەڕژایە سەر پێکهاتەی دەسەاڵت لە کۆماری ئیسالمی‌و سیاسەت‌و تێڕوانینی ئــەوان بۆ هاوکێشە ناوچەیی‌و جیهانییەکان وەک زلهێزیکی ئــەکــتــەرو؛ لــەو بەشە لە قسەکانیدا تیشکی خستەسەر چۆنیەتیی ڕوانینی
به‌ڕێوه‌چوونی سمینارێک به‌بۆنه‌ی ساڵیادی ل ه داردانی ٥٩الوی مه‌هاباد یـه‌کــیـه‌تــیــی الوانــــی رۆژهـــه‌اڵتـــی کــوردســتــان بۆ شــیــکــردنــه‌وه‌ی زی ــات ــری چــۆنــیـه‌تــیــی ڕووداوی ل ه سێداره‌درانی ٥٩الوی شــاری مه‌هاباد ل ه ساڵی ٦٢ هه‌تاوی سمینارێکی بۆ کاک عومه‌ر باڵه‌کی ،ئه‌ندامی ده‌فته‌ری سیاسی حیزبی دێموکرات پێک هێنا. لــه‌و ســمــیــنــاره‌دا ک ــە پــێــش ن ــی ــوه‌ڕۆی سێشه‌م ه ١٣بانه‌مه‌ڕ بــەڕێــوەچــوو ،بـه‌ڕێــز عــومـه‌ر باڵه‌کی ل ه گۆشه‌نیگایه‌کی نوێ‌و ه هه‌وڵی شیکردنه‌وه‌و خوێندنه‌و ه بۆ ئه‌و بابه‌ت ه داو پرژایه سه‌ر چه‌مکی ل ه سێداره‌دان ن و جه‌ختی ل ه سه‌ر ئـه‌و ه کــردو ه ک ه هه‌ر ل ه ل ه ئێرا سه‌ره‌تایی هاتن ه سـه‌رکــاری رێژیمی ئێران تا ئێستا وه‌ک که‌ره‌سته‌ی سه‌رکوت‌و زه‌بروزه‌نگ چاو ل ه ئێعدام کراوه .به‌ڕێزیان پێی له‌سه‌ر ئه‌و ه ده‌اگرت ک ه ڕێژیم ک ه رێگای ل ه داردانه‌و ه ده‌یه‌وێ ده‌سه‌اڵتی خۆی ب ه سه‌ر خه‌ڵک‌دا بسه‌پێنێت. ل ه به‌شێکی تری ئه‌م سمیناره‌دا ئه‌ندامی ده‌فته‌ری سیاسیی حیزب ب ه په‌رژان ه سه‌ر قسه‌کانی خه‌لخاڵی‌و خومه‌ینی ل ه ئه‌و کاته‌دا گوتی ل ه ساڵه‌کانی ٧٠ی هه‌تاوی به‌م الو ه ” مفسد فی االرض” و ” محارب ه ل ه گه‌ڵ خودا” هاته ناو ئه‌ده‌بیاتی سیاسی قەزایی ئێرانه‌و ه و ل ه ژێر ئه‌و ناوه‌دا ئێعدامه‌کانیان درێژه پێی دا. کاک عومه‌ر ل ه به‌شێکی دیکه‌ی ل ه قسه‌کانیدا ب ه درێژەی:
ئاماژ ه ب ه چۆنیه‌تیی گیران‌و ئێعدامی ٥٩الوی شه‌هیدی مه‌هاباد گوتی ئــه‌وه‌ی کـ ه بۆچی ئ ـه‌و ٥٩که‌س ه ل ه مه‌هاباد ئیعدام نه‌کران‌و بۆ ته‌ورێز راگویزرانه‌و ه وێڕای هۆکارگه‌لێکی دیک ه ل ه به‌ر ئه‌و ه بوو ک ه رژیم ده‌یه‌و‌یست شه‌ڕێ نێوان ئازه‌رییه‌کان‌و کورده‌کان زه‌ق بکاته‌و ه ک ه ب ه تێبێنی و وریایی حیزبی دیمۆکراتی کوردستان ئه‌و پیالن ه پووچه‌ڵ کرایه‌وه. شایانی باس ه ل ه به‌شی کۆتایی ئ ـه‌و سمیناره‌دا ده‌رفه‌ت ب ه به‌شداریی ئاماده‌بووان درا تا ڕاو سه‌رنج و تێبینیی خۆیان ل ه پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ ئه‌و بابه‌ته‌دا بێنن ه به‌رباس.
ڕووداوەکانی ئەم دوایانە لە خوێندنەوەیەکی ڕۆژهەاڵتتەوەرانەدا
ئەمەش لە کاتێک دایە کە پرسی کورد لە هەر کام لە واڵتانی دراوسێی‌دا چووەتە ئاستێکی بانتر .کۆماری ئیسالمی لە جیاتی بە جێ نەمان لە واڵتانی دەوروبــەر‌و گەڕان بە دوای چارەسەرێک بۆ پرسی کورد لە ئێران‌دا‌و ملدان بۆ بەڕەسمی ناسینی مافەکانی نەتەوەی کــورد ،گەڕاوەتەوە سەر نمایشدانی جاشەتیی کۆمەڵێک کــوردی خۆفرۆش‌و ڕێزگرتن لە تاوانەکانیان بەرامبەر خەڵکی کوردستان و بزووتنەوە نەتەوەییەکەیان لە درێژایی 35ساڵی ڕابردوودا! بەم جۆرە ئەو ڕێژیمە پێ لە سەر هەمان پەیام‌و سیاسەت دادەگرێتەوە کە تا ئێستا بوویەتی‌و هێڵێکی راست‌و چەپ بە سەر هەموو ڕێگایەکی دیکەی ڕووبەڕووبوونەوە لە گەڵ پرسی ڕەوای کــورد لە ئێراندا دێنێ .کــوردی ڕۆژهــەاڵت پیویستە ئەم پەیامە وەربگرێ. دوو دەیە خۆپاراستنی هێزە سیاسییەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان لە حوزوور لە سنوورەکانی ڕۆژهەاڵت‌و هەرێمی کوردستانو ،دووری کردنیان لە چاالکیی بەردەوام‌و جیددی لە نێوخۆی ڕۆژهــەاڵتــی کوردستان ،یەکێک لە هۆیەکانی بەجێمانی بزووتنەوەی کوردو لە ڕۆژەڤدانەبوونی پرسی کــورد لــەم بــەشـە‌دا بــووە .حیزبی دیموکراتی کوردستان بە هەستکردن بەم ڕاستییە لە سااڵنی رابردوودا،هێندێک حــەرەکــەتــی کــرد کــە هــیــوا‌و هومێد خوڵقێن ب ــوون .ئەمە بووە بە هۆی ئەوە پێویستیی بوون لە سەر سنوورەکان‌و چاالکبوونەوە لە نیوخۆی ڕۆژهــەاڵت ،لە الیەن هێزەکانی دیکەشەوە هەنگاوی بۆ بنرێ .تێکهەڵچوونی چەکدارانەی گریالکانی پــێ.کــا.کــا لــە گــەڵ پێشمەرگەکانی حــدکــا ،ئەو پەیامەی لێ خوێندرایەوە کە حوزوور لە سەر سنوورەکان‌و چاالکبوونەوە لە نێوخۆی ڕۆژهەاڵت ،کە مافی بێئەمالوئەوالی تێکۆشەرانی کوردی ڕۆژهەاڵتە ،دەتوانێ بکێشێتە تەنانەت تێکهەڵچوونی چەکدارانەش لە گەڵ هێزێکی وەک پێ.کا. کا .بەاڵم حیزبەکانی ڕۆژهەاڵت بە بێ یەکگرتوویی نێوان خۆیان‌و بێ هاوکاریی لە گەڵ یەکتر ،ئایا دەتوانن ئەم مافەی خۆیان ئەمڕۆ بە پارتی کرێکارانی کوردستانو سبەینێ بە هەرێمی کوردستان ،بسەلمێنن؟
چــوارەمــیــن ڕووداوی ئ ــەم ی ــەک مــانــگــەی ڕابــــردوو (وەبیرهێنانەوەی پێویستیی پێکهاتنی بەرەیەکی یەکگرتوو بۆ ڕۆژهــەاڵتــی کــوردســتــان‌و ڕووبــەرووکــردنــەوەی هێزە سیاسییەکانی ڕۆژهــەاڵت لە گەڵ ئەم داوایــە) هەوڵدانە بۆ چارەسەری کێشەیەکی گەورە کە ڕۆژهەاڵتی کوردستان ،لەم ڕووداوانەی دوایی‌و لە هەموو ڕووداوە گرنگەکانی پێشوودا لە گەڵیان بــەرەوڕوو بووە .خەڵک لە نێوخۆی ڕۆژهــەاڵت، بەوانەشەوە کە بە چاالکانی سیاسی ،فەرهەنگی‌و مەدەنیی کورد لە نێوخۆدەژمێردرێن ،لە بەر بارودۆخی نەخوازراوی خۆیان ،چاویان لە هێزەسیاسییە دوورخراوەکانیانە کە ڕووداوەکان لە بەرژەوەندی پرسی کورد لە ئێران‌و خەڵکی ڕۆژهەاڵتی کوردستان ،بقۆزنەوە‌و چی دیکە نەهێڵن پرسی کورد لەم بەشە لە گەمارۆی ئەمنیەتی -سیاسیی ڕێژیمی ئێران‌و دۆستە هاوبەرژەوەندەکانی لە بەشەکانی دیکەی کوردستاندا بمێنێتەوە .بەاڵم ئەم چاوەڕوانییە بەجێ و ڕەوایــە ،هەر وەک زۆر جاری دیکەش حیزبی دیموکراتی کوردستان بە ڕاشــکــاوی باسی کــردوە ،وەدی نەهاتوە. چونکە حــیــزب‌و ڕێــکــخــراوە سیاسییەکانی ئــەم بەشە کە هیچکامیان بە تەنیا توانای ڕووبەرووبوونەوە‌و مودیرییەتی گرفت‌و ڕووداو و کێشە گەورەکانیان نییە ،بۆ پێکەوەبوون‌و هاوکاری لە گەڵ یەکتر لە ژیر چەتری بەرەیەک یا هەر ناوێکی دیکەش ،ئامادەییەکی ئەوتۆیان لە خۆیان نیشان نەداوە. ئێستا و دوای ڕووداوەکانی ئەم دوایانە ،جارێکی دیکە هەموو حیزب و ڕێکخراوە سیاسییەکانی ڕۆژه ــەاڵت ،لە کەشوهەوایەکی بارگاوی بە هیوا‌و ئیرادەی هەستانەوەی ڕۆژهەاڵت ،بەرەوڕووی پرسیارە هەمیشەییەکە بوونەتەوە. ئەرێ هەر لەم پەرشوباڵوییە خۆویستانەیە دا دەمێننەوە کە بزووتنەوەی ئەم پارچەیە و خۆتانی «زەمینگیر» کردوە یا لە سەر بناغەی بەرژەوەند‌و داواو چاوەڕوانییە گەورەکانی ڕۆژهــەاڵتــی سەرکوتکراو ،گــەمــارۆدراو‌و بەجێماو ،یەک دەگــرن بۆ ئــەوەی هیوای زیندووبوونەوە‌و هەستانەوە لە هەناوی ڕۆژهەالتەکەتان دا بڕوێنن؟
کۆماری ئیسالمی بۆ پرسی کورد لە بەشەکانی دیکەی کــوردســتــان‌و سیاسەتی بــەکــردەوەی لــەو بەشانەی کوردستاندا. خالید عــەزیــزی گــوتــی ئــێــران لــە ئاڵوگۆرەکانی ناوچەدا خۆی بە دۆستی کورد لە سووریە،عێراق و تورکیە دەزانێ ،بەاڵم لە هەموو شێوەیەکی سەرکوت‌و گرتن‌و کوشتار دژ بە کوردی واڵتەکەی خۆی کەڵک وەردەگرێ. عەزیزی پێداگریی لەسەر ئەوە کرد کە ئێمە دژی پەیوەندی ئێران لەگەڵ پارچەکانی دیکە کوردستان نین‌و پێشمان خۆشە ئەو پەیوەندییانە لە بەرژەوندیی کــورد لەو بەشانەی کوردستان پــەرە بستێنن ،بەاڵم ئێران لە سیلەی بەرژەوەندییەکانی خۆیەوە مامەڵە لەگەڵ کوردی پارچەکانی دیکەی کوردستاندا دەکا. خالید عــەزیــزی گوتی ئــێــران لــە پشتیوانیکردنی بەشەکانی دیــکــەی کــوردســتــان بــۆ پــەڕاوێــز خستنی کورد لە ئێراندا کەڵکی وەرگرتووەو هەموو کات وای نیشانداوە کە کورد لە ئێراندا کێشەیەکی نیە.
ب ــەڕێ ــزی ــان ل ــە بــەشــێــکــی دیــکــە قــســەکــانــی‌دا بە جەختکردنەوە لە سەر نێوەڕۆکی گوتاری ڕۆژهەاڵت مێحوەری گوتی دەبێ ئەو هەستە لە هەمووان دا بەهێز بکرێ کە بەهێز بوونی ڕۆژهەاڵتی کوردستان ،دەبێتە هۆی بەهێزبوونی پارچەکانی دیکەش. پــرش‌و بــاویــی هێزە سیاسییەکانی ڕۆژهــەاڵتــی کــوردســتــان وەک هــۆکــارێــکــی لــە کــزیــدانــی خەباتی سیاسیی کورد لە ئێران ،پێویستیی تێپەڕین لەو دۆخی باڵوییەو؛ پێویستیی هاندانی کۆمەاڵنی خەڵک بۆ کاری ڕێکخراوەیی‌و مەدەنی‌و مودیرییەتی ئەو تێکۆشانەو چەند باسێکی نێوخۆیی کۆمەڵە تەوەرێکی دیکەی باسەکەی خالید عەزیزی ،سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکڕات لەو سمینارەدا بوو. شایانی باسە لە دوای باسەکانی سکرتێری گشتیی حیزب کۆمەڵێک لە بەشدارانی سمینارەکە ڕاو بۆچوونی خۆیان لەسەر باسەکەی بەڕێزیان هێنایە گۆڕێ‌و دواتر سکرتێری حیزب وەاڵمــی پرسیارو سەرنج‌و تێبینیی بەشدارانی دایەوە.
دیداری هەیئەتێکی کومیتەی کوینزالندی ئوسترالیای حدک لەگەڵ سێناتۆر کڵێرمۆر هەیئەتێکی کومیتەی کوینزالندی ئوسترالیای حیزبی دێموکراتی کوردستان لەگەڵ سێناتۆر کڵێرمۆر ،ل ه پارتی کاری ده‌سه‌اڵتدار ل ه ده‌وڵه‌تی ئه‌و واڵت ه دیدارو چاوپێکه‌وتنی کرد. ڕۆژی دووشه‌ممه٢٨ ،ی بانه‌مه‌ڕ کومیته‌ی حیزبی دیــمــۆکــراتــی کــوردســتــان لــه ویــایـه‌تــی کوینزالند له ئوسترالیا به مه‌به‌ستی ئاگادار کردنەوەی دەسەاڵتدارانی ئوستورالی لــە ڕەوش ــی گەلی کــورد لــە ڕۆژهــەاڵتــی کــوردســتــان‌و بــە تایبەت ئ ــاوڕدان ــەوە لــە بــارودۆخــی گیراوانی سیاسیی کورد سه‌ردانی خاتوو کڵێر مۆر، سناتۆر له حیزبی کاری ئوسترالی‌یان کرد. له سه‌ره‌تای چاوپێکه‌وتنه‌که‌دا کاک سه‌الح پوور ئه‌سه‌د ڕاپۆرتێکی له سه‌ر ڕوداوه‌کانی ئه‌و دواییانه‌ی شاری مەهاباد‌و هه‌ڵسوکه‌وتی توندو دژ به مرۆڤانه‌ی هێز ه سه‌رکوتکه‌ره‌کانی کۆماری ئیسالمی له‌و شار ه پێشکه‌ش به ناوبراو کرد. ل ـه‌و دی ــدار ه چه‌ندین ڕاگ ـه‌ی ـه‌نــدراو و ڕاپ ــۆرت به زمانی ئینگیزی له سه‌ر چۆنیه‌تیی گیان له‌ده‌ستدانی فه‌ریناز خوسره‌وانی‌و رووداوه‌کانی شاره‌كانی دیکه‌ی کوردستانو لەشکرکێشی هێز ه نیزامی‌و ئه‌منیه‌تییه‌کانی ئێران بۆ سەر شارەکانی کوردستان به خاتوو کڵێر مۆر درا. له‌و دی ــداره‌دا سیناتۆر کڵێر مــۆر ،دۆستی نزیکی گه‌لی کورد و حیزبی دێمۆکرات خه‌م‌و په‌ژاره‌ی خۆی به نیسبه‌ت گیان له د‌ه‌ستدانی فه‌ریناز خوسره‌وانی
ده‌ربـــری و گوتی لـ ه کــۆبــوون ـه‌وه‌ی لـه‌گـه‌ڵ وه‌زیــری ده‌وره‌ی ئوسترالیا «جوڵیا بیشۆپ«دا هەموو ئەو بابه‌تانه‌ی له‌گه‌ڵ دێنێت ه به‌رباس‌و الیه‌نه‌کانی دیکه‌ی ده‌وڵه‌تیشی لێ ئاگادار ده‌کاته‌وه. خاتوو کلێر مۆر له حیزبی کــاری ئوسترالیا پێی له‌سه‌ر ئه‌و ه داگرت ک ه له سه‌ردانی حه‌وتووی داهاتووی خۆی بۆ کانبیرا وه‌زعی گیراوانی مهابادو پێشێلکردنی مافی مــرۆڤ له کــوردســتــان‌و ئێران وه‌بیر ئیداره‌ی حیزبی ده‌سه‌اڵتدار بێنێته‌وه‌و گوتی ڕووداوی کوژرانی فه‌ریناز ده‌بێ به نێوده‌وڵه‌تی بکرێ‌و له میداکان زیاتر باس بکرێ.
بەیاننامەی هاوبەشی حیزبە کوردستانییەکان لە شاری ئۆرێبروو رۆژی یەکشەممە رێــکــەوتــی١٧/٥/٢٠١٥ی زایینی دانیشتنێک لە الیەن چەند حیزبی کوردستانی ،بۆ باس لەسەر رووداوەکانی ئەم دوایەی رۆژهەاڵتی کوردستان و پشتیوانی لە خەڵکی رۆژهەاڵت بۆ داوا رەواکانیان ،لە شاری ئورەبرو واڵتی سوئید پێک هات. ئــێــوارەی رۆژی پێنجشەممە ١٧ی مانگی گواڵن خەڵکی تێکۆشەری شاری مهاباد بە نیشانەی دەربڕینی نــاڕەزایــەتــی بــە دەور و نەخشی کەسانی ســەر بە رێژیمی کۆماری ئیسالمی لەبه‌رامبه‌ر مەرگی فەریناز خــوســرەوانــی ،کچێکی گەنجی تــەمــەن ٢٥ســاڵــە و کارمەندی هوتێل تارای مهاباد ،رژانەسەر شەقامەکان. ئیمه کورده کانی دانیشتوی ئورەبرۆی سوید وێڕای محکووم کردنی ئەو کردەوە قێزەونەی کاربەدەستانی کــۆمــاری ئیسالمی پشتیوانی خــومــان لــە خەباتی خەڵکی تێکۆشەری شاری مهاباد و سەرجەم شار و شارۆچکەکانی رۆژهەاڵتی کوردستان دەردەبڕین. کۆماری ئیسالمی لە ئێران لە پاش هاتنە سەر کاری تەواوی مافە نەتەوایەتی ،کۆمەاڵیەتی و ئینسانی ئەو گەلە چەند میلیونیان پێی شێڵ کــردوە و لە راستیدا کوردستانیان کردۆتە بەندیخانەیەکی چەند میلیۆنی. ئێمە وێڕای دەربڕین داخ و کەسەر بەبۆنەی مەرگی دڵتەزێنی فریناز خــوســرەوانــی ،بۆ جارێکی دیکەش پشتیوانی خــۆمــان بــۆ خــەبــاتــی خەڵکی تێکۆشەری
رۆژهەاڵتی کوردستان بۆ وەدەست هێنانی سەرجەم مافە نەتەوایەتی و ئینسانیەکانیان دەردەبڕین و داوا کارین کە: -١عامیالنی جەنایەتی قەتڵی فەریناز ،بناسێندڕێن و محاکەمە بکرێن و سزای شایستەی خۆیان وەربگرن. -٢سەرجەم ئەو کەسانەی ك ه لە نارەزایەتیەکانی ئەم دواییەدا ده‌ستبه‌سه‌ر كراون ،هه‌رچی خێراتر ئازاد بکرێن. -٣حکومەتی نیزامی رانەگەندراو لە کوردستان هەڵبوەشێتەوە و کۆتایی بە حزوری بەرینی هێزەکانی رژیم ،کە بە ئامانجی سەرکوتی ناڕەزایەتیەکانی خەڵک لە شارەکاندا جێگیر کراون بهێندرێت. نێونورانی حیزبەکان: • حیزبی دیموکڕاتی کوردستان • پارتی دێموکڕاتی کوردستان • .پارتی سەربەخۆیی کوردستان • .پارتی کرێکارانی کوردستان .پ.ک.ک • کــۆمــەڵــە ســازمــانــی کــوردســتــانــی حیزبی کۆمۆنیستی ئێران ( لقی ئۆرەبرو ) • یەکیەتیی نیشتمانی کوردستان • بزووتنەی گۆڕان • کۆمەڵەی کوردی شاری ئۆرەبرو
2
هەواڵ‌و راپۆرت
١٦ی جۆزەردانی ٦ _ ١٣٩٤ی ژوئەنی ٢٠١٥
کۆبوونه‌وەی چوار حیزب و الیەنی سیاسیی رۆژهەاڵتی کوردستان
هەولێر بــە مەبەستی تــاووتــوێــکــردنــی ڕووداوەکــــــانــــــی ئــــەم دوایـــانـــەی کوردستان بە تایبەتی تێکهەڵچوونی گــریــاکــانــی پـــارتـــی کــرێــکــارانــی کوردستان لە گەڵ پێشمەرگەکانی حـــدکـــاو ،هــــەروەهــــا لـــە پــێــنــاوی هاوهەڵوێستی‌و لێکنزیکبوونەوەی ح ــی ــزب‌و الی ــەن ــە ســیــاســیــیــەكــانــی رۆژهەاڵتی كوردستان ،چوار حیزب و الیــەنــی ســیــاســیــی ڕۆژه ــەاڵت ــی کوردستان پێکەوە کۆ بوونەوە. ڕۆژی چـــــواری جــــــۆزەردان ( )٢٠١٥/٥/٢٥لــــە دەفــــتــــەری پێوەندییەکانی کۆمەڵەی شۆڕشگێڕی زەحمەتکێشانی کوردستانی ئێران، هەیئەتەکانی حیزبی دیموکراتی کوردستان ،کۆمەڵەی شۆڕشگێڕ، حیزبی دیــمــوکــراتــی کوردستانی ئێران و سازمانی خەبات ،پێکەوە کـــۆبـــوونـــەوە .هــەیــئــەتــی حــیــزبــی دیــمــوکــراتــی کــوردســتــان بــۆ ئــەم دانیشتنە هــاوبــەشــە لــە حــەســەن قـــــــــادرزادە ئـــەنـــدامـــی دەفـــتـــەری سیاسی‌و ،برایم زێوەیی ،ئەندامی کــۆمــیــتــەی ن ــاوەن ــدی و نــوێــنــەری حیزب لە هەولێر پێک هاتبوو. لـــه‌و کـــۆبـــوونـــه‌وه‌یـــه‌دا دوای ئــاڵــوگــۆڕی بــیــروڕا ســەبــارەت به بارودۆخی رۆژهەاڵتی کوردستانو رووداوی تاڵی بەرەوڕووبوونەوەی چ ــەک ــداران ــەی پــارتــی کــرێــکــارانــی کوردستان لە گەڵ پێشمەرگەکانی حیزبی دیــمــوکــراتــی کوردستانی ئێران ،چوار الیەنی ناوبراو لەسەر ئــەم خــااڵنــەی خــــوارەوه هـــاوڕا و پێداگر بوون: _١له هەلومەرجی هەستیاری ناوچەکه و بەتایبەتی کوردستاندا، ه ــەر ئــالــۆزی و کــێــشــەو شــەرێــک لــەنــێــوان هــێــزە کوردستانییەکان، خزمەت بەدۆخی خەباتی نەتەوایەتی گەلەکەمان ناکا و لە به‌رژه‌وه‌ندی واڵتانی داگیر کەری کوردستان دایە و ،براکوژی و خوێنڕشتنی رۆلەکانی گەلی کورد تاوانەو لەجیاتی دەست بــردن بۆ چــەک ،پێویستە لەرێگای
وتــووێــژ و دیــالــۆگــەوە کێشەکان چارەسەر بکرێن. _٢کوردستان موڵکی تایبەتی هیچ الیەن و هێزیکی سیاسی نیەو هی هەموو خەڵکی کوردستانە .هیچ پاساو و بڕو بیانوویەک شەرعییەت بەهیچ الیەن و هێزیک نادات بەشێک یــا هــەمــوو کــوردســتــان بــە پــاوانــی خۆی بزانێ و ڕێگر بێ لە تێکۆشانی هێز و الیەنەکانی دیکە. _٣لە گەڵ ئــەوەی کوردستان یـــەک والت و کــــورد یـــەک یــەک نــــەتــــەوەیــــە ،بــــــەاڵم دەبــــــێ ئ ــەو واقعییەتە‌مان قــەبــوول بــێ کــە بە سەر چوار واڵت دا دابەش کراون‌و هەر کام لەم بەشانە خاوەنی حیزب و رێــکــخــراوی تایبەت بــە خۆیانن کەهەر کامیان خاوەنی خەباتێکی دوور و درێژن لەپیناوی بەدیهێنانی مافه نەتەوایەتیەکانی گەلەکەیان دا و بەهەزاران شەهید و قوربانیان داوه. بە لەبەرچاوگرتنی ئەم ڕاستییە و بــەوەبــەرچــاوگــرتــنــی شــوێــنــەوارە زیــــانــــبــــارەکــــان ،هــیــز و الیــەنــە سیاسییەکانی هەر کام لە بەشەکانی کــوردســتــان نــابــێ ده‌ســتــێــوه‌ردانــی لــەکــاروبــاری بەسەکانی دیــکــە دا بکەن. _٤لەقۆناغی خەباتی رزگــاری نەتەوەیی دا هەر هێز و الیەنیکی سیاسی مافی پەیوەندی گرتن و رەوابــتــی سیاسی لــەگــەل واڵتانی ناوچەکه‌ی هەیه به مەرجێک لەدژی خواست و بەرژەوەندی نه‌ته‌وه‌یی ئــەو بەشە لــە خەڵکی کوردستان نه‌بێ.
_٥هێرشی چــەکــدارانــەی هەر هێز و الیەنێکی سیاسیی کوردستان بۆ سەر یەکتر بە گشتی و بەتایبەتی هێرشی چەکدارانەی ئەم دوایانەی پ ــارت ــی کــرێــکــارانــی کــوردســتــان بــۆ ســەر پێشمەرگەکانی حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران،کە بە داخــەوە شەهید و برینداریشی لێ کەوتەوە مەحکوومە. -٦هەولی دلسۆزانه‌ی پارلەمانی کـــوردســـتـــان و ســەرۆکــایــەتــیــی هــەریــمــی کــوردســتــان و هــەمــوو الیــەن و کەسایەتیە سیاسییەکان کە دلسۆزانە بۆ چــارەســەری ئەو کێشانە هەنگاویان هەڵگرتوە ،بەرز ده‌نرخێنین _٧دەستێوەردان وپاوانخوازیی پ کــا کــا لــەکــوردســتــان بەگشتی و لــه رۆژه ــەالت ــی کــوردســتــان به تایبەتی و پێشگیری کردن‌و کۆسپ دروســـت کــردنــی بــۆ تێکۆشان و هەڵسووڕانی هێز ەسیاسییەکانی رۆژهەالتی کوردستان ،پاساو‌هەڵگر نیه .پێویستە ئەم سیاسەتە بکەوێتە بەر ڕەخنەی ڕاشکاوانە و بەڕادەی پێویست تیشک بخرێتە سەر زیان و شوێنەوارەکانی. _٨هـــەول بـــدرێ لــه پێناوی ئالوگۆری بیرورا و تاوتوێکردنی رووداوەکــــــــــــان و گ ــرت ــن ــەب ــەری هه‌لویستی هــاوبــەش و هاوکاریی الیەنەکان ،ئه‌م جۆرە کۆبوونەوانه لە بازنەیەکی فراوانتر و به بەشداریی هێزەکانی دیــکــەی کــوردســتــان لە داهاتووش دا بەڕێوە بچن.
سه‌ردانی هه‌یئه‌تێکی ڕێبه‌ریی حدکا له سکرتاریای حیزبی دێموکڕاتی کوردستان ل ـ ه کــۆبــوون ـه‌وه‌ی ـه‌کــی نــێــوان دوو هه‌یئه‌تی حیزبی دێموکڕاتی کوردستانو حیزبی دێموکڕاتی کورستانی ئێراندا ڕووداوه‌کــــانــــی ئــه‌و چ ـه‌نــد مــاوه‌ی ـه‌ی سه‌رسنوور تاوتوێ کران. رۆژی شـه‌مــمـه٩ ،ی جــــۆزه‌ردان هه‌یئه‌تێکی حدکا ب ه سه‌رپه‌ستیی ته‌یمور مسته‌فایی سه‌ردانی سکرتاریای حیزبی دێمۆکراتی کوردستانیان کرد و له‌الیه‌ن هه‌یئه‌تێکی حیزب بـ ه سه‌رپه‌رستیی مسته‌فا مه‌ولودی ،جێگری سکرتێری گشتیی حیزبه‌و ه پێشوازییان لێکرا. تـــــه‌وه‌ری س ـه‌ره‌کــیــی بــاسـه‌کــانــی ئـــه‌و ک ــۆب ــوونــه‌وه هــاوبــه‌شــه‌ی دوو الیـه‌نــی دێــمــۆکــرات بــاس لـ ه ڕووداو ه نه‌خوازراوه‌که‌ی نێوان حدکا و پ ک ک ل ه کێله‌شین بوو .له‌و چوارچێوه‌یه‌دا
دوو الیه‌ن له‌سه‌ر زۆر بوارو ره‌هه‌ندی ئه‌و پێشهاته ئاڵوگۆڕی بیروڕایان کرد. ه ـه‌یــئ ـه‌تــی حــیــزبــی دێــمــوکــڕاتــی کـــوردســـتـــان لــــه‌و کـــۆبـــوونـــه‌وه‌یـــه‌دا ئــاواتــی خــواســت بــە هــەوڵــی هــەمــوو
الیــەک هــەر چی زووتــر بارودۆخەکە ئاسایی بکرێتەوە‌و بە لێک تێگەیشتن‌و هــاوکــاری ،ڕێــگــاچــارە بــۆ گرفتەکانی لەمەودوا بدۆزرێتەوە.
بەشداریی هەیئەتێکی کومیتەی حدک لە چلەمین ساڵەوەگەڕی دامەزرانی ی ن ک
بێرمێنگهام -بریتانیا ڕۆژی یەکشەممە رێکەوتی ٣١ی مەی ٢٠١٥لە بــارەگــای کومیتەی رێکخستنی بریتانیا،ی یەکیەتیی نیشتمانی کوردستان لە بێرمینگهام ،بە بەشداری ئەندامان و دۆســتــان و الیانگرانی ئــەو حیزبە یادی چلەمین ساڵەی خەباتیان کردەوە .لە سەر بانگهێشتی فەرمی یەکیەتیی نیشتمانی کوردستان ،هەیئەتێکی کومیتەی حیزبی دێموکراتی کوردستان پێکهاتبوو لە کەیوان شێرزاد ئەندامی کۆمیتەی بریتانیا و ناجی
ئەشکوو ئەندامی کۆمیتەی بێرمینگهام بەشدار بوون و پەیامی نوێنەرایەتی «حدک» لە بریتانیا،یان پێشکەش بە یەکیەتیی نیشتمانی کوردستان کرد.
ژماره657 :
رۆژنامەی
کۆبوونه‌وه‌ی هه‌یئه‌تێکی رێبه‌ریی حیزبی دێموکڕاتی کوردستانو پ ک ک هەیئەتێکی حــیــزبــی دیــمــوکــراتــی کـــوردســـتـــان ســــەردانــــی کــۆنــســەی ســەرکــردایــەتــیــی پــارتــی کــرێــکــارانــی کوردستانی کرد. پــێــشــنــیــوەڕۆی پێنجشەممە ٨ی جـــۆزەردانـــی٢٨(١٣٩٤ی مــای ،)٢٠١٥ هــەیــئــەتــێــکــی حــیــزبــی دیــمــوکــراتــی کوردستان بە سەرپەرستیی قادروریا، ســەردانــی پێوەندییەکانی کۆنسەی ســەرکــردایــەتــیــی پــارتــی کــرێــکــارانــی کوردستان لە بناری قەندیلی کرد. ئەم دیدارە ئەگەر چی لە درێژەی دیدارو چاوپێکەوتنەکانی سااڵنی پێشوو دابوو ،بەاڵم بە هۆی ڕووداوەکانی ئەم دواییانە بە تایبەتی تێکهەڵچوونی نێوان گریالکانی p.k.kو پێشمەرگەکانی حدکا لە ٢٤ی ئەم مانگە ،زیاتر بۆ باس لەم ڕووداوە‌و دەرکەوتەکانی‌و ئەرکە هەنووکەییەکانی الیەنە پێوەندیدارەکان تەرخان کرا. هــەیــئــەتــی حــیــزبــی دیــمــوکــراتــی کــــوردســــتــــان ،بـــە ئــــــاوڕدانــــــەوە لە پێوەندییەکانی حیزبی دیموکرات لە گەڵ پارتی کرێکاران لە ماوەی زیاتر لە دوو دەیــەی ڕابـ ــردوو‌دا ،گەڕایەوە سەر پێوەندییەکانی حیزبی دیموکراتی کوردستان لە گەڵ پێ.کا.کا لەم ساالنەی دوایی داو ،رایگەیاند سەرەرای هەبوونی ڕەخنە‌و تێبینیی خۆمان لە سەر بەشێک لە سیاسەت‌و کردەوەکانی ئەو پارتە بە تایبەتی لە پێوەندی لە گەڵ بەشەکانی دیــکــەی کــوردســتــانــدا ،هەڵوێستمان بەرامبەر پێ.کا.کا‌و بزووتنەوەی کورد لــە بــاکــووری کــوردســتــان ،نەتەوەیی، بەرپرسانە‌و دڵسۆزانە‌و ،پیوەندیمان ئاسایی و دۆستانە بووە. لــە پــێــوەنــدی لــە گ ــەڵ ڕووداوی تــێــکــهــەڵــچــوونــی نـــێـــوان گــریــاکــانــی ئــەو پــارت ـە‌و پێشمەرگەکانی حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران ،هەیئەتی حیزبی ئێمە بە داخبوونی خــۆی لەم ڕووداوە راگــەیــانــد بــە تــایــبــەتــی کە ئــەوە یەکەم جــارە گرژییەک لە نێوان دیموکراتەکان‌و ئــەو پــارت ـە‌دا دەگاتە ئــاســتــی تــێــکــهــەڵــچــوون‌و ،کـــــوژراو و برینداری لێ دەکەوێتەوە .ڕاشی گەیاند
بە باوەڕی حیزبی ئێمە ئەم کردەوەیە جگە لەوەی زیانی بە ئێعتیباری پارتی کرێکاران گەیاندوە ،کاریگەریی خراپیش دەکــاتــە ســەر پێوەندیی بزووتنەوەی کـــــورد لـــە بــــاکــــوور‌و ڕۆژهــــەالتــــی کوردستان .لە حاڵیک دا سەرکردایەتیی پێ .کا.کا ،بە دانیشتن‌و دیالۆگ لە گەڵ حدکا دەیتوانی نەهێلێ کار بگاتە ئەو جێگایە .هەیئەتی حیزبی دیموکراتی کوردستان هیوای خواست بە هەوڵی هــەمــوو الو بــە ئیستیعداد نیشاندانی پێ.کا.کا ،بارودۆخەکە ئاسایی بکرێتەوە و نەک هەر ڕێگە نەدرێ گرژی و ئاڵۆزی پتر تەشەنا بکا ،بەڵکوو هــەوڵ بدرێ لێک تێگەیشتن و پێوەندیی دۆستانە‌و هاوکاری جێگای ملمالنێ و لە بەرامبەر یەک دا راوەستان بگرێتەوە. هــەیــئــەتــی حــیــزبــی دیــمــوکــراتــی کوردستان ،باسی لەم راستییەش کرد کە تێکۆشان لە نێوخۆی ڕۆژهــەاڵت‌و هاتوچۆی تێکۆشەرانی ڕۆژهەاڵتی بۆ ئەو سنوورانە ،مافی بێئەمالوئەوالی حیزبی ئێمە‌و هەر کام لە حیزبەکانی ڕۆژهەالتی کوردستانە .ئێمە هەر وەک لە سااڵنی رابـــردوودا ،هەوڵمان داوە لە نیوخۆی ڕۆژهـــەالت حــوزوورمــان هەبێ ،لەمەوبەدوا تێدەکۆشین زیاتریش حــوزوورمــان هەبێ .چاالکبوونەوە لە نێوخۆی ڕۆژهەاڵتیش ،یانی حوزووری زیــاتــرمــان لــە ســەر ســنــوورەکــان کە دیارە هیزی پێ.کا.کا تێیان دا جێگیرە. ئێمە پێمان خۆشە پارتی کرێکارانی کوردستان نــەک لــەم بــارەیــەوە کێشە خولقێن نەبێ بەڵکوو ،هاوکار بێ .پێمان وایــە پێویستە هــەر دوو ال ڕەچــاوی بـــــارودۆخ‌و بــەرژەوەنــدەکــانــی یەکتر
بکەین. خاڵێکی دیــکــە کــە لــەم دیـــدارە دا قسەی لە سەر کرا حوزوری هێزەکانی حیزبی دیموکراتی کوردستان لە ناوچە سنوورییەکان بوو ،کە نە بۆ دژایەتیی پارتی کرێکارانی کوردستان یا هیچ الیەنێکی دیاریکراو ،بەڵکوو پێوەندیی بە تێکۆشانمان لە نیوخۆی ڕۆژهەاڵتەوە هەیە. هــەیــئــەتــی پـــارتـــی کــرێــکــارانــی کوردستان کە بریتی بوون لە دەمهات عەگید‌و هەڤاڵ ناڤدار ،وێڕای دەربڕینی بە داخبوونی پێ.کا.کا لــەو ڕووداوە کــە شــەهــیــدبــوونــی پــێــشــمــەرگــەیــەک‌و برینداربوونی چەند پێشمەرگەی دیکەی لێ کەوتوەتەوە ،باسیان لە چۆنیەتیی دروستبوونی کێشەکە‌و تێکهەڵچوونەکە کردو وتیان ئێمە نە لە گەڵ حدکا‌و نە لە گەڵ هیچ هێزێکی ڕۆژهەالت نامانەوێ لە کێشە دابین ،ئێمە ئامانجمان شەڕو زەبــــر وەشـــانـــدن نـــەبـــووە .هــەوڵــێــش دەدەین ئەو کێشەیە کە هاتوەتە پێش بە لێک تێگەیشتن بگاتە ئەنجام‌و ئاقارێکی دیکە وەرنەگرێ. لـ ــەم دیــــــدارە دا هـ ــەم هــەیــئــەتــی پارتی کرێکارانی کوردستان و هەم هەیئەتی حیزبی دیموکراتی کوردستان، دانیشتنی دیکە لــە نــێــوان دوو الیــەن بــۆ بــاس لــەو مــەســەالن ـە‌و دیــتــنــەوەی ڕێگاچارەیان ،بە پێویست زانــی .هەر دوو الش تەئکیدیان لە سەر پێویستیی بــوونــی پێوەندیی ئاسایی‌و دۆستانە و چــارەســەری گرفتەکان بە دانیشتن و دیــالــۆگ و لێکتێگەیشتن و ڕیــزی دووالیەنە کردەوە.
سه‌ردانی ئەندامێکی مەکتەبی سیاسی ی.ن.ک له بنکه‌ی ده‌فته‌ری سیاسیی حیزبی دیموکراتی کوردستان ئه‌ندامی مه‌کته‌بی سیاسیی یه‌کیه‌تیی نیشتمانیی کــوردســتــان بــۆ تاوتوێی بــارگــرژیــی نــێــوان پ ک ک و حدکا س ـه‌ردانــی بنکه‌ی ده‌فــت ـه‌ری سیاسیی حیزبی دێموکراتی کوردستانی کرد. دوا نیوه‌ڕۆی ڕۆژی یه‌کشه‌مم ه ٣ی جــۆزه‌ردانــی ،١٣٩٤سه‌عدی ئه‌حمه‌د، پــیــر ه ئــه‌نــدامــی م ـه‌کــت ـه‌بــی سیاسیی یه‌کیه‌تیی نیشتمانیی کــوردســتــان ب ه مه‌به‌ستی تاوتوێ کردنی کێشه‌ی سه‌ر سنوور ل ه نێوان “ ” P.K.Kو “حدکا” ک ــە شــــەڕو لــێــکــدان‌و شــەهــیــدبــوونــی پێشمەرگەیەکی حــدکــای لێکەوتەوە، س ـه‌ردانــی بنکه‌ی ده‌فــت ـه‌ری سیاسیی حیزبی دێموکراتی کوردستانی کردو ل ه الی ـه‌ن هه‌یئه‌تێکی ڕێبەریی حیزب ب ه سه‌رپه‌رستیی مسته‌فا مه‌ولوودی، جێگری سکرتێری گشتیی حیزبەوە پێشوازی لێ کرا. کاک سه‌عدی و ئه‌ندامانی ده‌فته‌ری سیاسی حیزبی دێموکراتی کوردستان
ت ــاوت ــوێ ــی مــه‌ســه‌لــ ه ســیــاســیــیــەکــانــی رۆژیــان ل ه ناوچه و ده‌وروبـــه‌ر کرد. ل ه درێــژه‌ی باسه‌که‌دا هــه‌ردوو ال پێ نــاخــۆش بــوونــی خــۆیــان لـ ه رووداوی تێکهه‌ڵچوونی گریالکانی پ.ک.ک له‌گه‌ڵ پێشمه‌رگه‌کانی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران ده‌ربڕی ،و باسیان ل ه رێگا چاره‌کانی ره‌وینه‌و ه و نه‌هێشتنی ئــه‌و هــۆیــانـ ه کــرد ک ـ ه ده‌بـــن ب ـ ه هۆی روودانی ئه‌و رووداو ه نه‌خوازراوان ه ل ه نێوان هێزه سیاسییه‌کانی کوردستان.
هــه‌ر لــه‌و دانــیــشــتــنـه‌دا ئه‌ندامانی ده‌فته‌ری سیاسی باسیان ل ه ناوه‌رۆکی به‌یاننامه‌ی ده‌فــتـه‌ری سیاسی حیزب کــرد ک ه ب ه بۆنه‌ی تێکهه‌ڵچوونه‌کانی گــــریــــاکــــانــــی پ.ک.ک لــــه‌گــــه‌ڵ پێشمه‌رگه‌کانی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئــێــران بــاو کــراوه‌تــه‌وه. کاک سه‌عدی پێی خۆش بوونی خۆی ل ـه هه‌ڵوێستی ب ـه‌رپــرســان ـه‌ی حیزبی دێــمــوکــراتــی کــوردســتــان ب ـه‌و بــۆنـه‌و ه ده‌ربڕی.
سه‌ردانی شاندێکی نوێنه‌رایه‌تیی حدک له مه‌ڵبه‌ندی ٣ی یه‌کیه‌تیی نیشتمانیی کوردستان هه‌ولێر شاندێکی نوێنه‌رایه‌تیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان ل ه هه‌ولێر ســه‌ردان ــی مـه‌ڵــبـه‌نــدی ٣ی یه‌کیه‌تیی نیشتمانیی کوردستانی کرد. رۆژی دووشه‌مم ه ١١ی جۆزه‌ردانی ١( ٩٤ی ژوئ ـه‌نــی )٢٠١٥هه‌یئه‌تێکی نــوێــن ـه‌رای ـه‌تــیــی حــیــزبــی دێــمــۆکــراتــی کوردستان ل ه هه‌ولێر ب ه سه‌رپه‌رستیی
ئیبراهیم زێوه‌یی سه‌ردانی مه‌ڵبه‌ندی 3ی یه‌کیەتیی نیشتمانیی کوردستانی ل ـ ه ه ـه‌ولــێــر ک ــرد و ل ـ ه الیـــه‌ن رزگ ــار عه‌لی ،به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ندو کۆمه‌ڵێکی ل ه به‌رپرسانی دیکه‌ی یه‌کیەتی‌یه‌وه، پێشوازییان لێ کرا . ئیبراهیم زێوه‌یی ،نوێنه‌ری حیزبی دێمۆکراتی کوردستان له‌و سه‌ردانه‌دا به‌بۆنه‌ی یــادی ٤٠ساڵه‌ی دامه‌زرانی
یـه‌کــیـه‌تــیــی نیشتمانیی کــوردســتــان، پیرۆزبایی ئه‌و یــاده‌ی ل ه به‌رپرسانی یه‌کیەتیی نیشتمانی کوردستان کردو. لــه‌و دیـــــداره‌دا ب ـ ه بــای ـه‌خ ـه‌و ه چــاو ل ه پێوه‌ندییه‌کانی دوو الی ـه‌نــی حیزبی دی ــم ــوک ــڕات‌و ی ـه‌کــی ـه‌تــیــی نیشتمانی کــراو دوو الی ـه‌ن پێداگرییان ل ه سه‌ر پته‌وترکردنی پێوه‌ندیی لـ ه مێژینه‌ی نێوانیان کرده‌و ه .
تەقینەوە لە متینگی HDPلە ئامەد ڕۆژی هەینی ١٥ی جـــۆزەردان متینگی پــارتــی دیموکراتی گــــەل( )HDPلــە شــاری ئامەد بوو بە ئامانجی دوو تەقینەوەی گەورە. بە هۆی تەقینەوەکە چوار کەس گیانیان لە دەست دا و نزیکەی دوو سەد کەس بریندار بوون. ( )HDPوەک حیزبێکی ســەرانــســەری چــووەتــە نیو هــەڵــبــژاردنــەکــانــی ئەمجاری تورکیە‌و لە سەرانسەری تورکیە کاندیداکانی خۆی بۆچوونە پارلمان ناساندوە‌و توانیوێتی
دامه‌زرانی کۆماری کوردستان ل ه چوارچێوه‌ی ئێرانێکی دێموکراتیکی فیدراڵ‌دا
نەک هەر لە نیو کوردەکان بەڵکوو لە نیو تورکەکان‌و کەمە نەتەوەکانیش ،سەرنج و پستیوانیی ژمارەیەکی زۆر دەنگدەر بۆ الی خۆی رابکێشێ)HDP( .بە نیازە بە تێپەراندنی کۆسپی هێنانەوەی لە سەدا ١٠ی دەنگەکان، بچێتە پارڵمانی ئــەو والتــە ،)HDP( .هەر بۆیە لەم هەڵبژاردنە دا لە گەڵ پێشبڕكێ‌و ملمالنێیەکی تــونــد بـــەرەوروویـــە .ڕۆژێــک دوای تەقینەوەکە سەالحەدین دەمیرتاش داوای لە الیەنگرانیان کرد «بە وشیارییەوە
شەممە ١٦ی جۆزەردانی ٦ _ ١٣٩٤ی ژوئەنی ٢٠١٥
بجووڵێنەوە‌و ئاگاداری پیالنەکان بن .هەر چی روو بدا تورکیە پێویستیی بە هێمنی و ئاشتی هەیە».
ژماره٦٥٧ :
www.kurdistanukurd.com
حیزبی دێموکراتی کوردستان:
تێکهەڵچوونی نێوان هێز ە کوردییەکان بۆ بزووتنەوەی کورد بە زیانبار دەزانین ڕووداوەکانی ئەم دوایانە لە خوێندنەوەیەکی ڕۆژهەاڵتتەوەرانەدا
یادێک ل ه 59شه‌هیدی مه‌هاباد
٤
قادر وریا لــە یــەک مانگی ڕابــــردوو دا ڕۆژهــەاڵتــی کــوردســتــان شــایــەد و گــۆڕەپــانــی کۆمەڵێک ڕووداوی ســیــاســیــی جــێــی هــەڵــوێــســتــە لە ســەرکــردن ب ــوو .خۆپێشاندانی ڕۆژی ١٧ی بانەمەڕی خەڵکی مەهاباد‌و ،هەژانی سیاسی‌و ڕەوانــیــی کۆمەڵگەی ڕۆژه ــەاڵت بە هــۆی ئەم ڕاسانە جەماوەرییەوە ،یەک لەو ڕووداوانە بوو. دووهــەم ڕووداو ،بەڕێوەچوونی ئەو زنجیرە ڕێــوڕەســم‌و بەرنامە‌یە بــوو کــە لــە ژێــرنــاوی «کۆنگرەی پێشمەرگە موسوڵمانەکان» لە الیەن کۆماری ئیسالمییەوە لە کرماشان‌و پاوە‌و سنە‌و چەند شاری دیکەی ڕۆژهەاڵت بەڕێوە چوون. ڕووداوە سەرنجڕاکێشەکانی دیکە بریتی بوون لە -3جووڵەی پێشمەرگەکانی هەر دوو حیزبی دیموکرات بەرەوە سنوورەکانی ڕۆژهەاڵت کە تێکهەڵچوونی نێوان گریالکانی پارتی کرێکارانی کوردستانو پێشمەرگەکانی حیزبی دیموکراتی کــوردســتــانــی ئێرانیان بــە دوا دا هـــات‌و-4 ، بــاوبــوونــەوەی نــامــەی س ــەرئ ــاوەاڵی دەیــان چاالکی سیاسی‌و میدیایی ڕوو بە هیزەکانی ڕۆژهەاڵت کە لەو‌دا پێویستیی پێکهاتنی هەر چی زووتــری بەرەیەکی یەکگرتوو بۆ ڕۆژهەاڵتی کوردستانیان وەبیر هێناوەتەوە. ئەگەرچی ئەمانە 4ڕووداوی بە تەواوی جیاواز بوون ،بەاڵم هەر کامیان هەڵگری پەیام یا کۆمەڵە پەیامێکن کە دەکرێ هەر هەموویان لە ژێر یەک میچ‌و بە سوود وەرگرتن لە یەک قامووس بخوێندرێنەوە .ناوی ئەم میچە یا ئەم قامووسە ڕۆژهەاڵتتەوەرییە. خۆپێشاندانەکەی مەهاباد سەلماندییەوە کــە کــۆمــەڵــگــەی ڕۆژهـــەاڵتـــی کــوردســتــان بە هــۆی کەڵەکەبوونی ئاسەوارەکانی بێبەشی‌و سەرکوتێکی درێــژخــایــەن‌و ڕۆژبـــەڕۆژ زیاتر، هەمووکات ئــەوەی لێ چـــاوەڕوان دەکــرێ لە گەڵ پەیدابوونی بیانوو‌و دەرفەتێکی گونجاو، بە گژ هێز‌و دامودەزگای سەرکوت‌دا بچێتەوە، بەاڵم لە نەبوونی یەک گوتاری‌و یەک هەڵوێستی وهــاوکــاریــی هێزەسیاسیەکانی ڕۆژهـــەاڵت‌و الوازبوونی لێکتێگەیشتنی ئەکتەرانی نێوخۆو دەرەوەی گــۆڕەپــانــی سیاسیی ڕۆژهــەاڵتــی کوردستان ،ئەم جۆرە ڕووداوانە ،ناتوانن ببن بە ماکەی هێنانە سەر شەقامی خەڵک لە شارەکانی دیکەو لە جیاتی بە خێر بە سەر چارەنووسی ئەم بەشەی کوردستان دا بشکێنەوە ،دەبن بە هەوێنی سەرکوتی زیاتربێ ئەوەی دەسکەوتێان لێ بکەوێتەوە. ڕێــژیــمــی ئــێــران ،لــە ســۆنــگــەی پێوەندیی گەرم‌و «تایبەت» لە گەڵ هێزە سەرەکییەکانی کورد لە بەشەکانی دیکەی کوردستانو بوونی لــە نێو ڕووداوەک ــان ــی ــان‌دا ،خــۆی بــە دۆس ـت‌و پشتیوانی کـــورد لــە نــاوچــەکــە دەنــاســێــنـێ‌و، هاوپەیمانەکانیشی شایەدی بۆ ئــەم دۆسـت‌و پشتیوانبوونەی دەدەن! ئەم ڕێژیمە بۆ زیاتر لە 10میلیۆن کورد لە واڵتەکەی خۆی ،تەنانەت ئەو مافانەشی بە رەسمی نەناسیوە کە نزیکەی پەنجا ساڵ لەمەوبەر ڕێژیمی بەعس بۆ کورد لە عێراقی بە ڕەسمیی ناسیبوون. ل٣
بزاڤێک کە تینووی هاوکاریی و یەکیەتییە
٥
کورد ،لە گێژاوی هەڵبژاردنەکانی تورکیە دا
٦
کەشوهەوای سیاسیی نــەک هــەر ڕۆژه ــەاڵت ،تەنانەت بەشەکانی دیکەی کوردستانیش لە چەند حەوتووی رابردوودا کــەوتــە ژێــر کاریگەریی حـــوزووری هێزی پێشمەرگەی دیموکرات لە ناوچە سنوورییەکان بە گشتی و بە تایبەتی تێکهەڵچوونێکی نێوان گریالکانی پارتی کرێکارانی کوردستان و پێشمەرگەکانی حدکا لە نزیک سنووری کێلەشین کە بە داخەوە شەهیدێک و چەند برینداری لێ کەوتەوە. حیزبی دیموکراتی کوردستان لەم پێوەندییە دا ،وێرای بە داخبوون‌و بە زیانبارزانینی گرژی‌و تێکهەڵچوونی نێوان هیزە کوردییەکان ،ڕای گەیاندوە کە حــوزوور لە سنوورەکان‌و چاالکیی تێکۆشەرانی ڕۆژهەاڵت لە نێوخۆی نیشتمانی خۆیان بە مافی بێ ئەمالو ئەوالی ئەوان دەزانێ .بە ڕاشکاوییش رای
خۆکوژی كچە كوردێكی دیكەی رۆژهەاڵت بە هۆی تاوانێکەوە بە پێی هەواڵی ماڵپەڕی «زاگرۆس پۆست» كچێی كوردی خەڵكی شاری شنۆ پاش ئەوەی كە لە الیەن ئەندامێكی سپای پاسدارانی كۆماری ئیسالمییەوە دەستدرێژیی سێكسی دەكرێتە سەری ،خۆی کوشت. ئێوارەی رۆژی پێنجشەممە ١٤ی مانگی جۆزەردان ،یەكێك لە ئەندامانی سپای پاسدارانی كۆماری ئیسالمی ئێران بە ناوی «سلێمان زەڕین» دوای ئەوەی لە تەنیا بوونی كچێكی كوردی خەڵكی شاری شنۆ بە ناوی «سومەیە بەهرام نژاد» لە نێو ماڵەكەیدا پێدەزانێ ،بە زۆرەمڵێ دەچێتە ناو ماڵەكەی و بە چەكەكەی هەڕەشەی كوشتن لەو كچە كوردە دەكات و دواتریش دەست درێژی سێكسی دەكاتە سەری. دوای ئەم رووداوە ئەم کچە خۆی دەکوژێ.
گەیاندوە کە ڕەچاوکردنی بەرژەوەندەکانی ئەم یا ئەو الیەن نابێ چی دیکە لەسەر حیسێبی پشتگوێخستنی بەرژەوەندی بزووتنەوەی کورد لە ڕۆژهەالتی کوردستان بێ. بەرپرسانی حیزبی دیموکراتی کوردستان لە بــارەی بوونی هێزەکانی ئەم حیزبە لە ناوچە سنوورییەکان ،ڕوونیان کردوەتەوە کە ئەم حوزوورە لە درێژەی بەرنامەو چاالکییەکانی سااڵنی رابردووی حدک دایە ،نەک بۆ ڕووبەڕووبوونەوە لە گەڵ الیەنێکی تایبەت‌و پیوەندیی بە ئیرادەی چاالکبوونەوەی تێکۆشەرانی ئەم حیزبە لە ڕۆژهەالتی کوردستانەوە هەیە کە چەند ساڵێکە ئەم حیزبە لە چوارچێوەی گوتار‌و سیاسەتی ڕۆژهەاڵتتەوەردا بەرەو پێشی دەبا.
کاریگه‌رییه‌کانی ملمالنێی ئێران و عه‌ره‌بستان له‌سه‌ر ره‌وتی رادیکالیزم و...
٧
وتووێژی ڕۆژنامەی «کوردستان» لەگەڵ مەهین شوکرڵاڵپوور
٩
لێره‌وارودارستانەکانی زاگرۆس ،ل ه پارێزگای ئیالم دیسان کەوتەنە بەرشااڵوی گڕی ئاگر لە بەرەبەر و رۆژی جیهانیی ژینگەپارێزیدا! ل ه ماوه‌ی 48کاتژمێردا بە هەزاران هێکتار لێرەوار زنجیره‌یی له ناوچه‌کانی ‹ئه‌رغه‌وان ،شڵم ،هانیوان، مل پێنچو» ک ه به هۆکارێکی ناروون سووتان و ئاگر به‌شیكی زۆر له پێکهاتەی لێرەوارەکانی ئه‌و ناوچه‌یه‌ی له ناو برد .له به‌شێک له‌م ناوچانان ه خه‌ڵک فریا که‌وتن و نه‌یانهێشت په‌ر ه بستێنێت ،به‌اڵم ب ه هۆی وشک بوونی گیاوگژ وگەرماو با و نه‌بوونی که‌ره‌سه‌ی پێویستی ئاگرکوژێنه‌وه ،کە بەداخەوە زۆرێک له بێشه‌و بوو بەهۆی لەناوچوونی لێرەوارەکان و خه‌سارێکی قه‌ره‌بوو نه‌کراوی بەو ناوچەیە گەیاندوە. جێ ئاماژه‌ی ه ک ه ئه‌م کاره‌سات ه ژینگه‌یی‌ی ه یه‌که‌م جار نی ه ک ه ل ه دارستانه‌کانی زاگرۆس روو ده‌دا
و هه‌موو ساڵێک ل ه به‌ره‌به‌ری وه‌رزی هاوین لە زۆربەی ناوچەکانی کوردستان شاهیدی رووداوی له‌م چه‌شنه‌ین.