ه تۆڕی جیهانیی ئینتێرنێت دا: ماڵپه‌ڕی ناوه‌ندیی حیزبی دێموکراتی کوردستان ،رۆژنامه‌ی «کوردستان» ل www.kurdistanukurd.com info@kurdistanukurd.org info@kurdistanukurd.com www.kurdch.tv Hotbird:6 13 MHz 11137
ئیمەیل و ته‌له‌فوونی ته‌شکیالتی نهێنی: +9647508578190 Tashkilat.kdp92@gmail.com
polarization: horezental-SR: 27500 - FEc : 3/4 Radiodk59@gmail.com
ئەو وێنەیەی دنیای هەژاند!
KURDISTAN The Official Organ Party of Kurdistan The Organ ofDemocratic Kurdistan Democratic Party-Iran - I ran
NO: 663 septamber 2015 No: 493 5 Sep 2008
به‌ر ل ه مااڵوایی
ئەو وێنەیەی دنیای هەژاند!
ه جه‌الل مه‌له‌كشا گیرا ی ڕێوڕەسمی رێزگرتن ل رێگە لە به‌ڕێوه‌چون ی سن ه رێورەسمێک بۆ حەوتووی رابردوو ل ه شار ی كورد ی ناسراو رێزگرتن لە شاعیر جەالل مەلەکشا شاعیر پێک هاتبوو ،بەاڵم لە الیەن پۆلیسەوە رێگە ل ە مه‌راسمەک ە مه‌له‌كشا گیرا .ئەو ە ل ه كاتێكدا بوو ك ه به سه‌دان كه‌س روویان ل ه شوێنی دیاریکراو كردبوو .وایان بە خەڵک راگەیاندبوو کە هۆکارەکەی نائەمنی و ئەگەری تەقینەوە لە گۆڕێ‌دایە. ی رێزگرتن ل ه جه‌الل مه‌له‌كشا ل ه كاتێكدا رێگرتن ل ه مه‌راسیم ی بەرنامەکە بووە و ب ه بوو ك ه سه‌عاتێك پێش ده‌ستپیكردن ی مه‌راسیمه‌كه‌‌و ی دژ ه شۆرش رژابوون ه شوێن ده‌یان پۆلیس نه‌یانده‌هیشت خه‌ڵك بچێن ه نێو سالۆنه‌كه‌و داوایان لێ‌دەکرا ێ بێڵن. شوێنه‌كه ب ه ج جه‌اللی مه‌له‌كشا لەو پێوەندییەدا گوتی :پێیان وتم ل ه ماڵه‌و ه به‌و مه‌یه‌ده‌رێ ،ئه‌وه له ماڵه‌وه‌م! ی ئیتالعات بە پێی زانیارییەکان حەوتوویەک پێشتر وه‌زاره‌ت ی به‌شداربووی ڕێورەسمی ی ناسراو ژماره یه‌ك ل ه كه‌سان ی ئه‌و مه‌راسیم ه بن .هاوكات ێ به‌شداری بانگ كردبوو ك ه ناب ی مه‌راسیمه‌كه‌ش هه‌ڕه‌شه‌یان ل ه جه‌الل پێش ده‌ستپێكردن ی ێ ل ه نابێ لە ماڵ بێت ه ده‌رو به‌شداری مه‌له‌كشا كردو ه ك ه ناب مه‌راسیمه‌كه بكات. مه‌له‌كشا گوتی پێیان گوتم ل ه ماڵه‌و ه مه‌ی ه ده‌رێ ،ئه‌و ه ل ه ماله‌وه‌م»!
ڵكه هه‌ی ه کە ب ه منه‌و ه ی رێزم بۆ هه‌موو ئه‌و خه گوتیش ماندوو بوون‌و سه‌ربه‌رز‌و دڵگه‌رمم پێیانه‌وه.
ڕێگری لە فرۆشرانی كتێبێكی كوردیی نووسه‌رێکی کوردی خۆراسان کرا لە شاری ورمێ ڕێگری لە باڵوبوونەوە و فرۆشرانی كتێبی «باغچەی سەروها» كرا.
بەپێی ڕاپۆرتی ماف نیووز ،پاش ئەوەی كە نەقدعەلی عەلەوی فەرد ،نووسەری كتێبی كوردیو فارسیی «باغچەی سەروها»و باڵوكراوەكانی پێوەندیدار بە خۆراسانی باكوور بەدوای فرۆشتن‌و باڵوکردنه‌وه‌ی ئەم كتێبە لە ورمێ بوو، ئیدارەی فەرهەنگ‌و ئیرشادی ئیسالمیی ورمێ ،هەڕەشەی لە كتێب فرۆشییەكانی ئەم شارە كردووە كە بە هیچ شێوەیەك
بۆیان نییە ئەم كتێبە بفرۆشن. ئیدارەی فەرهەنگ و ئیرشادی ئیسالمی هەڕەشەی ئه‌وه‌ی لە باڵوكەرەوەكانی كتێب لە ورمێ كردووە كە لە ئەگەری فرۆشتنی بێ مۆڵەتی ئەم كتێبە لە ئاستی شاری ورمێدا، مۆڵەتی باڵو كردنەوەو فرۆشتنی كتێبیان لێ دەستێندرێتەوە. ئەم كتێبە ٣٣٠الپەڕەییە كە ناوە كوردییەكەی «باخچەیا مەرەخان»ە ،لەبارەی گوندی مێژوویی «باغچق» لە دەوروبەری شاری بۆجنوورد لە پارێزگای خۆراسانی باكوور نووسراوه‌و لە الیەن باڵوكەرەوەی «عەموو عەلەوی»یەوە بۆ بازاڕی كتێب نێردراوە. لەم كتێبەدا ،باس لە پێشینەی مێژوویی كوردەكانی خۆراسان ،حەشیمەت ،زمان ،ئایین‌و داب‌و نه‌ریت‌و پێكهاتەی نەتەوەیی ئەوان كراوە. شایانی باس ه ک ه كوردەكانی خۆراسان لە نزیكەی ٥٠٠ ساڵ لەمەوبەرەوە لە 3قۆناغی مێژویی‌دا ،لە شارەكانی باكووری پارێزگای ورمێ ڕا ناچار بە كۆچی زۆره‌ملێ بۆ ئەم ناوچانە كراون‌و لە حكوومەتە جۆراجۆرەكاندا ،ڕێگری لە پێوەندی گرتنیان بە كوردەكانی ورمێ كراوە.
«پێم وانەبوو ئەم وێنەیە تا ئەم ڕادەیە سەرنجی خەڵکی جیهان بۆ الی خۆی ڕابکێشێ ..سەرەڕای ئەو ئازارەی لە دیتنی تەرمی ئایالن هەستم پی دەکرد ،تەنیا شتێکی کە لەوساتەدا بە مێشکم دا دەهات ڕاگوێزتنی ئەو هەستە بۆ الی هەموو خەڵک بوو .بیرم لە شتێکی دیکە نەدەکردەوە .تەنیا شتێکی کە دەمەویست ئەوە بوو ئەم تراژیدیایە پێشان بدەم (».ماڵپەڕێ بی .بی .سی فارسی) قادر وریا ئەمە بەشێک بوو لە قسەی نیلووفەر دەمیر ،ئەو پەیامنێرە تورکەی ڕۆژی چوارشەممەی ڕابردوو لە کاتی گەشت و گەڕان لە لێوارەکانی «بوودرووم» ی قەراخ دەریای ئێژە ،چاوی بە تەرمی بێگیانی منداڵێکی دوو ساڵە کەوت کە لەپەوڕوو کەوتبووە سەر خیزەاڵنی لێواری دەریا و شەپۆلەکانی دەریا ناوبەناو بەسەری دەکشان .منداڵەکە ،تیشێرتێکی سوورو شەڵوارێکی شینی لە بەردابوو و جووتێک پێاڵوی رەشی لە پێدابوو .نیلووفەر دەڵێ تازە کار لە کار ترازابوو ،کارێکمان بە مەبەستی گەڕاندنەوەی ژیان بۆ ئەو منداڵە لە دەست نەدەهات .تەنیا کارێکی لەم کاتوساتە دا دەمتوانی بیکەم و کردم ،ئامادەکردنی کامێراکەم و گرتنی وێنەی تەرمی ئەو منداڵە بوو تا بە ڕێگای نیشاندانی ئەم وێنانە، هاواری تەرمە بێ گیانەکەی بگەیەنمە جیهان. لەم چەند دەیەی دوایی دا ،هێندێک وێنە یا وێنەی هێندێک دیمەن بوون بە پێناسەی ژمارەیەک کارەسات .نازانم لە بەر ئەوەی خۆم کوردم و سەر بە نەتەوەی کوردم ،زیاتر ئەو وێنە و ئەو دیمەنانەم لە بیرن کە بوون بەلۆگۆی لێقەومان و کارەساتبەسەرداهاتنی نەتەوەی کورد؟ یا کورد لە چاو نەتەوەکانی دیکە ،لەم چەند دەیەی دوایی دا ،لە لێقەومان و ڕۆژرەشیدا پشکی شێری بەرکەوتووە ،بۆیە خاوەنی ئەلبۆمێکی ئەوەندە قەبەیە؟! وێنەی پێشەوا قازی محەممەدی سەرکۆماری کوردستان و هاوڕێیانی بە پەتی سیدارەوە ،ئێعدامی بە کۆمەڵی الوانی کورد لە فڕۆکەخانەی سنە لە خەرمانانی ،١٣٥٨وێنەی جەستەی لەتوپەتکراوی کوژراوەکانی قەاڵچۆی دانیشتوانی قاڕنێ، وێنەی خەڵکی کیمیایی لێدراوی هەڵەبجە ،وێنەی مەینەتییەکانی بەشدارانی کۆڕەوێکی میلیۆنی ،وێنەی جەستەی لە خوێنداشەالڵی د.قاسملوو و د.شەرەفکەندی لە ناوەندی پێتەختەکانی ئورووپا ،وێنەی شارو گوندی خاپوورکراوی باشووری کوردستان، وێنەی پڕ لە حیکایەتی دڵتەزێنی ئیسکوپرووسکی ئەنفالکراوەکان ،وێنەی ڕفاندنی ئوجەالن ،وێنەی کوشتاری خەڵکی عەفرین و قامیشلوو بە دەست ڕێژیمی سووریا بە دوای شەهیدکرانی مەالمەعشووق ،وێنەی کوشتاری بە کۆمەڵی کاروانچییەکانی ڕۆبسکی ،وێنەی بە کۆمەڵ کوژران و کۆچی بە کۆمەڵی ئیزەدییەکان لە شەنگال، وێنەی تاوانە گەورەکەی ١ی شوباتی هەولێر ،وێنەی تاوانەکانی تیرۆریستانی داعش لە دژی خەڵکی باشوور و خۆراوای کوردستان ،وێنەی داڕووخاندنی یەکە یەکەی ماڵ و بیناکانی کۆبانێ و گەمارۆدرانی لە الیەن داعش و ڕاوەستانی چاوبە فرمێسکانەی ژنان و منداالنی ئەو شارە لەو دیوی تەلبەندەکانی سنوور و ! ...ئەم وێنانە لە چەشنی فیلمێک ئەو کارەساتانە دەگێڕنەوە کە لەم چەند دەیەی دواییدا بە سەر نەتەوەی کورد هاتوون. هەر کامیان ستەم و تاوانی دوژمنێکی ئەم نەتەوەیە لە بەشێکی کوردستان دەگێڕنەوە. وێنەی ئایالن ،کە ئێستا میدیاکانی جیهان وەک هێمای هەزاران مرۆڤی ڕاکردوولە جەهەننەمی شەڕ و توندوتیژی ،وێرانی و دڕندەیی ،دەمارگرژی و هەژاریی ڕۆژبەڕۆژ زیاتری ڕۆژهەاڵتی نیوەڕاست بە کاری دێنن ،بەر لە هەر واتایەکی دیکە ،هەڵگر و هیمای مەزلوومیەتی نەتەوەی کوردە .نەتەوەیەک کە دەیەوێ ئازاد و سەربەست بژی، لە گەڵ ئاشتی و ئاوەدانی و پێکەوەژیان و وێکهەڵکردن و بایەخەکانی دنیای شارستانی و مودێڕن دایە و چاوی تەماحیشی نەبڕێوەتە خاکی هیچ نەتەوە و واڵتێکی دیکە. نەتەوەیەک کە هەڕەشە نییە بۆ ئاشتی و ئاسایشی هیچ ناوچەیەکی جیهان .بەاڵم لێی ناگەڕێن لە سەر خاکەکەی ،دنیایەک لە ڕەنگی هیوا و خەونە لە مێژینەکانی خۆی و گونجاو لە ڕۆحی ئەم سەردەمە بنیات بنێ. بەڵێ ڕاستە لەم ڕۆژهەاڵتی ناوەراستە ،ئەوە هەر کورد نییە لە گەڵ شەڕ و توندڕەوی و بێمافی بەرەوڕوویە .ئەوەش هەر ڕاستە کە تاکەکان لەم سەردەمە دا خەڵکی هەر والتێک بن و لە هەر شوێنێکی جیهان بژین ،ئەمنیەت و ئاشتی و ئازادی و ئاسوودەییان دەوێ و ئەگەر ئەمانەیان لە واڵت و کۆمەڵی خۆیان دا شک نەبرد ،لە شوێنەکانی دیکەی جیهان بە دوایان دا دەگەڕێن .کوردەکان لە بەشی زۆری نیشتمانی خۆیان دا ،وێڕای ئەم نەبوونیانە ،لە گەڵ دەردی بێ کیانی و زۆر کێشە و کارەساتی سەرچاوەگرتوو لە بندەستیی نەتەوەیی بەرەوڕوون .هەر ئەمەشە وای کردوە کۆچ و ڕەو لە نێو کوردانیش دا بە شێوەیەکی جێگای نیگەرانی پەرە بستێنێ. وێنەی ئایالن ،بێگومان سۆزی مرۆڤایەتیی بۆ الی الفاوی ئەو ئینسانانە ڕاکێشاوە کە بە ڕێگای دەریا و وشکانی و بە نێو مەترسیی جۆراوجۆر دا لە واڵتانی ناوچەی ئێمەوە ،سەری خۆیان بەرەو ئورووپا هەڵگرتوە .ئێستا ئورووپا لە گەڵ قەیرانی هاتنی شااڵوی کۆچبەران بەرەوڕوویە و لە بەرەکەتی میدیاکانەوە ،لەوانەیە وێنەی مەینەتییەکانی کۆچبەران وەک وێنەکەی ئایالن ،کار بکاتە سەر سیاسەت و هەڵوێستی واڵتانی ئورووپایی لە ئاست کۆچبەران .ئەم ئاڵوگۆڕە ،ئەگەر هاندانی کۆچکردن بەرەو ئورووپاشی لێ بکەوێتەوە ،هەرجێگای پێزانین و دلخۆشییە .بەاڵم هاسانکاری لە وەرگرتنی کۆچبەران و حاواندنەوەیان لە ئورووپا و واڵتانی دیکە کە لە ئێستا دا کارێکی پێویستە ،ڕێگر نابێ لە دووپاتبوونەوەی شەپۆلی کۆچ لە واڵتانی ئاسیا و ئەفریقا بەرەو رۆژاوا .هەتا ئەو کاتەی لەم ناوچانەش تاکەکان نەبن بە خاوەنی ئەو ئەمنیەت و ئاسایش و ئاسوودەییە کە مرۆڤەکان لە کۆمەڵگە ڕۆژاواییەکان وەدەستیان هێناون ،کۆچ و کۆچبەری بەرەو ڕۆژاوا درێژەی دەبێ .ڕۆژاوا و جیهان ئەگەر دەیانەوێ چارەسەرێکی بنگەهی بۆ کێشە وقەیرانی کۆچبەران بدۆزنەوە ،دەبێ لە دابینکردنی ئاشتی ،ئازادی ،ئاوەدانی ،ئاسوودەیی و ستانداردەکانی ژیانێکی ئەمڕۆیی دا ،پشتیوان و یارمەتیدەری خەڵکی واڵتانی ئەو بەشە بەاڵلێدراوەی جیهان بن .
ژماره٦٦٣ : ١٦ی خەرمانانی ١٣٩٤
٧ی سێپتامربی 201٥
ئەحمەدی قازی و کەڵکەڵەی زمان رەهبەر مەحموودزادە ئه‌من چاوم ل ه ڕێگات ه و به‌هیواتم ،ب ه شه‌وگاران ک ه سایه‌ی نێو لق‌وپۆپی «ته‌الجن» ڕه‌نگی شه‌و ده‌گرێ به‌وه‌ش ماته‌م به‌سه‌ر ئاسۆی دڵی دڵداری تۆ ده‌کشێ ئه‌من چاوم ل ه ڕێگاته
که‌ره‌سته نییه به‌ڵکوو ئامانجه. ده‌سته‌ی دووه‌مــی نووسه‌رانیش خۆیان به‌سه‌ر دوو لقی دیکه‌دا دابه‌ش ده‌بن .ئه‌گه‌ر باسه‌که‌مان ل ه بــواری نووسینی کـــوردی‌دا چڕ بکه‌ینه‌وه ،ده‌کــرێ ئه‌م دوو لق ه به‌سه‌ر دوو پۆلی «کــوردی‌زانــان» و «زمــان ـه‌وانــان»دا داب ـه‌ش بکه‌ین .وه نه‌بێ ئه‌وانه‌ی کــــوردی‌زانــــن ،نــاچــاره‌کــی زانــیــاریــیــان لــ ه بـــواری زمانه‌وانی‌دا نه‌بێ و به‌پێچه‌وان ه زمانه‌وان ه کورده‌کان، ک ــوردی‌زان و کوردی‌نووسی چاک نه‌بن ،ب ـه‌اڵم ل ه نووسینی نــووســه‌ران‌دا عــاده‌ت ـه‌ن یه‌کێک ل ـه‌م دوو الیه‌نه زیادتر زه‌ق ده‌بێته‌و ه و شاره‌زایی‌ی نووسه‌ر له‌م الیه‌نه‌دا پتر ده‌خه‌مڵێ .ل ه ڕوانگه‌ی نووسه‌ری ئه‌م دێڕانه‌و ه مامۆستایانێکی وه‌کوو هه‌ژار وشوکر
کــردنــی زمــانــی نــووســیــن ،زیــادتــر ل ـه‌ه ـه‌ر چاخێکی دیک ه خۆی ده‌نواند .یه‌کێک ل ه پێداویستییه‌کانی ئه‌م به‌ستاندارد کردن ه ئه‌و ه بوو ک ه له‌پاڵ به‌هێز کردنی زمــانــی ئــــه‌ده‌ب ،زمــانــی نــووســیــن ڕه‌وان بــکــرێ و نووسینی ئاسایی ل ه سسڵ ه و پڵپڵەی ناپێویستی وه‌زن و سه‌جع دابماڵدرێ و شێو ه زمانێک دابین بکرێ ک ه ده‌سه‌اڵتی به‌سه‌ر هه‌رێمه‌کانی فیکر و فه‌لسه‌ف ه و زانست دا بشکێ هه‌تا زمانی کــوردی هه‌ر ب ه ته‌نیا زمانی ده‌ربڕینی رۆمانتیک نه‌بێ. مامۆستا ئـه‌حــمـه‌دی ق ــازی یه‌کێکی دیــکـ ه له‌و وتانه بوو ک ه شــاری به‌خشنده‌ی که‌سایه‌تیی ه هه‌ڵکه مه‌هاباد به کۆمه‌ڵگای کوردستانی به‌خشی و کاک ئه‌حمه‌دیش ب ه داڵوایی‌یه‌وه به‌هره‌یه‌کی به‌وه‌جی ب ه
ب ه شه‌وگاران ک ه دۆڵی کپ وه‌کوو ماری سڕی نوستوون لـ ه کاتێکدا کـ ه ده‌ســتــی نـه‌رمــی لیلووپه‌ڕ ده‌به‌ستێ قاچی سه‌روی کێو ل ه بیرت بم ،نه‌بم ،من تۆم له‌بیر ناچێته‌و ه هه‌رگیز ئه‌من چاوم ل ه رێگاته (*) ڕه‌نگ ه بتوانین هه‌موو نــووسـه‌ران به‌سه‌ر دوو ده‌ســتـه‌ی گشتی‌دا دابــه‌ش بکه‌ین .ده‌ســتـه‌ی یه‌که‌م بریتین ل ـ ه ه ـه‌مــوو ئــه‌م نــووســه‌رانــه‌ی که‌ڵکه‌ڵه‌ی ێ سه‌ره‌کییان بۆ ده‌ڤه‌رێکی واوه‌ی زمان په‌ل ده‌هاوێژ و داڵغه‌یان خودی زمان نییه .بۆ نموون ه کۆمه‌ڵناسێک یان ده‌روون‌ناسێک ،زمان وه‌کوو که‌ره‌ست ه ب ۆ شرۆڤ ه کردنی تیۆرییه‌کانی پێوهندیدار ب ه بواری لێکۆڵینه‌وه‌ی خۆی به‌کار ده‌هێنێ و ئه‌گه‌ر هه‌ستیارییه‌کیشی ب ه بوونه نیسبه‌تی زمانه‌و ه هه‌بێ ،ئه‌وا ئه‌م به‌په‌رۆش بـه‌ســتــراوه‌تـه‌و ه ب ـه‌م ده‌ره‌تــانــان ـه‌ی وا زمــان بــۆ لق ه زانستییه‌که دابینی ده‌کا .به‌اڵم ده‌سته‌ی دووه‌م گشت ئه‌و نووسه‌ران ه له‌خۆی ده‌گرێ ک ه ههرچی بنووسن و له هه‌ر بوارێک‌دا چازان و شاره‌زا بن ،داڵغه‌که‌یان ل ه پله‌ی یه‌که‌م‌دا زمانه .ئه‌دیبان و زمانه‌وانان له‌م ده‌ســت ـه‌ی ـهدا جێگیر ده‌بـــن .ئــه‌م نــووســه‌رانــه‌ی ل ه ده‌سته‌ی یـه‌کـه‌م‌دا جێگیر ده‌بــن «لـه‌نــاو» هه‌رێمی زمــان‌دا هه‌ڵده‌سووڕێن .به‌اڵم نووسه‌رانی ده‌سته‌ی دووه‌م «له‌سه‌ر سنووره‌کانی واڵتــی زمــان»دا کار ده‌که‌ن و به‌گشتی هه‌ڵسووڕانیان له‌پێناو په‌ره‌پێ‌دانی سنووره‌کانی ئه‌م واڵت ه دایه .زمان بۆ ئه‌م نووسه‌ران ه
مسته‌فا «کــوردی‌زان» بوون و نووسه‌رانێکی وه‌ک تۆفیق وه‌هبی و مه‌سعوود محه‌ممه‌د «زمانه‌وان» بوون. مامۆستا ئه‌حمه‌د قازی له‌و ده‌ست ه نووسه‌ران ه بـــوو کــ ه ک ـه‌ڵــک ـه‌ل ـه‌ی زمــانــیــان هــه‌ب ــوو و ل ـه‌س ـه‌ر سنووره‌کانی واڵتی زمــان‌دا هه‌ڵده‌سووڕان و له‌ناو ئه‌م نووسه‌رانه‌ش‌دا زیادتر بـه‌الی زمانه‌وانه‌کان‌دا ده‌شكایه‌وه .مامۆستا ل ه ده‌القه‌ی رێزمانه‌و ه ده‌یڕوانیی ه زمان و ئه‌م ڕوانین ه ل ه شێوازی تایبه‌تی نووسینی‌دا خــۆیــا ده‌بــــوو .شــێــو ه نــووســیــنــی پــت ـه‌و و پـــاراوی نووسه‌رانێکی وه‌ک کاک ئه‌حمه‌د قازی ،سااڵنێک بۆ که‌سانی هاونه‌سلی نووسه‌ری ئه‌م دێڕانه ،ل ه ده‌وره‌ی داره‌دار ه کردنی نووسینیان‌دا ،وه‌کــوو سه‌رچه‌شن چاوی لێکراوه. کاک ئه‌حمه‌دی قازی له‌سه‌رده‌مێک‌دا مشووری زمانی کوردی ده‌خــوارد ک ه پێویستی‌ی به‌ستاندارد
چەند کورتە شێعرێکی شاعیری نەمر شێرکۆ بێکەس کە هەر دەڵێی بۆ ئەمڕۆی نووسیون پێشکەشە بە گیانی ئاالن و هەموو ئەو منااڵنەی لە رێگای چوون بۆ واڵتانی ئەمن‌دا گیانیان لەدەست داوە من ناهێڵم ئه‌م گریانه هه‌رگیز ڕه‌نگی بچێته‌وه من ناهێڵم ئه‌م مردنه ژیان بیری بچێته‌وه من ئه‌م زوڵمه له‌ناو شووشه‌به‌ندی شیعرا دائه‌نێم بۆ: ئه‌و زارۆکه‌ی دوای چه‌ند قه‌ڕنێ دێت و ئه‌زێ و له ڕه‌حمی ئه‌م واڵته‌وه سه‌ر ده‌ردێنێ و ئه‌لف و بێی چرا فێر ئه‌بێ و ئه‌م غه‌دره ئه‌خوێنێته‌وه! **** زه‌ریای به‌سام و که‌شتییه‌ک، ڕه‌نگی نه‌هات، هاژه‌ی شه‌و و ڕه‌وه قرش و،مانگه شه‌وێکی ترساو و «با»یه‌کی شێت،زه‌ریای به‌سام وکه‌شتییه‌ک، ڕه‌نگی نه‌هات، له خه‌ون دوورتر که‌ناره و
زمان و خه‌ڵک و واڵته‌که‌ی به‌خشی. کوێره‌‌ڕێ خامۆشه ،جه‌نگه‌ڵ مۆڵی تێدا خستوو ه شه‌وگار کازیوه بێهووده سه‌رقاڵی په‌الماری شه‌وی زاڵه دڕ به شه‌و نادا ،که‌لێنی ناکه‌وێتێ شه‌و لێره‌دا پیاوێک ب ه ئه‌سپایی ل ه سووچێکا بۆ هه‌واڵی خۆی ده‌کا باسی نه‌زیلێکی نهێنی‌ی ون. (*)وەرگــێــڕدراوی شێعری «تــرا من چشم در راهم شباهنگام» کە ئەحمەد قازی ،وەری گێڕاوەتە سەر زمانی کوردی ئەم نووسینە لە پەیجی نووسەر خۆی وەرگیراوە. بابەتەکە کاتی خۆی بە بۆنەی کۆچی دوایــی نەمر ئەحمەدی قازی ،نووسراوە« .کوردستان»
له ڕه‌نگی وواڵتیش دوورتر چراکانه و ئه‌وه‌ی نزیک بێ هه‌ر بزه‌ی سمێڵه‌که‌ی قاچاخچییه و ئاوێکه شێت، به‌حری «ئیجه» و که‌شتییه‌کی پیره‌مێردو فه‌رهادێک و شیرینێک و ڕه‌نگێکی شێت، زه‌ریای سامدار که‌شتییه‌کی سه‌ره‌ونخون ڕه‌نگێکی مۆن هاژه‌ی مه‌رگ و گه‌له‌قرشێ خه‌ون به زیندوویی ئه‌خۆن! **** ئەوەتەی کۆچ هەیە ،کۆچ ئەکەم ! ئەوەتەی گڕ هەیە ،ئەسوتێم ئەوەتەی ئاو هەیە ،ئەخنکێم ئەوەتەی تیغ هەیە ،قوربانیم. ئەوەتەی خاک هەیە ،بێخاکم. ئەوەتەی شاخ هەیە ،من تلۆر دەبمەوە و ئەوەتەی دار هەیە ،لێ ئەدرێم ! من لە پێش «موسا»وە ،ئاوارەم. پێش «مەسیح» ،من خاچم. پێش « قوڕەیش» ،من زیندە بە چاڵ و پێش «حوسەین» ،من سەری بڕاوم !.
شێرکۆ بێکه‌س
چاالکانی هونەری لە بەر دەم پێناسە گەلێکی ئەمنییەتی رۆژهەاڵتی کوردستان کۆنەوە تا ئێستا و بە تایبەتی 10ساڵی ڕاب ــردوو بــەردەوام مەکۆی چاالکییە ئەدەبی و هونەرییەکانە، بــە دڵنیاییەوە هــەر جــم و جۆڵێکی هــزری و روونــاکــبــیــریــش لــەو مــەکــۆیــانــەوە سەر هەڵدەدا .ئەو چاالکییانە بەردەوام تا دێ پان و بەرینتر دەبێتەوە و هەموو شارەکانی ئەرسەالن چەڵەبی رۆژهــەاڵتــی کوردستانی گرتۆتەوە ،دیارە کە ئەو چاالکییانە لە ناو یەک چوارچێوەی تایبەت بەرتەسک نابێتەوە .لە هەموو بوارەکانی هونەر وەکــوو: سینەما ،ئەدەبیات ،شانۆ ،موزیک ،شێوەکاری ،پەیکەرەسازی و هتد، تەنانەت رێکخراوە ژینگەپارێزییەکان و رێکخراوە مەدەنییەکانی تریش هەموویان لە ســەر یــەک هێڵی هاوبەش هەنگاو دەنێن و کاریگەرییەکی ئەرینی و راستەوخۆیان لە سەر شارستانییەت و بیری نوێ و مۆدێڕن هەیە. ئەنجومەن ئەدەبییەکان ،ســەرچــاوەیــەکــی گرینگ و تایبەتی ئــەو چــاالکــیــانــەن و بــــەردەوام و بــێ پــســانــەوە هــەمــوو ه ــەوڵ و ماندووبوونیکییان لە پێناو زمان و ئەدەب و کەلتووری نەتەوەکەیانە، واتە لە پێناو هیچ ئامانجێک یا خۆ ئیدۆئۆلۆژییەکی تایبەت دا نییە. بەاڵم بە داخــەوە لە درێــژەی ئەو سااڵنە تا ئێستا هەموو ئەو چاالکییانە پێناسەی ئەمنییەتی بۆ کراوە و هەر جارەی بە بیانوویک گوشاریان خستۆتە سەر ئەو بنکانە و دایان خستوون و بەریان بە چاالکییەکانیان گرتووە .تۆمەز دەبێ مەترسی کۆڕ و کۆبوونەوەیەکی ئەدەبی چ بێ کە دەسەاڵت لێی تۆقیوە؟ سااڵنە بە دەیان کۆنسێرتی مۆسیقای کوردی ،کۆڕی رێز گرتنی شاعیران و نووسەران ،سێمینار و کۆنفڕانسە ئەدەبی و هونەرییەکان و دەیــان کۆڕی تر پەک دەخاتەوە و بە بیانووی دروشــم گەلیک وەکوو « :تیکدانای ئاسایشی نەتەوەیی و مەترسی بۆ ڕای گشتی» دەرگای زۆرینەی چاالکییە هونەری و ئەدەبییەکان قفڵ و گرێ دەدا. پێش گرتن بە بەڕێوەچوونی کــۆڕی رێــز گرتن لە شاعیری نــاســراوی کــورد «جــەالل مەلەکشا» لە شــاری سنە بە بیانووی «ئەمنییەتی نەتەوەیی» لە بەرچاوترین کردەوەی ناحەز و دژە هونەر و ئەدەبیاتی کوردی بوو ،کە هێزە ئەمنییەکانی کۆماری ئیسالمی لەو پەڕی بێ چاو و رووییەوە چوونە بەر دەرگای شوێنی کۆڕەکە و هۆشدارییان دایە خەڵک شوینی بەڕێوەچوونی کۆڕەکە بەجی بێڵن و لەو الشەوە نەیان هێشتبوو کە مامۆستا جەالل مەلەکشا لە ماڵەوە بێتە دەرێ. ئەو جۆرە کردەوانەی کە کۆماری ئیسالمی بەرانبەر بە چاالکان و نووسەرانی کورد دەیکا هیچ پاساوێک هەڵناگرێ ،بەڵکوو هەڵگری پەیامێکی سیاسی و نگریسە کە نزیک بە 40ساڵە هەر چەشنە جم و جۆڵ و چاالکییەکی ئەدەبی و هونەری لە کوردستان لە ژێر چەتری ئەمنییەتی دا پێناسە دەکاتەوە. خالێکی تر کە جێی تێڕامانە و هێزە ئەمنییەکانی کۆماری ئیسالمی وەکوو پڕۆژەیەکی هەمیشەیی لەنگەریان لە سەر گرتووە ،هەوڵ دان بە پێی پالن و بەرنامەی تایبەت بۆ دوور کردنەوەی چاالکە هونەرییەکانە لە ناوخۆی کوردستان .واتە کۆماری ئیسالمی سااڵنە بە دەیان نووسەر و هونەرمەند و چاالکی مەدەنی لە ژێر قورسایی ئەو پێناسە گەلە پەڕیوەی واڵتانی تر دەکا هەتا بەو چەشنە زەبرێکی کاریگەر لە ڕەوتی چاالکییە هونەرییەکان لە کوردستان بدا. بــە دڵــنــیــایــیــەوە هــەمــوو ئ ــەو چــاالکــیــیــانــە بــاســکــی بــەهــێــز و چارەنووس‌سازی نەتەوەیەکن کە لە ژێر چەتری زمان و فکری سیاسی دەوڵەتێکی دیکتاتۆر دایە .هەموو هەنگاوێک بۆ گەشەی زمان و ئەدەب و کەلتووری نەتەوەی کورد لەوێوە سەرچاوە دەگرێ ،هەر بۆیە بە گرینگی دان بەو بابەتە پێویستە هەر تاکێکی کورد لە ناو هەموو چین و تویژەکانی کۆمەڵگا بەرهەڵستی ئەو پێناسە بێ‌بنەما و چەواشەکارانەی کۆماری ئیسالمی بێتەوە .بە دڵنیاییەوە رەوتی چاالکییە هونەرییەکان هیج کات لە جووڵە ناکەوێ و بەردەوام لە زاو و زێ دادەبێ.
10
١٦ی خەرمانانی ٧ _ ١٣٩٤ی سێپتامربی ٢٠١٥
بیرو ڕای ئازاد
ژماره٦٦٣ :
چما شەڕ؟
عەزیز مەعرووفی
هەڵبژرادنی ٧ی حوزەیران و پاش دوو حەوتوو لە دەسپێکردنی دانووستانی چوار الیەنی براوەی هەڵبژاردنەکان بۆ پێکهێنانی حکوومەتی هاوپەیمانی ،هەڵگیرساوە، سێهەم ،ئامانجی شەڕەکە کە بۆ سیاسەتی ســەرکــوت و ش ــەڕخ ــوازن ــەی دەوڵــەتــی تورکیە ،سەرۆک کۆمار و پارتی ناوبراو دەگــەرێــتــەوە ،ویستوویەتی دوو ئامانج بپێکێ؛ یەکەم ،بەستێن بۆ هەڵبژاردنەوەی پێشوەختە خۆش بکات و بە هەر نرخێک بێ ئاکەپە بتوانێ حکوومەت بە تاقی تەنیا بگریتە دەست ،دووهەم ،خەباتی سیاسی کــورد ،تووشی ســەر لێ شێواوی بکات و شکستی بــدات .سەرئەنجام هێرش و پێکدادانەکان ئەگەر بە ڕواڵ ــەت لە ژێر نێوی شەڕی داعشن ،لە ڕاستی دا لە ژێر نێوی شەڕی ڕواڵەتی داعش ،شەڕبۆ سەر کورد و ماف و دەسکەوتەکانێتی.
٢٢ی تــەمــوز ،لــە پــرســوس ســەر بە شاری عورفا ،تەقینەوەیەکی بەهێز لە نێو ئەنجوومەنی الوانی سۆسیالسیت دا٣٢ ، قوربانی ئەستاند .ئەنجوومەنی ناوبراو خەریکی چوون بۆ کۆبانی لە ڕۆژئاوای کــوردســتــان و بەرهەمهێنانی فیلمێکی دۆکومێنتاری لە ســەر وێرانەکانی ئەو شــارە بــوون .وەک بکەری ئــەو کــردوە ترۆریستییە پەنجەی تۆمەت بۆ گرووپی ترۆریستی داعش راکێشراوە ،گرووپێک کە دەرفەتی تەراتێنی لەو دیو و ئەو دیوی ســنــووری نــێــوان تــورکــیــە و ڕۆژئــــاوای کوردستانی بە ئاسانی بۆ رەخــســاوە. چەند کاتژمێر پاش ئەو ڕووداوە دڵتەزێنە، لە ئاکامی ئۆپەراسیۆن و گەڕانی سوپای تورکیە لە گریالکانی پەکەکە ،سەربازێک دەکوژرێ .بەرەبەیانی ٢٤ی تەموز ،واتە دوو رۆژ پاش ئەو کارەساتە ،تەرمی بێ گیانی دوو پۆلیسی تــورک ،دۆزرای ــەوە. پەکەکە ،کــوژرانــی دوو پۆلیسەکەی وە ئەستوو گرت .پاساوی پەکەکە ئەوە بوو دوو پۆلیسەکە هاوکاریی داعشیان کردوە. کوشتنی دوو پۆلیس و – ئەوەش لە تەم و مژ دایە و جێی گومانە -لەویش خەراپتر وە ئەستۆ گرتنەکەی ،بوو بە دەرفەتێکی زێـــرن و پاساوێکی بەهێز لــە دەستی ئەردۆغان و دەوڵەکەتەی تاکو جارێکی دیکە و سەر لە نوێ دێوەزمەی شەرێکی ماڵوێرانکەر بە سەر باکوری کوردستان دا بسپێتەوە. پــانــتــایــی هــێــرشــەکــانــی تــورکــیــە و شەڕەکە لە تەواوەتی خۆیدا ،کات و سات و لــەوانــەش گرینگتر ئامانجی شەڕەکە جێگای لێ وردبــوونــەوەن؛ یەکەم ،نوکی هێرشی فرۆکە بۆمب هاوێژەکانی تورکیە بۆ سەر بنکەکانی پەکەکە ڕاست ڕووی دەو شوێنانە دابووە کە لە باشوری کوردستان
لە ئاکامی ئەو شەڕ و تێکهەڵچوونانەدا، دەوڵەتی تورکیە سەدان چاالکی سیاسی و بـــەڕێـــوەبـــەری هــــەدەپــــەی ڕاپــێــچــی گرتووخانەکان کردوە ،چەندین سەرۆک شارەوانی پارتی هەرێمەکانی دێموکراتیک ( دەبەپە)ی بەو بۆنەوە گرتوون ،جیا لە قوربانی خەڵکی بــێ ت ــاوان لــە باشوور کوردستان زیاتر لە ٢٠خەڵکی سڤیل لە کوردستانی بــاکــوور گیانیان لە دەست داوە ،دەوڵــەتــی تــورکــیــە وەک نەریتی باو گیانی لە منداڵی پشتی سەر النک و تەنانەت ژنــی دوو گیانیش ئەستاندوە، خەڵکێکی زۆر لە ماڵ و هێالنەی خۆیان هــەڵــقــەنــدراون ،کــوردســتــان بــە هێزێکی زۆری شــەڕکــەر ،کــەرەســتــەی تۆکمە و تەیاری نیزامی ئاخنراوە و باری نائاسایی لە زۆر شار و ناوچە خەریکە ببیتە بە تابڵۆیەکی ڕاستەقینە. بـــە درێــــژایــــی دوو ســــاڵ و نــیــوی پرۆسەی ئیمڕاڵی -ئانکارا ،ئەگەر جار و بار لێرە و لەوێ شەڕ و تێکهەڵچوونێک دەهاتە پێش و سەربازێکی تورک گیانی لە دەست دەدا یان گریالیەک شەهید دەبوو، مەسەلەکە درێــژەی پێ نــەدەرا و بەردی
هەڵکەوتوون ،هــاوکــات شــەڕ و ئاڵۆزی خۆی کێشاوەتە بەشێکی بەرچاوی نێو شارەکانی باکوری کوردستان و شەڕی نێوان ڕێکخستنەکانی پەکەکە و هێزەکانی دەوڵەتیی کــۆاڵن و گــەڕەکــی شارەکانی گــرتــۆتــەوە ،دووهــــەم ،ئــەو شــەڕە دوای نیزیک سێ ساڵ لە ئاگربڕ و پرۆسەی نــیــوەچــڵــی ئــیــمــڕاڵــی – ئــانــکــارا و پــاش شکستی پارتەکەی ئەردۆغان ،ئاکەپە ،لە
لە سەر دادەنرا ،چونکە؛ دەوڵەتی تورکیە پرۆسەکەی بە غەنیمەتێکی کەم وێنە بۆ لە خشتە بردنی کورد دادەنا و خەونەکانی ئەردۆغان لە الیەک و لە خوار بوون و ناڕوونیی داواکانی بەرێز ئۆجەالن لە الیەکی دیکە نەیدەهێشت پڕۆسەکە تووشی شکان و نسکۆ بێ .لە بەرامبەردا ،دەوڵەتی تورکیە لە بەرامبەر کشانەوەی هێزەکانی پەکەکە -کە دەوڵــەت نەیهێشت بە ئاکام
بگات و بە نێوە چڵی چۆ پێش -لە خاکی باکووری کوردستان ،بــەردەوام جێگە و پێگەی سەربازێییەکەی لــە کوردستان قایمتر دەکـــرد ،بــەنــداوی لــێ دەدان کە پەکەکە پێی وایە دەبنە هۆی بەرتەسک ک ــردن ــەوەی ه ــات و چ ــۆی هێزەکانیی، هــەر بۆیە جیا لە هۆ و ئامانجانەی لە ســـەرەوە قامکمان خستنە ســەر هۆکار
و هەڵگیرسانەوەی شەڕ و پێکدادنەکان زۆر لەوە قووڵترن بتوانین بە نووسێنکی کورت پێی ڕابگەین .کەواتە ،جیا لەوەی باوەڕ و مەتمانە بە دەوڵەتی تورکیە لەو پرۆسەیەدا لە خۆ فریو دان زیاتر نەبووە
درێژەی دێموکراتی ڕاگەیاندوە ،لە هێندێک گەڕەکی ئــەو شــارانــە رێکخستنەکانیان چــاڵ و کەنداڵیان هەڵقەندوون ،هاوکات شەڕ و تێکهەڵچوون و باری نا ئاسایی بە سەر ئەو شار و ناوچانە دا زاڵ کراوە .لە گەڵ ئەوەی ،خەباتی کورد لە باکوور خەباتێکی ڕەواو و بەرگری مەشرووعە بەرامبەر بەو زمانە کوشت و بڕەی دەوڵەتیی ،بەاڵم بە
سەرنجدان بەوەی خەباتە سیاسەکە ڕووی دە ناوەند بێ و ڕیبەری ئەو بزووتنەوەیە داواو ویستەکانی هێندە لە خوارێ بن ،ئەو هەوڵە هەڵەپڕووزەی پەکەکە بە دوور نییە ببیتە هۆی لێک پرینگانەوە و لە بەرامبەر
شەڕێک کە ئەردۆغان خوازیاری بێ و مەترسی سوریەیی بــوون لە باکووری کوردستان بکرێ ،شەڕێکی سەپێنراو کە لە ئەگەری پەرەگرتن و لە گرێژنە چوونیی دا هیچ هێزێک نەتوانێ پێشی پێ بگرێ ،ئەشێ بە شمشێری داموکلیس بۆ سەر ملی تورکیە و زەبری قورس بۆسەر باکوری کوردستان چاوی لێ بکەین و نییە و ئەو دەوڵەتە هەرگیز باوەڕی بە چارەسەری سیاسیانەی کێشەی کورد نییە ،دەبیتە ئەوپەڕی ساویلکەیی ئەگەر هەرچی پەکەکە کردی و گوتی ئافەرینی بــۆ بنێرین .لــە پــاڵ ئــەو ڕاستییە دەبــێ بێژین ،سیاسەتی سەرکوت ،تواندنەوە، گرتن و تۆقاندن ،کوشتن و شااڵو و بڕین و خەراپییەکانی دەوڵەتی تورکیە ،ئەوەندە دەرفەتەی بۆ نەهێشتووینەتەوە بتوانین بپڕژێینە سەر هەڵە و کەم و کوڕییەکانی خەباتی باکووری کوردستان بە پەکەکە، هەدەپە و خــودی بەڕێز ئۆجەالنیشەوە. خۆ ناکرێ دەوڵەتی تورکیە مادام شەڕ و تێکهەڵچوون دەخــوازێ ،کورد ئۆباڵێ بۆ بکێشێ و لە ژوورە تاریکەکانی ئیمڕاڵێ ئــەوەی دەگوترێ و ڕادەبــرێ ئەرخەیان بین. پەکەکە ،ئازادی کوردستان لە گوللە دا دەبینێ .هەدەپە ،ئەوەندە بەرە و ناوەند بوون ڕۆیشتوە کە بڵی ئێمە تورکیەین و تورکیەش ئێمەیەن .بەڕێز ئۆجەالن بێ ئەوەی وشەی کورد و کوردستان بهێنێ و بێ ئەوەی داوایەکی ڕووک و ڕوونی لە دەوڵەت دارانی تورک هەبێ خۆی بە تــەوەری تێکڕای کێشەی کــورد دادەنــێ، ئــەوە بۆتە هۆی ئــەوەی هەر سێ الیەن النی کەم رێگەی گەڕانەوەیان ئاستەم بێ. لە دۆخێکی وا دایە ،تیری شەڕخوازنەی دەوڵەتیی نیشانەکە دەئەنگێوێ و مەترسی هەمە جۆر بکەوێتە سەر کوردستان. وەک لــە ســـەرەوە کــوتــمــان ،شــەڕ و پێکدانان خۆی کێشاوەتە هێندێک شار و ناوچەی کوردستان .لە جەزیرە ،شەمزینان، ڤارتۆ ،سیلوان ،گەوەڕ ...پەکەکە خۆسەری
رۆژنامەی
یەکتر ڕاوەستانی سێ الیەنەکە. شەڕێک کە ئەردۆغان خوازیاری بێ و مەترسی سوریەیی بوون لە باکووری کــوردســتــان بــکــرێ ،شەڕێکی سەپێنراو کە لە ئــەگــەری پەرەگرتن و لە گرێژنە چوونیی دا هیچ هێزێک نەتوانێ پێشی پێ بگرێ ،ئەشێ بە شمشێری داموکلیس بۆ سەر ملی تورکیە و زەبری قورس بۆسەر بــاکــوری کــوردســتــان چــاوی لــێ بکەین. کەواتە؛ چما شەڕ؟ شەڕ و ئاڵۆزییەکانی تورکیە و باکووری کوردستان بەشێکە لــە ش ــەڕ و ئــاڵــۆزیــیــەکــانــی ڕۆژهــەاڵتــی ناوەڕاست کە تورکیە دەمێکە تێیوە گالوە، بەاڵم هەرگیز کێشەی کورد لە باکوور بە شەڕ و وێرانی چارەسەر نابێ .باکووری کوردستان لە قۆناغی ئێستا بە خەباتی هــەراوی نەتەوەیی چەندین میلیۆنی لە گۆڕەپانی شــارەکــان بە ئاکامی دڵخواز دەگات ،شێوە خەباتێک کە ترسی زۆری لە دڵی ئەردۆغان و حاکمانی تورکیە دا دروس ــت کـــردوە .شمشێری داموکلیس خەریکە کاری خۆی دەکات. لە ژمارەی ٦٥٩دا لە ژێر وتاری؛ «هەدەپە و حکوومەتی هاوپەیمانیی» ،دەرفەتی ٤٥ڕۆژەی پێکهاتنی ئەو حکومەتە لە ڕۆژی هەڵبژادنەوە دانرابوو ،کەچی ئەو دەرفەتە لە ٩ی تەمووز دەستی پێکرد و ٢٣ی ئاگوست بە بێ پێکهاتنی حکوومەتی هاوپەیمانی کۆتایی هات .بە بۆنەی ئەو هەلەیە ،داوای لێبوردن لە خوێنەرانی ڕۆژنامەی کو»ردستان» دەکەین.
سونامی کۆچ و هه‌ڵ ه مێژووییه‌کانی زلهێزان چه‌شنێک هه‌وڵی وردکردنه‌وه‌ی چه‌کۆچۆڵی خــۆیــان و هــــه‌رزان‌کــــڕی مــــاده‌ی خــاوی ئــه‌و واڵتــان ـه ده‌ده‌ن .کــۆچــی ب ـه هـــه‌زاران که‌سی ســووری و عێراقی و ئێرانی و ... ل ـه ئه‌فریقاش مه‌راکێشی و ئه‌لجه‌زیری و لیبیایی و ...هــتــد ،ئــاکــامــی نـه‌بــوونــی دیموکراسی ،گه‌شه‌نه‌سته‌ندووی فه‌رهه‌نگی و ئــابــووری و سیاسی و ،ده‌ســوه‌ردانــی ده‌ره‌کی ،پشتیوانی بێ‌جێی هه‌ندێک واڵت له ده‌سه‌اڵت دیکتاتۆره‌کانیان و .... واڵتـــانـــی خــۆشــبــژیــوی دنــیــا لـه‌پــێــنــاو رانــــه‌وه‌ســــتــــانــــی ده‌ســــــتــــــاری کـــه‌رتـــی فرۆشتنی له‌پێناو پیشه‌سازییه‌کانیاندا، چه‌کوچۆڵ و به‌رهه‌می کارگه و شتومه‌ک و که‌لوپه‌له سازکراوه‌کانیان ،ئاوری شه‌ڕێکیان خۆش کرد که داوێنی خۆشیانی گرته‌وه. زلــهــێــزان و ده‌ســڕۆیــشــتــووانــی جیهان بێ ئاگا ل ـه‌وه‌ی هه‌ر رووداوێ ــک له‌و سووچی دنیا کاریگه‌ریی له‌سه‌ر ئ ـه‌وپ ـه‌ری جیهان ده‌بێ؛ به‌هۆی به‌رچاوته‌نگی و چاوچنووکی ئابووری و هێژمۆنیخوازییه‌وه ،سه‌رهه‌ڵدانی دیموکراسیخوازانه‌ی گه‌النی سووریه‌یان کرد به قه‌یرانێک ،بۆ تواندنه‌وه و فرۆشی چ ـه‌کــوچــۆڵ و ه ـه‌ســتــانــدن ـه‌وه‌ی ئــه‌و بــاره ئــابــووریــی ـه نــالــه‌بــاره‌ی چ ـه‌نــد ساڵێکه له وال‌ئیستریته‌وه ب ـه‌رۆکــی گــرتــوونـه‌تـه‌وه. سپاردنی هه‌ندێک واڵتی ناسه‌قامگیری وه‌ک ئه‌فغانستان و عــێــراق بـه هێزه ناوچه‌ییه سـ ـه‌ره‌ڕۆک ــان ــی وه‌ک ئ ــێ ــران ،رق ـه‌ب ـه‌ریــی ن ــاوچــه‌ی ــی ئــــه‌و ح ــک ــوومــه‌ت و رێــژیــم ـه دیکتاتۆرانه‌ی پاشماوه‌ی پشتیوانی و هه‌ڵه‌ی جه‌مسه‌ره‌کانی جیهانن ،به چه‌شنێک ژیانیان له خه‌ڵک و به‌تایبه‌ت ئه‌و گه‌ل ه بێ ده‌وڵه‌تانه‌ی وه‌ک گه‌لی کورد که هه‌ر له پێناو به‌رژوه‌ندی خۆیان و به پێی هۆگان کێشان دابه‌شی چه‌ند واڵتی بێ‌سه‌ره‌وبه‌ره کراون ،هه‌ندەی دیکه بواریان بۆ هه‌اڵتن له‌و ناوچه تووک لێکراوه خۆش کردوه .ده‌گه‌ڵ سه‌رهه‌ڵدانی ده‌وڵــه‌تــی ئیسالمی (داعـــش) ک ـه زیاترین هێدمه و زیانی بۆ گه‌لی کورد له باشوور و رۆژاوا هه‌بووه ،ئه‌مریکا و زلهیزه هاوپه‌یمان و دژه‌کــانــی تــووره‌کـه‌یــان بۆ هه‌ڵدوریبوو کـه بـه چه‌ند ساڵی دیکه ئ ـه‌و رێــکــخــراوه، تێکه‌وه‌ناپێچدرێ ،دیاره ئه‌م پرۆژه‌ی چه‌نده ساڵ خایاندنه‌ی قه‌یرانی داعش که هه‌ر رۆژه زیاتر په‌ل بۆ واڵتانی ده‌ورووبه‌ر ده‌کێشێ، پرۆژه‌یه‌ک که له دیوه تاریکه‌کانی رێکخراوه هه‌واڵگرییه‌کانی ئه‌و واڵتانه‌دا نه‌خشه‌ی بۆ دارێژراوه ،هه‌تا ههرچی زیاتر به‌رژه‌وه‌ندی ته‌سکی یه‌که سیاسییهکانی خۆیانی پێ ده‌وڵه‌مه‌ند بکه‌ن و ده‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هێڵنجی کۆمه‌ڵگه‌کانی خۆیانیانی تێدا بڕشێنن (ئه‌و کۆمه‌ڵه خه‌ڵکه تیرۆریسته‌ی له رۆژاواوه روو ده‌ک ـه‌ن ـه داعـــش) .چاره‌سه‌رنه‌کردنی کێشه هه‌اڵواسراوه‌کان و ،یه‌کێکیش له‌وان کێشه‌ی کــورد ،قه‌یرانی سووریه ،کێشه‌ی فەله‌ستین ،هه‌وسار شل‌کردنی بۆ ره‌وتـه بنئاژۆخوازه‌کان له ئه‌فریقا و .....هه‌موویان هۆکارن بۆ ئ ـه‌وه‌ی خه‌ڵکێک بۆ پاراستنی ژیانی خۆیان و مندااڵنیان رێگه‌ی هات و نه‌هاتی ه ـه‌نــده‌ران بگرنه بـه‌ر و په‌ڕیوه‌ی غه‌ریبایه‌تییه‌ک بــن ،که ده‌رکه‌وته‌کانی له سه‌ر ژیانی زۆربه‌یان وه‌ک ئه‌وی تا ئێستا بــیــنــراوه ،به‌تایبه‌ت بــۆ که‌سانی به‌ته‌مه‌ن و چــیــڕتــر دڵ‌خ ــۆش ــکـ ـه‌ر نــــه‌بــــووه .هـه‌تــا سیستمه سیاسییهکانی جیهان به‌م چه‌شنه به‌رژه‌وه‌ندیخوازانه و چاوچنووکانه به‌ڕێوه بچن و به‌خته‌وه‌ری خۆیان له کۆست‌خستنی ئه‌وانی دیکه‌دا بینن و به چاوێکی مرۆییانه‌تر سه‌رنجی خه‌م و ئازار و خواستی هه‌موو پێکهاته‌کانی کۆمه‌ڵگه‌ی جیهانی نه‌درێته‌وه، به‌م جــۆره ئێستا ده‌یبینین ،ئه‌م سیاسه‌ته پڕ له فرتوفێاڵنه ،تفی س ـه‌رب ـه‌راوژووره و به‌رووی ئه‌و که‌سانه‌شدا ده‌گه‌ڕێته‌وه که بۆ که‌سانی دیکه‌ی هه‌ڵده‌ده‌ن.
9
١٦ی خەرمانانی ٧ _ ١٣٩٤ی سێپتامربی ٢٠١٥
سیاسی
ژماره٦٦٣ :
رۆژنامەی
پەروەردە بە زمانی کوردی لە ئێران دا رێبوار مەعروف‌زادە حــەســەن رووح ــان ــی ،ســەرۆک کۆماری ئێران ،له سەفەری خۆی بۆ پارێزگای سنه باسی وتنەوەی زمان و ئەدەبیاتی کــوردی له سەرەتای سالی 1395و هەروەها کردنەوەی بەشی کوردی هەوالدەری دەوڵەتی ئیرنای کرد .ساڵی ڕابــردووش له مانگی رەشــەمــەی ســاڵــی ،1393بۆ یــەکــەم جــار لــه مــێــژووی کۆماری ئیسالمی ئێران دا ،کتێبی (وانــەی کــوردی (تایبەت بە خۆلی یەکەمی ناوەندی له قوتابخانەیەکی شاری ســەقــز بــە ســەر قوتابیان دا باڵو کرایەوە. بــه پێی مـــاددەی ١٥ی یاسای بــنــەڕەتــی ئ ــێ ــران ،لــەگــەڵ ئـ ــەوەدا زمانی فارسی وەک زمانی فەرمی واڵت دەســتــنــیــشــان کــــراوە بــەاڵم کەڵک وەرگــرتــن لــە زمــانــی دایکی چ وەک وتــنــەوە لــە قۆتابخانەکان و چ وەک بەکارهێنان لە گۆڤار و بــاوکــراوەکــان بــۆ نــەتــەوە غەیرە فارسەکان رێگە پێدراوە .حەسەن ڕووحانی لە کەمپەینی هەڵبژاردنی خۆی بۆ پۆستی سەرۆک کۆماری بەڵێنی جێبەجێ کردنی ئەو مافانەی دابوو کە لە یاسای بنەڕەتی ئێران دا هاتوون ،بەاڵم پشت گوێ خراون. باسی وتنەوەی زمانی کوردی یــا پـــــەروەردە بــە زمــانــی کــوردی لە ئــێــران‌دا شتێکی تــازە نیە و لە س ــەردەم ــی خــاتــەمــیــش ئ ــەو باسە هاتە ئــاراوە؛ لە کابینەی دووهەمی خاتەمی ،وەزارەتـــی خوێندنی بااڵ ئیزنی کــردنــەوەی بەشی زمــان و ئــەدەبــیــاتــی کـــوردی دا ب ــەاڵم ئەو بابەتە جێبەجێ نەکرا.
دژبەرانی پەروەردە بە زمانی دایکی ئـــەوانـــەی لــە ئــێــران دژایــەتــی پــەروەردە بە زمانی دایکی دەکەن، ب ــاس لـــەوە دەکــــەن کــە سیستمی پــــەروەردەی چەند زمــانــی ،ئێران بــــــەرەوە ه ــەڵ ــوەش ــان ــدن دەبـــــا و بەستێنی جیایی نەتەوەکان پێکدێنێ. موهەندیس ئەدەب ،نوێنەری کوردی پارڵمانی ئــێــران لــە خوڵی پێنچ و شەش ،لە ساڵی ٢٠٠٧و لە وتووێژ لەگەڵ سایتی دویچە ولەی فارسی، واڵمی ئەو ڕوانگە نادێموکراتیک و نامرۆڤی‌یە دەداتــەوە .ئەدەب دەڵێ کــە لــە واڵت ــی ســوئــیــس ،خــەڵــک بە چــوار زمانی ئیتالی ،فەرانسەوی، ئینگلیسی و ئاڵمانی قسە دەکــەن، بــــــەاڵم ئـــــەو واڵتــــــە یــەکــگــرتــوو دەمێنێتەوە .یاسایەک لە فیزیک دا هەیە کــە دەلــێ هــەر کــردەوەیــەک، کــاردانــەوەیــەکــی لــێ دەکــەوێــتــەوە. کاتێک لە واڵتێک رێز لە کەلتووری جۆراوجۆر دەگیرێ ،خەڵکیش ڕازین و لەگەڵ یەکتر دەژین .بەاڵم کاتێک هێزێکی بااڵدەست و دەسەاڵتێکی دەوڵـــەتـــی نــکــۆلــی ل ــە نــاســنــامــەی ئــــەوان دەکــــا ،خەڵکیش بــەرگــری دەکەن ... .لە واڵتی ئێران زمانی عەرەبی و ئینگلیسی (لە قۆتابخانە و زانکۆکان دا) دەوترێتەوە بەاڵم بۆ دەبێ زمانی کــوردی یا زمانەکانی دیکە پــەراوێــز بخرێ .ئــەوە مافی بــێ ئــەمــاوئــەوالی مرۆڤەکانە کە کەلتووری خۆیان بپارێزن .زمان دیارترین پێناسەی کەلتووری هەر ئیتنیک و نەتەوەیەکە. بــاســێــکــی دیــکــە ک ــە ل ــە الی ــەن دژبەرانی پەروەردە بە زمانی دایکی دێتە ئاراوە ئەوەیە کە ئەو زمانانە تــوانــای زانــســتــی پێویسیان نیە. هەموو زمانێک توانای گەشەکردنی هەیە و ئەوە راست نیە کە زمانێک
و پارڵمانی تورکیە و ئازەربایجان کەڵکی لێ وەردەگــیــردرێ .زمانی عــەرەبــی کــە کــۆمــاری ئیسالمیی ئێران بە زمانی ئەقوام ناوی دەبا لــە زیــاتــر لــە بیست واڵت کەڵکی لێ وەردەگــیــردرێ .ئێستا زمانی کــوردیــیــش لــە وەزارەتــخــانــەکــانــی دەوڵەت ،زانکۆکان ،قۆتابخانەکان و باڵوکراوەکان بەکار دێ. هەروەها ئەگەر پێوەری زانستی
ئــەمــرۆ ت ــوان ــای زانــســتــی زمــانــی فارسی لە زمانی کوردی زیاترە لە الیەک بەرهەمی پشتگیری سیاسی ل ــە زم ــان ــی ف ــارس ــی ل ــە ئ ــێ ــران و تەرخانکردنی سەرمایەیەکی ماددی یەکجار زۆرە و لە الیەکی دیکە بە هۆی پەراوێزخستی زمانی کوردی لــە الیـــەن سیستمی سیاسی زاڵ بەسەر ئێران دایە.
بابەتێکی چــەنــد ڕەهــەنــدیــیــە .لە ئێران دا زمانی جــۆراوجــور هەیە کــە فێربوون و بەکارهێنانی ئەو زمانانە پێویستی بە تەرخانکردنی کــات ،سەرمایەی مــادی و بوونی فەزایەکی کۆمەاڵیەتی لەبار هەیە. بۆ نموونە دەوڵەتی ئێران سااڵنە پوولێکی زۆر بۆ چاپکردنی کتێبی زم ــان ــی ف ــارس ــی و دابــیــنــکــردنــی ماموستای زمانی فارسی تەرخان
سەرچاوەکان: اهمیت زبــان مــادری در چیست؟، سایت دویچە ولە امــوزش بە زبان مــادری؛ فرصت یا تهدید؟ ،شاهد علوی ،سایت روز انالین گام تازە دولت برای امــوزش زبان کردی ،ریشەها و واکنش ها ،از سایت: http://iranwire.com/ /7863/features با پایان شمارش اراء ،کلید پاستور بە روحانی رسید ،سایت تابناک
سونامی کۆچ و هه‌ڵه مێژووییه‌کانی زلهێزان
تەهای رەحیمی کــــــۆچ ،ئــــاکــــام و بـــڕیـــاری به‌سه‌رداسه‌پاوی ژیان و حاڵێکی ش ــپ ــرز و ،لــێــکــه‌وتــه‌ی پـه‌نــگــی هــــــه‌زاران تــه‌نــگ و چ ـه‌ڵ ـه‌م ـه و کۆڵه‌واری ،پاڵ‌پێوه‌نانی ئازارێکی ب ــێ کــۆتــایــیــه! کـــۆچ هــه‌اڵت ــن له ســووکــبــوون و ســووکــای ـه‌تــی و ژیــانــی کــۆڵ ـه‌م ـه‌رگــیــی ـه! یـــان دڵ هه‌ڵکه‌ندن له‌و زێد و ئاو و خاکه‌یه مــرۆڤ فرچگی پێوه ده‌گـــرێ و هــه‌رده‌م یــاد و بیره‌وه‌رییه‌کانی له سه‌ر توێی یاده شیرینیه‌کانی تاک مه‌ییون و هیچ ڕووشــان و شوخت و سووتانێک له دااڵنه‌کانی بیره‌وه‌ری دایناکڕێنێ! یان نا کۆچ ڕێگه‌یه‌که بۆ دۆزینه‌وه و بنیاتنانی داهــاتــوی ـه‌کــی گـ ـه‌ش و بــێــگـه‌رد، ڕێچکه‌یه‌که بۆ سه‌ربه‌ست بوون له کۆت و به‌ندی کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی دواکـــــه‌وتـــــوو و گــه‌یــشــتــن به سنووری ئازادی!؟ شه‌پۆلی بـه‌ربـه‌رێــنــی کۆچی هـــه‌زاران سه‌رهه‌ڵگرتووی ،ماڵ و حـــاڵ شـــێـــواوی ڕۆژهـــه‌اڵتـــی و ئه‌فریقایی ،بــه هــیــوای بینینی ڕۆژێـــکـــی خـــۆش ل ــه ژیـــــان‌دا و النیکهم بنیاتنانی داهاتوویه‌کی بـــێ قــــڕه و بــــڕه ،بـــۆ وه‌چــــه و مــنــدااڵنــیــان؛ بــاریــکــه‌‌ڕێــی ـه‌کــی له ڕۆژهـــــــه‌اڵت نــاڤــیــنــه‌وه بــــه‌ره‌و ئه‌وپه‌ڕی ئورووپا ،باریکه‌ڕێیه‌کی پــڕ لـه پــشــووســواری بــه ته‌وێڵی مێژوی هاوچه‌رخی مرۆڤاتییه‌وه کــێــشــاوه؛ بــاریــک ـه‌ڕێــی ـه‌کــی هێند تـه‌نــگ و ک ـه‌ل ـه‌ب ـه‌ر ،کــه هـــه‌زاران ژن و مــنــداڵ ،پیر و گه‌نج تێیدا
لە بنەڕەتدا لە زمانێکی دیکە الوازتر یان بە تواناتر بێ .هەر زمانێک کە کاری پێ بکرێ ،توانای ئەو زمانەش زیاتر دەبــێ .زمانی تورکی کە لە ئێران وەک زمانی ئەقوام لەقەڵەم دەدرێ ،لە زانکۆ ،میدیا ،دەوڵــەت
بوون تەنیا بنەمای هەڵسەنگاندنی یـــەک زمــــان بـــێ ،ت ــوان ــای زمــانــی ئینگلیسی لە زمانی فارسی یەکجار زۆرتــرە و دەکــرێ لە چەند دەیەدا زمانی ئینگلیسی بکرێ بە زمانی هاوبەش و فەرمی ئێران .ئەوەی
زمــان وەک بابەتێکی چەند رەهەندی بــابــەتــی پـــــەروەردە بــە زمــانــی دایکی یا بە شێوەیەکی بەرتەسکتر وتنەوەی زمانی دایکی نەتەوەکانی غــەیــرە فـــارس لــە قــوتــابــخــانــەکــان
دەکا .سااڵنە خەرجێکی زۆر دەکرێ تا فیلم ،پرگرامی تەلەڤیزیونی و باڵوکراوەی جۆراوجور بە زمانی فارسی بەرهەم بێ .کەوایە سیستمی پــــەروەردەی فــرەزمــانــی بەستێنی بەشداری زیاتری نەتەوەکانی ئێران لە ئابووری ئێرانیش دەرەخسێنێ. زمــــان بــەشــێــکــە لــە پێناسەی نـــەتـــەوەیـــی و هــــەر بــــەم هــۆیــە باشتربوونی پێگەی زمانی کوردی و زمانی نەتەوە غەیرە فارسەکان لــە ئــیــران ،شۆناسی کــەلــتــووری- سیاسی ئەو نەتەوانەش لە ئاستی ئێران بــەرز دەکــاتــەوە .ئێستا کە لــە هــەڵــبــژاردنــی پــارڵــمــانــی خولی دەهــەمــی ئــێــران نــزیــک دەبــیــنــەوە، رەوتـــــە ســیــاس ـی‌یــەکــانــی نــێــوخــۆ پێویستە وەبیر ڕووحانی بێننەوە کە ئــەو ٥٠،٧١دەنگەکانی هێناوە لە حاڵێکدا لە پارێزگای کوردستان زیاتر لە %٧٠دەنگدەران ،دەنگیان بە رووحانی‌دا .هەروەها پێویستە جــەخــت لــــەوە بــکــرێــتــەوە لــەگــەڵ ئەوەی کە لە وتنەوە یا پــەروەردە بـــە زمـــانـــی کــــــوردی پــێــشــوازی دەکــرێ ،بــەاڵم داواکــاری نەتەوەی کــورد لــە ئــێــران بــەوە کۆتایی پێ نایە و کــورد داواکــاری بەشداریی سیاسی-ئابووری-کولتووری زۆر بەرفراوانتری لە چوارچیوەی ئێران دا هەیە.
پشوویان لێ بڕا ،باریکه‌ڕێیه‌کی ه ـه‌روا به پانایی هه‌موو ڕێگه و جاده‌‌کانی جیهان ،باریکه‌ڕێیه‌ک بۆ غه‌نی بوونی هه‌ندێک بازرگانی ویــژدان ،کوێره‌ڕێیه‌کی بێ ڕه‌زا، بێ به‌زه‌یی ،هه‌ر هه‌نگاوێکی ئه‌م ڕێگه‌یه شه‌ڕه ده‌گه‌ڵ هه‌موو ئه‌و مۆته‌کانه‌ی ژیانیان له‌و کۆمه‌ڵه خه‌ڵکه قوربانییه تاڵ کردوه .ئه‌و هه‌نگاوانه‌ی ،نێوشه‌قاوی به‌ره‌و مه‌رگ و نه‌مانه و ،نێوشه‌قاویشی به‌ره‌و هێوایه‌کی لێڵ و ته‌مومژاوی نادیار. ئایا به ڕاستی هۆکاری ئه‌م لێشاوه کــۆچ بـــه‌ره‌و ه ـه‌نــده‌ران چییه؟ بـه‌رپــرســاریـه‌تــی واڵتــانــی جیهان و بــه تایبه‌ت و واڵتانی کۆچه‌رگر ده‌بێ له‌و پێناوه‌دا چی بــێ؟ ڕێگه‌چاره‌ی ئـه‌م سونامییه به‌ده‌ست کێ‌ی ه و چۆناوچۆنن؟ ئـ ـه‌م جــێــگــۆڕکــێ جوگرافییه زه‌ره‌ر و زیــان و قازانجه‌کانی کــێ ده‌گــرێــت ـه‌وه و ب ـه ده‌یـــان و سه‌دان پرسیاری دی ده مێشکی ئـ ـه‌و کــه‌ســانــه‌دا جــم ـه‌ی دێ که بینه‌ری ته‌رمی بێ‌نازی بێ‌دایک و باوکی ئـه‌و مندااڵنه‌ن به ده‌م ئــاودا دراون ،بینه‌ری ته‌رمی به سه‌ریه‌کدا که‌وتووی نێو کانتینه‌ر و ره‌ق‌هه‌اڵتووی نێو دارستان و لــێــره‌واره چڕوپڕه‌کانن ،بینه‌ری دۆشداماوی ئه‌و گه‌نج و الوانه‌ی ب ــۆ پــه‌ڕی ــنــه‌وه لــه تـــێـــل‌دڕوو و بــه‌زانــدنــی هێڵێک زمــانــی نــزاو
پـــــاڕانـــــه‌وه بـــۆ کـــه‌س‌نـــه‌دیـــو و که‌س‌نه‌ناسان پان ده‌که‌نه‌وه؟ ئایا حکوومه‌ت و کۆمه‌ڵگه و سیستمی ئه‌و واڵته دواکه‌وتووانه بۆته هۆ ئــه‌وه‌ی ئ ـه‌و خه‌ڵکه ملی رێگه‌ی نــادیــاری بگرنه‌به‌ر؟ ئایا ئاکامی
بخرێته به‌رباس. دابه‌شینی واڵتانی رۆهه‌اڵتی ناڤین و ئه‌فریقایی به پێی هۆگان هــاویــشــتــن لـــه الیـــــه‌ن والت ــان ــی کۆلۆنیالیستییه‌وه به‌بێ ره‌چاوی هیچ پێوه‌رێکی ئــاوه‌زمـه‌نــدانـه و
کــۆن ـه‌کــان لــێــک ـه‌وتــۆت ـه‌وه ،دیــاره مه‌به‌ستی س ـه‌ره‌کــی و کۆتایی ئـه‌و کۆنه ئه‌ربابانه‌ش هـه‌ر ئه‌م دۆخ و که‌شه سامناکه هه‌میشه‌ییه بـــــووه ،هــه‌تــا چـــۆڕایـــی تـــه‌ڕ له ده‌مــار و خوێنی ئه‌و ناوچه‌یه‌ی
سیاسه‌تی به‌رژه‌وه‌ندیخوازانه‌ی زلهێزانی جیهانه له پێناو ئاوه‌دان کردنه‌وه‌ی کۆشکی خۆیان که‌پری هـــه‌ژاران تــێــکــده‌ده‌ن؟ ل ـه‌م چه‌ند دێــره نووسینه هـه‌وڵ ده‌درێ به کورتی هه‌ڵه‌کانی زلهێزانی جیهان و به‌رژه‌وه‌ندیخوازان ،به‌تایبه‌تیش رۆژاوایــیــه‌کــان لــه‌و سۆنگه‌یه‌دا
ته‌نیا له‌سه‌ر بناخه‌ی پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان ،رووبارێکی خــوێــنــی بــێ‌پــســانــه‌وه ،شـــه‌ڕ و کــێــشـه‌یـه‌کــی ه ـه‌مــیــش ـه‌یــی ،کــۆچ و هــه‌اڵتــن و گــرتــن و ،قـه‌اڵچــۆ و نائارامییه‌کی هه‌میشه‌یی بۆ ئ ـه‌م واڵتــانـه و تــاراده‌یـه‌کــی زۆر کــه‌مــیــش بـــۆ خـــــودی ئــه‌ربــابــه
جیهان هه‌ڵچۆڕینن و ل ـه پێناو چــراخــان‌کــردنــی کۆشکه‌کانیان، خانووچکه‌ی مرۆڤی به‌سته‌زمانی ئ ـه‌ودیــوی ئــاوه‌کــان کــاول بکه‌ن. پاش پێکدادانه گه‌وره‌کانی نێوان جــه‌مــســه‌ره ده‌ســه‌اڵت ــداره‌ک ــان ــی جــیــهــان و ده‌گــــــه‌ڵ ئــه‌ویــشــدا دیـــــاری ک ــردن ــی چ ــاره‌ن ــووس ــی
پـــڕ لـــه نــه‌گــبــه‌تــی بـــۆ ه ـه‌نــدێــک گه‌لی دواک ـه‌وتــوو و ســووتــان و کۆڵه‌واربوونی خه‌ڵک و گه‌لێکی زۆر به‌هۆی به‌رژه‌وه‌ندیخوازی و زلهێزه‌کانه‌وه ،رکه‌به‌ریی دوو بـــه‌ره‌ی جیهانی بـه رێبه‌رایه‌تی ئه‌مریکا و یه‌کێتی سۆڤییه‌تی جـــاران ،بــووه هــۆی ئــه‌وه‌ی ئه‌و دوو ب ـه‌ره‌ی ـه بـه دژی یه‌کتر له چوارقوڕنه‌ی جیهاندا ده‌ست بکه‌ن به پێکهێنانی ده‌سه‌اڵتی سه‌ره‌ڕۆ و دیــکــتــاتــۆر؛ ه ـه‌تــا پشتێنده و بـه‌رگــێــڕه‌وه له دژی پــه‌ره‌ی بیر و ئایدیۆلۆژیای جه‌مسه‌ره‌که‌ی دیکه دابنێن .ئه‌و نه‌ریته به‌ده‌یان دیــکــتــاتــۆری بــه‌رهــه‌م هــێــنــا ،که ته‌نانه‌ت دوای رووخانی به‌ره‌ی سۆڤییه‌ت و کۆتایی هاتنی شه‌ڕی ســاردیــش ،وه‌ک مڵۆزم به سه‌ر خه‌ڵکی واڵته‌کانیاندا مــان ـه‌وه و ه ـه‌ر ئێستاش ئاکامی زۆربــه‌ی ئـه‌و بێ‌سه‌ره‌به‌رییانه‌ی جیهان، فه‌رهه‌نگی به‌جێماوی ئه‌م چه‌شنه ده‌ســه‌اڵتــانــه‌ن .شــۆڕبــوون ـه‌وه‌ی ئ ـه‌و چه‌شنه سیاسه‌ته تــا سه‌ر ئێسک به‌رژه‌وه‌ندیخوازانه‌یه هه‌تا ئێستاشی ده‌گــ هڵ‌ب ــێ ،ل ـه الی ـه‌ن بـه‌رژه‌وه‌نــدیــخــوازانـه‌وه ده‌ره ـه‌ق به واڵتانی دیکه و به تایبه‌ت ئه‌و والت ــانــه‌ی خــــاوه‌ن ســه‌رچــاوه‌ی ژێــــرزه‌وی ب ـه پیت و به‌رکه‌تن بـه‌رده‌وامـه و هه‌ر سه‌رده‌می به ١٠
8
١٦ی خەرمانانی ٧ _ ١٣٩٤ی سێپتامربی ٢٠١٥
مافی مرۆڤ
ژماره٦٦٣ :
رۆژنامەی
کێشەی پەنابەران ،کارەساتێکی مرۆیی
رەزا محەممەدئەمینی لــە چ ـه‌نــد مــانــگــی ڕابـــــردووڕا بـــه‌م‌الوه ،به ســه‌دان هــه‌زار که‌س لــه خـه‌ڵــکــی واڵتـــه شــه‌ڕلــێــدراو و به‌اڵلێدراوه‌کانی باکووری ئه‌فریقا و رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست ،به کۆمه‌ڵ واڵتی خۆیان به جێ ده‌ڵێن و روو ل ـ ه واڵتــانــی ئــورووپــایــی ده‌کـــه‌ن. هه‌رچه‌ند له ڕابردووش دا واڵتانی پێشکه‌وتووی جیهان ،به تایبه‌ت واڵتانی ئوروپایی لهگهڵ دیارده‌ی پـه‌نــاخــوازی نائاسایی بـــه‌ره‌وروو بوون ،به‌اڵم شه‌پۆلی ئه‌م جاره زۆر جــیــاوازه و رێ ــژه‌ی ئــاواره‌کــان له چاو سااڵنی پێشوو گه‌لێک زیاتره، به چه‌شنێک که واڵتانی ئیتالیا ناوی «سوونامی په‌نابه‌رانی» لێ ناوه)١(. له‌و په‌یوه‌ندییه و ،قەرارە رۆژی چوارشه‌مۆ 23ی خه‌رمانان (14ی سپتامبر) بــۆ بــاس لــه‌م کێشه‌یه و دێــتـه‌نـه‌وه‌ی رێگای گونجاو بۆ به‌ره‌وروو بوون ل ه گه‌ڵ ئاکامەکانی، وه‌زیرانی ناوخۆ و دادی یه‌کیه‌تیی ئورووپا لهگهڵ یه‌ک کۆببنه‌وه)٢(. رێژه‌ی په‌نابه‌ران به ڕاده‌یه‌کە که واڵتانی ئورووپایی ،به تایبه‌ت ئــاڵــمــان و هــول ـه‌نــد و ئــیــتــالــیــا و یۆنان ،ناچار بــوون ئـه‌م ئاوارانه لــ ه یــاریــگــاکــان دا جــێ بــک ـه‌ن ـه‌وه. ده‌وڵه‌تی ئاڵمان رایگه‌یاندوه ره‌نگه هه‌تاکۆتاییه‌کانی ئ ـه‌م ســاڵ ،واته 1915زایینی800 ،هه‌زار هه‌تا یه‌ک میلیون په‌ناخواز روو له واڵته‌که‌ی بــک ـه‌ن .دیـــاره ئامانجی زۆربـــه‌ی پـــه‌نـــابـــه‌ران گ ـه‌یــشــتــن بـ ـه واڵت ــی ئاڵمانه ،وه‌ک گ ـه‌وره‌تــریــن واڵتــی پێشکه‌وتووی ئورووپایی. لــه‌و چ ـه‌نــد مــانــگ ـه‌ی ڕابــــردوو دا ب ـه ده‌یــــان ت ــراژدی ــی ئینسانی رووی داوه و هـــه‌زاران ک ـه‌س له ده‌ریـــــای نـــاوه‌راســـت و لــه س ـه‌ر ســنــووره ئــاویــی ویشکانییه‌کانی واڵتــانــی ئیتالیا و یــونــان ل ـه گه‌ڵ مــردن و خنکاندن له نــاو ئــاو یان لە ناوماشێنه بارهه‌ڵگره گه‌وره‌کان دا بـــــه‌ره‌وروو بــــوون .رۆژ نییە رۆژنــام ـه و ڕاگه‌یەنه‌گشتی‌یه‌کان ب ــاس ل ـه روودانـــــی کاره‌ساتێکی مــرۆیــی ن ـه‌ک ـه‌ن ،ب ـه چه‌شنێک که ڕێــبـه‌رانــی واڵتــانــی پێشکه‌وتووی جیهانی نــاچــار کــــرده‌وه ههرچی زووتــر له به‌رامبه‌ر ئه‌م دیارده‌یه هه‌ڵوێست بگرن و رێگا چاره‌یه‌ک بــدۆزنــه‌وه و چــیــدی ئــه‌و رێــژه‌یـه زۆره له ژن و منداڵی ئــاواره که ته‌نیا تاوانه‌که‌یان ڕاکردنه له شه‌رو مااڵئاوایی له‌واڵته‌کانیان‌دا ،تووشی وه‌ها مه‌رگێکی دڵته‌زێن نه‌بنه‌وه. له په‌یوه‌ندییه دا و بۆ دووباره نەبووبه‌وه‌ی کاره‌ساتی وه‌ک مردنی 71په‌ناخواز له ناو کامیونێک دا، واڵتانی ئاڵمان و فه‌رانسه داوایان له واڵتانی رۆژهه‌اڵتی ئوروپا کردوه لهگهڵ په‌ناخوازان نه‌رمی بنوێنن و چی دیکه نه‌بنه رێگر له به‌رده‌م ئه‌و ئاوارانه‌ی روویان له ئوروپا کردوه. فرانک واڵتێرئیشتان مایر ،وه‌زیری کار و باری ده‌ره‌وه‌ی ئاڵمان داوای ل ـه واڵتــانــی رۆژهــه‌اڵتــی ئــورووپــا کردوه ده‌ست له به‌ر به‌ره‌کانی له
ئاست وه‌رگرتنی په‌نابه‌ران هه‌ڵگرن و به هاوکاری لەگه‌ڵ یه‌کیه‌تیی ئ ــوروپ ــا تێبکۆشن ئـ ـه‌و کێشه‌یه چا‌ره‌سه‌ر بکه‌ن )٣(.ئه‌وه له حاڵێک دایه واڵتی مه‌جارستان بۆبەرگیری کردن له هاتنی شه‌پۆلی په‌ناخوازان دیوارێکی له ئاسن و تێل دروو به درێژایی 175کێلومتر له سنووری نێوان خۆی و سێربستان‌دا کێشاوه و هێزێکی زۆری له سنووره‌کان جێگیر کردووە. به پێی کۆنوانسیونی ژنــو که لـه ســااڵنــی 1951لـه نــێــوان واڵتــە پیشکه‌وتووه‌کانی جیهان په‌سه‌ند کــــراوه ،پێویسته ئــه‌و واڵتــان ـه له ئاست په‌ناخوازان دا بێ‌ده‌نگ نه‌بن و هه‌موو ساڵی رێژه‌یه‌ک په‌نابه‌ر که کۆمیساریای به‌رزی په‌نابه‌رانی سه‌ربه نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان که بــــــه UNHCRنــــاســــراوه ،بــۆیــان دیاری ده‌کا ،ل ه واڵتانی خویان دا وه‌رگــرن و له هه‌موو باره‌یه‌که‌وە بیان‌حاوێننه‌وه .دیــاره ئه‌مه جگه ل ـه‌و په‌نابه‌رانه‌یه کـه راسته‌وخۆ ل ـه‌رێــی م ـه‌تــرســیــداری قــاچــاغـه‌وه خــۆیــان ده‌گـه‌ێــنــنـه ئــه‌و واڵتــانــە و داوای په‌نابه‌ری ده‌که‌ن .هه‌ر له‌و رێگایه‌ش دایه‌که له مــاوه‌ی چه‌ند ده‌یــه‌ی رابــــردوودا ،ده‌ی ــان ه ـه‌زار مرۆڤ که له ناویان دا هه‌زاران ژن و منداڵی تێدا بووه ،تێدا چوون و سه‌ریان ناوه‌ته‌وه. له ڕاستی دا هه‌ر ئێستا سه‌دان هه‌زار که‌س له په‌نابه‌ران له یونان و ئیتالیا له بارودۆخێکی گه‌لێک خــراپ دا ده‌‌ژیــن و چــاوه‌روانــن له ده‌رفه‌تێک دا خۆیان بگه‌ییننه ئە واڵتانەی په‌نابه‌ر وه‌رگــرێ .به‌اڵم پــرســیــار ئــه‌وه‌یــه ســـــه‌رەڕای ئـه‌و مه‌ترسیانه‌ی له‌سه‌ر رێی به‌نابه‌ران دا هه‌یه ،بۆچی ساڵ لهگهڵ ساڵ و رۆژ به رۆژ ئه‌م دیاده‌یه ته‌شه‌نه ده‌ســتــێــنــێ و روو ل ـه زیــادبــوون ده‌کات؟ لــــــه یــــــــــادی 60ســــاڵــــه‌ی کۆنوانسیونی ژنێڤ له ساڵی 2011 دا ،کۆمیساریای به‌رزی په‌نابه‌ران ڕایگه‌یاند که له‌و ماوه‌یه‌دا 43میلیون که‌س به‌هه‌ر هۆیه‌ک بێ له واڵتانی خۆیان ئــاواره بوون و روویــان له شوێنی دیکه کــــردوه )٤(.دیــاره له 2011را هه‌تا ئه‌مرۆکە ،به‌تایبه‌ت به له‌به‌رچاوگرتنی شه‌ڕی ناوخۆیی له واڵتانی ئەفغانستان و عێراق و ســووری ـه و لیبی و سه‌رهه‌ڵدانی داعه‌ش؛ زۆر نییە زیاتر لە 5میلیون ئینسان ماڵ و حاڵی خۆیان بەجێ نەیەڵن .به وت ـه‌ی کاربه‌ده‌ستانی حکوومەتی هه‌رێمی کوردستان، هـه‌ر ئێستا نیزیکه‌ی دوو میلیون ئاواره‌ی عێراقی و سووری ،په‌نایان بــۆ هـه‌رێــمــی کــوردســتــان هێناوه. دیـــاره واڵت ــی دراوســــێ عــێــراق و ســووری ـه ،ه ـه‌ر هـه‌مــوویــان له‌گەڵ کێشه‌ی پ ـه‌نــاب ـه‌ران و ئــه‌و رێــژه زۆره له خه‌ڵکی ڕاکــردوو له شه‌ڕ به‌ره‌و ڕوون و بۆ دابینکردنی جێ و رێی پێویست بۆ ئه‌و په‌نا به‌رانه، داوای هاوکارییان له UNو واڵته پیشکه‌وتووه‌کان کردوه. شک لـه‌وه دانییه سەرهه‌ڵدانی نائارامییه‌کان له واڵتانی عه‌ڕه‌بی که به به‌هاری عه‌ڕه‌بی ناوی ده‌رکرد! وهه‌ڵگیرسانی شه‌ڕ و پێک دادان له‌و واڵتانه‌دا و به تایبه‌ت شه‌ڕی نێوخۆیی ل ـه عــێــراق و ســووریــه،
هۆکاری سه‌ره‌کی بووه بۆ وه‌ڕێ کــه‌وت ــن ــی شــه‌پ ــۆل ــی بـــێ وێــنــه‌ی په‌ناخوازان که ئیستا بەمشێوەیە به‌رۆکی مرۆڤایه‌تی گرتووه .به‌اڵم ناکرێ بڵێین دیــارده‌ی کۆچ کردن و پــه‌ن ــابــه‌ری ت ـه‌نــیــا ری ــشــه‌ی له شـه‌ڕه‌کــان‌دا هه‌یه وئه‌گه‌ر شه‌ڕ و کێشه‌ی نێوخۆی واڵتان نه‌بێ ،ئه‌م دیارده‌یه کۆتایی پێ‌دێ .له راستیدا کێشه‌ی کۆچی نائاسایی و ڕوو له ه ـه‌نــده‌ران کــردن ده‌گ ـه‌ڕێــت ـه‌وه بۆ چه‌ند هۆکارێک که ده‌کرێ له سێ تــــه‌وه‌ری مــێــژوویــی ،سیاسیی و ئابووری‌دا باسی لێوه بکه‌ین. له باری مێژووییه‌وه زۆربه‌ی ئــــه‌و واڵتـــانـــه کـ ـه لـ ـه ئــافــریــقــا و ئاسیا و به‌تایبه‌ت له ڕۆژهـه‌اڵتــی ناوه‌ڕاست‌دا له پاش شه‌ری جیهانی یـه‌کـه‌مـه‌وه دروســـت بـــوون ،به‌بێ له‌به‌رچاوگرتنی پێکهاته‌ی ئیتنیکی خه‌ڵکه‌که‌ی بــووه؛ بۆ وێنه ،ئه‌گه‌ر سه‌یری نه‌خشه‌ی قــاڕره‌ی ئافریقا بکه‌ین به ڕوونی دیاره ئه‌و واڵتانه
دیــک ـه هـه‌مــیــشـه وه‌ک هــاوواڵتــی پلە دوو سه‌یر ده‌کــرێــن و لهگهڵ سه‌رکوت و زه‌برو زه‌نگ به‌ره‌وڕوو ده‌بن .لێره‌ش دا نموونه زۆرن که ده‌کــرێ بــاس ل ه نـه‌تـه‌وه‌ی خۆیان بکه‌ین که ل ـه ه ـه‌ر چوارپارچه‌ی کــوردســتــان ل ـه‌گ ـه‌ڵ ســه‌رکــوت و کــوشــت و بــڕ بـــــه‌ره‌وڕوو بــووه‌و ت ـه‌نــان ـه‌ت جــیــنــۆســایــدیــش کـــراوە. هــه‌ر بــۆی ـه‌ش زۆرێـــک ل ـه خه‌ڵکی ئه‌م واڵتانه ،به‌تایبه‌ت چاالکوانانی بواری سیاسی و فه‌رهه‌نگی ناچار کراون له ترسی زیندان و له‌سێداره دران ،ڕوو له هه‌نده‌ران بکه‌ن و له واڵتانی ڕۆژئــاوایــی که بنه‌ماکانی ئــــازادی و دێــمــوکــراســی تــێــیــان‌دا بوونی هه‌یه ،بگیرسێنه‌وه. ل ـه‌بــاری ئــابــووریــیـه‌وه ده‌کــرێ ئــامــاژه بــه‌و راســتــیــیـه بــکـه‌یــن که به‌گشتی جیهان به سه‌ر دوو به‌ره‌ی جــیــاوازدا دابـ ـه‌ش ب ــووه ،له‌الیه‌ک واڵتــانــی پێشکه‌وتوو که زۆرب ـه‌ی هـه‌ره زۆری س ـه‌روه‌ت و سامانی
ئه‌گه‌ر ژیانی بنه‌ماڵه‌یه‌کی ڕووت و برسیی و هه‌ژاری واڵتێكی وه‌ک سوومالی یــان ســوودان یــان هه‌ر کــام له واڵتــانــی ئه‌فریقایی لهگهڵ ژیـــان و گـــــوزه‌ران و ئیمکاناتی بنه‌ماڵه‌یه‌کی دیــکـه‌ی خه‌ڵکی ئه‌و واڵتانه که به هه‌ر چه‌رمه‌سه‌رییه‌ک بێ چەند ساڵێکە خۆی گه‌یاندۆته واڵتانی پەنادەر ،بــه‌راوه‌رد بکه‌ین ده‌بینین له بنه‌ڕ هت‌دا فه‌رقی هه‌یه و لێک جــیــاوازه؛ ه ـه‌ر بــۆیـه‌ش به له‌به‌رچاوگرتنی ئ ـه‌و پێش‌که‌وتن و ئاسانکارییانه‌ی له ئامرازه‌کانی پێوه‌ندی‌گرتن‌دا رووی داوه ،خه‌ڵکی واڵتانی ه ـه‌ژار ده‌زانــن بۆ خۆیان چـــۆن ده‌ژیــــن و خـــزم و ده‌ر و جیران و ئه‌و که‌سانه‌ی ڕوویان له هه‌نده‌ران کردوه ،چ ژیانێکیان هه‌یه و هه‌ر زۆر زوو ،له هه‌وڵ دا ده‌بن به هه‌رنرخێک و به هه‌ر شێوه‌یه‌ک بێ خۆیان بگه‌یه‌ننه ده‌ره‌وه‌و له یه‌کێک لـه واڵتــانــی پێشکه‌وتوودا نیشته‌جێ بن.
ل ه ڕاستی دا هه‌ر ئێستا سه‌دان هه‌زار که‌س ل ه په‌نابه‌ران ل ه یونان و ئیتالیا ل ه بارودۆخێکی گه‌لێک خراپ دا دهژین و چاوه‌روانن ل ه ده‌رفه‌تێک دا خۆیان بگه‌یینن ه ئەو واڵتانەی په‌نابه‌ر وه‌ردەگرن و نه‌ته‌وه‌کانی ،به شێوه‌ی هه‌نده‌سی دابه‌ش کراون و زلهێزه‌کان ڕۆڵی مێژوویی و سه‌ره‌کییان هه‌بووه له دروســت کردنی ئەو کێشانه‌ی که بـه‌رده‌وام به‌رۆکی خه‌ڵکی گرتووه و زۆر جاران کاره‌ساتی گه‌وره‌ی مرۆیی لێ‌که‌وتۆته‌وه .لە ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستیش ب ه هه‌مان شێوه ،ئه‌و واڵت ودەوڵ ــەت ــان ــەی کــه لـه‌سـه‌ر په‌یمانی «سایکس ــ پیکۆ» له ساڵی 1916و دواتر له پاش ته‌واوبوونی ش ـه‌ڕی یه‌که‌می جیهانی لە الیەن فەرانسە و بریتانیاوە ســازکــران، وه‌ک سووریه و عێراق که ئه‌مڕۆکه بــوونـه‌تـه گــۆمــی خــوێــن و خه‌ڵکی له بـه‌ری هه‌ڵدێن ،هیچ بنه‌مایه‌کی نه‌ته‌وه‌یی یه‌ک‌ده‌ستی تێدا ڕه‌چاو نه‌کراوه و کورد و عه‌ره‌ب و شیعه و سوننه و عەلەوی مه‌سیحی ،به‌بێ ویستی خۆیان لێک گــرێ دراون و زۆر سروشتییه وه‌ک ده‌بینین کێشه‌ی وه‌ه ــا خــوێــنــاوی لێ‌شین ده‌بێته‌وه. لـه‌بــاری سیاسییه‌وه زۆربــه‌ی رێ ــژی ــم و حــکــووم ـه‌ت ـه‌کــانــی زاڵ به‌سه‌ر ئه‌م واڵتانه‌دا دیکتاتۆری و سه‌ر به یه‌کێک له پێکهاته‌کانی ئه‌و نه‌ته‌وانه‌ن و له ئاکام‌دا نه‌ته‌وه‌کانی
جیهانی له خۆیان دا کۆ کردۆته‌و ه و س ـه‌ره‌ڕای بوونی چین و توێژه هه‌ژار و مام ناوه‌ندییه‌کان ،ژیان و گوزه‌رانی خه‌ڵکی به به‌راورد لهگهڵ واڵتــانــی دیــکـه‌دا زۆر له ئاستێکی به‌رز دایه و له الیه‌کی دیکه ،واڵته هه‌ژار و که‌م داهاته‌کان له جگه‌له هه‌ژاری له‌ڕاده به‌ده‌ر ،لهگهڵ زۆر کێشه‌ی ماڵوێرانکه‌ری دیکه وه‌ک، قــاتــی و ق ــڕی و ویــشــکـه‌ســاڵــی و نه‌خۆشی و ...بــه‌ره‌و ڕوون ،بێ هۆ نییه ئه‌و دوو به‌ره‌یه به واڵتانی باکوور و واڵتانی باشوور (جگە له ئوسترالیا ) ناسراون. ک ـه‌وابــوو به له‌به‌ر چاوگرتنی ئ ـه‌و راده‌یــه له ف ـه‌رق و جیاوازی لــه ژیــــان و گـــــوزه‌ران لـــه‌و دوو بـ ـه‌ره‌یـ ـهدا و بــۆ رزگـــاربـــوون که دەســت ه ـه‌ژاریــی و برسییه‌تی و دیارده‌کانی دیکه‌ی ئـه‌و کۆمه‌ڵگه دواکه‌وتوانه ،خه‌ڵکی مه‌ترسییه‌کانی ئه‌و رێگه سه‌خت و دژواره که هه‌ر وه‌ک ه ـه‌مــوو ڕۆژێ ده‌یبینین و دیبیسین به هه‌زاران که‌س ده‌کاته قوربانی ،ده‌گرنه به‌رو به‌ره‌و ژیان و داهاتوویه‌ک ده‌ڕۆن که له هه‌موو بارێکه‌وه لهگهڵ ئــه‌وه‌ی که تێیدا ده‌ژیـــان جــیــاوازی هـه‌یـه .بــۆ وێنه
ب ـێ‌گــومــان گــرتــنـه بـــه‌ری ئـه‌و رێگایه و ده‌رباز بوون له مه‌ترسییە م ـه‌رگ هێنه‌رەکانی قاچاغەرێ و سه‌رئه‌نجام قه‌بووڵکرانیان که الیان واڵتانی ئوروپایی ،نه‌وا هاسانه‌و نه رێگە چاره‌یه‌کی گونجاوە بۆ ده‌رباز بــوون لـه هـــه‌ژاری و به‌رسیه‌تی. چونکه له الیه‌ک ئه‌گه‌ر وای دابنێن خه‌ڵک لـه‌بـه‌ر هـــه‌ژاری و نــه‌داری ده‌بێ روو له‌و واڵتانه بکه‌ن؛ ره‌نگه هه‌موو خه‌ڵکی ئه‌فریقا و به‌شێکی زۆری واڵتــانــی ئاسیایی به مافی خــۆیــانــی‌بــزانــن بــــه‌ره‌و واڵتــانــی ئیسکاندیناوی و ئاڵمان و کانادا و ب ـه گشتی بــه‌روبــه‌ری بــاکــوور بڕۆن !! ئه‌مه نه رێگا چاره‌یه و نه واڵته پێشکه‌وتوه‌کان به زۆر هۆ، یه‌ک له‌وان مه‌وترسی سه‌رهه‌ڵدانی ڕاســیــســم و ره‌گــه‌زپــه‌ره‌ســتــی و گۆرینی دێموگرافی و پێکهاته‌ی نه‌ته‌وه‌یی ئه‌و واڵتانه ئه‌وە قه‌بووڵ ده‌که‌ن و ئه‌و کێشه‌یه بۆخۆیان پێک دێنن .هه‌رچه‌ند رۆژ له مـه‌و به‌ر «ئانگێالمیرکێل» سه‌دری ئه‌عزه‌می واڵتی ئاڵمان ب ه راشکاوی رایگه‌یاند ک ـه :بــۆ ئـ ـه‌وه‌ی بتوانین یارمه‌تی به لیقه‌وماوانی راسته‌قینه بکه‌ین، ب ـه‌وک ـه‌ســان ـه‌ی ک ـه م ـه‌تــرســی یــان
له‌سه‌ر نییه ده‌ڵێین ناتوانن الی ئێمه بمێننه‌وه)٥(. ل ـه‌و مــاوه‌یــه‌دا ده‌ســت ـه‌و تاقمه راســتـه ئیفڕاتییەکانی نــاســراو به «پــگــیــدا» بــــــه‌ره‌ده‌وام هێرشیان کردۆته سه‌ر که‌مپه‌کانی نیشته‌جێ بوونی ئاواره‌کان و سووتاندویانه. لــه‌و ب ـه‌یــن ـهدا بـه‌تــایــبـه‌ت ئەیاله‌تی زاک ــس ل ـه رۆژهــه‌اڵتــی ئــه‌و واڵت ـه زۆرترین توندوتیژی لێ رووده‌داوە و له هه‌ر چوار هێرشەی ده‌کرێته سه‌رکه‌مپی په‌نابه‌ران ،یه‌کیان له‌و ئه‌یاله‌ته رووی‌داوە .جگه له‌وه‌ش ده‌بینین له واڵتێکی په‌نابه‌ر وه‌رگرێ وه‌ک سوئد یان دانمارک و فه‌رانسه و تــه‌نــانــه‌ت تــا ڕاده‌یــــــه‌ک واڵتــی هوله‌ندیش ،حیزبه ده‌سته‌ڕاسته‌کان بـ ـه پ ــڕوپ ــاگـ ـه‌ن ــده‌ک ــردن بـ ـه دژی پــه‌ن ــابــه‌ران و هـه‌ڵــگــرتــنــی ئـــااڵ و ســــه‌ردانــــی دروشــــــم دژی ئــه‌و که‌سانه‌ی کە پێیان ده‌ڵین «سه‌ر ڕه‌ش» و ئه‌جنه‌بی ،توانیویانه ده‌نگی زۆری ج ـه‌مــاوه‌ر بــۆ الی خۆیان راکێشن و ببن به حیزبی دووهه‌م و سێهه‌م له مه‌یدان سیاسه‌تی ئه‌و واڵتــان ـهدا .بێگومان له داهــاتــوودا له‌الیه‌ک به له‌به‌ر چاوگرتنی شه‌رو ماڵوێرانی له واڵتانی رۆژهه‌اڵتی نــێــوه‌راســت و بــاکــووری ئه‌فریقا، شـا‌هــیــدی بــــه‌رده‌وام بــوونــی کۆچ به‌ره‌و هه‌نده‌ران ده‌بینن و له الیه‌کی دیکه‌ش به روونی دیار و به‌رچاوه کــه ره‌وتــــی ره‌گــــه‌ز پ ـه‌ره‌ســتــی و توندوتیژی به دژی په‌نابه‌ران ،له هـه‌مــوو واڵتــانــی پ ـه‌نــادەر لـه زیــاد بوون دا ده‌بێ. باشترین رێــگــا بــۆ بـــه‌روڕوو بــوون ـه‌وه لهگهڵ دیـــارده‌ی کۆچی نــائــاســایــی و کــــه‌م کـــردنـــه‌وه‌ی شوێنه‌واره تراژدی‌یه‌کانی ئه‌وەیه، واڵتـه زلهێزه‌کان وه‌ک ئه‌مریکا و بریتانیا و به گشتی ئه‌و واڵتانه‌ی لــه م ــێ ــژوودا ڕۆڵـــی ن ـه‌رێــنــی یــان هـــه‌بـــووە لـــەو کــێــشــان ـه‌ی ئێستا بــوون بـه مه‌رگه‌ساتی کۆمه‌اڵنی خــه‌‌ڵــکــی لــــه‌و واڵتــــانــــه‌دا ،هـــه‌وڵ بــده‌ن و تێبکۆشن به پـه‌ره پێدانی عه‌داڵه‌تی کۆمەاڵیەتی و یه‌کسانی و هه‌نگاوتان بــه‌رو دێموکڕاسی و چــاره‌س ـه‌ری کێشه‌ی نـه‌تـه‌وه و ئایینه‌کان له رێی هه‌ڵوه‌شاندوه‌ی په‌یمانه داسه‌پێنندراوه‌کانی وه‌ک «ســایــکــس‌‌ــــ پــیــکــۆ» ،رێــگــربــن له شه‌پۆله‌کانی کۆچی به کۆمه‌ڵ و هه‌اڵتن له ترسی پاکتاوی نه‌ژادی و کــوشــتــاری خه‌ڵکی بــێ تـــاوان. هه‌تا شه‌ڕو ماڵوێرانی هه‌بێ ،هه‌تا ن ــابـ ـه‌رابـ ـه‌ری لــه دابــــه‌ش کــردنــی ســـه‌روەت و ســامــان و سه‌رمایه هه‌بێ و دونیا به‌سه‌ر دوو به‌ری ه ـه‌ژاره‌کــان و ده‌وڵـه‌مـه‌نــده‌کــان دا دابه‌ش کرابێ ،هه‌تا کێشه‌ی ئایینی و ئه‌تنیکی و ئــه‌و کیشانه‌ی که ده‌ســتــکــردی ئیستیعمارو واڵتانی زلــهــێــزن ب ـه شــێــوه‌ی ئاشتیانه و دادپەروەرانه چاره‌سه‌ری نه‌کرێ؛ کێشه‌ی کۆچێ نائاسایی و کۆچ بار بوون ،هه‌ر ده‌مێنێ و به‌ره‌به‌ره زه‌ق تر خۆ ده‌نوێنێ. ســــــەرچــــــاوەی ژمــــارەکــــانــــی ١هــەتــا ٥ســایــتــی رادیــــو فــارســی ئاڵمان»دۆیچەوەلە»یە. نــاوی وتــار :کێشەی پەنابەران، کارەساتێکی مرۆیی!
7
١٦ی خەرمانانی ٧ _ ١٣٩٤ی سێپتامربی ٢٠١٥
سیاسی
ژماره٦٦٣ :
رۆژنامەی
ڕووداوی3ی خه‌رمانانی 1320و دۆزی کورد ل ه ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان
ئازاد که‌ریمی لــه ڕۆژهـــه‌اڵتـــی کــوردســتــان دوای چونه ده‌ره‌وی ڕووس و عوسمانی لــه1297ی هه‌تاوی دا هیوا و ئۆمێده‌کان بــۆ دروســت کـــردنـــی ده‌وڵــــه‌تــــی کــــــوردی و هه‌روه‌ها ب ه ده‌ست هێنانی ئازادی و سه‌ربه‌ستی له قه‌فه‌زی بێگانه ڕه‌نگ و ڕه‌واڵه‌تێکی دیکه‌ی گرت. «ڕه‌زاشــــا»ی ئــێــران ده‌وڵه‌تێکی سـه‌رکــوتــکــەری لــه ئێراندا به‌رپا کــرد و دوای ئـــه‌وه‌ی زنجیره‌ی پاشایه‌تی بنه‌ماڵه‌ی «قه‌جه‌ر»ی ڕووخـــانـــد و هــاتــه س ـه‌رت ـه‌خــت له‌وپه‌ڕی توندوتیژی‌دا چوارپه‌لی ئێرانی به کوردستانه‌وه دایه به‌ر شااڵوی سه‌ربازی و ئاگر و ئاسن و چه‌کمه و قامچی .لووتکه‌ی ئه‌م خراپه‌کاریانه له کوردستان ئه‌نجام درا .بۆ وێن ه له هه‌ورامان ،ئیالم، ورمــێ و بــرادۆســت ،موکریان و م ـه‌ڵــب ـه‌نــدی»ه ـه‌وه‌تــوو» ،خوێنی کــوردی ڕشــت و هه‌موو کــورده ئــازادیــخــوازه‌کــانــی کــوشــت ،یان له گۆشه‌ی به‌ندیخانه‌دا ،یــان له تاراوگه‌دا به‌ره‌و مه‌رگ و نه‌مان ڕه‌وانه‌ی ده‌کردن .ڕه‌زاشا بڕوای بــه‌وه بــوو بریتانیا سه‌به‌بکاری دواکه‌وتوویی واڵتی ئێرانه ،هه‌ر بــۆیـه کــاتــێ هیتلێر ،دیکتاتۆری ئاڵمان سه‌ری هه‌ڵدا ،بیری له نزیک بوونه‌وه له ئاڵمان کرده‌وه و هه‌ر ئه‌و هاوپه‌یمانیه‌ی ڕه‌زاشا و هیتلێر، بوو به هۆکاری داگیرکردنی ئێران له الیه‌ن هاوپه‌یمانانه‌وه (بریتانیا- ڕووســـیـــا) ل ــه 3ی خ ـه‌رمــانــانــی 1320ی ههتاویدا دوای ئ ـه‌وه‌ی هیتلێر لــه ئــه‌وروپــا هــاوکــات له گه‌ڵ بریتانیا و ڕووسیا خه‌ریکی شه‌ڕێکی ماڵوێرانکه‌ر بوو ،وا له مــێــژوودا بــه شـــه‌ڕی دووه ـه‌مــی جیهانی ده‌ناسرێته‌وه. ڕه‌زا شا ده‌یویست واڵتی ژێر حوکمی خۆی بباته ئاستی واڵتانی ئه‌ورووپا ،هه‌رچه‌نده ئه‌م ئاواته‌ی ئ ـه‌و وه‌ک شــای واڵتــی ئــێــران له ناوه‌رۆکدا ئاواتێکی ڕه‌وایه ،به‌اڵم کێشه‌ک ه له‌وه دابوو ئه‌ویش وه‌ک ئاتاتورک ،فرانکۆ ،مۆسۆلینی و ستالین پێی وا بوو له پانتای ئه‌و واڵته‌دا که ئه‌و تێیدا فه‌رمانڕه‌وایه، ده‌بــێ سه‌ربازخانه‌یه‌ک دروســت بــکــات و ه ـه‌مــووک ـه‌س یــه‌ک جل وب ـه‌رگ بپۆشن و به یه‌ک زمان قسه بکه‌ن و بیر و هۆش وهزریان ته‌نیا له سه‌ر وتار و فه‌رمایشی ئه‌و کار بکات... له الیه‌کی دیکه‌وه ئه‌م ئاواته دوور و درێژه‌ی ڕه‌زاشا بۆ کورد که به‌شێک له پێکهاته‌ی جوگرافیای ســیــاســی ئــێــران ب ــوو هــه‌ر وه‌ک پێشتر باس کرا ئاڵۆزی و ئاژاو ه و مــاڵــوێــرانــی زۆری دروســـت کـــــــرده‌وه .هــــه‌ر کـــرده‌وه‌یـــه‌کـــی ڕه‌زاشــــــا ل ــه کـــوردســـتـــان‌دا دژ کــرده‌وه‌یــه‌کــی هــه‌بــوو ،بــۆ وێن ه جـــل و بـــه‌رگـــی یــه‌ک ــده‌س ــت بۆ پیاوان که شۆڕشی»مه‌ال خەلیل گــۆڕئــۆمـه‌ری» لێ ک ـه‌وت ـه‌وه یان سه‌ربازگیری ئیجباری کــه بوو به هۆی دژایه‌تی کردنی کوردانی
ناوچه‌ی سه‌رده‌شت له ژێربڕیاری «ئــۆم ـه‌رپــاشــای ق ـه‌ل ـه‌ڕه‌شــی» و ئه‌وه‌ی دیاره کوردان هیچ کات له مه‌ڕ سیاسه‌تی ڕه‌گه‌زپه‌ره‌ستانه‌ی ڕه‌زاشـــــــا‌دا ب ــێ ده‌نــــگ نــه‌بــوون هه‌رچه‌ند ه ده‌ســت و پاوه‌نه‌کانی ڕه‌زاشــا له کوردستان ده‌ستیان لــه ئ ـه‌نــجــام‌دانــی هــه‌مــوو جــۆره کــــرده‌وه‌یــــه‌کــــی خـــــراپ دژ به هاوواڵتیانی کورد ئاوه‌اڵ بوو. کاتێ له ساڵی 1320ی هه‌تاوی و لــه ڕۆژی 3ی خــه‌رمــانــان‌دا فڕۆکه‌کانی ڕووســیــا شاره‌کانی ڕۆژهـــــه‌اڵتـــــی ک ــوردس ــت ــان ــی ــان بـــــۆردمـــــان کـــــرد و ئـــەرتـــه‌ش واتــــه هــێــزی ســـه‌ربـــازی ئــێــران هه‌ڵوه‌شایه‌وه سه‌ربازه‌کانی ئێران پــرش و بــاوکــران ،گ ـه‌لــی کــورد هه‌ناسه‌یه‌کی هه‌ڵکیشا و پشووی
شــای ئــێــران‌دا لــه چه‌ند شوێن‌دا یه‌که‌ی سـه‌ربــازی ئێرانی جێگیر بکرێ بۆ ئه‌وه‌ی هێمایه‌ک بێ بۆ هه‌بوونی ده‌سه‌اڵتی ئێران وه‌ک واڵت ل ه سنووره‌کاندا. بــه‌اڵم ئ ـه‌م بــڕیــار ه وره‌ی به ئێراندا ڕووبــکــاتـه‌وه کوردستان وکــرده‌وه‌ی توندوتیژی له‌شکری ئێران له سه‌قزو داگیرکردنه‌وه‌ی س ـه‌قــز و دواتــــر بــانــه لــه الیــه‌ن ئه‌رته‌شی ئێرانه‌وه ڕووناکبیرانی کوردی له مه‌هاباد خسته ئاویلکه‌وه تاکوو بیرله‌و ه بکه‌نه‌وه ئه‌مجاره ده‌بێ مه‌ڵبه‌نده‌که‌ی خۆیان بپارێزن و ه ـه‌ربــۆیــه بــه نهێنی بــڕیــاری دروســـت کــردنــی ڕێــکــخــراوی « کۆمه‌ڵه‌ی ژیانه‌وه‌ی کــورد» یان دا که کورت کراوه‌که‌ی به ژێ- کاف ناوبانگی ده‌رکــرد .له ساڵی
ئ ـه‌وه‌ی ئه‌زموونی به‌ڕێوه‌به‌ریی ک ــوردس ــت ــان وه‌ک واڵت تــاقــی بکه‌نه‌وه. حیزبی دێموکراتی کوردستان به پشوو درێــژی ـه‌وه چــاوه‌ڕوانــی ڕووداوه‌کـــــانـــــی دوای شـــه‌ڕی دووهه‌می جیهانی ده‌کرد و کاتێ له ته‌ورێز کۆماری ئازه‌ربایجان به‌رپا کرا و پشتگیری سۆڤیه‌تی بۆ ئه‌وان بینی ،بیری له ڕاگه‌یاندن و به‌ڕێوه‌بردنی کۆماری کوردستان کــردوه .دیــاره ســه‌ره‌ڕای هه‌موو گه‌شبینی‌یه‌کانی کــورد ،هـه‌م ژ- ک و هـ ـه‌م حــێــزبــی دێــمــوکــراتــی کـــوردســـتـــان الیـــه‌نـــی ئـــه‌قـــڵ و بیرمه‌ندیی خۆی پاراستبوو ،بۆی ه له گه‌ڵ تاران وه‌ک پایته‌ختی ئێران په‌یوه‌ندی سیاسی هه‌بوو ،له گه‌ڵ ده‌وڵ ـه‌تــی ئــێــران گفتگۆ وبــیــروڕا
ئاسووده‌یی دا. بریتانیا و ڕووسیا ڕۆژهه‌اڵتی ک ــوردس ــت ــان ــی ــان وه‌ک هــه‌مــوو بــه‌شــه‌کــانــی دیــکــه لـــه ئـــێـــران‌دا کۆنتڕۆڵ کرد و له ده‌وروبــه‌ری شــاری سه‌قزه‌وه هه‌تا ڕووبــاری ئــــاراس لــه ژێ ــر ڕکــێــفــی ســوپــای ســۆڤــیــه‌ت‌دا بـــوو .کـــــوردان لـه‌م بــه‌شــه‌دا جــمــوجــۆڵــی زۆرتــریــان هه‌بوو له به‌ر ئه‌وه‌ی ڕووسه‌کان لـــه تــــه‌ورێــــزو ئـــازه‌ربـــایـــجـــان‌دا ده‌یانویست پێگه‌ی سیاسی خۆیان بۆ داهاتوو قاییم بکه‌ن هه‌ر بۆیه چاوپۆشی‌یان له هه‌ندێ کرده‌وه‌ی سه‌ربه‌خۆیی خــوازانـه‌ی سیاسی کــــورده‌کــــان لـــه نـــاوچـــه‌ی ژێــر ده‌سه‌اڵتی خۆیان ده‌کرد. دوای دورخستنه‌وه‌ی ڕه‌زاشا بۆ دوورگه‌یه‌ک له ئه‌فریقا ،محه‌مه‌د ڕه‌زاشــــا ،یـه‌کـه‌م کــوڕی ڕه‌زاشــا له الی ـه‌ن بریتانیا و سۆڤیه‌ته‌و ه ئــیــجــازه‌ی پــێــدرا حوکمی ئێران بکا .ڕاستیه‌که‌ی ئه‌وه‌یه ڕه‌زاشــا که‌سی له ئێراندا نه‌هێشتبوو که ببێ به فه‌رمانڕه‌وای ئێران ،هه‌موو پیاوانی لێهاتووی سیاسی ئێرانیی له ناو بردبوو .هه‌ر بۆیه بریتانیا و سۆڤیه‌ت به مه‌جبووری ڕێگه یان به محه‌مه‌د ڕه‌زاشا دا ببێ به شای ئێران و دوای چه‌ند مانگ ڕووس و بریتانیا ئیجازه‌یان به ده‌وڵه‌تی
1321ی ههتاویدا ژ -ک چاالکی ته‌شکیالتی له شاره‌کانی مه‌هاباد و چه‌ند شاری دیکه‌ی ده‌وروبه‌ری ده‌ســت پێ کرد و بانگه‌وازی بۆ سه‌رهه‌ڵدانی کولتووری کوردی ده‌کرد ،ئه‌و کولتووره‌ی وا ڕه‌زاشا و ده‌سه‌اڵتدارانی دیکه‌ی پێش ئه‌و دژایه‌تی‌یان ده‌کرد و ده‌یانویست بیسڕنه‌وه. له 1324ی ههتاویدا شه‌ڕی جــیــهــانــی دووهـــــه‌م کــۆتــایــی پێ هـــات و بــریــتــانــیــا ئــێــرانــی چــۆڵ کــرد ،بــه‌اڵم سۆڤیه‌ت ئه‌جێندای خۆی به‌ڕێو ه ده‌برد ،ئێرانی چۆڵ نه‌کرد و ئه‌مه‌ش بریتانیا و ئێرانی خسته بــزاڤــه‌وه کــه لــه جیهاندا پـــڕۆپـــاگـــه‌نـــده‌ی نــه‌رێــنــی دژبـــه سۆڤیه‌ت بخه‌نه‌گه‌ڕ. لــه 25ی گــه‌الوێــژی 1324دا ڕێـــکـــخـــراوی ژ -کــــاف دوای کــۆبــوون ـه‌وه‌ی ـه‌کــی فــــراوان نــاوی خـــــۆی گــــــۆڕی بــــۆ « حــیــزبــی دێــمــوکــراتــی کــوردســتــان» .ئـه‌م وه‌رچــــه‌رخــــانــــ ه ســیــاســی‌یــه‌ی ئه‌ندامان و ده‌سته‌ی سه‌رۆکایه‌تی ژ -کاف ئاماژه به گه‌شه‌ی هزری سیاسی ئـه‌و که‌سانه ده‌کــات که بیر له ستراتیژی و به‌رنامه‌یه‌کی درێژخایه‌ن و تۆکمه‌ی سیاسی، ئابوری ،کۆمه‌اڵیه‌تی و فه‌رهه‌نگی هـــه‌مـــه‌الیـــه‌نـــه ده‌کــــــه‌نــــــه‌وه بــۆ
گۆڕینه‌وه‌ی هه‌بوو ،سیاسه‌ته‌کانی کۆماری کوردستانی بۆ ئێرانیه‌کان ڕوون ده‌کرده‌وه. له کۆتایی‌دا له 2ی ڕێبه‌ندانی 1324دا حــیــزبــی دێــمــوکــراتــی کوردستان له گۆڕه‌پانی چوراچرای مه‌هاباد به‌سه‌رهه‌موو بارگرانی و که‌ندوکۆسپه‌کانی سه‌ر ڕێگه‌یدا و له گه‌ڵ به‌شداربوونی نوێنه‌رانی چوارپارچه‌ی کوردستان کۆماری کوردستانی ڕاگه‌یاند و الپه‌ڕه‌یه‌کی نوێی له مێژووی خه‌بات و بزاڤی ڕزگــاریــخــوازانـه‌ی گه‌لی کــورد و فه‌رهه‌نگی کوردایه‌تی مۆدێڕن‌دا هه‌ڵدایه‌وه و به هه‌موو جیهانی نواند که کورد خاوه‌نی ئیراده‌یه و ده‌یه‌وێ و ده‌توانێ هاوسه‌نگی بۆخۆی و ناوچه‌که بپارێزێ به‌و مه‌رجه‌ی پشت گوێ نه‌خرێ و به گه‌ل ه کۆمه‌کی و فێڵ و ته‌ڵه‌که له گه‌ڵی هه‌ڵسوکه‌وت نه‌کرێ. هـه‌رچــی بــێ 3ی خه‌رمانانی 1320ی هـــه‌تـــاوی ده‌ســتــپــێــکــی چــیــرۆکــێــکــی ئـــاڵـــۆزوســـه‌یـــری ســیــاس ـی‌ی ـ ه کـــ ه ده‌ســک ـه‌وتــێــکــی مـــێـــژوویـــی بـــۆ کـــــورد هــه‌بــوو ه ـه‌رچ ـه‌نــده بــه خوێنی ســووری ســــه‌رۆک ک ــۆم ــاری کــوردســتــان لــه 10ی خــاک ـه‌لــێــوه‌ی 1326ی ههتاویدا ڕه‌نگین کرا.
ی بكرێت باشه؟ چ دۆخـــــی ســیــاســی‌‌و چــاالكــیــی ـه‌كــانــى نــێــوخــۆی رۆژهــــــه‌اڵت ،هــیــچ لــه دۆخــی سیاسیو چاالكی سیاسی رۆژهه‌اڵتیه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی واڵت باشتر نیه ،له راستی دا دۆخی سیاسیو ئاستی چاالكیيه‌كان له رۆژهه‌اڵت زیاتر له ژیر كاریگه‌ری فه‌زای گشتی ئێرانه ،ئه‌مه‌ش وایــكــردووه چه‌ند خالید محەممەدزادە ساڵ جارێك بۆ نموونه له ژیر كاریگه‌ری فـه‌زای كاتی هه‌ڵبژاردن كۆمه‌لێك چاالكی‌‌و جموجول ببینرێن‌و پاش هه‌ڵبژاردنه‌كانيش كۆتایی به هه‌ر جووڵه‌یه‌ك بێ. ره‌نــگ ـه چــاالكــیـی سیاسی فــــه‌زای ه ـه‌ڵــبــژاردن لــه‌م سااڵنه به‌رچاوترین چاالكی بێ كه ئه‌مه‌ش به ئاراسته‌ی په‌لكێشكردنی كۆمه‌ڵێك به‌رنامه‌ی هه‌ڵبژاردن بۆ كوردستان‌و خۆگونجاندنی مه‌حفه‌لی له گ ـه‌ڵ ئ ـه‌م به‌رنامانه خۆ ببینێته‌وه كه له دواجــار هاواڵتی‌‌و پرسی كوردستانی بوون‌و خواسته بااڵكانی خه‌ڵك له ده‌ره‌وه‌ی ئه‌م چاالكیانه‌یه. له وه‌ها دۆخێكدا ئه‌م جموجۆاڵنه پێویستی به فۆرماتكردنه‌وه‌و رێكخستن‌و پێویستی به به‌رفراوانكرنه‌و هی كۆی چاالكییه‌كان‌و قه‌تیس نه‌مانه‌وه‌ی له ده‌وره‌یه‌كی زه‌مانی‌و مه‌حفه‌لییه. له راستی دا له رۆژهه‌اڵتی كوردستان هیچ فۆرمیكی هاوبه‌شی گشتی بۆ چاالكی نیه ،فۆرمێك نیه له سه‌ر بنه‌مای هاوواڵتی بوون‌و هاوواڵتی میحوه‌ر ،فۆرمێك نیه كه ته‌عبیر له كۆی خواسته‌كانی كۆمه‌ڵگا بكات‌و به جۆرێك به‌شێكی زۆری كۆمه‌ڵگا خۆی تێدا ببینێته‌وه ،هه‌ر ئه‌مه‌ش وایكردوه ته‌نانه‌ت له هیچ هه‌ڵبژاردنێك فۆرم‌و لیستێكی كوردی نه‌توانێ به پێناس هی كوردستانی بوونه‌وه به‌شداری پرسه‌كه بكات ،ئه‌مه ئه‌گه‌ر به‌شێكی زۆری ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ رێگربوونی ساختاری سیاسی به ته‌عبیرێكی‌تر ده‌الل ـه‌ت له نه‌بوونی به‌رنامه‌یه‌ك له‌م هه‌رێمه ده‌كات كه خوی له سه‌ر بنه‌مای خواسته جه‌ماوه‌رییه‌كان فۆرمات بكاته‌وه. خه‌سارناسی ئه‌م دۆخه‌‌و كۆی ئه‌و چاالكیانه چه‌ندین شێوازی‌تر جگه له‌و رێگایانه‌ی تاقیكرانه‌وه ده‌خوازێ ،له راستی دا ره‌هه‌ندی ناوه‌ندگه‌رایانه‌‌و بارگاوی به خواستی الیه‌كانی حكوومه‌ت‌و روانینی ده‌سه‌اڵتمیحوه‌رانه چی تر ناتوانێ چاوه‌روانیه‌كانی هاوواڵتی كورد له رۆژهه‌اڵت به دی بێنێ. پرش‌و باڵوی ریكخراو‌و گرووپه‌كان‌و گرتنه به‌ری میتۆدی هه‌ركه‌س بۆ خۆی‌‌و ئۆمێد به‌ستن به الباڵه‌كانی حاكمییه‌ت به ئۆمێدی وه‌رگرتنی زۆرترین ئیمتیازی گرووهی‌‌و ته‌سلیم بوون بـه دابـه‌شــكــردنـی كــورد لـه س ـه‌ر بنه‌مای مـه‌زهـه‌بــی‌‌و روانینی حكوومه‌تی‌‌و تێكشاندنی هه‌ر فۆرمێكی هاوبه‌شی كوردبوون له‌م هه‌رێمه ئه‌زمونێكی تاقیكراوه‌و بێ به‌رهه‌م بووه. له ئێستادا پێویسته به سود وه‌رگرتن له هه‌ڵه‌كانی رابردوو كــار لـه س ـه‌ر پێكهینانی فۆرمێكی گـــه‌وره‌ی هــاوب ـه‌ش لـه سه‌ر بنه‌مای كوردستانی بــوون له رۆژهـ ـه‌اڵت بكرێت ،فۆرمیك كه بتوانێ نوێنه‌رایه‌تی كورد له ئێران بكات .له راستی دا كۆی ئه‌م گرووپانه توانای گه‌یشتن یان به ده‌س ـه‌اڵت نیه‌‌و ئه‌مه له گه‌ڵ ئه‌وه‌ی هیچ كارێكی مه‌یدانداریشیان نه‌كردوه ،له دۆخێكی وادا فۆرمێك له كــاری سیاسی پێویسته بۆ رێكخستنه‌وه‌و سه‌ر له نوێ به‌رپرسیاربوون به‌رامبه‌ر به كۆمه‌ڵگا ،فۆرمێك كه بتوانێ هه‌ڵقواڵوی نێو رای گشتی بێ‌‌و به‌شێك نه‌بێ له ملمالنێی جیناحی سیستمی سیاسی بۆ كوردستان .فۆرمێك كه نوێنه‌رایه‌تی كورد بكات بۆ ناوه‌ند نه‌ك نوێنه‌رایه‌تی ناوه‌ند بۆ كوردستان، بـــه ســــه‌راحــــه‌ت قــس ـه بــك ـه‌یــن هـــه‌مـــوو جــــۆره فــۆرمــێــك ـی نوێنه‌رایه‌تیكردنی سیستم بۆ كوردستان شكستی خــواردووه، ده‌كریت ئه‌م فۆرمانه له دواجــار هه‌ندێ ئیمتیازاتی شه‌خسی‌‌و گــرووپـی لێكه‌وته‌وه ب ـه‌اڵم ئیمتیازاتی مه‌حفه‌ڵی‌‌و تاكه‌كه‌سی، ئیمتیازاتی جڤاكی نیه. ئه‌وه‌ی له ئێستا پێویسته نوێنه‌رایه‌تی حكوومه‌ت له كوردستان نیه ،نوێنه‌رایه‌تی هێزه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌م كۆمه‌ڵگایه بۆ رۆژهه‌اڵت‌و توانه‌وه له‌و به‌رنامانه نیه كه كۆمه‌ڵگای كوردییان بۆ وه‌الیی دان به خۆیان ده‌وێ ،به‌ڵكوو نوێنه‌رایه‌تی خه‌ڵكه له ئاست‌و شوێنه جــیــاوازه‌كــان‌و بــوون به تریبونی ئـه‌م كۆمه‌ڵگایه .كۆمه‌ڵگایه‌ك پر له خواستی جیاواز ب ـه‌اڵم بێبه‌ش له بالێوز‌و تریبونێك بۆ گواستنه‌وه‌ی ئه‌م خواستانه .تریبوونی هاورده‌كردن بگوازرێته‌وه بۆ تریبونی هه‌نارده‌كردن‌و هاوواڵتی‌‌و كۆمه‌ڵگای كوردی بنه‌مای ئه‌م چاالكیانه بی. له گه‌ڵ ئه‌وه‌ش ئه‌ركی ئۆپۆزیسیونی كوردیو ئه‌و هێزانه‌ی كه سااڵنێكه له الیه‌ن حكوومه‌ته‌وه چاالكیان قه‌ده‌غه‌كراوه كراوه، هه‌ڵشاخان به رووی ئه‌م نۆرمه ل ه چاالكی نیه ،به‌ڵكوو ده‌بێ ئه‌مانیش بتوانن ئه‌م فۆرمه له خه‌باتی كوردستانی له سه‌ر بنه‌مای رۆژه ـه‌اڵت به زیندوویی بهێڵنه‌وه ،چون له دواجــار به زیندوو هێشتنه‌و هی كۆمه‌ڵگا‌و به ئاگاهێنانه‌وه‌ی له سه‌ر خواسته‌كانی، نوێنه‌رایه‌تی راسته‌قینه ده‌خوڵقینێ‌‌و ب ـه‌ر به فیرودانی وزه‌‌و خواسته‌كانی و نوێنه‌رانی كارتۆنی ده‌گرێت.
6
سیاسی
١٦ی خەرمانانی ٧ _ ١٣٩٤ی سێپتامربی ٢٠١٥
ژماره٦٦٣ :
رۆژنامەی
الپه‌ڕه‌ی نوێ
«منفی در منفی ،منفی است
تەهای رەحیمی شـــــاخ و کـــێـــوه هـــــــه‌زار بـ ه هــــه‌زاره‌کــــانــــی ســــه‌ر س ــن ــووری زۆره‌مــــلــــی نـــێـــوان بــــاشــــوور و ڕۆژهــــه‌اڵتــــی کـــوردســـتـــان ،ئ ـه‌و م ـه‌ڵــب ـه‌نــده‌ی مــێــژووی ـه‌کــی پــڕ له ئ ــازایــه‌ت ــی و قــاره‌مــانــێــتــی ڕۆڵــه کۆڵنه‌ده‌رەکانی گه‌لی کــوردی له هه‌ناوی سه‌ربورده‌یدا تۆمار کراوه، ئـه‌و گڕەشاخ و بــه‌رزه دوندانه‌ی سه‌ر له ئاسمان ده‌ســوون و ئه‌و دۆڵ و بــنــاره فێنکانه و ،هه‌موو هــەرد و بـــەردی ،هه‌ستی مــرۆڤ ده‌هەژێنێ و ڕوحێکی سه‌ربه‌رزانه و شۆرشگێڕانه به تاک ده‌به‌خشێ. هه‌تا ئێستاشی ده‌گـــه‌ڵ‌دا بێ ئه‌م دون ــدانـ ـه هـ ـه‌ر کـ ـه‌س و الیـــه‌ن و حیزبێک پشتی پــێ بـه‌ســتــووه؛ له هـه‌مــوو هێزێک بێ‌منه‌ت بــووه و ده‌وڵه‌ته داگیرکه‌ره‌کانی کوردستان ســــــه‌ره‌ڕای هــه‌مــوو دڕنـــده‌یـــی‌و به‌کارهێنانی پێشکه‌وتووترین چ هک و تێکنۆلۆژی سه‌رده‌م ،نه‌یانتوانیوه له‌م شاخه رژد و هه‌ڵه‌مووتانه چۆک به ڕۆڵه‌ی تێکۆشه‌ری کورددا ده‌ن. یه‌کێک له‌و هێزانه‌ی زێڕین‌ترین قۆناخی خه‌باتی خۆی له‌م شاخانه تۆمار کردوه -جگه له سه‌رده‌می ئیداره‌ی واڵت -حیزبی دێموکراتی کوردستانه ،هه‌ر بۆیە ئێستاکه‌ش وه‌ک قــۆنــاخــی نــۆســتــالــۆژێــک و ســـه‌رده‌مـــی ئـه‌کــتــیــڤــی خـــۆی ل ـه‌م لوتکان ه ده‌ڕوانــێ .دیــار ه ده‌توانین بــڵــێــیــن ئــێــســتــاشــی ده‌گــــ هڵ‌دابــــێ زۆربــه‌ی ه ـه‌ره زۆری ئـه‌و الو و گه‌نجانه‌ی بۆ پێوه‌ست بــوون به ڕیزه‌کانی حیزبی دێموکراته‌وه ڕوو بنکەو بارەگاکانی حیزب ده‌ک هن ،به هه‌مان وێنا‌ی قه‌ندیل و به‌رخۆدانی ئه‌م زنجیره شاخانه‌وه به‌ری ڕێگه ده‌گرن .حیزبی دێموکراتیش له‌پاش دابه‌زین و دابڕان له‌و شاخانه‌وه به هۆی چه‌ندین فاکته‌ری جۆراوجۆر، هه‌میشه له ده‌رفه‌تێک گ ـه‌ڕاوه که ب ــارودۆخ ــی نــاوچــه و به‌تایبه‌تی هه‌رێمی کوردستان ،که ئیستاکه نــوێــنــگ ـه‌ی ده‌ســـه‌اڵتـــی کــوردیــی ـه لــه جــیــهــان و بــه حـ ـه‌ق پێویسته ه ـه‌مــوو کــوردێــک یــارم ـه‌تــیــده‌ری سه‌رکه‌وتن و پێشکه‌وتنی بن ،بوار بدا بگه‌رێنرێنەوە ئه‌و شاخانه‌و له نزیکه‌وه ئاگایان له ڕه‌وش‌و که‌شی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان هه‌بێ و به باشترین شێوه‌ی مومکین درێژه به خەبات بۆ ئازادی کوردستان بده‌ن. به دوای ئاڵوگۆڕه‌کانی ئه‌م چه‌ند ساڵه‌ی ڕابــردوودا و به تایبه‌تیش ســه‌رهــه‌ڵ ــدان ــی خ ـه‌ڵــکــی واڵتــانــی ناوچه‌که که به «به‌هاری عه‌ره‌بی» نـــاوی ده‌رکـــــرد ،قــووڵــبــوون ـه‌وه‌ی که‌لێنی سیاسی ههرچی زیاتری نێوان بلۆکبه‌ندییه سیاسییهکانی جیهان و نــاوچ ـه‌ک ـه هــاتـه ئـــاراو، لــــه‌م نــــێــــوه‌ش‌دا بـ ـه خــۆشــیــی ـه‌وه داگیرکه‌رانی کوردستان دابه‌شی دوو به‌ره‌ی سه‌ره‌کیی دژ به یه‌ک بــوون .ئه‌مه‌ش ده‌رفه‌تی خولقاند، ه ـه‌تــا هــێــزه کــوردیــی ـه‌کــان که‌ڵکی پێویست له‌م ئاڵۆگۆڕانه وه‌ربگرن و ده‌گـــه‌ڵ ئـــه‌وه‌ی ل ـه بــاشــوور و ڕۆژئاوا به توندی بوونه سیمبۆلی
به‌رگریی و ش ـه‌ڕی دژی داعــش، له پارچه‌کانی دیکه‌ش به تایبه‌تی بــاکــووری کــوردســتــان لـه ڕێگه‌ی ه ـه‌ڵــبــژردان ـه‌وه پــڕۆس ـه‌ی خه‌بات ههرچی زیاتر پێش بخ هن. ل ـه درێــــژه‌ی ئــاڵــوگــۆره‌کــان و ئارایشه سیاسییهکانی ناوچه‌که‌‌دا، حیزبی دێموکراتیش ئ ـه‌م هه‌له‌ی ق ــۆس ــتـ ـه‌وه‌و بـ ـه نـــاردنـــی هــێــزی پێشمه‌رگه بۆ ناوچه سنوورییه‌کان، هه‌وڵی دا الپه‌ره‌یه‌کی نوێی خه‌بات ه ـه‌ڵــدات ـه‌وه ،هــەر بــەم جــوواڵنــەش بــیــرەوەریــی حــیــزبــی دێــمــوکــراتــی ده‌ی ـه‌ی 60و 70ی کۆچی له بیرو زه‌ی ــن ــی خ ـه‌ڵــکــی کـــــورد‌دا زیــنــدو کــرده‌وه که ،قۆناخێک گه‌وره‌ترین ه ــێ ــزی چــــه‌کــــدار‌و دێــمــوکــراتــی ناوچه‌که بــوو .ئه‌گه‌رچی حیزبی دێـــمـــوکـــرات ،ه ـه‌مــیــش ـه ه ـه‌وڵــی داوه له ڕێگه‌ی جــۆراوجــۆروه له نــێــو خ ـه‌ڵــک ـه‌ک ـه‌ی خــــۆی‌دا ئــامــاده بــێ و بـه شــێــوه‌ی فیزیکی هێزی پــێــشــم ـه‌رگ ـه‌ی ڕه‌وانـــــه‌ی نــاوچـه جـــۆراوجـــۆره‌کـــانـــی ڕۆژهـــــه‌اڵت
منفی در مثبت ،مثبت است»
بــۆتـه هــۆی جــۆرێــک تــاکــڕه‌وی و غرووری بێ‌جێی الیه‌نی به‌رانبه‌ر. بــــــەاڵم بــــۆ ئــــــــەوەی چــیــدی چاوەڕوانی رووداوی نەخوازراو نەبین ،پێویسته هه‌رتک ب ه سینگ فراوانییه‌کی زیاتره‌وه هه‌نگاو بۆ ئه‌م قۆناخه نوێیه هه‌ڵبێنه‌وه ،چونکه ئه‌گه‌ر له بنکەو بارەگاکانیان لە بــاشــوور ئــاســایــشــی حکوومه‌تی هـــه‌رێـــم لـــه نــــێــــوان‌دا بــــوو هـه‌تــا به‌رگری له هه‌ر چه‌شنه گرژییه‌ک بکا ،له چیاکانی سەر سنوور هیچ هێزێک جگە لە خۆیانی لێ نییه هه‌تا به‌رگری له ڕوونه‌دانی کاره‌ساتێک بــکــا .هـــه‌ر بــۆی ـه دێــمــوکــڕات ،که گله‌یی له خۆسه‌پاندنی الیەنەکانی دیکە هـه‌یـه ،ده‌ب ــێ خــۆی دەســت لــە تــاکــره‌وی سیاسەتی نــەفــی و رەتــی الیەنەکانی دیکە هەڵگرێ و واقعبینانه‌تر درێ ــژه بـه کــار و تێکۆشانی بدا. بــه گــشــتــی دێــمــوکــرات ده‌بــێ له پرۆسه نــاتـه‌واوه‌کــانــی ده‌شتی کۆیه دابــبــڕێ و بـه عه‌قڵییه‌تێکی
داخــوازیــی زۆربــه‌ی ه ـه‌ره زۆری ئــه‌نــدامــان و الیــانــگــرانــی خــۆیــان و ب ـه‌تــایــب ـه‌تــیــش داوای خه‌ڵکی رۆژهــه‌اڵتــی کــوردســتــان ب ـه یه‌ک گوتار و یه‌کریزی و یه‌کگرتوویی ده‌ست به نووسینه‌وه‌ی ئه‌م الپه‌ڕه‌یه بــک ـه‌ن ،ئه‌گینا ل ـه جوگرافیایه‌کی تــــه‌واو چـــه‌کـــدارای و نــیــزام ـی‌دا هــه‌یــه؛ شــیــمــانــەی کــارەســاتــێــکــی قــــه‌ره‌بــــوونــــه‌کــــراو چـــــــاوه‌روان دەکــرێ ،به تایبه‌تیش به پێی ئه‌و بــاکــگــراوه‌نــدەی لـه په‌یوه‌ندیی لە نێوان هێزەکانی رۆژهەاڵتدا هەیە. دواجــــــار پــێــویــســت ـه بــوتــرێ، ئــه‌م الپـــه‌ڕه نــوێــیــەی بــۆ خه‌باتی رۆژهـــــــــه‌اڵت ره‌خـــــســـــاوه و بـه تایبه‌تیش دێموکڕاته‌کان خه‌ریکی تــۆمــاری تێکۆشانی خــۆیــانــن له ســه‌ری ،نابێ پاشکۆی رووداوە تاڵەکانی ئەو چەند ساڵەی رابردوو بن کە هــەم ئــەو هێزە و هەمیش خەڵكی رۆژهــەاڵتــی کوردستانی بریندار کرد ،واته نابێ خوالنه‌وه له کێشه‌کانی ڕابردوو قه‌یرانه‌کانی
بە هەڵواسراوی مانەوەی زۆربەی کێشە و گرفتەکانی نێوان دوو باڵی دیموکرات ده‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی نزیک ب ه یه‌ک ده‌یه‌ی ه لێک جیا بوونه‌ته‌وه ،هه‌وڵی بێبایه‌خ نیشاندان چاالک ی و تێکۆشانی الیەنێک لە الیەن مێدیای سێبەرەوە ،نه‌رمی نواندنی زیاتری الیەنێک لە چارەسەری کێشەکاندا له پێناو به‌رژه‌وه‌ندی گشت ی‌و نه‌تەوه‌یی ،بۆت ه هۆی جۆرێک تاکڕه‌و ی و غرووری بێ‌جێی الیه‌نی به‌رانبه‌ر کــردۆت ـه‌وه ،ب ـه‌اڵم لـه‌م پێناوه‌ش‌دا که‌م ته‌گه‌ره و به‌ربه‌ستی له الیه‌ن هێزه ده‌سه‌اڵتداره‌کانی باشوور و سنووره‌کان بۆ نەهاتۆتە پێش و، ته‌نانه‌ت به چه‌ندین شه‌هیدیشی له نێوخۆی کوردستان پێشکه‌ش بارەگای ئــازادی کــردوه .ئێستاش ب ـه گــه‌ڕانــه‌وه‌ی بــۆ س ـه‌ر سنوور بۆته هۆی دڵخۆشی خه‌ڵکی کورد ت و ســنــووره‌کــان و، لـه ڕۆژهـــه‌اڵ هه‌روه‌ها دڵگه‌رمی و گه‌شبوونه‌وه‌ی پێشمه‌رگه و ئه‌ندامان و الیه‌نگری حیزبی دیموکرات ،به‌اڵم هه‌ر له‌و بابه‌ته‌وه‌ش چه‌ندین پرسی جێی ڕامان هه‌یه که ڕه‌نگه جێی مه‌ترسی بــن .بــە ه ــەڵ ــواس ــراوی مــانــەوەی زۆربــــــەی کــێــشــە و گــرفــتــەکــانــی نێوان دوو باڵی دیموکرات ده‌گه‌ڵ ئـه‌وه‌ی نزیک به یه‌ک ده‌یه‌یه لێک جیا بــوون ـه‌ت ـه‌وه ،هـه‌وڵــی بێبایه‌خ نــیــشــانــدان چــاالک ـی و تێکۆشانی الیەنێک لە الیەن مێدیای سێبەرەوە، نه‌رمی نواندنی زیاتری الیەنێک لە چــارەســەری کێشەکاندا لـه پێناو بــه‌رژه‌وه‌نــدی گشتی‌و نه‌تەوه‌یی،
نوێوه ،دوور له‌و عه‌قڵیه‌ته‌ی له‌ت بوون و دابڕانی لێکه‌وتەوە هه‌نگاو به‌ره‌و رۆژهه‌اڵت بنێ .هه‌ر هێزێک لــەو هێزانە هەنووکە لـه پانتایی سیاسه‌تی رۆژهه‌اڵتی کوردستاندا، به‌ره‌و سنووره‌کان دەکشێن ،ئەگەر زووتـــر بــتــوانــێ خــۆی ل ـه هــزر و میکانیزم و چۆنیەتی به‌رێوه‌به‌ری دەشتەکانی هەرێمی کوردستان ڕزگار بکا ،به دڵنیاییه‌وه ده‌سکه‌وتی زیــاتــری ل ـه نــێــوخــۆی رۆژهـــه‌اڵت ده‌بــێ .میکانیزمێکی نوێ ده‌توانی پێوه‌ندیی نێوان حیزب و خه‌ڵک زیاتر له جاران پته‌وتر بکا و ئه‌گه‌ر هه‌ڵه و چه‌وتییه‌کیش له رابــردوو هه‌بوو قەرەبوو بکرێتەوە .که‌واته ده‌بــێ گــرێ‌کــوێــره نێوخۆییەکانی هێزە سیاسییەکانی رۆژهــەاڵتــی ک ــوردس ــت ــان ب ــە دســتــی خــۆیــان بکرێنه‌وه ،هه‌تا له‌مپەر و به‌ربه‌ستێک نــه‌خــه‌نــه ســــه‌ر رێـــگـــه‌ی هــەو‌ڵــه نوێیه‌کان و ،وزه و پوتانسییه‌لی خه‌بات له به‌ربه‌ره‌کانیی یه‌کتردا به فیڕۆ نــەدرێ ،بەڵکوو رێبه‌رایه‌تی الیــەنــەکــان بـه گــوێــره‌ی ویست و
دابڕانی بزووتنه‌وه له رۆژهه‌اڵت بــــێ ،ب ـه‌ڵــکــو ده‌بـــــێ بــبــێــت ـه هــۆی ده‌رچوون له‌م کێشانه‌ی ماوه‌یه‌کە بزاڤی رۆژهه‌اڵت تێیدا ده‌خولێته‌وه. بـــراوه‌ی ئ ـه‌م الپـــه‌ره‌ش ،ره‌وتێکه ک ـه زووتـــر خــۆی ده‌گـــه‌ڵ هــه‌ل و مـه‌رجـه‌کـه بگونجێنێ و تاکتیکی نوێ و به‌رنامه‌ی نوێ به گوێره‌ی دەرفەتەکە هه‌بێ ،هه‌تا به‌رزترین ده‌ســکـه‌وتــی دەســت بــکـه‌وێ و بۆ هه‌میشه مــاڵــئــاوایــی لـ ـه‌و پرسی و کــێــشـه (فــرســایــشــی)یــانــە بکا، زەمەنێکە هێز و پوتانسێلی حیزبی به خۆیه‌وه خه‌ریک کــردوه ،به‌ڵکو ده‌بـــێ ئـ ـه‌م هــێــز و پوتانسییه‌له گــوڕێــکــی ب ـه‌بــڕشــت و کــاریــگ ـه‌رە بــجــوڵــێــنــن و ،ئـــه‌م جــــار ه بــزاڤــی رۆژهـــه‌اڵت له هێزی چــاوه‌ڕوانــی ده‌رفه‌ته‌وه ،خۆی ده‌رفه‌ت‌خوڵقێن بێ ،بۆ به‌رەوپێش بردنی پرۆسه‌ی گه‌یشتن به ئامانجه‌کان.
چاوخشاندنێکی کورت به سەر زانکۆ و گرنگییه‌ک هی‌دا ئارەش لۆڕستانی
زانکۆی تاران سیمبۆلی کۆمه‌ڵگه‌ی زانستی ئێرانه ،که هه‌موو حه‌وتوویه‌ک ڕێژیم تێیدا نوێژی هه‌ینی به‌ڕێوه ده‌با و، هێڵه گرنگ ،ستراتیژی و تاکتیکه‌کانی سیستمی ده‌سه‌اڵتدار له الیه‌ن ئیمامانی وتاربێژه‌وه له‌و شوێنه ده‌خرێنه ڕوو. ئه‌و بابه‌ته هێند گرنگه که عه‌لی خامنه‌یی ،ڕێبه‌ری کۆماری ئیسالمیش وه‌ک یه‌کێک له‌و وتاربێژانه له‌و شوێنه ئاماده ده‌بێ. بۆچی زانکۆ؟ ئه‌رێ کۆماری ئیسالمی ده‌یه‌وێ الیه‌نی زانستی به سیاسه‌ت و کارکرده‌کانی خۆی بدا و یا ڕه‌هه‌ندی بیر و ب ــاوه‌ڕی حکوومه‌تی و خاڵه الوازه‌کــانــی خــۆی له به‌رگی زانست و زانکۆدا به بیروڕای گشتی نیوخۆیی و ده‌ره‌کی بفرۆشێته‌وه و پاساوی بۆ بهێنێته‌وه؟ ئایا ئامانجی کۆماری ئیسالمی و به تایبه‌تیش به‌یتی ڕێبه‌ری ده‌یه‌وێ خۆی وه‌ک نوێنه‌ری کۆمه‌ڵگه‌ی زانستی واڵت بنوێنێ؟ یان سیستمی ده‌سه‌اڵتدار ک ه له ماوه‌ی 37ساڵی ڕابردوودا به ڕوانگه‌یه‌کی ئه‌منیه‌تی و ئیتالعاتی هه‌وڵی بۆ کۆنتڕۆڵ و ئاراسته‌به‌خشینی چاالکییه‌کانی زانکۆ داوه و به دروشمی وه‌ک ئیسالمی کردنی زانکۆ ،دانانی بنکه‌ی به‌سیجی له زانکۆ ،دیاریکردن و دانانی نوێنه‌ری وه‌لی فه‌قیهـ له زانکۆ، ته‌رخانکردنی بوورسیه‌ی تایبه‌ت بۆ ئه‌و ڕه‌وت و توێژانه‌ی سه‌ر به دامه‌زراوه سه‌ره‌کییه‌کانی حکوومه‌تن ،کردنه‌وه‌ی به‌شی ئایینی ،دام ـه‌زرانــدنــی که‌سانی ب ـه‌ردڵــی سیستمی ده‌سه‌اڵتدار وه‌ک مامۆستا و تێوریسیه‌نی زانکۆ ،دامه‌زراندنی زانکۆ تایبه‌ته‌کانی سه‌ر به سپای پاسداران و دام ـه‌زراوه ئه‌منییه‌تییه‌کان و ....هه‌میشه هه‌وڵی داوه چه‌قی ئه‌کتیڤیی فـه‌زای زانستی و ئاخێزگه‌ی ڕووناکبیری کۆمه‌اڵیه‌تی به ئاراسته‌ی ئامانج و به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی خــۆی‌دا ب ـه‌رێ و ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌شی بۆ نه‌لوێ ،النیکهم ده‌نگه دژبه‌ره‌کانی که‌پ بکا و خوێندکاره سه‌ربه‌خۆکان بخات ه الڕێوه. زانکۆ یه‌کێکه له گرنگترینی ئه‌و دام ـه‌زراوان ـه‌ی که له مێژووی کۆماری ئیسالمیدا له به‌رانبه‌ر گوشاری سیستمی ده‌سه‌اڵتداردا ڕاوه‌ستاوه و هه‌میشه وه‌ک مه‌کۆی ڕه‌وت‌سازی و شێوازناسی بزووتنه‌وه‌ی سیاسی ،کۆمه‌اڵیه‌تی ،مه‌ده‌نی و مافی مرۆیی ڕۆڵێکی کاریگه‌ری هه‌بووه .دوای شۆڕشی 1357که‌متر بزووتنه‌وه‌یه‌ک له ئێراندا ده‌بینین که خوێندکار و زانکۆ ده‌وری سه‌ره‌کی تێدا نه‌گێڕابێ و یان وه‌ک یه‌کێک له گرنگترین ئه‌کته‌ره‌کانی ناڕه‌زایه‌تی و دژکرده‌وه سیاسی- کۆمه‌اڵیه‌ته‌ییه‌کان ،شوێندار نه‌بووبێ .بزووتنه‌وه‌ی سه‌وز و ڕووداوه‌کانی (کوی دانشگاه) ئه‌و نموونانه‌ن که شکست و الوازی ڕێژیم له سۆنگه‌ی داسه‌پاندنی خواست و داخوازییه حکوومه‌تییه‌کان به ڕوونی ده‌رده‌خا. هه‌ڵبژاردن له ئێران هه‌میشه که‌سێکی گونجاوی بۆ چاالکی زیاتر و باسی جیدیتر له زانکۆکان ڕه‌خساندووه و زانکۆ و توێژی خوێندکار ده‌ورێکی بنه‌ڕه‌تییان له هه‌ڵبژاردن و به تاییبه‌ت له شار ه گه‌وره‌کان‌دا هه‌بووه .به سرنجدان به‌وه‌ی که هه‌ڵبژاردنی مه‌جلیسی شورای ئیسالمی ڕه‌شه‌مه‌ی ئه‌مساڵ به‌ڕێو ه ده‌چێ ،ئه‌و باس و خواس و گه‌نگه‌شانه‌ی له سه‌ر ڕێککه‌وتنی ناوکی له زانکۆکانی ئێران له گۆڕێ‌دان، زۆرتر و به‌ربه‌رنتر ده‌بنه‌وه .ئه‌و که‌ش ه ده‌توانێ کێش ه و ئارێش ه و ته‌نانه‌ت قه‌یرانێکی تازه‌ش بۆ ئێران دروست بکا، یان هێزه دژب ـه‌ر و ڕه‌خنه‌گره‌کانی سیستمی ده‌سه‌اڵتدار ده‌تــوانــن به دامـه‌زرانــدنــی پێوه‌ندیی دووالی ـه‌ن ـه‌ی قووڵتر و کاریگه‌رتر ده‌گــه‌ڵ توێژی خوێندکار و تێگه‌یشتن له هه‌ستیاری و خواسته‌کانیان که‌شێکی له‌بار بۆ پێشخستنی داواک ــان ــی خــۆیــان ســازبــک ـه‌ن ،ئــه‌و ک ـه‌ش ـه‌ی حکوومه‌تی ناوه‌ندی به خه‌ستی ترسیی لێی هه‌یه ،چونکە بزووتنه‌و ه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان هه‌وڵێکی زێڕینیان بۆ سه‌رهه‌ڵدان و گه‌ش ه هه‌یه.
5
١٦ی خەرمانانی ٧ _ ١٣٩٤ی سێپتامربی ٢٠١٥
سیاسی
ژماره٦٦٣ :
رۆژنامەی
بۆم نه‌بوو لهگهڵ دایکم ب ه کوردی بدوێم قسه بکا و پێڵوی چاوی ڕاستی نه‌ده‌نیشت و هه‌موو شه‌وان کاتی نووستن ب ه باندی چ ـه‌ســپ چـــاوی ده‌نــووقــانــد .له‌الیه‌کی دیکه‌وه هه‌تا ئێستا هیچ جۆره هه‌وڵدانێک له الیه‌ن به‌شی ته‌ندروستی زیندانه‌وه بۆ چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌ی جموجۆڵی ئ ـه‌نــدام ـه ل ـه‌کــارک ـه‌وتــووه‌کــانــی ئه‌نجام نه‌دراوه. که‌ماڵ شه‌ریفی ئێستا له «به‌ندیخانه‌ی میناب» لـه‌گـه‌ڵ چه‌ند گــیــراوی دیکه‌ی ســیــاســی ،لــەگــەڵ تــاوانــبــارانــی قــەتــڵ، قاچاخچیه‌کانی مــاده‌هــۆشــب ـه‌ره‌کــان و هتد...دا بێ ئه‌وه‌ی هیچ جۆره جیاکاری له نێوان به‌شه نێوخۆیی‌یه‌کان و جۆری تاوانه‌کان کرابێ ،ماوه‌ی مه‌حکوومیه‌تی تێپه‌ڕ ده‌کـــا ...ده‌قــی نامه‌که‌ی «که‌ماڵ
ماده هوشبه‌ره‌کانه‌وه هه‌یه و زۆربه‌ی تاوانباران به جۆرێ له جۆره‌کان تووشی مــاده هۆشبه‌ره‌کان بــوون و بــه هۆی نه‌داری و بێکاری‌یه‌وه له‌م شاره‌دا دزی کردن پله‌ی دووهه‌می ڕێژه‌ی دیله‌کانی له‌م زیندانه‌دا هه‌یه) ل ـه‌وه ناخۆشتر و کێشه‌ی ه ـه‌ره گـ ـه‌وره‌ی ئێمه به هۆی هاوبەندیی بوون له گه‌ڵ ئه‌م تاوانبارانه، پشکنینی په‌یتا په‌یتای ئێمه‌یه له الیه‌ن ب ـه‌رپــرســانــی زیــنــدانــه‌وه بــه بــیــانــووی دۆزینه‌وه‌ی ماده هۆشبه‌ره‌کانه‌وه ،چه‌ند ڕۆژه‌و جــارێ لــه کــوتــوپــڕدا خه‌ڵکێکی زۆری کارمه‌نده‌کانی به‌ندیخانه به باتۆم و شۆکی کاره‌بایی‌یه‌وه دێنه به‌شه‌که‌ی ئێمه و ده‌چنه ناو ژووره‌کانی نووستن و بــه بــیــانــووی دۆزیـــنـــه‌وه‌ی ئه‌فیون،
کـــه‌مـــاڵ شــه‌ری ــف ــی دوای حـــه‌وت ســـاڵ زیــنــدانــی بــــوون ،ســـه‌بـــاره‌ت به ناخۆشییه‌کانی ده‌دوێ وه‌رگێر :ئازادکه‌ریمی ح ـه‌وت ســاڵ له ده‌ستبه‌سه‌رکردنی که‌ماڵ شه‌ریفی زیندانیی سیاسیی کورد له گرتووخانه‌ی «میناب»دا تێپه‌ڕ بووه و ئێستا لـ ه زیــنــدان ـه‌وه خه‌منامه‌یه‌کی نـــووســـیـــوه و تــێــیــدا ب ــاس ــی خــــه‌م و دڵته‌نگیه‌کان و ئازاره‌کانی ناخی کردوه. به گــوێــره‌ی ڕاپــۆرتــی «رێکخراوی به‌رگریکارانی مافی مرۆڤی کوردستان»، له به‌شێک لە نامه‌کەی ئه‌م رۆژنامه‌نووسه کــورده زیندانییەدا ده‌ڵــێ :ح ـه‌وت ساڵ زیاتره زیندانیم ته‌نیا یه‌ک جارله ژێر چاودێرییه‌کی قورس و توندی ئه‌منییه‌تیدا و بـه شێوازێک کـه به‌رپرسی زیندان له‌وێدا ئاماده نه‌بوو ،به‌اڵم جێگره‌که‌ی و به‌شی ئه‌منییه‌تی و پاراستنی زیندان و به‌رپرسی «قه‌رارگاه» و به‌ڕێوه‌به‌ری به‌شی فەرهەنگی و چه‌ندین کارمه‌ندی دیــک ـه‌ی زیــنــدان ل ـه‌وێــدا ئــامــاده بــوون، لهگهڵ دایکم دیدارێکم هـه‌بــوو ،بێجگه له چاکوچۆنی‌کردن مافی ئەوەم نه‌بوو لەگەڵ دایکم به کوردی قسه بکه‌م ،ئه‌وه لـه کاتێکدایه دایــکــم فــارســی نــازانــێ و ناتوانێ قسه‌ی پێ بکا. که‌ماڵ شه‌ریفی رۆژنامه‌وانی کوردی ته‌مه‌ن 43ساڵ ,له زیندانی میناب لهگهڵ گیراوانی ئاسایی و تاوانبارانی ماده هۆشبه‌ره‌کان له‌و زیندانه دایه. نــاوبــراو له سـه‌ره‌تــای ده‌ستبه‌سه‌ر کردنییه‌وه هه‌تا ئێستا رێگای پێ ن هد‌راوه که‌سی ببینێ و ته‌نیا یه‌ک جار دایک و براکه‌ی ب ه ئیزنی به‌رپرسانی ده‌سه‌اڵتی داده‌وه‌ریــی ـه‌وه ،توانیویانه چاویان پێی بکه‌وێ. ئ ـه‌م رۆژنــام ـه‌وان ـه زیندانییە ،ساڵی 1387ی هه‌تاوی بۆ پێوه‌ندی گرتن لهگهڵ ده‌یان جار به بۆنەی ڕووت کردنەوەمان و ده‌رهێنانی جلوبه‌رگی زیندانییەکان و ته‌نانه‌ت شۆرت و تی‌شێرتی ئه‌وانه‌وه، وێژه‌وانان ،نووسه‌ران ،زانایانی ئایینی و که‌سایه‌تی فه‌رهه‌نگی و هونه‌رییه‌کان له لەگه‌ڵ ئه‌و کارمه‌ندانه تێک‌هه‌ڵچووین و له کۆتایی‌دا تووشی شۆکی کاره‌بایی ،باتۆم و ژووری تاکەکه‌سی هاتووین هه‌رێمی کوردستانه‌وه گه‌ڕایه‌وه سه‌قزی زێدی و له رۆژی 5ی جۆزه‌ردانی 1387 له ماڵی یه‌کێک له په‌رتووکفرۆشه‌کانی شه‌ریفی» که له‌به‌رده‌ستی « ناوه‌ندی چه‌قۆ و مۆبایل ده‌ست ده‌که‌ن به ڕووت بۆ وه‌رگرتنی دانپێدانان و تۆمارکردن ئه‌م شاره له پاش گه‌مارۆدانی خانووه‌که به‌رگریکارانی مافی مرۆڤی کوردستان» کردنه‌وه‌ی زیندانیه‌کان و پشکنینی که‌ل له ڤیدیۆدا ،له ناوهه‌مان ئه‌و ژوورانه‌دا و تـه‌قـه‌کــردنــی کــارمـه‌نــدانــی چ ـه‌کــداری دای ـه ده‌خرێنه ڕوو بۆ ئــاگــاداری ڕای و په‌لی تایبه‌تی و تێکدانی جێگه‌ی خه‌وتن تووشی ئـــازاری پێ و القه‌کانم هاتم. سوپای پاسداران و ئیداره‌ی ئیتالعات گشتی: و هه‌موو شته‌کان. زۆرتـــر لــه بیست جــار چ ــووم ب ـۆ الی بینینی جه‌سته‌ی بێ رۆحی «ئایالن» و کوژرانی ئه‌ندامێکی حیزبی دێمۆکراتی ده‌یــــــان جــــار بـــه بـــۆنـــەی ڕووت دوکــتــۆری به‌ندیخانه و ئه‌وانیش یان کوردستان ده‌ستگیرکرا .له‌م په‌الماره‌دا هه‌موو خه‌م و ئــازار و ناخۆشییه‌کانی کــردنــەوەمــان و ده‌رهێنانی جلوبه‌رگی حه‌بی ئازارشکێنیان به من داوه یان چه‌کدارێکی سوپا 15فیشه‌کی ئاراسته‌ی زیندانی له بیرم ب ــرده‌وه .ح ـه‌وت ساڵ زیــنــدانــیــیــەکــان و ت ـه‌نــان ـه‌ت شـــۆرت و داوای ــان کــردوه بۆ دکتۆری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و ئه‌ندامه‌ی حیزب کرد و گیانی لێی زیــاتــرم ل ـه زیــنــدانــدا تــێــپـه‌ڕکــرد ،ته‌نیا تی‌شێرتی ئه‌وانه‌وه ،له گه‌ڵ ئه‌و کارمه‌ندانه زیندان به‌ڕێ بکرێم و هه‌موو کات لهگهڵ ستاند. بــۆ ج ــارێ ده‌رفــه‌تــی دیــدارێــکــم لهگهڵ تێک‌هه‌ڵچووین و له کۆتایی‌دا تووشی ئـه‌م داواکارییه‌شدا دژایه‌تیان کــردوه. که‌ماڵ شه‌ریفی دوای کۆتایی هاتنی بنه‌ماڵه‌که‌مدا بۆ دروســت بوو ئه‌ویش شۆکی کاره‌بایی ،باتۆم و ژووری تاکه چه‌ند سااڵنێکه چاوه‌کانم تووشی گرفت شه‌ڕ و پێکدادنه‌که ،لەالیەن به‌رپرسانی ل ـه ژێــر چــاودێــریــیـه‌کــی تــونــدی به‌شی که‌سی هاتووین و هه‌مووجارێ دوای هاتوون و به‌رپرسانی به‌ندیخانه ئیزنی ســوپــای پــاســداران و ئیتالعات گیرا پاراستنی زینداندا و بێ ئه‌وه‌ی به‌رپرسی ئه‌م پشکنینانه به‌شێکی هه‌ره زۆری که‌ل ئه‌وه‌یان نـه‌داوه سه‌ردانی دوکتۆربکه‌م و ئ ــێ ــواره‌ی ه ـه‌مــان ڕۆژ ب ـه بــڕیــاری گشتی زیندان له‌وێ بێ ،به‌اڵم جێگره‌که‌ی و په‌لی ئه‌و خه‌ڵکه له الیه‌ن به‌رپرسی و لــه کــۆتــای ـی‌دا چــاویــلــک ـه‌ی ی ـه‌کــێ له «داواکــــــاری گشتیی شـــاری سـه‌قــز» و به‌رپرسی «اطــاعــات» و زیــنــدان و زیندانه‌وه یان دزراوه یان به بیانووی زیندانییەکانم وه‌رگرت و له چاوم کردوه گواستیانه‌وه گرتووه‌خانه‌ی شاری سنه» ب ـه‌رپــرســی قــه‌رارگ ــاه و ب ـه‌رێــوه‌ب ـه‌ری ق ـه‌ده‌غــه بــوون ـه‌وه لــه الیــه‌ن زیندانه‌وه بێ ئه‌وه‌ی دکتور ئیجازه‌ی به من دابێ. و ،که‌وته بـه‌ر ئه‌شکه‌نجه و زه‌ختێکی «یه‌که‌ی فەرهەنگی» و چه‌ند کارمه‌ندی ده‌ستی به سه‌رداگیراوه. لــه پاییزی 1390دا و دوای 56ڕۆژ زۆری دژه‌مرۆڤانه و دوای شه‌ش مانگ دیکه‌ی زیندان له‌وێدا ئاماده بــوون و ئێره زیاتر له که‌مپی «پاکه‌وه بوون مانگرتن له خــواردن تووشی سەکتەی ئازاری جه‌سته‌یی و ده‌روونی ناچار کرا بێجگه لـه چاکوچۆنی ،بــۆم نـه‌بــوو به له مــاده هۆشبه‌ره‌کان» ده‌چــێ تاکوو مێشک هاتووم و ماوه‌ی چه‌ند مانگه الی گفتووگۆیه‌کی ڤیدیۆیی ئه‌نجام بدا. زمانی کوردی لهگهڵ دایکم وشه‌یه‌کیش زیندان ،ته‌نیا جیاوازیه‌ک کە هه‌یه ئه‌ویش ڕاستی له‌شم تووشی ئیفلیجی کاتی هات له ساڵی 1387ی ههتاویدا به هۆی قسه بکه‌م. جیاوازی نێوان « مێتادۆن»ی ده‌رمانه و نه‌مده‌توانی به جوانی قسه بکه‌م .له‌م ئــــه‌وه‌ی لــه ڕه‌وشــێــکــی دژواری دژه بۆ مــاوه‌ی حه‌وت ساڵ ژیان کردن لــەگ ـه‌ڵ « مــێــتــادۆن»ی مــوعــتــاده‌کــان .بارودۆخه‌دا زیندان هاوکاری نه‌کردم و مرۆڤی‌دا بوو ،هه‌روه‌ها ئیجازه‌ی دیداری لهگهڵ ئه‌م تاوانباره ئاساییانه به تایبه‌ت مــێــتــادۆن بــۆ ه ـه‌مــوو کــه‌س و هه‌موو ئیجازه‌ی نه‌دام بچمه ده‌ره‌وه‌ی زیندان لهگهڵ بنه‌ماڵه‌که‌ی‌دا نه‌بوو ،ده‌ستی دایه زیندانییە موعتاده‌کان( ،شاری میناب له ته‌مه‌نێ ئازاده و دانان و ته‌رک کردنی له تاکوو سه‌ردانی دوکتۆربکه‌م (یه‌کێ له مانگرتن له خواردن و دوای یه‌ک مانگ سه‌ر ترانزیتی هاتنی ماده هۆشبه‌ره‌کانه ده‌ستی خۆت دایه و دۆزی به کارهێنانی مه‌رجه‌کان ڕێپێدانی داواکاری گشتی‌یه). تــووشــی سەکتە (ڕاوه‌ســتــانــی) مێشک ل ـه رێــگ ـه‌ی ســنــووره‌کــانــی رۆژه ـه‌اڵتــی لــه الیــه‌نــی زیــنــدانــیــیــەوە ده‌ستنیشان به گوێره‌ی سکااڵنامه‌ی لقی یه‌کی هات و الی ڕاستی جەستەی ئیفلیج بوو ،ئێران دایـه و زۆرب ـه‌ی تاوانه‌کانی ئه‌م ده‌کرێ و دوکتۆر هیچ تێبینی‌یه‌کی له‌م دادگــــای شــۆڕشــی ئیسالمی س ـه‌قــز و به‌شێوه‌یه‌ک هه‌تا دوو مانگ نه‌یده‌توانی زیندانه پێوه‌ندی به تاوانه‌کانی سه‌ر به بواره‌دا نیه .له‌م زیندانه‌دا ته‌نیا ئه‌و ماده ئــایــه‌ی 32ی ســــوره‌ی « مـــائـــده» و هۆشبه‌رانه‌ی ده‌دۆزرێنه‌وه وا له الیه‌ن که‌سانی زیندانیەوە دێنه ژووره‌وه ده‌نا ئه‌و ماده هۆشبه‌رانه‌ی وا کارمه‌نده‌کانی زیندانه‌که ه ــاورده‌ی ده‌کــه‌ن هیچ کات نادۆزرێنه‌وه! لێره‌دا هه‌موو شت هه‌یه: تــلــیــاک ،بــه‌نــگ و حــه‌شــیــش ،شیشه، هێرۆیین ،تــرامــادۆڵ و ح ـه‌ب .ئێوارانی پێنجشه‌مه و هه‌ێنی ئێره ده‌بێ به شێره کێشخانه کانی سه‌رده‌مانی ( سه‌فه‌وی) و قاجار. حه‌وت ساڵ زیاتر تێپه‌ڕبوو ،شه‌ش مانگ له ژووری تاکه‌که‌سی له ئیداره‌ی «اطـــاعـــات»ی ســن ـهدا لــه ژێ ــر ده‌ی ــان جۆری ئازار و ئه‌شکه‌نجه‌ی جه‌سته‌یی و ده‌رونیدا ،لێپرسینهوه و لێپێچینه‌وه یه‌ک له دوای یه‌ک و ئــازارده‌ر و ئه‌شکه‌نجه
بڕگه‌کانی 190 -186و 193مه‌حکووم کراوم به 30ساڵ زیندان له تاراوگه‌دا( بـه‌نــدیــخــانـه‌ی مــیــنــاب) و هــه‌روه‌ه ــا به گوێره‌ی سکااڵنامه که له‌م مــاوه‌دا بۆم نیه چــاوم به هیچ که‌سێ بکه‌وێ و له هه‌موو جۆره دیدار و نووسین له گه‌ڵ خه‌ڵکی دیکه‌دا بێبه‌شم وده‌بــێ مــاوه‌ی مه‌حکوومیه‌ته‌که‌م له زینداندا تێپه‌ڕبکه‌م. هــه‌رچــه‌نــده دادگــــای پــێــداچــوون ـه‌وه‌ی « دژایه‌تی پارێزگای سنه تۆمه‌تی له گه‌ڵ خودا»ی ڕه‌ت کرده‌وه و جه‌ختی کردوه‌ته‌وه په‌نابردن بۆ به‌ڵگه‌ی قورئان لــه‌م بــــواره‌دا بــه گــوێــره‌ی یــاســا ڕه‌وا نیه ،به‌اڵم له کۆتایی‌دا بڕیاری دادگای سـه‌ره‌تــایــی دووپـــات کــردوه‌تــه‌وه و به نه‌گۆڕی زانیوه .ئه‌مه له کاتێکدایه بڕیاری دوورخستنه‌وه‌م بۆ میناب به گوێره‌ی ئایه‌تی 32ی ســوره‌ی مائده ده‌رکــرا و دادگای پێداچوونه‌وه ،ئه‌م پشتبه‌ستنه‌ی دادگای سه‌ره‌تایی به ئایه‌تی قورئان به یاسایی نازانێ به‌اڵم بڕیارەکه ناگۆڕێ، لــه‌وک ــاتــه‌وه وا گـــه‌مـــارۆی ئــابــووری سه‌رئێران توندتربوه‌ته‌وه ڕه‌وشی ئاڵۆز و خراپی زیندانیه‌کان خراپتره ،خواردنی ک ـه‌مــتــر وچــۆنــی ـه‌تــی خ ــراپ ــی خـــۆراک ئــازارده‌ره .که‌سانێکی زۆر که‌م ده‌بینی وا به خواردنی ئه‌م خۆراکانه تووشی بــه‌دخ ــۆراک ــی و جــۆره‌کــانــی کێشه‌ی نـه‌خــۆشــیــنــی هــه‌نــاو نــه‌بــووبــێ! بــه‌اڵم دیسان به ناچاری مه‌جبوورن خۆیان ده‌ست بده‌نه دروست کردنی چێشت و خــواردن و میوه و ...و زیندان بڕیاری داوه له شوێنێکدا جێگه‌یه‌ک بۆچێشتلێنان بکاته‌وه .ئه‌و که‌سه‌ی خه‌ریکی قاچاخی مـــاده هــۆشــب ـه‌ره‌کــان بـــووه ی ــان سـه‌ر به بنه‌ماڵه‌یه‌کی ده‌وڵ ـه‌م ـه‌نــده ده‌توانێ بــۆخــۆی خــواردنــی نــێــوه‌ڕۆ و شێوی شه‌وان ئاماده بکات به‌اڵم بۆ که‌سانێ وا به هۆی نه‌دارایی وهه‌ژاری‌یه‌وه یان بۆ په‌یداکردنی ژه‌مه ئه‌فیونی ڕۆژانه‌ی خۆی دزیی کردوه و ئێستا که‌وتوه‌ته زیندان یان بۆ ئه‌و که‌سانه‌ی که ده‌بێ ماوه‌یه‌کی دوورو درێــژ له زینداندا بژین ،ئاماده کردنی ژه‌مێکی ڕێــک و پێک ئاواتێکی دووره ده‌سته .هه‌رشتێ وا بسووتێ، خــراپ بێ یان به جــۆرێ له جۆره‌کان که‌ڵکی نه‌مێنێ ده‌بێ له پاره‌ی گیرفانی زیندانییەکان دیسانه‌وه بکڕدرێته‌وه، له ئافتاوه و مه‌سینه‌ی توالێته‌وه هه‌تا کولێری گازی و سیم و کابل و ئه‌وه‌ی شتی ناوبه شه‌که‌ی گرتووخانه دایه و پووڵ و پاره‌ی تێده‌چێ ده‌بێ له الیه‌ن دیله‌کانه‌وه دابین بکرێ. چه‌ند زیندانیی سیاسی کورد لێره‌دا وه‌ک من به تۆمه‌تی « دژایه‌تی له گه‌ڵ خودا» و ئه‌ندام بوونی پارته دژبه‌ره‌کانی کـــۆمـــاری ئــیــســامــی م ـه‌حــکــوومــی ـه‌تــی سه‌رووی 25ساڵ به‌سه‌رماندا داسه‌پاوه و بۆ زیندانی میناب دوورخراوینه‌ته‌وه. دوورخـــــراوه‌کـــــانـــــی دیـــکـــه ده‌تـــوانـــن دیدارودیمانه‌یان له گه‌ڵ خه‌ڵکی ده‌ره‌وه هه‌بێ به‌اڵم بۆ بنه‌ماڵه‌کانیان زۆرسه‌خته کــه 2500کــیــلــۆمـه‌تــر ڕێــگــه بــپــێــون و سه‌ردانی ئێره بکه‌ن تاکوو بتوانن بۆ نیو کاتژمێر منداڵه‌کانیان ببینن... وەرگــیــراو لە ماڵپەری ناوندی چاالکانی مافی مرۆڤی کوردستان وەرگێران بۆ کوردی :ئازاد که‌ریمی
4
١٦ی خەرمانانی ٧ _ ١٣٩٤ی سێپتامربی ٢٠١٥
نەتەوەیی
ژماره٦٦٣ :
رۆژنامەی
بزوتنه‌وه‌ی کورد و مافی ژن
نووسین :ئارەش لۆڕستانی وەرگێڕان :ئاڵەشێن پرسی ژن ل ه ئیران و تورکیه‌دا، ده‌گــه‌ڵ (که‌شف حــجــاب)ی سه‌رده‌می دســـه‌اڵتـــداری ره‌زاشــــای پ ـه‌هــل ـه‌وی و که‌ماڵ پاشا (ئاتاتورک) فۆڕمێکی نوێی ب ه خــۆو ه گــرت .ئه‌م هه‌نگاو ه شۆکێک بــوو پێچه‌وانه‌ی ئ ـه‌و نـه‌ریــت و هــزر ه مه‌زهه‌بییانه‌ی ک ـ ه چـه‌نــدیــن سـه‌ده‌یـ ه ل ـه رۆژهــه‌اڵت ــی ناڤین وه‌ک بــای ـه‌خ و زیاتریش به شێوه‌یه‌کی زۆره‌ملییان ه لـ ـ ه الیــــان کــۆمــه‌ڵــگــه‌ی پــیــاوســاالری و حــکــوومـه‌تــی نــاوه‌نــدیــیــەوە بـه‌سـه‌ر ژنــان‌دا ده‌سه‌پا .ب ه تێپه‌ڕینی زه‌مه‌ن و پێشکه‌وتنی تێکنولۆژی و په‌ره‌گرتنی توێژینه‌وەی زانسته کۆمه‌اڵیەتییه‌کان له کۆمه‌ڵگه رۆژاواییه‌کان و کاریگه‌ریی لــه‌ســه‌ر کــۆمـه‌ڵــگـه رۆژه ـه‌اڵتــیــی ـه‌کــان، ده‌وڵه‌ته‌کانی دوای ره‌زاشا و ئاتاتورک رێگ ه و رێچکه‌ی جۆراوجۆر و میتۆدی جیاوازیان گرت ه به‌ر بۆ بیچم‌دان به‌و هزر و هه‌ڵبژاردن و ئەو بایه‌خان ه ک ه ژنێک پەسندی دەکا ،یا ناچارن قەبووڵی بکەن .هه‌نووکه‌ی فــه‌زای مـه‌جــازی و راگ ـه‌یــان ـه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کانیش وه‌ک ئــامــرازێــکــی بـه‌هــێــز و تـــاز ه بــۆ فــۆڕم به‌خشین ب ه کۆمه‌ڵگه‌ی ژنــان ل ه پێناو ئــامــانــج و بــــه‌رژه‌وه‌نــــدی حکوومه‌تە ناوه‌ندییه‌کان به‌کار ده‌هێنرێن .به‌اڵم ئـــه‌و خــاڵــ ه گــریــنــگ ـه‌ی لــ ه پــێــوه‌نــدیــی لــەگـه‌ڵ بەکارهێنانی فـ ـه‌زای مه‌جازی و ڕاگه‌یاندنه گشتییه‌کان له ئــارادایــه، چاالکیی ه کۆمه‌ڵگەته‌ڤه‌رییە سیاسی و
دژی هه‌اڵواردن جینسی بوە‌ستنه‌وه. ده‌ســـتـــه‌بـــه‌ربـــوونـــی م ــاف ــی ژن و سرینه‌وه‌ی هه‌اڵواردن دژی ژن ،یه‌کێکه لــه گرنگترین بــنـه‌مــا و پــێــوه‌ره‌کــانــی کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی دێموکراتیک که پارته کوردییه‌کان به‌تایبه‌ت حیزبی دێموکراتی کـــوردســـتـــان ســااڵنــێــکــە هـــــه‌وڵ بۆ چەسپاندنی ده‌دا .دامه‌زاندنی یه‌کەتیی ژنـــان لــه الیـــه‌ن حــیــزبــی دێــمــوکــراتــی کوردستانه‌وه ،خاڵی ده‌ستپێکی خه‌باتی ژنان بۆ نه‌هێشتنی هه‌اڵواردنی جینسی، به‌شداریی سیاسی و مه‌ده‌نی ژنان له هه‌موو کوردستانە .ئه‌و کاته بایه‌خی ئه‌م ته‌فگه‌ڕه‌مان لێ ڕوون ده‌بێته‌وه ،که بزانین یه‌کەتیی ژنان له هه‌موو کۆمه‌ڵگه ڕۆژهه‌اڵتییه‌کان‌دا ،یه‌کێکه له‌و یه‌که‌م دامه‌زراوانه‌ی بۆ داکۆکی له مافی ژن و گه‌شه‌ی فیکری و به‌شداریی ژنان دامه‌زراون .بزووتنه‌وه‌ی کورد که زیاتر نێوه‌رۆکێکی نه‌ته‌وه‌یی -دێموکراتیکی هه‌یه ،لهگهڵ په‌یدابوونی فه‌زای مه‌جازی و په‌ره‌سه‌ندنی ڕاگه‌یه‌ن ه گشتییه‌کان لــه بــیــاڤ ـه‌کــانــی ســیــاســی ،مـ ـه‌ده‌ن ــی و فه‌رهه‌نگی‌دا ڕووبــه‌ڕووی پرسیارێکی زۆر بۆته‌وه ،که له هه‌موو بابه‌ته‌کان‌دا پرسی ژن و مافی ژن ده‌ورێکی گرنگ و به‌رچاو ده‌گێڕن. هـــه‌ســـتـــی ســــه‌ربــــه‌خــــۆبــــوون و مــتــمــانــەبــەخــۆیــی ژنـــــان ،بــه‌شــداریــی کۆمه‌اڵیه‌تی ژنان ،گۆڕینی باوه‌ڕ و هزره نه‌ریتییه‌کانی ژن ــان ،ب ـه‌رزکــردن ـه‌وه‌ی ئاستی زانــیــاری ژن ــان ،ڕه‌نــگــدانـه‌وه‌ی ڕووداو ه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان لــه زەیــن و ج ـه‌ســت ـه‌ی ژنـــــان‌دا ،هه‌ڵسوکه‌وتی ژنـــــان ،پێکهێنانی فـــــه‌زای گــشــتــی و به‌رزکردنه‌وه‌ی ئاستی مەشروعییەت پێدانی سیاسی و مه‌ده‌نی نێوان ژنان و پیاوان ،جموجۆڵی کۆمه‌اڵیه‌تی ژنان ،به
زۆر بـه‌ربـه‌ریــن لــه فــه‌زای مـه‌جــازی‌دا دێنه گۆڕێ و ڕه‌نگدانه‌وه‌کانی له ژیانی ڕۆژانـــــه‌دا بـــــه‌رده‌وام لــه گ ـه‌ش ـ ه دایــە. کارکردی بزوتنه‌وه‌ی کوردی به‌رانبه‌ر ئــه‌م چه‌شنه پــرســیــاران ـه‌ی کۆمه‌ڵگه، به‌تایبه‌ت توێژی ژنان ،وه‌ک پێوه‌رێک
هه‌نووکه کۆمه‌ڵگه‌ی کوردی له ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان ،وه‌کوو ناوچه‌کانی دیکه‌ی ڕۆژهه‌اڵتی ناڤین پێناسه‌یه‌کی ڕوون و ئاشکرای بۆ دۆخی ئیده‌ئاڵ و دڵخوازی داهاتووی ژن نیی ه و فه‌زای مه‌جازیش ،یه‌کێک ه له‌و هۆکارانه و ڕه‌نگه گرنگترین هۆکاریش بێ که زۆر خێرا بایه‌خ و سه‌رچه‌شنه‌کانی ژنان ده‌گۆڕێ بۆ هه‌ڵسه‌نگاندنی دێموکراتیک بوونی بزووتنه‌و ه و یا ناکارامه‌یی بزووتنه‌وه له به‌رچاو ده‌گیرێ .که‌واتە بزافی کوردی بۆ به‌ره‌وپێش بردنی خه‌بات ناچاره زۆر به‌هێز و ئه‌کتیڤانه گرنگیی تایبەت بە پرسی ژن و نه‌هێشتنی ه ـه‌اڵواردن دژی ژنـــان بــدا و بــه بـه‌رنــامـه‌ڕێــژی دروســـــت وگــونــجــاو ک ــه واڵمـــــده‌ری
ده‌سته‌به‌ربوونی مافی ژن و سرینه‌وه‌ی هه‌اڵواردن دژی ژن ،یه‌کێکه له گرنگترین بنه‌ما و پێوه‌ره‌کانی کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی دێموکراتیک که پارته کوردییه‌کان به‌تایبه‌ت حیزبی دێموکراتی کوردستان سااڵنێکە هه‌وڵ بۆ چەسپاندنی ده‌دا مه‌ده‌نییەکانی ئه‌و ژن و پیاوانه‌یه که بڕوایان به سڕینه‌وه‌ی هه‌اڵواردن دژی ژنان و رێزگرتن لە مافی ژن هه‌یه و، له‌م پێناوه‌دا چاالکن؛ ئه‌م هه‌له‌یان بۆ ڕه‌خساوه بتوانن له به‌رانبه‌ر حوکم و نۆرم دژه ژنەکان ،هزری نه‌ریتی و یا گوشاره حکوومه‌تییەکان راوەستن و
ئه‌ندام بوونی ژنان له فه‌زای زانیاری‌دا و ،پرسی پ ـه‌روه‌رده ،قه‌بووڵی ژنان له پله و پێگه‌ی به‌ڕێوه‌به‌ری‌دا ،ئه‌ده‌بیاتی کۆمه‌ڵگه سه‌باره‌ت به ژن ،ئه‌منییه‌تی کۆمه‌اڵیه‌تی ژن و دادوه‌ری له سه‌ر ژنان ،گرنگترینی ئه‌و بابه‌تانه‌ن هه‌میشه به شێوه‌ی ڕاسته‌وخۆ یا ناڕاستەوخۆ
کورد چۆناوچۆن ده‌توانێ پێوه‌ندییه‌کی دووالیه‌نه ده‌گه‌ڵ ئه‌و ئه‌و ژن و پیاوانه دابمه‌زرێنێ که خه‌بات بۆ نه‌هێشتنی هه‌اڵواردنی جنسی ده‌که‌ن و تێچووی به‌رخۆدانی نه‌ته‌وه‌یی دێموکراتیکی کورد بۆ نزمترین ئاست دابه‌زێنی؟ ئایا ته‌نیا
گ ــۆڕانــه‌ی کــه ئ ـه‌گ ـه‌ر بــزافــی ک ــوردی نه‌توانێ به ئاقاری دێموکراتیزه کردن و نه‌هێشتنی ه ـه‌اڵواردنــی دژی ژنــان، که نیوه‌ی کۆمه‌ڵن ،هه‌نگاوێکی کاریگه‌ر بنێ کۆمه‌ڵگه‌ی کــوردی بـه‌ره‌و الیه‌ک ده‌کێشێ که شوناسی کوردی که یه‌کێکه
خــواســتــه دێموکراتییه‌کانی ژنــانــه له پێناو پێشخستنی بزووتنه‌وه‌ی کورددا ب ـه‌شــداری کۆمه‌اڵیه‌تی به‌رزبکه‌نه‌وه. به‌اڵم ب ه سرنجدان به‌و بارته‌قا زۆره‌ی زانــیــاریــی کــه لــه فــــه‌زای مــه‌ج ــازی‌دا بـــه‌رده‌وام له الی ـه‌ن به‌کارهێنه‌رانێکی زۆره‌وه ئاڵۆگۆڕ ده‌کــرێ ،بزوتنه‌وه‌ی
ناسینی شووناسی ژن و ویسته‌کانی و سرنجدان به مافی ژنان ،بۆ نه‌هێشتنی نــادادپــه‌روه‌ری و دێموکراتیک کردنی کۆمه‌ڵگه تــەواوە؟ حکوومه‌تی ناوه‌ندی ده‌گــه‌ڵ ئ ـه‌و هـه‌مــوو ئیمکاناته به‌رینه ئــابــووری و هێزه مرۆییه‌ی هه‌یه‌تی، به چ شێوه‌یه‌ک به‌رانبه‌ر به داخوازیی ســیــاســی ،ک ــۆمــه‌اڵیــه‌ت ــی و مــه‌ده‌ن ــی بزووتنه‌وه‌ی کــورد و چاالکانی مافی ژن له دوو بیاڤی کۆمه‌ڵگ ه و فه‌زای مه‌جازی‌دا وه‌ستاوه‌ته‌وه و هه‌وڵ ده‌دا سه‌رکوتیان بکا؟ به سرنجدان به پێچه‌اڵوپێچی پرسی مافی ژنان و ئه‌و هه‌اڵواردنانه‌ی له الیه‌ن سیستمی ده‌سه‌اڵتداره‌وه ب ـه‌رده‌وام به شێوه‌ی جۆراوجۆر و پڕ گرێ‌و‌گۆڵ به سه‌ر ژن‌دا ده‌سه‌پێ ،ڕوون و ئاشکرایه دۆزیــن ـه‌وه‌ی ڕێگه‌چاره‌یه‌کی ژیرانه و کارامه هــه‌روا ســووک و ئاسان نییه. ئـه‌زمــوونـه‌کــانــی خـه‌بــاتــی گـه‌لــی کــورد بەڕوونی ده‌ریده‌خا ،سه‌ره‌ڕای ئاماده‌یی و به‌شداریی به‌ربه‌رینی ژنان له خه‌باتی ســیــاســی ،کــۆمــه‌اڵیــه‌تــی ،ف ـه‌ره ـه‌نــگــی و مــــه‌ده‌نــــی‌دا ،پ ــارت ــه کــوردیــیــه‌کــان نه‌یانتوانیوه له ڕێگه‌ی میکانیزمێکی کاریگه‌ره‌وه ڕێگه‌چاره‌یه‌کی هه‌مه‌الیه‌ن بۆ تێپه‌ڕین له‌و دۆخه دژوار و ئه‌سته‌م ه بدۆزنه‌وه. هـــه‌نـــووکـــه کــۆمــه‌ڵــگــه‌ی کــــوردی لــه ڕۆژهـــه‌اڵتـــی کــوردســتــان ،وه‌ک ــوو ناوچه‌کانی دیکه‌ی ڕۆژه ـه‌اڵتــی ناڤین پێناسه‌یه‌کی ڕوون و ئــاشــکــرای بۆ دۆخی ئیده‌ئاڵ و دڵخوازی داهاتووی ژن نییه و ف ـه‌زای مه‌جازیش ،یه‌کێک ه لـــه‌و هــۆکــارانــه و ڕه‌نــگــه گرنگترین هۆکاریش بێ که زۆر خێرا بایه‌خ و سه‌رچه‌شنه‌کانی ژنــان ده‌گـــۆڕێ .ئه‌و
له کۆڵه‌ک ه سه‌ره‌کییه‌کانی ناسیونالیزمی کوردی ،تووشی قه‌یران ده‌بێ و بزافی شوناسخوازانه و نه‌ته‌وییانه‌ی کورد تووشی زه‌ره‌ر و زیانی جددی و ڕه‌نگه قه‌ره‌بوونەکراو بکاته‌وه. ئه‌زموونی واڵتانی دێموکراتیک و ئازاد ده‌ریده‌خا بارودۆخی ژنان و له‌شساغی و ئه‌منییه‌تی ژنــان گرنگترین پێوه‌ر و بنه‌ماکانی گه‌یشتن بــه دێموکراسین و تـه‌نــانـه‌ت پــاش بڕینی هه‌لومه‌رجی دیکتاتۆری و نادادپه‌روه‌ری و گه‌یشتن به دێموکراسیش ،ده‌بێ به‌رده‌وام ڕۆڵ و هه‌لومه‌رجی ژنان به‌ره‌وه به‌رزبوونه‌وه و ڕه‌وش ــی دڵــخــوازتــر و باشتر بــڕوا، چــونــکــە گه‌یشتن بــه دێــمــوکــراســی و مافی دیاریکردنی چــاره‌نــووس یه‌که‌م قــۆنــاغــی گـه‌یــشــتــن و پێگه‌یشتوویی گه‌لێک و کــۆمـه‌ڵــگـه‌یـه‌ک بـــووه دوای ئه‌ویش کۆمه‌ڵگه‌ی دێموکراتیک هه‌میشه مه‌ترسی دیکتاتۆری و گ ـه‌ڕان ـه‌وه بۆ نادێموکراتیکی بــوونــی لــه ســـه‌ره .له کۆتایی‌دا ده‌بێ بگوترێ تا ئه‌و کاته‌ی ه ـه‌اڵواردنــی دژی ژنــان بوونی هه‌یه، کۆمه‌ڵگه بــه دێــمــوکــراســی نــاگــا و تا کۆمه‌ڵگه‌یه‌کیش دێــمــوکــراتــیــک نه‌بێ، ه ـه‌اڵواردن و سته‌می رەگــەزی نابڕی. که‌واته بزافی کورد هه‌تا نه‌توانێ متمانه و به‌شداریی ژنان ڕاکێشێ ناشتوانێ به دروستی ئه‌رکی خۆی ڕاپه‌ڕێنێ و ئه‌و ژن و پیاوانه‌ی له کوردستان خه‌بات بۆ نه‌هێشتنی هه‌اڵواردنی جنسیش ده‌که‌ن، به بێ هاوکاری کردن و پێوه‌ندی کردن بــه بــزووتــن ـه‌وه‌ی کــوردیــی ـه‌وه ناتوانن بکه‌ونه ئه‌و هه‌لومه‌رجه دێموکراتیک و دڵخواز و دادپه‌روه‌رانه‌یه‌وه.
3
١٦ی خەرمانانی ٧ _ ١٣٩٤ی سێپتامربی ٢٠١٥
سیاسی
ژماره٦٦٣ :
رۆژنامەی
کوشتاری زیندانیانی سیاسی پەڵەیەک بە نێوچاوانی رێژیمی ئیسالمیی ئێرانەوە کوێستان فتوحی بڕیار درابوو کارەساتێکی گەورە بقەومێ ،کارەساتێک بە فەرمانی کەسێک کە خۆی بە نوێنەری خوا لە سەر زەوی دەزانــی! ئەو مافی بە خۆی دابوو کە ئەم «کافرانە» دەبێ بنێردرێنە شوێنی خۆیان... بڕۆن بۆ جەهەننەم! ....دەستە دەستە کچ و کوڕی الو بانگ دەکــران و نەدەگەڕانەوە نێو بەندەکانیان ،ئەو شوێنەی تەنیا بە تاوانی ئازادیخوازی تێیدا زیندانیی کرابوون. ..... بـــیـــســـت وحـــــــــەوت ســـاڵ ل ـه‌م ـه‌وب ـه‌ر ل ـه 6ی گ ـه‌الوێــژی 1367ی ه ـه‌تــاویــدا خومه‌ینی رێبه‌ر و دامه‌زرێنه‌ری رێژیمی کـــۆمـــاری ئــیــســامــیــی ئــێــران، فه‌رمانی قه‌تڵی ه ـه‌زاران که‌س له زیندانیانی سیاسیی ئێرانی ده‌رکــــرد« :ئــه‌و کـه‌ســانـه‌ی که له زیندانه‌کاندان و له‌سه‌ر بیر وباوه‌ری خۆیان سوورن کافرن و ده‌بێ له ناو بچن». ئـــــه‌وان تــەنــیــا بـــە تــاوانــی بـه‌شــداریــی لـه خۆپیشاندانێک یــــــــــان بــــــــه‌شــــــــداریــــــــی لـــه کـــۆبـــوونـــه‌وه‌یـــەکـــی ســیــاســی یـــان نــووســیــنــی دروشــمــێــکــی ســیــاســیــی ئــــازادیــــخــــوازی له سـه‌ردیــوار ،زیندانی کرابوون. ت ـه‌نــان ـه‌ت هێندێکیان مـــاوه‌ی زیندانییه‌که‌شیان ت ـه‌واو ببوو، بەبێ ئــەوەی بتوانن دیفاع لە خۆیان بکەن ،بەبێ ئەوەی بتوانن هــاوارێــک بــکــەن ،جــەلــادەکــان بـــەرەوە کوشتارگایان بــردن.
خومه‌ینی ،هەیئەتێک کە ناوی لێ نرا هه‌یئه‌تی مه‌رگ! هۆکاری ئه‌و کوشتاره زۆر لـه س ـه‌رانــی رێــژیــم و تــەنــانــەت هێندێک که‌سیش له ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و رێژیمه هۆکاری ئـــه‌و کــوشــتــاره ســامــنــاکــەیــان ده‌گــــه‌ڕانــــدەوە بــۆ عه‌مه‌لیاتی نیزامیی رێکخراوی مجاهیدین کە به ناوی «فروغ جاودان» کە لە سەرەتای گەالوێژی ١٣٦٧لە خاکی عێراقەوە بۆ سەر رێژیمی ئێران دەستی پێکرد .به‌اڵم هه‌م له روانــگ ـه‌ی مێژووییه‌وه ئه‌م بۆچوونه نادروست بوو ،هه‌م له روانــگـه‌ی ئه‌خالقی و مافی مرۆڤه‌وه ،ناره‌وایه که ئەو تاوانه ببەسترێتەوە بەم رووداوەوە. بــــــه پــــێــــی نـــــێـــــوه‌رۆکـــــی نــووســراوه و بیره‌وه‌ریی زۆر ل ـه زیــنــدانــیــانــی پێشوو ک ـه به جۆرێک له جۆره‌کان له چنگی هــەیــئــەتــی مــــه‌رگ رزگـــاریـــان بووه ،زۆر زووتر له‌و رێکه‌وته کوشتار و فشار دژی زیندانییه ســیــاســیــیــه‌کــان ده‌ســـتـــی پێ کــردبــوو .له راستیدا رێژیمی خومەینی هــه‌ر ل ـه س ـه‌ره‌تــای بـــەدەســـەاڵت گەیشتنیەوە بۆ له‌ناو بردنی موخالیفانی خۆی له هیچ کرده‌وه‌یه‌کی نامرۆڤانه شــه‌رمــی نـــه‌ده‌کـــرد .ئامانجی سەرەکی ئەوە بوو موخالیفانی نیزامه‌که‌ی بسرێتەوە .ئێعدامی زیندانیانی سیاسی لە ساڵەکانی ٦٠و ٦١ئـــەوە دەسەلمێنن کـــــە کــــــۆمــــــاری ئ ــی ــس ــام ــی هــەمــووکــات بــۆ لــەنــیــوبــردنــی موخالیفانی خــۆی دەســتــی لە هیچ جینایەتێک نــەگــێــڕابــۆوە.
سڕینەوەی موخالیفان ،ترس لە کۆتاییی شەڕی ئێران و عێراق بــوو .ســەرانــی رێژیم کۆتایی شەڕیان وەک پاشەکشەیەکی گەورە دەدی بۆ نیزامەکەیان. ئه‌وان پێیان وابوو موخالیفانی کــۆمــاری ئیسالمی به ئاسانی ده‌تــوانــن ب ـه قــازانــجــی خۆیان له‌م رووداوه که‌ڵک وه‌ربگرن. به خه‌یاڵی خۆیان به‌م شێوه‌یه
عــیــبــره‌ت بــۆ خـه‌ڵــكــانـی‌تــریــش. ئـــەو ئــێــعــدامــکــراوانــە جــگ ـه له چ ـه‌نــد كـه‌ســێــكــیــان كــه پێشتر حــوكــم ـی ئــێــعــدامــیــان هــه‌بــوو، زۆربـــه‌یـــان تــەنــانــەت مـــاوه‌ی مــه‌حــکــوومــه‌تــه‌کــه‌یــان تــێــپـه‌ڕ کـــردبـــوو و لــە چــاوەڕوانــیــی ئازادبوون دا بوون .پاشان به ش ـه‌و به كۆمه‌ڵ ته‌رمه‌كانیان ل ـه گ ــۆڕه بێ‌ناو‌ونیشانه‌كاندا
پێکه‌وه که‌وتنه خۆ بۆدیتنه‌وه‌ی شوێنی ناشتنه‌که‌یان .گۆرستانی خاوه‌ران و هه‌ڵدانه‌وه‌ی گۆره‌کان ل ـه‌الی ـه‌ن سه‌گه برسییه‌کان و شوشتنه‌وه‌ی زه‌وی به ئاوی بــاران و ده‌رکه‌وتنی ئێسک و پرووسکی ئه‌و ئێعدامکراوانه، رووداو و به‌سه‌رهاتێکی زۆر تاڵ و به‌ئازاری دەرخست .بەم جۆرە بە هەزاران کەسی بێتاوان
ویستیان بۆ هه‌میشه حیسابی خــۆیــان لـه‌گـه‌ڵ ن ـه‌یــاران ت ـه‌واو بــکــه‌ن .بــۆیــە خــومــەیــنــی ئــەم پیالنەی داڕشت بۆ لە ناوبردنی بەکۆمەڵی زیندانیانی سیاسی. رێـــژیـــمـــی خ ــوم ــەی ــن ــی بــۆ چاوترسێن كردنی موخالیفانی خــــۆی هــــــــه‌زاران كـــه‌ســـی له
ده‌خستنه بن گڵه‌وه بۆ ئه‌وه‌ی ئــــاســــه‌واری ئـــەو جــیــنــایـه‌تـه سامناکە بشاردرێته‌وه. ئاشکرابوونی ئەو جینایەتە ه ـه‌ر له بـه‌هــاری 1367ه‌وه چاوپێکه‌تنی بنه‌ماڵه‌کان لهگهڵ رۆڵــه‌کــانــیــان راگـــیـــرابـــوو .له بنه‌ماڵه‌ی مانگی خه‌رماناندا زیندانییه‌کان ده‌نگۆی زۆریان له باره‌ی کاره‌ساتێکه‌وه بیستبوو، ئـه‌وان نه‌یان ده‌زانــی چ بکه‌ن، باوه‌ڕ بکه‌ن یان نا؟ له ناباوه‌ڕی و دڵــه خــورپــه و نــیــگـه‌رانـی‌دا مــابــوونــه‌وه ،ئــاخــر زۆرب ـه‌یــان ئــازیــزانــیــان پێشتر محاکمه کرابوون و هۆکارێک نه‌بوو بۆ ئه‌وه‌ی که ئه‌وانه ئێعدام بکرێن، لێیان روون نه‌بوو ،به‌تایبه‌ت که نه ته‌رمه‌کانیان ده‌دراوه به بنه‌ماڵه ،نه شوێنی ناشتنیان دیار بوو .پاشان له ئاخری مانگی خــــه‌زه‌ڵــــوه‌ردا چــاوپــێــکـه‌وتــنــی بــن ـه‌مــاڵ ـه‌ی زیــنــدانــیــان کــه له به‌هاره‌وه راوه‌ستابوو ده‌ستی پێ کـــرده‌وه .ه ـه‌ر بنه‌ماڵه‌یه‌ک که ده‌چــوو بۆ چاوپێکه‌وتن و ئیتر زیندانییه‌که‌یان نه‌ده‌دیته‌وه، بۆی ده‌رده‌کـه‌وت که رۆڵه‌که‌ی نه‌ماوه .به‌تایبه‌ت که بنه‌ماڵه‌کان سوور بوون له‌سه‌ر سۆراغێکی رۆڵه‌کانیان .رێژیم رێگه‌یه‌کی دیــک ـه‌ی ن ـه‌بــوو بــۆئــه‌وه‌ی لێی راکات و ناچار بوو نیشانه‌یه‌ک بــــداتــــه‌وه پــێــیــان .ئــــه‌وه بــوو هێندێکیان جانتایەک که چه‌ند ورده که‌لوپه‌لێکی شەخسیی رۆڵەکانیانی تێدا بــوو پێیان ده‌درایـــــــه‌وه .بـــه‌م جـــۆره بــوو ده‌رکه‌وت چ کاره‌ساتێک رووی داوه .به‌شێکی زۆر له‌و بنه‌مااڵنه
بــە فــتــوای کــەســێــک کــە خــۆی بــە رێــبــەری «مستضعفان»ی جیهان دەزانی! و لە دادگایەکی رواڵــەتــی و چــەنــد خــولــەکـی‌دا حــوکــمــی مــەرگــیــان بــەســەردا سەپا. دیــارە تا ئێستاش ژمــاره‌ی ئه‌و ئێعدامکراوانه بە روونی دیار نییه .تەنیا دێرێک له قسه‌کانی مونته‌زیری لەم پێوەندییەدا که بۆ خومه‌ینی نووسیوه بەسە بۆئەوەی گەورەیی کارەساتەکە نیشان بدا .له 9ی گه‌الوێژدا که 4رۆژ دوای فتواکه‌ی خومه‌ینی و 3رۆژ دوای ده‌ستپێکردنی ئــێــعــدامـه‌کــانـه مــونــت ـه‌زیــری بۆ خومه‌ینیی نووسیوه« :به‌هه‌ر حـــاڵ ئــێــعــدامــی چــه‌نــد هـــه‌زار ک ـه‌س لـه م ــاوه‌ی چه‌ند رۆژدا کاردانه‌وه‌یه‌کی باشی نابێ و بـــه‌دوور ل ـه هه‌ڵه نــابــێ» .ئه‌و دێــــره بــە جــۆرێــک گ ـه‌وره‌یــی کاره‌ساته‌که نیشان ده‌دا .بۆیه مونته‌زیری ده‌ی ـه‌وێ خومه‌ینی له‌و هه‌ڵه‌یه ئاگادار بکاته‌وه. ...ئــه‌وه‌ی گرنگه ئه‌وه‌یه که ئ ـه‌م کاره‌ساته گ ـه‌وره‌ی ـه نابێ ته‌نیا و ته‌نیا له الیه‌ن بنه‌ماڵه‌ی ق ــورب ــان ــی ــی ــانــه‌ک ــانــه‌وه یـــادی بــکــرێــتـه‌وه .پێویستە هه‌موو الیه‌ک هه‌وڵ بدەن ئه‌و جینایه‌ته‌ی خومه‌ینی و رێــژیــم ـه‌ک ـه‌ی که ئێستاش بـه شێوەیەکی دیکه دژی ئــازادیــخــوازانــی ئــێــران و کوردستان هه‌ر به‌رده‌وامه ،له بیرو زه‌یــنــی ئ ـه‌و خه‌ڵکه‌ی که له ئێراندا دهژین نه‌سڕێته‌وه و له‌بیر نه‌کرێ و داوا لە کۆڕو کــۆمــەڵــە جیهانییەکانی مافی مــرۆڤ بکرێ ئــەو رێژیمە بە
ل ه هه‌ر کات و ساتێکدا ئه‌و مــه‌ســه‌لــه‌یــ ه ب ــە زیــنــدوویــی رابــگــرێ بــۆ بـــه‌دوادا چــوون و لێپرسینهوه و زیندوو راگرتنی یــادی ئــەو شەهیدانە ،پشتی بنەماڵەکانیان بگرن .گرنگ نی ه ئـه‌و قوربانییانه سه‌ر ب ـ ه چ ئــیــدئــۆلــۆژی و فکرێک بـــوون ،ه ـه‌مــوو ئ ـه‌وان ـ ه پێش ئــه‌وه‌ی ئه‌ندامی رێکخراوێک بن ئینسان بوون و ب ه ناحه‌ق
تەنانەت ماوه‌ی مه‌حکوومه‌ته‌که‌یان تێپه‌ڕ کردبوو و لە چاوەڕوانیی ئازادبوون‌دا بوون .پاشان ب ه شه‌و ب ه كۆمه ڵ ته‌رمه‌كانیان ل ه گۆڕ‌ه بێ‌ناو‌ونیشانه‌كاندا ده‌خستن ه بن گڵه‌وه بۆ ئه‌وه‌ی ئاسه‌واری ئەو جینایه‌ته سامناکە بشاردرێته‌وه. نــەیــانــدەزانــی لــێــســەنــدنــەوەی ژیـــان ،یــان درێـــژه‌ی ژیانیان پێوه‌ندی به‌و واڵمانەوە ده‌بێ که ده‌یده‌نه‌وه به پرسیارەکانی هــه‌یــئــه‌تــی هـــه‌ڵـــبـــژێـــردراوی
ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی وه‌کــوو ئه‌رکێکی گرنگ ل ه سه‌ریه‌ت ی
ئەو ئێعدامکراوانە جگ ه ل ه چه‌ند كه‌سێكیان ك ه پێشتر حوكم ی ئێعدامیان هه‌بوو ،زۆربه‌یا ن
ئــــەو کـــوشـــتـــارەش درێـــــژەی هەمان ئەو ئێعدامانە بوون کە لــەســەرەتــای دەسەاڵتەکەیەوە دەس ــت ــی پ ــێ کـــردبـــوو .ب ــەاڵم بــــیــــانــــووی ئــــەمــــجــــارەی بــۆ
هۆی کردەوە نامرۆڤانەکانیەوە مــەحــکــووم بــکــەن و چــی دیکە رێگە نەدەن کۆماری ئیسالمی ئاوا بە ئاسانی گیانی ئینسانە شــەریــف و ئــازادیــخــوازەکــانــی ئێران بستێنێ. مــــــه‌ودای ئــــه‌و کــوشــتــاره گــه‌وره‌یــه ل ـه‌گ ـه‌ڵ ئ ـه‌مــڕۆ که‌م
ژن و پــیــاوی ئ ــازادی ــخ ــوازی ئـــێـــرانـــی قــــەاڵچــــۆکــــردن بــۆ ئــه‌وه‌ی ده‌نگی ئــازادیــخــوازی‌‌و جــیــابــیــری بــێــده‌نــگ بــك ـا و بە نــیــازی ئـــەوەی ببێته ده‌رســی
گیانیان لێ سه‌ندراوه نیه و زۆر ل ـه‌وان ـه‌ی شاهیدی کاره‌ساته‌که یــان خوڵقێنه‌ری کاره‌ساته‌که بوون خه‌ریکه ژیان به‌جێدێڵن و له‌جێیان نه‌وه‌یه‌کی نـــوێ کــه ک ـه‌مــتــر ئــاگــایــان له روودانــــــی ئـــه‌و جــیــنــایــەتــەیــە، هاتوونه‌ته ژیانه‌وه ،به تایبه‌تی ئ ـه‌و رێژیمه‌ی که خوڵقێنه‌ری ئه‌و کاره‌ساته نامرۆڤانه‌یه بوو هــه‌ر ل ـه ده‌ســــه‌اڵت دایـــه و بۆ سڕینه‌وه‌ی جینایه‌ته‌که هه‌موو هه‌وڵێکی بۆ ئه‌وه‌یه رووداوی کوشتاری 67بسرێته‌وه یان هه‌ر نه‌بێ بچووک بکاته‌وه. ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی وه‌کوو ئه‌رکێکی گرنگ لـه سه‌ریه‌تی ل ـه هــه‌ر کــات و ساتێکدا ئه‌و مـــه‌ســـه‌لـــه‌یـــه بـــە زیـــنـــدوویـــی رابــگــرێ بــۆ بـــه‌دوادا چــوون و لێپرسینهوه و زیندوو راگرتنی یـــادی ئ ــەو شــەهــیــدانــە ،پشتی بنەماڵەکانیان بگرن .گرنگ نیه ئه‌و قوربانییانه سه‌ر به چ ئیدئۆلۆژی و فکرێک بوون، هــه‌مــوو ئــه‌وانــه پــێــش ئـــه‌وه‌ی ئه‌ندامی رێکخراوێک بن ئینسان بـــوون و ب ـه نــاح ـه‌ق گیانیان لــێ ســه‌ن ــدراوه ،بــۆ دیتنه‌وه‌ی راس ــت ــی ــیــه‌ک ــان و ریــســوایــی خــوڵــقــێــنـه‌رانــی ئـــه‌و جینایه‌ته دڕندانه‌یه پێویسته هاوکار و یــاریــده‌ده‌ری یه‌کتر بن ،تاکوو جارێکی دیکه کاره‌ساتی له‌م شێوه‌یه له مێژووی مرۆڤایه‌تیدا دووباره نه‌بێته‌وه.
2
هەواڵ‌و راپۆرت
١٦ی خەرمانانی ٧ _ ١٣٩٤ی سێپتامربی ٢٠١٥
ژماره٦٦٣ :
رۆژنامەی
کۆبوونەوەیەک بۆ باس لەسەر باسەکانی پلینۆمی سێزدەیەمی حیزبی دیموکراتی کوردستان کــــاک خــالــیــد عــــه‌زیــــزی ،ســکــرتــێــری گشتیی حیزبی دێــمــوکــڕاتــی کــوردســتــان ل ه کۆبوونه‌وه‌یه‌کدا ک ه بۆ بــاس ل ه سه‌ر باسه‌کانی پلینۆمی سێزده‌هه‌می کۆمیته‌ی ن ــاوه‌ن ــدی ــی حــیــزب پــێــکــهــاتــبــوو ،بــڕیــارو پ ـه‌س ـه‌نــدکــراوه‌کــانــی ئــه‌و پلینۆمه‌ی شی کرده‌وه. لــــه‌و کــــۆبــــوونــــه‌وه‌یــــه‌دا کـــه ڕۆژی چوارشه‌ممه١١ ،ی خه‌رمانان به‌به‌شداریی ســـه‌دان ک ـه‌س لـ ه کـــادرو پێشمه‌رگه‌کانی ت گیرا ،سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکڕا حیزبی دێــمــوکــراتــی کــوردســتــان سـه‌ره‌تــا ســـاوی بــۆ ئــه‌و ســـه‌دان پێشمه‌رگه‌یه‌ی حیزب نارد ک ه ل ه نێوخۆی واڵت‌و ل ه ناوچ ه سنوورییه‌کانی کــوردســتــانــدا تێکۆشانی حیزبیی خــۆیــان بــه‌ڕێــوه‌ده‌بــه‌ن‌و؛ پاشان تیسکی خست ه سه‌ر ئه‌و باس‌و بابه‌تانه‌ی ل ه پلینۆمی سێزه‌ده‌هه‌می کۆمیته‌ی ناوندی‌دا کــاریــان له‌سه‌ر ک ــراوه‌و بڕیاریان له‌سه‌ر دراوه. سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان ل ه سه‌ره‌تای باسه‌که‌ی‌دا ئاماژه‌ی ب ه قوڵبوونه‌وه‌ی ق ـه‌یــران‌و بشێوی‌یه‌کان ل ه ناوچه‌ی ڕۆژهـه‌اڵتــی نێوه‌ڕاست کردو گوتی ل ه کاتێکدا زلهێزه جیهانی‌و واڵت ه
ناوچه‌ییه‌کان هه‌ر یه‌که‌و به‌پێی سیاسه‌ت‌و تــوانــای خ ــۆی لــه هــه‌وڵــی ئـــــه‌وه‌دان ئـه‌و ئاڵوگۆڕان ه ب ه قازانجی خۆیان بقۆزنه‌وه، کوردیش له‌و ناوچه‌ی ه خاوه‌ن پێگه‌و جێگه‌ی تایبه‌تیی خۆیه‌تی‌و له‌و هاوکێشانه‌دا ده‌وری سه‌ره‌کی ده‌بینێ. کاک خالید عه‌زیزی ب ه تیشک خستن ه
هــه‌روه‌هــا پێوه‌ندییه‌کانی کـــوردو تــورک ل ـه‌و واڵتـ ـهدا نییه‌و؛ الیـه‌نـ ه سیاسییهکانی ه ـه‌رێــمــی کــوردســتــانــیــش ده‌بـــێ ل ـ ه بیری چاره‌سه‌رێکی درێژخایه‌ن‌و یه‌کالکه‌ره‌و ه بۆ کۆتاییهێنان ب ه ناکۆکییه‌کانیان له‌سه‌ر پرس ه سیاسیو ئیدارییه‌کاندا بن‌و نه‌هێڵن ئه‌و هه‌ل ه مێژوویی‌و پڕبایه‌خه‌ی بۆ کورد
ســـه‌ر دوایـــیـــن ڕووداوه‌کـــــانـــــی هـه‌رێــمــی کوردستان ،باکوورو خۆراوای کوردستان ک ه ل ه پلینۆمدا تاوتوێ کراوه ،خوێندنه‌وه‌و سیاسه‌تی حیزبی دێموکڕاتی ب ه نیسبه‌ت ئه‌و ئاڵوگۆڕان ه شی کرده‌وه .له‌و پێوه‌ندییه‌دا ئاماژه‌ی به‌وه‌دا ک ه ده‌ستپێکردنه‌وه‌ی شه‌ڕ ل ه تورکی ه ل ه به‌رژه‌وه‌ندیی پڕۆسه‌ی ئاشتی‌‌و
ل ه باشووری کوردستان هه‌ڵکه‌وتووه ،له‌بار بچێ. باس ل ه پرس ه سیاسییهکانی نێوخۆی ئێران‌و ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان ،ب ه تایبه‌ت ئاڵوگۆڕه‌کان دوای ئیمزاکردنی ڕێککه‌وتنی ئــه‌تــومــی‌و هـــه‌روه‌هـــا ه ـه‌ڵــبــژاردن ـه‌کــانــی داهــاتــووی مه‌جلیس دوو ت ـه‌وه‌ری دیکه‌ی
باسه‌که‌ی سکرتێری گشتیی حیزب له‌و کۆبوونه‌وه‌یه بوون. ک ــاک خــالــیــد عــه‌زیــزی لـ ـه‌و ب ـه‌ش ـ ه ل ه قــس ـه‌کــان ـی‌دا بــ ه لــێــکــدانــه‌وه‌ی چ ـه‌نــدی‌و چۆنیی گرینگیی کێشه‌ی ئه‌تومیی ئێران بــۆ کــۆمـه‌اڵنــی خه‌ڵکی کــوردســتــان گوتی ڕێککه‌وتن یــان ڕێکنه‌که‌وتن لـه‌سـه‌ر ئه‌و په‌روه‌نده‌ی ه لهگهڵ ئێران گۆڕانێکی زۆر ل ه چوارچێوه‌ی خه‌بات‌و پڕۆژه‌کانی ئێمه‌دا پێک ناهێنێ ،بــه‌اڵم بێگومان ئـه‌گـه‌ر ئه‌و ڕێککه‌وتن ه ل ه هه‌موو ڕه‌هه‌نده‌کانی خۆیدا ب ه ئاکام بگا‌و ئه‌گه‌ر کۆماری ئیسالمی بیهه‌وێ، ده‌کــرێ شوێن له‌سه‌ر ژیانی خه‌ڵکیش‌دا دابنێ‌و ئێمه‌ش ده‌بێ ل ه داهاتوودا زۆرتر له‌سه‌ر ئه‌و داخواز ه مه‌ده‌نی ،دێموکڕاتیک‌و سیاسییانه‌ی خه‌ڵک کار بکه‌ین ک ه ده‌یان ساڵ ه له‌الیه‌ن کۆمه‌ڵگای جیهانییه‌و ه پشتگوێ خراوه ،وه‌ک پرسی کوردو ماف ه مه‌ده‌نی‌و سیاسییهکانی خه‌ڵک له کوردستان‌و ئێران. سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان له‌و به‌ش ه ل ه قسه‌کانیدا باسی ل ـ ه پێناسه‌ی جــیــاوازی پــرســی کـــورد ل ه ئێران ل ه چاو نه‌ته‌وه‌کانی دیکه‌ی کردو ل ه ژێــر تروسکایی ڕۆڵــی کــورد ل ه ناوچه‌ی ڕۆژه ـه‌اڵتــی نێوه‌ڕاست ،خوێندنه‌وه‌ی بۆ
پێگه‌ی بزووتنه‌وه‌ی کوردو پرسی کورد ل ه ئێران کرد. هه‌ڵسه‌نگاندنی پلینۆمی سێزده‌هه‌می حیزبی دێموکڕاتی کوردستان بۆ خه‌بات‌و تێکۆشانی حیزب‌و شیکردنه‌وه‌ی زیاتری جــمــوجــۆڵــی ئـــه‌م دوایـــیـــانـــه‌ی حــیــزب ل ه نــێــوخــۆی واڵت‌و نــاوچ ـ ه سنوورییه‌کان، پ ــرس ــی هـ ـه‌ڵ ــب ــژاردنـ ـه‌ک ــان ــی داهــــاتــــووی مه‌جلیس‌و چۆنیه‌تیی خوێندنه‌وه‌ی حیزب بۆ به‌شداریی چــاالک ل ـه‌و هه‌ڵبژاردن ه ل ه ڕاســتــای هێنانه‌گۆڕێی ویست‌و داواکــانــی خه‌ڵک ،پرسی گرتنی کۆنگره‌ی داهاتووی حــیــزب‌و چۆنیه‌تیی ئــامــاده‌کــاریــیـه‌کــان بۆ ئ ـه‌و کۆنگره‌یه‌و ه ـه‌روه‌هــا چه‌ند باسێکی نــێــوخــۆیــی‌و ت ـه‌شــکــیــاتــی تـ ـه‌وه‌ره‌ک ــان ــی دیکه‌ی باسه‌که‌ی کاک خالید عه‌زیزی له‌و کۆبوونه‌وه‌یه بوون.
یادی ٧٠ساڵەی دامەزرانی حیزبی دێموکراتی کوردستان لە دەرەوەی واڵت فێنالند ڕێوڕه‌سمی یادی ٧٠ساڵەی دامەزرانی حیزبی دێموکراتی کوردستان لە واڵتی فینالند بەڕێوەچوو. ڕۆژی شــەمــمــە ٢٩ی ئــاگــووســتــی ٢٠١٥ی لە دەڤــەری تــوورکــۆ،ی واڵتــی فینالند ،یــادی ٧٠ساڵەی دامەزرانی حیزبی دێموکراتی کوردستان به‌رزو پیرۆز ڕاگیرا .بڕگەی یەکەمی ئەو یادە ،سەرەتا بەسروودی نەتەوایەتیی ئەی رەقیب دەستی پێکرد .دواتر خولەکێک بێ دەنگی بۆ بەڕز راگرتنی یادی شەهیدانی گەل و حیزب لە الیەن بەڕێوەبەری بەرنامەکە ،ئازاد شێخییەوە ڕاگەیێندرا .پاشان ٧٠مۆمی تەمەنی پڕ لە شانازی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان لە ژێر لۆگۆی ٧٠ساڵە‌دا
هەڵکرا. لە بڕگەی دووهەمی بەرنامەکەدا ،په‌یامی کۆمیتەی حیزبی دێمۆکڕاتی کــوردســتــان -کۆمیتەی فینالند، خوێندنەوەی ناوی ئەو حیزب و ڕێکخراوە دۆست و هاوپەیمانانەی کە پەیام و بروسکەی پیرۆزباییان بەو بۆنەیەوە ناردبوو درێژە بە یاد کردنەوەکە درا. لــە به‌شێکی دیــک ـه‌ی ئــه‌م ڕێــوڕه‌ســمــه‌دا ،کەریم ڕەســووڵــی بــەرپــرســی کۆمیتەی فــیــنــانــد،ی حیزبی دیموکراتی کــوردســتــان بابه‌تێکی س ـه‌بــاره‌ت بـ ه ٢٥ گەالویژی ١٣٢٤پێشکەش کرد. دوایین بڕگەی ئه‌م ڕێوڕه‌سم ه بۆ مۆسیقا و ئاوازی هونەرمەندانی خەباتکار و دەنگ خۆش ناسر رەزازی، رەشید فەیزی نیژاد و فەرهاد ئاالنی بە هاوکاری کۆڕی مۆسیقی تەرخان کرابوو
ئاڵمان ڕێوڕه‌سمی یادی ٧٠ساڵەی دامەزرانی حیزبی دێموکراتی کوردستان لە واڵتی ئاڵمان بەڕێوەچوو. رۆژی شەممە رێکەوتی ٣١ی گه‌الوێژ ،ئەندامان، الیەنگران و دۆستانی حیزب لە واڵتانی ئاڵمان ،هولەند، بلژیک ،فەرانسە ،سویس و ئوتریش رێوڕه‌سمێکیان به
درێژەی
راگه‌یاندراو سه‌باره‌ت به به‌ڕێوه‌چوونی پلینۆمی سێزده‌هه‌می کۆمیته‌ی ناوه‌ندی گرینگترین به‌شی راپۆرتی کۆمیته‌ی ناوه‌ندی بۆ بارودۆخی رۆژهه‌اڵتی کوردستان و خه‌باتی گه‌له‌که‌مان له‌و پارچه‌یه‌ی کوردستاندا ته‌رخان کرابوو. له‌و به‌شه‌دا وێڕای ئاوڕدانه‌وه له پاشخانی مێژوویی دۆخی ئێستای رۆژهه‌اڵتی کوردستان چ له گۆشه‌نیگای سیاسه‌تی به‌رده‌وامی سه‌رکوت و هه‌اڵواردن له‌الیه‌ن رێژیمه‌وه و چ له گۆشه‌نیگای کێشه و که‌موکوڕییه نێوخۆییه‌کانی بزوتنه‌وه‌ی کورد له رۆژهه‌اڵتی کوردستانه‌وه ،له حه‌فتا ساڵه‌ی دامه‌زرانی حیزبی دێموکڕاتی کوردستاندا ئاوڕ له رابردووی پڕ له هه‌وراز و نشێوی خه‌بات و تێکۆشانی ئه‌و حزبه درابۆوه و دووره‌دیمه‌نه‌کانی خه‌باتی له‌مه‌ودوای حیزب و رێکاره‌کانی بووژاندنه‌وه‌ی ههرچی زیاتری تێکۆشانی مه‌یدانی و فره‌ڕه‌هه‌ندی ئه‌و حیزبه هه‌ڵسه‌نگێندران .هه‌ر له‌و چوارچێوه‌یه‌شدا ئه‌زموونی چه‌ند مانگی رابردووی جێگیربوونه‌وه‌‌ی پێشمه‌رگه‌کانی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان له‌سه‌ر سنووره‌کان و به‌رده‌وامیی حزووریان له نێوخۆی رۆژهه‌اڵتی کوردستان به‌رز نرخێندرا و وێرای ساڵو و ده‌ستخۆشی له فه‌رمانده‌ران و کادر و پێشمه‌رگه‌کانی حیزب رێگاکانی قووڵکردنه‌وه و زیاتر به به‌رهه‌م
کردنی ئه‌م ده‌وره نوێیه له جوڵ ه و تێکۆشانی خه‌باتگێڕانی دێموکڕات قسه‌یان له‌سه‌ر کرا. بڕگه‌ی دواتری کاره‌کانی پلینۆم بۆ باس و گفتگۆ له‌سه‌ر ئاماده‌کارییه‌کانی به‌ستنی کۆنگره‌ی شازده‌هه‌می حیزبی دێموکڕاتی کوردستان ته‌رخان کرابوو .له‌و بڕگه‌یه‌دا ،پاش ئه‌وه‌ی کۆمیته‌ی ئاماده‌کاری کۆنگره راپۆرتی کاره‌کانی تا ئێستای له‌و پێناوه‌دا خسته‌ڕوو، له‌سه‌ر کۆمه‌ڵێک بابه‌تی پێوهندیدار به کاتی به‌ستنی کۆنگره ،به‌رچاوڕوونیی پێویست بۆ ناوه‌رۆکی راپۆرتی کۆمیته‌ی ناوه‌ندی بۆ کۆنگره ،کاره‌کانی هه‌یئه‌تی پێداچوونه‌وه‌ی به‌رنامه و پێڕه‌و ،ورده‌کارییه‌کانی به‌ستنی کۆنفرانسه‌کانی پێش کۆنگره و هتد هاتنه به‌ر باس و کۆمیته‌ی ناوه‌ندی له‌باره‌یانه‌وه‌ی کۆمه‌ڵێک راسپارده‌ی بۆ هه‌نگاوه‌کانی له‌مه‌ودوا دایه ده‌فته‌ری سیاسیی حیزب. دوایین بڕگه‌ی کاره‌کانی پلینۆمی سێزده‌هه‌می کۆمیته‌ی ناوه‌ندیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان تایبه‌ت بوو به تاوتوێ کردن و بڕیاردان له‌سه‌ر کۆمه‌ڵێک بابه‌تی ته‌شکیالتی و هه‌روه‌ها کۆمه‌ڵێک راسپارده‌ی پێوهندیدار به باشتر کردنی کاروباری هێندێک له ئۆرگان و بواره‌کانی کار و تێکۆشانی حیزب په‌سند کران.
بۆنەی ٢٥ی گەالوێژ٧٠ ،هەمین ساڵڕۆژی دامەزرانی حیزبی دێموکرات لە شاری کوڵن،ی ئالمان پێک هێنا. رێوره‌سمه‌ک ه سـه‌ره‌تــا به ســرودی نەتەوایەتی ئەی رەقیب و دواتر به راگرتنی یه‌ک خوله‌ک بێده‌نگی بۆ گیانی پاکی شه‌هیدان دەستی پێکرد .دواتر له الیه‌ن به‌ڕێوه‌به‌رانی رێوره‌سمەکە زاهید شاعیری و سه‌یران بایه‌زیدحوسێنی ،داوا لە کاک جەلیل گادانی تێکۆشه‌ری لەمیژینەی حیزب و راوێژکاری ده‌فته‌ری سیاسی حدک کرا بۆ کردنه‌ەوەی ڕێوڕەسمە چەند وتەیەک پێشكەش بکا .پاشان هاورێ حسن رستگار تێکۆشه‌ری دێرین و مــوشــاوەری دفــتــەری سیاسی حیزبی دێموکراتی کوردستان به بۆنەی ٢٥ی گەالوێژ وتارێکی سیاسی پیشکه‌ش کرد .کاک حه‌سه‌ن له وتاره‌که‌ی خۆیدا ،وێڕای پیرۆزبایی ئــەو ڕۆژە مەزنە بە خەڵکی کوردستان، بنەماڵەی شەهیدان ،بەندکراوانی سیاسی و هەموو ئەندامان ،کادر و پێشمەرگەکانی حیزب ،ئاوڕێکی وردی لە مێژووی پڕ لە هەوراز و نشێوی ٧٠ساڵ خەباتی حیزبی دیموکراتی کوردستان دای ــەوە .بەڕێزیان لە وتارەکەی دا ئاماژه‌ی به چه‌ند قۆناغ جیاواز لە مێژووی سیاسی حدک کرد و خاڵە بە هێز و الوازەکانی ئەو مێژووە پیرۆزەی هێنایە بەرباس .له کۆتایی وتەکانی دا بەڕێز ڕەستگار ئاماژه‌ی به باروودۆخی ئێستاکه‌‌ی
رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست به گشتی و دۆخی رۆژهه‌اڵتی کوردستان و ئێران به تایبه‌تی کرد .به‌شێکی دیکه‌ی رێوڕه‌سمه‌ک ه تـه‌رخــان کــرابــوو بۆ په‌یامی حیزب و رێکخراوه کوردستانی ،ئێرانی و ئاڵمانییه‌کان که له‌م به‌شه‌دا سوڵتان گــواڵوی به‌رپرسی کومیته‌ی ئاڵمان وێــڕای بە خێرهێنانی میوانه‌کان ،به هۆی که‌مبوونی کــات ،تەنیا ئــامــاژه‌ی بــه نێوی نوێنه‌رایه‌تی حیزب رێکخراوه‌کانی بـه‌شــدار له رێــوڕه‌ســمـه‌کـه‌دا کــرد .له به‌شێکی دیکه‌ی رێوڕه‌سمدا ئه‌برێزه حوسێنی ئه‌ندامی یه‌کیەتیی الوانــی دێموکراتی رۆژهه‌اڵتی کوردستان، په‌یامی هاوبه‌شی یه‌کیەتییەکانی ژنــان و الوان له ده‌ره‌وه‌ی واڵتی خویندنه‌وه .به‌شی کۆتایی به‌رنامه‌که ته‌رخان کرابوو بۆ به‌شی هونه‌ری و شادی به‌شدارانی ڕیوڕه‌سمی یــادی دامـه‌زرانــی حه‌فتا ساڵه‌ی حدک له شاری کۆڵنی ئاڵمان.
ڕۆڵەکانی دێموکرات پەالمارێکی هێزەکانی ڕێژیمیان بۆ سەر خۆیان تێک شکاند ئێوارە درەنگانی دوێنێ سێشەممە١٠ی خەرمانان ( ١ی سێپتامبری )٢٠١٥هێزێکی هــاوبــەش لــە تــێــکــۆشــەرانــی دیــمــوکــرات و پــارێــزەرانــی ڕۆژهــەاڵتــی کوردستان کە لە ناوچەی ڕەبەت و لە نێو ئاوایی و دەوروبەری گــونــدی سیسێری نــاوچــەی ڕەب ــەت بــوون، کەوتنە بەر پەالماری هێزێکی زۆری ڕێژیم پێکهاتوو لە جاش و پاسدار کە بە زیاتر لە ١٠ تویوتا و ماشێنی هەڵگری چەکی جۆراوجۆر خۆیان گەیاندبووە دەوروبەری ئاوایی. تێکۆشەرانی دیموکرات لە گەڵ بەشێکی بــەرچــاو لە خەڵکی ئــاوایــی سیسێر لە بەر دەرگــای مزگەوت خەریکی هەواڵپرسی و قسە و باس و دیدار نوێکردنەوە بوون کە پەالماردەران ،دەستڕێژیان لە سەنگەرەکانی دیدەبان و نیگابانەکانی هێزی پێشمەرگە لە دەرەوەی ئاوایی کرد .پارێزەرانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان و پێشمەرگە گیانلەسەردەستەکان ک ــە ب ــە وشــیــاریــیــەوە جــمــوجــۆڵــی هــێــزی پــەالمــاردەریــان گرتبووە ژێــر چــاوەدێــری، گــــورج لــێــیــان وەدەســـــت ه ــات ــن .جـــاش و پاسدارەکان کە لە هەمووە میحوەرەکانەوە لە گەڵ ئاگری بێئەمانی چەکی پێشمەرگەکان
بەرەوەڕوو بوون ،خۆیان رانەگرت و ناچار بە پاشەکشە بــەرەو سوێروێ و نستان و ماوەڵۆ بوون و رۆڵەکانی دیموکراتیش بە ساڵمەتی لە شوێنی تێکهەڵچوونەکە دوور کەوتنەوە.
بــە دوای ئــەم پاشەکشەیەی جــاش و پاسدارەکان و زەبــر وێکەوتنیان لە الیەن هێزی هاوبەشی پێشمەرگە و پارێزەرانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان ،تۆپخانەکانی ڕێژیمی کۆماری ئیسالمی بەرزایی و شێو و دۆڵ و مووچە و مەزراکانی سوێروێ ،نستان، گەنمان ،گۆڵێ و چەند گوندێکی دیکەی ئەم
ناوچەیان بە توندی دایە بەر ئاگر و ئاسن و زیانێکی زۆریان بەلێڕەوارەکانی ئەم دەڤەرە و رەز و باغ و مووچەی خەڵک گەیاند. شایانی باسە بە گوێرەی زانیارییەکان لەم شەرە دا ژمارەیەک لە بەکرێگیراوانی کۆماری ئیسالمی کــوژراون و ژمارەیەکیش بریندار بوون کە بە چەند ئامبوالنس گوێزراونەوە بۆ شاروچکەی ڕەبەت و شاری سەردەشت. نـــاوی دوو جــاشــی ن ــاس ــراوی نــاوچــە کە دەگوترێ یەکێکیان فەرماندەری ئەو هێزە پەالماردەدرە بووە ،لە نێو ناوی کوژراو و بریندارەکان دا هەیە کە پاش دڵنیابوونمان لە راستیی زانیارییه‌که ،لە هەواڵەکانی داهاتوو دا بە ئاگاداریی خەڵک و میدیاکان و بیرورای گشتیی دەگەیەنین. پێویستە بگوترێ جگە لە شەوی ڕابردوو ئــەمــڕۆش هەتا ئــامــادەکــردنــی ئــەم هــەواڵــە، تۆپخانەکانی کۆماری ئیسالمی کویستانەکانی نێوان ناوچەکانی مەهاباد و رەبەت بەتایبەتی بەرزاییەکانی کــاواڵن ،کــوران ،کانیەڕەش و گوندەکانی دەوروبەریان بە خەستی تۆپباران کردوە.
سەرکۆماری ئوتریش:
لە سەردانم بۆ ئێران ،پەروەندەی مافی مرۆڤ دێنمە بەرباس!
هاینزفیشێر ،سەرکۆماری ئوتریش رایگەیاند لە سەفەرەکەیدا بۆ ئێران ،مەسەلەی مافی مرۆڤ لەو واڵتە و بەتایبەت مەسەلەی ئێعدامەکان لەگەڵ بەرپرسانی ئێرانی باس دەکا. سەرکۆماری ئوتریش یەکەمین سەرکۆماری رۆژاواییە کە دوای زیاتر بە یەک دەیە سەردانی ئێران دەکا .سەرکۆماری پێشووی ئوتریش ،دوایین سەرکۆماری واڵتێکی رۆژاوایی بوو کە لە ساڵی ٢٠٠٤دا سەفەری ئێرانی کردبوو. فیشێر بڕیارە ٧تا ٩ی سپتامبر سەردانەکەی
دامه‌زرانی کۆماری کوردستان ل ه چوارچێوه‌ی ئێرانێکی دێموکراتیکی فیدراڵ‌دا
بکا و لەگەڵ حەسەن روحانی سەرکۆمار و محەمەدجەوادی زەریف ،وەزیری دەرەوەی ئێران دیدار و وتووێژ بکا. رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان لە بارەی پەروەندەی ئێران لە بواری مافی مرۆڤەوە رایگەیاندوە ،کە ژمارەیەکی یەکجار زۆر حوکمی ئێعدام لە ساڵی رابردوودا لە ئێران بەڕێوەچووە و رێژیمی ئێران بە بەلێنەکانی لە پێوەندی لەگەڵ پاراستنی مافەکانی نەتەوە جۆراوجۆرەکان لە ئێران پابەند نەبووە.
دووشەممە ١٦ی خەرمانانی ٧ _ ١٣٩٤ی سێپتامربی ٢٠١٥
ژماره٦٦٣ :
www.kurdistanukurd.com
هەناسەی پێشمەرگە ،ڕۆژهەاڵتی کوردستان دەبووژێنێتەوە راگه‌یاندراو سه‌باره‌ت به به‌ڕێوه‌چوونی پلینۆمی سێزده‌هه‌می کۆمیته‌ی ناوه‌ندی له رۆژه‌کانی ٢٩و ٣٠ی ئاگوستی ٢٠١٥ی زایینی ،کۆمیته‌ی ناوه‌ندیی حیزبی دێموکڕاتی کــوردســتــان ســێــزد‌ه‌هـه‌مــیــن پلینۆمی خــۆی به بـه‌شــداری ئه‌ندامان و جێگران و راوێژکارانی رێبه‌ریی حیزب به‌ڕێوه برد. پلینۆم سه‌ره‌تا به ساتێک بێده‌نگی بۆ رێزگرتن له شه‌هیدانی رێگای رزگاریی کوردستان ده‌ستی پێ کرد .پاشان ده‌ستووری کاری پلینۆم پاش باس و تاوتوێ کردن به په‌سند گه‌یشت. له بڕگه‌ی یه‌که‌می کاره‌کانی پلینۆمدا راپۆرتی سیاسیی هـــاوڕێ خالید ع ـه‌زیــزی سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان پێشکه‌ش کرا .ئه‌و راپۆرته که بۆ باس له دوایین رووداو و ئاڵوگۆڕه سیاسییهکانی نێوان دوو پلینۆم له‌سه‌ر ئاستی نێوده‌وڵه‌تی و ناوچه‌یی و نێوخۆیی و پرسی کورد و بزوتنه‌وه‌ی کورد له رۆژهه‌اڵتی کوردستان له‌و نێوه‌دا ته‌رخان کرابوو ،پاش باس و تاوتوێ کردن به په‌سندی پلینۆمی کۆمیته‌ی ناوه‌ندی گه‌یشت. خاڵه جه‌وهه‌رییه‌کانی ئه‌م راپۆرته پێوه‌ندییان ب ــه کــێــشـ ه و ک ـه‌مــوکــوڕیــی ـه‌کــانــی ســتــراتــژیــی نێوده‌وڵه‌تی له رووبه‌ڕووبوونه‌وه لهگهڵ قه‌یرانی ئه‌منیه‌تی له رۆژهـه‌اڵتــی نێوه‌ڕاست به‌تایبه‌تی پــاش سه‌رهه‌ڵدانی داع ــش ،کــاره‌ســاتــی مرۆیی سه‌رچاوه‌گرتوو له‌م قه‌یرانه و شوێنه‌واردانانی له‌سه‌ر نــاوه‌رۆکــی ده‌ســتــووری کــاری سیاسیی کۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی لـ ه مامه‌ڵه لـه‌گـه‌ڵ ئه‌م ناوچه‌یه‌دا ،رێککه‌وتنی ناوکی له‌نێوان ئێران و واڵتانی ٥+١و کاریگه‌رییه‌کانی ئه‌م رێککه‌وتنه له‌سه‌ر بواره‌کانی تری سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئێران به‌تایبه‌تی له ناوچه‌دا و هه‌روه‌ها له‌سه‌ر پرۆسه‌ی سیاسیی نێوخۆیی واڵته‌وه هه‌بوو. هــه‌ر لــه چــوارچــێــوه‌ی راپــۆرتــی سیاسیی پلینۆمدا به‌شێوه‌یه‌کی تایبه‌تی سه‌رنج درابووه ه ـه‌ڵــبــژاردن ـه‌کــانــی داه ــات ــووی ئــێــران و ره‌وتــه مه‌تره‌‌حه‌کانی نێو ئ ـه‌م پــرۆسـه‌یــه و ئـه‌گــه‌‌ر و ده‌رفه‌تی ئه‌وه که سه‌رباری نه‌بوونی به‌ستێنی به‌ڕێوه چوونی هه‌ڵبژاردنێكی سالم و دێموکڕاتیک له‌ژێر حاکمییه‌تی کۆماری ئیسالمیدا ،یارمه‌تی به‌وه بکرێ که کورد ئه‌م مه‌وعیده سیاسییه وه‌ک ده‌رفه‌تێکی دیکه بۆ هێنانه‌وه گۆڕ و زه‌قکردنه‌وه‌ی پرسی خۆیان به‌کار بێنێ ،تاوتوێ کرا و له‌سه‌ر پێویستی به‌دواداچوونی وردی ئه‌م پرسه جه‌خت کرایه‌وه. لــه به‌شێكی دیــک ـه‌ی راپ ــۆرت ــی سیاسییدا بارودۆخی پارچه‌کانی کوردستان و له‌نێو واندا به‌تایبه‌تی قه‌یرانی سیاسی و ده‌ستووریی ئێستای هـه‌رێــمــی کــوردســتــان و هــیــوا و چــاوه‌ڕوانــیــی ده‌رچــوونــی یـه‌كــگــرتــووانـه‌ی س ـه‌رکــردای ـه‌تــی و دامــه‌زراو ه سیاسییهکانی هه‌رێم له‌و قه‌یرانه و هه‌روه‌ها مه‌سه‌له‌ی ده‌ستپێکردنه‌وه‌ی شه‌ڕ له باکووری کوردستان و ئاکامه زیانبه‌خشه‌کانی ئه‌م ده‌وره نوێیه له گرژی بۆ شانسه‌کانی بردنه پێش و چــاره‌ســه‌ری پرسی کــورد لــه تورکیه که‌وتنه به‌رباس. ل٣
کوشتاری زیندانیانی سیاسی پەڵەیەک بە نێوچاوانی رێژیمی ئیسالمیی ئێرانەوە
٣
بزوتنه‌وه‌ی کورد و مافی ژن
٤
بۆم نه‌بوو لهگهڵ دایکم ب ه کوردی بدوێم لە درێژەی چاالکییەکانی سااڵنی ڕابردوو و لە ڕاستای بردنە پێشی سیاسەت و بەرنامەی ڕۆژهەاڵتتەوەرانە دا ،پێشمەرگەکانی حیزبی دیموکراتی کوردستان ئەمساڵ و لە ٧٠ساڵەی دامەزرانی حیزبی دیموکرات دا ،خەڵکی ڕۆژهەاڵتی کوردستانیان بە دیداری خۆیان گەشاندەوە. پێشمەرگەکانی حیزبی دیموکراتی کــوردســتــان ،ئەمساڵ هەر لە مانگی جۆزەردانەوە ،شانبەشانی جێگیر بوون لە ناوچە کوێستانی و سنوورییەکانی ڕۆژهەاڵت و هەرێمی کوردستان ،لە قوواڵیی چەندین ناوچەی ڕۆژهەاڵت ئامادە بوون و لە نزیکەوە لە گەڵ خەڵکی پێشمەرگەپەروەری کوردستان ،دیداریان نوێ کردەوە. تێکۆشان وچاالکیی سیاسی دەستەکانی کادر و پێشمەرگەی حیزب و دیدارنوێکردنەوەیان لە گەڵ پشتیوانانی هەمیشەیی خۆیان ،ئەگەر لە الیەکەوە بووە هۆی شادیی لە رادەبــەدەری خەڵکی ڕۆژهــەاڵتــی کــوردســتــان ،لە الیەکی دیکە بــووە هۆی
ترس و وەحشەتی هێزە سەرکوتکەرەکانی کۆماری ئیسالمی و دەستوپێوەندە خۆفرۆشەکانیان .بە تایبەتی دوای ئــەوەی پێشمەرگەکانی حیزب ،لە ١٠ی خەرمانان لە سیسێری ناوچەی ڕەبەت ،پەالماری جاش و پاسدارەکان بۆ سەر خۆیان بە توندی تێک شکاند. هاوکاری و هاوبەشیی پارێزەرانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان لە گەڵ دەستەکانی پێشمەرگە و پێشوازی و پشتیوانیی بێدریغی خەڵکی ناوچەکانی شنۆ ،نەغەدە ،پیرانشار ،سەردەشت ،ڕەبەت، بانە ،مەریوان ،مەهاباد و هەورامان لە ڕۆڵە پێشمەرگەکانیان ،هێزی پێشمەرگەی لە زەبر و پیالنەکانی دوژمن ،پاراست و جارێکی دیکە پتەویی پێوەندیی نێوان خەڵک و پێشمەرگەی سەلماندەوە.خەڵکی ناوچە جیاوازەکانی کوردستان لە دیــدار لە گەڵ تێکۆشەرانی دیموکرات دا ،داوای بەردەوامی ومانەوەی ڕۆڵە پێشمەرگەکانیان لە باوەشی خۆیان دا کردوە و هەناسەی پێشمەرگە لە سەر خاکی ڕۆژهەاڵتی کوردستانیان بە زیندووکەرەوەی خۆیان ناو بردوە.
٥
الپه‌ڕه‌ی نوێ
٦
چما شەڕ؟
١٠
لە حەوتووی رابردوودا زیاتر لە ٢١هەزار پەناخواز چوونەتە ئاڵمان لە حاڵێکدا زۆربــەی پەناخوازان لە رێگای مەجارستانەوە بەرەو ئوتریش و ئاڵمان دەڕۆن ،بەرپرسانی ئاڵمانی رایانگەیاندوە رۆژی شەمە و یەکشەممە دەیان هەزار پەناخواز چوونەتە نێو ئەو واڵتەوە. لە الیەکی دیکەوە کۆمەڵێکی زۆر لــــە خ ــەڵ ــك ــی ئــوتــریــش خۆبەخشانە بەرەو مەجارستان چـــوون بــۆ یــارمــەتــیــدانــی ئــەو پەناخوازانە و ئاو و خۆراکیان بۆ بردوون و بە ماشێنی خۆیان رایانگوێزتوون بەرەو ئوتریش. واڵتـــی ئــوتــریــش چــەنــد رۆژە حاڵەتی نائاسایی بۆ یارمەتیدان بە پەناخوازان راگەیاندوە. رەخنەگرانی دەوڵەت لە ئاڵمان ،ئانجیال مێرکێل سەدری ئەعزەمی ئەو واڵتەیان تاوانبار کردوە بەکردنەوەی سنوورەکان بەرووی ئەو هەموو پەناخوازودا کارێکی نادروست و مەترسیداری گرتۆتە پێش.
ئێرە «خاوەران»ە! گۆڕستانی بێناونیشانی هەزاران زیندانیی سیاسیی ئێران کە ساڵی ١٣٦٧لە الیەن رێژیمی کۆماری ئیسالمییەوە ئێعدام کران و بە کۆمەڵ کۆمەڵ خرانە ژێر خاکەوە.