ه تۆڕی جیهانیی ئینتێرنێت دا: ماڵپه‌ڕی ناوه‌ندیی حیزبی دێموکراتی کوردستان ،رۆژنامه‌ی «کوردستان» ل ئیمەیل و ته‌له‌فوونی ته‌شکیالتی نهێنی: +9647508578190 Tashkilat.kdp92@gmail.com
www.kurdistanukurd.com info@kurdistanukurd.org info@kurdistanukurd.com www.kurdch.tv Hotbird:6 13 MHz 11137 polarization: horezental-SR: 27500 - FEc : 3/4
به‌ڕێوه‌چوونی فستیڤاڵی به‌هاریی وێنه‌کێشانی مندااڵن ناوه‌ندی منداڵپارێزیی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان له چاالکییه‌کی وێنه کێشانه‌وه‌دا ده‌یان منداڵی ل ه ده‌وری یه‌ک کۆ کرده‌وه. رۆژی پێنجشه‌ممه11 ،ی بانه‌مه‌ڕ ناوه‌ندی منداڵپارێزیی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان ب ه به‌شداریی ده‌یان منداڵی که‌مپه‌کانی سه‌ر به حیزبی دێموکراتی کوردستان فستیڤاڵیکی گشتیی وێنه‌کێشانی وه‌ڕێ خست. له‌و چاالکییه‌دا مندااڵن خولیاو خۆزگەکانیان بە وێنە دەربڕی.
KURDISTAN The Official Organ Party of Kurdistan The Organ ofDemocratic Kurdistan Democratic Party-Iran - I ran
NO: 631 6 may 2014 No: 493 5 Sep 2008
به‌ر له مااڵوایی بۆ بەربەرکانی لەگەڵ بەرهەمهێنان‌و فرۆشتنی ماددەی شیشە ،هەڵمەتێکی گشتی پێویستە ماددە سڕکەرەکان ،هەر جۆرێکیان هەڵگری زیان‌و شوێنەواری ماڵوێرانکەری تایبەت بە خۆیانن .زیانی بەکارهێنانی ئەو ماددانە ،هەر بەبادانی سامان‌و دارایی بەکارهینەران‌و بنەماڵەکانیان نییە ،جەستە‌و رۆحی تووشبووانیش لە ئاکامی خواردن‌و کێشان‌و بەکارهێنانی ئەو ماددانەدا ،بەرە بەرە دادەفەتێن‌و وێران دەبن. شوێنەواری وێرانبوونی جەستە‌و رۆحی تووشبوانیش بناغەی بنەماڵەکانیان هەڵدەتەکێنێ. بەاڵم ئەمە هەمووی کارەساتەکە نییە .بوونی ڕیژەیەکی قادر وریا بەرچاو کەسی تووشبووی ماددە سڕکەرەکان لە هەر گوند‌و شارێک ،چوونە سەری ژمارەی بنەماڵە لێکهەڵوەشاوەکان‌و زیادبوونی ژنان‌و مندااڵنی سەرپەرست لەدەستچوو ،دەبن بە هەوێن‌و ماکەی زۆر کێشەی دیکە .جگە لەوەی زۆر نەخۆشی‌و کێشەی کۆمەاڵیەتی لە سەر زەمینەی بوونی ئەم هەمووە مرۆڤە لێقەوماوە سەرهەڵدەدەن‌و گەشە دەکەن ،کۆمەڵ لە تەواوەتیی خۆیدا گەشە‌و نەشە‌و زیندوێتیی خۆی لە دەست دەدا‌و ئەگەر ڕەوتەکە بەری پێ‌نەگیرێ ،پاش ماوەیەک کۆمەڵ نەخۆش دەکەوێ. ** کۆمەڵی ئێران ،لە سێبەری دەسەاڵتێکی دیکتاتۆرو توتالیتێر‌و بە هۆکاری سیاسی، فەرهەنگی ،ئابووری‌و کۆمەاڵیەتیی سەرچاوەگرتوو لە دەسەاڵتدارەتی‌و بەڕێوەبەرێتیی کۆماری ئیسالمیی ئێران ،لە ماوەی سێ دەیە‌و نیوی ڕابردوو دا ،ئیستیعدادی سەرهەڵدان و گەشەکردنی قەیران‌و کێشەی کۆمەاڵیەتیی جۆراوجۆری تێدا پێک هاتوە .بەاڵم ڕۆژهەاڵتی کوردستان لە ماوەی دەسەاڵتدارەتیی ئەو ڕێژیمە‌دا ،النکە‌و ژینگەی بزووتنەوەی نەتەوەیی‌و ئازادیخوازی‌و مەیدانی بەربەرەکانی لە گەڵ سیاسەتە کۆنەپەرستانەکانی ئەو دەسەاڵتە بووە .ئەم ڕاستییە لە الیەک هۆکار بووە بۆ بوونی وشیاری‌و بەرزبوونی ئاگایی گشتیی خەڵک بە تایبەتی الوان‌و دووری‌کردنی ڕێژەیی ئەوان لە دیاردە نەرێنییەکان‌و یەک لەوان بەکارهێنانی ماددە سڕکەرەکان .بەاڵم هەر بوونی ئەو گیانی بەربەرەکانی‌و ئازادیخوازییە لە نێو الوانی کوردستان‌دا ،لە الیەکی دیکەوە بووە بە هۆی ئەوە ،دام‌ودەزگا‌و دامەزراوە ئەمنییەتی‌و سەرکوتکەرەکانی کۆماری ئیسالمی بە مەترسییەکی گەورە بۆ دەسەالتدارەتیی ڕێژیمەکەیانی بزانن‌و هەوڵی وێرانکردن‌و نەهێشتنی بدەن .دواخستن‌و پشتگوێ‌خستنی بە ئەنقەستی کوردستان لە باری ئاوەدانی‌و تەرخان نەکردنی پرۆژە‌و بەرنامەی تایبەت بە بەرهەمهێنان‌و دامەزراندن‌و دابینکردنی کارو داهات‌و بژیو ،هەوڵێکی ئاگایانە بووە بۆدروستکردنی زەمینەی پاڵپێوەنانی الوانی کوردستان بەرەو یەک لەم دوو چارەنووسە: ببن بە چەکدار‌و مۆرە‌و خزمەتکاری ئەم دام‌ودەزگایانە ،یا بەرەو ئیعتیاد‌و نەخۆشییە کۆمەاڵیەتییەکانی دیکە بڕۆن‌و لە نێوەوە وێران بن! تەنانەت کاسپیی پڕزەحمەت‌و مەترسیداری کۆڵبەری‌و هێنان‌و راگواستنی کەلوپەل لە سنوورەکانیشیان پێ‌ڕەوا نابینن‌و بە ئاسانی دەیاندەنە بەر دەسڕێژ بۆ ئەوەی چارەنووسێکی دیکەی جیا لە هەڵبژاردنی ئەم دوو ڕێگایەیان نەبێ. لە سەر ئەم زەمینەیە ،جگە لەوەی ژمارەیەکی زۆر لە الوانی کوردستانیش تووشی داوی ئیعتیاد بوون ،ماوەیەکە رۆژهەاڵتی کوردستان بە تایبەتی ناوچەی سەردەشت‌و چەند ناوچەیەکی دەوروبەر ،بوون بە مەڵبەندی بەرهەمهێنان‌و سادرکردنی پڕمەترسیترین جۆری ماددەی سڕکەر کە بە «شیشە» ناسراوە .ژمارەیەکی بەرچاو مرۆڤی هەلپەرست‌و بێویژدان خۆیان بۆ بەرهەمهێنان‌و فرۆشتن‌و باڵوکردنەوەی ئەم ماددە خەتەرناکە تەرخان کردوە .زۆرماڵ‌و ئەنبار‌و خانووی نێوباغ‌و مووچە، تاقیگە‌و کەلوپەلی دروستکردنی ئەم ماددەیەیان تێدا جێگیر کراوە .چۆنیەتیی هاتنی ئەو دەرمان‌و ماددانەی «شیشە»یان لێ‌دروست دەکرێ ،شێوەکانی باڵوکردنەوە‌و بەڕێکردنی بۆ شار و ناوچەکانی دیکەی کوردستان‌و ئێران ،داهاتی سەرسوڕهێنەری ئەم بازرگانییە ماڵوێرانکەرە ،ڕۆڵ‌و دەست‌تێ‌دا هەبوونی کاربەدەستان‌و دامودەزگا ئیتالعاتی‌و سەرکوتکەرەکان لەم بازرگانییە‌دا ،ڕادە‌و ژمارەی قوربانییەکانی پەرەگرتنی مەسرەفی ئەم ماددەیە‌و خەسارە کورتخایەن‌و درێژخایەنەکانی مەسرەفی ماددە سڕکەرەکان‌و بە تایبەتی ماددەی شیشە ،هەڵ دەگرێ هەڵمەت‌و کاری هەرەوەزیی لە ئاستی حیزب‌و ڕێکخراوە سیاسییەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان‌و راگەیەنەکانیان بە تایبەتی تەلەڤیزیۆنەکانیان‌و دامەزراوە‌و چاالکانی مەدەنیی نیوخۆ‌و دەرەوەی کوردستانی لە سەر بکرێ. ** غافڵبوون و بێتەفاوەتبوون لە زیانەکانی ئەو دیاردەیە‌و نەبوونی بەربەرەکانییەکی گشتی‌و هەمەالیەن لە گەڵ نیازی چەپەڵی کردنی کوردستان بە کارگەی بەرهەمهێنان‌و سادرکردنی ماددە سڕکەرەکان ،کەمتەرخەمییەکی گەورەیە .کەمتەرخەمییە لە ئاست ئێستا‌و داهاتووی کۆمەڵ‌و خەڵکێک کە خەریکە دەبن بە نێچیر‌و پارووی بازرگانانی فرمێسک‌و خوێن .لە سەر هەموو حیزب‌و ڕێکخراوێکی سیاسیی ڕۆژهەاڵتی کوردستان‌و لە سەر گشت الیەن‌و تاکێکی وشیار‌و بەرپرس لە نێوخۆی ڕۆژهەاڵت پێویستە بەرامبەر ئەم هەڕەشە‌و مەترسییە ،وەدەنگ بێن .هەڵویست هەبوون‌و هاتنە مەیدان بەرامبەر بەو هەڕەشە‌و مەترسییە ،ئەرکێکی ئینسانی‌و ئەخالقی‌و نەتەوەییە. کاتی ئەوە هاتوە بە هەموان ئیرادەیەک دروست بکەین بۆ وەڕێخستنی هەڵمەتێکی گشتی لە دژی دوژمنان‌و سووتێنەرانی ساڵمەتی‌و زیندوێتیی خەڵکی رۆژهەاڵتی کوردستان.
قوتابخانەیەک لە یەکێک لە گوندەکانی سەربە سیستا ن‌و بەلووچستان لە ئێران!
ژماره٦٣١ :
هەڵەچێنی
١٦ی بانەمەڕی ١٣٩٣
٦ی مای 2014
ڕۆژی جیهانیی کتێب‌و چه‌ند قسه‌یه‌ک
عەلی لەیالخ ب یه‌کێک ل ه کۆنترین به‌رهه‌م ه فیکری‌و کتێ فه‌رهه‌نگییه‌کانی مرۆڤه‌کان ه ک ه ب ه باشترین دۆستی مرۆڤ پێناس ه ده‌کرێ‌و هه‌ر له‌سه‌ره‌تای ده‌سپێکی شارستانییه‌ت تا ئێستا ئینسان ل ه گه‌ڵی ژیاوه‌و خاوه‌ن بیران‌و نووسه‌ران ب ه ئافراندن‌وکۆکردنه‌وه‌ی به‌رهه‌م ه زانستی‌و ئه‌ده‌بییه‌کانی خۆیانیان ل ه قه‌باره‌ی «کتێب»دا بۆ که‌ڵک وه‌رگرتنی مرۆڤه‌کانی دیکه ،ب ه تایبه‌ت نه‌وه‌ی داهاتوو پێشکه‌ش کردووه‌‌و ئه‌م ڕه‌وت ه بایه‌خدار ه فه‌رنگیی ه هه‌ر درێژه‌ی ههیهو ده‌توانین بڵێین هه‌تا فیکرو زانست هه‌بێ‌وکۆمه‌ڵگ ه بوونی هه‌بێ «کتێب»یش بوونی هه‌یه .هه‌ر بۆی ه ل ه الیه‌ن رێکخراوی ڕاهێنان‌وفه‌رهه‌نگی واڵت ه یه‌کگرتووه‌کانه‌وه (یۆنسکۆ) رۆژی 3ی بانه‌مه‌ڕ به‌رانبه‌ر به23ی ئاوریلی هه‌رساڵێ ب ه «رۆژی جیهانیی کتێب» ل ه جیهاندا ناساند .یه‌که‌مجار ل ه الیه‌ن یه‌کیه‌تیی نێونه‌ته‌وه‌یی (ناشران)و ب ه پێشنیاری واڵتی ئیسپانیا ل ه 28مین دانیشتنی گشتیی(یۆنسکۆ) پیشنیاری دانانی رۆژێک ب ه ناوی «کتێب» هات ه ئاراو ه ک ه دوایی ب ه پێشنیاری رووسی ه «مافی خاوه‌ن به‌رهه‌م (حق مؤلف)ی پێ زیاد کرا .هۆکاری هه‌ڵبژاردنی 23ی ئاوریل (3ی بانه‌مه‌ڕ) ،ده‌گەرێته‌و ه بۆ ڕه‌سمێکی کۆن ل ه ئه‌یاالتی کاتونیای ئیسپانیا که له‌و رۆژه‌دا کتێب فرۆشه‌کان ل ه گه‌ڵ هه‌رکتێبێک گوڵێکی سووریش پێشکه‌ش ب ه کڕیاران ده‌که‌ن و ،هه‌روه‌ها ئه‌م رۆژ ه ڕێکه‌وت ه ل ه گه‌ڵ له دایکبوون‌و مه‌رگی هێندێک ل ه نووسه‌رانی به‌ناوبانگی جیهان. به پێی لێکۆڵینه‌و ه مێژووییه‌کان ،به‌دیهاتنی خه‌تی پیتی(حرف)ی ده‌گه‌رێته‌و ه بۆ 3500ساڵ پێش زایین‌و سۆمرییه‌کان‌و بابولییه‌کان یه‌که‌م داهێنه‌رانی خه‌ت‌ونووسینن .له وێرانه‌کانی ب ه جێماو ل ه شوێن‌و شاری سۆمرییه‌کان باس له‌و ه ده‌کرێ ک ه کتێبخانه‌ی تاک ه که‌سی‌وکتێبخانه‌ی ئایینی و ...هه‌بووه .له‌م باره‌و ه کتێخانه‌ی (تلو) ک ه زیاتر ل ه 30000له‌وحی گڵی نووسراوی تێدا بوو ه به‌ناوبانگه .بوونی کۆنترین ئه‌دبیاتی ناسراوی ئینسانی‌و تومارکردنی ئه‌فسانه‌کان وه‌کوو چیرۆکی(قاره‌مانی جوانه‌مه‌رگ گیل
گمشن) ئه‌وه‌مان پێ ده‌ڵێ؛ک ه سۆمرییه‌کان یه‌که‌م که‌سانێک بوون ک ه گرنگی تایبه‌تیان ب ه «کتێب»داوه .جێی ئاماژه‌ی ه ک ه پێش ئه‌وه‌ی کاغه‌ز دروست بکرێت له الیه‌ن چینیه‌کانه‌وه، ئینسانه‌کان له‌سه‌ر به‌ردو گڵ‌و پێستی ئاژه‌ڵه‌کان ته زانستی‌وفیکرییه‌کانی خۆیانیان ده‌نووسی. بابه
به‌ره‌به‌ر ه دوای دروست کردنی کاغه‌ز ئه‌ژماری کتێب‌و ناوه‌رۆکی کتێبه‌کان په‌ره‌ی ستاند‌و تا ئه‌مرۆ ک ه ئیتر ئه‌م به‌رهه‌م ه فه‌رهه‌نگی‌و پڕبایه‌خ ه به‌الی هه‌موو که‌سێکه‌و ه ناسراوه‌و هه‌ر ل ه رێگه‌ی کتێبه‌کانه‌و ه ئینسان فێری خوێندن‌ونووسین‌و زانست ده‌بێ .ک ه وای ه ده‌توانین بڵین :راده‌ی زانست‌و فه‌رهه‌نگ‌و پێشکه‌وتوویی هه‌ر کۆمه‌ڵگایه‌ک گرێدراو ه ب ه ئاستی خوێندنه‌وه‌ی کتێب‌و چاپ‌و باڵوکردنه‌وه‌ی. سه‌رهه‌ڵدانی هۆی ب ه ئه‌مرۆکه میدیای جوراوجۆرو پەرەسەندنی ئینترنێت‌و تۆره‌کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کانی دیکه ،کتێب تاڕاده‌یه‌ک ل ه په‌راوێز خراوه‌‌و ،خوێندنه‌وه‌ی کتێب (مطالعه) تائاستێکی نزم دابه‌زیوه .ئه‌مه‌ش بۆت ه هۆی نیگه‌رانی چاودێرانی فه‌رهه‌نگی‌و په‌روه‌رده‌یی ل ه جیهاندا .چونک ه دوور که‌وتنه‌و ه ل ه کتێب دوورکه‌وتنه‌وه‌ی مرۆڤ ه ل ه زانستی بنه‌مادارو پێشکه‌وتنی به‌رده‌وام .ئه‌و کۆمه‌ڵگەیە ک ه پشت
چه‌ند نموونه‌یه‌کی خوێندنه‌وه‌ی کتێب ب ه پێی داتا ره‌سمییه‌کان ل ه ئاستی جیهانی‌دا: خه‌ڵکی ئه‌مریکا20چرکه ،ئینگلیستان55 چرکه ،ژاپۆن 90چرکه ،له شه‌ورۆژێک کات ته‌رخان ده‌که‌ن بۆ خوێندنەوەی کتێب .له‌م باره‌وه کاربه‌دستانی ئێران ب ه چه‌واشه‌کردنی ئاماره‌کان‌و تێک هڵ‌کردنی خوێندنی قورئان‌و دوعاو زیکری مه‌زهه‌بی‌و کتێب ه ده‌رسییه‌کان ل ه خوێندگاکان تێ‌ده‌کۆشن ئاستی (مطالعه) له ئێران به‌رز نیشان بده‌ن‌وله گه‌ڵ واڵت ه پێشکه‌وتووه‌کان‌دا ره‌که‌به‌ریی بکه‌ن هه‌ر بۆی ه ئاماری 15چرکه‌‌یان باڵوکردووته‌وه! له‌هه‌ر که‌س بپرسی کتێب ب ه شتێکی باش ده‌زانێت ،ئه‌ی بۆ ب ه گشتی حهزو ویستی خوێندنی کتێب‌وگرینگیدان به‌م دۆست ه زانای ه ل ه کۆمه‌ڵگه‌ی ئێمهدا رۆژبه‌رۆژ ل ه دابه‌زین دایه؟ یان چی بکه‌ین ک ه که‌لتووری کتێب کڕین‌وخوێندن گه‌ش ه بکات؟ له‌م باره‌وه ئه‌م ه دوو پرسیاری
ل ه کتێب ده‌کات ،ده‌که‌وێت ه نێو دنیایه‌کی نه‌زانین. هه‌ر بۆی ه گرینگیدان ب ه کتێب‌و خوێندنه‌وه‌ی کتێب ب ه که‌لتوورێک ناوزه‌د کراو ه ب ه ناوی (فه‌رهه‌نگی کتێب خوێندنەوە)،ک ه وات ه ده‌بێ موتاالی کتێب وه‌کوو فه‌رهه‌نگێک ڕێزی لێ‌بگیردرێ‌و ل ه الیه‌ن هه‌موو تاکێکه‌و ه په‌ره‌ی پێ بدرێت .ئه‌م ئه‌رک ه وه ل ه ئه‌ستۆی باوک‌و یه‌که‌م جار ل ه بنه‌ماڵه دایکانه‌ک ه هه‌ر ل ه منداڵییه‌و ه حهزو ئۆگری ب ه کتێب وکتێب خویندنه‌و ه ل ه منداڵه‌کانیان‌دا وه‌گه‌ر بخ هن‌و هه‌رده‌م ئه‌وان هان بده‌ن ک ه ل ه گه‌ڵ کتێب ببن ب ه هاورێ .ئه‌وه‌ش پێویستی به‌وه‌ی ه ک ه خودی باوک‌و دایکه‌کان گرینگی‌وکاتی تایبه‌ت دابنێنن بۆ خوێندنه‌وه‌ی کتێب .دوای بنه‌ماڵ ه ل ه قوتابخانه‌کان مامۆستا له‌م باره‌وه به‌رپرسن. ڕه‌وشی گرینگیدان‌وخوێندنه‌وه‌ی کتێب ل ه ئێران به‌گشتی ک ه رۆژهه‌اڵتی کوردستانیش ده‌گرێته‌و ه به‌داخه‌و ه نه‌ته‌نیا ڕه‌وشێکی باش نی ه به‌ڵکوو مه‌ترسیداره‌‌وجاروبار ل ه الیه‌ن کارناسانه‌و ه هۆکاری الوازی که‌لتووری کتێب خوێندنه‌و ه ل ه کۆمه‌ڵگه‌ی ئێران خه‌سار ناسی که به‌رپرسانی ده‌کرێت‌و هاواری خۆیان ده‌رده‌بڕن سه‌ره‌و ه گوێ بیستی ئه‌م خه‌سار ه فه‌رهه‌نگیی ه نین‌و هیچ پالن‌و به‌رنامه‌یه‌کی فه‌رهه‌نگی له‌م باره‌و ه رێک ناخرێ .ته‌نانه‌ت ل ه دەرخستنی داتاو ئاماری دروست له‌م باره‌و ه چه‌واشه‌کاری ده‌کرێ .بۆ نموون ه به‌رپرسی کتێبخانه‌کان ل ه ئێران ڕاده‌ی خوێندنەوەی(مطالعه‌ی)کتێب بۆ هه‌ر تاکێک ل ه شه‌ورۆژێک‌دا 78دقیقه‌ی باڵوکردو ه ک ه ئه‌م ئامار ه دوور ل ه ڕاستییه ،بۆی ه بوو ب ه هۆی ناڕەزایەتی چاودێرانی فه‌رهه‌نگی ،چونک ه به گوێره‌ی به‌رپرسی پێشووتر و داتاکانی دیکه؛ خه‌ڵکی ئێران 2ده‌قیق ه کات ته‌رخان ده‌که‌ن بۆ خوێندنەوەی کتێب! جێی ئاماژه‌ی ه به‌پێی ئامار ه جیهانییه‌کان بۆده‌رکه‌وتنی ڕاده‌ی حهزو ویستی خوێندنه‌وه(مطالعه) ل ه واڵتانی جیهان (مه‌به‌ست ته‌نیا کتێبه) ئیدی ڕۆژنامه‌و ماڵپه‌ڕو کتێبی ده‌رسی‌و باڵوکراوه‌کانی دیکه ناچن ه خانه‌ی خوێندنەوەوە.
سه‌ره‌کیی‌وگرینگن .بێشک سه‌رهه‌ڵدانی دنیای مه‌جازی‌وگه‌شه‌ی ئینترنت کاریگه‌ریی زۆری دانا به‌سه‌ر حه‌ز و ئۆگری بە کتێب خوێندنه‌و ه به‌اڵم پاساوێکی ته‌واو نیه .چونک ه ژێده‌ر‌و ژێرخانی فیکری‌و زانستی تا ئێستاش هه‌ر کتێبه .ب ه تایبه‌ت کۆمه‌ڵگه‌ی دواکه‌وتوو زۆر پێویستی ب ه هه‌وڵ‌و تێکۆشانی زیاتره له‌م باره‌یه‌‌وه. ئه‌و ئه‌رکانه‌ی ک ه ده‌بن ه هۆی هاندانی زیاتر بۆ خوێنده‌وه‌ی کتێب: به‌رێوه‌بردنی کێبه‌رکێی خوێندنهوهیکتێبو نووسینی کورته‌یه‌ک لەو کتێبه‌ی کە خوێندراوه‌ته‌وه. گوڵبژێری ناوه‌ڕۆکی کتێب ه گهورهکانک ه الپه‌ره‌یان زۆره‌‌وکۆکردنه‌ویان ل ه کتێبیکی بچووک هه‌تا ببێت ه هۆی ناساندی ئه‌و کتێبه‌و خوێنه‌ر بۆالی خۆی ڕاکێشێ. ئاماده‌کاریی‌و ئاسانکاریی زیاتر بۆ ئهوهیمندااڵنو مێرمندااڵن له‌م بواره‌دا وه‌کوو(کرێنی کتێب ،هاندان ،رێنوێنی‌و یارمه‌تیدانیان بۆ خوێندنه‌وه‌ی ئامانجدا ر ک ه ببێت ه عاده‌ت ک ه ب ه شێوه‌ی حه‌وتووان ه یان مانگان ه کتێبی تازه‌بکڕن بۆ مندااڵن‌و.... ب ه هیوای ئه‌و ه ک ه ڕێزگرتن ل ه کتێب‌و ته‌رخان‌کردنی کاتێکی دیاریکراو بۆ خوێندنەوەی کتێب له‌الی هه‌موو تاکێکی کورد ببێت ه فه‌رهه‌نگ‌وکه‌لتوور ،ک ه گه‌ره‌نتی پێشکه‌وتن‌وسه‌رکه‌وتنی کۆمه‌ڵه. کۆمه‌ڵگا کاتێک به‌خته‌و هر‌و زانایه،ک ه خوێندنی کتێب ببێت ه کاری رۆژان ه «سوقرات» زۆر کتێب بخوێننه‌وه ،تا تێ‌بگه‌ن ک ه زۆرشت نازانن« .مۆنتسکیو» ژێده‌ر:ماڵپه‌ڕی الف.نیک صالحی ،په‌یچی قسه‌ی گه‌ور ه پیاوان...
هۆلۆکاست کاری کوردی ئاڵمانیولئەسلە
لە سەردەمی ئێستادا دەزگاکانی ڕاگەیاندن پێشڕەوی ڕەوشەنگەری‌و تێگەیاندنی خەڵکن. لە نێو ڕاگەیاندنیش‌دا هەزار‌و چەندسەد ماشەڵاڵ ڕاگەیاندنی خۆمان بە ڕۆژنامەنووسی پڕۆفیشناڵ‌و لێهاتوویەوە نزیکەی ٢٠٠ساڵە چاالکە .دیارە نابێ ڕۆژنامە خۆمانتان لەگەڵ ئەم ڕۆژنامە کوردییە لێ‌تێک بچێت کە مسته‌فا شێخه ١١٧ساڵ لەمەوبەر بە زمانی کوردی باڵو کرایەوە .من کاتێک دەڵێم خۆمان مەبەستم خۆمانە‌و هیچی دیکە .هەر ئەم خۆمانەی لەسەر نەخشەیەکی وەک پشیلەیە‌و لە ڕۆژئاوای ئەفغانستان‌و پاکستانەوە تا ڕۆژهەاڵتی تورکیا‌و عێراقی بە بەرینایی نێوان دوو دەریای خەلیجی نازانم چی‌و بەحرە کۆنەکەی قەزوینی لە خۆ گرتووە .بۆیە دەڵێم خەلیجی نازانم چی، ئێستاش شەڕی مەجووسیەکانی باکووری خەلیج‌و تازییەکانی باکووری ئەم کەنداوە بەردەوامە .یەک دەڵێ خەلیج بە شێوەیەک عەرەبی دەزانێت، قەبیلەی قورەیشی پێش ئیسالمیش عەرەبیی وا نازانن‌و جەماعەتەکەی الی باکووری کەنداوەکەش دەڵێن «خەلیجێ هەمیشە فارس» پێش ساسانییەکان تەنانەت بەر لە ئاوەدانبوونەوەی ئەم ناوچەیە لەالیەن مرۆڤەوە فارسییەکی وەک چاوی کەڵەبابی زانیوە. ئەوەی سەرەوە تەنیا بۆ ناساندنی جوگرافیای خۆمان بوو .ئەم جوگرافیایەی خۆمان ماوەی نزیکەی ٢٠٠ساڵە ڕۆژنامەگەریی تێدا بەردەوامە‌و ئەوەندەی ڕۆژنامەنووسی پڕۆفیشناڵ‌و لێهاتوو و ڕاستگۆ تێدا پەروەردە بووە کە ئەم جەماعەتی ڕۆیتەرز و مۆیتەرز‌و ئاسۆشیتێدپرێس‌و شتە هەر تۆزیشمان ناشکێنن. لە نێو ئەم ڕۆژنامەنووسە لێهاتووانەی خۆمان‌دا ماڵپه‌ڕێکی «وەزین» بە زمانی شیرینی فارسی کە هەموو دانیشتووانی سەر جوگرافیای شێوە پشیلەکە دەبێ تێی بگەن ،بابەتێکی جوانی باڵو کردۆتەوە ،بەڕاستی جێگەی سەرنجە. ماڵپه‌ڕه‌کە کە بە زمانی دیسان شیرینی فارسی لە تەنیشت لۆگۆکەی نووسراوە «خۆر هەموو ڕۆژێک لە ڕۆژهەاڵتەوە دەردەکەوێت» ،لە بابەتێکی تازەدا باس لە ڕەگەزی کوردان دەکات. ماڵپه‌ڕی ناوبراو لە بابەتێک‌دا وەاڵمی رێکخراوێکی ژنانی سەر بە یەکێک لە حیزبە زیددی ئینقالبەکان دەداتەوە .گوایە رێکخراوەکەی ژنانی سەر بە زیددی ئینقالب بە زمانی سووتاوییەوە باسی پێشێلکردنی مافی ژنانی لەسەر پێستی پشیلەکە کردووە. ماڵپه‌ڕ ه پڕۆفیشناڵەکەی خۆمان کە بەتەمایە هەموو ڕۆژێ بەیانیان لە جیاتی خۆر دەرکەوێت ،لە وەاڵمی ئەم بابەتەدا باسی مەترسییەکی زۆر گەورەی هێناوەتە زمان .نووسەری بابەتەکە بە مەبەستی تێگەیاندنی خوازیارانی زانیاری پەردەی لەسەر ڕازێکی گەورە هەڵداوەتەوە کە دۆزینەوەی ئەم ڕازە بۆ یەکانگیریی جوگرافیاکە زۆر بەسوودە .ئەوە یەکەم جارە ئەم ماڵپه‌ڕ ه ئاماژە بە مێژوویەکی شاراوە بکات .بەپێی ئەم زانیارییە نوێیە بەرادەرانی مەرزنشینی غەیوری غەربی کشوەری پەهناوەری خۆمان لەگەڵ هیتلێری ئەڵمانی‌دا خزمایەتیی نزیکیان هەیە .ماڵپه‌ره‌کە بۆ ئاشکرا کردنی زیاتری ئەم نهێنی‌و رازە پەردە لە سەر زەماوەند‌و خزمایەتییەک هەڵدەداتەوە کە تا ئێستا کەس هەستی پێ‌نەکردووە .لە وتاری ئه‌و ماڵپه‌ڕەدا لە تۆڵەی فەرمایشی رێکخراوەکەی ژنان سەبارەت بە پێشێلکردنی مافی ژن لە ئێرانی پەهناوەردا دەڵێت سەرۆکی پەکەکە کە ماوەی ١٦ساڵە لە زیندانی ئیمراڵی دایە خودا دەزانێ چەند ساڵ بەر لە دەستبەسەرکرانی زەماوەندی لەگەڵ کچێکی ٦سااڵنی کوردی ڕۆژهەاڵتی بە ئەسڵ ئاڵمانی کردووە .بەحیسابی نووسه‌ره‌ک ه کە دەبێ کوردستانی ڕۆژهەاڵت کە هەمان غەربی کشوەری خۆمانە زیددی ئینقالب ئەم نێوە ناشیرنەی بۆ داناوە ،بەشێکە لە ئاڵمانیا یان ڕەنگە ئاڵمانیا بەشێک لە غەربی کشوەر بێت .ماڵپه‌ڕه‌کە وێنەی هاوسەرە کوردە ئەڵمانیولئەسلەکەی بەڕێز ئۆجاالنیشی داناوە‌و بەم کارەی دوژمنێکی گەورەی بۆ ئەم واڵتەمان دروست کردووە .ئەوەمان لەبیر نەچێت کچە شەش سااڵنەکە کە دوای گیرانی بەڕێز ئۆجاالن گەورە بووە ،خۆی لە سوێندان‌دا نوقم دەکات‌و دەڵێت من ئەندامی حیزبێکی دیکەی رۆژهەاڵتی کوردستانم. بە پێی زانیارییەکانی ئەم ماڵپه‌ره ،لێکدانەوەی هەڵەچێن بە کورتی بەم شێوەیە دەبێت: - ١غەربی کشور بەشێکە لە ئاڵمانیا یان ئاڵمانیا بەشێکە لە غەربی کشوەر - ٢.سەرۆکی حزبێکی کوردستانی تورکیا کە زیددی ئینقالب پێی دەڵێت باکوور ،زاوای حیزبێکی مونحەلـلەی غەربی کشوەرە-٣ . کچی زیددی ئینقالب لە تەمەنی ٥تا ٦ساڵی‌دا دەگاتە «حەددی بلووغ». - ٤کوردی باکوور لە ڕێگەی کوردی غەربی کشوەری خۆمانەوە بە خزمایەتی دەگەنەوە واڵتی هیتلێر‌و سەرئەنجام ڕووداوی هۆلۆکاست بە دەستی بنەماڵەی کچە کوردە ئاڵمانیۆل‌ئەسلەکە لە مەودای نێوان پیرناسر‌و ڕەندۆڵە ڕوویداوە کە دەکاتە زێدی بنەماڵەی هاوسەرە ئاڵمانیولئەسلەکەی سەرۆکی حیزبەکەی باکووری کوردستان-٥ . پێچەوانەی بۆچوونی سەرۆک‌کۆماری پێشووی خۆمان ،هۆلۆکاست ئەنجام دراوە‌و هەر لەبنەڕەتەوە کاری کوردی زیددی ئینقالبە.
10
١٦ی بانەمەڕی ١٣٩٣
٦ی مای ٢٠١٤
سیاسی
ژماره٦٣١ :
کرێکاری کورد ل ه نێو خاک‌و خۆڵ‌و؛ بۆنی باڕووت‌و خوێن‌دا عه‌لی بداغی کرێکار ل ـ ه پێناسه‌ی خـــۆی‌داو ڕۆڵ ــی کرێکار ل ه کۆمه‌ڵگاو واڵت‌دا گرێدراوی پێشکه‌وتوویی ،ئاوه‌دانی‌و جێگه‌و پێگه‌ی ئه‌و کۆمه‌ڵگایه‌و واڵته ،ل ه چاو کۆمه‌ڵگاو واڵتانی دراوسێی‌و دوور‌و نیزیکێتی. ڕۆژی کرێکاریش بۆنه‌یه‌ک‌و ده‌رفه‌تێک ه ب ـه‌ر ل ه هه‌موو شتێک بۆ ڕێزگرتن ل ه پله‌و پایه‌ی کرێکارو له ویست‌و داخــوازی ئـه‌وان ،به‌اڵم پاشانیش گوێگرتن ئاخۆ جێگه‌و پێگه‌ی کرێکار ل ه واڵتی ئێران چیه‌و ویست‌و داخوازه‌کانی ئه‌و توێژه‌ی کۆمه‌ڵگا چه‌ند‌و چۆنن؟ ئه‌گه‌ر بڵێین ئه‌مڕۆک ه توێژی کرێکار ل ه ئێران ل ه سه‌ختترین بــارودۆخ‌دا ده‌ژین‌و هه‌ژاری‌و به‌شمه‌ینه‌تی به‌شی جــیــانـه‌کــراوه‌ی ژیـــان‌و گــوزه‌رانــیــان ـه ،ئــه‌و ه ن ه دروشمه‌و ن ه مه‌زلووم نیشاندانی کرێکاران ،به‌ڵکوو ئه‌و ه ڕاستییه‌کان‌و ئاماره‌کانن ک ه ده‌رده‌خه‌ن توێژی کرێکار ل ه ئێران چه‌ند ه ل ه مافه‌کانیان بێب هش‌و باری گوزه‌رانیان چه‌نده سه‌خت‌و ناهه‌مواره. ئــێــران لــ ه مــــاوه‌ی ســااڵنــی ڕابـــــــردوودا ب ـه‌هــۆی سه‌رکێشی‌و ناڕوونیی به‌رنام ه ئه‌تومییه‌کانی له‌الیه‌ن کۆمه‌ڵگای جیهانی ،ب ـ ه تــایــبـه‌ت رێــکــخــراوی نـه‌تـه‌و ه ی ـه‌کــگــرتــووه‌کــان‌و یـه‌کــایـه‌نـه‌و چـه‌نــد الی ـه‌ن ـ ه لـه‌الیـه‌ن ئه‌مریکاو هاوپه‌یمانه‌کانی‌و ،یه‌کیه‌تیی ئورووپاو ه خرای ه ژێر سه‌ختترین گه‌مارۆ ئابوورییه‌کان .ل ه سۆنگه‌ی‌و ئه‌و فشارۆ گه‌مارۆیانه‌وه ،وه‌به‌رهێنه‌ر ه بیانییه‌کان ل ه ئێران کشانه‌وه ،کۆمپانیا زه‌به‌الح ه ئابوورییه‌کان هاوکاری‌و هاوپه‌یمانییه‌کانیان لـه‌گـه‌ڵ ئــێــران راگـــرت ،زیــاتــر ل ه نیوه‌ی کارخانه‌و کارگ ه پیشه‌ییه‌کان ل ه ئێران داخران، ئ ـه‌وان ـه‌ی دیــکـه‌ش بـ ه که‌متر لـ ه نــیــوه‌ی زه‌رفییه‌تیان که‌وتن ه هه‌ناسه‌بڕکێ‌و ده‌وڵه‌تیش په‌ره‌ی ب ه سیاسه‌تی هه‌وسارپچڕاوی هاورده‌ی کااڵ ب ه تایبه‌ت ل ه واڵتی چین داو ل ه سۆنگه‌ی هه‌موو ئه‌وانه‌شه‌و ه ئه‌و ه چینی کرێکار بوو ک ه زیانی قورس‌و گورچکبڕی وێ که‌وت .کرێکار به‌ر ل ه هه‌موو شتێک ئه‌منیه‌تی شوغلی نه‌ماو کاره‌کانیان ل ه ده‌ست دا ،مووچه‌و حه‌قده‌ستی مانگانه‌یان چه‌ند مانگ چه‌ند مانگ دواخراو ،نرخی ئاوسان فڕی ،به‌اڵم مووچه‌و حه‌قده‌ستی ئه‌وان له‌جێی خۆی نه‌بزووت ،داو ده‌رمان گران بوو ،بازار بۆ ئه‌وان بوو ه کابووس‌و ئه‌وانه‌ی ل ه چه‌ند ساڵی ڕابــردوودا ل ه بێده‌نگی‌دا خزین ه ژێر هێڵی هه‌ژاری ،زۆربه‌ی نیزیک ب ه ته‌واویان خه‌ڵکی کرێکارو بێکاری که‌م‌داهاتی کۆمه‌ڵگا بوون. کــرێــکــاران ل ـ ه ئــێــران ل ـ ه ســه‌ر ویــس ـت‌و داخـــوازی خۆیان ناتوانن ڕێکخراوو کۆڕو کۆمه‌ڵی خۆیان هه‌بێ، ناڕه‌زایه‌تی‌و داوا سینفییه‌کانی ئه‌وان ب ه چاالکیی ئه‌منیه‌تی
دژی نیزام لێک ده‌درێته‌وه‌و هه‌ر بۆیه‌ش ده‌بینین که‌م نین ئه‌و چاالک ه کرێکارییانه‌ی ل ه زیندانه‌کانی واڵت‌دا لـه‌سـه‌ر داوای سینفیی خــۆیــان قورستترین حوکم‌و درێژماوه‌ترین سزای زیندانیان به‌سه‌ردا سه‌پاوه. سفره‌ی ماڵی کرێکار ل ه ئێرانی ئێستادا گـه‌وره‌ی ماڵێی ڕووزه‌رد کــردوه ،بنه‌مای مووچه‌ی مانگانه‌ی کرێکاری کارخانه‌و فه‌رمانگ ه ده‌وڵه‌تییه‌کان‌و ئه‌وانه‌ی قانوونی کــار ده‌یانگرێته‌و ه 600ه ـه‌زار تمه‌نه ،به‌اڵم ئاماره ڕه‌سمییه‌کانی هه‌ر خودی ناوه‌ند ه حکومییه‌کان ده‌ڵێن هه‌ر بنه‌ماڵه‌یه‌کی 4که‌سی ل ه بارودۆخی ئێستادا که‌متر ل ه یه‌ک میلیۆن‌و ل ه شار ه گه‌وره‌کان‌دا که‌متر ل ه 1میلیۆن‌و 500هه‌زار تمه‌نی داهات هه‌بێ ،که‌وتۆت ه بن هێڵی ه ـه‌ژاری .هیچ کام ل ه کاربه‌ده‌ستان‌و کارگێڕانی حکوومه‌ت ن ه ل ه خۆیان ده‌پرسن‌و ن ه بۆیان گرینگ ه ک ه کرێکارێک به‌و که‌م ه مووچه‌و حه‌قده‌ست ه چۆن بژیوی ماڵ‌و بنهماڵهی دابین بکاو ڕووزه‌ردیان نه‌بێ؟ سه‌رباقی ئه‌وه‌ش ئه‌وه‌ی مۆته‌که‌ی ژیانی کرێکار ل ه ئه‌مڕۆدا پاراستنی کار به‌و که‌م ه مووچه‌و داهاته‌یه‌تی، چونک ه ده‌بینێ ل ه نرخی بێکاری سه‌روو سه‌دا ،30له‌و
بارودۆخه‌ی ل ه ساڵ‌دا ب ه ده‌یان هه‌زار ده‌رچووی زانکۆ دێن ه نێو بــازاڕی کار به‌بێ کــاره‌وه ،له‌و بارودۆخه‌دا وه‌زاره‌تـــه‌کـــان چــووک ـه ده‌ب ــنــه‌وه‌و ده‌رکــــه‌ی کــارگـه‌و کارخانه‌کانیش پێ به‌پێی بارودۆخی شپرێوی ئابووریی واڵت داده‌خــرێــن ،ئ ـه‌و ه هه‌ر حه‌شیمه‌تی بێکار ه په‌ر ه ده‌ستێنێ؛ له‌و بارودۆخه‌دا ئـه‌وه‌ی بۆ کرێکار گرینگ ه پاراستن‌و ڕاگرتنی کاره‌که‌یه‌تی ،ئه‌وه‌ش وای کردو ه ددان ب ه جه‌رگی دابگرێ‌و ئازاری هه‌موو نه‌هامه‌تییه‌کانی ژیان ب ه جه‌سته‌و دڵی بکێشێ بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و که‌م ه ده‌القه‌یه‌شی ل ه ژیان‌دا لێ دانه‌خرێ .جیا له‌وه‌ش ئه‌مڕۆک ه خاوه‌نکاران ک ه زۆر باش ل ه باردۆخی ئابووریی واڵت‌و کرێکاران
ی تایبه‌تیی کرێکار ل ه کورستان ئه‌و دوای ئه‌وه‌ش پێناسه که‌سانه‌ن ک ه هه‌لومه‌رجی سه‌ختی ژیان وای لێکردوون ل ه مه‌یدانه‌کانی کاری شاره‌کان‌دا ڕابوه‌ستن‌و که‌سێک بۆ کاریان ببا ،ئه‌و که‌سانه‌ن ک ه ل ه به‌شی بیناو خانووبه‌ر ه ن ب ه خۆیان‌و سازکردن‌دا کار ده‌کـه‌ن ،ل ه کوره‌خانه‌کا بنه‌ماڵه‌کانیان چه‌ند سه‌عات به‌ر ل ه خۆر هه‌اڵتن‌و چه‌ند سه‌عات دوای خــۆرئــاوابــوون خه‌ریکی کــار‌و ئاره‌ق ه ڕشتنن ،ل ه م ـه‌زراو مووچه‌کان وه‌ک کرێکار خه‌ریکی کاری وه‌رزێڕین ،ل ه شارو شه‌قام‌و کۆاڵنه‌کان‌دا خه‌ریکی ده‌ستگێڕین‌و؛ یان ده‌نا ل ه ناوچ ه سنوورییه‌کان خه‌ریکی هێنان‌و بردنی بار بۆ که‌سانی خاوه‌ن‌بارن‌و ب ه کۆڵبه‌ر
ده‌زانن ،ل ه کاتی دامه‌زراندن‌و سپاردنی کار ب ه کرێکاران ناچاریان ده‌که‌ن ل ه مافی بیمه‌ی کۆمه‌اڵیه‌تی خۆش بن‌و، گرێبه‌ستی کاری زۆرب ـه‌ی ئه‌وانیش چه‌ند مانگه‌ی ه بۆ ئه‌وه‌ی قانوونه‌کانی کارو دابینکردنی کۆمه‌اڵیه‌تی نه‌یان گرێته‌وه .له‌و بارودۆخه‌دا کرێکار خه‌مبارو تووڕه‌یه‌و هه‌ر خۆی ده‌خــواتـه‌وه ،چونکی ن ه ده‌توانێ ده‌ره‌قه‌تی دابینکردنی ژیانێکی خۆش‌و پێداویستیی ماڵ‌و منداڵی بێ، ن ه ده‌سه‌اڵتی باشتر کردنی ئه‌و وه‌زعه‌و خۆڕزگارکردنی هه‌یه ،هه‌ر بۆیه‌ش ه ده‌بینین زۆربه‌ی کرێکاران تووشی نه‌خۆشیی خه‌مۆکی بوون‌و که‌م نین ئه‌و کرێکارانه‌ش ک ه ب ه داخه‌و ه بۆ کۆتایی‌هێنان به‌و ژیان ه بیریان ل ه په‌نابردن ه به‌ر خۆکوژی کردۆته‌وه. کرێکاری کورد به‌اڵم ل ه کوردستان بارودۆخه‌که‌ی جــیــاوازتــره .هه‌موو ئـه‌وانـه‌ی ل ه دێڕه‌کانی ســه‌روودا باسیان کرا ،بارودۆخێکی گشتی بۆ هه‌موو کرێکارێک لـ ه ئــێــرانــن ،بــه‌اڵم تایبه‌تیتر بــۆ کــرێــکــاری کــورد ئه‌و
ده‌ناسرێن. هه‌ر بۆیه‌ش ده‌بینین زۆربه‌ی کرێکاران ل ه کوردستان بـ ه حه‌قده‌ستی ڕۆژانـــ ه کــار ده‌کـــه‌ن‌و لـ ه بــری کــاری کردوویان پووڵ وه‌رده‌گرن‌و هیچ قانوون‌‌و ناوه‌ندێکی حکومییان وه‌ک پشتیوان بۆ ده‌سته‌به‌رکردنی مافه‌کانیان ل ه پشت نیه. سێهه‌م ئـه‌وه‌ی نه‌ک ل ه کوردستان که‌سی کرێکار ئه‌منیه‌تی کار‌ی‌و توانای ڕاگرتن‌و پاراستنی کاره‌که‌ی نییه ،به‌ڵکوو تـه‌نــانـه‌ت ئه‌منیه‌تی گیانیشی نییه .ل ه کوردستان ته‌نیا ل ه ساڵی 92ی هه‌تاوی‌دا پتر ل ه 102 کۆڵبه‌رو کاسبکاری کورد ب ه ته‌قه‌ی هێزه‌کانی کۆماری ئیسالمی ب ـ ه تۆمه‌تی ئـــه‌وه‌ی ب ــاری قاچاغیان پێیه، کــوژراون‌و بریندار بــوون[ 44که‌سیان کــوژراون58 ، که‌سیش بریندار بوون] ،جیا له‌وه‌ش 38که‌سی دیکه‌ش له‌و خه‌ڵک ه زه‌حمه‌تکێش‌و کاسبکار ه به‌هۆی ته‌قینه‌وه‌ی مین ل ه بن پێیان دا کـــوژراون‌و بریندار بــوون [ 10 که‌سیان گیانیان ل ه ده‌ست داوهو 28که‌سیان بریندار بوون‌و القیان په‌ڕیوه] .هه‌روه‌ها هه‌ر ل ه ساڵی ڕابردوودا زیاتر 96کرێکاری بیناسازی ل ه کوردستان به‌هۆی نه‌بوونی ئه‌منیه‌تی ستانداردی کارو ب ه رووداوی کار وه‌ک به‌ربوونه‌و ه له به‌رزایی گیانیان له ده‌ست داوه. چواره‌م ئه‌وه‌ی هه‌رچه‌شن ه داخــوازی‌و ناره‌زایه‌تی ده‌ربــڕیــنــیــکــی سینفیی کــرێــکــاران بــۆ بــاشــتــرکــردنــی بارودۆخی ژیانیان‌و مافو بڕی مووچه‌و حه‌قده‌ستیان ب ه چاالکیی سیاسی‌و ئه‌منیه‌تی لێک ده‌درێته‌وه‌و له‌الیه‌ن ناوه‌ند ه ئه‌منیه‌تییه‌کانه‌و ه به‌رهه‌ڵستیان ده‌بنه‌وه ،ئه‌وه‌ش ده‌ست‌و پێی ئه‌وانی بۆ دروستکردنی ڕێکخراوه‌و کۆڕو کــۆم ـه‌ڵ‌و ته‌نانه‌ت نــاڕه‌زای ـه‌تــی ده‌ربڕینیش به‌ستوه. ده‌سبه‌سه‌ر کردنی 5چاالکیی کرێکاریی شاری بۆکان ل ه به‌ره‌به‌ری ڕۆژی جیهانیی کرێکارو ده‌سبه‌جی دادگایی کردنیان‌و سه‌پاندنی 13ســاڵ زیندان به‌سه‌ر ئـه‌و 5 که‌سه‌و( ،)1ده‌سبه‌سه‌ر کردنی سێ چاالکیی کرێکاریی شاری سنه( )2ل ه ڕۆژی جیهانیی کرێکاردا دوو نموونه‌ی بچووک بۆ سه‌لماندنی ئه‌و ڕاستییه‌ن. که‌وات ه دیسان ده‌بێ بڵێین ک ه ئه‌مڕۆک ه توێژی کرێکار ل ه ئێرانو کوردستان ل ه سه‌ختترین بارودۆخ‌دا ده‌ژین‌و هـــه‌ژاری‌و به‌شمه‌ینه‌تی به‌شی جیانه‌کراوه‌ی ژیــان‌و گوزه‌رانیانه ،ئه‌و ه ن ه دروشمه‌و ن ه مه‌زلووم نیشاندانی کرێکاران ،به‌ڵکوو ئـه‌و ه ڕاستییه‌کان‌و ئاماره‌کانن ک ه ده‌رده‌خه‌ن توێژی کرێکار ل ه ئێران چه‌ند ه ل ه مافه‌کانیان بێبه‌ش‌و باری گوزه‌رانیان چه‌نده سه‌خت‌و ناهه‌مواره.
بارودۆخه‌ی ه که باسیان ده‌که‌ین. یه‌که‌م ئــه‌وه‌ی بــارودۆخــی کــار‌و سروشتی کارو دوایــــه‌ش کــارێــکــار ل ـ ه کــوردســتــان جــیــاواز ه ل ـ ه چاو ناوچه‌کانی دیکه‌ی ئێران .بۆ نموون ه ئه‌گه‌ر نێونجی نرخی بێکاری ل ه ئێران سه‌دا 23ڕاده‌گه‌یه‌ندرێ ،نرخی بێکاری ل ه کوردستان به‌پێی داننانی نوێنه‌رانی مه‌جلیس‌و ته‌نانه‌ت پارێزگاره‌کانی پارێزگا جیاوازه‌کانی کوردستان سه‌روو سه‌دا 35و ته‌نانه‌ت له سه‌دی 40تێپه‌ڕیوه. دووهه‌م ئه‌گه‌ر کرێکار ل ه ناوچه‌کانی دیکه‌ی ئێران بریتیی ه له‌و که‌سه‌ی ل ه کارخان ه پێشه‌ییه‌کان ،یان فه‌رمانگ ه ده‌وڵه‌تییه‌کان‌و که‌رتی تایبه‌ت‌دا کار دهکاو قانوونی کارو دابینکردنی بیمه‌ی کۆمه‌اڵیه‌تی‌و ئـه‌و ئیمکانات‌و بڕ ه ئیمتیازان ه ده‌یان گرێته‌و ه ک ه ل ه قانوونی کاردا ئاماژه‌یان پێ کراوه ،به‌اڵم ل ه کوردستان به‌هۆی نه‌بوونی کارخانه‌و کارگه‌ی پیشه‌یی‌و بوونی کارگه‌و یه‌که‌ی به‌رهه‌مهێنه‌ری بچووک بچووک ،کرێکاران زیاتر ب ه گرێبه‌ستی چه‌ند مانگه‌و به‌ده‌ر ل ه هه‌لومه‌رج ه دیاریکراوه‌کانی قانوونی داده‌مه‌زرێن‌و هیج کام له‌و ئیمتیازو مافان ه نایان‌گرێته‌وه،
( )1جەماڵ مینا شیری و هادی تەنۆمەد هه‌ر کام ب ه 3ساڵ و 6مانگ زیندانی ته‌عزیری‌و قاسم مستەفا پوور ،ئیبراهیم مستەفا پوور و محەممەد کەریمی هه‌ر کام ب ه 2ساڵ زیندانی ته‌عزیری حوکم دران‌و ئێستا ل ه زیندان دان. ( )2ده‌سبه‌سه‌رکرانی کورش بەخشەندە ،مەنسور محەممەدی و ئارام ل ه شاری سنه ،ڕۆژی پێنجشه‌ممه، 11ی بانه‌مه‌ڕ
رۆژنامەی
درێژەی:
فه‌یسبووک ...ل ه ئامانجی
زوکێربێرگه‌و ه تا سنووربەزاندن‌و ئازاردانەکانی ئه‌مرۆ!
ته‌نیا بۆ کات به‌سه‌ربردن نیه ،به‌ڵکوو بۆته به‌شێک ل ه ڕاستییه‌کانی ژیانمان .زۆر ل ه پێوه‌ندییه‌کانمان له‌م رۆژگار ه مۆدێرنه‌دا ل ه ڕێی تۆڕه‌کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کانه‌و هن‌و ئه‌م تۆڕان ه هه‌ر دێ‌‌و په‌ره‌ده‌ستێنن .ئێم ه ک ه به‌شێک ل ه ژیانمان تێکه‌اڵوی ئه‌م تۆڕان ه بــووه ،ئاسانترین ڕێــگــا ،ڕاکـــردن‌و خــۆدزیــنـه‌وه‌یـ ه لـ ه ده‌ســت کێشهو گرفته‌کان .به‌اڵم که‌سی ئازا یان خه‌باتکار ئه‌و که‌س ه نی ه ،ل ه ده‌ست کێشه‌کان ڕابکا ،به‌ڵکوو ئه‌و که‌سه‌ی ه نایه‌لێ کێشهو نیگه‌رانییه‌کان ،بیبه‌زێنن. دیار ه زوکێربێرگ ئه‌وکاته‌ی بیری ل ه فه‌یسبووک کرده‌وه‌‌و دای‌هێنا ،ب ه نییه‌تی ئاسان کردنی پێوه‌ندیی دۆستایه‌تی‌و هاوڕێیه‌تی بوو ،ڕه‌نگه بیری ل ه یه‌کتر ئــازاردانــی مرۆڤه‌کان لـه‌م ڕێگه‌یه‌و ه نه‌کردبێته‌وه! ئه‌گینا بیری لـه‌و ه ده‌کــرده‌و ه چۆن ڕێگ ه ل ه مرۆڤ ه ده‌مامکداره‌کان بگرێ‌و نه‌یه‌ڵێ ئه‌م که‌ره‌س ه گرنگه‌ی
ژن م ــاف ــی ئــــــه‌وه‌ی هــه‌یــ ه ژنــان ـ ه بــژی ،ژنــانـ ه پێوه‌ندی بــگــرێ ،ژنان ه ده‌رکــــــه‌وێ ،بــــه‌اڵم لــه نــێــو کــۆمـه‌ڵـ ه جــۆراوجــۆره‌کــان‌دا به‌تایبه‌تی لـ ه نێو کۆمه‌ڵگ ه دواکه‌وتووه‌کان‌دا ،ک ه ژن وه‌ک ئه‌کته‌رێکی جنسی‌و خۆشگوزه‌رانی بۆ پــیــاوان چــاویــان لـ ـێ‌ده‌ک ــرێ ،ده‌ڵــێــی ل ـه‌م دنیا به‌ناو مه‌جازییه‌ش‌‌دا مافی ئه‌وه‌یان نی ه ئاسوود‌ه بن .لێره‌ش هه‌ر رۆژه چیرۆکێک لـ ه ئــازاردانــی ژنــان ده‌بیسین .ئازار دانه‌کان لێره‌ش‌دا وه‌ک شه‌قام‌و کووچه‌وکۆالنه‌کانی واڵت‌و شارو گونده‌که‌مان ده‌چێ! به‌جیاوازییه‌که‌و‌ه ک ه که‌سه‌کان ده‌مامکدارن‌و دیار نین کێن، به‌اڵم وشه‌کانیان پیاوانه‌ن! سه‌ده‌ی 21به‌نییه‌تی ئازاردانی یه‌کتر به‌کار بێ! بــه‌اڵم گــرنــگ ئ ـه‌وه‌ی ـ ه ژن ــان نــابــێ ئــه‌م ترسان ه به‌سه‌ریان‌دا زاڵ بێ‌و فه‌یسبووک به‌جێ بێڵن! یان ب ه وێنه‌‌و ناوی شاراو ه بۆچوونه‌کانیان ده‌ربڕن .ژنان ک ه توێژی زوڵمڵێکراوی کۆمه‌ڵگ هن‌و ئــازار‌و خه‌می هاوبه‌شیان هه‌یه ،فه‌یسبووک ده‌توانێ شوێنێک بێ بۆ یه‌کگرتووییان ،بۆ ده‌ربڕینی ئازادانه‌ی ئامانج‌و خواسته‌کانیان ،بۆ وه‌ڕێ خستنی شۆڕشێکی ژنانه دژی هــــه‌اڵواردن‌و ئــازاردانــه‌کــان .هـــه‌روه‌ک چۆن لـ ه واڵتــی میسر تاکێکی فه‌یسبووکی شۆرشێکی وه‌رێ خــســت ،ژنــانــیــش ئ ـه‌گ ـه‌ر لـه‌ئــاســت خواست ه بـه‌رحـه‌قـه‌کــانــیــان‌دا یه‌کگرتوو بــن ،ئـه‌گـه‌ر بــۆ ماف ه مرۆییه‌کانیان ،بێوچان هـه‌وڵ بــده‌ن‌و ئه‌م که‌ره‌س ه مۆدێرنانه بخه‌ن ه خزمه‌ت ئامانجه‌کانیانه‌وه ،نه‌ک ده‌توانن هه‌ر زاڵ بن به‌سه‌ر هه‌موو ترسه‌کان‌دا، به‌ڵکوو ده‌توانن سیستمی پیاوساالری له‌به‌ر یه‌ک هه‌ڵوه‌شێنن. ژن! ژیان پر ه ل ه که‌ندوکۆسپ ،ده‌ست‌هه‌ڵگرتن ل ه خواست‌و ئاره‌زووه‌کان ئاسانترین کاره ،هێز ل ه ناخی ئێمه‌‌دای ه که‌وایه مه‌ترس ه له ئه‌م شته پڕوپووچانه! ی ژنانیش ئه‌م که‌ره‌سه‌دروستکراوه‌ی پێویسته ئێمه ی خۆمان‌دا ده‌ستی پیاوان! ل ه ڕاستای خواسته‌کان به‌کار بێنن‌و بێوچان بۆ گه‌یشتن ب ه دنیایه‌کی خاڵی ل ه هه‌رچه‌شن ه ئازاردانێک خه‌بات بکه‌ین ،ک ه فیسبووک یه‌کێک ه له‌و کانااڵنه‌ی زۆر باش ده‌توانین ڕوانین‌و بۆچوون ه ئینسانی‌و ڕه‌واکــانــی خۆمانی تـێ‌دا په‌ر ه پێ‌بده‌ین ،به‌اڵم نه‌ک پیاوان ه ده‌رکه‌وتن. ( )1وه‌رگیراو ل ه فه‌رهه‌نگی یه‌ک جڵدی فارسی – کوردی «دانشگا ه کردستان»
9
١٦ی بانەمەڕی ١٣٩٣
کۆمەاڵیەتی _ سیاسی
٦ی مای ٢٠١٤
ژماره٦٣١ :
رۆژنامەی
فه‌یسبووک ...ل ه ئامانجی زوکێربێرگه‌و ه تا سنووربەزاندن‌و ئازاردانەکانی ئه‌مرۆ!
کوێستان فتووحی تـــــۆڕی کـــۆمـــه‌اڵیـــه‌تـــی ،چــیــرۆکــێــکــی ڕاســت ـه‌قــیــن ـه‌ی ـ ه کـ ـ ه مــــارک زوکــێــربــێــرگ ی وه‌ک الوێکی ( )Mark Zuckerberg نابغ ه ب ه جیهانیان ناساند .هۆکاره‌که‌شی ئـه‌وه‌یـ ه ک ه نــاوبــراو ڕاگه‌یه‌نێکی به‌هێزی ی ک ه ئه‌مڕۆ بۆت ه یه‌کێک وه‌ک فه‌یسبووک لــ ه ب ـه‌هــێــزتــری ـن‌و کــاریــگ ـه‌رتــریــن ت ــۆڕی کۆمه‌اڵیه‌تی ل ه دنیای م ـه‌جــازی‌دا‌و زیاتر ل ه یـه‌ک میلیارد ئه‌ندامی هه‌یه ،داهێناوه. بوونی ئه‌م تۆڕه کۆمه‌اڵیه‌تییه ،شۆڕشێکی گه‌وره‌ی له نێو که‌ره‌سه‌کانی پێوه‌ندیگرتن‌دا دروه‌ســــت کــــردو ه ک ـ ه زوکــێــربــێــرگــی 26 ساڵه‌ی ل ه ماوه‌یه‌کی کورت‌دا کرد ه الوترین میلیاردێری جیهان. فه‌یسبووک ل ه هه‌موو جیهاندا بۆت ه به‌شێک ل ـ ه ژیــانــی ڕاســتـه‌قــیــنـه‌ی زۆر ل ه مرۆڤه‌کانی ئه‌م سه‌ده‌یه .ل ه ژن وپیاوی 70 60ساڵه‌و ه بگر ه تاکوو مندااڵنی 10- 11ساڵ ه ک ه ب ه فێڵ ڕۆژی له‌دایکبوونیان زیاتر نووسیو ه بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌وانیش ببێت ه ئه‌ندامی کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی به ڕواڵه‌ت مه‌جازی! ف ـه‌یــســبــووک ،تــۆڕێــک ـ ه لــــه‌وێ‌دا هـه‌ر تاکێک ده‌توانێ ب ه دروست کردنی الپه‌ڕێک، به‌وجۆره‌ی ک ه بۆخۆی پێی‌خۆش ه هۆوییه‌تی خۆی بناسێنێ .شوێنێک ه بۆ باڵوکردنه‌وه‌ی خــواس ـت‌و ئــاره‌زووه‌کــانــی تــاک .بــۆ ئه‌و که‌سانه‌ی کـ ه ده‌ردی هاوبه‌شیان هه‌یه، بـــه‌رژه‌وه‌نـــدیـــی هــاوبــه‌شــیــان هــه‌یــه ،بۆ خــۆش ـه‌ویــســت ـی‌و پێکگه‌یشتن ،شوێنێک ه دۆســت ده‌کــات ـ ه دوژمـــن‌و دوژم ــن ده‌کات ه دۆســت ....مرۆڤ ه بێناوه‌کان ناودار دهکاو به‌کورتی شوێنێک ه نه‌خشێکی گرنگی ل ه ژیانی ئینسانه‌کان‌دا هه‌یه. ل ـه‌نــێــو زۆربـــــه‌ی چــیــن‌و تــوێــژه‌کــانــی کۆمه‌ڵ‌دا ئۆگرییه‌کی زۆر بۆ فه‌یسبووک
هه‌یه .هۆکاری ئه‌م ئۆگرییه‌ش ،ده‌گه‌ڕێته‌و ه نیازه بــۆ ئــه‌وه‌ی کـ ه فه‌یسبووک زۆر لــه جۆراوجۆره‌‌کانی ئه‌وانی به‌جێ هێناوه .دیار ه هۆکاری ئۆگری‌وخۆشه‌ویستیی فه‌یسبووک بۆ تاک و ده‌سته‌و گرووپ ه جۆراوجۆره‌کان جـــیـــاوازه .بــۆنــمــوون ـ ه بـه‌شــێــک ل ـ ه خه‌ڵک لــه‌م ڕێــگ ـه‌ی ـه‌و ه ده‌تــوانــن ئاسانتر لهگهڵ ئه‌ندامانی بنه‌ماڵه ،دۆســتــانو ئاشنایان‌و خۆشه‌ویستانیان ،پێوه‌ندی بگرن‌و ل ه حاڵ‌و وه‌زعی یه‌کتر ئاگادار بنه‌وه ،به‌تایبه‌تی ک ه شوێنی ژیانیان له‌یه‌کتر دوور بێ .پاشان ی سیاسی، ڕێگه‌یه‌کی ئاسان ه بۆ ڕێکالم بازرگانی ،فه‌رهه‌نگی‌و هونه‌ری‌وهتد .وات ه که‌ره‌سه‌یه‌کی گرنگ ه بۆ پێوه‌ندی‌و ڕێکخستنی ی سیاسی، الیه‌نگران‌و به‌هێزکردنی خه‌بات کۆمه‌اڵیه‌تی ،فه‌رهه‌نگی ،بازرگانی‌وهتد. کاتێک ک ـه‌ره‌س ـه‌ی ـه‌ک نــیــازه‌کــانــی زۆر ل ه چین‌و توێژ ه جۆراوجۆره‌کان وه‌دی دێنێ، ب ه دڵنیاییه‌و ه هه‌تا دێ ،ب ه ڕێژه‌ی میلیاردیی فه‌سبووکیانه‌وه زیاد ده‌بێ. ل ـ ه ڕاس ــتــی‌دا مـــارک زوکــێــربــێــرگ ب ه ئێستعداد‌و توانایی له‌ڕاده‌به‌ده‌ر توانیویه‌تی، خه‌ڵکی هه‌موو جیهان ب ه زمان‌و فه‌رهه‌نگ‌و ره‌گــــه‌زی ج ــۆراوج ــۆر لــه واڵتــێــکــی پــان‌و به‌رین‌و جه‌زاب ل ه ده‌وری یه‌ک کۆبکاته‌وه، کــ ه دانــیــشــتــوانــی بــ ه ئــاســانــتــریــن شــێــو ه لهگهڵ یه‌کتر له‌پێوه‌ندی‌دا بــن‌‌و ڕوانگه‌‌و بۆچوونه‌کانی خۆیان له‌گه ڵ یه‌کتر بگۆڕنه‌وه .یه‌کێک ل ه تایبه‌تمه‌ندییه‌کانی هه‌ر تاکێکی نێو دی ــار ه هــانــده‌ری س ـه‌ره‌کــی دروستکردنی ئه‌م دنیا سه‌رسووڕهێنه‌ره‌وه .هه‌ریه‌ک ل ه فه‌یسبووک ل ه الیه‌ن زوکێربێرگ ،شکست‌و ئێمه ک ه ده‌چین ه نێو ئه‌م دنیایه‌و ه ،زۆرجار ناکام بوونی بوو ه ل ه پێوه‌ندی گرتن لهگهڵ به‌شێک ل ـ ه کــاتــمــان ت ـه‌رخــان ده‌ک ـه‌یــن بۆ کچێک‌دا ب ه ناوی ئێریکا. ئه‌و مڵ‌ومووش(( )1کنجکاوی)یانه .زۆر بێته فزوولی! ئه‌مڕۆ ئه‌م تــۆڕ ه به‌جۆرێک کاریگه‌ر ه که‌س پێی وای ه ئه‌و کاره ده ل ه پێوه‌ندییه‌کان‌دا ،ته‌نانه ومووشانه -چاک یان ت خه‌و‌و خۆراکی دیار ه ناکرێ ئه‌م مڵ ل ه حکوومه‌ت ه دیکتاتۆره‌کانیش تێک‌داوه ،خــراپ -ب ه که‌می بگرین .ئه‌م فزوولیانه! ئه‌گه‌رچی ئه‌وانیش له‌م تۆڕه‌دا چاالکن ،به‌اڵم به‌بێ فه‌یسبووکیش ده‌کــرێ هه‌بن‌و هه‌ر زۆر جار به‌شێوه‌یه‌کی نادیار بۆ مه‌رامه‌کانی هه‌بوون‌و هه‌ن ،به‌اڵم به‌شێوه‌یه‌کی دیکه‌و خۆیان‌و له‌م ڕێگه‌یه‌و ه ده‌توانن ڕه‌فتاری ل ه ڕێگه‌ی دیکه‌وه .بۆ نموون ه خوێندنه‌وه‌ی کــۆم ـه‌اڵی ـه‌ت ـی و بــۆچــوون ـ ه سیاسییه‌کانی کتێبێک ک ه له‌سه‌ر ژیانی هونه‌رمه‌ندێکی هاوواڵتیانیان بخه‌نه‌ژێر چاوه‌دێرییه‌وه. ئه‌کته‌ر ،گۆرانیبێژێک ،سیاسه‌تمه‌دارێک، دیــار ه له‌وه‌ده‌چێ فه‌یسبووک ،هه‌ر بۆ شاعیرێک ،نووسه‌رێک ،ڕۆژنامه‌نووسێک‌‌و ن ئه‌وانه‌ی له‌سه‌ره‌وه باسیان لێ‌کر‌ا شیری نه‌بێ ،به‌ڵکوو بۆ ئه‌و که‌سانه‌ش ه حه‌ز ده‌که‌ن سه‌ر له‌هه‌موو که‌لێن‌و قوژبنه‌کانی ژیانی تایبه‌تی خه‌ڵکی دیک ه ده‌ربێنن! سه‌رکێشان ه نێو ژیــانــی خه‌ڵکی دیــکــه ،ل ـ ه نێو دنیای فه‌یسبووک‌دا به‌تایبه‌تی ل ه ژیانی ئه‌وانه‌ی ن یان ته‌نانه‌ت ناسیاویش ،بۆت ه ک ه ناسراو
هــتــد ،ئ ـه‌گ ـه‌ر ن ــاوی فزوولیشی ل ـ ه ژیانی ئینسانه‌کان‌دا لێ‌بنرێ ،پێویست ه ئینسانه‌کان ل ـه‌م رێــگــایــانـه‌و ه زانیارییه‌کانیان له‌سه‌ر که‌سایه‌تیی ه ناوداره‌کان کۆده‌که‌نه‌وه .بۆی ه هه‌موومان ل ه فه‌یسبووک‌دا جگ ه له‌پێوه‌ندیی ه ش ـه‌خــس ـی‌و تــایــبـه‌تــیــیـه‌کــانــمــان ،ده‌گ ـه‌ڕێــن بـه‌دوای زانیاری زیاتر له‌سه‌ر مرۆڤه‌کانی
دیــک ـه ،ئ ـه‌گ ـه‌ر نــــاودار‌و نــاســراو بــێ ،یان که‌سێکی ئاسایی بێ. ژنان‌و فه‌یسبووک ژن مافی ئه‌وه‌ی هه‌ی ه ژنان ه بژی ،ژنان ه پێوه‌ندی بگرێ ،ژنان ه ده‌رک ـه‌وێ ،به‌اڵم ل ه نێو کۆمه‌ڵ ه جــۆراوجــۆره‌کــان‌دا به‌تایبه‌تی ل ه نێو کۆمه‌ڵگ ه دواکه‌وتووه‌کان‌دا ،ک ه ژن وه‌ک ئه‌کته‌رێکی جنسی‌و خۆشگوزه‌رانی بۆ پیاوان چاویان ل ـێ‌ده‌کــرێ ،ده‌ڵێی له‌م دنیا به‌ناو مه‌جازییه‌ش‌‌دا مافی ئه‌وه‌یان نی ه ئاسوود ه بن .لێره‌ش هه‌ر رۆژه چیرۆکێک ل ه ئازاردانی ژنان ده‌بیسین .ئازار دانه‌کان لێره‌ش‌دا وه‌ک شه‌قام‌و کووچه‌وکۆالنه‌کانی
«تێرۆریزمی ئێرانی (کۆماری ئیسالمی)» وریا ره‌حمانی تیرۆر یان کــرده‌وه‌ی هێرشبه‌ران ه ب ه مه‌به‌ستی سڕینه‌و ه (حذف)ی فیزیکیی که‌س یان چه‌ند که‌سێکی دیاریکراو ل ه مێژووی سیاسی ئێرانو به‌تایبه‌ت کۆماری ئیسالمی‌دا، رابردوویه‌کی کۆنی هه‌یه و ره‌نگ ه ل ه که‌متر واڵتێکی دیکه‌ی دنیادا ل ه به‌ره‌وروو بوونه‌و ه لهگهڵ هاوکێش ه سیاسیی ه جۆراوجۆره‌کان به‌م راده‌یـ ه له‌م ئامراز ه نه‌خوازراو ه که‌ڵک وه‌رگیرابێ .دیار ه پێناسه‌ی تیرۆر به‌پێی ئه‌و پێوه‌ر ه گشتی ه داڕێژراوانه‌ی که ل ه پانتایی مێژووی سیاسیی نێونه‌ته‌وه‌یی به‌تایبه‌ت ل ه چه‌ند سـه‌ده‌ی رابــردوودا دیــاری کراوه، ئاستێکی به‌رینتر‌و بوارێکی به‌رفراوانتر ل ه خۆ ده‌گرێ‌و ته‌نیا ل ه چوارچێوه‌ی تیرۆری ســیــاســیــی مــۆدێــلــی ســڕیــنــه‌وه‌ی فیزیکی که‌سه‌کان‌دا مه‌حدوود نابێته‌وه؛ وه‌ک تیرۆری که‌سێتی ،تــیــرۆری کــۆمـه‌اڵیـه‌تــی ،تیرۆری ئابووری و . ...بـه‌اڵم ئ ـه‌وه‌ی ک ه به‌گشتی جێی باسی ئێمه‌یه‌و له‌م نووسینه‌دا ل ه هه‌وڵی تێرامانی داین هه‌وڵی سڕینه‌وه‌ی فیزیکییه، ک ه نه‌خوازراونه‌ترین‌و نامه‌ردانه‌ترین جۆری تــیــرۆر ه ک ه پێکهاته‌گه‌لێکی وه‌ک کۆماری ئیسالمی هه‌میش ه وه‌ک یه‌کێک ل ه گرینگترین چه‌ک ه سیاسییه‌کانی خــۆیــان لـ ه پێوه‌ندی ل ـه‌گ ـه‌ڵ هاوکێش ه جــۆراوجــۆره‌کــان ،چ ل ه ئاستی نێوخۆیی‌و چ ل ه ئاستی ده‌ره‌ک ـی‌دا، که‌ڵکی زۆری لێ وه‌رده‌گــــرن .له‌راستی‌دا
بۆ دۆزینه‌وه‌‌و په‌یبردن به سه‌ره‌داوه‌کانی تیرۆریزمی ده‌وڵه‌تیی کۆماری ئیسالمی‌و ئه‌و سه‌رچاو ه مه‌عریفیانه‌ی ک ه پێکهاته‌یه‌کی ســیــاســیــی لــــه‌م چــه‌شــنــ ه شــه‌رعــیــیــه‌ت‌و پــاســاوی کــرده‌وه‌یـه‌کــی نا‌هه‌نجاری ئــاوای لـێ‌وه‌رده‌گــرێ ،پێویست ه پێداچوونه‌وه‌یه‌کی ئه‌گه‌رچی خێراشمان ب ه ڕه‌وتــی ئیسالمی سیاسی به‌گشتی‌و به‌تایبه‌ت لـ ه مێژووی ئێران‌دا‌و هه‌روه‌ها چییه‌تی‌و چۆنیه‌تی چه‌مکی تیرۆر له‌م به‌ستێنه‌دا هه‌بێ .دیار ه ئیسالمی ئێرانییش ک ه ڕیشه‌ی ل ه ڕه‌وتی بناژۆخوازی ئیسالمی شیعه‌گه‌ری‌دا هه‌ی ه وه‌ک زۆربه‌ی پێکهات ه ئایدۆلۆژیکه‌کانی دیک ه ل ه ده‌روونی خۆیدا پێی وای ه ئامانج ئامراز دیاری دهکاو بنه‌مای گه‌یشتن ب ه ئامانج پاساوی چییه‌تی‌و چۆنیه‌تیی ئامرازه‌که‌یه‌تی .ئه‌م بــاوه‌ڕ ه ب ه شێوه‌یه‌کی به‌رباڵو ل ه چوارچێوه‌ی تیۆر‌و کارکردی هێز ه ئایینی‌و چه‌پ ه رادیکاڵه‌کان‌دا دره‌وش ــاوه‌تـ ـهوهو ب ه شێوه‌ی جــۆراوجــۆر خۆی نیشان داو ه ک ه خود ره‌نگه یه‌کێک ل ه پاساو ه هه‌ر ه پشت قایمه‌کانی کرده‌وه‌یه‌کی نـــه‌خـــوازراوی وه‌ک تــیــرۆر بــێ .کــۆمــاری ئیسالمیی ئــێــران لـ ه شــرۆڤ ـه‌ی چۆنیه‌تیی پێکهاتنی خۆیدا ،نایشارێته‌وه‌‌و راشکاوانه‌ش خــۆی ب ـ ه وامــــدار‌و میراتگری راپ ـه‌ڕیــن و بزووتنه‌وه‌گه‌لێکی وه‌ک» حه‌سه‌ن سه‌باح» و «نه‌واب سه‌فه‌وی» و ...ده‌زانێ ،ک ه خود بوارێکی گرینگ‌و به‌رچاوی کارکردنی ئه‌و چه‌شنه حه‌ره‌که‌تان ه ل ه تیرۆر‌و سڕینه‌وه‌ی فیزیکیی نه‌یارانی سیاسی‌دا خۆی ده‌دیته‌وه. لـ ه ئ ـه‌ده‌بــیــات‌و میتۆدی سیاسی کۆماری ئیسالمی‌دا ل ه تیرۆریستانێکی وه‌ک (میرزا ئاقاخانی کــرمــانــی) بــکــووژی»نــاســره‌دیــن
ش ــای قــاجــار» و «خــالــیــد ئیسالمبولی» بکوژی «ئ ـه‌نــوه‌ر ســاداتــی میسری» وه‌ک قــاره‌مــانــانــێــکــی گـــــه‌وره‌ی مــێــژوویــی یــاد ده‌کرێته‌وه‌‌و ده‌نرخێندرێن .کۆماری ئیسالمی هه‌ر ل ه سه‌ره‌تای هاتن ه سه‌رکارییه‌و ه وه‌ک ده‌س ـه‌اڵتــی ته‌نیا‌و قــۆرغــکــردووی واڵتێکی وه‌ک ئــێــران ب ـ ه پێی زاتــ ه ئایدۆلۆژیکیی ه تایبه‌ت ه ئایینییه‌که‌یه‌و ه ل ه پێناوی بــوون‌و مــان ـهوهو یه‌کده‌ست کــردنــی په‌یتا په‌یتای ده‌س ـه‌اڵت ـه‌ک ـه‌ی‌دا ب ه شێوه‌یه‌کی بــه‌رده‌وام و مــانــدوون ـه‌نــاســان ـ ه لــ ه هــه‌وڵــی دوژمـــن داتاشین‌و وێناکردنی مه‌ترسیی دوژمنێکی ل ه که‌مینی خه‌یاڵیی هه‌میشه‌یی‌و تێ‌‌بینی ئه‌م شێوه‌ی ڕوانین ه له‌نێو خه‌ڵک‌و به‌تایبه‌ت الیه‌نگره‌کانی‌دا بووه .ئه‌م چه‌شن ه حکوومه‌تان ه به‌پێی ئه‌و چوارچێو ه تایبه‌تییانه‌ی هه‌یانه، ئه‌ساسه‌ن ناتوانن کرانه‌وه‌یه‌کی ئه‌وتۆ ب ه خۆیانه‌و ه ببینن‌و نه‌رمی بنوێنن .چون هه‌ر پاشه‌کشه‌یه‌کی ،ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر که‌میش بێ، لـه‌وانـه‌یـ ه تــا لێوی هه‌ڵدێره‌کانی نه‌مانیان بـــــه‌رێ‌و م ـه‌تــرســی ـه‌کــی جــیــدی ب ــۆ م ــان‌و مه‌وجوودییه‌تیان پێک بێنێ .هه‌ربۆیه‌ش لــ ه هــیــچ چـه‌شــنـ ه ک ــرده‌وه‌یــه‌ک ــی تـه‌نــانـه‌ت نــامــرۆڤــانــه‌‌و هـه‌نــدێــک جــار به‌پێچه‌وانه‌ی باوه‌ڕه‌کانیشیانه‌و ه ناپرنگێنه‌وه‌‌و پاساویشی بۆ دێننه‌وه .کاتێک سه‌یری ماشێنی تیرۆر ل ه سیستمی کۆماری ئیسالمی‌دا ده‌که‌ین ده‌بینین ک ـ ه ب ـه‌گــوێــره‌ی قــۆنــاغـه جــۆراوجــۆره‌کــان و زه‌رووره‌ت ـه‌کــانــی سـ ـه‌رده‌م ل ه روانگه‌ی ئـه‌م رێژیمه‌وه ،ئـه‌م دیــارده‌ی ـه‌ش شێوازی جـــۆراوجـــۆری ل ـ ه خـــۆدا گ ــرت ــووه‌‌و ته‌نیا بوارێکی تایبه‌ت ناگرێته‌وه .به‌شێکی زۆر ل ه ده‌رکه‌وته‌کانی تیرۆریزمی کۆماری ئیسالمی
له چوارچێوه‌ی شه‌ڕی نێوخۆیی ده‌سه‌اڵت‌و ره‌وت ــی یه‌کده‌ست کــردن ـهوهو ده‌رکـــردن‌و سڕینه‌وه‌ی ناخودییه‌کانی نێو ده‌سه‌اڵت ل ه پێکهاته‌ی گشتی سیاسی واڵت‌دا بوو .مه‌رگی گوماناوی تاڵه‌قانی ،ته‌قینه‌وه‌یی نێوخۆیی حیزبی کۆماری ئیسالمی ،بێ سه‌روشوێن کــردنــی بــه‌ســه‌دان کـــه‌س‌و کــوشــتــاری بێ دادگــایــی ب ـه‌ه ـه‌زاران زیندانیی سیاسی ل ه ده‌ی ـه‌ی شه‌ست ،کوشتار ه زنجیره‌ییه‌کانی سـ ـه‌رده‌م ــی ئــیــســاحــات و ...لــ ه نموون ه ب ـه‌رچــاوه‌کــانــی ئــه‌م چه‌شن ه روویــکــرده‌ی تیرۆریزمی کــۆمــاری ئیسالمین .الیه‌نێکی دیکه‌ی تیرۆره‌کانی کۆماری ئیسالمی رووی ل ه هێزی ئۆپۆزسیۆنی ئه‌م نیزام ه بوو ک ه پاش چه‌ند ساڵێک ل ه دوای شۆڕشه‌و ه ئیتر ئیمکانی کارکردن ل ه نێو خۆی واڵتیان بۆ نه‌مایه‌وه و به‌ناچار په‌رته‌وازه‌ی ئه‌ودیوی سنوره‌کان‌و ده‌ره‌وه‌ی واڵت بوون .که‌چی به‌م حاڵه‌شه‌و ه ترسی ئه‌م رێژیم ه ل ه پێگه‌‌و کــاریــگـه‌ریــی ئــه‌و کـــه‌س‌و الی ـه‌نــانــه ل ـ ه نێو کۆمه‌ڵگادا وای لێکرد ک ه ب ه ئه‌نجامی تیرۆر‌و ســڕیــنـه‌وه‌یــان هه‌ستێ .لـ ه له‌به‌رچاوترین نموونه‌کانی ئه‌م شێوازه‌ی تیرۆری کۆماری ئیسالمی ده‌توانین ب ه تیرۆری شه‌هیدانی ســـه‌رکـــرده‌ی کــــورد‌و حــیــزبــی دێــمــوکــرات دوکتور قاسملوو و دوکتور شه‌ڕه‌فکه‌ندی، تــیــرۆری شــاپــوور بـه‌خــتــیــار‌و فــه‌ره‌یــدون فه‌رۆخزاد‌و به‌سه‌دان که‌سایه‌تی‌و دژبه‌ری سیاسیی دیــکــه‌ی کــۆمــاری ئیسالمی ل ه ده‌ره‌وه‌ی واڵت ئاماژ ه بکه‌ین. ره‌هه‌ندێکی دیــکـه‌ی ده‌زگـــای تیرۆری کــۆمــاری ئیسالمی رووی لـ ه دژبــــه‌ران و نه‌یارانی ئه‌م رژێم ه ل ه ئاسته‌کانی جیهانی
واڵت‌و شـــــارو گـــونـــده‌کـــه‌مـــان ده‌چــــێ! به‌جیاوازییه‌که‌و ه ک ه که‌سه‌کان ده‌مامکدارن‌و دیار نین کێن ،به‌اڵم وشه‌کانیان پیاوانه‌ن! پــار‌و توانجه‌کانیان به‌ئازار ه وه‌ک دنیای ڕاسته‌قینه! الپـ ـه‌ڕ ه بـه‌نــاومــان ده‌ک ـه‌ن ـه‌وه، به‌نییه‌تی نـــاڕه‌وا ،وێنه‌‌و په‌یامی نه‌شیاو ده‌نـــێـــرن ،هـــه‌ڕه‌شـــه‌ی بــێــده‌ن ـگ‌کــردنــمــان لێ‌ده‌که‌ن ،گاڵت ه ب ه ژنیه‌تیمان ده‌کەن ،ب ه ژنی ئه‌م‌و ئه‌و ناومان‌ده‌به‌ن! و .....دیار ه هه‌موو ئه‌وان ه ل ه الی ـه‌ن سیما ده‌مامکداره‌کانه‌و ه رووب ـه‌رووی ژن ده‌بێته‌وه‌‌و زۆر جار ئه‌م ره‌فتار ه نه‌شیاوان ه ئاسووده‌یی له ژنانی فه‌یسبووکی تێک‌داوه .دیار ه ئه‌وانه‌ی ئ ه م ره‌فتاران ه لهگهڵ ژنــان ده‌کــه‌ن به‌شێکیان هه‌ر ئه‌وانه‌ن ده‌یانه‌وێ له‌م دنیایه‌ش‌دا ژنان بچنه‌و ه پشت درگــا داخــراوه‌کــان ،ئه‌وان ه هه‌ر ئه‌و که‌س‌و الیه‌نانه‌ن «حه‌اڵڵ» حه‌رام ده‌که‌ن‌‌و «حه‌رام» «حه‌اڵڵ»! به‌شێکیشیان هه‌ر ئه‌ومرۆڤانه‌ن ک ه ل ه ژیانی خێزانی‌و ن کــۆم ـه‌اڵی ـه‌ت ـی‌دا بـــــه‌رده‌وام هه‌سته‌کانیا ت کــراوه ،ده‌یــانـه‌وێ ئه‌م بۆشایی ه سه‌رکو ل ه ژیانیان‌دا ب هم‌شێوه‌و له‌م ڕێگایه‌و ه پڕ بــک ـه‌ن ـه‌وه .ئ ـه‌وان ـ ه مزاحیمی هه‌میشه‌یی ژنان‌و کچانن له فه‌یسبووک‌دا. دیار ه دیارده‌ی ئازاردانی ژنان ل ه نێو فه‌یسبووک‌دا ره‌نگ ه دیارده‌یه‌ک نه‌بێ ته‌نیا وه پێوه‌ندی ب ه کوردو کۆمه‌ڵگه‌ی رۆژهه‌اڵتییه هه‌بێ ،ب ـه‌اڵم ژنــی کــورد نه‌یانتوانیوه یان بۆی دژواره لهگهڵ ئه‌م دیارده‌ی ه ڕابێ ،بۆی ه زۆرجار ل ه هاوڕێیانی خۆمان ده‌بیسین ک ه ب هم‌هۆیانه‌و ه فه‌یسبووکه‌که‌ی داده‌خــا! یان زاڵه‌ی دێ له‌ده‌ست ئه‌م ئازاردانانه .ره‌نگ ه زۆر که‌س بلێن ئه‌م کاران ه لهگهڵ پیاوانیش ده‌کرێن ،به‌اڵم ئه‌م ه ڕاستییه‌کی تاڵه ،ژن ل ه که‌لتوور‌و کۆمه‌ڵی ئێمهدا بۆ شتی چووکه‌ش تا ئێستاش ترسی گه‌وره‌ی هه‌یه. چۆن لهگهڵ ئه‌م کێشه‌ی ه رووبه‌روو بینه‌وه؟ ئێمه ل ه دنیای هک‌دا ده‌ژین ،ک ه فه‌یسبووک ل ١٠
دایه‌‌و زیاتر ئه‌و واڵت‌و الیه‌نان ه ده‌گرێته‌و ه ک ه ل ه ب ـه‌ره‌ی دژ ب ه کۆماری ئیسالمی ل ه چــوارچــێــوه‌ی هاوکێش ه نێونه‌ته‌وه‌یه‌کان دان .ئینجا ل ـه‌گ ـه‌ڵ ئــــه‌و هی‌دا ک ـ ه به‌شێکی ئـه‌م کــرده‌و ه تیرۆرستیان ه ل ه ڕێــی که‌س‌و مۆره‌کانی خــۆیـه‌و ه ئه‌نجام ده‌دات ،به‌اڵم به‌شێکی زۆریشی ل ه رێی گــرووپ‌و تاقم ه تــێــرۆریــســتــیــیـ ه هــاوپ ـه‌یــمــان ـه‌کــانــی وه‌ک» ح ـه‌مــاس»ی فه‌له‌ستینی‌و «حیزبوڵاڵ»ی لوبنانییه‌و ه ب ه ئه‌نجام ده‌گه‌یێنێ .ئه‌م شێوازه‌ی تیرۆر لهگهڵ ئه‌وه‌ی ک ه ب ه درێژایی ته‌مه‌نی کۆماری ئیسالمی که‌ڵکی لێ‌وه‌رگیراو ه به‌اڵم به‌تایبه‌ت پــاش مه‌ترسی ئ ـه‌م رێژیم ه ل ه ئه‌گه‌ری شه‌ڕێکی شیمانه‌کراو و به‌ره‌وروو بوونه‌وه‌ی لهگهڵ رۆژئاوا له‌م چه‌ند ساڵه‌ی دوایی‌دا ره‌وتێکی خێراتری به‌خۆو ه گرتوه. ته‌قاندنه‌وه‌ی ناوه‌ندی فه‌رهه‌نگی جوله‌که‌کان ل ه (بۆئێنۆس ئایرێس)ی پایته‌ختی ئارژانتین ل ه ساڵی ،1994تیرۆری سه‌فیری عه‌ره‌بستان ل ه ئامریکا له ساڵی ،2011هه‌وڵی تیرۆر و تـه‌قــانــدنـه‌وه‌ی دیپلۆمات‌و سه‌فاره‌ته‌کانی ئیسڕائیل ل ه چه‌ندین واڵت و ...ل ه نموون ه بــه‌رچ ــاوه‌ک ــان ــی ئـــه‌و بــه‌شــ ه لــ ه کــــرداری تێرۆریستیی کــۆمــاری ئیسالمیی ئێرانن کـ ه بـ ه گشتی لـ ه چــوارچــێــوه‌ی تیرۆرزمی نێوده‌وڵه‌تیدا خۆی ده‌بینێته‌وه .سه‌رنجدان به‌و مه‌سه‌له‌ی ه ک ه کۆماری ئیسالمی هه‌میش ه ل ه تێرۆر وه‌ک ئامرازێکی کــارا‌و کارتێکی یاری ل ه پێناوی به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی خۆیدا ل ه راستای داسـه‌پــان و زۆرجــاریــش بۆ « فرافکنی»و به‌الرێ بردنی ڕای گشتی چ ل ه ئاستی نێوخۆیی‌و چ ل ه ئاستی ده‌ره‌کــی‌دا که‌ڵکی وه‌رگ ــرت ــوه ،گرینگییه‌کی تایبه‌تی ههیهو ره‌نگ ه ل ه کردنه‌وه‌ی هه‌ندێک ل ه گرێ پووچکه‌کانی هاوکێش ه سیاسییه‌کانی ئه‌م رژێم ه یارمه‌تیده‌ر بێ.
8
١٦ی بانەمەڕی ١٣٩٣
٦ی مای ٢٠١٤
سیاسی
ژماره٦٣١ :
رۆژنامەی
دەسەاڵتخوازی‌و دروشم‌و وەهمی رێژیم‌و بەشێک لە ئۆپۆزیسیۆن بەربەستی سەرەکیی چارەسەری کێشەکانی ئێرانن
وتـــــە‌و کــــردەوەکــــانــــی رێــــبــــەران و ئۆپۆزیسیۆنی سەد ساڵی رابردووی ئێران زیاتر لە وەهم و خەیاڵ و دروشم نزیکە نــەک لــە راســتــی .لــە ســەردەمــی رەزاخ ــان و کــوڕەکــەی‌دا دەســەاڵتــخــوازی و وەهــم، ئەوانی لە ئاست ماف و پێداویستییەکانی خەڵکی ئێرانو بە تایبەت کەمایەتییەکان کوێر کردبوو بەجۆرێک کە تەنیا بیریان لە ئێرانێک بە یەک زمان و یەک نەتەوەی بەهێز لە دنــیــادا دەکـــردەوە .هــەر ئــەو سیاسەتە دەســـەاڵتـــخـــوازانـــە‌و رەگــەزپــەرســتــانــەی رەزاخـــان لە ســەردەمــی شــەڕی دووەمــی جیهانی‌دا بوونە هۆی ئەوەی بڕیاری هەڵە بــدا و ب ــەدوای ئــەودا ئێران لە بــاکــوور و باشوورەوە کەوتە بەر هێرش‌و لە الیەن هاوپەیمانانەوە داگیرکرا .کوڕەکەشی کاتێک لــە خ ــەوی غەفڵەت راپـــەڕی کــە ه ــاواری «مــەرگ بۆ شــا» شەقامەکانی ئێرانی لە ساڵی ١٣٥٧دا پڕ کردبوو و ئیتر دەرفەتێکی بۆ چاکسازی نەمابوو .خومەینیش کە بە دروشــمــی گـــەورەوە بــۆ خەڵکی ئــێــران و جیهان پێی نایە تاران ،لە هەمان رۆژەکانی سەرەتاوە بە ئێعدامی بەرباڵوی دژبەران و سەرچاوەکانی شۆڕش ،بووە هۆی بێ هیوایی‌و ،لە جیاتی دروشــمــی یارمەتیی هـــــەژاران ،رێــگــەی بــۆ دز و جــەردەکــان خۆش کرد کە بە کەڵک وەرگرتن لە پلە‌و پۆستەکانیان لە جیاتی خزمەت بە خەڵک، دەســت بــە ت ــااڵن‌و دزی بــکــەن .خومەینی کە دروشمی یارمەتیدانی زۆرلێکراوانی جیهانی هەڵگرتبوو ،بــوو بــە زاڵمێک کە هاوشێوەی لە مــێــژوودا کەمە .خومەینی وێـ ــڕای ســــەددام حــوســێــن بــە هــاوبــەشــی بــەرپــرســی هــەاڵیــســان و درێــژەکــێــشــانــی شەڕی هەشت ساڵەی ئێران و عێراق بوون کــە جگە لــە مــاڵــوێــرانـی‌و دواکــەوتــووی ـی‌و کوژرانی زیاتر لە میلیۆنێک ئینسان هیچ ئاکامێکی دیکەی نەبوو و خومەینی خەون‌و خەیاڵی داگیرکردنی کــەربــەالی بــردە ناو
بنەڕەتیی ئــێــران دیــاریــکــردنــی سیاسەتە گشتییەکانی نیزام‌و پۆستە سەرەکییەکان بەشێک لە ئەرک و سەالحییەتەکانی رێبەرە و ســــەرۆک کــۆمــار دەســەاڵتــێــکــی کــەم‌و بەرتەسکی هــەیــە ،ب ــەاڵم رەفسەنجانی‌و خاتەمی بە هۆی بەرژەوەندە تاکەکەسی‌و ترسی گیان‌و پلە و پایە نەیانتوانی تەنانه‌ت لەم دەسەاڵتە بەرتەسکەش کەڵک وەرگرن و دروشمی چاکسازی‌و ئاوەدان کردنەوەی خۆیان وەڕاست گێڕن .ئەحمەدی نژادیش کە بەهۆی دروشمە رەگەزپەرستانەکانی لە دژی خەڵکی ئیسرائیل ناوبانگی جیهانیی هەیە ،جگە لە وێرانی هیچ دەسکەوتێکی لە نێوخۆ و دەرەوە بۆ ئێران نەبوو و ،لە ســەردەمــی ســەرۆک کۆماریی نــاوبــراودا، ئێران زیاتر لە هەر کاتێکی دیکە لە جیهاندا تەریک کەوتەوە‌و بە قەولی کارناسان ئەو زیانە هەمەالیەنەی ئەو بە ئێرانی گەیاند زیاتر بوو لە زیانەکانی هێرشی مۆغۆل بــۆ ســەر ئــێــران .نــاوبــراو جگە لــە زەرەر هیچ قازانجێکی بۆ ئێران نەبوو و دروشمە گەورەکانی بوونە هــۆی هــەژارتــر بوونی خەڵکی ئــێــران .ساڵی رابـــردووش خەڵکی ئێران لە ناچاری لە نێوان خراپ و خراپتردا رووح ــانــی‌ی ــان هــەڵــبــژارد ب ــەو هــیــوایــەی ئەمجارەیان دروشمەکان ببن بە کردەوە. بـــەاڵم ئێستا وردە وردە نیشانەکانی شکستی دەوڵـــەتـــی رووحـــانـــی بــەرچــاو دەکەون .باس لەسەر راستی یان ناڕاستیی رووحــانــی نــیــە ،بــەڵــکــوو بــاســەکــە لەسەر ئاستەم بوونی وەدیهاتنی دروشمەکان بە ئیمکاناتی بەردەستە .بە چاوخشاندنێک ب ــەس ــەر هــەلــومــەرجــی ئــێــســتــای ئــێــران بارودۆخە نالەبارەکەمان باشتر بۆ روون دەبێتەوە .بۆ نموونە خەرج و تێچووەکانی بنەماڵەی کرێکارێک لە ئێراندا یەک میلیۆن و حەوسەد هەزار تمەن لە مانگێک‌دایە ،لە حاڵێک‌دا کە وەزارەتی کار رایگەیاندوە کە النیکەمی هەقدەستی کرێکاران بۆ ئەمساڵ ٦٨٠هـــەزار تمەنە لــە مــانــگــێـک‌دا .داخــوا زگی ماڵ و منداڵی کرێکاران بە دروشم تێر دەبێ؟! دەوڵەتی ئەحمەدی‌نژاد دەبوایە تائێستا چوار میلیۆن خانووی مێهری دابا بە داواکــاران ،بەاڵم ٢میلیۆنیان ئێستاش تــەواو نــەبــوون .رووحــانــی چــۆن دەتوانێ بەڵێنەکانی دەوڵەتی پێشوو بەجێ بگەیەنێ لەحاڵێک‌دا کە دەوڵەتەکەی تووشی کەسری بودجەیە. راپۆرتە رەسمییەکان نیشان دەدەن کە
نـــاڕوونـــە‌و ،گــەشــەی مــەنــفــی ئــابــووری‌و ئاوسانی زۆر بە گرفتی سەرەکیی دەوڵەتی رووحـــانـــی دەزانــــــێ‌و پــێــش بینییەکانی دەوڵەتیش بۆ گەشەی ١تا ٢لەسەدیی ئــابــووریــی ئــێــران بــۆ ئەمساڵ دوورە لە
گــۆڕ! .دوای ئەویش خامنەیی پاشایەتیی ئیسالمیی دەسی پێ‌کرد کە دوژمن داتاشین و وەه ــم و زێــدەخــوازیــیــەکــانــی هــۆکــاری سەرەکیی درێژەی گەمارۆکانی رۆژئاوان. ئەگەرچی بە پێی ئەسلی ١١٠ی یاسای
ساڵی رابردوو نزیک ٤٢هەزار میلیارد تمەن یارانەی نەغدی دراوە لە حاڵێک‌دا کە داهاتی وەالبــردنــی سوبسیدەکان‌و چوونەسەری نرخی سوتەمەنی ٢٨هەزار میلیارد تمەن بـــووە .واتــە دەوڵـــەت ١٤هـــەزار میلیارد
راستی .ئەگەر دەوڵەتی رووحانی بشتوانێ ئاوسان کۆنترۆڵ بکاو گەشەی ٢لەسەدی مسۆگەر بکا ،زۆر جێی خۆشحاڵی نیە، خۆشبژیوی‌و گەشەی ئابووری رێژەییە، بەاڵم نابێ وەک راگەیەنه‌کانی ئێران ،ئێستا
موختار نەقشبەندی
تمەنی لە حیسابی خۆی داوە! .ئەگەرچی دوابەدوای رێککەوتنی ئێران و واڵتانی پێنج کۆی یەک ،بەشێک لە گوشاری گەمارۆکان کــەم کــرایــەوە بــەاڵم ئــێــران ه ــەروا لەژێر گەمارۆدایەو تەریک ماوەتەوە و ،قوربانیی
سەرەکیی ئــەم گــەمــارۆیــانــەش سەنعەتی نەوتی ئێرانە کە لە دراوســێ عەرەبەکانی زۆر لــە دواتــــرە .سندوقی نێودەوڵەتیی دراویــش دەڵێ بە پێچەوانەی نیشانەکانی سەقامگیری ،داهــاتــووی ئابووریی ئێران
لــەگــەڵ ســەردەمــی شــای قــاجــار ب ــەراورد بکەن‌و باسی پێشکەوتن بکەن .دەبێ ئێران لەگەڵ رکەبەرەکانی ٣٠ساڵ پێش ئێستا بــەراورد بکرێ کە ئێستا ئەوان لە کوێن‌و ئێران لە کوێیە؟ پێش شۆڕشی ساڵی ٥٧
ئێران لە هەر بارێکەوە لەپێش واڵتی کۆرەی باشوور بوو ،بەاڵم ئێستا لە هەر بارێکەوە لــــەدواتــــرە .بــەرهــەمــی پــوخــتــەنــەکــراوی نێوخۆیی ساڵی ٢٠١٢ی کــۆرەی باشوور گەیشتە ســنــووری ١١٣٠میلیارد دۆالر
هێندێک لە ئۆپۆزیسیۆن لە جیاتی ئــەوەی هەوڵی رووخــان یان چاکسازیی بنەڕەتیی رێژیم بدەن ،خەریکی دوژمنایەتی لەگەڵ بەشەکەی دیکەی ئۆپۆزیسیۆنن .بەشێک لەم دوژمنایەتییە لە دەسەاڵتخوازییەکی خەیاڵییەوە سەرچاوە دەگرێ‌و بەشێکیشی ریشەی فەرهەنگی‌و مێژوویی هەیە .بەشێک لە ئۆپۆزیسیۆن لە وەهمی خۆیاندا هەست دەکەن زۆربەی خەڵکی ئێران الیەنگری ئەوانن‌و ئەوانی دیکە هیچ پێگەیەکیان نیە.
بوو کە بەرهەمی پوختەنەکراوی نێوخۆیی ئــێــران کەمێک لــە نــیــوەی ئــەو بــڕە زیاتر بـــوو .تــورکــیــەش ســاڵــی ٢٠١٢گەیشتە سنووری ١٠٠٠میلیارد دۆالر .بەرهەمی پوختەنەکراوی نێوخۆیی ئێران لە حاڵێک‌دا لــە هــی عــەرەبــســتــان کــەمــتــرە کــە بەشی پیشەسازیی غەیرە نەوتیی عەرەبستان ساڵی رابــردوو ٧لەسەد گەشەی کردوە، تــورکــیــەش بــە گــەشــەی ٧و ٨لــەســەدی هــەروا وەپێش ئێران دەکەوێتەوە .بۆچی گەنجانی ئێران لە حاڵێک‌دا کە واڵتەکەیان لە هەر بارێکەوە لەم واڵتانە دەوڵەمەندترە دەبێ بە بێکاری‌و هەژاری ژیان بەرنە سەر و هەموو رۆژێ شاهیدی دواکەوتنی زیاتر بن .داخوا کاتی ئەوە نەهاتوە کە رێبەری ئێران لە خەو و خەیاڵی زاڵبوون بەسەر واڵتــەنــی نــاوچـە‌و جیهان بێتەدەر؟ ساڵی ١٣٨٣ئێران بە داڕشتنی «چشم انداز ٢٠ سالە» رایگەیاند کە ساڵی ١٤٠٤ئێران دەگاتە پێگەی یەکەم ئابووری ،زانستی‌و تەکنۆلۆژی لــە رۆژهــەاڵتــی نــێــوەڕاسـت‌و واڵتانی ناوچەدا ،بەاڵم بە نزیک بوونەوە لە نیوەی تەمەنی ئەم سەنەدە ،دەبینین ئێران مەودایەکی زۆری لەگەڵ ئەم ئامانجە هەیە‌و ئەگەر دراوسێکانی بەم خێراییە بچنەپێش‌و ئێرانو هەروا دەرگیری ئەو کێشە‌و گرفتانە بێ کە خۆی پێکی‌هێناون ،ساڵی ١٤٠٤لە نێو واڵتانی کۆتایی خشتەی ئــابــووری‌دا دەبــــێ .ئــەگــەر واڵتــــی تــورکــیــە گــەشــەی
ئابوورییەکەی سفریش بێ ،ئێران بە گەشەی ١و ٢لەسەدی دەیان ساڵی دیکە دەگاتەوە تورکیە .بەداخەوە هێندێک لە ئۆپۆزیسیۆن لــە جیاتی ئـــەوەی هــەوڵــی رووخــــان یان چاکسازیی بنەڕەتیی رێژیم بدەن ،خەریکی
دوژمــنــایــەتــی لــەگــەڵ بــەشــەکــەی دیــکــەی ئۆپۆزیسیۆنن .بەشێک لەم دوژمنایەتییە لە دەسەاڵتخوازییەکی خەیاڵییەوە سەرچاوە دەگــرێ‌و بەشێکیشی ریشەی فەرهەنگی‌و مێژوویی هەیە .بەشێک لە ئۆپۆزیسیۆن لە وەهمی خۆیاندا هەست دەکــەن زۆربــەی خەڵکی ئێران الیەنگری ئــەوانـن‌و ئەوانی دیکە هیچ پێگەیەکیان نیە .هەتاکەی بوونی نەتەوەکانی دیکە وەک ئـــازەری ،کــورد، عەرەب‌و بەلووچ و ...لە ئێراندا حاشایان ل ـێ‌دەکــرێ؟ .هەتاکەی بە سووکایەتی بە نەتەوەکانی ئێران دەیــانــهــەوێ ئــەوان لە هۆوییەتی خۆیان بێزار بکەن .هەتاکەی دەیانهەوێ بە تۆمەتی جیاییخوازی رێگە لە هەوڵدان بۆ دەستەبەرکردنی مافەکانی غەیرە فارسەکان بگرن؟ .داخوا کاتی ئەوە نەهاتوە کە بە دەرک‌و قەبووڵی راستییە سیاسی‌و مێژووییەکانی ئێران دەســت لە دەستی یەکردا بۆ چاکسازی‌و رووخاندنی رێژیمی ئێستای ئێران هەوڵ بدەین؟ داخوا خەڵکی ئێران لە خەڵکی ئافریقای باشوور کەمترن کە ١١زمانی رەسمی و ٢زمانی هاوبەشیان هەیە؟ داخوا خەڵکی ئێران لە خەڵکی سویس ،کانادا و بریتانیا کەمترن کە بە دەرک‌و قەبووڵی نەتەوەکانی دیکە لە واڵتەکەیان‌دا بوونەتە هۆی پێشکەوتنی هــەمــەالیــەنــەی واڵتــەکــەیــان .هــەتــاکــەی بە گــێــڕانــەوەی هێز و دەســەاڵتــی ئــێــران لە ســـــەدان ســـاڵ لـــەوەپـــیـــش‌دا خ ــۆم ــان بە فەرهەنگ و خەڵکی دیکە بە تازەپێگەیشتوو بزانین؟ داخ ــوا مــێــژوو بــۆ خەڵکی ئێران دەبێتە نــان‌و ئــاو؟ داخــوا ژیانی ئەمڕۆی خەڵکی ئــێــران مــایــەی شــەرمــی نەوەکانی داهاتوو نابێ؟ هەتاکەی بە تۆمەتبارکرنی یەکتر ،شکستەکانی مێژووی هاوچەرخ بە ئەستۆی یەکتردابێنین؟ داخــوا ئەمجۆرە سیاسەتکردنە جگە لە کڕینی کات بۆ رێژیمی ئێستای ئێران هیچ دەسکەوتێکی دیکەی هەیە؟ داخوا ئەگەر رێژیمی ئێران بڕووخێ، ئۆپۆزیسیۆنی ئێستا بەم عەقڵییەت‌و شێوە بیرکردنەوەیە دەتوانێ ببێتە هۆی ئاوەدانی و پێشکەوتنی ئێران ،یان بۆخۆی دەبێتە دەردێــــک بــەســەر دەردە بێ‌درمانەکانی دیکەوە و بە شەڕی نێوخۆیی ئێران دەکاتە واڵتێکی برسی و وێران؟ داخوا کاتی ئەوە نەهاتووە لە وەهم و خەو و خەیاڵ راپەڕن و یەک بگرن؟
7
١٦ی بانەمەڕی ١٣٩٣
٦ی مای ٢٠١٤
سیاسی
ژماره٦٣١ :
رۆژنامەی
دژایەتی لەگەڵ خوێندن ب ه زمانی زگماكی لەباری زانستی‌و لۆژیكییەوە بێ‌بەهایە (ل ه ڕەتكردنەوەی بۆچوونەكانی ئاغای ئێحسان هوشمەند‌دا) ٢ _١
كۆمەڵەكانی ئەرمەنی ،كلیمی ،كلدانی ،ئاشووری ـ یە .كەواتە ،بابەتی زمانە قەومییەكان لە ئێراندا پێشتر چارەسەر كراوە چونکه زمانە قەومییەكان لە قوتابخانەكانی ئــەم ئایینانە‌و گرووپگه‌له كۆمەاڵیەتییان ه دەگوترێتەوە». مسته‌فامه‌عرووفی مــانــگــنــامــەی «مــهــرنــامــە» لــە ژمــــارە 34ی تایبەتنامەی نــەورۆزیــی خــۆی (ن ــەورۆزی )1393دا، گفتوگۆی ئاغای مەتین غەففاریانی لەگەڵ ئیحسان هوشمەند بــاو كــردۆتــەوە كە تێی‌دا بــاس لە بابەتە پێوەندیدارەكانی تایبەت بە زمانە جۆراوجۆرەكانی ئێرانو گەاڵڵەی فێركاریی ئەو زمانانە لە قوتابخانەكان كــراوە .هەر ئەم وتووێژە لە ماڵپەڕی «جرس»یشدا باڵوبۆته‌وه .ئیحسانی هوشمەند كە وادیارە خوێندنی لە ڕشتەی كۆمەڵناسی تەواو كردووە جاروبار قسە لە بابەتگەلێكی دیكەی وەك زمان‌و زمانناسییش دەكا. خستنەڕووی بابەتی خوێندنی زمانی زگماكی كە لە بەرنامەی ملمالنێیەكانی پڕوپاگەندەی سەرۆك كۆماریی لەالیەن ئاغای ڕووحانی ،ســەرۆك كۆماری ئێستای ئێرانەوە خــراوەتــەڕوو ،بابەتی ســەرەكــی گفتوگۆی مەتین غەففاریان و ناوبراوە .گەاڵڵەی فێركردنی زمانە زگماكییەكان‌و یەك لەوان زمانی كوردی ـ هەرچەند لە ێ ـ بە چەشنێك ئاغای ڕادەی قەول و بەڵێنەكان تێ‌ناپەڕ هوشمەندی شپڕزە كردووە كە بە شێواز‌و خوێندنەوەی ڕەزاخــانـی‌و شێوەی ئاتاتۆركانە لەمەڕ فرەچەشنیی زم ــانــی‌و كــولــتــووریــی ن ــەت ــەوە جــۆراوجــۆرەكــانــی نیشتەجێی ئێران بدوێ .ئێستا با چاوێك بە كەڵكەڵە‌و نیگەرانییەكانی ناوبراو لەپێوەندیی لەگەڵ ئەو بابەتانە‌و هەروەها ڕوانگە و بۆچوونەكانی‌دا بخشێنین‌و بزانین ئەو بابەتانەی كە ئەو دەری بڕیون تا چەند لەگەڵ ڕاستییەكانی پێوەندیدار بە نەتەوەی كــورد‌و زمانی كــوردی‌و بــاس‌و بابەتەكانی زمانناسیی دەگونجێن‌و با لەوە حاڵی بین كە ئەم شێوە ڕوانینە بیرتەسكانە‌و وەها حاشالێ‌كردن‌و ڕوانگەیەكی فاشیستییانە ـ ئەویش لەالیەن كوردێك بە دژی نەتەوە‌و زمانی كــوردی ـ هۆیه‌که‌ی چییە؟
وەك بڵێی ئــاغــای هوشمەند لەم دوایــیــانــەدا شـــارەزای ئــەو بەڵگەهێنانەوە‌و ئەدەبیاتە کاڵبۆوه‌یه‌ی دەسەاڵتدارانی ئێران لە كۆنەوە بووە كە هەركات نەتەوەیەك لە نەتەوە ژێر ستەمەكان ،توێژێك یان سینفێك یان هەر كەسێك لە ئێران باسی ئازادی یان مافەكانی خۆی بكا ،ئەوە بە ئاكامی پیالن‌و ت ـه‌ون‌وب ـه‌ســتــی بێگانەكان ئــەژمــار دەك ــەن. ئەوانەی ئەم جۆرە تێزانە دێننەوە دەزانن كە بە چ شێوەیەك بیانوو بێننەوە بۆ ئەوەی لە واڵمدانەوە بە داخوازە ڕەواكانی نەتەوەكانی ئێرانو توێژە جۆراوجۆرەكان خۆببوێرن،
ئــاغــای هوشمەند لــە وەاڵمـــی یەكەمین پرسیار ئاماژە بە ماددەی 15ی یاسای بنەڕەتی دەكا‌و دەڵێ:
«سەبارەت بە زمانە قەومییەكان‌و ماددەی 15ی یاسای بنەڕەتی ئەگەر سەیری شیكراوەی باسەكانی یاسای بنەڕەتی بكەن ،دەزانن كە مەبەست لە قەومەكان لەم زاراوەیــەدا زمانی كەمایەتییە ئایینییەكان ـ
بێجگە لەو چەند وتەیەی ناوبراو ،لە هەر شوێنێك كە ێ لەجێگەی وشەی «قەوم» لەم وتووێژەدا هاتۆتە گۆڕ «نــەتــەوە» بەكار هــاتــوە ،نــەك بە واتــای كەمایەتیی ئایینی ،بەاڵم ناوبراو كە ل ه بنه‌ڕه‌ت‌دا كارەكەی لەسەر ئەوە هەڵچنیوە نەتەوەی كورد لە خێروبێری ماددەی 15چیی پێ‌نەبڕێ ،لەوپێوەندییەدا «قەوم»ی بە واتای كەمایەتیی ئایینی داناوە. جێگەی تێڕامان‌و هەروەها سەرسوڕمانە سەرەڕای ئــەوەی ئەم ماددەیە لە یاسای بنەڕەتی ،خوێندن بە زمانی زگماكی بۆ نەتەوەكانی نیشتەجێی ئێرانی بە شێوەیەكی بنەڕەتی‌و بە واتــای ڕاستەقینەی خۆی چارەسەر نەكردوە ،كەچی لەگەڵ ئەوەش‌دا كەسانێكی وەك ئاغای هوشمەندی بەو قەناعەتە گەیاندوە وا بزانن كە« :سەرنجدان بە زمانە ناوچەییەكان نیگەرانی لێ‌كەوتۆتەوە» .مــاددەی 15ی یاسای بنەڕەتی چیە، گه‌رەنتیی كام مافانە بۆ نەتەوەكانی نێو جوغرافیای ئێران دەكا كە لە ئەگەری جێبەجێكردنیان‌دا بە قسەی ئەم جۆرە كەسانە ،هاوپێوەندیی فەرهەنگیی ئێرانییەكان بە با دەچ ـێ؟! دەقــی ئەو ماددەیە لێرەدا وەك خۆی دێنینەوە« :زمان و خەتی ڕەسمی‌و هاوبەشی خەڵكی ئێران فارسی‌یە .بەڵگە و نووسراوە‌و دەقە فەرمییەكان‌و ێ بەم زمان‌و خەتە بێ بەاڵم كتێبە دەرسییەكان دەب كەڵكوەرگرتن لە زمانە ناوچەیی‌و قەومییەكان لە چاپەمەنی‌و ڕاگەیەنە گشتییەكان‌و وتنەوەی ئەدەبیاتی ئەوان لە قوتابخانەكان لە پەنا زمانی فارسی ئازادە». سەبارەت بەم ماددەیە خستنەڕووی چەند خاڵێك بە پێویست دەزانم :پێش هەر شتێك ،زمانی فارسی و ره‌سمولخه‌تی فارسی دوو شتی جیان ،بوونی زمانی فارسی ب ه مانای ئه‌وه‌ی ه حه‌تمه‌ن خه‌تی فارسییش هه‌ی ه خەتی فارسی ،خەتێك ه كە عەرەبەكان‌و گشت نەتەوە موسوڵمانەكان بۆ نووسینی زمانی خۆیان بەكاری دێنن ،ئه‌و خه‌ت ه خەتی ئارامی‌یه‌‌و لە زمانی نووسینی فارسیش‌دا كەڵكی لێ وەردەگیردرێ .دووەم ئەوەكە ،بەپێی ئەو ماددەیە كەڵك وەرگرتن لە زمانە «ناوچەیی»و «قەوم»ییەكان لە چاپەمەنی‌و ڕاگەیەنە گشتییەكان‌دا ئازادە ،وتنەوەی ئەدەبیانی ئەوان (نەك زمانەكەیان) ،ئەویش «لە پەنا زمانی فارسی» ئازادە. كەوایە لە هیچ شوێنێكی یاسای بنەڕەتی شتێك بە ناوی «وتنەوەی زمانە ناوچەیی‌و قەوم»ییەكان بوونی نیە .به‌وحاڵه‌ش كەسانێكی وەك ئاغای هوشمەند ئاوا ب ه نیگه‌رانییه‌و ه لێی ده‌ڕوانن. ئاغای هوشمەند تەنانەت سەبارەت بە بەكارهێنانی زاراوەكــانــیــش بۆ باسكردنی زمانی كوردیی خۆی، هۆشێکی زۆری به‌کار نه‌هێناوه :زاراوەی «زمانی ناوچەیی» .لــەوەدا كە هەر زمانێك لە ناوچەیەك لە دنیا كەڵكی لێ‌وەردەگیرێ ،هیچ گومان نیەو بۆ قسە لــەســەركــردن نــابـێ .كــەوایــە هــەر زمانێك ،زمانێكی ناوچەییە .بەاڵم دەزانین كە ئەم زاراوەیە بۆ بچووك نیشاندان یان بۆ بەراوردكردنی «اصل» لەگەڵ «فرع» بەكار دەهێنرێ .زمانی ناوچەیی لەگەڵ ئــەوەش‌دا واتایەكی دیكەش لەخۆ دەگــرێ ،ئەویش بریتییە لە شێوەزارێك لە زمانێك یان بەشە كۆمەڵەیەك (زیر مجموعە)یەك لــە زمانێك كــە لــە درێـــژەدا ئــامــاژەی ێ كە زمانی پـێ‌دەكــەم .داخــوا ئاغای هوشمەند نازان كوردی لە ئێراندا تەنیا بەشێك لە زمانی نەتەوەیەكی 40میلیۆن كەسی لــە ســەرانــســەری دنــیــادایـه؟ وای دابنێین مەبەست لە زمانی كوردی تەنیا زمانی كوردی لە ئێرانێیە ،لەگەڵ ئ ــەوەش‌دا وەهــا دادوەریكردنێك ێ بەهایە .هەموو ئەو لەبارەیەوە لەباری زمانناسی ب پێناسە‌و تایبەتمەندییانەی كە زمانناسی‌و زمانناسان لـه‌بــاره‌ی زمــان خستوویانەتە ڕوو ،لـه‌بــاره‌ی زمانی كوردییش‌دا ڕاست دەردەچن ،لەپێوەندیی لەگەڵ زمانی فارسییش هەر وایە .كەوایە ئەگەر ڕوانگەیەكی سیاسی یان چەشنێك ڕوانینی تایبەتی سیاسیی لەگۆڕێ‌د‌ا نیە، خێرە كە زمانێك بە ســەرەكـی‌و زمانێك بە الوەكــی لەقەڵەم بدرێ؟ ئاغای هوشمەند كە الفی ئەوە لێ‌دەدا
ێ كــــردووەو هیچیشیانی 600تــوێــژیــنــەوەی تــاوتــو قبووڵ نیە! داخوا بە چاوێكی كارناسانە لە پێناسە‌و تایبەتمەندییەكانی زمانی ڕوانیوە؟ ئاغای هوشمەند گرنگیدان بە زمانە ناوچەییەكان بە دەرەنجامی دوو فاكتەری سەرەكی دەزانێ :یەكەم «هەوڵی هێندێك لە واڵتانی ناوچەیی‌و بان ناوچەیی بۆ كاریگەریی دانان لەسەر بابەتە كولتووری ،زمانی و قەومییەكان »...و دووەم ڕووداوە خوێناوییەكانی «س ـه‌رده‌مــی فیرقەی دێموكراتی ئازەربایجان یان كۆماری مەهاباد» لە پێش شۆڕشی ئێرانو « زاڵبوونی ڕوانــگــەی چەپگەرایانە‌و ماركسیستی‌و هێژموونیی گرووپە چەكدارە چەپەكان لەو ناوچانە» دوای شۆڕش. لەم بابەتەشیان‌دا ناوبراو لە دانان‌و هێنانی ناوەكان‌دا تووشی كێشە بــووە ،چونكە لە تــەواوی بەڵگەكانی پێوەندیدار بە كۆماری كوردستان ـ كە بە خۆشییەوە بەشێكی زۆریان ماونەتەوە‌ـ بە ناوونیشانی «كۆماری كوردستان» ناوی هاتووە نەك «كۆماری مەهاباد». ئاغای هوشمەند ڕاستییەكانی دیكەشی بە شێوەیەكی سەرسوڕهێنەر تێكەاڵو كــردوە .ڕەوتــی چەپخوازانە لــە كــوردســتــان لــەبــاری ئایدۆلۆژیكییەوە ڕەوتێكی مائۆئیستی بوو كە بەشێك لە ره‌وت ـ ه سیاسییەكانی كوردستان بوو و ،بەشە زۆرەكە ره‌وتی نەتەوەیی‌و دێموكراتیكی كورد بوو نەك ماركسیستی ،جەریانی ماركسیستی هەر ئەوە بوو كە پشتیوانیی لە كۆماری ئیسالمی دەكرد بەو ئیستداللە كە دژی ئیمپریالیزمە. وەك بڵێی ئــاغــای هوشمەند لــەم دوایــیــانــەدا شــارەزای ئەو بەڵگەهێنانەوە‌و ئەدەبیاتە کاڵبۆوه‌یه‌ی دەســەاڵتــدارانــی ئێران لە كۆنەوە بــووە كە هەركات نەتەوەیەك لە نەتەوە ژێر ستەمەكان ،توێژێك یان سینفێك یــان هــەر كەسێك لــە ئــێــران باسی ئــازادی یــان مافەكانی خــۆی بــكــا ،ئ ــەوە بــە ئاكامی پیالن‌و ته‌ون‌وبه‌ستی بێگانەكان ئەژمار دەكەن .ئەوانەی ئەم جۆرە تێزانە دێننەوە دەزانن كە بە چ شێوەیەك بیانوو بێننەوە بۆ ئەوەی لە واڵمدانەوە بە داخوازە ڕەواكانی نەتەوەكانی ئێرانو توێژە جۆراوجۆرەكان خۆببوێرن، بەاڵم بۆ خەڵك كە گوێیان بەو جۆرە بڕ و بیانووە ڕووكەشانە پڕ بووە ،لەوانەیە ل ه بابەتگەلێكی بێزراو و بێزاركەر شتێک زیاتر نەبن. سەرنج بدەن ،باس لەسەر وتنەوە‌و خوێندنی زمانە «ناوچەیی»یەكان ،كە زمانی كوردییش یەكێك لــەوانــە ،تا چ ڕادەیـــەك ئــەم رۆڵ ـ ه ك ــوردەی تووشی پەرێشانی‌و شپڕزەیی كردوە« :ئەگەر بڕیار بێ ئەم
زمانانە بگوترێنەوە و لە ناوەندەكانی خوێندن بخوێنرێن ،یەكەم ئەوەكە كارێكی نادروست و نازانستییە چونكە دەبێتە هۆی قەومیزەكردنی ئێرانو كارناسان لەم بــوارەدا بــەڕادەی پێویست قسەیان كردووە». «صبر بسیار بباید پدر پیر فلك را تا دگر مادر گیتی چو تو فرزند بزاید» لــەوانــەیــە نــاوبــراو زانیارییەكانی ســەبــارەت بە ێ بابەتەكانی زمـــان‌و قەومییەت لــە ئاستێك‌دا نەب كە وتــنــەوەی ئــەم زمانانە بە كارێكی نــاڕدروس ـت‌و نازانستی دەزانێ .لەو واڵتانەی كە خاوەن فرەچەشنیی نــەتــەوەی ـی‌و زمانیین‌و ســــەرەداوی هــەمــوو ڕێــبــازە زمانناسیی‌و خەڵكناسییەكانیان لەدەست دایــە ،ئەم بابەتانە بــە چەشنێك چــارەســەر ك ــراون كــە ڕاســت پێچەوانەی ڕوانگەكانی ئاغای هوشمەند دەسەلمێنن .لە هەندێكیان‌دا سیستەمی دوو زمانە یان چەند زمانە لە بواری فێركاری‌دا هەیە .لە ژمارەیەك لەو واڵتانە دوو ێ زمانی فەرمی هەیە .لەو واڵتانەی زمان‌و تەنانەت س كە بەسەر ڕوحییەی فاشیزم‌دا زاڵ بــوون ،تەنانەت كەمینە كۆچەرەكانیش لە فێربوونی زمانی خۆیان بەهرەمەندن .ئێستا چ بــووە بــۆ نەتەوەیەكی چەند میلیۆنی نەك بە كرده‌و ه بەڵكوو تەنیا لە قسەدا ،باسی خوێندن‌و وتنەوەی زمانی زگماكی لە نیشتمانی خۆیدا دەكرێ ،بەم شێوەیە سەفبەندیی‌و بەرەگیری لە دژی دەكــرێ‌‌و بە هەموو شێوەیەك بەرەنگاری داواكانی دەبنەوە؟! سەرنجڕاكێش ئەوەیە لە ئێراندا چەندین زمانی بیانی وەك عەرەبی ،ئینگلیزی ،فەرانسەوی و ...دەخوێندرێن بەاڵم مافی نەتەوەی كورد سەرەڕای
ئەم هەموو پێداگریی‌و سووربوونە پێشێل دەكــرێ. با تــەواوی ئاکامه زانستییەکانی زمانه‌وانی سه‌روبن بکرێ ،داخوا لە كوێیدا گوتراوە فێركردن و وتنەوەی زمانێك ـ هــەر چەشنە زمانێك ـ ڕەت كــراوەتــەوە؟ ئەم ڕوانگەیە هیچ بەهایەكی زانستی نیەو لە هەناوی
هەموو ئەو پێناسە‌و تایبەتمەندییانەی كە زمانناسی‌و زمانناسان له‌باره‌ی زمان خستوویانەتە ڕوو ،لــه‌بــاره‌ی زمانی كوردییش‌دا ڕاست دەردەچن ،لەپێوەندیی لەگەڵ زمانی فارسییش هەر وایە .كەوایە ئەگەر ڕوانگەیەكی سیاسی یان چەشنێك ڕوانینی تایبەتی سیاسیی لەگۆڕێ‌د‌ا نیە، خێرە كە زمانێك بە سەرەكی‌و زمانێك بە الوەكی لەقەڵەم بدرێ؟ ئاغای هوشمەند كە الفی ئەوە ل ـێ‌دەدا 600توێژینەوەی ێ كردووەو هیچیشیانی قبووڵ نیە! تاوتو داخوا بە چاوێكی كارناسانە لە پێناسە‌و تایبەتمەندییەكانی زمانی ڕوانیوە؟ فاشیزمەوە سەر هەڵدەدا. «قەومیزە» كردن! ئەمەش زاراوەیەكی نوێیە كە جێگەی قسە لەسەركردنە .ئێستا ئەگەر هەموومان وەك ئاغای هوشمەند بیرمان كردبایەوە‌و هەموومان دژی زمان‌و كولتووری خۆمان ڕاپەڕیباین ،تەواوی كێشەكان بەجارێکی چــارەســەر دەكـــران ،ئیتر لەم هــەمــوو فــرەی ـی‌و جــیــاوازیــیــانــە ڕزگــاریــمــان دەب ــوو، دەبووینە خاوەنی «ئوممەت»ێك بە تاقە زمانێكەوە‌و خەونی ڕەزاخــانــی پەهلەوی كە بە بڕیاری ناوبراو لەسەر دەرگــای ئــیــدارە‌و قوتابخانەكان نووسرابوو ێ قسان مەكەن» وەڕاســت دەگــەڕا. « بە فارسی نەب بەاڵم لە بەختی ڕەشی ئەو ،وەها كۆمەڵگەیەك تەنیا لە جیهانی زەین‌دا بوونی هەیە ،ئەویش لە زەین‌و مێشكی كەسانێکی پاوانخواز ،نەك لە واڵتێكی هەست‌پێ‌كراو و واقیعی كە سەلماندنی پێویستی بە هیچ بەڵگەیەك نیە. ێ بڵێین وەها بەپێچەوانەی قسەكانی ناوبراو دەب ڕوانگەیەكی یەك پێكهاتەیی‌و یەكالبین مەودای نێوان نەتەوەكان‌و كولتوورە جۆراوجۆرەكانی ئێران زیاتر دەكا .سیاسەتی وەالنان‌و نكوڵی كردن جێگەی نیگەرانییە نەك سیاسەتی پێكەوەژیان‌و سازان‌و لێك تێگەیشتنی دووالیــەنــە .ئاخۆ ئــەو ڕوانگەیە كە هــەر لە كۆنەوە بەسەر ئێراندا زاڵە ،مەسەلە‌و كێشە‌و ناكۆكییەكانی چــارەســەر كـــردووە؟ مــەگــەر هەوڵەكانی ئاتاتۆرك لەپێناو هاوچەشن كردن‌و یەكدەست كردنی كۆمەڵگەی توركیە چی لێ شین بۆوە؟ زۆر نموونەی دیكەی لەم جۆرەمان لەبەدەست دایە .هەربۆیە ناوبراو ترسی لە ئەزموونە سەركەوتووەكان لە واڵتانی دیكە هەیە و تەنیا پێداگریی لەسەر ئەزموونی شكست خواردووی ئێرانو بیروڕا چەقبەستوو و دۆگم خوازییەكانی خۆی ێ كەڵك لە كام چەشن‌و نموونە دەكا‌و دەڵێ« :دەمانەو ێ كەڵك لە نموونەیەك وەربگرین كە وەربگرین؟ دەب لەگەڵ هەلومەرجی ئێمە بگونجێ .هێندێك لە واڵتان بە شێوەی دەستكرد لە چەند گرووپی زمانی پێك ێ هەموو زمانەكانیان لەبەرچاو هاتوون هەر بۆیە دەب بن ،ئەوانە ناتوانن بۆ ئێمە ئۆلگوو و سەرمەشق بن». ماویەتی
6
١٦ی بانەمەڕی ١٣٩٣
سیاسی
٦ی مای ٢٠١٤
ژماره٦٣١ :
رۆژنامەی
ساڵی ،2013خراپترین ساڵ بوو ه بۆ ڕۆژنامه‌نووسان
ته‌های ره‌حیمی ئاڵۆزه و به‌رباڵوه‌دا، له‌م جیهان ه ک ه باو باوی ئازادی‌و داکۆکی‌کردن ل ه خه‌باتگێڕانی گه‌شه‌ی ئــازادی‌و ویــس ـت‌و ئ ــی ــراده‌و ئــاشــکــراکــردنــی ڕاستییه‌کانه ،رۆژی 13ی بانه‌مه‌ڕ وه‌ک رۆژی «جیهانیی ئــازادیــی راگـه‌یــانــدن» نــاودێــر ک ــراوه .دیــار ه ئه‌گه‌رچی ب ه پێچه‌وانه‌ی زۆرب ـه‌ی رۆژ ه پیرۆز ه ناونراوه‌کانی دیک ه ل ه زۆربه‌ی واڵتانی جیهان له‌م رۆژه‌دا نه‌ک هچ جێژن‌و یادو رێوڕه‌سمێک ناگیرێ ،به‌ڵکو ئه‌م رۆژ ه ده‌رخه‌ری ئــازار‌و ئه‌زێتی دوانه‌هاتووی سه‌ر ئه‌م توێژ ه به‌رپرسیاره‌ی کۆمه‌ڵی مرۆڤایه‌تییه .ل ـه‌م رۆژه‌دا ده‌گ ـه‌ڵ رێزگرتن ل ه خـه‌بــات‌و فیداکاریی‌و هه‌موو تــاڵ‌و سوێرچێشتووه‌کانی ڕۆژنـــــامـــــه‌نـــــووســـــان ،ب ــی ــنــه‌ری ت ــۆم ــارێ ــک ــی لـــه‌بـــڕان‌نـــه‌هـــاتـــووی چه‌وساندنه‌وه‌و کپ‌کردنی هاوار‌و ده‌نگی رۆژنامه‌نووسانین .ئاماری رۆژن ــامــه‌ن ــووســ ه ک ــوژراوه‌ک ــان ــی ســاڵــی رابــــــردوو ،زیــنــدان ـی‌کــران‌و ده‌رکــــردن‌و دوورخــســتــن ـهوهو نان بــڕیـن‌و ته‌رکه‌نیشتمان ب ــوون‌و ب ه گشتی هه‌موو ته‌نگ‌و چه‌ڵه‌مه‌کانی س ـه‌ر رێــگ ـه‌ی خه‌باتی ئ ـه‌م توێژ ه لـــه‌م ڕۆژهدا لــه الیــــه‌ن ن ــاوه‌ن ــد ه جیهانییه‌کانه‌و ه باڵو ه ده‌کرێته‌وه‌‌و ده‌خــرێــتــ ه بـــه‌رچـــاوی‌و بــیــروڕای گشتی .ل ـه‌م نــێــو هش‌دا ئ ـه‌م واڵت‌و ناوچان ه ده‌ستنیشان ده‌کــرێــن ک ه زیاتر ل ه هه‌موو الیه‌ک ئازاری ئه‌م توێژه‌یان داوهو شوێنێکی نائه‌منن بۆ کارکردنی ڕۆژنامه‌نووسان. میدیاو ڕاگه‌یه‌ن ه گشتییه‌کان ب ه
کــۆڵـه‌کـه‌ی چــواره‌مــی دیمۆکراسی دێنه ئ ـه‌ژمــار ،وات ـ ه ئه‌گه‌ر واڵتێک بــه‌پــێــی قــــانــــوون‌و سیستمێکی دیمۆکراسی به‌ڕێو ه بچێ‌و ،ته‌نانه‌ت بناغه‌ی جیابوونی ده‌سه‌اڵته‌کانی بــــه‌ڕێــــوه‌بــــه‌ری ،قــــانــــوون‌دانــــان‌و دادوه‌ری تێدا ڕه‌چاو کرابێ ،به‌بێ بوونی میدیای ئازاد‌و سه‌ربه‌خۆ ئه‌م ده‌سه‌اڵت‌و کیان ه ناچێت ه چوارچێوه‌ی پــێــنــاس ـه‌ی خـــه‌ڵـــک‌ســـاالری‌یـــه‌وه. هه‌روه‌ک ڕوون‌و ئاشکرای ه میدیای ئـــازاد ل ـ ه دانـــی هــــه‌واڵ‌و زانــیــاری گه‌یاندن ،رۆڵیکی ئێجگار به‌رزیان لــ ه گ ـه‌ش ـه‌پــێــدانــی بــیــری مــرۆی ـی‌و به‌ره‌وپێش بردنی کۆمه‌ڵی مرۆیی ههیهو ،ده‌ســتــوه‌رنـه‌دان‌و نه‌بوونی ســانــســۆری ده‌وڵــه‌ت ــی ده‌ســــه‌اڵت، خوڵقانی ده‌رفه‌تێک ه بۆ هاوواڵتییان‌و هاونیشتمانان تا بتوانن ل ه ڕێگه‌ی ده‌ربــڕیــنــی ئــــازادانــــه‌‌و ب ـێ‌تــرس‌و بــێ له‌مپه‌ڕ بـ ه هــون ـه‌ر ،ئـه‌ده‌بــیــات، موسیقی ،فه‌لسه‌فه‌‌و لک‌و پۆپه‌کانی ی به‌هره‌کانی خۆیان دیکه‌ی زانست پ ـێ‌بــگ ـه‌ی ـه‌ن ـن‌و خ ـه‌زێــن ـه‌ی زانست ه دوانه‌هاتووه‌کانی مــرۆڤ قورستر بکه‌ن .تا له‌م ڕێگه‌و ه مرۆڤ به‌ره‌و ماریفه‌تی زیاتر‌و ژیانێ گونجاوتر هه‌نگاو شل نه‌کاته‌وه .که‌وات ه ئازادی چه‌کی گه‌یشتن ب ه زۆربــه‌ی هه‌ر ه زۆری ئاواته‌کان‌و پێویستییه‌کانی ژیانی مرۆییه ،ک ه ده‌بێ ب ه کاناڵیزه‌ی دروســت ڕێچکه‌ی سه‌رکه‌وتنی پێ بپێودرێ. دیسان ئێرانی ده‌سـه‌اڵت سه‌د ه ناڤینی ناوی ل ه نێو ناوانی دژ ه ئه‌م ماف ه دایـــه‌و ،ته‌نانه‌ت یه‌کێک ه له‌و واڵتانه‌ی سااڵن ه ڕۆژنامه‌نووسان تـــێـــی‌دا بـــ ه هـــه‌مـــوو ج ــۆره‌ک ــان ــی چــــه‌وســــانــــدنــــه‌وه‌و ســـڕێـــنـــه‌وه، توندوتیژییان لهگهڵ ده‌نوێندرێ. دیــار ه ئه‌گه‌ر کۆماری ئیسالمی ل ه بــه‌ره‌ی دژایه‌تیی ئازادییه‌کان جا
هه‌ر جۆر ه ئازادییه‌ک‌دا نه‌بێ جێگه‌ی سه‌رسووڕمانه ،که‌وات ه سه‌یر نیی ه ک ه سااڵن ه نــاوی ئێران له پله‌کانی یــه‌ک تــا ســێــی دژبـ ـه‌ران ــی ئـــازادی ڕۆژنامه‌نووسی‌دا ده‌دره‌وشێته‌وه. بــۆ رێــزگــرتــن لــ ه فــیــداکــاری‌و ئـــازایـــه‌تـــیـــی رۆژنــــامــــه‌نــــووســــ ه چــــاونــــه‌تــــرســــه‌کــــانــــی جـــیـــهـــان، ئه‌مساڵ رێــکــخــراوی هه‌واڵنێرانی
«نــه‌ت ــرس ــانــه»کــه‌ی ــان لـ ـ ه لیستی بــــاوکــــراوه‌کــــه‌ی هــه‌والــنــێــرانــی بێ‌سنووردا ،ڕه‌نگی داوه‌ته‌وه. عه‌دنان حه‌سه‌نپوور ،ئه‌ندامی ده‌سته‌ی نووسه‌رانی حه‌وتوونامه‌ی راگیراوی کوردی -فارسی «ئاسۆ»، ک ه رێبه‌ندانی ساڵی 1385گیراوه‌‌و ســاڵــی 86بــ ه تــۆم ـه‌تــی «چــاالکــی دژی ته‌ناهی نه‌ته‌وه‌یی ،سیخۆری‌و
دواتر ساڵی 88دیسان ده‌یگرنه‌وه‌و ئێستا له گرتووخانه‌ی ئێڤینه. سیامه‌ک قادری ڕۆژنامه‌نووس‌و وێــبــاگــنــووس ،زستانی 89دوای ده‌رک ــران ــی ل ـ ه ئــاژانــســی کــۆمــاری ئــیــســامــی« ،ئــیــرنــا» بــ ه تــاوانــی بــاوکــردنـه‌وه‌ی درۆ و ده‌له‌س ه ل ه وێبالگه‌که‌ی خۆیدا ب ه چوار ساڵ زیندانی و 60زه‌رب ه قه‌مچی حوکم
بێ‌سنوور ل ه ژێــر بابه‌تی «سه‌ت پــاڵ ـه‌وانــی بـــواری راگــه‌یــانــدن» دا نـــاوی ســه‌ت ڕۆژنــام ـه‌نــووســی ل ه رۆژی ئـــــازادی جــیــهــانــی ئـــازادی راگــــه‌یــــانــــدن‌دا بــــاو کــــــردوه ،ک ه نـــــاوی چـــــوار رۆژنـــامـــه‌نـــووســـی ئێرانی‌یان ت ـێ‌دا ده‌بینرێ .عه‌دنان حه‌سه‌نپوور ،سه‌عید مه‌تین‌پوور، ژیــــا بــه‌نــی‌یــه‌ع ــق ــوب‌و ســیــام ـه‌ک قــادری ئـه‌م چــوار رۆژنامه‌نووس ه ده‌ســب ـه‌س ـه‌رکــراوه‌ن ،کـ ه چاالکیی ه
هه‌ڵگه‌ڕانه‌و ه ل ه خــوا» ئێعدامی بۆ ده‌رچوو .دیار ه پاشان دوای بێنه‌و بــه‌ره‌یــه‌کــی زۆر‌و ن ــاڕه‌زایــه‌تــی‌و خۆپێشاندانی چاالکانی ده‌ره‌وه‌ی ت ب ه 15ساڵ زیندانی حوکم درا. واڵ ســــه‌عــــیــــد مـــــه‌تـــــیـــــن‌پـــــوور، رۆژنامه‌نووس‌و ئه‌ندامی ده‌سته‌ی نووسه‌رانی حه‌وتوونامه‌ی ئازه‌ری زمــانــی «یـــارپـــاق» ه ـه‌شــت ســاڵ (حکم تعزیری) ده‌بێ ،ک ه ساڵی 86 بۆ ماوه‌یه‌کی کاتی ئازاد ده‌کرێ و
ده‌درێ. ژیــــــــــا بـــــه‌نـــــی‌یـــــه‌عـــــقـــــوب، رۆژنــامــه‌نــووس‌و س ـه‌رنــووس ـه‌ری وێب‌سایتی «کانون زنان ایران»یش ساڵ 89ب ه تاوانی «پرۆپاگه‌نده‌ی دژی نیزام‌و سووکایه‌تی‌کردن ب ه سه‌رکۆمارب ه چه‌ند ســاڵ زیندان‌و 30ســاڵ بـێ‌بـه‌ش بــوون لـ ه کــاری رۆژنامه‌نووسی حوکم ده‌درێ ،ک ه دیــار ئێستاک ه ســزاکـه‌ی کێشاوه‌و هه‌موو چه‌شن ه کارێکی رۆژنامه‌یی
هێرش بۆ سەر زیندانیانی سیاسی لە کۆماری ئیسالمی‌دا یەکەم پێشێل‌کاری نیەو دوایینیش نابێ!
رێبوار مه‌عرووفزاده لە رۆژی ٢٨خاکەلێوە هێزەکانی ریژیم هەڵیانکۆتایە ســەر زیندانیانی بەندی ٣٥٠ ئەڤین‌و وێــرای لێدان‌و بێ‌حورمەتی کردن بەو کەسانە ،ژمارەیەکیان بۆ بەندی ٢٤٠و ژمارەیەکی دیکەشیان بۆ زیندانی تاکەکەسی گ ــواس ــت ــەوە .ه ــۆک ــاری ئـــەو هــێــرشــە زۆر روون نیە ،بەاڵم کێشەکانی دەوڵەت لەگەڵ وەزارەتــی دادوەری‌و وەزارەتــی ئیتتالعات دەتوانێ یەکێک لەو هۆکارانە بێ .ئەو هێرشە، ناڕەزایەتی بەشێک لە بنەماڵەی ئەو زیندانیانە لێ‌کەوتەوە‌و ئەوان لە رۆژی سێشەممە ٢ی بانه‌مه‌ڕی ١٣٩٣لە پێش دەفتەری سەرۆک کــۆمــاری کــۆبــوونــەوەی نــاڕەزایــەتــیــان پێک هێنا .ئەو هێرشە لە چەند ڕوویەکەیەوە جێی سرنجه. زیندان شوێنی سەرکوتی چەند قات هــەرچــەنــد کــۆمــاری ئیسالمی خــاوەنــی یاسایەکی دێمۆکراتیک‌و دادپەروەر نیە بەاڵم خــودی ئــەو یاسا خــراپــانــەش دەرهـــەق بە زیندانیان بەرێوە نابات .زۆرێک لە زیندانیانی سیاسی لە مافی تەلەفون کردن ،مەرەخەسی، مافی هەبوونی خزمەتگوزاری پزیشکی‌و خــواردنــی تــەنــدروســت بێبه‌شن .هــەروەهــا زیــنــدان لــە ساڵەکانی ڕابـــــردوودا شوێنی سەرکوتی زیــاتـر‌و بگرە شوێنی کوشتنی
چاالکانی مەدەنی‌و سیاسی بووە .لە دەیەی ٦٠دا ه ــەزاران زیندانی سیاسی بەشێوەی ڕەشەکۆژی‌و نایاسایی کۆژران .لە دەورانی ئەحمەدی‌نیژاد بە تایبەتی لە ساڵی ١٣٨٨کە ژمارەیەکی زۆر چاالکی سیاسی-مەدەنی بە هۆی ناڕەزایەتی دژی ئاکامی هەڵبژاردنی سه‌رکۆمار ،هێندێکیان بە هۆی ئەشکەنجە گیانیان لە دەست دا .ئومید‌رەزا میر‌سەیفی ئەو وێبالگنووسە بوو کە لە ساڵی ١٣٨٧لە زیندانی ئێڤین گیانی لە دەست دا ،سەتاری بەهەشتیش وێبالگنووسێکی دیکە کە ڕۆژی ١٣ی خه‌زه‌ڵوه‌تی ١٣٩١بە هۆی ئەشکەنجە لە بەندی ٣٥٠ی ئێڤین گیانی لە دەست دا. لە زیندانی کەهریزەکی کەرەجیش پێنج کەس گیانیان لە دەست دا .هیچ یەک لەو تاوانانە بەدواداچوونی بۆ نەکرا‌و تەنانەت کەسانی تــاوانــبــار وەک قــازی م ــورت ــەزەوی ،کــە لە دەورانی ئەحمەدی‌نیژاد دادستانی تاران بوو، پۆستی باشتری وەرگرت. کاردانەوە لەهەمبەر هێرش بۆ سەر زیندانیان لە مالپەڕ‌وو میدیاکان بابەتی هێرش بۆ ســەر زیندانیانی بەندی ٣٥٠ی ئێڤین باڵو ب ــووە ،بــەاڵم ئ ــەوەی ئــەو ناڕەزایەتییانەی بەرجەستە کردەوە ،کۆبوونەوەی ناڕەزایەتی کۆمەلێک لە بنەماڵەی ئەو زیندانیانە لەبەردەم دەفتەری ســەرۆک کۆماری لە تــاران بوو. لــەو دیـــدارەدا نوێنەری روحــانــی بەلێنێکی دیکەی بە بەلێنەکانی دیکە زیاد کردو قەولی
بەدواداچوون بۆ بارودۆخی ئەو زیندانیانەی دا .بەشێک لە داواکــاری ئەو بنەماالنە ئەوە بــوو کــە ئــەو زیندانیانەی بــۆ بــەنــدی ٢٤٠ ڕاگواستراون بۆ بەندی ٣٥٠بگەڕێنرێنەوە‌و دوکــتــورێــک کــە ئ ــەوان متمانەیان پێی بێ چاوی بەو زیندانیانە بکەوێ .بنەماڵەی ئەو زیندانیانە هــەروەهــا پێوەندیان بە هێندێک لە پارلمانتارانی ش ــوورای ئیسالمی گرت
لێپرسینەوە بکاو پارلمان لە چۆنییەتی ئەو ڕووداوە ئــاگــادار بــکــاتــەوە .هــەرچــەنــد بە کردەوە پارلمان‌و دەوڵەت توانای سزادان‌و لێپرسینەوە لە کەسانێک وەک غوالمحوسێن ئیسماعیلی ،کە لە کاتی هێرشەکە بەرپرسی ڕێکخراوی زیندانەکان‌و ئێستا سەرۆکی دادوەری پــارێــزگــای ت ــاران ــە نــیــە ،بــەاڵم ئــەوان دەتوانن گوشاری میدیایی دروست
کە ئەوانیش بە سەر دوو دەستەدا دابەش بکەن‌و ئەوە لە سەر بارودۆخی زیندانییان بوون .دەستەیەک کە وەک هەمیشە لە پلەی کاریگەری دەبێ. یەکەم‌دا هەر بوونی زیندانی سیاسی ڕەت دەک ـه‌ن ـه‌وە‌و لە پلەی دووهەمیش‌دا لێدان‌و هەلوێستی چاالکانی مەدەنی کورد هــێــرش بــۆ ســەر ئــەو زیــنــدانــیــانــەیــان ڕەت لەهەمبەر هێرش بۆ سەر زیندانیان کردەوە .بەاڵم بەشێک لە نوێنەرانیش وەک عەلی موتەهەری‌و هەروەها عەبدولکەریمی هەرچەند کە ژمــارەیــەک لە زیندانیانی حوسێن‌زادە نوێنەری شنۆ-نەغەدە داوایان بەندی ٣٥٠کــورد ن‌و هــەروەهــا محەممەد لە وەزیــری دادوەری کرد لەو پێوەندییەدا سدیقی کــەبــودوەنــد ،ســەرۆکــی رێکخراوی
لێ قه‌ده‌خه‌یه. ئــه‌مــانــ ه‌چــەنــد نــمــوونــەیــەکــی زۆر کــەمــن لـــه‌و هـــه‌مـــوو ه ک ــار ه نــاب ـه‌جــێ و دژ ه مــرۆیــیــان ـه‌ی ک ه ســیــســتــمــی کــــۆمــــاری ئــیــســامــی ده‌گـــه‌ڵ ڕۆژنــام ـه‌نــووســانــی ده‌کــا. ئاماری ب ـه‌رزی هه‌اڵتنی چاالکان‌و ڕۆژنامه‌نووسان‌و چاالکانی ئێرانی ب ه هه‌موو نه‌ته‌وه‌کانه‌و ه نیشانده‌ری ئـــه‌وه‌یـــ ه کـ ـ ه کـــۆمـــاری ئیسالمی که‌سانێکی ناوێ ،به‌بێ ره‌زامه‌ندیی ده‌سه‌اڵتبه‌ده‌سته‌کانی قامک ل ه ئاو رۆکه‌ن‌و ،ئازادی‌و سه‌ربه‌رزی ته‌نیا ل ه ڕوانگه‌یه‌که‌و ه دروست ه ک ه خۆیان پێناسه‌یان کردووه .هه‌ر بۆی ه شان بـ ه شانی واڵتــانــی وه‌ک تورکیهو چین هه‌میشه گه‌وره‌ترین زیندان بوو ه بۆ ڕۆژنامه‌نووسان ،ک ه دیار ه گه‌وره‌ترین زیندانیش ه بۆ زۆربه‌ی هه‌ر ه زۆری هاوواڵتیانی خۆشی. ل ه کاتێک‌دا ک ه چاوه‌ڕوان ده‌کرێ دۆخ‌و ڕه‌وشی ئازادی‌و چاوکراوه‌یی لــ ه جــیــهــان‌دا بــــه‌ره‌و پــێــش بچێ‌و گه‌ش ه بستێنی ،ب ـه‌اڵم ب ه گوێره‌ی ڕاگــه‌یــه‌نــراوی کۆمیته‌ی داکــۆکــی لــ ه ڕۆژن ــامـ ـه‌ن ــووس ــان ،وا دیـــار ه ه ـه‌ر ده‌بــێ بگوترێ ه ـه‌ر ئه‌مساڵ خۆزگ ه ب ه پــاڕ .چونک ه ئاماره‌کان نیشان ده‌ده‌ن ل ه ساڵی رابــردووی زای ــی ــنــی‌دا 211ڕۆژنـــامـــه‌نـــووس لـــــ ه واڵتـــــــ ه جـــــۆراوجـــــۆره‌کـــــان بــه‌هــۆی ب ـه‌ج ـێ‌گ ـه‌یــانــدنــی ئ ـه‌رکــی ڕۆژنــامـه‌نــووســی تــووشــی گیران‌و ئـــــــــازاردان هــــاتــــوون .بـــ ه وتـــه‌ی ئـــه‌م کــۆمــیــت ـه‌ی ـه ،ســاڵــی 2013ی زایــیــنــی خــراپــتــریــن ســاڵ ب ــوو ه بۆ رۆژنامه‌نووسان ل ه جیهاندا. هــــــه‌ر لــــه بــــــه‌ره‌بــــــه‌ری ئـــه‌م ی ــاده‌داو مــاوه‌یـه‌ک پێشتر ده‌وڵه‌ت ه میانه‌ڕه‌وکه‌ی حه‌سه‌ن رووحانی ده‌ستی کــرد ب ه داخستن‌و گرتنی چه‌ندین ڕۆژنامه‌نووس و ،به‌مجۆر ه ڕووخ ــس ــاری مــێــهــره‌بــانــانـه‌ی ئـه‌م ده‌وڵ ـه‌ت ـه‌ش تــاڕاده‌ی ـه‌ک بۆ توێژی ڕۆژنامه‌نووسانی ئێرانی ده‌رکه‌وت.
مافی مرۆڤی کوردستان ،لەو بەندەدا بوو و لەو هێرشەدا بریندار بووە ،بەاڵم بنەماڵە، بەرەی یەکگرتووی کوردو رێفورمخوازەکان، چاالنی مەدەنی‌و سیاسی کورد چ لە نێوخۆ‌و چ لە دەرەوەی واڵت کاردانەوە‌و ناڕەزایەتی پێویستیان لــەو پــێــوەنــدیــیــەدا نــەنــوانــد .نە خەڵک داوای لە پارلمانتارانی کــورد کرد کە بــەدواداچــوون بۆ ئەو زیندانیانە بکەن‌و نە ئــەوان ئەرکی خۆیان به‌جێ هێنا .تەنیا عــەبــدولــکــەریــمــی حــوســێ ـن‌زادە ئــەویــش لە چوارچێوەی بوێری نوێنەرانێکی دیکە وەک عەلی موتەهەری دەنگیان بــەرز کــردەوە. ئەوە کە کوردەکان لە الیەک کەبوودوەندیان بۆ وەرگرتنی خەاڵتی ئاشتی نۆبێل کاندید کردوە‌و لە الیەکی دیکە بەنیسبەت لێدان و برینداربوونی بێ دەنگیان کــرد ،ئــەوە ئەو چیرۆکە تــاڵــەی «خــەبــاتــی ناهاوسەنگی» کوردە .لە خەباتەکەی‌دا دەیهەوێ هەمووی یــاســای ئــێــران دێمۆکراتیک ب ـێ‌و تەنانەت رێــژیــمــیــش نــەمــێــنــێ ،هـــەروەهـــا ل ــە کــاتــی رەخنەگرتن لە نــاوبــراو ،بە هــۆی جێبەجێ نەکردنی بەلێنەکانی ،زۆر بە نەوێری‌و به پارێزه‌وه دەردەکەون. بــــە گــشــتــی چـــەنـــدیـــن پـــــەروەنـــــدەی پــێــشــلــکــردن‌و بــگــرە کــۆشــتــنــی زیــنــدانــیــانــی سیاسی لە نێو کۆماری ئیسالمی‌دا هەبووە کە تاوانبارارەکانیان دەستبەسەر نەکران‌و هێرش بۆ سەر زیندانیانی بەندی ٣٥٠ی ئێڤین یەکەم پێشلکاری نیەو دوایینیش نابێ .بەاڵم گۆشارهێنان دەتوان ڕادەی ئەو توندڕەوی‌و پێشلکارییە کەم بکاتەوە .لە الیەکی دیکە ئەو چاالکانەی کە لە زیندان دان بە بەراورد بەو خەڵکەی کە ئـــازادن ،تێچوویەکی یەکجار زۆرتــریــان داوە .ئــەگــەر ئــەوەنــدەی ئــەوان خۆڕاگریان نیشان داوە چاالکانێکیش کە ئازادن بوێری‌و دلسۆزی بنوێنن خەباتێکی هاوسەنگترمان دەبێ.
5
١٦ی بانەمەڕی ١٣٩٣
سیاسی
٦ی مای ٢٠١٤
ژماره٦٣١ :
جینایەتی بەندی٣٥٠ی زیندانی ئێڤین‌و خوێندنەوەیەک بۆ مافی زیندانیان عومه‌ر باڵه‌کی رۆژی ٢٥ی خاکەلێوەی ئەمسال ه ــەواڵ ــێ ــک بــــاو بــــۆوە ک ــە زیــنــدانــیــانــی ســیــاســی بــەنــدی ٣٥٠ی زیــنــدانــی ئێڤین کــەوتــونــەتــە بــەر لــێــدان‌و ئــەزی ـت‌وئــازاری به‌رپرسان‌و هێزە ئەمنییتییەکانی سەر بە رێــکــخــراوی زیــنــدانــەکــان .بــاوبــوونــەوەی ئــەو هەواڵە دەن ـگ‌و باسێکی زۆری چ لە نێو خــۆی ئــێــران‌و چ لە ده‌رەوەی ئێران لێ‌کەوتەوە‌و بنەماڵەی زیندانیانی بەندی ٣٥٠ی ئێڤین لــە بــەر دەرگــــای زیــنــدان‌و مەجلیسی شـــورای ئیسالمی‌ودەفتەری ی کـــۆبـــوونـــه‌وه‌‌و بـ ـ ه دژی ســـەرکـــۆمـــار ئـــه‌م کــــــرده‌وه‌ی مــه‌ئــمــوورانــی زیــنــدان، نـــاڕەزایـــەتـــی‌و خــۆپــیــشــانــدانــیــان وه‌ڕێ خست .لە هەمان‌کات‌دا چاالکانی مەدەنی‌و نووسەران‌و رۆژنامەنووسان چ لە نێوخۆ و چ لە دەرەوەی ئێران هاوخەمی‌و پشتیوانی خۆیان بۆ بنەماڵەو زیندانیانی بەندی ٣٥٠ی ئێوین دەربری .دەنگدانەوەکە بە ڕادەیه‌ک بوو کە کاربەدەستانی زیندان‌و دەزگــای دادوەری‌و تەنانەت دەوڵەتیشی وەدەنــگ هێناو هەرکام لەگەل ئەوەی دەیانەویست مەسەلەکە پەردەپۆش بکەن ،بەاڵم لە نێو خۆیاندا لە ســەر رووداوەکــــە زۆر کۆک نه‌بوون . غواڵمحسێن ئیسماعیلی ســەرۆکــی رێکخراوی زیندانەکان لە چەند لێدوانی جیاوازدا لە گەڵ چاپەمەنییەکانی نێوخۆی ئــێــران‌دا ئــەو هــەواڵــەی بە ناڕاست زانـی‌و ک ک ــە ل ــە بــەنــدی گ ــوت ــی« :لـــە پشکنینێ ٣٥٠دا کـــراوە هێندیک لــە زیندانییەکان بەربەرەکانیان کــردووە‌ولــە ژوورەکــانــی خۆیان نەچوونەتە دەرێ کە هاوکارانی ئێمە ئەوانیان ڕاگواستوەو لەو ڕاگواستنەدا قامکی گەورەی القی یەکێک لە زیندانیەکان زیانی بەر کەوتووە». «پورمحمدی» وەزیری داد لەوتووێژێک لە گەل هەوالنێران‌دا گوتی« :تێکهەڵچون لە بەندی ٣٥٠ی زیندانی ئێوین ئەوەندە توند نەبووە ،زۆرتر لە سەر پشکنینی ژوورەکان بـ ــووە‌و ئـ ــەوەش رەواڵــێــکــی ئــاســایــیـه .لە دوو ژووردا لــەالیــەن زیندانییەکانەوە بەربەرەکانی لەگەل مەئمورین کراوە ،بەاڵم تێکهەڵچوونی توندی لێ‌نەکەوتووتەوە، تەنیا یــەک دووکــەس لە زیندانییەکان بە ســووکــی بــریــنــدار بــــوون‌و ک ــوت ــراوی بە لەشیانەوە دیارە کەسەر پێی چارەسەریان بۆ کراوەو چاک بوونەوە».
دانــانــی کەسێکی دیکە لــەو پۆستە بەڵکو بــتــوانــێ هــەتــا رادەیـــــه‌ک لــە هه‌ستیاریی رووداوەکە کەم بکاتەوە . بــەپــێــی ئــاخــریــن راپ ــۆرت ــی کومیتەی هــەواڵــنــێــرانــی مــافــی مـــرۆڤ لــە ئێستادا نزیکەی ١٥٩کــەس بەتاوانی سیاسی لە بەندی ٣٥٠ی ئێوین راگیراون .ئەو کەسانە یــا حوکم دراون‌و م ــاوەی حوکمەکەیان تێپەڕ دەکەن یا دەستبەسەر کراوی کاتین «بازداشت موقت»و چاوەڕوانی حوکمی قازی دەکەن . ئێستا ئەگەر بە کورتییش بێ پێویستە بڵێین بەکێ دەگوترێ زیندانی‌و بە چ شوێنیک دەگوترێ زیندان؟ ئایا کەسێک کە لە سەر تاوانێک حوکمی زیندانی دەدرێــتــێ مافی شاروەندی‌و ئینسانی لێ‌دەستێندەرێتەوە‌و لەزیندان‌دا خاوەنی ماف نییە؟ بۆ زیاتر روون بــوونــەوەی ئــەو بابەتە باسێک لە زیندان‌و مافەکانی زیندانی دەکەین . زیندان لە روانگەی قانوونییەوە بەو شوێنە دەگــوتــرێ کــە تــاوانــبــاری حوکم دەراوی تێدا رادەگیری ،بەواتایەکی دیکە کــەســی ســەر پێچی‌کار‌و تــاوانــبــار دوای گیران‌و لێکۆلینەوە‌و دانی حوکم لە الیەن دادوەرەوە لە شوێنێکی تایبەت رادەگیرێ‌و لــە خەڵکی ئاسایی جیادەکرێتەوە‌و ئەو شوێنە پێی دەگوترێ زیندان .کە پێوەندی زیــنــدانـی‌و زیــنــدانــوان بــە قانوونێک رێک دەخرێ. تــاوانــبــار کەسێکە لــە ژیــان ـی‌دا بەهەر هــۆیــه‌ک تــووشــی تــــاوان دەبــــێ‌و پشتی وەئەرز دەکەوێ .بەاڵم بەپێی یاساو رێسا نێودەوڵەتییەکان نابێ مافی ئینسانیی ئەو پێشێل بکرێ‌و ئــەوە جیا لــەو سزاییە کە دەبــێ لە پێناوتاوانێک‌دا کە کردوویەتی، بیکێشێ.
پێناسەی زیندان‌وزیندانی‌دا بە روونی دیارە، مەبەست لە زیندانی کردنی تاوانبارێک ئەوەیەکە ماوەی سزادانەکەی کە قانوون بۆ تاوانەکەی دیاری کــردووە لەو شوێنە کــە پێی دەگــوتــرێ زیــنــدان تێپەری بکاو دوای تەواوبوونی مــاوەی سزادانەکەی، زیندانییەکە ئازاد دەبێ‌و دەگەڕێتەوە نێو کــۆمــەلــگـا‌و ژیــانــی ئــاســایــی خــۆی درێــژە پێ‌دەدا. لــێــرەدا پێویستە ئــیــشــارەیـه‌کــیــش بە
حوکمی هەتاهەتایی درابێ ،ئەوە عینوانی زیندانی تاوانبار بە خۆیەوە دەگری‌و لێرە دایــە زیندانی بە پێی تاوان‌وحوکمێک کە دراوە لــە الیــەن بــەڕێــوەبــەری زیندانەوە دەســتــەبــەنــدی دەکــرێ ـن‌وشــوێ ـن‌و جێگاو رێگای حـه‌وانــەوانــەیــان پێ دەدرێ‌و له‌و دەستەبەندییە دایــە کە پێویستە زیندانیی ی جیا بکرێتەوە سیاسی لە زیندانیانی ئاسای چــونــکــە لـــەســـەرەتـــای دەســــت ب ــە ســەر کردنیان هیچ تاوانێکیان لە ســەر سبوت
سزا بکەین ،چونکە تاوانبار‌وسزاو زیندان تەواکەری یەکترن‌و دەبێ تاوانێک رووی دابێ هەتا تاوانبارێک لە الیەن قانوونەوە سزای بۆ دیــاری کرابێ‌و بۆ تێپەڕ‌کردنی مــاوەی سزاکەی دەبێ شوێنێک هەبێ کە
نــەبــووە‌و هــــەردووک ال وات ــا تــاوانــبــاری سیاسی‌وتاوانباری عادی خاوەنی مافی وەک یەکن‌و لە تەواوی قۆناغەکانی لێکۆلینەوە‌و لێپرسینەوەو روون ک ــردن ــەوەی تــاوان «تفهیم اتهام»و بوونی پارێزەر بە یەک
بەاڵم لێرە پێویستە ئەوە وەبیربێنینەوە کە لە کاتی هاتنە پێشی جینایەتی لەو بابەتە ئەرکی خەڵک بەگشتی‌وئەرکی چاالکانی مەدەنییە کە بەهەر شێوەیه‌ک ک ه له‌ده‌ستیان دێ ،پشتیوانی لە بنەماڵەی زیندانیانی سیاسی بکەن ،چونکە هەر ئەو ناڕەزایتیانەی کەلەسەر ئەو رووداوەی بەندی ٣٥٠ی ئێوین کران ئەوەی سەلماندکە دەسەالتداران لە بەرابەرنارەزایەتی خەڵک‌دا پاشەکشە دەکەن
لــە یــاســا نــێــودەوڵــەتــیــی ـه‌کــان‌دا مافی ش ــاروەن ــدی‌و ئینسانیی کــەســی زیندانی بەرەسمی ناسراوە ،چونکە تاوانبار پێش ئەوە تاوان ئەنجام بدا شاروەندبووە‌و مافی
تاوانباری تێدا ڕابگیرێ . ل ــەس ــەری ــەک ئـــەو س ــزای ــان ــەی وەک زیندانی بۆ کەسی تاوانبار دیاری دەکرێ دوو جــــۆرەن« -١ :ل ـێ‌ئــەســتــانــدنــەوەی
کۆبوونه‌وه‌ی ناڕەزایەتیی خوێندکارانی زانکۆی «آزاد»ی تاران دژی ئازاردانی زیندانیانی به‌ندی 350ی ئێوین ئـــەو دوو لــیــدوانــە دەرخــــــەری ئــەو ڕاستییەن کە ئەو هەواڵە ڕاستە‌و زیندانیانی ت و بەندی ٣٥٠ی ئێڤین بەر لێدان‌و ئەزی ئازار کەوتوون‌و تەنانەت سەرۆکی دەزگای دادوەری ئێران «قــوە قضایی» هەوڵی‌دا بــە البــردنــی غواڵمحسێن ئیسماعیلی لە ســەرۆکــایــەتــی رێــکــخــراوی زیــنــدانــەکــان‌و
شاروەندی هەبووە ،بەاڵم دوای ئەنجام‌دانی تاوان تەنیا لەسەر ئەو تاوانە سزا دەدرێ کە قانوون دەست نیشانی کردووە .ئەگەر چاو بە بەڵگە‌و ئەسنادی قانوونی نێونەتەوەیی‌دا بخشێنین ،هیچ بەڵگە‌و بڕگەیه‌کی ئەوتۆ نیە کە ئیشارەی بەوە کردبێ کە تاوانبار مافی شاروەندی لێ‌بستێندرێتەوە‌و ئەوە لە
ئـــــازادی» « -٢بــەرتــەســک ک ــردن ــەوەی ئازادی» .هەرسەرپێچی‌کارێک لە قانوون یا تاوانبارێک دوای ئەوی قۆناغی لێکۆلینەوە‌و دادگایی کردن تــەواو بوو دادوەر بە پێی تــاوانــەکــە‌و بــرگــە قــانــوونــیــیــەکــان ســزای بــۆدیــاری دەکــرێ‌وئــەگــەر تــاوانــبــار سزا درابــــێ بــۆ مــاوەیــه‌کــی دیــــاری کــــراو یا
ئاقار‌دا دەرۆن .بەاڵم بــەدوای دەرچوونی حوکمی دادگا هەر تاوانبارێک بە پێی ئەو تــاوانــەی کــە کــردویــەتـی‌و قــانــوون ســزای بۆ دیــاری کــردووە لە زیندان شوێنی بۆ دیاری دەکرێ .بە واتایەکی دیکە تاوانباری سیاسی تێکەل بــە تــاوانــبــارانــی ئاسایی نــاکــرێـن .چونکە دادوەر‌و زیندانوانیش دەزانن ئەنگیزەو نییەتی تاوانباری سیاسی لــەو کــــردەوەی کــردوویــەتــی جــیــاوازە لە ئەنگیزەونییەتی تــاوانــبــاری ئاسایی هەر بۆیە دەبــێ جیاوازی دابندرێ لە شێوەی بــەڕێــوەچــوونــی س ــزا ،چونکە تــاوانــبــاری ئاسایی بە مه‌به‌ست‌وئیرادەی کەسی خۆی‌و بۆ ئامانجێکی خۆی کردارێکی تاوانکاری ئەنجام دەدا ،ب ــەاڵم تــاوانــبــاری سیاسی لــە کــردەوەکــەی خــۆی ئامانجی گشتی‌و هەمەالیه‌نەی ت ـێ‌دا دەبینێ‌و تێ‌دەکۆشێ ســـوود بــە کــۆمــەڵــگــا بــگــەیـه‌نــێ هــەربــۆیــە بیروڕای گشتی بە چاوی رێزو حورمەتەوە دەڕواننە زیندانیانی سیاسی . بەاڵم لەسەریەک هەر وەکی لە سەرەوە باسمان کــرد زیــنــدانــی مافی هــەیـە‌و ئەو مافانە بە قانوون دەســت نیشان کــراون‌و لــەســەر بــەڕێــوەبــەرانــی زیــنــدانــە کــە ئەو مافانە بپارێزن .هەر لەوپێوەندیەدا هەم یاسا‌ورێسا نێونەتەوەییەکان‌وهەم قانوونە نێوخۆیەکان لە زۆربــەی واڵتــان بایەخی تایبەتیان داوە بەو مەسەلەیە .بۆ روون کردنەوەی زیاتر دەتوانین چەند نموونەیک لە خوارەوە باس بکەین:
رۆژنامەی بەیاننامەی جیهانیی مافی مرۆڤدەڵی« :هەمووتاکێک مافی ژیان ،ئازادی‌و ئەمنییەتی کەسی هەیە». «نابێ هیچ کەس ئەزیت‌و ئــازار یاسزا بدرێ ،یا کردارێکی زاڵمانەی به‌رامبه‌ر بکرێ کە دوور بێ لە ئینسانیت‌و ویژدانی مرۆڤایەتی». «نابێ لە خۆڕاکەس دەست بەسەربکرێ یا زیندانی‌و دوور بخریتەوە». لەیاسای بنەڕەتی ئــێــران‌دا لە ئەسڵی ٣٩دا بەو شێوە باس لەمافی زیندانی دەکا: «بێ‌حورمەتی‌و سووکایەتی بەکەسایەتی کەسێک کە بە حوکمی قانوون گیراوە‌و دەســتــبــەســەر کــــراوە زیــنــدانــیــە یــا دوور خراوەتەوە لە هەر حالەتێک‌دا قەدەغەیە». لە ئایین‌نامەی بەڕێوەبەریی زیندانەکان‌دا هاتووە کە زیندانی مافی هەیە‌و دەبێ لەو
مافە کەڵک وەربگرێ‌و لەسەر بەڕێوەبەرانە کەمافی زیندانیان بپارێزن .چەند مادەیه‌ک لە ئایین‌نامەی رێکخراوی زیندانەکان وەک نموونە لە خوارەوە باس دەکەین : م ــادەی« ١١٣زیندانی مافی ئەوەیهــەیــە هــەرکــاتــێــک تــوشــی نــەخــۆشــی بوو دەســتــی بــە دوکــتــور رابــگ ـا‌و چــارەســەری پێویستی بۆ بکرێ ». مادەی « ١٠٥شوینی زیندانی دەبێخــاوێــن بــێ والنــیــکــەم مانگی جــاریــک بە دەرمان بشۆردرێتەوە وپاک بکریتەوە». مــــادەی « ١١٥ئ ــەگ ــەر دوکــتــورینەخۆشخانەی زیندان بۆی دەرکــەوت کە پێویستە زیندانی لە نەخۆشخانە بخەوێندرێ رێگری لەزیندانی ناکری». ئــەوە چەندنموویەک بــوون سەبارەت بە هەلومەرجی ساغوساڵمەتی زیندانی لـــەبـــواری لـــەش ســاغــیــیــەوە .ل ــەب ــواری رەوانیشەوە ،ئایین‌نامەکە ئەزیت‌وئازاری زیندانی قەدەغە کــردوە .مــادەی ١٦٩بەو جــۆرە باسی قــەدەغــەکــردنــی توندوتیژی دەکــــــا« :تــــوورە‌وتــــوســــنــــی ،ج ــن ــێ ــودان، بەکارهێنانی وشەی رووشێنەر یا سزای جەستەیی تــاوانــبــاران‌وحــوکــم دەراوان‌و بــەکــارهــێــنــانــی کـــــردەوەی تــونــدوتــیـژ‌وبــێ ئـــەدەبـــانـــە‌و ک ــۆڵ ــەم ــەرک ــی لـــە تـــــەواوی دام‌ودەزگاکان‌وزیندان‌دا قەدەغەیە. ئێستا پرسیار ئەوەیە کە بۆ دەزگــای قەزایی کۆماری ئیسالمی کە خۆی داریژەری ئەو ئایین‌نامەیەو پارێزەری یاسای بنەرەتی ئێرانە لەئاست جینایەتی بــەنــدی ٣٥٠ی ئێڤین بەوشێوەیە هەڵسوکەوتی کرد؟ ئەگەر بمانهەوێ بەدوای وەاڵمی ئەو پرسیارەدا برۆین لەڕاستی‌دا زۆر تووشی زەحمەت نابین ،چونکە ئەزیت‌وئازاری جیابیران لە ماهیی هت‌وسروشتی کۆماری ئیسالمی دایە. بــەاڵم لێرە پێویستە ئــەوە وەبیربێنینەوە کــە لــە کاتی هاتنە پێشی رووداوی لەو بــابــەتــە ئــەرکــی خــەڵــک بەگشتی‌وئەرکی چاالکانی مەدەنییە کە بەهەر شێوەیه‌ک که له‌ده‌ستیان دێ ،پشتیوانی لە بنەماڵەی زیندانیانی سیاسی بکەن ،چونکە هەر ئەو ناڕەزایتیانەی کەلەسەر ئــەو رووداوەی بەندی ٣٥٠ی ئێڤین کران ئەوەی سەلماندکە دەسەالتداران لە بەرابەرنارەزایەتی خەڵک‌دا پاشەکشە دەکەن .
4
١٦ی بانەمەڕی ١٣٩٣
٦ی مای ٢٠١٤
پەیام
ژماره٦٣١ :
یادێک له ڕاپەڕینی چه‌کدارانه‌ی 47-46و شه‌هید سمایل شهریفزاده ،هێمای هاوبەشی بزووتنەوەی نەتەوەیی‌و خوێندکاری
وتاری دەفتەری سیاسیی حیزبی دێموکراتی کورستان کە لەالیەن بەڕێز حەسەن قادرزادە پێشکەش کرا
بەڕێزان! ئامادە بووانی ڕێوڕەسمی یادی ٤٦ساڵەی شه‌هیدبوونی سمایلی شهریفزاده! مێژووی خه‌باتی نه‌پساوه‌‌و بێوچانی رۆڵــه‌کــانــی گ ـه‌لــی کـــورد ش ــایــه‌دی بۆ دلــســۆزی ،ئــازای ـه‌تــی ،لـه‌خــۆبــردوویـی‌و ســووربــوونــیــان لــ ه ســـه‌ر خــه‌بــات بۆ وه‌دیهێنانی مافو ئازادییه‌کانی ئه‌م گه‌ل ه زوڵم‌لێکراو ه ده‌دا .خه‌باتکارانی گه‌لی کورد ،هیچ که‌ندو کۆسپێک هه‌نگاوی پێ شل نه‌کردون ،مه‌رگ نه‌ی ترساندون‌و ل ـ ه پــێــنــاوی بـه‌ره‌وپــێــشــبــردنــی خه‌باتی ڕه‌وای نه‌ته‌وه‌که‌یان‌دا ،سه‌ریان کردۆت ه به‌رده‌بازی ئازادی. ڕاپــەڕیــنــی چـــه‌کـــدارانـــه‌ی -1346 1347ی هـ ـه‌ت ــاوی ()1968-1967ی ڕۆڵه‌کانی حیزبی دیموکراتی کوردستان، یه‌ک ل ه و فه‌سڵ ه خوێناوییانه‌ی خه‌باتی ئازادیخوازیی تێکۆشه‌رانی گه‌له‌که‌مان ه کـــ ه ڕاســتــیــی ئــــه‌م ق ــســه‌ی ســـــه‌ره‌و ه ده‌سه‌لمێنن. ڕووخ ــان ــی ک ــۆم ــاری کــوردســتــان، شه‌پۆلیکی گــەورە ل ه گرتن‌و ئێعدام‌و ئاوار ه بوون‌و ده‌ربه‌ده‌ریی تێکۆشه‌رانی کــوردی ب ه دواو ه بــوو .جارێکی دیک ه دیکتاتۆری بـ ه سه‌رنیشتمانه‌که‌مان‌دا زاڵ بۆوه .ل ه نێوخۆی واڵت ،دلسۆزان‌و نیشتمانپه‌روه‌ران ،له‌ژێر زه‌برو زه‌نگ‌و هـــه‌ڕه‌شـــه‌ی ب ـه‌کــرێــگــیــراونــی ڕێــژیــمــی ش ــایــه‌تــی‌دا ،بــ ه س ـه‌خــتــی ده‌یــانــتــوانــی لهگهڵ که‌سانی جێگای متمانه‌ی خۆیان پـ ـه‌ی ــوه‌ن ــدی بـــگـــرن‌وکـــاری ســیــاس ـی‌و ڕێکخراوه‌یی بکه‌ن .سه‌رده‌م سه‌رده‌می سـ ـه‌رک ــوت ــی هــــه‌ر چــه‌شــنــ ه ج ــووڵ ــه‌‌و چاالکییه‌کی سیاسیی ئازادیخوازان ه بوو. بۆ ماوه‌ی دوو ده‌یه ،جگ ه له‌سه‌رده‌می پـ ـه‌ره‌گ ــرت ــن ــی خــه‌ب ــات ــی نــیــشــتــمــان ـی‌و دژه‌ئیستیعماریی دوکتور موسه‌ددیق، ده‌ره‌تـــانـــی ب ـه‌ره ـه‌ڵــســتــبــوون ـه‌وه‌ی ـه‌کــی جیددی بۆ خه‌ڵک‌و هیزه خه‌باتگێڕه‌کان، به‌رامبه‌ر ب ه ڕێژیمی شایه‌تی ناڕه‌خسێ. ل ه نیوه‌ڕاسته‌کانی ده‌یه‌ی چلی هه‌تاوی ئـه‌و به‌ش ه ل ه تێکۆشه‌رانی دیموکرات کــ ه ئـــــاواره‌ی ب ــاش ــووری کــوردســتــان بــبــوون ،خـه‌ریــکــی خــۆ رێکخستنه‌وه‌‌و سازماندانی ڕێکخراوه‌کانی حیزب ل ه نیوخۆی ڕۆژهه‌التی کوردستان ده‌بن‌و چاالکیی سیاسی‌و ته‌شکیالتی ده‌ست پێ ده‌ک ـه‌ن ـهوهو ریکخراوه‌کانی حیزب ده‌بــووژێــنــنـه‌وه .بوونی ش ـه‌ڕ ل ه نێوان شــۆڕشــی کـــوردو حــکــوومـه‌تــی عێراق ل ـ ه الیـــه‌ک و پــێــوه‌نــدیــی ئــه‌و شــۆڕشــه لـه گ ـه‌ڵ ڕێژیمی شایه‌تی و گرنگیدانی له‌ڕاده‌به‌ده‌ری ب ه هاوکاری‌و پشتیوانیی ده‌ول ـه‌تــی ئــێــران ،تێکۆشه‌رانی حیزبی دیموکراتی کوردستانی بـــه‌ره‌وڕووی هه‌لومه‌رجێکی ناله‌بار کرده‌وه .ئه‌وان ل ه باشووری کوردستان ل ه گه‌ڵ گوشار‌و ب ـه‌رب ـه‌ســتــی جـــۆراوجـــۆر و ت ـه‌نــان ـه‌ت مه‌ترسی‌و نائه‌منی بـــه‌ره‌وڕوو بــوون، ه ـه‌ر بۆی ه به‌شێکیان بــۆ ده‌ربــازبــوون ل ـه‌و هه‌لومه‌رج ه نــه‌خــوازراو ه بڕیاری گـــه‌ڕانـــه‌و ه بــۆ نــیــوخــۆی ڕۆژهـ ـه‌الت ــی کــوردســتــان ده‌ده‌ن .بــه‌اڵم ب ـ ه زوویــی ده‌گــــــه‌ڵ ڕاوه‌دوونــــــــــــان‌و پـــه‌المـــاری ئــــه‌رتــــه‌شــــی شــــایــــه‌تــــی‌و چــــه‌کــــداره به‌کرێگیراوه‌کانی بــــه‌ره‌ڕروو ده‌بــن‌و ـۆره راپه‌ڕینێکی چه‌کدارانه‌یان ب ـه‌م جـ بـــه‌ســـه‌ر‌دا ده‌ســـه‌‌پـــێ .شــۆڕشــگــێــڕانــی به‌شدار له‌و ڕاپه‌ڕین ه ل ه سه‌رده‌میک‌دا
به‌ره‌نگاری ئه‌رته‌شی پۆشته‌‌و په‌رداخی ڕێژیمی شایه‌تیی ئێران بــوون ـه‌وه ،ک ه ئه‌و ڕێژیم ه هه‌موو ئێرانی ل ه کۆنتڕۆل دابوو .شۆڕشگێڕانی حیزبی دیموکراتی کوردستان ،ب ه ڕاپه‌ڕینی چه‌کدارانه‌ی خۆیان ل ه کوردستان ،خه‌ویان ل ه چاوی شـا‌و ده‌رب ــار‌و ســاواک‌و ئه‌رته‌شه‌که‌ی تاراند .ئه‌وان ،پێیان نابوو ه نێو قۆناغێکی سه‌خت‌و دژوار‌و هیچ ڕێگایه‌کیان جگ ه ل ـ ه خــۆڕاگــری‌و ڕووبــه‌رووب ــوونــه‌وه‌ی ســه‌ربــه‌رزانــ ه لــه‌گــه‌ل له‌شکرکێشی‌و په‌الماری ئه‌رته‌ش‌و هێزی دژه چریکی ئەو ڕێژیمە بۆ نه‌مابۆوه .بۆ ماوه‌ی 18 مانگ ،ڕووبه‌رێکی به‌رین ل ه ڕۆژهه‌التی کوردستان ل ه ورمێ‌و ه تا نزیک سه‌قز، بوو ه مه‌یدانی به‌ره‌نگاریی شۆڕشگێڕانی دیموکرات .ئه‌و شۆڕشگێڕان ه ل ه چه‌ندین به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌‌دا ب ه جۆرێک وه‌ده‌ست هاتن‌و زه‌بریان وه‌شاند ک ه ئه‌رت هش‌و دام‌وده‌زگــــای سه‌رکوت ل ه چه‌ندشار‌و پادگانه‌وه هێزیان بۆ سه‌رکوتی ئه‌وان کــۆده‌کــرده‌وه ،هێلیکۆپته‌ریان ده‌نــارد ه س ـه‌ریــان،گــونــد و مــووچــه‌‌و مــــه‌زرا و هه‌واری چه‌ندین ناوچه‌یان لی ده‌ته‌نین. به‌ره‌نگارییه‌کانی ئه‌م 18مانگه ،چۆنیه‌تیی قــاره‌مــان ـه‌تــی نــوانــدنــی شــۆڕشــگــێــڕان‌و هاوکاریی خه‌ڵکی دلسۆز‌و دیموکرات خۆشه‌ویست ل ه گ ـه‌ڵ ئـ ـه‌وان‌و ه ـه‌وڵ‌و تـ ـه‌قـ ـه‌ل ــای ئ ـ ـه‌رت ـ ـه‌ش و ســــــاواک بۆ تێکشکاندنی ئــه‌م ڕاپ ـه‌ڕیــن ـه ،باسێکی تایبه‌ت هـه‌ڵ ده‌گــرێ ک ه ل ه م ده‌رفەت ه کورته دا به داخه‌و ه ئیمکانی نیه. ســــــه‌ره‌ڕای ئـــه‌و نــرخــ ه گــرانــه‌ی حــیــزبــی دیــمــوکــراتــی ک ــوردس ــت ــان ل ه سۆنگه‌ی ئ ـه‌و بـه‌ره‌نــگــاربــوونـه‌وه‌یــه‌‌دا، راپه‌ڕینی چه‌کدارانه‌ی ساله‌کانی -47 1346ی هه‌تاوی فه‌سڵێکی پرشنگدار ه لـ ـ ه مـــیـــژووی ئـــه‌م حــیــزبــه‌‌و خ ـه‌بــاتــی خه‌ڵکی کوردستان‌دا .حیزبی دیموکراتی کوردستان‌و گه‌لی کورد به‌شێکی به‌رچاو ل ه باشترین ڕۆله‌کانی خۆیان ل ه ڕه‌وتی ئ ـه‌م راپ ـه‌ڕیــنــەد‌ا لـ ه ده‌ســـت‌دا کــه وه‌ک ن شه‌هیدان مەال ڕەحیمی نموون ه ده‌توانی وردی ،سوله‌یمان‌و عه‌بدوڵال موعینی، سمایل شه‌ریف زاده ،مه‌ال ئاواره ،مه‌ال م ـه‌حــمــوودی زه‌نــگ ـه‌ن ـه ،قــادرش ـه‌ریــف، نه‌حۆی شکاک ،مینه‌‌شه‌م ،ساڵەالجانی نــاو ببه‌ین .بــه‌اڵم بـه‌ره‌نــگــاربــوونـه‌وه‌ی تێکه‌ڵ به‌گیانبه‌خشینی ئه‌وان« ،دوورگه‌ی ئ ــارام ــی ڕۆژهـــه‌اڵتـــی نــێــوه‌راســت»ی شێواند ،سه‌رنجی خه‌ڵکی کوردستانی ی ژێ ــرده‌س ــتـ ـی‌و مــافــخــوراویــی ب ــۆ ال خــۆیــان ڕا‌کــێــشــاه‌و بــیــری ن ـه‌ت ـه‌وه‌ی ـی‌و ڕزگــاریــخــوازی‌و ب ـه‌ره‌نــگــاربــوون ـه‌وه‌ی ســتــه‌م‌و زۆرداریــــــی لــ ه نــێــو ئــــه‌وان‌دا زیندوو کرده‌وه .راپه‌ڕینی ئه‌و بەشە لە بەڕێوەبەران‌و تێکۆشەرانی دیموکرات، سه‌رمایه‌ی خه‌باتخوازی‌و ئه‌زموونی شــۆڕشــگــێــرانـه‌ی حیزبی دیــمــوکــرات‌و گه‌له‌که‌یانی ده‌وڵه‌مه‌ند کرد .بۆ خۆشیان بوون ب ه ڕه‌مز و هێما بۆ شۆڕشگێڕی‌و خــۆن ـه‌ویــســت ـی‌و نــیــشــتــمــانــپ ـه‌ره‌وه‌ری‌و تێکۆشان. ی یه‌کێک له‌و هێمایانه ،تیکۆشه‌ر دیـــار‌و نــاســراوی ئــه‌و بــزووتــن ـه‌وه‌یــه، شه‌هید سمایل شه‌ریف زاده‌یــ ه ک ه ب ه مه‌ال عزیز ناسرا بوو .سمایل شه‌ریف زاده ک ه ل ه بنه‌ماڵه‌یه‌کی دیــارو خۆش بژیوی شــاری مه‌هاباد ل ه دایــک ببوو، خوێندکاری زانکۆی پۆلیتکنیکی تاران ل ه ڕشته‌ی موهەندیسی مکانیکی بوو .پێش ئه‌وی زانکۆ ته‌واو بکا ،ناچاربوو زانکۆ‌و ئێران ب ه جێ بێڵێ‌و رێگای خه‌بات ل ه پێناوی ماف ه نه‌ته‌وه‌ییه‌کانی گه‌له‌که‌ی بگرێته‌به‌ر‌و تیکه‌ل ب ه تێکۆشه‌رانی حیزبی دیموکراتی کوردستان ل ه گه‌رمێن بێت. ئه‌گه‌ر ئاورێکی خێرا ل ه میژووی دامه‌زرانی زانکۆکان ل ه ئێرانو نه‌خش و ده‌وری خوێندکارانی کوردو گه‌شه‌ی بــیــری ســیــاســی‌و نــه‌تــه‌وه‌ی ــی لــ ه نێو خــوێــنــدکــارانــی کـــورد لــه‌و ســــه‌رده‌م‌دا بده‌ینه‌وه و هه‌لوێسته‌یه‌ک له‌سه‌ر بزاڤی
خوێندکاریی سه‌راسه‌ری‌وکوردستانی بکه‌ین ،ئه‌و کات بۆمان ده‌رده‌که‌وێ که بیری سیاسی‌و نه‌ته‌وه‌یی شهریفزادهو هاوبیره‌کانی ل ه چ ژینگه‌یه‌ک‌دا گه‌شه‌ی کردوه .دامه‌زرانی زانکۆکان ل ه ئێران دا بۆ ده‌یه‌کانی 20ی هه‌تاوی ده‌گه‌ڕێته‌و ه ک ه زیاتر ل ه 70ساڵ به‌سه‌ر دامه‌زرانیان‌دا تێپه‌ر ده‌بێ .ل ه کوردستان ئه‌م میژووی ه زۆر له‌و ه که‌متره‌‌و ل ه کۆتایه‌کانی ده‌یه‌ی چــل و س ـه‌ره‌تــاکــانــی ده‌یــــه‌ی په‌نجای هه‌تاوی ل ه شاره‌کانی کرماشان‌و ورمێ زانکۆ داده‌مه‌زرێ.
ده‌سته‌و ه گرتوە. لەو سەردەمە‌دا خوێندکارانی کورد_ سمایل شەریفزادە و هاوڕێیانی_ بیری ناسیونالیستی‌و ن ـه‌ت ـه‌وه‌یــی ئاوێتەی گــوتــاری چ ـه‌پ دەک ــەن‌و دەیــکــەن بە گوتاری خوێندکاری کورد .شەریفزادە هــەر بــەوەشــەوە نــاوەســتـێ‌و پێوەندی بــە ڕێـــبـــەران‌و تــێــکــۆشــەرانــی حیزبی دیموکراتی کــوردســتــان لــە بــاشــووری کوردستانەوە دەگــرێ‌و سەرئەنجام لە پێناوی بەشدارییەکی کاراتر لە خەباتی نەتەوەیی‌و شۆڕشگێڕانەی گەلەکەی‌دا،
ل ه هه‌موو قۆناغه‌کانی ژیانی سیاسی‌و خه‌باتی نه‌ته‌وایه‌تی‌دا، خوێندکارانی کوردلە زانکۆکانی ئێران ل ه خه‌باتی ئازادیخوازانهو نه‌ته‌وه‌یی‌دا پێشه‌نگ بوون46 .سال پاش شەهیدبوونی سمایل شهریفزاده، هێمای هاوبەشی هەر دووبزووتنەوەی خوێندکاری‌و نەتەوەیی ،زانکۆکانی کوردستان و ئێران ،سه‌نگه‌ری خه‌بات‌و تیکۆشانی خویندکارانی کورد ل ه پێناوی ماف ه نه‌ته‌وایه‌تی‌یه‌کانی گه‌له‌که‌یان دان حـ ــوزوری خــوێــنــدکــارانــی ک ــورد ل ه نــاوه‌نــد ه زانستییه‌کان‌دا لە هـه‌رکــام ل ه قۆناغه‌کان دا جیاوازه .ل ه ده‌یه‌کانی چل و په‌نجا‌‌دا حوزوری خوێندکارانی کورد ل ه پێشتر بـه‌ر چاوتر بــووه .حــوزوری ئێستای خویندکاری کورد ل ه زانکۆکانی ئــێــران لــ ه گـــه‌ڵ رابــــــردووش هـــه‌ر بۆ بــه‌راوردکــردن نابێ .ل ه سه‌رده‌مێک‌دا ک ه سمایل شـه‌ریــفــزاده‌‌و خوێندکارانی دیکه‌ی کــورد پێیان ناوه‌ت ه نێو زانکۆ، گوتاری زاڵی ئه‌و کات ل ه نێو زانکۆکان‌دا گوتارێکی چه‌پی‌و مارکسیستی بوو ه و لە ژێر کاریگەریی شۆڕشەکانی کووبا ،ڤێتنام و هتد ،دروشــمــی «رێــگــای رزگــاریــی گ ـه‌الن ،خه‌باتی چه‌کدارییه» بــاو بــوو .لە ژیــر ئــەو فــەزای ـە‌دا گیانی به‌ره‌نگاری ل ه گه‌ڵ زولـم‌و سه‌ره‌رۆیی ب ه شێوه‌ی چه‌کدارانه پ ـه‌ر ه ده‌ستینێ. ئـــەوەش پــێــچ ـه‌وانــه‌‌ی مــێــژووی بزاڤی خوێندکارییە کەل ه زۆرب ـه‌ی قۆناغه‌کان داخوێندکاران وه‌ک ره‌خنه‌گرێک دژی ن ـه‌بــوونــی ئــازادیــی ـه دیــمــوکــراتــیــیـه‌کــان دەنــگــیــان هــەڵــبــڕیــوە و بــــــەرەوڕووی ســیــاسـه‌ت و ب ـه‌رنــام ـه‌کــانــی ده‌ســـەاڵت ل ه بواره‌کانی سیاسی‌و کۆمه‌اڵیه‌تی‌دا بوونەتەوە و وه‌ک تۆێژێکی رووناکبیر و وشیار ،رێبه‌ریی ناره‌زایه‌تییه‌کانیان ب ه
زانــکــۆ ب ـ ه جــێ دێــڵ ـێ‌و دەســـت دەداتـــە چــەک‌و تێکەڵ بە تێکۆشه‌رانی حیزبی دیموکراتی کوردستان دەبــێ .بە هۆی بەرزیی تێگەیشتنی سیاسی‌و ئەزموونی خــەبــات‌و تــێــکــۆشــان لــە زانـــکـــۆ‌دا ،بە زوویــی جێی خۆی لە نێو هاوڕییانی‌دا دەک ــات ــەوە‌و ڕۆڵــێــکــی شــوێــنــدانــەری لە ڕێکخستنەوە و بووژانەوەی تێکۆشانی حــیــزبــی دی ــم ــوک ــرات ــی ک ــوردس ــت ــان‌و گرتنەبەری هەڵویستی شۆڕشگێرانە‌دا دەبێ .کاتێکیش کە سەرەڕای نالەباریی هــەلــومــەرجــی نــێــوخــۆی کــوردســتــان‌و ئیران ،لە گەڵ هاوڕێیان‌و هاوبیرانی‌دا نــاچــار دەبـــن بــگــەڕیــنــەوە ڕۆژهــەاڵتــی کـــوردســـتـــان ،بـ ــەو جـــــۆرەی شــیــاوی ڕووناکبیرێکی شۆڕشگێر‌و سیمایەکی دیـــــار و ســـەرکـــردەیـــەکـــی ب ــەوەج ــی دیموکراتە،کەسایەتیی تــێــکــۆشــەرانــی خۆی‌و تواناکانی دەسەلمێنێ .هەر بۆیە شەهیدبوونەکەشی خەسارێکی گەورە بوو بۆ ئەو ڕاپەڕینەی ئەو کات. بەڕێزان! خـــوێـــنـــدکـــاران و هــۆگــرانــی بزووتنەوەی خوێندکاری! تێکۆشەرانی خەباتی نەتەوەیی و شۆڕشگێرانە!
رۆژنامەی کۆبوونەوەی هەر دوو تەیفی ئێوە لەم مڕاسمە و لە ژێر چەتری حیزبی دیــمــوکــراتــی کــوردســتــان‌دا ،شتێکی بە ڕێــکــەوت نــیــە .بــە ه ــۆی هـه‌لــومـه‌رجــی ســیــاســی،کــۆم ـه‌الی ـه‌تــی وف ـه‌ره ـه‌نــگــیــی کــوردســتــان‌و کــاریــگــەری‌و پاشخانی خ ـه‌بــاتــی نــه‌تــه‌وایــه‌تــی لــە نــێــو گه‌لی کــــورددا ،بــزووتــن ـه‌وه‌ی خــوێــنــدکــاری‌و گوتاری خوێندکارانی کورد ل ه رابردوو و ئێستاش دا،گوتارێکی ئازادیخوازانهو نه‌ته‌وه‌یییان ه ب ــووه .زانــکــۆ سکۆیه‌ک بــووە بۆ بــاو کــردن ـه‌وه‌ی بیرو هزری سیاسی‌و نەتەوەیی و وەک سەنگەرێک بــۆ داکــۆکــی لــە شوناسی نــەتــەوەیــی و پشتیوانی لە مافە ڕەواکــانــی نەتەوەی کـ ــورد بــەکــار ه ــات ــوه .بــزووتــنــەوەی نـــەتـــەوەیـــی و حــیــزبــی دیــمــوکــراتــی کوردستانیش هەموو کات خۆیان بە خوێندکارانی خەباتکاری پشتیوانی کــــورد وبـــزووتـــنـــەوەی خــویــنــدکــاری لــە کــوردســتــان زانــیــوە .کــه‌م نین ئه‌و خوێندکار ه وشیار‌و بە هەڵوێستانەی ل ه زانکۆ کان‌دا خه‌ریکی خوێندن بوون ،ل ه سه‌ر بیروباوه‌ری سیاسی‌و کوردایه‌تی په‌لکێشی زیندانه‌کان کــراون و حوکمی درێژخایه‌نیان ب ه سه‌ر دا سه‌پاوە ،یا ل ه خوێندن بێبه‌ش کراون‌و تەنانەت ملیان بـ ه په‌تی ســێــداره‌و ه کـــراوه .پێوەندی بەبزووتنەوەی نەتەوەیی لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان ،بە تایبەتی پێوەندی بەحیزبی دیموکراتی کوردستان و ،تێکۆشان‌و خەباتی ڕاستەوخۆ لە ڕیزەکانی‌دا ،هەر تایبەت بــە خوێندکارانی کوردستان نــــەبــــووە .ژمـــــارەیـــــەک ل ــەدی ــارت ــری ــن مامۆستایانی کوردی زانکۆ وخاوەنانی بــەرزتــریــن بــڕوانــامــە زانستییەکان لە کــوردســتــان و دەرەوەی واڵت ،کە د.قاسملوو و د.شەرەفکەندی نموونە درەوشاوەکانیانن ،بە شانازییەوە زانست و ئەزموونی ئەکادیمیی خۆیان خستوەتە خزمەت تێکۆشانی حیزبی دیموکرات وخەباتی نەتەوەیی و شۆڕشگێڕانە. جــێــی خۆشحاڵییە کــە لــ ه هـه‌مــوو قۆناغه‌کانی ژیــانــی سیاسی‌و خه‌باتی ن ـه‌ت ـه‌وای ـه‌ت ـی‌دا ،خــوێــنــدکــارانــی کــوردلــە زانکۆکانی ئێران ل ه خه‌باتی ئازادیخوازانهو ن ـه‌ت ـه‌وه‌ی ـی‌دا پێشه‌نگ بـــوون46 .ســال پاش شەهیدبوونی سمایل شهریفزاده، هێمای هاوبەشی هەر دووبزووتنەوەی خــوێــنــدکــاری‌و نــەتــەوەیــی ،زانکۆکانی کوردستان و ئێران ،سه‌نگه‌ری خه‌بات‌و تیکۆشانی خویندکارانی کورد ل ه پێناوی ماف ه نه‌ته‌وایه‌تی یه‌کانی گه‌له‌که‌یان دان. شــەریــفــزادە‌و هــەمــوو ئــەو خوێندکار‌و مامۆستایانەی لە زانکۆوە روویان کردە خەباتی شۆڕشگێرانەی نەتەوەکەیان و بوون بە ئالقەی پیوەندیی زانکۆ و چیا و بزووتنەوەی خوێندکاری و نەتەوەیی، وەک هێمایەکی خۆشەویست ،لــە بیر و روانــیــنــی خــوێــنــدکــارانــی کوردستان دا،جیگایان هەیە. حیزبی دێموکراتی کــوردســتــان بە پێزانین‌و هیوا‌و گەشبینیەوە دەڕوانێتە خەبات‌و تێکۆشانی ئەمڕۆی خوێندکارانی کورد لە زانکۆکانی ئێران .وەک هێزێک کە لە زۆربــەی قۆناغ و سەردەمەکان دا شانازیی تێکۆشانی خوێندکاران‌و مامۆستایانی زانــکــۆی لــە ڕیــزەکــانــی خۆیدا هەبووە ،لەم بۆنەیە دا جارێکی دیکە لە سەر هاوپێوەندیی بزووتنەوەی نەتەوەیی و خوێندکاری پێ دادەگرێتەوە. هیوادارین کــاری فکری‌و فەرهەنگی و زانستی لە سەر قووڵکردنەوەی هزری نــەتــەوەیــی و بــایــەخــدان بــە شوناسی نەتەوەیی و داکۆکی لە ویست و داخوازە نەتەوەییەکان ،هەر وا بەشێکی گرنگ لە ناسنامە و کارنامەی بزووتنەوەی خوێندکاری لە کوردستان بێ. بــه‌رز و ب ـه‌ڕێــز بــێ ی ــادی شه‌هید سمایل شه‌ریف زاد ه و هەموو شه‌هیدانی ڕاپەڕینی چەکدارانەی .47-46هەروەها یــادی هەموو ئــەو خویندکاران ه بەرز ڕادەگــریــن ک ه ل ه پێناوی ئامانجەکانی نەتەوەکەیان دا گیانیان بەخشیوە یا تووشی بەندیخانە و ئاوارەیی بوون. بە هیوای هاوپێوەندیی هەر چی زیاتری بزووتنەوەی نەتەوەیی و خوێندکاری لە کوردستان. ده‌فته‌ری سیاسیی حیزبی دێمۆکراتی کوردستان 12ی بانەمه‌ری 1393هه‌تاوی
3
١٦ی بانەمەڕی ١٣٩٣
لە خوێنەرانەوە
٦ی مای ٢٠١٤
ژماره٦٣١ :
رۆژنامەی
سه‌رنج بده‌ن! « کوردستان» هه‌موو ژماره‌یه‌ک هه‌ڵبژارده‌یه‌ک له‌و راپۆرت‌و هه‌وااڵنه‌ی له‌الیه‌ن ئه‌ندامان‌و الیه‌نگرانی حیزب ،یان خوێنه‌رانی ئه‌م رۆژنامه‌ی ه ب ه راگه‌یه‌نه‌کانی حیزب ده‌که‌ن له‌م الپه‌ڕه‌یه‌دا باڵو ده‌کاته‌وه .داوا ل ه خوێنه‌ران ده‌که‌ین لهگهڵ راپۆرت‌و هه‌واڵه‌کانیان‌دا وێنه‌ی پێوه‌ندیدار ب ه بابه‌ته‌که‌ش بنێرن.
خۆشبوون ل ه سزای ئێعدامی الوێک ده‌بێته هۆی خۆشحالێی خه‌ڵک ساڵی 1382مه‌هدیی عه‌بدوڵال په‌نا کوڕی مه‌جید خه‌ڵکی کێلێ سه‌ر ب ه ناوچه‌ی بابۆسی بانه ل ه الیه‌ن ئومید ڕیحانی ،خه‌ڵکی حه‌وتاشی ناوچه‌ی سه‌قز ده‌کوژرێ .ئومێد بۆ ماوه‌ی 11ساڵ ل ه به‌ندیخانه‌ی ئه‌هواز ده‌گیرێ. ڕۆژی 1393/1/31کاربه‌ده‌ستان ب ه بنهماڵهی ئومێد ڕاده‌گه‌یه‌نن ک ه بێن په‌تی ئێعدام بخه‌ن ه ملی ئومێد .بنهماڵهی مه‌هدی ده‌چن ه زیندانی ئه‌هواز .هادی برای مه‌هدی په‌تی ئێعدام ل ه ملی ئومێد ده‌کا و دوای چه‌ند ده‌قیقه‌یه‌ک په‌ته‌که‌ی ل ه مل ده‌ردێنێ و ده‌ڵێ ئه‌و ه به‌خشیمی .ئه‌و به‌خشین ه ده‌بێته مایه‌ی خۆشحاڵیی خه‌ڵکی ده‌ورو به‌ر و ناوچه. ل ه ناوچه‌ی با نه‌وه :سه‌عید
نوێترین هه‌واڵه‌کانی پێوه‌ندیدار ب ه به‌رهه‌مهێنان‌و فرۆشتنی مادد‌ه سڕکه‌ره‌کان ڕۆژی یه‌کشه‌م ه ل ه یه‌کێک ل ه گه‌ڕه‌که‌کانی شــاری سه‌رده‌شت (گـــــــه‌ڕه‌کـــــــی ســـــــه‌ر ســـــــه‌دی) ئاشپه‌زخانه‌یه‌کی به‌رهه‌مهێنانی مــــادده‌ی شیش ه ت ـه‌قــیــوه‌ت ـه‌و ه و ژن و مێردێک ب ه توندی بریندار بــوون .پیاوه‌ک ه نــاوی «ک .گ» بـ ــووه .ب ـ ه دوای ته‌قینه‌وه‌که‌‌دا هێزی ئینتیزامی چۆته سه‌ر ماڵه‌که و دوو برینداره‌که ده‌ستبه‌سه‌ر ده‌کا. ڕۆژی هه‌ینی 12ی بــانـه‌مـه‌ڕ ،دوو ک ـه‌س بـ ه نــاوه‌کــانــی محه‌ممه‌د‌و عه‌بدوڵالی ح .ئه ،ک ه هه‌ر دوویــان کــوڕی گ ـه‌ور ه ده‌وڵه‌مه‌ندی شاری سه‌رده‌شتن ،به مه‌واددی موخه‌ددیره‌وه گیران. ل ه سه‌رده‌شته‌وه :ته‌رخان
موجاهیدی ،فه‌رمانداری زۆرداری پیرانشار خه‌ڵکی وه‌زاڵ ه هێناوه! ئێستا باس باسی گرانی‌و درۆکانی رووحانی‌و بێده‌ره‌تانی‌و نه‌بوونی خه‌ڵکه .خه‌ڵک له‌وه‌ی ک ه ڕۆژبه‌ڕۆژ شت گران ده‌بێ بێزار بوون‌و یه‌کجار زۆر ل ه ناڕه‌حه‌تی دان‌و به‌ڕێچوونیان سه‌خت بووه .هه‌ر ئه‌وه‌ش ه ئێعتیاد،
ه هواڵ و
خۆکوژی ،فه‌سادی ماڵی‌و ئه‌خالقی په‌ره ده‌ستێنێ. فه‌رمانداری شاره‌که‌مان ب ه ناوی موجاهیدی ک ه تورکێکی شاهیندێژییه، خه‌ڵکی وه‌زاڵ ه هێناو ه و زوڵم و زۆری ل ه خه‌ڵکی ئه‌و شار ه دهکاو حیساب بۆ که‌س ناکا .ل ه کۆبوونه‌وه‌کان دا ده‌ڵێ پیاوم ده‌وێ من لێر ده‌رکا(من له‌و شار ه الببا)! هه‌ینیی ڕابردوو 5ی بانه‌مه‌ڕ ،هیندێک ل ه چاالکانی مه‌ده‌نی‌و شاخه‌وانی به‌رنامه‌یه‌کیان ساز کردبوو که خه‌ڵک له‌و ڕۆژهدا ب ه گشتی بچن ه شاخی» ده‌اڵوان» .ئه‌و فه‌رماندار ه ب ه هۆی ده‌ست‌و پیوه‌نده‌کانی ئیداره‌ی ئیتالعات، پێشی پێ‌گرتن .به‌و حاله‌ش خه‌ڵک گوێیان پێ نه‌دان‌و به‌ره‌و شاخ وه‌ڕێ که‌وتن. ل ه پیرانشاره‌وه :هێمن
ته‌قینه‌وه‌ی مین ل ه ژێر پێی الوێک دا ڕۆژی 31ی خــاکـه‌لــێــوه ،ل ه پــیــرانــشــار مینێک لــ ه ژێ ــر پێی الوێــک ب ه نــاوی محه‌ممه‌د عه‌لی کامپیوتێر داته‌قیه‌وه .ئه‌و الو ه بۆ هێنانی گیای به‌هاری چووبوو ه قــزقــه‌پــان لــ ه نــزیــک ســنــووری حاجی عــوم ـه‌ران .ئ ـه‌و ناوچه‌ی ه ک ه هاتوچۆی زۆری خه‌ڵکی ل ه ســــه‌ره‌‌و مــیــنـه‌کــانــی ســه‌رده‌مــی شه‌ڕیشی هه‌ر لێ‌ماون ،تا ئێستا ل ه الیه‌ن به‌رپرسان‌و کاربه‌ده‌ستانه‌و ه ئاوڕی لێ‌نه‌دراوه‌ته‌وه. ل ه پیرانشاره‌وه :کانیه‌زه‌رد
بێکارکردنی كرێكار‌ه كورده‌کانی کارخانه‌ی كاربۆنی شاری قەزوێن كارخانەی كاربۆنی شاری قەزوێن هەڵكەوتوو لە شارەكی حەیدەرییە ، ڕۆژی 2ی بانەمەڕ بە هۆی که‌میی ئیمكانات‌و نەبوونی كەره‌ستەی پێویست بۆبه‌رهه‌مهێنان 10 ،كرێكاری لە کاره‌که‌یان دەركرد كە 9كەسیان كوردن‌و خەڵكی ناوچەی تیكابن. ئەم كرێكارانە هەر كام مــاوەی 6ســاڵ‌و نیویان پێشینەی كار لەم كارخانەیەدا هەبوو بـه‌اڵم بێ لەبەر چاوگرتنی هیچ مــاف‌و حوقووقێك دەریان كردون.
راپۆرت
کۆبوونه‌وه‌ی ته‌شکیالتی ده‌ره‌وه‌ی حیزبی دێموکڕات لهگهڵ رووناکبیران‌و ئەکادیمیانی کورد لە سۆئێد به‌شی ته‌شکیالتی ده‌ره‌وه‌ی واڵتــی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان سمینارێکی بە مەبەستی ڕاوێژ دەگەڵ ڕووناکبیران‌و ئەکادیمیانی کورد لە سۆئێد له‌باره‌ی رۆژهەاڵتی کوردستان پێکهێنا. پاش نیوەرۆی ڕۆژی شه‌ممه 13 ،ی بانه‌مه‌ڕ لەسەر بانگهێشتنی تەشکیالتی کۆمیته‌ی دەرەوەی ت بە هاوکاری کۆمیتەکانی واڵتی حیزبی دێموکڕا ســۆئــێــد و ســتــۆکــهــۆڵــمــی حــیــزب سمینارێکی سیاسیی راوێژکاری بە مەبەستی تاووتوێ کردنی هەلومەرجی خەبات لە رۆژهەاڵتی کوردستان‌و کەڵکوەرگرتن لە بیروڕا جیاوازەکان‌و؛ بەهێزتر کردنی هاوکاری و راوێژی زیاتر دەگەڵ چاکاالن و بژاردەکانی ئاکادیمی‌و سیاسیی کورد لە دەرەوەی واڵت دەگــەڵ حیزب بۆ بەهێزتر کردنی خەباتی رزگاریخوازانەی کورد لە رۆژهەاڵتی کوردستان پێک هات. لەم کۆبوونەودا کە نزیک 100کەس دەبوون، کۆمەڵیكی بەرچاو لە شارەزایانی خوێندەواری سیاسی کورد و چەندین ئەندامی رێبەری حیزب و بەرپرسانی حیزبی لەدەروەی واڵت بەشدار بوون. له‌و سمیناره‌دا کاک سەعید بێگزادە ،ئەندامی کۆمیتەی نــاوەنــدی حــیــزب‌و جێگری بەرپرسی گــشــتــیــی کــۆمــیــت ـه‌ی دەرەوەی واڵت ،دەگـــەڵ شیکردنەوەی مەبەستی حیزب لەم کۆبوونەوەو بــاســێــک لــەســەر ئــێــرانــی دەورانــــــی حکومەتی ڕوحانی ،وادە و بەڵێنیەکانی پێش هەڵبژاردن‌و کــردەوەکــانــی ئێستای حــکــوومــەت ،هەڵوێست‌و سیاسەتەکانی حیزبی دێموکڕات لەم بوارانەدا، هــاوکــاری‌و مەبەستەکانی حیزب بــۆ هــاوکــاری
و پــشــتــیــوانــی چــاالکــانــی خــەبــاتــکــاری نــێــوخــۆ، ڕوانگەکانی حیزب لەسەر هاوکاری و دۆستایەتی دەگــەڵ رێکخراوەکانی پارچەکانی کوردستان، چاوەروانی چاالکتر بوونی بژاردەکانی کورد بۆ بەشداران دوا .پاشان بەشدارانی کۆبوونەوەکە وێرای خۆشحاڵییان بۆ بەشداری‌و پێکهێنانی ئەم کــۆبــوونــەوە ،زۆر چاالکانە بــەشــداری باسەکان بوون. رونــاکــبــیــران‌و ئەکادیمییەکانی بــەشــداری کـــۆبـــوونـــەوە ،ب ــە دەرب ــڕی ــن ــی ڕوانـــگـــەو بــیــرو بـــۆچـــوونـــەکـــانـــیـــان تــیــشــکــیــان خــســتــە س ــەر گیروگرفتەکانی سەر ڕێگای خەباتی گەلی کورد لــە رۆژهــەاڵتــی کــوردســتــان‌و شــێــوەی هــاوکــاری حیزبەکان‌و هاوفکری‌و پەیوەندی چاالکانە هەموو الیەک دەگەڵ یەکتر. بــەرز نرخاندنی ئــەو دەســت پێشخەرییەی حیزبی دێــمــوکــڕات خاڵێکی هاوبەشی زۆربــەی قسەکەرانی کۆبوونەوەکە بوو ک ه داواکار بوون
حیزبی دێموکراتی کوردستان درێــژە بەو شێوە کۆبوونەوانە بداو هەوڵ بدا ئەم پەیوەندیە بەرینتر و کاراتر بکرێ. لـه‌و سمیناره‌دا بــەشــداران س ــەرەرای باس‌و تێبینیەکانیان لەسەر مەبەستەکانی کۆبوونەوەکە، هیندیک پرسیارو تێبینیان لەسەر هەڵویست‌و سیاسەتەکانی حیزبی دێمۆکرات هەبوون ،کە لە کۆتاییدا ،کــاک سەعید بــەگــزادە ،وێــرای وەاڵم‌و رونکردنەوەی پێویست بۆ بەشداران ،کۆبەندی باسەکانی کرد. کاک سەعید ئاماژەی بە ئەرکی بژاردەکانی کــــورد لــە کــــاری فــکــری و ســیــاســی زیــاتــر لە بەرانبەر قەڵەمبەدەستانی الیەنگری حکومەت و مەرکەزگەرایان کرد و پێی وابوو کە روناکبیرانی کورد دەکرێ لە ئیستادا لە پێناوی بەرژەوەندی گەلەکەماندا چاالکتربن.
ل ه تیکابه‌وه :هیوا
کۆچکردن بۆ هه‌رێمی کوردستان بۆ په‌یداکردنی کار پرسی بێکاری‌و ئیعتیاد ل ه نیو الوان‌دا ڕۆژ ب ه ڕۆژ زیاتر گه‌ش ه ده‌کا، کار گه‌یشتووه‌ت ه جێگایه‌ک ک ه هه‌موو ڕۆژێ ده‌یــان الو ل ه مه‌ریوانه‌و ه ده‌ڕۆن ه هه‌رێمی کوردستان بۆ په‌یداکردنی کار .هه‌ر ئه‌و گرفتانه‌ش بوون ب ه هۆی دروستبوونی کۆمه‌ڵێک کێش ه ک ه یه‌ک له‌وان به‌ره‌وژوور چوونی ته‌اڵق ل ه نێو بنه‌ماڵه‌کان دایه. ل ه باره‌ی قه‌تڵه‌کانی ئه‌م دوایانه‌ی مه‌ریوانه‌وه ،ئه‌م ڕووداوان ـ ه بوون ب ه هۆی ئه‌و ه نیگه‌رانی‌و وه‌حشه‌تێکی زۆر ل ه نیو خه‌ڵک‌دا دروست ببێ. ده‌نگۆی ئه‌و ه ل ه نێو خه‌ڵک‌دا به‌هێز ه ک ه خودی کۆماری ئیسالمی ل ه پشت ئه‌و تاوانانه‌وه‌یه .چونک ه ئه‌و که‌سانه‌ی له‌و ماوهیهدا کوژراون هه‌موویان که‌سانی ئاسایی کۆمه‌ڵن‌و هیچ گرفتێکی سیاسییان نه‌بووه. نه‌ورۆزی ،1393ئه‌گه‌رچی کۆماری ئیسالمی ڕێگه‌ی نه‌دا وه‌ک ساالنی ڕابــردوو به‌ڕێو ه بچێ ،به‌اڵم خه‌لک ل ه دێهات و به‌خشه‌کانی کوردستان ب ه گه‌رمی مڕاسمی نه‌ورۆزیان به‌ڕێو ه برد و ل ه زۆر شوێنیش سروودی نه‌ته‌وایه‌تیی ئه‌ی ره‌قیب و ئااڵی کوردستانیشیان به‌کار هێنا. ل ه مه‌ریوانه‌وه :سیروان
چۆنیه‌تی ده‌رهێنانه‌وه‌ی ته‌رمی نه‌ناسراوێک بووه مایه‌ی گاڵته‌ی خه‌ڵک
یه‌گانی ئیمدادی پیرانشار‌و ئــاگــرکــۆژێــن ـه‌وه‌ی ئـ ـه‌و شــار ه تـه‌رمــی که‌سێکیان دیــتـه‌و ه ک ه ب ه هۆی که‌سانی نه‌ناسراوه‌وه، کوژرابوو و ته‌رمه‌که‌یان فڕێ دابــوو ه نێو به‌ندی «به‌له‌بان». چۆنیه‌تیی ده‌رهێنانی ته‌رمی ئه‌و کــوژراو ه نه‌ناسراوه بوو ه ـه . م ــایـ ـه‌ی گــاڵــتــه‌ی خ ـه‌ڵــک ـه‌کـ چونک ه ن ه هیزی ئینتیزامی‌و ن ه ئاگرکوژێنه‌وه ،هیچ ئیمکاناتێکی ئه‌وتۆیان بۆ ئه‌م کار ه نه‌بوو و ژماره‌یه‌کی زۆر ل ه خه‌ڵکه‌ک ه له‌و ه نارازی بوون ک ه ئه‌و ئیدار ه و دام و ده‌زگایان ه بۆ چی ده‌بێ بۆ کاری پیوه‌ندیدار ب ه خه‌ڵکه‌وه ،ئه‌وه‌ند ه بێ‌ئیمکانات بن و له‌م جۆر ه کاتان ه دا ده‌بێ ل ه مه‌هاباد و ورمێوه ،یارمه‌تی بدرێن؟ ل ه مه‌هاباده‌وه :مام نه‌به‌ز
دیداری کۆمیتەی ساوتهامپتۆنی حیزبی دێموکڕات لەگەڵ جۆن دێنهام ئەندامی پارلمانی بریتانیا ل ـ ه دیــــدارو کــۆبــوونــه‌وه‌ی کومیته‌ی ساوتهامپتۆنی حیزبی دێــمــوکــڕات‌و جۆم دێنهام ،پاڕلمانتاری بریتانیادا باس ل ه پرسی کورد ل ه ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان‌و خه‌بات‌و تێکۆشانیان بۆ ئازادی کرا. ڕۆژی ه ــەی ــن ــی ١٢ی بـــانـــەمـــەڕی ١٣٩٣ی هەتاوی ،هەیئەتێک لە ئەندامانی کۆمیتەی ساوتهامپتۆنی حیزبی دێموکراتی کوردستان لە بریتانیا سەردانی جۆن دێنهام هــەڵــســووڕاوی پــارتــی کــرێــکــارو هــاوکــات
نوێنەری شاری ساوتهامپتۆن‌و ئیتچن لە پارلەمانی بریتانیان کرد. له‌و دیــداره‌دا یونس موکری ،ئەندامی کۆمیتەی حیزب لە ساوتهامپتۆن باسی بارودۆخی ئێستای ڕۆژهەاڵتی کوردستانی کـــردو وه‌اڵمــــی پــرســیــارو سه‌رنجه‌کانی دێنهام لە سه‌ر وەزعی کورد ل ه ڕۆژهەاڵتی کوردستانی دایه‌وه. هه‌یئه‌تی حــیــزب لــه‌و دیــــدار ه لیستی زیندانیانی سیاسیی کورد لە ئێرانو هەروەها کۆمەلێک دێکۆمینتیان لــەســەر مــێــژوو و خەباتی حیزبی دێموکراتی کوردستان لە
ڕۆژهەالتی کوردستان ،جینایەت‌و کوشتاری خەڵکی ک ــورد لــەالیــەن ڕێژیمی کــومــاری ئیسالمی لە سەرەتای شۆرشەوە تا ئێستا، هەروەها رەوشی نالەباری ئێستای سەدیقی کەبوودوند ،عەدنان حەسەن پوورو برایانی ک ــوردپ ــوور لــە بەندیخانەکانی کــۆمــاری ن ب ه ناوبراو داو ئه‌ویان ل ه ئیسالمیی ئێرا کوشتاری ڕۆژانـــەی کۆلبەرانی کــورد لە سەر سنوورەکان ئاگادار کرده‌وه. لـه‌و چاوپێکه‌وتنه‌دا دێنهام ڕایگه‌یاند
ئەو به‌ڵگه‌و زانیارییانە ده‌گه‌یه‌نێت ه داگالس ئەلێکزاندرا ،وەزی ــری دەوڵ ــەت لە حیزبی کــرێــکــاری بریتانیا بــۆ بــە دوا داچـــوون‌و لێکۆلینەوە لەسەر بارودۆخی مافی مرۆڤ لە رۆژ‌هەالتی کوردستان‌و ئێراندا. شایانی باسە شاندی کۆمیته‌ی حیزب بۆ ئـه‌و دیــدار ه ل ه خالید ئیسماعیل زادە، بەرپرسی کۆمیتە‌و حەسەن مستەفاپوور‌و یونس موکری ئەندامه‌نی کۆمیتەی حیزب پێک هاتبوو.
2
١٦ی بانەمەڕی ١٣٩٣
هه‌واڵ و راپۆرت
٦ی مای ٢٠١٤
ژماره٦٣١ :
خالید عه‌زیزی« :ئێمه هه‌موو هه‌وڵمان بۆ ئه‌وه‌یه که عونسوری کوردی له کێشه‌کانی نێو ئێراندا بێ ته‌فاوه‌ت نه‌بێ و په‌راوێز نه‌خرێ»
کــاک خالید ع ـه‌زیــزی ،سکرتیری گشتیی حیزبی دێموکراتی کوردستان ل ه کۆبوونه‌وه‌یه‌کی ســیــاســی ت ـه‌شــکــیــات ـی‌دا دوای ــی ــن ســیــاس ـه‌ت‌و تێڕوانینی حیزبی دێموکڕاتی له‌سه‌ر باسه‌کانی پێوه‌ندیدار ب ه ئێرانو رۆژهه‌اڵتی کوردستان، ده‌نــگــۆی وتــووێـژ‌و دانوستان لهگهڵ کۆماری ئــیــســامـی‌و ی ـه‌کــگــرتــن ـه‌وه‌ی دێــمــوکــڕات ـه‌کــان‌و ک ــاردانـ ـه‌وه‌ک ــان ب ـ ه ب ــاوک ــردنــه‌وه‌ی گ ـه‌اڵل ـه‌ی یه‌کبوونه‌وه‌ی دێموکڕاتەکانی له‌الیه‌ن حیزبه‌و ه هێنایه به‌ر باس. له‌و کۆبوونه‌وه‌یه‌دا ک ه ڕۆژی سێشه‌ممه، 2ی بانه‌مه‌ڕ ب ه به‌شداریی سه‌دان که‌س ل ه کادرو پێشمه‌رگه‌کانی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان ل ه ساڵۆنی کۆڕو کۆبوونه‌وه‌کانی حیزبدا به‌ڕێو ه چــوو ،کاک خالید عه‌زیزی ب ه خوێندنه‌وه‌یه‌ک ب ه ڕووداوه‌کــانــی دوای هه‌ڵبژاردنی سـه‌رۆک
کــۆمــاری‌و ئــاڵــوگــۆڕ ل ـ ه ســیــاسـه‌ت‌و مامه‌ڵه‌ی ده‌زگای دیپلۆماسیی ئێران لهگهڵ دنیای ده‌ره‌و ه تیشکی خسته‌سه‌ر پێوه‌ندییه‌کانی واڵتــانــی ڕۆژئاوایی لهگهڵ ئێران. کاک خالید ب ه ئاماژ ه ب ه ئاڵوگۆڕ ه نێوخۆییه‌کان ل ه نێو حاکمییه‌تی کۆماری ئیسالمی‌دا گوتی ک ه حاشا له‌و ه ناکرێ کێشهو ناکۆکیی بیروبۆچوون ل ه نێوان باڵه‌کانی رێژیم‌دا ههیهو ئه‌و کێشان ه بۆ حیزبی دێموکڕات نامۆ نین‌و ئه‌و ه یه‌کێک ل ه تایبه‌تمه‌ندییه‌کانی سیسته‌می کۆماری ئیسالمیی ه ک ه ل ه نێو خۆیاندا ده‌رفه‌ت‌و به‌ستێن‌و ئامرازی کێبرکێیان لــ ه نــێــو خ ــۆی ــان‌دا هــێــشــتــۆتـه‌وه‌و ئــه‌و کێبه‌رکێیان ه ج ــاری وایــ ه دووبــه‌ره‌کــی‌و فره‌ڕه‌هه‌ندیی ده‌زگاو موئه‌سیساتی حکوومه‌تی به‌شێک ل ه سروشتی ئه‌و رێژیمه‌یه‌و توانیویان ه بۆ به‌رژه‌وه‌ندیی خۆیان که‌ڵکیان لێ‌وه‌رگرن‌و؛ ه ـه‌ر کاتێکیش خه‌ڵک لـ ه ئــێــران‌و کوردستان ئه‌و هـ هل‌و ده‌رفه‌تانه‌یان قۆستبێته‌وه ،حیزبی دێموکراتیش قسه‌ی خۆی بووه‌و ل ه چوارچێوه‌ی به‌رژه‌وه‌ندیی نه‌ته‌وه‌یی سیاسه‌ت‌و هه‌ڵوێستی خۆی بووه‌و له داهاتووشدا ده‌یبێ. سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکڕات له‌و به‌ش ه ل ه قسه‌کانی‌دا ب ه ئاماژ ه به‌و واده‌و به‌ڵێنانه‌ی ڕووحانی ل ه کوردستان ب ه خه‌ڵکی دابوو ،وه‌ک ک ــرانـ ـه‌وه‌ی فــــه‌زای ســیــاســی ،ک ـه‌مــکــردن ـه‌وه‌ی چاوه‌دێری ،دروستکردنی حیزب‌و جێبه‌جێکردنی
هه‌ندێ الیه‌نی له‌بیرکراوی قانوونی ئه‌ساسی، تیشکی خست ه سه‌ر ئه‌وه‌ی ڕووحانی دوای نیزیک به یه‌ک ساڵ ده‌رفه‌ت‌و ده‌سه‌اڵتی ده‌وڵه‌ته‌که‌ی نه‌یتوانیو ه پێبه‌ندی واده‌و به‌ڵێنه‌کانی پێشووی بێ‌و ئێم ه وه‌ک حیزبی دێموکڕاتی کوردستان تا ئێستا ئاڵوگۆڕێکی ئه‌وتۆمان به‌دی نه‌کردوه، به‌اڵم له‌و ماوهیهدا لهگهڵ چوونه‌پێشێی کێشهو پرسه‌کان هه‌وڵمان داو ه عونسوری کــوردی‌و گــوتــاری کـــوردی لــه‌و کێشانه‌دا بــێ تـه‌فــاوت نه‌بێ‌و نه‌که‌وێت ه په‌راوێز‌و ل ه بردن ه پێشێی ئه‌و سیاسه‌ته‌ش به‌رده‌وام ده‌بین. پرسی هه‌ڵبژاردنه‌کان ل ه تورکیهو باکووری ی کوردستان‌و پرسه‌کانی کوردستان ،باشوور پێکهێنانی کابینه‌ی نوێ‌و مامه‌ڵه‌ی حکوومه‌تی هه‌رێمی کوردستان لهگهڵ واڵتانی دراوسێی له‌سه‌ر بنه‌مای به‌هێزکردنی پێگه‌ی حکوومه‌تی هه‌رێمی کوردستان‌و؛ هه‌ڵوێست‌و خوێندنه‌وه‌ی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان بۆ ئه‌و بابه‌تان ه دوو تــــه‌وه‌ری دیــک ـه‌ی قسه‌کانی کــاک خالید عه‌زیزی له‌و کۆبوونه‌وه‌یه‌دا بوون. سکرتێری گشتیی حیزبی دێــمــوکــڕات ل ه تـه‌وه‌رێــکــی دیــکـه‌ی بــاس ـه‌ک ـه‌ی‌دا پــڕژای ـ ه سه‌ر ده‌نگۆی وتووێژو دانوستانی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان‌و کۆماری ئیسالمیی ئێران ک ه ل ه که‌ناڵی NRTیــیـه‌و ه بـ ه مه‌به‌ستێکی تایبه‌ت سه‌ری وه‌ده‌رناو له‌و پێوه‌ندییدا ڕوونی کرده‌و ه
کۆبوونه‌وه‌ی سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکڕات لەگەڵ کاربەدەست‌و پارلمانتارانی دانمارک سکرتێری گشتیی حیزبی دیمۆکراتی کوردستان لەگەل کاربه‌ده‌ستانی وەزارەتـــی دەرەوەو کۆمیسۆنی پەیوەندییەکانی دەرەوەی پارلمان‌و چەند کەسایەتییەکی ناوداری دانمارکی دیدارو چاوپێکه‌وتنی کرد. کــومــیــتــەی حــیــزبــی دی ــم ــۆک ــرات ــی کـــوردســـتـــان لە والتــی دانــمــارک ڕۆژی چوارشه‌مم ه زنجیرە دانشتن‌و چاوپێکەوتنێکی بۆ کاک خالید عه‌زیزی ،سکرتێری گشتیی حیزب لــەگــەل کۆمه‌ڵێک لـ ه پــارڵــمــانــتــاران‌و دامــودەزگــا دەوڵەتییەکانی ئەو واڵتە پێکهێنا. لــ ه یــه‌کــه‌م ســــــه‌ردان‌دا ســکــرتــێــری گشتیی حیزبی دیموکراتی کــوردســتــان بــە هاوڕێیەتی ئامانج پیرمە، بەڕپرسی پەیوەندییەکانی حیزب‌و ڕەشید قازی بەرپرسی کومیتەی ناوچەی شیلەند لە وەزارەتی دەرەوەی دانمارک چــاوی بە «دانــی ئەننان» ،جێگری وەزی ــری دەرەوەی دانــمــارک‌و بەرپرسی ئاسیاو بــاکــووری ئەفریقای ئەو وەزارەتخانەیە کەوت .هەیئەتی حیزب دوای ئه‌و دیدار ه چاویان ب ه هۆلگەک نیلسن ،ئەندامی پاڕلمان‌و وەزیری پێشووی دەرەوەی دانمارک لە حیزبی سۆسیالیست گەلی دانمارک کەوت‌و ل ه سه‌ر پرسه‌کانی پێوه‌ندیدار ب ه کورد ل ه ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان‌و ئێران ب ه گشتی لهگهڵ به‌ڕێزیان ئاڵوگوڕی بیروڕایان کرد. کـــاک خــالــیــد ع ــەزی ــزی ســکــرتــێــری گشتیی حیزب دوانــــیــــوه‌ڕۆی ئـ ـه‌و ڕۆژه‌ش بــ ه هــاوڕێــی ـه‌تــی حوسین حەسەن‌زادە ،بەرپرسی کومیتە‌و ئامانج پیرمە‌و رەشید قازی لە هۆلی کۆمیسۆنی دەرەوەی پارلمانی دانمارک لەگەڵ خاتوو مێدە یەرسکۆ بەرپرسی ئەو کۆمیسۆنە‌و سکرتێر‌و ئەندامی پەیوەندی ئەم کۆمیسۆنە لە پارلمانی دانمارک کۆبوونەوە. لەم دانیشتنانەدا کۆمه‌ڵ ه بابه‌تێکی وەک ئالۆگۆرەکانی ئـــەم دوای ــی ــان ــەی ئ ــی ــران ،پێشێلکردنی مــافــی مـــرۆڤ، پەرەپێدانی دیمۆکراسی ،کێشەی زیندانیە سیاسییەکان‌و زەخ ـت‌و زۆری‌و سەرکوتی خەڵکی کوردستان لەالیەن دەسەاڵتدارانی ئێرانەوە خرانە بەرباس. سکرتیری گشتیی حیزبی دیــمــۆکــرات لــەو دیــدارو چاوپێکه‌وتنانه‌دا باسێکی له‌سه‌ر پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ لە ئێراندا بە گشتی‌و لە کوردستان‌دا بە تایبەتی پێشكەش کردو ڕایگەیاند کە کێشەی سەرەکیی ئیران تەنیا چەکی ناوەکی نیەو ڕێژیم لە ماوەی ڕابــردوودا کێشەی ناوکیی خــۆی وەک دەرفەتێک بۆ ســەرکــوت‌و ئێعدامی زیاتر‌و هاوکات پەردەپۆش کردنی کێشە نێوخۆییەکانی بەکار هێناوە. ک ــاک خــالــیــد عــه‌زی ــزی لــ ه بـه‌شــێــکــی دیــکــه‌ی قسه‌و باسه‌کانی له‌و دیدارانه‌دا جەختی لە سەر دۆزی کوردو داخۆازییەکانی کردەوەو ڕایگەیاند کە گەلی کورد هیچکات لە پێناو گەیشتن بە ئامانجەکانی پەنای بۆ توندوتیژی نــەبــردووەو بــە پێچەوانە باشترین ڕۆلــەکــانــی بوونەتە قوربانیی سیاسەتی تیرۆریزمی نێودەوڵەتی کۆماری ئیسالمی‌و باشترین بەڵگەش بۆ ئەو قسه‌یه‌مان تێرۆی ڕێبەرانی حیزبەکەمان شەهیدان دوکــتــور قاسملوو و دوکتور شەره‌فکەندی لە واڵتانی ئوروپاییە؛ بەوحاڵەش داوا لە واڵتی دانمارک‌و واڵتانی ئورووپایی دەکەین کە پشتگری زیاتر لە مافە ڕەواکانی گەلی کورد بکەن‌و زەخت بخەنە سەر کۆماری ئیسالمی کە مافی نەتەوەکانی ئێران، کە لە جارنامەی گەردوونی مافەکانی مرۆڤ‌دا ئاماژەیان
پێ‌کراوە لەبەرچاو بگرن .بارودۆخی نائاسایی‌و سەربازی لە کوردستان هەڵوەشێتە‌و ئیعدام‌و سێدارەی الوانی کورد ڕاگیرێ ،لە هەمان‌کات‌دا ئێران ناچار بکەن کە بۆچوونی‌و رەفتاری سەبارەت بە نەتەوەکان‌و کوردەکان بگۆرێ‌و کێشەکانیان لە ڕێگای ئاشتیانەوە چارەسەر بکا. کــاک خالید عــەزیــزی ،سکرتیری گشتیی حیزب لە بەشێکی دیکەی قسەکانی‌دا ڕایگەیاند کە رووحانی وێڕای بەلێنییەکانی لە کاتی هەڵبژاردنەکان‌دا دابووی نەیتوانیوە بە کــردەوە لەم پێناوەدا بە تایبەتی لەبواری کردنەوەی فەزایەکی ئاوەڵەتر لە واڵت‌و دەرفەتی کرانەوە‌و کەشی واڵت بۆ ئازادیی ئەحزاب‌و کۆتایی ئێعدام‌و سێدارەی الوان هەنگاو بنێ ،بۆیە داوا لە واڵتی دانمارک دەکەین کە بە هاوکاریی واڵتانی ئوروپایی زەخت بخەنە سەر ئێران کە لەم بوارانەوە هەنگاوی بە کردەوە هەڵبێنێتەوە. سکرتێری گشتیی حیزبی دیــمــۆکــرات کــوردســتــان خــۆشــحــاڵــیــی خـــۆی ســـەبـــارەت بــە بــەرەوپــێــشــچــوونــی دۆزی کــورد لە بەشەکانی دیکە کوردستان دەربــری‌و ئەم هەنگاوانەی بە سەرکەوتنی گەلی کورد دایە قەڵەم کــە ســــەدان ســاڵــە بــە خــەبــاتــی بــێ پــســانــەوەی هــەوڵــی بەدەست‌هێنانی مافەکانی دەدا.
وتووێژێکی رادیۆ‌‌تلویزیۆنی لهگهڵ سکرتێری گشتیی حیزب
ل ه وتووێژێکی ڕادیۆ تلوێزیۆنی ک ه بە زمانی ئینگلیزی دەگەڵ کاناڵی رووداو بەشی نێونەتەوەیی‌و ماڵپەری «ژێان دیی کۆ» پێک هات،کاک خالیدی عەزیزی وه‌اڵمی هەموو پرسیارەکانی ئەم کاناڵەی لە پەیوەندی لەگەڵ کێشەی ڕۆژهەالتی نێوه‌ڕاست‌و ئێرانو عێراق‌و کێشەی تایبەتی کوردەکان دایەوە. سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکرات لە دوایین وێستگەی سەردانەکەی‌دا بۆ واڵتی دانمارک ،چاوی بە بەشێک لە ئەندامانی حیزب لەو واڵتە کەوت‌و لە دانیشتنێکی کراوە دا ،سەبارەت بە وەزعی ئێستای واڵت‌و بارودۆخی حیزبی دیموکراتی کوردستان وتەیەکی پێشکەش کردو لە کۆتایی دا واڵمی پرسیاری بەشداربووانی دایەوە.
کـ ه کێشه‌ی ئێم ه لهگهڵ کۆماری ئیسالمی کێشه‌یه‌کی سیاسییه ،ل ه سه‌ر شوناس‌و مافی نه‌ته‌وه‌یی‌و داوا قانوونی‌و ڕه‌واکانمانه‌و ،بۆ ئێم ه ڕه‌وای ه ک ه له‌سه‌ر هه‌موو شێوازه‌کان بۆ گه‌یشتن ب ه مافو داواکانمان بڕۆینه پێشێ‌و
دانوستان یه‌ک له‌وانه‌و ،ئێم ه جه‌وهه‌ری دانوستان‌و وتووێژ لهگهڵ کۆماری ئیسالمی وه‌ک پڕه‌نسیپ ڕه‌ت ناکه‌ینه‌وه ،به‌اڵم ئێم ه ب ه خوێندنه‌وه‌ی خۆمان بۆ ئه‌و بابه‌ت ه ده‌چین‌و وتووێژو دانوستاندن ب ه مانای واقیعیی خۆی ل ه نێوان ئێمه‌و کۆماری ئیسالمی‌دا نه‌بووه. کــاک خالید ع ـه‌زیــزی لـ ه پــێــوه‌نــدی لهگهڵ کاردانه‌و ب ه باڵوکردنه‌وه‌ی گه‌اڵله‌ی یه‌کبوونه‌وه‌ی دێموکرات تیشکی خست ه سه‌ر ئـه‌وه‌ی حیزبی دێموکڕات دوای ئه‌وه‌ی جیددی نه‌بوونی حدکا بۆ پرسی یه‌کگرتنه‌و ه وتووێژه‌کانی گه‌یاند ه بۆنبه‌ست ،ناچار بوو ئه‌و گه‌اڵڵه‌ی ه باڵو بکاته‌و ه
رۆژنامەی ی کــوردســتــان ل ه تــا بــیــروڕای گشتی‌و خه‌ڵک دواهه‌نگاوه‌کانی ئه‌و پرس ه ئاگادار ببنه‌و ه ک ه مافی خۆیانه .ئـه‌وه‌ی ئێمه باڵومان کردۆته‌و ه گه‌اڵڵه‌ی یه‌کگرتنه‌وه‌ی دێموکڕاتەکان ە ک ه خه‌ڵکی کــوردســتــان ده‌یــهــه‌وێ ،دۆســتــانو دڵسۆزانی
حیزب‌و ته‌نانه‌ت به‌شێک ل ه ئه‌ندامانی ئه‌وانیش ده‌یــانــه‌وێ ،گـه‌اڵڵـه‌یـه‌ک کـه جیددیه‌تی حیزبی دێموکڕات بۆ پرسی یه‌کگرتنه‌و ه ده‌گه‌یه‌نێ‌و هاندانی ده‌سبه‌کاربوونه‌وه‌و هاتنه‌وه‌گۆڕێی ئه‌و پرسه‌یه. شــایــانــی بــاس ـه لــ ه دوای ــی ــن بــڕگــه‌ی ئ ـه‌و کــۆبــوون ـه‌وه‌ی ـه‌دا کۆمه‌ڵێک لـ ه بــه‌شــداران ڕاو سه‌رنجی خۆیان ل ه سه‌ر بابه‌تی کۆبوونه‌وه‌ک ه ده‌ربــڕی‌و تێبینی‌و پرسیاره‌کانیان خست ه به‌ر باس ک ه دواتر له‌الیه‌ن کاک خالید عه‌زیزی‌یه‌و ه واڵمی پرسیاره‌کان درانه‌وه.
به‌شداریی شاندێکی حیزبی دێموکڕات له ڕێوڕه‌سمی ڕۆژی «شا»ی واڵتی هۆله‌ند ل ه هه‌ولێر
شاندێکی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان ل ه هه‌ولێر به‌شداری ل ه ڕێوڕه‌سمی ڕۆژی «شا»ی واڵتی هۆله‌ند کرد ک ه ل ه ئۆفیسی واڵتی هۆڵه‌ند له هه‌ولێر به‌ڕێو ه چوو. ڕۆژی یه‌ک شه‌مم ه 7ی بانه‌مه‌ڕی 93 شاندێکی حیزبی دێمۆکراتی کوردستان پێکهاتوو ل ه کاک مسته‌فا شه‌ڵماشی ،ئه‌ندامی ده‌ف ــتــه‌ری ســیــاس ـی‌و ئیبراهیم زێــوه‌یــی، نوێنه‌ری حیزبی دێموکڕاتی کوردستان ل ه هه‌ولێر ک ه ب ۆ رێوڕه‌سمی ڕۆژی «شا» ی واڵتی هوله‌نددا بانگهێشت کرابوون ،له‌و ڕێوره‌سمه‌دا به‌شدار بوون ک ه ل ه ئۆفیسی ئه‌و واڵت ه ل ه پایته‌ختی هه‌رێمی کوردستان به‌ڕێو ه چوو. له‌و ڕێوره‌سمه‌دا ک ه ب ه سروودی نه‌ته‌وایه‌تیی ئه‌ی ڕقیب‌و سروودی نیشتمانیی واڵتی هۆله‌ند ده‌ستی پێ‌کرد، جه‌خت ل ه سه‌ر پێوه‌ندیی دۆستانه‌و هه‌مه‌الیه‌نه‌ی هه‌رێمی کوردستان‌و هۆله‌ند کراو باڵوێزی هۆله‌ند وێڕای پێداگری ل ه سه‌ر برنامه‌و پڕۆژ ه هاوبه‌شه‌کانیان لهگهڵ هه‌رێمی کوردستان باسی له سه‌رکه‌وتنی بێری شه‌ڵماشی ،سینه‌ماکاری کوردی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان له واڵتی هۆله‌ند کرد که ل ه ساڵۆنێکی ئه‌و ئۆفیسه‌دا چه‌ند فیلمێکی پیشان ده‌دران. شاندی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان له‌و ڕێوره‌سمه‌دا پیرۆزبایی خۆیان پێشکه‌ش ب ه خاتوو «ژینێت سێپێن»، باڵیۆزی واڵتی شانشینی هوله‌ند ل ه به‌غدا کردو هیوایان خواست ک ه په‌یوه‌ندی واڵتی هوله‌ند ده‌گه‌ڵ گه‌لی کوردو ب ه تایبه‌ت حیزبی دێمۆکراتی کوردستان زیاتر په‌ر ه بستێنی. شایانی باس ه هه‌ر له‌و ڕیوڕه‌سمه‌دا شاندی حیزبی دێمۆکرات چاوی ب ه هێندێک که‌سایه‌تی حیزبی‌و حکومی هه‌رێمی کوردستان‌و کۆنسۆل‌و نوێنه‌رایه‌تیی واڵتانی دیک ه که‌وت‌و له‌و دیدارو کۆبوونه‌وانه‌دا له‌سه‌ر بابه‌ته‌کانی به حیزبی دێمۆکرات‌و ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان ئاڵوگۆڕی بیروڕایان کرد. پێوه‌ندیدار
درێژەی:
لە یادی یەکی مای رۆژی جیهانیی کرێکاردا
رێژیمی کۆماری ئیسالمیی ئێران ،لەدرێژەی تــەمــەنــی ٣٥ســـاڵـــەی خـــــۆی‌دا ،ســـــەرەڕای هــات وهــــاواری پشتیوانی لــە «مــوســتــەزعــەفــان« ،بۆ واڵمــدانــەوە بە داواکـــاری کرێکاران‌و گرینگیدان بە کارو ژیانی ئەو چینە کۆمەاڵیەتییە لە ئێراندا نەتەنیا هیچ بەرنامەیەکی نــەبــووە ،بەڵکوو بە هــۆی سیاسەتی دژ بە ئازادییەکانی مــرۆڤ لە هەموو ئاستەکان‌دا ،هۆکارێکی گرینگ بــووە بۆ هەرچی خراپتربوونی کار ،پێوەندی کارو ژیان‌و گوزەرانی کرێکاران وزەحمەتکێشان .پەرەسەندنی بێکاری ،کەمبوونی حەقدەستەکان ،نەبوونی بیمەی پێویستی کــار و رووداوەکــانــی کاتی کــارکــردن، وەدواکــەوتــنــی حـه‌قــده‌ســتــی کــرێــکــاران لــە زۆر شوێن بۆ چەندین مانگ ،نەتەنیا ژیانی ئەو بەشە لەکرێکارانی کە النیکەم کارێکیان هەیە خستووەتە مەترسی جیدییەوە ،بەڵکوو بوەتە هــۆی کۆچی کــاتــی‌‌و بــەســەدان‌و هــــەزاران کــرێــکــاری بێکاری واڵت بۆ پەیداکردنی بژیوی ژیان بۆ منداڵەکانیان روودەکــەنــە واڵتــانــی دراوســــێ‌و لــەوێــش لەگەڵ گیرووگرفتی تایبەتی رووبەروو دەبن. لە رۆژهەاڵتی کوردستانیش هه‌لومه‌رجی ژیان‌و کاری کرێکار زۆر لەوە خراپترە کە لە ناوچەکانی دیکەی ئــێــران‌دا دەبــیــنــدرێ .نەبوونی کارخانە‌و کــارگـە‌و شوێنی کــار‌و گوێنەدانی بە ئەنقەستی دەوڵه‌ت بە ناوچە کوردنشینەکان و راگرتنی ئەو ناوچانە لە دۆخێکی خراپی ئابووری‌دا بە بەهانه‌ی ئەمنییەتی بــوونــی ئــەو نــاوچــانــەوە ،کرێکارانی کــردوەتــە توێژێک لــە کــۆمــەڵ کــە بــەبــێ ئــەوەی هەست بکەن لە پێگەی چینایەتی خۆیان دایــان
بڕیون .کرێکاران و زەحمەتکێشانی کوردستان کە سااڵنێک بوو بۆ پەیداکردنی کار روویــان ل ه شارەگەورەکانی ئێران دەکرد ،ئیستا لەبەر نەبوونی کار لەو شوێنانەش یا دەچنە هەرێمی کوردستان بۆ پەیداکردنی کار و بژیوی ژیانیان ،یا بەناچاری روویــان لە کاری پڕ له‌مەترسی کــردوە‌و ئەویش کۆڵبەری لە سنوورەکانە کە سااڵنە بە دەیان کەس لــەو رێگەدا بەدەستی چەکدارانی بەکرێگیراوی رێژیم دەکوژرێن یان ده‌که‌ون ه سه‌ر مین. هەرچەند ئەمان ه تەنیا وێناکردنێکی زۆر بچووک ە لـ ه وەزع ــی ژیــانــی کــرێــکــاران و زەحمەتکێشانی ئێرانو کوردستان ،ئه‌گینا وه‌زعی کرێکاران زۆر لەوە خراپتر‌و دڵته‌زێنتره ،بەاڵم هه‌ر ئه‌ونده به‌س ه بۆ ده‌رخستنی نێوەرۆکی دژە ئینسانی‌و دژ بە مافی کرێکاران‌و زەحمەتکێشان لە کۆماری ئیسالمی‌دا. لەوەها دۆخێک‌دا پشتگیری لە داواکاری کرێکاران‌و زەحمەتکێشانی ئێران و بەتایبەتی کوردستان ،لە خەباتیان بۆ گەیشتن بە ماف و ئازادییەکانیان دەبێ وەک ئەرکی هەموو مرۆڤێکی ئازادیخواز و دژ بە چەوساندنەوەی مرۆڤ بە دەستی مرۆڤ چاولێ‌بکرێ . بەو هیوایەی خەباتی یەکگرتووانەی کرێکاران و زەحــمــەتــکــێــشــان و ئــازادیــخــوازانــی الینگری دادپــەروەری و ئــازادی بتوانێ بەسەر زۆرداری رێژیمی کــۆمــاری ئیسالمی ئــێــران‌دا سەرکەوێ و داهاتوویەکی گــەش بۆ زەحمەتکێشانی واڵت دەستەبەر بکرێ.
«ئێران لە ئاستی جیهاندا پشتیوانی له تێرۆریسمی دەوڵەتی دەكا» وەزارەتی دەرەوەی ئامریكا رۆژی 2014/5/1لە راپۆرتی سااڵنەی خۆیدا لە بارەی تێرۆریزمی جیهانیی گوتی ئێران وەك گرینگترین پشتیوانی تێرۆریزمی دەوڵەتی ناوی هاتوه‌و ئاماژە بەوەش كراوە كە ئێران لە بەرامبەر ویست‌و داواكان بۆ سەلماندنی ئاشتیخوازانه ناوكییه‌که‌ی بەرنامە بوونی به‌ربه‌ره‌کانیی کۆمه‌ڵگای جیهانی ده‌کا.
دامه‌زرانی کۆماری کوردستان له چوارچێوه‌ی ئێرانێکی دێموکراتیکی فیدراڵ دا
وەزارەتی دەرەوەی ئامریكا دەڵێ: «مەترسییە تێرۆریستییەكان لە ساڵی 2013زۆر بە خێرایی په‌ره‌یان سه‌ندوه‌و ژماره‌ی گرووپە تێرۆریستییەكانیش لە ئاستی جیهاندا زیاتر بوون. ئامریكا دەرەوەی وەزارەتی دەڵێ رێژیمی تاران هەروا سوورە لەسەر پشتیوانی كردنی لە گرووپە تێرۆریستییەكان‌و ،ئەم رێژیمە تواناو
سێشەممە ١٦ی بانەمەڕی ٦ ١٣٩٣ی مای ٢٠١٤
ژماره ٦٣١
پێگه‌ی خۆی لە ئافریقادا بەهێز كردووەو به‌رده‌وام هەوڵ ده‌دا چەكوچۆڵی قاچاغ بۆ گڕووپه دژبه‌ره‌کانی ده‌وڵه‌ت له یەمەن و بەحرەین بنێرێ.
www.kurdistanukurd.com
خوێندکارانی کورد پێویسته له هه‌ست کردن به به‌رپرسایه‌تیی نه‌ته‌وه‌یی‌دا پێشه‌نگ بن
لە یادی یەکی مای
جینایەتی بەندی٣٥٠ی زیندانی ئێوین‌و خوێندنەوەیەک بۆ مافی زیندانیان
رۆژی جیهانیی کرێکاردا
5
که‌ماڵ که‌ریمی
یەکی مانگی مای ،ڕۆژی جیهانیی کرێکارو رۆژی هاوپێوەندی نێونەتەوەیی کرێکاران ،ئەو ماندووبوون‌و ئارەق ڕشتن‌وقوربانیدانانە وەبیر دێنێتەوە کە بە هۆی پێوەندی نادادپەروەرانەی بەسەر وەبەرهاتوەو سەرمایەوە کرێکاران‌دا سەپاوە .هەرچەند دیاریکردنی یەک رۆژ لەساڵ‌دا بۆ یادکردنەوەی زەحمەت‌و خەباتی بەرینترینی ئه‌م چین ه کۆمەاڵیەتییه‌ی کۆمەڵگای مرۆڤایەتی، سەرکەوتنێک بوو بۆ کرێکاران‌و چینی چەوساوە. رۆژی یەکی مانگی مای،کە هەر لە یەکەم ساڵی ناودێرکردنی بە رۆژی کرێکار، سەرەڕای هەموو ئاستەنگێک ،ئیستا بوەتە بۆنەیەک کە بە میلیۆنان ژن‌و پیاوی الینگری دادپەروەری_ کۆمه‌اڵیه‌تی لەسەرانسەری جیهاندا لە دەوری یەک کۆدەکاتەوە. ئەوان لەیەک رۆژدا و لەسەرانسەری ئەو جیهانە بەرینەدا ،بە وەڕێخستنی رێپێوان و خۆپیشاندان‌و بۆ داواکردنی ماف ه ئینسانییەکانیان ،نموونەیەکی جوان‌وشیاو لە هاوپێوەندییەکی جیهانی دەردەخەن. لەورۆژەدا سەرەڕای دروستکردنی زۆر ئاستەنگ‌و پەالماردانیان لە الیەن پۆلیسی پارێزەری دامودەزگای سه‌رکوتکه‌ر، هەموو ئەو مرۆڤانەی بە جۆرێک بوونەتە قوربانی نادادپەروەری سیستمە سیاسی‌و ئابوورییەکان ،یەک دەنگ‌و هاودەنگ هاواری دادپه‌روه‌ری بەرزدەکەنەوە. هەرچەند ئەمە دیاردەیەکی جیهانییە‌و رەنگە جیاوازی پێوەندییە سیاسی‌و کۆمەاڵیەتییەکان لەواڵتانی جیاوازدا شوێنی لەسەر جیاوازی لەجۆر و رادەی چەوسانەوەکان دانابێ ،بۆنموون ه لە ئێرانی ژێر دەسەاڵتی کۆماری ئیسالمی‌دا ،هەموو جیاوازییەکان بوونەتە تەوقێکی قایمتر لەملی کرێکاران و زەحمەتکێشان‌دا .لە ئێرانی ژێردەسەاڵتی دووفاقەی سەرمایە وئایین‌دا کرێکاران‌و زەحمەتکێشان زوڵمی چەندجارەیان لێ‌ده‌کرێ .ئەوان جگە لە زوڵمی چینایەتی بەهۆی زەقکردنەوەی جیاوازی رەگەزی ،ئایینی‌و سیاسییەوە لەژێر فشاری چەوساندنەوەی چەند جارەدان .ئەگەر لەواڵتانی پێشکەوتووی سەرمایەداری‌دا ڕێگەی دروستکردنی ڕێکخراوی ئازادی سینفی‌و دەربڕینی داواکارییەکانیان پێ‌دەدرێ ،لە ئێراندا ئەو کارانە جگە لە قەدەغەبوونیان وەک تاوانی سیاسی چاولێ‌دەکرێ‌و سزای قورسی له‌سه‌ره. ل ٢
ساڵی ،2013خراپترین ساڵ بووه بۆ ڕۆژنامه‌نووسان
٦
فه‌یسبووک ...ل ه ئامانجی زوکێربێرگه‌و‌ه تا سنووربەزاندن‌و ئازاردانەکانی ئه‌مرۆ!
٩
یادکردنه‌وه‌ی شه‌هید سمایل شهریفزاده ل ه بنکه‌ی ده‌فته‌ری سیاسیی حیزبی دێموکراتی کوردستان ل ه بنکه‌ی ده‌فته‌ری سیاسیی حیزبی دێموکراتی کوردستان‌و لـ ه ڕێــوڕه‌ســمــێـک‌دا یــادی شه‌هیدانی ڕاپـه‌ڕیــنــی چـه‌کــداریــی – 46 47ی شۆڕشگیڕانی حیزبی دێموکڕات‌و سمایل شهریفزاده ،وه‌ک سه‌مبول‌و پێشه‌نگی بزووتنه‌وه‌ی خوێندکاری به‌رز ڕاگیرا. یه‌کیه‌تیی نه‌ته‌وه‌یی خوێندکارانی کــورد ڕۆژی 14ی بانه‌مه‌ڕ ڕێوره‌سمێکی ب ه به‌شداریی ده‌یان که‌س ل ه کادرو پێشمه‌رگه‌کانی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان بۆ رێزگرتن ل ه یادو بیره‌وه‌ریی شه‌هید سمایل شهریفزادهو شه‌هیدانی دیکه‌ی جوواڵنه‌وه‌ی چه‌کداریی 46 – 47ی شۆڕشگیڕانی حیزبی دێموکڕات پێکهێنا. ئه‌و ڕێوره‌سم ه به سروودی نه‌ته‌وایه‌تیی ئه‌ی ڕه‌قیب‌و راگرتنی خوله‌کێک بێده‌نگی بۆ ڕێزلێنان ل ه یــادو بــیــره‌وه‌ریــی شه‌هیدانی کوردستان ده‌ستی پێکردو پاشان په‌یامی یه‌کیه‌تیی نه‌ته‌وه‌یی
خوێندکارانی کورد به‌و بۆنه‌ی ه له‌الیه‌ن سۆهراب ڕه‌حمه‌تی ،ئه‌ندامی به‌ڕێوه‌به‌ریی ئه‌و یه‌کیه‌تییه خوێندرایه‌وه. ل ه بڕگه‌یه‌کی دیکه‌ی ئه‌و رێوڕه‌سمه‌دا په‌یامی ده‌فته‌ری سیاسیی حیزبی دێموکڕات به‌و بۆنه‌ی ه له‌الیه‌ن کاک حه‌سه‌ن قادرزاده ،ئه‌ندامی ده‌فته‌ری سیاسیی حیزبه‌و ه خوێندرایه‌و ه ک ه ده‌قی په‌یامه‌ک ه له‌م ژماره‌یه‌ی «کوردستان»دایه. که دوو سروودی حه‌ماسی له‌الیه‌ن خوێندکاران‌و شایانی باس ه بـ ه هــاوکــاری کــۆڕی هــونـه‌ریــی حیزبی دێموکراتی کــوردســتــان‌و خوێندنه‌وه‌ی شێعریکی مامۆستا هێمن ل ه په‌سنی شه‌هید سمایل شه‌ریف‌زاد ه له‌الیه‌ن محه‌مه‌د ئه‌فه‌ندی چه‌ند بڕگه‌یه‌کی دیکه‌ی ئه‌و ڕێوره‌سمه بوون.
کرێکاری کورد ل ه نێو خاک‌و خۆڵ‌و؛ بۆنی باڕووت‌و خوێن‌دا
١٠
ڕۆژی جیهانیی کتێب‌و چه‌ند قسه‌یه‌ک
١١
رێکخراوی مافی مرۆڤی کوردستان داوا ده‌کا ئێران کۆتایی به به‌ندکردنی ناعاداڵنه‌ی که‌بودوه‌ند بێنێ ڕێکخراوی مافی مرۆڤی کوردستان به باڵوکردنه‌وه‌ی به‌یاننامه‌یه‌ک ده‌ڵێ کۆماری ئیسالمیی ئێران کۆتایی ب ه به‌ندکردنی ناعاداڵنه‌ی که‌بودوه‌ند بێنێ. به‌یاننامه‌ی رێکخراوی مافی مرۆڤی کوردستان ده‌ڵێ محه‌ممه‌د سه‌دیق که‌بودوه‌ند ،سه‌رۆکی بەندکراوی ڕێکخراوی مافی مرۆڤی کوردستان ڕۆژی دووشه‌مم ه دوای 19ڕۆژ تالنه‌و ه ب ه ده‌م ئێش‌و ئازاری برینه‌کانی ل ه بێهداریی به‌ندیخانه‌ی ئیڤینه‌و ه بۆ به‌ندی 350ی ئه‌و گرتووخانه‌ی ه گوازراوه‌ته‌وه‌و؛ په‌ریناز حه‌سه‌نی، هاوسه‌ری که‌بدوه‌ندیش ده‌لێ ل ه چاوپێکه‌وتنی ڕۆژی دووشه‌ممه‌دا هێشتا ئاسه‌واری شین‌هه‌ڵگه‌ڕان به‌هۆی لێدان‌و کوتان به له‌شییه‌و ه دیار بووه. محه‌ممه‌د سه‌دیق که‌بودوه‌ند ،سه‌رۆکی
گیراوی ڕێکخراوی مافی مرۆڤی کوردستان ل ه کاتی هێرشی دڕندانه‌ی هێزه‌کانی زیندانی ئیڤین بۆ سه‌ر زیندانیانی سیاسیی به‌ندی 350ب ه توندی هێرشی کرای ه سه‌رو له‌و لێدان‌و کوتانه‌دا دوو قامکی القی چه‌پی‌و سێ په‌راسووی شکاو تاندۆنی ده‌ستی چه‌پی پچڕاو گورچیله‌کانی تووشی خوێنبه‌ربوون هاتن‌و هه‌موو گیانی شین‌‌‌و ڕه‌ش کرایه‌وه. ڕێکخراوی مافی مرۆڤی کوردستان ل ه به‌یاننامه‌یه‌دا داوای پێڕاگه‌یشتن به‌په‌له‌ی بۆ محه‌ممه‌د سه‌دیق که‌بودوه‌ند کردوه‌و ده‌ڵێ پێویست ه ناوبراو ده‌سبه‌جێ بۆ چاره‌سه‌ری پزیشکی بۆ نه‌خۆشخانه‌یه‌ک ل ه ده‌ره‌وه‌ی زیندان بگوازرێته‌وه‌‌و کۆتایی ب ه گرتن‌و زیندانیکدنی ناعاداڵنه‌ی ناوبراو بێ.
ڕێکخراوی مافی مرۆڤی کوردستان هه‌ر له‌و به‌یاننامه‌یه‌دا ب ه دان ه به‌ر ڕه‌خنه‌ی کاربه‌ده‌ستانی یه‌کیه‌تیی ئورووپا الوازیی ئه‌وان ل ه دانوستان ه سیاسییه‌کانیان ل ه گه‌ڵ کۆماری ئیسالمی ب ه هۆکاری په‌الماری وه‌حشیانه‌و نامرۆڤانه‌ی به‌رپرسانی زیندانی ئیڤین بۆسه‌ر زیندانیانی سیاسی زانیوه‌و
داوای ل ه به‌رپرسانی ئه‌و یه‌کیه‌تیی ه کردو ه ل ه به‌رده‌وامیی دانوستانه‌کانیان لهگهڵ ئێران بارودۆخی مافی مرۆڤ‌و زیندانیانی سیاسی ل ه ئێران ل ه بیر نه‌که‌ن‌و به‌دواداچوون بۆ پرسی مرۆڤ ل ه ئێران ل ه سه‌رووی داڵغه‌و به‌رنامه‌ی دانوستانیان لهگهڵ ئێران بێ