ه تۆڕی جیهانیی ئینتێرنێت دا: ماڵپه‌ڕی ناوه‌ندیی حیزبی دێموکراتی کوردستان ،رۆژنامه‌ی «کوردستان» ل ئیمەیل و ته‌له‌فوونی ته‌شکیالتی نهێنی: +9647508578190 Tashkilat.kdp92@gmail.com
www.kurdistanukurd.com info@kurdistanukurd.org info@kurdistanukurd.com www.kurdch.tv Hotbird:6 13 MHz 11137 polarization: horezental-SR: 27500 - FEc : 3/4 Radiodk59@gmail.com
رێزگرتن لە محەممەد هەوراز لە ساڵیادی لە دایکبوونی‌دا ٢٧ی خه‌رمانان بەبەشداریی به‌شێکی زۆر له شاخه‌وانەکانی کوردستان کە لە شارەکانی پاوه ،سه‌قز ،مه‌هاباد ،پیرانشار، شنۆ ،بۆکان ،سنه ،هه‌ورامانەوە گەیشتبوونە نەغەدە ،کۆریادی له‌دایکبوونی قاره‌مانی شاخه‌وانیی کوردستان محه‌ممه‌د ئه‌وراز ل ه زێدەکەی خۆی بەڕێوەچوو. لەو کۆڕیادەدا ره‌حیم حه‌الج ،عه‌لیره‌زا مه‌عڕووفی ،مارف هەوراز قسەیان کرد .پاشان دوو پارچە موسیقی ل ه الیەن گرووپی هونه‌ری شه‌ونه‌می نه‌غه‌ده پێشکەش کرا و چەند کۆپلە شێعر لەالیەن شاعیرانی بەشداری ڕێوڕەسمەکە چەند بڕگەیەکی دیکەی ئەو کۆڕیادە بوون .هەروەها پێشانگایه‌کیش ل ه جلوبه‌رگ و که‌لوپه‌ل ه شاخه‌وانییه‌کانی محه‌ممه‌د ئه‌وراز لە شوێنی بەڕێوەچوونی کۆڕیادەکە خرابووە بەرچاوی خەڵک. ئه‌و کۆریاد ه له‌سه‌ر مه‌زاری نەمر محەممەد هەوراز لەالیەن گرووپی شاخه‌وانی‌و ژینگه‌پارێزی سامڕه‌ندی نه‌غه‌د ه
بەڕێوەچوو ،بەاڵم هیچ یه‌ک ل ه به‌رپرسانی شار به‌شدارییان تێدا نەکرد.
پێشکێشکردنی ب ه چاالکانی بواری ئه‌ده‌ب‌و مێژووی موکریان هاتە بەرباس.
فرۆشتنەوەی باری کاسبکارانی کورد لەالیەن سپای پاسدارانەوە سپای پاسداران لە مەهاباد ئەو بارو کااڵو شمەکانەی بەناوی کااڵی قاچاغ دەستی بەسەردا دەگیرێ ،لە نێو شارەکانی کوردستاندا بە ماڵکڕانی خۆی دەفرۆشێتەوە. بەپێی ڕاپۆرتی پەیامنێری کوردستان‌و کورد دالوەر ڕەنجبەرزادە ،فەرماندەی سپای پاسداران لە مەهاباد بە هاوکاریی دەست‌و پێوەندییەکانی ،باری تاناکۆڕاو مەشرووب‌و ئەو کااڵو شمەکانەی لەالیەن ناوندەی نیزامی‌و ئەمنیەتییەکانی ئەو شارەوە لە کاسبکاران دەگیرێن ،دەبرێنەوە سەردەشت‌و دەیانفرۆشنەوە.
The Official Organ Party of Kurdistan The Organ ofDemocratic Kurdistan Democratic Party-Iran - I ran
NO:664 septamber 2015 No: 493 5 Sep 2008
به‌ر ل ه مااڵوایی
سیمبولەکانی کورد لە چوارچێوەی حیزب‌دا!
سمیناری سه‌ردار عه‌زیزخان موکری له شاری بۆکان ل ه سمیناری سه‌ردار عه‌زیزخانی موکریدا کە بۆ ماوەی دوو ڕۆ ژ لە بۆکان و بۆ باس لە سەر ئەو کەسایەتییە بەڕێوەچوو، مسته‌فا ئیلخانیزاده ،عومه‌ر فارووقی ،ناسر عه‌لیار ،دوکتور محه‌ممه‌د ساڵح ئیبڕاهیمی ،فه‌ره‌یدوون حه‌کیم‌زاده ،سه‌عید نه‌ججاری ،دوکتور عه‌بدولی ،شه‌هرام حه‌سه‌ن‌زاده ،ئه‌حمه‌د ت ئه‌حمه‌دیان ،محه‌ممه‌د ئه‌حمه‌دیان و محه‌ممه‌د دوکاندار باب ه ش کرد و له‌سه‌ر جێگه‌وپێگه‌ی مێژوویی، و وتاره‌کانیان پێشکێ ی و کۆمه‌اڵیه‌تیی سه‌ردار عه‌زیزخان موکری بۆ سیاس به‌شدارانی سمیناره‌که دوان. هه‌روه‌ها لەو سمینارەدا داوای کردنه‌وه‌ی ناوه‌ندی موکریان‌ناسی و دانانی خه‌اڵتی رێزنانی سه‌ردار عه‌زیزخان بۆ
KURDISTAN
بەپێی ئەو ڕاپۆرتە دەستبەسەرداگرتنی باری کاسبکاران‌و دوایەش بردنەوەی بۆ سەردەشت‌و فرۆشتنەوەی‌و لەبازاڕکردنەوەی بە هاوکاریی بەرپرسانی سپای پاسدارانی مەهابادو سەردەشت‌و بە شێوەی زۆر نهێنی دەکرێ. لەالیەکی دیکەوە هەر ئەو فەرماندەیەی سپا بە وەرگرتنی پووڵ‌و بەرتیلێکی زۆر لە کاسبکاران‌و ئەو کەسانەی بە تۆمەتی هێنان‌و بردنی بەناو کااڵی قاچاغ دەگیرێن ،لە ژێر ناوی نێوبژیوانی لە زیندان ئازادیان دەکا ،بۆ ئەوەی دیسانەکەش لە کارەکەیان بەردەوام بن‌و ئەویش پوڵ‌و سامانی زیاتر لەو ڕێگەیەوە لەسەر یەک هەڵچنێ. شایانی باسە مامەڵەی سپای پاسداران‌و کاربەدەستانی ڕێژیم لە کوردستان بە ماڵ‌و سامانی خەڵک لە حاڵێک دایە کە هەر لە ماوەی ئەمساڵدا زیاتر لە 26کاسبکارو کۆڵبەری کورد بە تاوانی هێنان‌و بردنی کااڵی بەناو قاچاغ کە دوایە لەالیەن فەرماندەکانی سپاوە لە بازاڕ ورددەکرێنەوە ،کوژراون‌و بریندار بوون.
مندااڵن قوربانییانی سەرەکی شەڕ!
نەتەوەی کورد خاوەن خسڵەتێکی دەروونی تایبەت بە خۆیەتی .یەکێک لەو خسلەتانە وەفاداری و ریزگرتن و دڵسۆزییە بۆ خەباتکارانی کۆچکردوو و شەهیدان و رێبوارانی رێگای ئازادی ،کە دەکرێ وەک خسلەتێکی جوان و پۆزێتیڤ چاوی لێ بکرێ .بەاڵم ئەم هەستی وەفاداری و دڵسۆزییە هەروەک چۆن خەبات و غەمەکانمان ،بیرکردنەوە و پرۆژەکانمان و ....هەموو شتێکمان دابەش کراوە بەسەر حیزب‌دا پرش و باڵو و کوێستان فتوحی بەش بەش کراوە ! لە نێو حیزبە سیاسییەکانی رۆژهەاڵتی کوردستاندا زۆر کەسایەتی هەڵکوتوو و بلیمەت و رێبەر هەبوون کاتێک لەدەستچوون، نەک هەر بۆ حیزبەکەیان بەڵکوو بۆ نەتەوەکەشیان خەسارێکی گەورە و قەرەبوونەکراو بوون ،بەاڵم دەبینین تەنیا لە چوارچیوەی «حیزب»دا رێزیان لێ‌گیراوە و یادیان کراوەوتەوە و خاوەندارێتی لە کەیسەکەیان کراوە .بۆ نموونە دوکتور سادقی شەرەفکەندی یان کاک فوادی موستەفا سوڵتانی، هەریەک لەوان کەسایەتیی تێکۆشەر و بلیمەت و هەڵکەوتەی رۆژهەاڵتی کوردستان بوون ،بەاڵم دەبینین تەنیا لە چوارچیوەی ئەو حیزبەدا یادیان لێ دەکرێتەوە و خەباتەکەیان هەڵدەسەنگێندرێ ،کە خەباتی نەتەوەیی و ئینسانییان تێیدا بەرەوپێش بردوە .بۆ نموونە دیموکرات کەمتر باسی کەسێکی وەک کاک فوادی مستەفا سوڵتانی و کاریگەریی خەباتەکەی لەسەر بزووتنەوەی نەتەوەیی دەکا ،یان کۆمەلە زۆر بە کەمی باسی کەسایەتیی و تایبەتمەندییە بەرزەکانی وەک دوکتور شەرەفکەندی دەکا .راستە ئەوانە هەریەک لە حیزبێک‌دا بوون و بیروبۆچوونیان جیاواز بووە ،بەاڵم چوارچێوەی کارو تێکۆشان و خەباتەکەیان بۆ کوردستان ،سنووری حیزبایەتیی بڕیوە .یا بۆ نموونە ئەگەر باسی کەیسی تیرۆری دوکتور قاسملوو دەکرێ ،تەنیا حیزبی دیموکرات خۆ بە خاوەنی ئەو کەیسە دەزانێ ،لە حاڵێکدا قاسملوو زۆر لەوە گەورەتر و کاریگەرتر بووە بۆ بزووتنەوەی نەتەوەیی کوردستان کە تەنیا حیزبی دیموکرات خۆ بەخاوەنی کەیسەکەی بزانێ. ئەوە لە کاتێک دایە دوژمنی نەتەوەی کورد یەک لەوان کۆماری ئیسالمیی ئێران ،ئەو جیاوازییەی دانانەناوە و هەوڵی داوە بژاردەکانی ئەم نەتەوەیە بەهەرشێوەیەک بووە لەناو بەرێ یان بایەخیان کەم بکاتەوە .قەزیەی تیرۆرە سیاسییەکانی رێبەرانی بزووتنەوەی نەتەوەیی کورد لە الیەن رێژیمی کۆماری ئیسالمییەوە نموونەی ئاشکرای ئەم ئەو هەواڵنە بووە دژی ئەم نەتەوەیە. رێژیمێک بە مەبەستی بەهێز بوونی خۆی لە کوردستان ،گەورەترین جینایەتی خوڵقاندوە و بە تیرۆر کردنی کەسایەتیی و لەناوبردنی بژاردە سیاسییەکانی ئەم گەلە ،نیشانی داوە کە لە الی ئەو دوژمن یەکێکە ،ئەویش گەلی خەباتکار و ئازادیخواز ی کوردە .بەاڵم ئەم گەلە بە هۆی حیزب حیزبێن و بەرژەوەندییی تەسکی حیزبایەتییەوە ،پێگە و هەلومەرجی خۆی الواز کردوە و لە ئاکام‌دا دەسکەوتە مێژوویەکانی زۆر جار لەبار براوە .لە راستی‌دا بەرژەوەندی حیزب و ئەم بەحیزبیکردنەی کۆمەڵگەی کوردستان بەگشتی ،زیانی گەورەی لەمێژووی ئەم گەلە چەوساوەیە داوە و تەنانەت الپەرە و تابلۆی مێژووی خەباتی کەسایەتییە ناودارەکانی کوردستانیش وەک خۆیان و بە ئەندازەی قورسایی خۆیان نەڕازاونەتەوە. چونکە هەر حیزبەی لە راستای سیاسەتی حیزبەکەی خۆیدا باس لە کاریگەریی و رۆڵی ئەم کەسایەتییانە دەکا ،نەک لە راستای قورسایی و گەورەیی و کاریگەربوونی ئەوان .واتە چوارچێوەی تەنگەبەری حیزبایەتیی سیمبولەکانیشی سنووردار یان سانسۆر کردوە .بێگومان ئەوە زیانی گەورەی لە پێگە و ئێعتباری سیاسیی نەتەوەیی کورد داوە . ئایا ئەم سەکۆی دژایەتی کردنەی حیزبەکان لەگەڵ یەکتر کەی دەرووخێندرێ؟ کورد کەی دەگات بەو قۆناغە کە حیزبایەتی نەخاتە سەرەوەی ێ هەموو بەرژەوەندییەکی نەتەوەییەوە؟ ئەم چارەسەرە لە کوێوە دەست پ دەکا؟ کاتی ئەوە هاتووە روحی نەتەوەیی بوون بکرێتە هەوێنی یەکگرتوویی و نیشاندانی هەڵوێستی نەتەوەیی و ئازادیخوازنەی حیزبەکان و ،بۆ رێزگرتن و یادکردنەوەی ئەو شەهیدانەی کوردستان بەتایبەتی ئەم کاسایەتییە کاریگەر و ناودارانە کە بیر و ئەندیشەیان موڵکی نەتەوەیەکە ،باشترە ئەم هێلەحیزبایەتییە الببرێن و گەورەتر لەوە چاویان لێ بکرێ کە حیزب دەیکات .کارکردی ئەحزابە دەتوانی پێگەی کورد لە جیهاندا بەرز بکاتەوە و بە پێچەوانەکەشی دەکرێ الوازیشی بکا! ئایا دەکرێ لەناو ئەو هەموو کوشتن و تیرۆر و وێرانکارییەدا کە چواردەوری کوردستانیان داوە ،ئومێدێک هەبێ کە حیزبەکان بیر لە بەرژەوەندییەکی گەورەتر بکەنەوە و ناکۆکی و دڕدۆنگییەکان وەال بنێن؟ بە ملمالنێی حیزبایەتی قسەکردن لە بەرژەوەندیی نەتەوە ،خەوێکی وەدیی نەهاتووە.
ژماره٦٦٤ : ٣١ی خەرمانانی ١٣٩٤
٢٢ی سێپتامربی 201٥
شوالیه‌ی ئاوازو هه‌وڵی وه‌الخستنی..
بــــ ه بــــیــــانــــووی رێــــگــــه‌نــــه‌دان بـ ـ ه بـ ـه‌ڕێ ــوه‌چ ــوون ــی کــۆنــســیــرتــی «مامۆستا شــارام نــازری و عه‌لی ئه‌کبه‌ر مورادی» شارامی نــازری ناوێکی ئاشنا و نـــاســـراو ه لــ ه بــیــاڤــی ئـــــاواز و مۆسیقی ئێران و ،کرماشانی بوونی ئ ـه‌م کـه‌ڵـه‌هــونـه‌رمـه‌نــد ه له‌مێژ ه ب ۆ هـه‌ر تاکێکی کــورد به‌تایبه‌تی ئه‌و که‌سانه‌ی ک ه ل ه بــواری فه‌رهه‌نگ و هــون ـه‌ردا سه‌رقاڵن غروورێکی ن ـه‌ت ـه‌وه‌یــی به‌خشیو ه و هـه‌تــا ل ه دوایــیــن کونسێرتی؛ ک ـ ه ل ـ ه زێــدی خۆی وات ه کرماشان به‌ڕێوه‌چوو ب ه گوتنی ئه‌و گۆرانیی ه به‌ناوبانگه ،ک ه ب ه هۆکارگه‌لی میژوویی و سیاسی، هه‌ژێنه‌ری هه‌ست و ویستی خه‌ڵکی کرماشان و ئه‌و ده‌ڤ ـه‌ر ه بــوو ،ناو و نازناوی بوو ب ه رۆژه‌ڤی فه‌زای فـه‌رهـه‌نــگــی و سیاسیی ئــێــران و سه‌رنجی هۆگرانی هونه‌ر و خه‌ڵکی کــوردی ب ـه‌ره‌و الی خۆی ڕاکێشا. هــه‌رچــه‌ن ــد هــــه‌ر زوو ده‌ســــت و پێوه‌ندییه‌کانی حاکمیه‌ت که‌وتن ه دژای ـه‌تــی کردنی ئ ـه‌م هونه‌رمه‌ند ه کــورده ،چونک ه ده‌سه‌اڵتی کۆماری ئیسالمی ب ه شاگه‌شکه‌بوونی خه‌ڵکی کوردستان و بووژانه‌وه‌ی هەستی کوردایەتیی خەڵکی کرماشان ،وه‌ک شارێکی میژوویی و هه‌ستیار خۆی ب ه دۆڕاو زانــی به‌تایبه‌تی ک ه ئه‌م هه‌ژاندن ه ل ه الیه‌ن که‌ڵ ه گورانی‌بێژی ئێران و ل ه کونسیرتێکی گرینگ هات ه ئاراوه. شـــارام نـــازری ئـــاوازدانـــه‌ر و مۆزیسین و ده‌نگخۆشی به‌ناوبانگی کورد ،ل ه ساڵی 1328ی هه‌تاوی ل ه شاری کرماشان و ل ه بنه‌ماڵه‌یه‌کی هونه‌رمه‌ند ل ه دایک ده‌بێ و هه‌ر ب ه
نــوێ ل ه مۆسیقا ،ک ه تێکاڵوێک ه ل ه ئـه‌ده‌بــیــاتــی حـه‌مــاســی و عیرفانی دابهێنێ و هـه‌ر بـه‌و شێو ه ئــاواز ه «شانام ه کــوردی» چری ،که زۆر کـه‌س له‌سه‌ر ئـه‌و ب ــاوه‌ڕه‌ن ک ه ل ه «شانامه‌ی فیرده‌وسی» کۆنتره. ئه‌م هونه‌رمه‌ند ه تاکوو ئێستا 40 کاسێت و ئه‌لبوومی باڵوکردوته‌و ه و ل ه نێوخۆ و ل ه سه‌رانسه‌ری جیهان کۆنسیرتی به‌ڕێو ه بردوه ،مامۆستا نازری ل ه رێگه‌ی کوڕ ه مامی وات ه «که‌یخوسره‌و پوورنازری» زیاتر له‌گه‌ڵ ئــاواز ه کۆنه‌کانی موسیقای کـــوردی به‌تایبه‌تی هــی نــاوچ ـه‌ی کرماشان ئاشنا ده‌بێ. ـه شـــــارام نـــــازری لــــه‌و ده‌ســتـ هــونــه‌رمــه‌نــدانــه‌یــه کـ ـ ه دوای ب ه ده‌ســـــــه‌اڵت گ ـه‌یــشــتــنــی ک ــۆم ــاری ئــیــســامــی لــ ه ئــیــران ئ ـه‌گ ـه‌رچ ـه‌ی فه‌زای کاروباری هونه‌رییان ته‌سک و نــالـه‌بــار بینی ،بــه‌اڵم سـ ـه‌ره‌ڕای گشت گۆشار و فشاری مه‌زهه‌بی و سیاسی به‌سه‌ر هونه‌ر ،واڵتیان جێ‌نه‌هیشت و م ــانــه‌وه .هــه‌ر ل ه رێگه‌ی کاسێتی ب ه ناوبانگی «گوڵی سـه‌د پــه‌ڕ»ی ئـه‌م هونه‌رمه‌ند ه ب ه ژه‌نیاری بیژه‌ن کامکار یه‌که‌مجار ئامێری «ده‌ف» دێت ه نێو مۆسیقی ئێران و جێگه‌ی خــۆی ده‌کــات ـه‌وه. ل ه گۆرانیی ه کوردییه‌کانی ده‌توانن «واران واران ،شیرین شیرین، کــــابــــۆکــــێ ....،نــــاو بــب ـه‌یــن کـ ـ ه ب ه ئیستایل و شێوه‌ی تایبه‌ت به‌خۆی خوێندوویه‌تی. ئـــه‌م مــه‌زنــ ه هــونــه‌رمــه‌نــد ه ل ه ده‌ره‌وه‌ی ســنــووره‌کــانــی ئــێــران و کوردستانیش ناسراوییه‌کی به‌رزی هه‌ی ه و ،ل ه ساڵی 2007زایــیــنــی ل ه الیــه‌ن ده‌وڵ ـه‌تــی فه‌ڕانس ه بانترین نیشانی ئه‌و واڵت ـه ،واتـ ه «لۆژیۆن دنۆ»و هه‌روه‌ها نیشانی «شوالیه‌ی ئه‌ده‌ب و هونه‌ری» پێ‌به‌خشرا و، هه‌روه‌ها رۆژی 25ی فوریی ه ساڵی 2006ل ه الی ـه‌ن شــاره‌وانــی شاری «سن دیه‌گۆ»ی ئه‌یاالتی کالیفورنیا، ب ه رۆژی «شارام نازری» ناوزه‌د
مێرمنداڵییه‌و ه سیحری خرینگه‌ی ئــامــێــری ســێ تـــاره‌کـــه‌ی بــاوکــی، سه‌رنجی ڕاده‌کێشێ و ده‌ست ده‌کا ب ە فێربوونی ئامێرە موسیقاییه‌کان و لـ ه ته‌مه‌نی 9ســاڵـه‌ی لـ ه ڕادیــۆ کــرمــاشــان یــه‌کــه‌م ئـــــاوازی بــاو ده‌بێته‌وه. ئه‌م هونه‌رمه‌نده ک ه «شوالیه‌ی ئــاواز» نازناویه‌تی ،دوای 30ساڵ خۆ ماندووکردن توانی سه‌بکێکی
کرا ...ئه‌م هونه‌رمه‌نده سه‌رکه‌وتوو ه ده‌یان شانازیی نێونه‌ته‌وه‌یی دیکەی تــاکــوو ئێستا ب ـ ه ده‌ســـت هێناوه. ئێستا پرسیار ئه‌مه‌ی ه هونه‌رمه‌ندێک ئه‌م هه‌موو شانازیی ه بۆ واڵته‌که‌ی به‌ده‌ست هێناو ه و ئاستی کولتوور و فه‌رهه‌نگی واڵتـه‌کـه‌ی ب ه جیهان ناساندوه؛ بۆ ده‌بێ ل ه واڵتی خۆی ئیزنی ب ـه‌ڕێــوه‌بــردنــی کۆنیسرتی پێ نه‌درێ؟ بۆ ئه‌م پرسیار ه ده‌بێ
عەلی لەیالخ
ســه‌ره‌تــا یــه‌ک شــت ل ـ ه پێش چاو بگرین ک ه دوابه‌دوای ئه‌وه‌ی شەهرام نــــازری ب ـ ه جــۆریــک ب ـ ه نیشانه‌ی ناڕه‌زایه‌تی ب ه سیاسه‌ته‌کانی رێژیم بــ ه نــیــســبـه‌ت خ ـه‌ڵــک و بـه‌تــایــبـه‌ت کۆمه‌ڵگه‌ی هونه‌ر ،ب ه شێوه‌ی فه‌رمی ل ه نامه‌یکدا نووسی «ک ه ناوه‌ندی ده‌نــگ و ره‌نگی کۆماری ئیسالمی چیتر مافی باڵوکردنی ئاوازه‌کانی منی نیه« .ئه‌مە یانی جیاکردنه‌وه‌ی رێگه‌ی خۆی ل ه رێژیمێک ک ه زۆر داوه ل ه رێگه‌ی ئه‌م هه‌ولی ئه‌وه‌ی هونه‌رمه‌ندان ه مه‌شرووعییەتی خۆی به‌ده‌ست بهێنێ و ب ه جۆریک نا گوتن ب ه ئه‌و ده‌سه‌اڵت ه نه‌گریسته‌یه ،به‌اڵم له‌م ه گرینگتر هۆکاری رێگ ه نه‌دان ب ه هونه‌رمه‌ندانێک وه‌کــوو شــارام
بێدەنگی و سڕینه‌وه‌ی توانده‌وه. که‌وات ه بۆ ده‌سه‌اڵتێک ک ه هه‌ر چ ـه‌شــن ـ ه جــمــوجــۆڵــی ف ـه‌ره ـه‌نــگــی و ن ـه‌ت ـه‌وه‌یــی گـــه‌الن ب ـ ه مه‌ترسی ده‌زانــــــــێ و ت ــۆق ــی ــوی ــی ده‌ن ــگ ــی وشــیــاریــی گــه‌لــه ،گ ـه‌لــێــک پێیان ناخۆش ه و ئاسایی ه ناوچاوانیان ل ه گەورە‌هونه‌رمه‌ندانێکی وه‌کــوو نـــــازری تــێــک بـــده‌ن و خۆشیان نــه‌وێ .تــا ئاستێک کـ ه لـ ه واڵت و نیشتمانی خۆی رێگ ه نەده‌ن ئاواز بۆ خه‌ڵکی خۆی بچڕێ و ب ه ئاوازی ئه‌هوورایی هه‌ست به‌و‌ئازارە بکه‌ن بە چرای چریکه‌ی بناری زاگرۆس. ئه‌م رێگ ه نه‌دان ه و هێرش کردنی به‌شێکی زۆر ل ه میدیاکانی سه‌ر به ده‌سه‌اڵت بۆ سه‌ر «شارام نازری»
نازری و عه‌لی ئه‌کبه‌ر موردای «بۆ گرتنی کۆنسێرت و چاالکی هونه‌ری بێ شک ده‌گه‌ڕێته‌و ه بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌م هونه‌رمه‌ندان ه که‌سایه‌تێکی خۆشناو و جێگای رێزن ل ه کۆمه‌ڵگادا و ،ل ه زیندوو هێشتنه‌وه و په‌رەسەندنی هه‌ستی ن ـه‌ت ـه‌وای ـه‌تــی ب ـ ه تایبه‌تی لــ ه ن ــاوچـ ـه‌ی گــریــنــگــی کــرمــاشــان کــاریــگ ـه‌ریــیــان هــه‌ب ــوو ه و ه ـه‌ی ـه، ده‌سه‌اڵتی پاوانخواز زۆری هه‌وڵ دا هه‌تا ل ه ژێر ناوی ئێران «فارس ب ــوون بکا ب ـ ه کــلــتــوور و زم ــان و نه‌ته‌وه‌ی زاڵ و ،نه‌ته‌وه‌کانی دیک ه زیاتر ل ە په‌راوێز بخا» .ریشه‌ی ئه‌م روانین ه ل ه مێژووی ئاسمیالسیۆنی کرماشان وه‌کوو گه‌وره‌ترین شاری کوردان ده‌گه‌ڕێته‌و ه بۆ سه‌رده‌می ره‌زاخان ،به‌اڵم دوای ب ه ده‌سه‌اڵت گه‌یشتنی کــۆمــاری ئیسالمی ب ه بـه‌هــێــزکــردنــی فــاکــتــی مــه‌زهــه‌ب و هـه‌روه‌هــا «تفریسی» فه‌رهه‌نگی، هه‌وڵی کۆیله‌کردنی خه‌ڵک و بیری کوردستانیی کرماشان و ئیالم و ئه‌و ناوچانه‌یان دا. بــــه‌اڵم هــه‌بــوونــی کــاســانــێــکــی هونه‌رمه‌ند و به‌هێز ،بــوونــی ئه‌م ره‌هه‌ند ه و شوێندانه‌ریی به‌سه‌ر جڤاک و جماندنی هه‌ستی نه‌ته‌وه‌یی و، ب ه ده‌نگی بـه‌رز ده‌نگدانه‌وه‌ی ئه‌م گۆرانیی ه »:خۆم کرماشانی فارسی نیه‌زانم ...وه‌زوان کــوردی قه‌زات ل ه گیانم»،ب ه ئاسانی سه‌هوڵبه‌ندانی
دوای کۆنسیرتی شاری کرماشان و تاوانبار کردنی به‌م ه ک ه «وحدت ملی» تێکداو ه زیاتر جێگای ڕامان و تێفکرینه .ک ه ئاخۆ «وه‌حــده‌تــی میللی» چ مانایه‌کی هه‌یه ،کاتێک کوردبوونی کرماشان و زمانه‌که‌ی نکۆڵی لێده‌کرێ و هه‌ر حه‌ره‌که‌تێکی فه‌رهه‌نگی /کوردی ده‌که‌وێت ه به‌ر ه ـه‌ڕه‌ش ـه .ک ـه‌وات ـ ه گ ـه‌ل و میلله‌ت ل ه الی ئــه‌وان ته‌نیا «فـــارس» ه و به‌س .ئه‌م ه سه‌ره‌کیترین نیشانه‌ی پــاوانــخــوازیــی ـ ه کــ ه م ـه‌حــکــووم ب ه شکست و له ناوچوونه. بۆی ه ئ ـه‌م دوو رووداو ه واتـ ه یه‌که‌م بێ رێزی و هێرشی میدیاکانی ســـه‌ر بــه‌ده‌ســـــه‌اڵت بــ ه «شــــارام نــازری» و دووه ـه‌م رێگه‌نه‌دان ب ه به‌ڕێوه‌بردنی کونسیرت نیشانده‌ری ئه‌مه‌ی ه ک ه هه‌م ده‌س ـه‌اڵت هه‌ستی بـ ه دۆڕاوی سیاسه‌ته‌کانی خۆی کـــردو ه ب ـه‌رانــب ـه‌ر ب ـ ه نه‌ته‌وه‌کانی نێو ئــێــران ،ه ـه‌م هونه‌رمه‌ندانێک وه‌کـ ــوو»نـ ــازری» باشتر ده‌زان ــن ک ه باشترین و به‌رزترین پێگه‌یان؛ خۆیانه .چ پێگه‌ی گه‌ل و نیشتمانی چاکتر زیاتر بڕوایان به‌م ه هه‌بێ که «کوردستان گه‌ر تۆ نه‌بی گیان و ژینم بۆچییه«... ................ ژێده‌ر: ماڵپەڕی» :پیک ایران» ماڵپه‌ڕی کوردستان وکورد
ئەنجومەنە ئەدەبییەکان شادەماری کۆمەڵگایەکی زیندوو کــــۆڕ و کــــۆبــــوونــــەوەی فــەرهــەنــگــی و ئ ــەدەب ــی نــیــشــانــەی شـــار و شــەقــام و کۆمەڵگای زیندوویە ،هــەر چەشنە جم و جۆڵێکی فەرهەنگی هەواڵی نەتەوەیەک و کۆمەڵگایەکی روو لە گەشەمان پێ دەدا کە بەردەوام لە هەوڵی نوێگەری و نوێخوازی و بیری نوێ دایە. ئەنجومەنە ئەدەبییەکان لە هەر شارێکی ئەرسەالن چەڵەبی کــوردســتــان مــەکــۆیــەکــی کــاریــگــەر و بە سوودە ،هەم بۆ گەشە و نەشەی زمان و ئەدەبی کوردی ،هەمیش وەکوو پێویستییەکی رووناکبیری و فەرهەنگی بەردەوام لە ریزی پێشەوەی هەموو الیەنەکانی کۆمەڵگا دایە. ئەنجومەنی ئەدەبی بۆکان لە دریژەی کار و چاالکییەکانی خۆی لە هاوێنی ئەوساڵدا باشترین سێمینار و کۆڕە ئەدەبییەکانی خۆی لە رۆژهەاڵتی کوردستان بەڕێوە برد .کۆمەڵە دانیشتنێکی زانستی و بە سوود لە سەر زمان و ئەدەبی کوردی کە بوو بە هەوێنێک بۆ چینی نوێی شاعیران و نووسەران ،لەو الشەوە بوو بە ئەزموونێکی بە کەڵک و بەپێز بۆ داهاتوو. ئەم دانیشتنانە هەم وەکوو کارگایەکی ئەدەبی یارمەتییەکی باشی چینی نوێی نووسەران و شاعیرانی دا ،هەمیش هەڵگری رەوتێکی رەخنەیی بەهێز بوو لە سەر هەموو تەوەرەکانی ئەدەبیات. هەر جارەی تەوەرێکی زمان و ئەدەبیاتی کورد دەکەوتە بەر باس و شیکاری کە لە الیەن باشترین پسپۆڕان باسەکە لێدوانی لە سەر دەدرا. جێی ئاماژەیە کە بەشداربووانی ئەو کۆڕە تەنیا لە ناو شاری بۆکان دا بەرتەسک نەدەبۆوە و زۆر جاران لە زۆربەی شارەکانی دەور و تەنیشت بە دەنگ ئەو کۆڕانەوە دەهاتن. ئەم دانیشتنە ئەدەبیانە لە 10کۆڕ پێک هاتبوو کە بریتین لە: رەوتــەکــانــی شێعری کالسیکی کـــوردی ،رەوتــەکــانــی ئەدەبیاتی داستانی لە کوردستان ،ئەزموونی شکست لە شێعری کوردی، خەسار ناسی رەوتــی چیڕۆکنووسی لە کوردستان ،ئەدەبیاتی فۆلکلۆریکی کوردی ،چۆنییەتی نوێبوونەوەی ئەندێشەی شێعری لە رۆژهەاڵتی کوردستان ،سیستمی بەرهەمهێنانی مانا لە دەقی کوردیدا ،ئوستوورە و ئەفسانە لە ئەدەبیاتی مندااڵن دا ،کۆمەڵناسی ئەدەبیات و نیشانە ناسی ،لە هەر کۆڕیکدا مژارەکان لە الیەن پسپۆر و میوانی ئەو کــۆڕە تاو و توێ دەکــرا و باسی خۆی پێشکەش دەکــرد ،لە پاشان بە پرسیار و وەاڵمــی بەشداربووانی کۆڕەکە دانیشتنەکە کۆتایی دەهات. لە پــاش بێدەنگییەک کە لە چەند ساڵی رابـــردوو زۆرینەی ئەنجومەن و رێکخراوە فەرهەنگییەکانی داگرتبوو ،ئەو کۆڕانە هەنگاوێکی پتەو و بەپێز بوو کە جارێکی تر گیانی وەبەر چاالکانی ئەو بوارە هێنا ،هەمیش خوێنێکی تری لە ناو دەمارەکانی کۆمەڵگا و شارستانییەت وەگەڕ خست .لە گەڵ هەموو جۆرە بەربەست و کیشە گەلێک کە چاالکان و ئەو مەکۆیانە هەیانە ،هەنگاوەکانییان لە جووڵە نەکەوت و درێژەیان بە چاالکییەکانی خۆیان دا. جێی ئاماژەیە ئەو چاالکییانە تەنیا لە ناو ئەدەبیات دا بەرتەسک نەبۆتەوە ،دەتوانین بڵێن ئەدەبیات و ئەنجومەن ئەدەبی دەورێکی کــاراتــر و بــەرچــاوتــری هــەبــوو .لە بــوارەکــانــی شانۆ ،پێشانگای شێوەکاری ،پێشانگای پەیکەرە ،کۆنسێرتی مۆسیقای کوردی و هتد ،بەردەوام چاالکی بووە و هەمووی ئەوانە وەکوو زنجیرەیەکی لێک گرێدراو لە خزمەت کلتوور و هزری نوێی کۆمەڵگا دابوون. جێی خۆیەتی کە ئەو چاالکییانە دەبێ لە الیەن هەموو چین و توێژێکی کۆمەڵگا ،هەموو ریکخراوە مەدەنییەکان و دەوڵەتییەکان پشتگیری بکرێن و ببنە یارمەتیدەریان لەو بوارە ،وەها کە هاوئاهەنگ و هاوهەنگاو بن لە گەڵیان .هاوکاری و هاوبیری هەموو ئەو الیەنانە دەتوانێ ببێتە پردێکی پەیوەندیدار لە نێوانیان بۆ پەرە پێدانی زمان و ئەدەەبی کوردی ،هەروەها سەرەتایەک بێ بۆ گەڕانەوەی هێما هونەرییەکان بۆ ناو شەقام و کۆمەڵگای کوردی .شار و شەقامێک کە هونەر و ئەدەبیات تێیدا لە زاو و زێ دا نەبێ ،شار و شەقامێکی نوقسانە.
10
کۆمەاڵیەتی
٣١ی خەرمانانی ٢٢ _ ١٣٩٤ی سێپتامربی ٢٠١٥
ژماره٦٦٤ :
رۆژنامەی
دژایەتیی رۆشنبیرانەی ژن
شەهابەدین شێخی ســێــکــســیــزم یــــان دژای ــەت ــی ــی سیستماتیکی ژن لــە کۆمەڵگەدا یـــەکـــێـــک لــــــەو هـــەڵـــســـوکـــەوتـــە سەرەکیانەیە کە لەسەر هەاڵواردنی مرۆڤ لەالیەن مرۆڤەوە بناخەڕێژ کراوە .ئەگەر ڕەیسیزم هەڵدانەوەی بــنــەمــا کــــولــــتــــووری ،ســیــاســی، کــۆمــەاڵیــەتــی و ئــابــووریــیــەکــانــی هەاڵواردنی رەگەزییە لە کۆمەڵگەدا، ئــــەوا فــێــمــێــنــیــزم بـــزووتـــنـــەوە و قــوتــابــخــانــەیــەکــە بــۆ دەرخــســتــنــی بــنــەمــا و ژێ ــرخ ــان ــە ئــاشــکــرا و داپـــۆشـــراوەکـــانـــی هــــەاڵواردنــــی ڕەگـــەزی .واتــە لــە ڕەیسیزمدا لە سەر ئەو بنامایانە کار دەکرێت کە مرۆڤ بە شێوەیەکی سیستماتیک لە رێگەی کولتوور ،ئایین ،یاسا و دابــونــەریــتــەوە دژایــەتــی تاقم و گرووپێک لە کۆمەڵگە دەکات تەنیا بەهۆی ڕەنگی پێست ،یان نەتەوە یان زمان و رەنگە لە بەر ئایینێکی تایبەت کە لەو کۆمەڵگەدا بە خراپ، نــاشــیــریــن ،یـــان جــــاری وا هەیە نایاسایی و دژ بە ئایین ناسراوە. سێکسیزم ڕێک هەر ئەو شیوە هەاڵواردنەیە بەاڵم دژ بە تاقمێک یان گرووپێک لە مــرۆڤ ،تەنیا لە بــەر ئـــەوەی کــە جنسەکەی ژنــە. وات ــە دەب ــێ لــەبــەرچــاو بگرین کە فێمێنیزم بە بەرجەستەکردنەوەی چەمکی «سێکسیزم» نایەوێت کە لە توندوتیژی پیاوێک بەرانبەر بە ژنێک یان جەور و جەفای باوکێک، ب ــرای ــەک ،شــوویــەک ی ــان یــارێــک، دژ بە کچەکەی یان ژنەکەی یان خۆشکەکەی یــان دڵــدارکــەی قسە بکات .بەڵکو فێمێنیزم ئەو بزووتنەوە و قوتابخانەیەیە کــە بنەماکانی پــیــاوســاالری لــە کــۆمــەڵــگــەدا دەر دەخات و هەوڵ دەدات بەرانبەری بوەستێت. ئەگەر مارکسیستەکان بنەمای هەموو هەاڵواردنەکانی کۆمەڵگە دەگەرەێننەوە بۆ «هـــەاڵواردن و شەڕی چینایەتی» ،فێمێنیستەکان هەاڵواردنی ڕەگەزی بە دێرینەترین و گلۆبالترین سیستەم و بنەمای هــەاڵواردنــی مــرۆڤ دژ بە مرۆڤ دیاری دەکەن. دەبێ ئاماژەش بەوە بکرێت کە قوتابخانە و بزووتنەوەی فێمێنیزم تــا ئێستاش کــەس نەیتوانیوە لە یــەک ڕستە یــان تەنانەت لە یەک کتێبیشدا پێناسەیەکی یەکسانی بۆ بدۆزێتەوە .فێمێنیزم دەتوانین بڵێین وەک چەندین و چەند ڕووبــاری جــــــۆراوجــــــۆرە کــــە هــــەمــــوو لــە دەریایەکی گەورەدا بە یەک دەگەن و ئەو دەریایەش لە دەوری یەک چەمک و بنەمای گشتی کۆ دەبێتەوە. دەتوانین بڵێن «فێمێنیستەکان ئەو کەسانەن کە بڕوایان بەوە هەیە کە هەاڵواردن و ستەمێکی سیستماتیک لە کۆمەڵگەدا بوونی هەیە و لەالیەن گرووپێک لە جنسیەتێکی تایبەت، ی ــان حــەزێــکــی سێکسیی تایبەت بە نــاوی هێترۆسێکشوالیسم کار دەکـــات .هــەروەهــا بــڕوایــان هەیە و تێدەکۆشن بــۆ ئ ــەوەی خۆیان و کۆمەڵگەکەیان لەو هەاڵواردنە دوور بخەنەوە و پاک بکەنەوە». ڕەنگە بکرێ ئەم ڕوانینە وەکوو فێمێنیستەکانی «شەپۆلی یەکەم» کــە روانــگــەیــەکــی لیبڕاڵی هەیە و داوای مافە یەکسانەکان دەکات بۆ
ژنان ،پێناسە بکرێ .لەم ڕوانینەدا بڕوا لە سەر ئەوە بوو کە کۆمەڵگە بە سیستەم و دەوڵەت و دیسکۆرس و یاسا ،پشتگیری لە پیاوان دەکات و ڕکــابــەری ژنــانــە .بــۆیــە دەبێت ژنــان هەمان ئــەو مافانەیان ببێت کــە پــیــاوان هــەیــانــە .گــەورەتــریــن ڕەخنە لە فێمێنیستە لێبراڵەکان ،جیا لــەوەی کە بنەماکانی نایەکسانی چینایەتی و ئابووری و ..هەروەها دەروونــنــاســی و «بــە کۆمەڵگەیی کــردن (سۆسیالیزەیشن) لــە بەر چاو ناگرن ،ئەوەیە کە لەم روانگەدا هــەمــدیــســان «پــــیــــاو»تــــەوەرەی شوناسی مرۆڤە و ئەوانیش وەک پیاو دەڕواننە ژیان و چەمکەکانی: دەبــێــت م ــرۆڤ بــە پــێــوانــەی پیاو بنرخێنین و ئەوە کە پیاو هەیەتی بۆ ژنیشی دەستەبەر بکەین. «شــــەپــــۆلــــی دووهــــــــــەم»ی فێمێنیستەکان دەتوانین بە شەپۆلی مارکسیستی نــاو ببەین کە دوای سەقامگیربوون و گلۆبالبوونی گــوتــاری مارکسیستی ،لە زێــدەی بــوارەکــانــدا هاتە ئــــاراوە .ڕوانین و خـــوێـــنـــدنـــەوەی خــــۆیــــان بــۆ هـــەاڵواردنـــی جنسیەتیش خستە ئــاراوە ،کە هــەروەک دەزانین ئەم ڕوانگەیە بنەمای هــەاڵواردنــەکــان دەگەڕێنێتەوە بۆ کۆیلەتیی چینایەتی و لەسەر ئەو بڕوایە بوون کە بە البــردنــی ه ــەاڵواردن ــی چینایەتی، ئۆتۆماتیک هەاڵواردنی جنسیەتیش ال دەچــێــت ،چونکە تــوانــای پیاو لـــە ســیــســتــەمــی پـــیـــاوســـاالریـــدا دەگــەڕێــتــەوە بــە خــاوەنــداریــەتــی «ئامرازەکانی بەرهەمهێنان» .هانا ئارێنت وتــەنــی« ،پــیــاوی کارێکار کــۆیــلــەی ســەرمــایــەدارە و ژنیش کۆیلەی ئەو کۆیلەیە»... . ئـــــــــەوەی کـــــە فــێــمــێــنــیــســتــە مارکسیستەکانی خستە بەر ڕەخنە ئەوە بوو کە ئەوان تەنیا هەاڵواردنی چینایەتییان لــە بــەرچــاو دەگــرت. ئـــەدی ئـــەو پــیــاوە کــارێــکــارە کە کۆمەڵگە و سیستەم و یاسا ئیزن و هانی دەدات کە ژن بچەوسێنێتەوە لـــە کــــام گــــوتــــاردا دەگــۆنــجــێــت؟ هــەروەهــا ئـــەوان بــە گلۆباڵکردن و گشتیکردنی کێشەکان ،کێشە تایبەتییەکانی ژنانیان لە بەرچاو نەدەگرت ،یان پشتگوێیان دەخست. قۆناخی دووهــەمــی شەپۆلی دووهــــــــــەم ،واتــــــە فــێــمــێــنــیــســتــە سۆسیالیستەکان ،بەاڵم ڕوانینێكی تێڕوتەسەلتر و قووڵتریان بوو. ئــەوان لە ســەر ئــەو بڕوایە بوون کە کۆمەڵگە لە کۆمەڵیک سیستەمی هەاڵواردنی جۆراجۆر و هەمەرەنگ پێکهاتووە و ناتوانین تەنیا لە یەک سیستەمی هەاڵواردن ناو ببەین .بە بڕوای فێمێنیستە سۆسیالیستەکان فێمێنزم دژ بــە هــەمــوو بنەما و ژێرخانەکانی هــەاڵواردنــە ،وەکوو هــەاڵواردنــی جنسیەتی ،چینایەتی، زم ــان ــی ،ن ــەت ــەوەی ــی ،سێکسی و تەنانەت ئایینیش. شەپۆلی سێی فێمێنیزم ناوی فــراوانــی لەخۆی گــرتــەوە ،چونکە تەنیا یەک ڕوانگەی نییە .هەندێ بە شەپۆلی پۆستمۆدیرن ناوی دەبەن، هــەنــدێ بــە شەپۆلی «فێمێنیزمی ڕەش» ،هەندێکیش بــە شەپۆلی فێمێنیزمی فــەرانــســەیــی یانیش دەروننناسانە. یـــەکـــەم ڕەخـــنـــە کـــە لـــە نــاو خ ــودی گــوتــاری فێمێنیزمەوە لە فێمێنیزم گیرا ،لە الیەن فێمێنیستە رەشپێستەکانەوە بــوو .بە بڕوای ئەوان ،ئەوەی کە تا ئەوکاتە بە ناوی فێمێنیزم تاووتوێ دەکــرا ،هەموو
ڕەنج و دەرد و ستەم و خەون و دەغدەغەی «ژنی سپیپێستی چینی ناوەندیی کۆمەڵگەی ئەورووپی» بــــوو .واتــــە لــــەم ڕوان ــگ ــەی ــان ــەدا وەکوو نموونە هیچ ئاماژەیەک بە تایبەتمەندییەکانی ژنانی رەشپێست نەدەکرا کە جیا لە چەوسانەوە و هەاڵواردنی چینایەتی و زمانی و جنسیەتی ،ڕووبەڕووی هەاڵواردنی ڕەگەزی و راسیستیش دەبوونەوە. وەک نموونە پرسیار ئەوەیە داخوا بۆ ئەو ژنەی کە تەنیا لە بەرئەوەی کــە رەشپێستە کۆیلە کــــراوە ،چ خــوێــنــدنــەوەیــەک ل ــە فێمێنزمدا هەیە کە مافەکانی ئەو لەبەرچاو بــگــرێــت .ئـــەرێ وەک نــمــوونــە بۆ وەهــا ژنێک مافی خاوەنداریەتی
مافی ژنان هیچ کە ناکەن ،بەڵکوو زۆریــش خۆیان بە ئازادیخواز و پیشڕەو و تەنانەت دلسۆزتر لە ژنانیش دەردەخەن. پرسیار ئــەوەیــە دوای زیاتر لــــە یـــــەک ســــــەدە لــــە ش ــۆرش ــی ئــازادیــخــوزانــەی ک ــورد و لەگەڵ ئــەوەی کە هەموو ئەم شۆرشانە بەشێک لە بنەمای بڕوای سیاسی و دروشــمــەکــانــیــان مــافــی ژنــان بــووە ،ئەدی بۆچی هیشتا ڕێژەی خۆسووتاندنی ژنانی کورد ،ڕێژەی قــەتــڵــی نــامــووســی ،تــونــدوتــیــژیــی جەستەیی و دەرونی ،توندوتیژیی بنەماڵەیی و سەرشەقام لە ئاستێکی هــــەرە بــــەرزدایــــە و بــەشــداریــی سیاسیی ژنان لە پۆستە بەرزەکانی
ڕاشــکــاوی دژایــەتــی ژنــان دەکــات. لــە دابەشکردنێکی گشتیی نێوان گوتارە رۆشنبیری و سیاسییەکانی کــوردەواریــدا ،دەتوانین ئەم چوار گــوتــارە بەرجەستەتر لە هەموان ببینین:
گوتاری ناسیۆنالیستیی کوردی
لــــــەم گـــــــوتـــــــارەدا کــێــشــەی کـــورد کــێــشــەیــەکــی نــەتــەوەیــی و واڵتپارێزانەیە .واتــە کــورد لەبەر کـــوردبـــوون دژی هــەاڵواردنــێــک بووەتەوە کە لە الیەن ئەویترەکانەوە کــراوە ـ وەک عــەرەب و فــارس و تورک .هەروەها واڵتەکەی هێشتا لە رۆژگاری کۆلۆنیالیزمی پاشماوەی ئیمپراتۆرییەکاندا مــاوەتــەوە و تا
لەم گوتاری ناسیۆنالیزمەدا ژن بە شوناسی خۆی ،وەک تاکێکی ئازاد بوونی نییە ،بەڵکوو ژن یان دایکی نیشتمانە ،یان خوشکی نیشتمانە ،یان کچی نیشتمانە ،یان ژنی پیاوێکی نیشتمانپەروەرە، دەنا لە باشترین حاڵەتدا دایکی شەهید و خوشکی شەهید و هاوسەری شەهیدە! ئەگەریش بێتو وەک خۆی بڕیار بێ قەبوول بکرێ ،ئەوا تەنیا کاتێکە کە «جلی پیاوانەی شەڕ» لە بەر بکا و ببێتە «شێرەژن» بە سەر پێوەندیی جنسیدا گرینگە یــان مافی مناڵ لــەبــار بــردن یان مــافــی خــوێــنــدن ی ــان شـــۆرش دژ بــە کــۆیــەلــەتــیــی رەشــپــێــســتــەکــان؟ هەروەها وەک نموونەیەکی ئاشنا بۆ خۆمان :ئەدی بۆ ژنێکی کورد کە کێشەی نەتەوەیی ،جنسیەتی و تــەنــانــەت کــولــتــووریــشــی هەیە فێمێنیزمی شــەپــۆلــی لــیــبــراڵ یان مــارکــســیــســت وەاڵمــــی کـــام یــەک لــە پــرســیــارەکــانــی دەداتـــــەوە؟ لە وەاڵمــی ئــەم پرسیارانەدا بــوو کە ئەو شەپۆل و خوێندنەوانەی تری فێمێنیزم هاتنە ئاراوە کە گرنگی بە کێشە جیاوازەکانی ژنانی جیاوازتر لــە ژنــی سپیپێستی ئــەورووپــیــی چینی ناوەندی دەدات. بەاڵم ئەم وتارە نایەوێت لێردەا مێژووی بزوونتنەوەی فێمێنیستی بخاتە بەرچاو .ئەم پێشەکییە تەنیا بــۆ دەستپێکردنی ئ ــەوە بــوو کە ئەوەی ئەمرۆ ئێمە بە ناوی بزاڤ و چاالکیی ژنان دەیناسین ،هەمووی لە خانەیەکدا کۆدەبێتەوە بە ناوی فێمێنیزم. الم وایە لەم رۆژگــارەدا کەس لــە ن ــاو کۆمەڵگەی ڕۆشنبیری، سیاسی و کولتووریدا ـ واتە هیچکام لە چاالکانی سیاسی ،کۆمەالیەتی و ڕۆشنبیری ،بە ڕاشکاوی دژایەتیی
حــکــوومــەت ،حــیــزب ،پــارلــەمــان و بەشداریی لە چاکییە رۆشنبیری و کولتوورییەکاندا هەر لە ئاستی خوارەوە دایە؟ ئەدی جیا لە هەموو ئەمانە بۆچی دوای ئــەم چەندین سەدەیە هەر پیاوی کورد ،لە هەر پلەیەکی خوێندەواری ،سیاسەت، ڕۆشنبیری و...هتددا بێت ،هەر کە تووڕە دەبێت و هەڵدەچیت یەکسەر ئــەنــدام و جــەســتــەی ژن دەک ــات بــە ئامانجی هــەمــوو کۆمپلێکسە جنسییەکانی سەردەمی منداڵی هەتا ئیستەی خۆی؟ هــــەر بـــۆیـــە دەبـــــێ ئـــاوڕێـــک بدەینەوە لەو شێوازانەی کە تێیدا گوتاری رۆشنبیری پیاوساالر دژ بە ژن دەوەستێت و شیوازەکەی زۆر ئاراستەتر و ڕازاوەتــــرە لە گــوتــارێــک کــە راســتــەوخــۆ و بە ڕاشــکــاوی دژایــەتــی ژنــان دەکــات. لــە دابەشکردنێکی گشتیی نێوان گوتارە رۆشنبیری و سیاسییەکانی کــوردەواریــدا ،دەتوانین ئەم چوار گــوتــارە بەرجەستەتر لە هەموان ببینین .هــەر بۆیە دەبــێ ئاوڕێک بدەینەوە لەو شێوازانەی کە تێیدا گوتاری رۆشنبیری پیاوساالر دژ بە ژن دەوەستێت و شیوازەکەی زۆر ئاراستەتر و ڕازاوەتــــرە لە گــوتــارێــک کــە راســتــەوخــۆ و بە
ئێستا نە کــورد خۆی توانیویەتی مافە ڕەواکانی خۆی وەربگرێت و نە بەرانبەرکانیشی وەها شێوازێکی دێمۆکراتیکیان پێڕەوە کردووە کە ببێت بە هۆی گەڕانەوەی مافەکان بۆ کورد و پاراستنیان. لـــــە پــــێــــنــــاســــەی گـــــوتـــــاری ناسیۆنالیستیی کــوردیــدا ،مرۆڤی کــــورد کــەســێــکــە کــە پـــارێـــزەر و تێکۆشەری رێــگــەی بەدیهێنان و تێکۆشانی نــاســنــامــەی کــوردیــیــە. واتــــە واڵت ــپ ــارێ ــزی و ن ــەت ــەوە و زمان پارێزی و ئیتر بەمجۆرە ... لەم گوتارەدا جیاوازییەکی ئەوتۆ بۆ ناسنامەی ڕەگــەزی لەبەرچاو نــاگــیــردرێــت و وەکـــــوو هــەمــوو گوتارە ناسیۆنالیستییەکانی تری دونیا ،مرۆڤ بە پێوەری «پیاوێکی دەنرخێنرێت. هێترۆسێکشواڵ» تــەنــانــەت ئــەگــەر ناسیۆنالیزمی کــوردی ئەو ڕەواییە بدا بە خۆی کە ناسیۆنالیزمێکی هەڕەشەکەر نــیــیــە ،بــەڵــکــوو ناسیۆنالیزمێکی بـــەرگـــریـــکـــارە ،لـــە شــێــوەکــانــی رووبــــــەروبــــــوونــــــەوەی ل ــەگ ــەڵ ناسنامەکانی دیــکــەی کۆمەڵگە ـ وەک ژنــان ،هۆمۆسێکشواڵەکان، چ ــی ــن و تــــوێــــژە ئـــــابـــــووری و کۆمەاڵیەتییەکان و تەنانەت ئایین و مەزهەب و دیالێکتە جیاوازەکاندا
هەر هەمان شێوەی ناسیۆنالیزمە داگیرکەرکانی خۆی گرتووەتە بەر. وەک نموونە ئەگەر لە ئێراندا زمانی فارسی و دیالێکتی فارسی تــارانــی و ئایینی شێعە ،ئەویش بە پەیڕەویکردنی هەموو بایەخە پیاوساالرییەکانیەوە ،وەکو ناوەندی ناسیۆنالیزمی ئێرانی دەنــاســرێ، ئەوا لە رۆژهەاڵتی کوردستانیش‌دا زمــان کــوردی سۆرانییە و ئایین مەزهەبی سوننەیە ،بۆیە بۆ نموونە لە تەلەفیزیۆنی حیزبی دێمۆکراتدا لەوانەیە پیرۆزبایی جەژنی قوربان و ڕەم ــەزان لە بینەرانیان بکرێت بــەاڵم قــەت پیرۆزبایی «جەشنی غــەدیــر» لــە شــێــعــەکــان نــەکــرێــت! بۆیە لەم گوتارەدا نەتەنیا زاراوەی کەڵهوری بە کوردی نەدەناسران، بەڵکوو خەڵکی سنەش زۆرکــات لــە قــســەی ژێــرزمــانــی خــەڵــکــدا بە کورد قەبووڵ نەدەکران و ئێساش دەستەواژەی «کوردی الستیکی» کــە بــە کــوردەکــانــی ئــەردەاڵنــی و کەڵهوری و ئیالمی دەوترا ،هێشتا لە ناو نەچووە. جــا کــە وایــە ئــەگــەر گوتارێک وەک یەکسانیی ژنان بێتە ئاراوە، ئـــەوا تــەنــیــا ب ــەو مــەرجــە ڕەوایـــە کــە ئامانجەکانی ناسیۆنالیزمی پ ــی ــاوس ــاالری هێترۆسێکشواڵی سوننە مەزهەبی سۆرانی[موکریانی] ئــاخــێــوی بەرجەستە بــکــاتــەوە ... ئەگەر گوتارێکی ژنانە بێتە ئاراوە کــە بــۆنــی ئـــەوەی لــێ بــێ «کێشە ڕەواکانی کورد» بباتە ژێر پرسیار و «ئــێــمــە لــە پ ــرۆس ــەی خــەبــاتــی رزگاریخوازیمان بخاتە دواوە»، ئــەوا ئــەم گوتارە ناسیۆنالیستییە سۆرانیئاخێوە سوننە مەزهەبە ... بە تــەواوی توانای خۆیەوە دژی دەوەستێتەوە .ڕەنگە توندوتیژتر لە دوژمنیش بەرانبەری بوەستین، چونکە وەکــوو خائین لە بەرچاو دەگ ــی ــرێ ــن و بــــەو کــەســانــە نــاو دەبرێن کە ئێمەی کورد لە ڕێگای ڕزگــاریــخــوازیــی نــەتــەوەیــی دوور دەخەنەوە... لەم گوتاری ناسیۆنالیزمەدا ژن بە شوناسی خــۆی ،وەک تاکێکی ئازاد بوونی نییە ،بەڵکوو ژن یان دایــکــی نیشتمانە ،ی ــان خوشکی نیشتمانە ،یان کچی نیشتمانە ،یان ژنی پیاوێکی نیشتمانپەروەرە ،دەنا لە باشترین حاڵەتدا دایکی شەهید و خوشکی شەهید و هاوسەری شەهیدە! ئەگەریش بێتو وەک خۆی بڕیار بێت قەبوول بکرێت ،ئەوا تەنیا کاتێکە کە «جلی پیاوانەی شەڕ» لە بەر بکات و ببێتە «شێرەژن» .لەم گــوتــارەدا ئەگەر کۆر و کۆمەڵێک بە ناو ژنانەوە دابمەزرێت ،ڕەنگە ناوی بنرێت « کۆڕی ئافرەتان»! ژن لــــەم گــــوتــــارەدا ،ئــەگــەر بـــوونـــەوەرێـــکـــە کـــە پـــەیـــەروەی بــایــەخ و نۆرمەکانی کۆمەڵگەی ڕزگــاریــخــوازی نــەتــەوەپــەوەروە، ئـــامـــادەیـــە هــەمــیــشــە خــزمــەتــی پێشمەرگە پیاوەکانی واڵتــەکــەی بکات ،ئەوا ژن بوونەوەرێکی جێگەی ڕێزە .ئەگینا ئەگەر لە ئەنجامدانی ئەمانە سەرپێچی بکات خائینە و دوژمــنــی خەباتی ڕزگــاریــخــوازی گـــەل و نــیــشــتــمــانــەکــەیــەتــی و لە خــزمــەت دوژمــنــان و بیانییەکان دایە ،بۆیە خەریکە نەتەوە و گەل لە ئامانجە ڕەواکــانــی (کــە پیاوان مافی دیاریکردنی ئەو ڕەواییانەیان هەیە) ،خۆی دوور دەکاتەوە..
ماویەتی
9
سیاسی
٣١ی خەرمانانی ٢٢ _ ١٣٩٤ی سێپتامربی ٢٠١٥
ژماره٦٦٤ :
رۆژنامەی
یازدەی سێپتامبر و ئاکامی شەڕ لەگەڵ تێرۆریزم
رەزا محەممەدئەمینی ڕۆژی یــــــازدەی ســێــپــتــامــبــری ٢٠٠١ی زایــیــنــی(٢٠ی خــەرمــانــانــی ،)١٣٨٠سێ فڕۆکەی مسافیر هەڵگر کە لە الیەن تێرۆیستەکانی ڕێکخراوی تێرۆریستی ئەلقاعیدەوە ڕفێندرابوون، خــۆیــان بــە دوو تــــاوەری نــاوەنــدی بازرگانی جیهانی لە شاری نیۆیۆرک و نــاوەنــدی فەرماندەیی وەزارەتـــی ب ــەرگ ــری ئــامــریــکــا «پــێــنــتــاگــۆن»دا کــێــشــا و ب ــەم ــج ــۆرە ،گــەورەتــریــن و ک ــارەس ــات‌ب ــارت ــری ــن کـــــردەوەی تێرۆریستییان لە ناو واڵتی ئامریکا و لە ئاست جیهاندا خوڵقاند .لە ئاکامی ئەو کردەوە تێرۆریستی‌یە ،جگە لە ١٩ تێڕۆریستەکە ٢٩٧٤ ،کەس لە خەڵکی بێ‌تاوان کوژران و بە دەیان میلیارد دۆاڵر زەرەرو زیانی ماڵیی لێکەوتەوە. دوابەدوای ئەو کردەوە ترۆریستی‌یە، ســەرۆک کۆماری ئەوکاتی ئامریکا، ج ــۆرج واکــێــر ب ــوش ،ش ــەڕی دژ بە تێڕوری لە ئاستی جیهانیدا ڕاگەیاند و لەیەکەم هەنگاودا ،هــاورێ لەگەڵ هاوپەیمانەکانی ،هێرشی بەرباڵوی بۆسەر ئەفغانستان دەست‌پێکرد و رێژیمی کۆنەپەرست و دژی گەلیی تالیبانی کە رێکخراوی ئەلقاعیدەی لەو واڵتەدا داڵدە دابوو ،بە هاوکاری الیـــەنـــە ئــیــســامــیــیــەکــانــی دیــکــەی ئەفغانستان ،رووخاند. هــــەر چ ــەن ــد بــــەر لـــە یـــــازدەی ســێــپــتــامــبــریــش زۆر کـــــــردەوەی تێرۆریستی لە الیەن دەستەو تاقمە توندڕەوە ئیسالمییەکان لە جیهان دا ڕووی داوە ،بــەاڵم هێرش بۆ سەر گــەورەتــریــن نــاوەنــدە ســەربــازیــی و بازرگانییەکانی ئەمریکا لە ناو دڵی ئــەو واڵت ــە ،لــە الیــەک کــردەوەیــەکــی چـــــــــــــاوەڕوان نـــــەکـــــراو و زۆر سەرسوڕهێنەر بــۆ هــەمــوو خەڵکی جیهان بــوو و لــە الیــەکــی دیــکــەش، کــاردانــەوەیــەکــی زۆری سیاسیی و نیزامیی و ئابووری و ئەمنییەتی لە ئاستی جیهان دا لێکەوتەوە .ئامریکا و واڵت ــان ــی پــێــشــکــەوتــووی جیهان تووشی کێشە و شەرێک بــوون کە تا ئێستاش بە ســەدان میلیون کەس لەگەڵی بــەرەوروون و بە شێوەیەک لــە شــێــوەکــان پــێــوەی دەنــاڵــێــنــن .لە ماوەی ١٤ساڵی ڕابــردوو دا گرووپ و دەســتــەو تاقمە سەلەفی و بناژۆ ئــیــســامـی‌یــەکــان لــە تــــەواوی واڵتــە عەرەب و موسوڵمان‌نشینەکان بوونی خۆیان سەلماندوەو نیشانیان داوە کە لە شــەڕ بە دژی دێمۆکراسی و بنەماکانی شارستانیەت و واڵتانی رۆژئاوایی و لەسەرووی هەموویانەوە ویالیەتە یەکگرتوەکانی ئامریکا دا، چــەنــدە م ــک ــوورن .بــەوحــاڵــەش ئــەو پرسیارە دێتە گۆرێ ،ئایا ئەلقاعیدە و تالیبان و بە گشتی دەستە و تاقمە تــونــدڕەوە ئیسالمییەکان کــە هەتا دێ زیاتر خەڵکی واڵتە هەژار و بن دەستەکانی ئەفغانستان ،پاکستان، ڕۆژه ــەاڵت ــی ن ــاوەڕاس ــت و بــاکــوور و شــاخــی ئــەفــریــقــا ،بــــەرەو شــەڕو ماڵوێرانی و دواکــەوتــوویــی دەبــەن، لە دوای یــازدەی سێپتامبر بەمالوە سەریان هەڵداوە؟ لـــەپـــاش داگـــیـــرکـــرانـــی واڵتـــی ئــەفــغــانــســتــان لــە الیــــەن هــێــزەکــانــی سۆڤیەتی پێشوو لە ساڵی ١٩٧٩دا، ئامریکا و واڵتانی عەرەبی کەنداو و چین و پاکستان ،......بۆ بەربەرەکانی لـــەگـــەڵ پـــەرەســـەنـــدنـــی نـــفـــووزی سۆڤیەت ،دەستیان کرد بە چەکدار کــردنــی دەســتــەو تاقمە ئیسالمی‌یە ئەفغانی‌یەکان و ئەو سەلەفی‌یانە کە
لە واڵتانی دیکە را بۆ بە ناو جیهاد بە دژی داگیرکەران و دەوڵەتی سەر بە سۆڤییەت ،ڕژابوونە ئەفغانستان .لەو پێوەندییەدا ئامریکا و هاوپەیمانەکانی بۆ ئەو مەبەستە بیریان لە پێکهێنانی هێڵێک کردبۆوە لە واڵتانی ئیسالمی کە بە «کەمەربەندی سەوز»ناسرابوو؛ بــەو واتــایــە کــە ،بــۆ بــەرگــری کــردن لــە تــەشــەنــەســەنــدنــی بــیــری چــەپ و کومۆنیستی ،نــیــزامــە دیــکــتــاتــۆر و سەرەڕۆکانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست و بەگشتی واڵتانی ئیسالمی ،بە دژی نفووزی یەکێتیی سۆڤییەت هان بدەن. هەر بۆیەش بەبێ لەبەر چاوگرتنی ئاکامە مەترسیدارەکانی ئەو سیاسەتە، بە ڕژدی کەوتبوونە بەهێز کردنی دەوڵــەتــە عــەرەبـی‌یــەکــان و دەستەو تــاقــمــە تـــونـــدرەوە ئیسالمی‌یەکانی ناوچە و ڕێخۆشکەر بــوون بۆ باڵو بوونەوەی بیروبۆچوونی سەلەفی و ئیسالمی سیاسی لە جیهاندا. ڕاســتــە لــە دوای هێرشەکانی یــــــازدەی ســێــپــتــامــبــر ،ئــامــریــکــا و هــاوپــەیــمــانــەکــانــی تــوانــیــان رێژیمی تــالــیــبــان لــە ئــەفــغــانــســتــان ڕامــاڵــن، بــەاڵم هـــەروەک دەبینین س ــەرەڕای تێپەربوونی نیزیکەی ١٤ســاڵ لەو ڕووداوە ،تالیبان لــە نــاو چ ــووە و ئارامیی و ئاسایشیش نەگەڕاوەتەوە
بــزووتــنــەوەی ئیسالمی و کۆمەڵی ئیسالمیی و....پــێــک هێناوە و هەر ئێستاش بە توندترین و تۆقێنەرترین شێوەکان لەو واڵت و ناوچانەی ژێر دەســەاڵتــیــان ،خەریکی داسەپاندنی بە ناو شەریعەت و کوشت و بڕ و ئازارو ئەشکەنجەی خەڵکی بێ‌تاوانن. لە ساڵی ٢٠٠٣ی زایینی ئامریکا و هاوپەیمانەکانی لــە درێـــژەی شەر لەگەڵ تێڕۆڕ لە جیهاندا ،هێرشیان کــــردە ســـەر ع ــێ ــراق و ل ــە مـــاوەی کەمتر لە مانگێک‌دا رێژیمی»سەددام حوسێن» یــان رووخــانــد و کەسێک بــە ن ــاوی «پ ــۆل بریمێر»یان وەک حاکمی نیزامی بۆ ئەو واڵتە دیاری کرد .شەر و نائارمی‌یەکانی ئەو واڵتە و بەتایبەت نــارەزایــەتــی کەمینەی عــەرەبــی ســوونــنــە ،کــە لــەســەرەتــای دامــەزرانــی دەۆڵەتی عێراقەوە هەتا ڕووخــانــی رێژێمی بەعس ،هەمیشە دەســـەاڵتـــیـــان بـــەدەســـتـــەوە بـــووە، بەستێن و هەل‌ومەرجێکی لەباری بۆ ئەلقاعیدە ئامادە کرد کە نفووزی خ ــۆی ل ــەو واڵتـــە بـــرەو پــێ‌بــداو بە کــردەوە شەرێکی خوێناوی لــەدژی هــێــزە ئامریکایی‌یەکان و میلیشیا شــێــعــەکــان دەســـت پ ـێ‌بــکــات .دی ــارە ه ــەر لــە دوای ڕاپــەریــنــی ١٩٩١ی کوردەکانی باشوور بە دژی دەوڵەتی
لــە ســاڵــی ٢٠١٣بـــــە ســەرۆکــایــەتــی «ئەبووبەکر بەغدادی» لە ئەلقاعیدە جودا بوونەوە و پاش نائارامی‌یەکانی ســـووریـــە ،رۆژهـــەاڵتـــی ئـــەو واڵتــە بــەاڵلــێــدراوەیــان خستە ژێــر رکێفی خۆیان و دەوڵــەتــی ئیسالمی عێراق و شام «داعــەش» یان دامەزراند و ساڵێک دواتــر هێرشیان کــردە سەر پــارێــزگــای مــوســڵ و گــەورەتــریــن سەرکەوتنی مێژووی خۆیان تۆمار کــرد .هــەر ئیستا داع ــەش لــە عێراق و سووریە لەگەڵ هەموو الیەنەکان، بــە کــوردەکــانــەیــشــەوە و تــەنــانــەت لـــەگـــەڵ»بـــەرەی ن ــووس ــرەی»س ــەر ب ــە ئــەلــقــاعــیــدەش ،ل ــەش ــەڕ دایــــەو ســــــــەرەڕای ب ــۆم ــب ــاران ــی خــەســتــی فـــرۆکـــە جــەنــگــی‌یــەکــانــی ئــامــریــکــا و هــاوپــەیــمــانــەکــانــی ،تــوانــیــویــەتــی بەهاوکاری سەلەفی و جیهادی‌یەکانی ســەرانــســەری جیهان کــە بــە لێشاو ڕووی تــێــدەکــەن ،زۆر پــتــەوتــر لە پێشوو لەهەموو بەرەکاندا شەڕ بکات. ئامریکاو هاوپەیمانەکانی وەک دەڵــێــن ،ئــــەوەی چــانــدویــانــە ،ئێستا دەیــدروونــەوە .بێگومان تاوانباری سەرەکی لە سەرهەڵدانی ئەلقاعیدە و داعــــەش و ئ ــەو دەس ــت ــەو تاقمە کــۆنــەپــەرســتــانــەی ک ــە ئـــەورۆکـــە، رۆژهــەاڵتــی نــاوەڕاســت و باکوور و
ئامریکا و هاوپەیمانەکانی وەک دەڵێن ،ئەوەی چاندویانە ،ئێستا دەیدروونەوە .بێگومان تاوانباری سەرەکی لە سەرهەڵدانی ئەلقاعیدە و داعەش و ئەو دەستە و تاقمە کۆنەپەرستانەی کە ئەوڕۆکە، رۆژهەاڵتی نێوەڕاست و باکوور و شاخی ئافریقایان کردۆتە مەیدانی ڕمبازێنی خۆیان ،ئامریکا و هاوپەیمانەکانی بەتایبەت بریتانیایە ئــەو واڵتـــە .لــەومــاوەیــەدا هـــەزاران سەربازی ئامریکا و هاوپەیمانەکانی لــە ئەفغانستان کـــوژران و بریندار بـــــوون و ئــــەو شـــــەڕە و نــــۆژەن کــردنــەوەی ژێرخانی ئــابــووری ئەو واڵتــــە ،بــە دەیــــان و بــگــرە س ــەدان میلیارد دۆاڵری تێچووی بۆ ئەمریکا هەبووە .هێزە ئامریکایی‌یەکان توانیان لە ساڵی ٢٠١١ئۆسامە بێن الدەن، دامەزرێنەری ڕێکخراوی تێڕۆڕیستی ئەلقاعیدە بکوژن ،بــەاڵم نەیانتوانی بــەر بــە پــەرەســەنــدن و بــەرفــراوان بــوونــی ئــەو ڕێــکــخــراوە لــە جیهاندا بــگــرن .هــــەروەک دەبــیــنــیــن ،هــەر لە ڕێکخراوی ئیسالمی ئەبوو سەییاف لە فیلیپینەوەڕا بگرە کە لە ئەلقاعیدە نــیــزیــکــە ،هــەتــا تــاقــمــی»جــەمــاعــەتــی ئــیــســامــی» لــە ئــەنــدۆنــێــزی کــە لە ساڵی ٢٠٠٥لە دووڕگەی «بالی» ،لە تەقینەوەیەک‌دا زیاتر لە ٢٠٠کەسیان کــوشــت و ه ــەروەه ــا لــە پاکستان، دەس ــت ــەو تــاقــمــی وەک»لــەشــکــەری تەییبە» و «لەشکەری جەنگوی» و «تالیبانی پاکستان» هەر هەموویان یان دەسکردی ئەلقاعیدەن و یان هاو فکرو هاوکارن لەگەڵ ئەو ڕێکخراوە. جگەلەوەش ئەلقاعیدە لە ئاسیای ناوەند و بەتایبەت لە ئۆزبەکستان و هەروەها لە یەمەن ،عێراق ،ئۆردۆن و بەگشتی لەهەموو واڵتانی عەرەب و ئــیــســامــی چـــاالکـــی هـــەبـــووە و ڕێکخستنی بــەهــێــزی لــە ژێــر نــاوی
عــێــراق ،دەستە و تاقمە سەلەفی و توندڕەوە ئیسالمییەکان لەو بەشە لە کوردستان لە ژێر ناوی بزووتنەوەی ئیسالمی و حیزبوڵال و جوندئەالسالم و ئەنسارئەالسالم ،کە لە سەرەتا دا بــە»کــوردە ئەفغانی‌یەکان» ناویان دەرکـــردبـــوو ،بــوونــیــان هــەبــووە و تەنانەت بو چەند ساڵێکیش لەگەڵ دەسەاڵتی خۆجێی کوردەکان لەشەر دابــوون .لە ساڵی ٢٠٠٤دا»کۆمەڵەی تەوحید و جیهاد» بە سەرۆکایەتیی ئەبو مەسعەب زەرقـــاوی ،پێوەست بوونی خۆیان بە ئەلقاعیدە ڕاگەیاندو لە ناوچە سووننە نشینەکانی عێراق شەرێکی خوێناوییان بە دژی هێزەکانی ئامریکا و دەوڵەتی زۆرینەی شێعە لــەو واڵتــە دەست‌پێکرد .هــەر چەند ئامریکایی‌یەکان توانیان زەرقــاوی ب ــک ــوژن ،بــــەاڵم کــوشــتــنــی نــاوبــراو نەیتوانی ئاگری شەر و پێکدادان لەو واڵتە کز بکاتەوە. لــە ساڵی ٢٠١٠نــائــارامـی‌یــەکــانــی بـــەنـــاو «بــــەهــــاری عــــەرەبــــی» لە باکووری ئافریقا و لە واڵتی توونس را دەستی پێکردو زۆربــەی واڵتانی عەرەبی گرتەوە .ئەو توندوتیژییانە نەک هەر جێگە و پێگەی ئەلقاعیدەی بــەرفــراوان‌تــر و سەقامگیرتر کــرد، بەڵکوو بوو بەهۆی لەدایک بوون و سەرهەڵدانی «سەرەتانی داعەش» لە عێراق و سووریە .ئەو تاقمە لەڕادە بـــەدەر هــار و دژی مرۆڤایەتی‌یە،
شاخی ئافریقایان کردۆتە مەیدانی ڕم ــب ــازێ ــن ــی خــــۆیــــان ،ئــامــریــکــا و هاوپەیمانەکانی بەتایبەت بریتانیایە. ئ ــەوان بــوون کــە بەبێ گـــوێ‌دان بە ناوەرۆکی ئیسالمی سیاسیی و ئەو مەترسی‌یانەی کە لە سەرهەڵدانی دەســتــەو تــاقــمــە جــیــهــادی‌یــەکــان دا بــــەرەورووی کۆمەڵگای بەشەریی و شــارســتــانــیــەت و پــێــشــکــەوتــن و دێمۆکراسی‌دا دەبێتەوە ،بۆ دژایەتی لەگەڵ ئۆردووگای بەرەی سۆڤییەت، بەستێن و بــەســتــەری ســەرهــەڵــدان و تــەشــەن ـە‌ســەنــدنــی ئـــەو بــیــرو و بـــاوەرە چــەوتــەیــان رەخــســانــد .هەر ئامریکا و هاوپەیمانەکانی بوون کە بــە بــێ لــەبــەرچــاو گرتنی ڕەوایـــی و نــاڕەوایــی کێشە ئاڵۆزەکانی وەک، کــێــشــەی لــەمــێــژیــنــەی ئــیــســرایــیــل و فــەلــەســتــیــن ـی‌یــەکــان ،تـــاک الیــەنــانــە بریاریان بە قازانج و بــەرژەوەنــدی ئــیــســرایــیــلــیــەکــان دەر دەکــــــرد و ه ــەم ــوو بــڕیــارەکــانــی رێــکــخــراوی نەتەوەیەکگرتوەکانیان کە بە سوودی الیــەنــی ع ــەرەب و فەلەستینی بــوو، ڤێتۆ دەکــرد .لە دوای شەڕی شەش ڕۆژەی ١٩٦٧بەم الوە بە دەیان جار رێــکــخــراوی نــەتــەوە یەکگرتوەکان داوای لە ئیسراییل کردوە بگەڕێتەوە ســنــوورەکــانــی پــێــش ئ ــەو شـــەڕە و نــاوچــە داگــیــرکــراوەکــانــی فەلەستین و ســووریــە و ئ ــۆردۆن چــۆل بکات، بــــەاڵم ئــیــســرایــیــل وەپـــشـــت گــۆێــی
خستوە و ئامریکا و بریتانیا و باقی زلهێزەڕۆژئاوایی‌یەکان ،بێدەنگییان نواندوە .ئەمانە و زۆر نموونەی دیکە هەموو بوون بەهەوێنی ناڕەزایەتی کۆمەڵگای عەرەبی و موسڵمانەکانی دونیایە و لەڕاستی‌دا یارمەتیدەربوون بــۆ پــەرەســەنــدنــی دەس ــت ــەو تاقمە تــونــدرەوە ئیسالمییەکان .تەنانەت هاتنەسەرکاری کۆماری ئیسالمیش کــــە ه ــەڵ ــگ ــری ــی ســـەلـــەفـــی‌یـــەت و بــنــاژۆگــەری ئیسالمیی لــەڕوانــگــەی مــەزهــەبــی شێعەیە ،هــەر بەرهەمی ئیسالمی سیاسییە و بەشێوەیەک دەگــەڕێــتــەوە بــۆ ئــەو بــزووتــنــەوەیــە کــە ســــواری شــەپــۆلــی نــاڕەزایــەتــی ناوچەیی لە سیاسەتەکانی ئامریکا و هاوپەیمانەکانی بــووە .لەبیرمان نەچێ کــۆمــاری ئیسالمی بارتەقای ئەلقاعیدە و دەستە و تاقمە توندرەوە ئــیــســام ـی‌یــەکــان دەســتــی هــەیــە لە خوڵقاندنی ئاژاوە و توندوتیژی و لە زۆربــەی واڵتانی ناوچە و تەنانەت رێکخراوی تێرۆریستی حیزبوڵالی لــوبــنــانــیــش هــــەر دەســــکــــردی ئــەو رێژیمەیە. هــەرئــێــســتــا ئـــەگـــەر بــڕوانــیــنــە رۆژهــەاڵتــی نــاوەڕاســت و بەگشتی واڵتــانــی ئیسالمی و تەنانەت واڵتە رۆژئاوایی‌یەکانیش ،دەبینین داعەش و ئــەلــقــاعــیــدە و دەس ــت ــە و تاقمە توندرەوە ئیسالمییەکان ،رۆژ لەگەڵ رۆژ لە پەرەسەندن دان و جگە لە دەســت بەسەرداگرتنی رووبەرێکی بــەرفــراوان لــە خاکی واڵتــانــی وەک عێراق و سوورییە و لیبی و نیجێریە و ئەفغانستان و یــەمــەن ،کێشەی گــــــەورەی وەک ئــــــاوارە بــــوون و هەاڵتنی بەکۆمەڵی خەڵکی ،بــەرەو واڵتانی ئۆرووپاییشیان خوڵقاندوە. ئەوە نیشان دەدات ئەو شــەڕەی کە ئامریکا لە دوای یــازدەی سێپتامبر بــە دژی تــیــڕۆر دەســتــی داوەتــــێ، ســەرکــەوتــوو نــەبــووە و مەترسی گرووپە تێڕۆریستی‌یەکان زۆر لەوە گــەورەتــرە کــە ئامریکا لــە ســەرەتــا دا لـــێـــی‌دەڕوانـــی .بــەدڵــنــیــای ـی‌یــەوە ئەگەر ئامریکا و هاوپەیمانەکانی بە هاوکاری لەگەڵ دەوڵەتانی ناوچەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست هەرچی زووتر چارەسەرییەکی گونجاو بۆ داعەش و ئەلقاعیدە نەبیننەوە ،نەک هەر شەڕ بە دژی تێڕۆریسم بەئاکامی دڵخواز نــاگــاو س ــەرن ــاک ــەوێ ،بــەڵــکــوو ئــەو ئەگەرە مەترسیدارەش دێتە ئــاراوە کە داعــەش و ئەلقاعیدە و دەستەو تــاقــمــە ئــیــســام ـی‌یــەکــان ب ــە کــەڵــک وەرگرتن لە پسپۆران و شارەزایانی ناو ریزەکانیان ،دەستیان بە چەکی شیمیایی و تەنانەت چەکی ئەتۆمییش ڕابگات. لــەکــۆتــای ـی‌دا وێــــرای دەربــڕیــنــی نــیــگــەرانــی ل ــە پ ــەرەس ــەن ــدن ــی ئــەو «ســــەرەتــــانــــە بـــەدخـــیـــمـــە» ،جێی وەبیرهێنانەوەیە ،ئەگەر پێمان وابێ تەنیا لــەرێــگــەی شـــەڕەوە دەتوانین مــرۆڤــایــەتــی لــە چەنگی ئــەو بەاڵیە رزگــــار بــکــەیــن ،لــە ه ــەڵ ــەدای ــن؛ بۆ سەرکەوتن لەو شــەڕەدا و دووبــارە نەبوونەوەی کارەساتی وەک یازدەی سێپتامبر ،دەبــێ لەالیەک لە هەموو بوارەکانی ئابووری و فەرهەنگی و دینی لەگەڵی خەبات بکەین و لەالیەکی دیــکــە ئــامــریــکــاو هــاوپــەیــمــانــەکــانــی تێبکۆشن کێشە و گرفتە نەتەوەیی و دیــن ـی‌یــەکــان بــەشــێــوەی پێوست و عــادیــانــە چــارەســەر بــکــەن .ئەو کێشانەی کە بۆخۆیان بە درێژایی سەد ساڵی ڕابردوو دەستیان هەبووە لــە خوڵقاندنی و ئێستاش دەستەو تاقمە سەلەفی و تێڕوریستەکان بۆ نیشاندانی ڕەوای ــی بــوونــی ئــاکــار و کردەوە دژی ئینسانی‌یەکانیان ،کەڵکی لێوەردەگرن.
درێژەی:
٨ساڵ بەرگری لە ئامانجەکانی رێبەرێکی کورت‌بین و خەیااڵوی خــومــەیــنــی لــە نــامــەکــەی رەزایـــی نیشاندەری بێ ئاگایی رێبەری ئێران لە مەسەلە نیزامی و ئابوورییەکانی ئێران بــووە ،چونکە لــەو نامەیەدا هــیــچ شتێکی ســەیــر و ســەمــەرە بــاس نــەکــراوە و تەنانەت لیستی پێداویستییەکانی هێزە چەکدارەکان کــە لــەو نــامــەیــەدا نــووســرابــوو بۆ داگیرکردنی عێراق زۆر کەم بوو و ،چونکە ئێران توانای ئابووری و سیاسیی کڕینی ئەم کەلوپەالنەی نەبوو ناچار بوو ئاگربڕ قەبووڵ بکا .بۆ وێنە لە کۆتایی شەڕدا عێراق ٤٠٠٠تانکی هــەبــوو لــە حالێکدا کە ئێران ١٠٠٠تانکی هەبوو و، ئەوە لە حاڵێکدا بوو کە موحسین رەزایی لە نامەکەیدا گوتبووی کە تا پێنج ساڵی داهاتوو بۆ گرتنی عێراق پێویستمان بە ٢٥٠٠تانک هەیە. هەروەها ئێران لە کۆتایی شەڕدا ٥٠فــرۆکــەی شــەڕکــەری ئامادەی هــەبــوو کــە تــوانــای شەڕکردنیان هەبوو لە حاڵێکدا کە عێراق ٦٠٠ ف ــرۆک ــەی ش ــەڕک ــەری هــەبــوو و، رەزایی لە نامەکەیدا داوای کردبوو تا ٥٠ساڵی داهاتوو ٣٠٠فرۆکەی شــەڕکــەریــان پێویستە بــۆ ئــەوەی بتوانن عەمەلیاتی ســەرتــاســەری بـــەڕێـــوەبـــەرن .ســەرنــجــڕاکــێــشــتــر ئــەوەبــوو کــە رەزایـــی چــەنــد ساڵ پێشتریش لــە نــامــەیــەکــدا داوای وەرگرتنی کەلوپەل و ئیمکاناتی نیزامیی کردبوو بۆ درێ ــژەدان بە شەڕ ،بەاڵم چونکە لە نامەکەدا هیچ ژمارە و رێژەیەک دیاری نەکرابوو، خومەینی کــە رێــبــەری واڵت بوو توانای تێگەیشتن لە نامەکەی نەبوو چ بگا بە لێکدانەوە و تاوتوێ کردنی! موحسین رەزایـــی چەند ساڵ لــەوەپــێــش لــە وتــووێــژێــکــدا لەگەڵ رادیـــــۆ و تــەلــەڤــیــزیــۆنــی رێــژی ـم لەبارەی نهێنییەکانی شەڕ و نامەی ئاماژەپێکراو لە واڵمــی یەکێک لە مــیــوانــانــی بــەرنــامــەکــەدا کــە چۆن دەتــانــویــســت پــێــداویــســتــیــیــەکــانــی شەڕ دابین بکەن ،واڵمێکی دایەوە کـــە نــیــشــانــدەری ئــاســتــی نــزمــی تێگەیشتنی ل ــە تــەکــنــۆلــۆژیــی و زانستی بەرهەمهێنانی کەلوپەلی نیزامی بوو و ،دەبێ پرسیار بکەین بە وەبەرچاوگرتنی ئاستی زانستی ئێستای نــاوبــراو و تێگەیشتنی لە مەسەلە نیزامییەکان لە ٣٠ساڵ لــەوەپــێ ـش‌دا کــە فــەرمــانــدەی سپا بوو لە چ ئاستێک‌دا بووە؟ رەزایی لــە واڵم ــی پــرســیــارەکــەدا وتــی کە هــەر ئــەوجــۆرەی ئاڵمانییەکان لە شەڕی جیهانی لە ماوەیەکی کەمدا چەند هێندەی ئــەم کەلوپەالنەیان بەرهەمهێنا ،ئێمەش دەمانتوانی لــــە پ ــێ ــن ــج ســــاڵــــی داهــــــاتــــــوودا پێداویستییەکانمان دابین بکەین. ئــەوە لە حالێکدایە کە کەلوپەلی پێشکەوتووی دەیەی ٨٠ی زایینی و بەرهەمهێنانی پێجەاڵوپووچییان لە دەیــەی ٤٠دا زۆر جیاوازبووە. پێویست بــە وەبیرهێنانەوەیە کە عــێــران دوای تــێــپــەڕیــنــی ٣دەیــە لــە کــۆتــایــی ش ــەڕ هێشتا تــوانــای بەرهەمهێنان و کڕینی کەلوپەلی نــیــزامــی ل ــەو ئــاســتــەدا نــیــە کــە لە نــامــەکــەی مــوحــســیــن رەزایــــــی‌دا نووسرابوو!!! بە لێکدانەوەی قسە و بڕیارەکانی خومەینی و بــەرپــرســانــی دیکەی رێژیم بە تــەواوی دەردەکــەوێ کە زانست و زانیاریی زۆر کەمتریان لــــە ئ ــاس ــت ــی بـــەرپـــرســـایـــەتـــی و پۆستەکانیان هەبووە و بە وەهم و خەیاڵ بوونە هۆی وێرانیی ئێران و رژانی خوێنی سەدان هەزار مرۆڤ. داخوا باشتر نەبوو خومەینی لە قوم خەریکی گوتنەوەی وانە دینییەکان بوایە نەک رێبەریی واڵت؟!
8
٣١ی خەرمانانی ٢٢ _ ١٣٩٤ی سێپتامربی ٢٠١٥
سیاسی
ژماره٦٦٤ :
رۆژنامەی
زانکۆ وەک شوێنی فێربوون رێبوار مەعروف‌زادە لــەگــەڵ ت ــەواوب ــوون ــی وەرزی هــاویــن ،زانــکــۆکــان دەکــرێــنــەوە و ژمارەیەکی تازە لە خوێندکار دەچنە زانکۆ .چــوون بۆ زانکۆ بۆ بەشی زۆری خەڵک وەک پێویستییەک بۆ دەستەبەرکردنی پیشە و ژیانێکی تــاکــەکــەســی باشتر لــە داهــاتــوودا سەیر دەکــرێ .زانکۆ ئەو شوێنەیە کــە لــــەودا تــاکــەکــان لــە بــوارێــکــی تایبەتدا ،پسپۆری پەیدا دەکــەن .لە ڕوانگەیەکی کۆمەڵناسانەش ،زانکۆ شوێنی کــۆبــوونــەوەی ژمارەیەکی زۆری گەنجە بۆ ئەوەی قۆناخێکی دیــکــە لــە بــە کــۆمــەاڵیــەتــی ب ــوون- سەقامگیری زیاتری پێگەی هزری و پــیــشــەیــی ،تــێــپــەر بــکــەن .زانــکــۆ بــۆ پــۆزســیــۆن و ئۆپۆزسیۆنیش شوێنێکی گرینگە چونکە هیزی مرۆیی نێو زانکۆکان -خوێندکاران و ماموستایانی زانکۆ -لە رێگەی ئایدیا و کــردەوەکــانــیــان دەتــوانــن دەســـــەاڵت بــەهــێــزتــر ی ــا الوازتــــر بــکــەن .زانــکــۆی بەهێز لــە واڵتێک یان ناوچەکەیەک نیشانەی ئەوەیە خ ــۆدی ئــەو واڵت ــە یــا نــاوچــەیــەش بەهێزە .زانکۆی هاروارد ،پرینستۆن، ستەنفۆرد ،ماساچوست و ...کە لە باشترین زانکۆکاکانی جیهانن، لە واڵتی ئەمریکا دان .لە ئێرانیش باشترین زانکۆکان -وەک زانکۆی تــاران ،زانکۆی سەنعەتی شەریف و زانــکــۆی پــۆلــی تەکنیکی ئەمیر کەبیر -لە تاران هەڵکەوتوون .ئەو پارێزگانەی زۆرب ــەی دانێشتوانن فارسن -وەک پارێزگای ئیسفەهان و شــیــراز -باشترین زانکۆکانی ئێرانیان هەیە .کەوایە زانکۆ دەکرێ لە زۆر رەهــەنــدەوە سەیر بکرێ. لــەو وتـــارەدا جەخت لەسەر ئەوە دەکەمەوە کە بۆ دامەزراوەی زانکۆ لە رەوتــی مێژوودا هێندێک واڵتی پێشخست بــەاڵم لە هێندێک واڵتی
دیکە نەیتوانی رۆلێکی گەورە بگێڕی و ببێتەوە مــایــەی بەرهەمهێنانی زانــســت و ســەرمــایــەی مــرۆیــی و ماددی. زانکۆ و شۆرشی پێشەسازی لە ئوروپا لـــ ه ســــــه‌ده‌ی شــــانــــزده ه ـه‌تــا سه‌ده‌ی هه‌ژده ،ئورووپای رۆژئاوا و ب ه تایبه‌تی بریتانیا پێشکه‌وتنێکی فیکری ،زانستی و ئابووری گه‌وره‌ی کرد .زانست ل ه ده‌ره‌وه‌ی ئینجیل و بیرکردنه‌وه‌ی کــۆن ،ب ه به‌رهه‌می به‌دواداچوونی ورد ،ئه‌نجامی تاقی ک ــردنـ ـه‌و ه و ک ـه‌ڵــک وه‌رگ ــرت ــن ل ه بیرکاری بۆ پێناسه‌کردنی جیهان ل ه قه‌ڵه‌م درا .کۆپێرنیک ل ه له‌هستان، گالیل ه ل ه ئیتالیا ،دیکارت ل ه فه‌ڕانس ه و نــیــۆتــۆن لــ ه بــریــتــانــیــا به‌شێک لــەو زانایان ه بــوون ک ه کاریگه‌ری گه‌وره‌یان ل ه سه‌رخستنی شۆڕشی زانستی‌دا هه‌بوو .یه‌کێک له‌و فاکته‌ر ه سه‌ره‌کی‌یانه‌ی هێژمونی ئورووپای ل ه ئاستی جیهانیدا بـه‌رهـه‌م هێنا، ڕوودانــــی شــۆڕشــی زانــســتــی له‌و به‌شه ل ه جیهان بوو. سه‌ربه‌خۆیی زانکۆکان زۆربــــــــــــه‌ی کـــه‌ســـایـــه‌تـــیـــیـــ ه زانــســتــیــی ـه‌کــانــی کــە لــ ه شــۆڕشــی پیشه‌سازی‌دا رۆلی گه‌وره‌یان گێڕا، ل ه زانکۆکانی ئورووپا خوێندبوویان و وانه‌یان ده‌کۆته‌وه .سه‌ربه‌خۆیی زانکۆکانی ئورووپا ل ه ده‌وڵــه‌ت و سیستمی سیاسی ،ئه‌و ده‌رفه‌ته‌ی ره‌خــســانــد کـه بتوانن گه‌شه‌یه‌کی بــــــه‌رده‌وام بــه زانــســت بــــده‌ن .بۆ نموون ه لـ ه ساڵی ،1215زانکۆی پاریس ده‌یتوانی خوێندکار وه‌رگرێ، خوێندکار ده‌ربــکــا ،مـه‌دره‌کــی وان ه وتنه‌و ه ب ه که‌سانێک بدا و ته‌نانه‌ت ئه‌و زانکۆی ه ده‌یتوانی به‌شی تاز ه دابــم ـه‌زرێــنــێ .کۆمه‌لێک زانــکــۆ ل ه ئ ــورووپ ــا وه‌ک زانــکــۆی پــاریــس، ئاکسفورد ،که‌مبریج و ساالمانس توانیان فه‌زایه‌کی رێژه‌یی ئازاد بۆ لێکۆڵه‌ران بڕه‌خسێنن ک ه به‌دوور ل ه هێژمۆنی کلێسا و ده‌وڵه‌ت په‌ر ه ب ه
بیرۆک ه و تاقی کردنه‌وه‌کانی خۆیان بده‌ن .یه‌کێک له‌و کار ه گرینگانه‌ی ئه‌و زانکۆیان کردیان ئه‌و ه بوو ک ه به‌ره‌به‌ر ه به‌شی زانستیان ل ه به‌شی فه‌لسه‌ف ه و ئایین جیا کــرده‌و ه .ل ه ســاڵــی 1543کتێبێکی نیکۆالس کۆپێرنیک بــاو کــرایـه‌و ه ک ه لـه‌ودا نیشانی دا ک ه زه‌وی له نێوه‌ڕاستی جــیــهــان‌دا نــی ـه ،ب ـه‌ڵــکــوو ه ـه‌تــاو ل ه نێوه‌ڕاستی جیهان دای ـه .هه‌روه‌ها کۆپێرنیک نیشانی دا ک ـ ه زه‌وی و هــەســاره‌کــانــی دیک ه بـه ده‌وری هه‌تاودا ده‌سووڕێنه‌و ه نه‌ک ئه‌وه‌ی
هــەســاره‌کــان ب ـ ه ده‌وری زه‌وی‌دا ک بسورێنه‌وه .کاری کۆپێرنیک رێ پێچه‌وانه‌ی ڕوانــگ ـه‌ی ئاریستۆتل و کــلــیــســای کــاتــۆلــیــک بــــوو ک ه جه‌ختیان ل ه سه‌ر ئه‌و ه ده‌کرده‌و ه ک ه ل ه جیهانێک دا ک ه خودا دروستی کــــــردوه ،زه‌وی کـ ـ ه م ــرۆڤ ــی لێ ده‌ژێ ،ل ه نێوەڕاستی جیهاندا جێی گــرتــووه .دواتــر گالیل ه تێلێسکۆپی دروســــت ک ــرد و لــ ه رێــگــه‌ی ئـه‌و ئامراز ه توانی ب ه کرده‌و ه دروستی ڕوانــگــه‌ی کۆپێرنیک نیشان بــدا. به‌مشیوه‌ی ه زانست به‌ره‌به‌ر ه بوو ه به سه‌رچاو ه و رێگه‌ی تێگه‌یشتن ل ه جیهان و کلیسای کاتۆلیک ره‌وایی زانستی خۆی له‌ده‌ست دا .کاره‌کانی ئــیــســحــاق نــیــۆتــۆن بـــ ه تــایــب ـه‌تــی
قانوونەکانی فیزیکی ئـه‌و ،کۆتایی ب ه هێژمۆنی کلیسا هێنا و ئورووپا بۆ تێگه‌یشتن و ژیــان ل ه جیهاندا پشتی ب ـ ه زانسته‌کانی بیرکاری، فیزیک ،شیمی و ...به‌ست .شۆڕشی زانستی نه‌ته‌نیا بوو ب ه سه‌رچاوه‌ی تێگه‌یشتن ل ه جیهانی ماتریال به‌ڵکوو بوو ه ب ه سه‌رچاوه‌ی تێگه‌یشتن ل ه کۆمه‌ڵگه‌ی مــرۆیــیــش .بــۆ نموون ه ئادام سمیت کۆمه‌لێک قانوونی بۆ ئــابــووری داهێنا و باسی ئ ـه‌وه‌ی دەکرد ک ه ئه‌گه‌ر پشت به‌و قانوونە بــب ـه‌ســتــرێ ،کــۆم ـه‌ڵــگ ـ ه لــ ه بـــواری
ئابووری‌دا پێش ده‌که‌وێ. بــــه‌اڵم لـ ـ ه واڵتـــانـــی ئیسالمی زانکۆ ل ه ژێــر هێژمونی خوێندنی ئایینی‌دا بوو و ب ه چاوی گومانه‌و ه ته‌ماشای فه‌لسه‌ف ه و به‌شی زانستی یــان ده‌ک ـــرد .زۆرێـــک ل ـ ه زانــایــانــی ئیسالمی بروایان وابوو ک ه زانست، سه‌رلێشێواوی و ناڕوونی بەرهەم دێنێ .چین ک ه یه‌کێک ل ه به‌هێزترین هــێــزەکــان ل ـ ه ده‌ی ـ ـه‌ی 15و 16دا بوو ،کۆنترۆلی زانکۆکانی ده‌کرد و ئه‌رکی زانکۆ لەوێدا ته‌نیا ئه‌و ه بوو ک ه هێزی بۆرۆکراتیکی ئیمپراتۆری چین دابین بکا .خوێندنی زانکۆ ل ه چین لـه‌سـه‌ر بنه‌مای فه‌لسه‌فه‌ی کۆنفۆسیوس بــوو کـه جه‌ختی ل ه سه‌ر داهێنان و زانسته‌کانی فیزیک،
شیمی ،بیرکاری و ...نه‌ده‌کرد. بــۆ بریتانیا بــوو ب ـ ه نــاوه‌نــدی شۆرشی زانستی و پیش ه سازی ؟ بریتانیا یـه‌کـه‌م واڵت بــوو ک ه کــۆم ـه‌ڵــگ ـه‌ی شــاهــانــه‌ی ل ـه‌نــده‌نــی ل ـ ه ســاڵــی 1660دامـــه‌زرانـــد .ئه‌و دام ـه‌زراوه‌ی ـ ه ک ه ل ه له‌نده‌ن بوو و بریتانیا پشتگیری ده‌کرد ،تایبه‌ت به‌و زانا و لێکۆله‌ران ه بوو ک ه توانیبوویان شتی تاز ه و بیرۆکه‌ی تاز ه به‌رهه‌م بێنن .کاری ئه‌و دامه‌زراوه‌ی ه ئه‌و ه بوو ک ه په‌ر ه ب ه «زانستی به‌سوود» بدا .مه‌به‌ستی ل ه زانستی به‌سوود
ئه‌و ه بوو ک ه پێوه‌ندییه‌کی به‌رفراوان ل ه نیوان بــازار و زانایان دروست بــێ و زانــســت بتوانێ خــزمـه‌ت ب ه پێشکه‌وتنی ئ ــاب ــووری بــکــا .هـه‌ر بۆی ه ل ه بریتانیا زۆرتــر جه‌ختیان ل ـه‌س ـه‌ر داهــێــنــان ده‌کـــــرده‌و ه هه‌تا کاری فه‌لسه‌فی و تیۆریکی ڕووت. بۆ نموونه دروستکردنی ماشێنی هەڵمی ب ه ده‌ستی جه‌یمز وات یه‌کێک له‌و ده‌سکه‌وتانه‌ی پێوه‌ندی زانست و بــازار ل ه بریتانیا بــوو .ماشێنی هەڵمی لـه پــاپــۆڕ ،شه‌مه‌نده‌فه‌ر و کارخانه‌کانی دروستکردنی پارچ ه که‌ڵکی لــێ وه‌رگــیــرا .ه ـه‌روه‌هــا ل ه بریتانیا قانوونی په‌تێنت (Patent )Lawهه‌بوو ،ئه‌و قانوونە باسی ل ـه‌و ه ده‌کــرد ک ه ه ـه‌ر ک ـه‌س ئایدیا
یان شتێکی تاز ه به‌رهه‌م بێنێ ،ئه‌و کاره‌ی ب ه ناوی ئه‌و تۆمار ده‌کرێ و ئه‌و که‌س ه ده‌توانێ به‌رهه‌می زانستی خۆی ب ه سه‌رمایه‌داران بفرۆشێ. بریتانیا ل ه رێگه‌ی قانوونی په‌تێنت پــارێــزگــاری لـ ه به‌رهه‌می زانستی تاکه‌کان ده‌کرد و ده‌وڵه‌ت سزای ب ه سه‌ر ئه‌و که‌س و الیه‌نان ه ده‌سه‌پاند ک ه به‌رهه‌می زانستی که‌سێک ب ه بێ ئیزنی ئه‌و به‌کار بێنن .ل ه ڕوانگه‌ی بریتانیا دزینی ئایدیا و به‌رهه‌می زانستی ه ـه‌ر وه‌ک دزیــنــی مــاڵ و سه‌رمایه‌ی خه‌ڵک بوو .ئه‌و یاسای ه و ئه‌و ڕوانینه‌ی ده‌سه‌اڵت بۆ کاری زانستی ،هه‌رچی زیاتر زانایان و ته‌نانه‌ت خه‌ڵکی پیشه‌سازی هان دا بــۆ ئـ ـه‌وه‌ی شتی نــوێ به‌رهه‌م بێنن و له‌و رێگه‌یه‌و ه هه‌م خۆیان ده‌وڵــه‌مــه‌نــد بــن و هــه‌م خزمه‌تی کۆمه‌ڵگه‌ی خۆیان بکه‌ن. ئاکام یه‌کێک ل ـه‌و فاکته‌ر ه گرینگانه بـــوو ه هــۆی ئـــه‌وه‌ی ک ـ ه شۆڕشی زانستی و شۆڕشی پیشه‌سازی ل ه ئوروپا ڕوو بدا ،هه‌بوونی کۆمه‌لێک زانکۆی سه‌ربه‌خۆ بوو .به‌پێچه‌وان ه زانکۆ ل ه جیهانی ئیسالم و چین ،ل ه ژێر هێژمۆنی ده‌وڵه‌ت و ئایین‌دا بوو و هه‌ر بۆی ه ده‌ره‌تانی داهێنان که‌متر بوو .دواتر هه‌ر ئه‌و پێشکه‌وتنانه‌ی ل ـه بـــواری زانــســتــی ل ـ ه زانــکــۆکــان پێکهات ،بوو ه هۆی ئه‌وه‌ی ئورووپا ل ـ ه ســـه‌ده‌ی هـــه‌ژد ه ب ـه‌مــاو ه هه‌م ل ـ ه رێــگ ـه‌ی چـه‌کــی پێشکه‌وتوو و هه‌م ل ه رێگه‌ی ئابوورییه‌کی به‌هێز هێژمۆنی خــۆی بـ ه س ـه‌ر جیهاندا تا دوای شه‌ڕی دووهه‌می جیهانی درێژ ه پێ بدا .ئەرکی خوێندکاریش لە رۆژهەاڵتی کوردستان فێربوون، کـــاری زانــســتــی و لێکۆلینەوەیە. خوێندکار پێویستە لە زانکۆ فێرە سیاسەت ،ئــابــووری ،موهەندسی و ...بـــێ و دواتــــــر لـــە رێــگــەی شارەزایی خۆی خزمەتی کۆمەڵگە و نەتەوەکەی بکا.
سه‌رچاوه: Ways of the World by Robert W. Strayer, published in 2012, chapters 15& 17
٨ساڵ بەرگری لە ئامانجەکانی رێبەرێکی کورت‌بین و خەیااڵوی موختار نەقشبەندی وەرگێڕان بۆ کوردی: مەسعود رەواندوست رۆژی ٣١ی خـ ــەرمـ ــانـ ــان، س ــاڵ ــڕۆژی دەســپــێــکــی درێــژتــریــن شـــەڕی ســــەدەی رابـــــردوو دوای شەڕی ڤییەتنامە .وەهم و خەیاڵی زێدەخوازانە و دوژمنایەتیی نێوان خومەینی و سەددام حوسێن وێڕای ناکۆکییە ســنــووریــیــەکــان بــواری شەڕێکی ٨ساڵەیان رەخساند ،کە جگە لــە مــاڵــوێــرانــی و کـــوژران و برینداربوونی زیاتر لە یەک میلیۆن ئینسان هیچ دەسکەوتێکی دیکەی نــەبــوو .بێگومان ئەگەر رێبەرانی ئێران و عێراق مرۆڤی ئاشتیخواز و دوور ل ــە وەهــــم و خ ــەی ــاڵ و ئــیــدئــۆلــۆژی بــوایــەن ،دەیــانــتــوانــی کێشەکانیان لە رێگەی ئاشتیخوازانە چارەسەر بکەن .ســەددام حوسێن خ ــول ــی ــای دەس ــب ــەس ــەرداگ ــرت ــن ــی تەواوی جیهانی عەرەب و دواتریش دەوری زلهێزگێڕانی لەسەردا بوو و خومەینیش خولیای حکوومەتی ئیسالمیی لە سەرانسەری جیهانی هەبوو. لـــــە مـــــــێـــــــژوودا کـــــــەم نــیــە نـــمـــوونـــەی ئــــەو کـــەســـانـــەی لە پـــانـــە بــــەرزەفــــڕانــــەکــــانــــیــــان‌دا
ئــەوەنــدە لــە خۆبایی دەبــن کــە لە لێکدانەوەکانیان‌دا تــووشــی هەڵە بوون ،وەک هێرشی هیتلێر بۆسەر یەکیەتیی سۆڤییەتی پێشوو ،بێ وەبەرچاوگرتنی ئەگەری یەکگرتنی یەکیەتیی سۆڤییەت و ئەمریکا و بریتانیا ،هــەروەهــا بە کەمزانینی سپای گەورەی یەکیەتیی سۆڤییەت و هــەســتــی نــیــشــتــمــانــپــەروەریــی خــەڵــکــەکــەی .ســـەددام حوسێنیش بــەجــۆرێــک تــیــنــووی دەســــەاڵت و دەســتــبــەرداگــرتــنــی رۆژهـــەاڵتـــی نــێــوەڕاســت و جیهانی عـــەرەب‌دا بــوو کــە ســپــای بەهێزی ئــێــران و هەستی مەزهەبیی شوێنکەوتوانی دەمـــــارگـــــرژی خــومــەیــنــی و بە کەمزانیی کە تازە وەجۆش هاتبوون و ئ ــام ــادەب ــوون بــۆ پــەرەپــێــدانــی ئــیــدئــۆلــۆژیــی خــومــەیــنــی گــیــانــی خــۆیــان فیدا بــکــەن .دوای ئــەوەی هــێــزەکــانــی ئــێــران تــوانــیــان سپای عێراق لە خوڕڕەمشار وەدەرنێن، عەرەبستان پێشنیاری ئاگربەس و دان ــی غــەرامــەتــی بــە ئــێــران دا، بەاڵم ئێران قەبووڵی نەکرد! داخوا خومەینی دوای لێکدانەوەیەکی ورد و دروست ئەم بڕیارەی دا؟ ســـــــــەددام حـــوســـێـــن دوای تێکشکانی هێزەکانی لە خوڕڕەمشار تێگەیشتبوو کە شەڕ سەرەنجامێکی باشی نیە و ناتوانێ بە خولیاکانی بــگــا ،لــە الیــەکــی دیــکــەوە واڵتــانــی عــەرەبــی بــە تــایــبــەت عەرەبستان ئــەم شــەڕە ماڵوێرانکەرەی نێوان
ئێران و عێراقیان تەنیا بە قازانجی ئیسرائیل دەزانی و هەر بۆیە وێڕای ئــەوەی یارمەتیی عێراقیان دەدا، خوازیاری کۆتایی هێنان بە شەڕ ب ــوون ،بــەاڵم خومەینی جۆرێکی دیــکــەی بیر دەکـــــردەوە .ئەوەیکە
داخـــوا بــڕیــارەکــانــی خومەینی بە پێی لێکدانەوەی وردی سیاسی، ئابووری و نیزامی بــوون یان نا، لەم وتــارەدا بە کورتی تاووتوێی دەکەین. دوای شکستی عەمەلیاتی بەدر، واڵتــی عێراق وێــڕای پاشەکشەی هــێــزەکــانــی دووالیــــــەن ب ــۆ ســەر سنوورە نێونەتەوەییەکان داوای ئاگربەسی کــرد ،بــەاڵم خومەینی دیسانیش رەتی کردەوە! ئەگەرچی ئێران بۆ رەت کــردنــەوەی داوای
ئــاگــربــەس بــە رواڵـــەت هۆکارێکی مەعقووڵی هــەبــوو کــە ئــەویــش بە رەســمــی ناسینی دەستدرێژیکەر بــوو ،بــەاڵم لە دنیای سیاسەت و پێکهاتەی سیاسیی جیهاندا شتێک بــەنــاوی دادپــــەروەری بــوونــی نیە
و ئــەوە هێزی (ئــابــووری ،نیزامی، سیاسی و فەرهەنگی)ـە کە قسەی یەکەم و کۆتایی دەکا نەک هەست و ســــۆز! هــەرچــەنــد وتــارەکــانــی خومەینی و بەرپرسانی رێژیمی ئ ــێ ــران لــــەو ســـــــەردەم‌دا نــیــشــان دەدەن کە ئێران خولیای گەیشتن بــە کــەربــەالی لــەســەردا بــوو نەک دوورخستنەوەی دەستدرێژییەکەی عــێــراق و بــە رەســمــی ناساندنی دەستدرێژیکەر لە ئاستی جیهاندا!
خومەینی و ستراتێژی: هــەر کەسایەتییەکی سیاسی کە شـــارەزای پێکهاتەی سیاسیی جیهان بێ باش دەزانێ کە گۆڕینی نەخشەی واڵتــان یان داگیرکردنی واڵتێک لە الیــەن واڵتێکی دیکەوە بــێ پشتیوانی ی ــان هەماهەنگیی یەکێک لــە زلهێزەکان بــە تایبەت ئەمریکا و رووسیە مەیسەل نابێ و ئەگەر بــەرژەوەنــدی زلهێزەکان بکەوێتە مەترسییەوە بە دەرکردنی بڕیارنامەیەک لە ئەنجومەنی ئاسایش بــۆ پاشەکشە بــە دەستدرێژیکەر تــەنــانــەت کەڵک لــە هێزی نیزامی وەردەگـــــرن ،هــەر ئــەوجــۆرەی لە هــێــرشــی عــێــراق بــۆســەر کــوەیــت بینرا! خومەینی هەر لە سەرەتای بــە دەس ــت ــەوە گــرتــنــی دەســــەاڵت، دروشمی ناردنەدەرەوەی شۆڕشی بــۆ جیهان دا و ش ــەڕی ئــێــران و عێراقی بە دەرفەتێک دەزان ــی بۆ دەستبەسەرداگرتنی واڵتی عێراق، جــیــا لـــەوەکـــە داخـــــوا ئیمکاناتی ئــابــووری ،نیزامی ،تەکنۆلۆژی و سیاسیی ئێران ئیمکانی داگیرکرانی عێراقی بە رێبەرانی ئێران دەدا یان نا ،دەبوایە خومەینی ئەم مەسەلەی تــاووتــوێ کــردبــا کــە دژکـــردەوەی واڵتانی جیهان و بە تایبەت ئەمریکا و یەکیەتیی سۆڤییەت و واڵتانی عــەرەبــی نــاوچــەکــە لــە بــەرامــبــەر نزیکبوونەوەی هێزەکانی ئێران لە بەغدا چ دەبێ ،بەداخەوە خومەینی نە خۆی توانا و زانستی لێکدانەوەی
ئــەم مــەســەالنــەی هــەبــوو و نــە بە قــســەی کــەســی دەکـــرد .بێگومان ئــەگــەر بــڕیــاربــوایــە ئــێــران سپای عــێــراق تێک‌بشکێنێ و لــە بــەغــدا نزیک بێتەوە ،لەگەڵ دەستێوەردان و دژکـــــــــردەوەی راس ــت ــەوخ ــۆی واڵتانی عەرەبی ناوچەکە بە تایبەت عــەرەبــســتــان رووبــــەڕوو دەب ــۆوە و تــەنــانــەت ئەمریکا و یەکیەتیی سۆڤییەتیش رێگەی داگیرکردنی بەغدایان بە ئێران نــەدەدا چونکە هاوسەنگیی ناوچەکە تێک دەچوو. تێگەیشتنی هــەڵــە و خەیاڵەکانی خومەینی بووە هۆی ئەوەی شەڕی ئێران و عێراق دوای عەمەلیاتی سەرکەوتوانەی بەیتولموقەدەس و پێشنیاری ئــاگــربــەس و دانــی غەرامەت لە الیەن واڵتانی عەرەب بــە ئــێــران بــۆ ٦ســاڵــی خوێناویی دیکە دێ ــژەی کێشا و سەرەنجام لە خراپترین دۆخ‌دا ئاگربڕ قەبووڵ بکا و بە وتەی خۆی جامی ژەهر بخواتەوە. ئەو نامەیە رایچلەکاند: دوای ئەوەی موحسین رەزایی ف ــەرم ــان ــدەی ســپــا لــە نــامــەیــەکــدا پــێــداویــســتــیــیــەکــانــی پــێــنــج ســاڵــی داهـــاتـــووی هــێــزە چــەکــدارەکــانــی بۆ تێکشکاندنی سپای عێراق بۆ خــومــەیــنــی نـــارد کــە ئـــەو نامەیە خومەینیی راچڵەکاند! داچڵەکینی ل٩
7
٣١ی خەرمانانی ٢٢ _ ١٣٩٤ی سێپتامربی ٢٠١٥
سیاسی
ژماره٦٦٤ :
رۆژنامەی
پێوەندی هەرێمی کوردستان و کۆماری ئیسالمی، داهاتووی بزووتنەوەی کورد لە رۆژهەاڵت
خالید حەسەنپوور پــاش ئـــەوەی رێــژیــمــی ســـەدام حوسێن لە ساڵی ٢٠٠٣دا بەهۆی هێرشی نیزامیی ئەمریکا رووخــا ،بۆشاییەکی ئەمنی و سیاسی کەم‌وێنە لە عێراق پێکهات .کۆماری ئیسالمیی ئێران کە پێشتر بۆ ئەگەرێکی ئەوتۆ خۆی ئامادە کردبوو، بــێ ســــێ‌ودوو ئــەو بـــارودۆخـــەی قــۆزتــەوە و هەوڵی‌دا هەرچی زیاتر نفوزی خۆی لەو واڵتەدا پەرەپێ‌بدا .هاتنە سەرکاری شیعەکان لە عێراق، ئەوەندەی دیکە یارمەتیدا بە نفوزی ئێران لەو واڵتەدا .ئامانجی کۆماری ئیسالمی کە پێکهێنانی پشتێنێکی ئەمنییەتی و پاراستنی تەواوییەتی ئەرزی خاکی عیراق بوو ،لە سااڵنی دواێیدا بە هۆی سیاسەتی الگیرانەی لە پێکهاتەی شیعە و قۆزتنەوەی و ئەو بارودۆخە لەالیەن داعشەوە، شکستی هێنا .کۆماری ئیسالمی کە لەکردەوەدا بۆی دەرکەوت دوو پێکهاتە سەرەکێکەی عێراق کە بریتین لە شێعە و سونی ،چیدیکە خەتی یەکتر ناخوێنەوە و هەتادێ زیاتر لێک دەترازێن ،هەوڵی خۆی چڕکردەوە سەر کورد وشیعە بۆ ئەوەی بتوانێ ئەمجار بەو دوو پێکهاتە هەرچۆنێک بێ یەکیەتیی خاکی عێراق بپارێزی .شایانی باسە کە لەنێوان ئەودوو پێکهاتەش‌دا ،زۆرترین قورسایی کــاری خــۆی خستەسەرکورد .چونکە لەالیەک شیعەکان لەژێر کاریگەری راستوخۆی رێژیی ئێران دان و لەالیەکی دیکەوە کورد تەنیا پێکهاتەی عێراقە کە مەیلی زیاتری بۆ جودابوونەوە لە عێراق تێدامەوجودە . لــەبــەر روونـــاکـــی ئـــەو راســتــیــیــە دایــــە کە ســتــراتــیــژی کــۆمــاری ئیسالمی ســەبــارەت بە هەرێمی کوردستان ،هێشتنەوە و مانەوەی ئەو هەرێمەیە بەهەر نرخێک لە چوارچیوەی عێراقدایە. بۆ بەدیهێنانی ئەو ئامانجەش لەالیەک لە ئاستی سەرانسەری عێراق‌دا کۆسپ و تەگەرە دەخاتە سەر رێگای حکوومەتی هەرێم ،بۆئەوەی هەرێم هەمیشە چاولەدەستی حکوومەتی ناوەندیی عێراق بمێنێتەوە ،لەالیەکی دیکەشەوە بەدەستێوەردان و هاتنە ناوکێشەی الیەنەسیاسیەکانی باشوور، هەوڵ دەدا لە کاتی هەستیاردا پێشی کۆدەنگی سیاسیی الیەنەکان لەسەر پرسە گرینگەکان بگرێ. ئامانجی لەوکارە ئەویە کە الیەنەکان بەکێشەکانی نێوخۆیەوە سەرقاڵبن و بیر لە جیابوونەوە لە عێراق نەکەنەوە .دیارە رەکەبەرایەتی توندوتیژ و لەمێژینەی الیەنە سەرەکیەکانی باشووری کوردستان هەمیشە فاکتۆرێکی لەباربووە بۆ بــردنــە پێشی سیاسەتەکانی رێژیمی ئــێــران و توانیوێەتی بەسوودی خۆی کەڵکیان لێوەرگرێ . کۆماری ئیسالمی کە بەردی بەرگری کورد و ع ــەرەب لــە سینگی خــۆی دەدا و بـــەردەوام فرمێسکی حەرامیان بۆ هەڵدەرێژی ،لەمەیدانی کــــردەوەدا نــە رێ ــزی لــە ئــێــرادەی عێراقیەکان بەگشتی گرتوە و نە بایەخی بۆ بیرورای گشتی کوردی باشوور داناوە .سیستەمی فیدڕالی کە لەیاسای بنەرەتی عێراق‌دا هاتوە و عێراقیەکان بە گشتی لەرێگای رێفراندۆمەوە پەسەندیان کردوە ،بەرەسمی نەناسیوە و دانی پێدا نەناوە .هەر لە درێــژەی ئەوسیاسەتەدا هیچکات ئەو هێما و هەیکەلەی کە پێی دەگوترێ «حکومەتی هەرێمی کوردستان» ،بەرەسمی نەناسیوە و بەشێوەیەکی راستگۆیانە دەگــەڵــی نەکەوتۆتە مامەلەوە .دامەزراندنی دووکۆنسولگەری ئەو رێژیمە لە سلێمانی و هەوڵێر ،بێجگە لــەوەی کە ئەو ئیدیعایە دەسەلمێنێ ،پــەردەش لەسەر نیازەکانی رێژیمی ئێران سەبارەت بەداهاتوو و چارەنووسی هەرێمی کوردستان الدەدا. ستراتیژی سیاسیی کــۆمــاری ئیسالمی لە عێراق بەگشتی و کوردستان بەتایبەتی ،پازدانە بەسەر شکڵ و فۆرمە فەرمیەکان کە لە یاسای بنەرەتی عێراق‌دا هاتوون .هەربۆیە ئەولەویەتی ســیــاســی کـــۆمـــاری ئــیــســامــی ل ــەب ــاش ــووری کــوردســتــان ،گرینگیدان و سەرمایەگوزارییە لەسەر ئەحزاب نەک حکوومەت .هەربۆیە پاش ئ ــەوەی لەساڵی ١٩٩٢دا حکوومەتی هەرێمی کوردستان بەدەنگی گشتی خەڵک هەڵبژێردرا،
چــاوەروان دەکرا کە پێوەندی کۆمای ئیسالمی دەگەڵ الیەنە سیاسییەکان ،جێگای خۆی بدا بە پێوەندی نێوان حکوومەتەکانی هەرێم و کۆماری ئیسالمی .بەاڵم بەپێچەوانە هەڵسوکەوتی الیەنە سیاسییەکانی هەرێم بەشێویەکی گەرموگورتر لەرابردوو دەگەڵ رێژیمی تاران بەردەوامبوو و هاتنە کایەی حکوومەتی هەرێم نەیتوانی سێبەر بخاتە سەر ئاستی پێوەندی الیەنە سیاسییەکانی باشوور دەگەڵ رێژیمی تاران .هۆکاری ئەوەش بۆخواست‌و ئیرادەی دووالیــەنــە ،واتــا کۆماری ئــیــســامــی و الیــەنــە ســیــاســیــیــەکــانــی بــاشــوور دەگــەرایــەوە ،کە یەکەمیان رەچــاوی ستراتیژی کۆماری ئیسالمی سەبارەت یەکپارچەیی خاکی عێراق ،دووهەمیان رەچاوی بەرژەوەندیی بااڵی حیزبی لەسەر بناغەی رەکەبەرایەتی سیاسی. هەربۆیە لەسەرەتای دامەزرانی حکوومەتی هەرێم ،پێوەندیی سیاسی ،ئابووری و تەنانەت کولتورییەکانی نێوان هەرێم و کۆماری ئیسالمی بە شێویەکی سەقەت و السەنگ لەدایک بوو. بەومانایە ئەوەندەی ئەوپیوەندییانە سوودیان بۆکۆماری ئیسالمی هەبوو ،یەک لەسەدی ئەوە،
بنەرەتی پڵۆرالیزمی سیاسی پێرەوی دەکات ،و لەالیەکی دیکەوە دەسەاڵتی حیزبی لەسەرووی پارڵمان و حکوومەتەویە ،یارمەتی زۆری داوە بــەو ناهاوسەنگیە سیاسییەی نــێــوان هەرێم و دەوڵەتانی دەوروبــەر بەتایبەت ئێران .ئەو ناتەباییە سیاسی و یاساییە دەورێکی تاقانەی داوە بەحیزب و دەستی ئاواڵە کردوە کە بەکەیفی خۆی ،نەک خەڵک دەگەڵ دەوروبــەری خۆی _ کە هەموویان بەدوای ئامانجێکی روونــەوەن _ مامەلە بکات . ئەزموونی هەڵچوون و داچوونی پێوەندیی الیــەنــە سیاسییەکانی بــاشــووری کــوردســتــان دەگەڵ کۆماری ئیسالمی ،دەریدەخا کە نەزەخت و زۆری جاروبارەی رێژیم بۆ سەرالیەن یان الیەنەکانی باشوور بۆ هەمیشە بەردەوام دەبێ و نە هەڵوێستی الیــەن یان الیەنەکانی کوردی باشوور بەرامبەر بەئێران هەتا سەر درێــژەی دەبــێ .گوشاری رێژیمی ئێران بۆسەر الیەنە ســیــاس ـی‌یــەکــان زۆرتــــر بــەمــەبــەســتــی ئیمتیاز وەرگ ــرت ــن لــەوالیــەنــانــەیــە کــە پــێــیــەی وایـــە لە سیاسەتی ئەو الیانداوە و لە بازنەی دەسەاڵتی
ئەو ناهاوسەنگییە سیاسییەی کە لە ئاکامی چۆنیەتی هەڵسوکەوتی الیەنە سیاسییەکانی باشووری کوردستان و کۆماری ئیسالمی هاتۆتەدی ،هەر بە تەنیا بە زیانی هەرێمی کوردستان نەشکاوەتەوە ،بەڵکوو بەزیانی جوواڵنەوەی کورد لە رۆژهەاڵتی کوردستانیش تەواو بووە خزمەتی هەرێمیان نەکردوە .لەبواری سیاسی و ئەمنییەتیەوە کە مەبەستی ئەو نووسراویە ،هەرێم لــەمــاوەی تەمەنی خــۆیــدا بەئەرکی سەرشانی کە بریتی‌یە لەسنوردارکردنی تێکۆسانی هێزە سیاسییەکانی رۆژهەاڵتی کوردستان هەستاوە و تــا ئێستا نەیهێشتوە لــەســەر سنوورەکانی هەرێمەوە مەترسێکی ئەوتۆ بۆ الیەنی ئێرانی پێک بێ .ئەو لە حالێکدایە کە الیەنی ئێرانی نەک هەر رێزی بەرامبەری لە هەرێم نەگرتوە ،تەنانەت لەرێگای جۆراوجۆرەوە ئەوەندەی بۆی کراوە دەستی لەکاروباری نێوخۆیی هەرێمش وەرداوە و ژانەسەری بۆ الیەنەکانی نێو دەسەاڵت دروس تکردوە. زۆر کەس و الیەنی سیاسی لە باشووری کــوردســتــان هــۆکــاری ئەوالسەنگیە سیاسی و دیپڵۆماتیکەی نێوان هەرێم و رێژێمی ئێران بۆ جــۆری حکوومەتی هەرێم کە سیستمێکی فیدڕالییە ،دەگــێــرنــەوە نــەک ســەربــەخــۆ .ئــەوە ئەگەرچی پرینسیپەن دروستە ،بەاڵم لەکردەوەدا دەرکەوتوە کە چوارچێوە و دەسەاڵتی هەرێمی کــوردســتــان زۆر جــارلــە نــاوچــەیــکــی فــیــدڕاڵ بەوالوەتر چــووە .حکوومەتی هەرێم لە گەڵێک پــرســی گرینگی وەک مــەســەلــەی شــەڕلــەگــەڵ داعش و ناردنی نەوت بۆدەرەوە ،تەنانەت وەک حکوومەتێکی ســەربــەخــۆش مامەلەی کــردوە. دونیای دەرەوەش ئەگەر بە رواڵەت وەک بەشێک لە عێراق دەروانێتە هەرێمی کوردستان ،بەاڵم لەکردەوەدا وەک دەوڵەتێکی سەربەخۆ دەگەڵ هەرێمی کوردستان هەڵسوکەوت دەکــات .لەو نیوەدا تەنیا دیواری هەرێم بۆئەو حکوومەتانەی کە بۆخۆیان خاوەنی پرسی کوردن کە کۆماری ئیسالمی یەک لەوانەیە ،زۆر نەوییە .بۆیە ئەوەی بۆتە هــۆی ئەویکە تــای تــــەراوزووی سیاسی نــێــوان هــەرێــم و ئــەو دەوڵــەتــانــەی کــە خــاوەن پرسی کوردن و یەک لەوان کۆماری ئیسالمی بە زیانی هەرێم بێتەخوارێ ،هەبوونی پێوەندی ن ــادروس ــت و نــاهــاوســەنــگ و هــەڵــســوکــەوتــی الیــەنــە سیاسییەکانی بــاشــووری کوردستانە. دیـــارە سیستەمی هەتا ئێستا شکڵ گرتووی هەرێم ،کە لەالیەک لە نیزامێکی پارڵمانی لەسەر
ئەو دەرچوون .بەاڵم ئەو زەخت و گوشارانە هەتا ئێستا نەگەیشتونەتە ئەو جێگایەی کە هەم الیەنی ئێرانی و هەم الیەنی کوردی پردی پاشەسەری خۆیان بەرامبەر بە یەکتر برووخێنن. ئەو ناهاوسەنگییە سیاسییەی کە لە ئاکامی چۆنیەتی هەڵسوکەوتی الیــەنــە سیاسییەکانی بــاشــووری کــوردســتــان و کــۆمــاری ئیسالمی هــاتــۆتــەدی ،هــەر بــە تەنیا بــە زیــانــی هەرێمی کــوردســتــان نــەشــکــاوەتــەوە ،بــەڵــکــوو بەزیانی جوواڵنەوەی کورد لە رۆژهەاڵتی کوردستانیش تەواو بووە .ئەگەر حکوومەتی هەرێم بەو ئاستە لە پێوەندییەکانی دەگــەڵ ئێران لــەو 23ساڵەدا نەهاتبایە ســەر گــۆرەپــانــی سیاسی ،فاکتۆرە نەرێنیەکانی نێوخۆیی جــوواڵنــەوەی کــورد لە رۆژهـــەاڵت ،هــەرچــەنــدەش کاریگەربان هێشتا نــەیــانــدەتــوانــی ببنە هــۆکــاری پاشەکشەیەکی لەم‌چەشنە کە زیاتر لە دوو دەیــەیــە بەرۆکی بــزووتــنــەوەی کــوردی ئــەو بەشەی گرتۆتەوە. ئەوەش دەمانگەیەنێتە ئەو ئاکامە کە جوواڵنەوەی ک ــورد لــە رۆژهــەاڵتــی کــوردســتــان بەگشتی و حیزبی دێموکراتی کوردستان بەتایبەتی ،لەنێوان دوورێیانێکدان .رێگای یەکەم ئەویە کە دڕیژە بە سیاسەتی هەتا ئێستامان بدین ،کەبە نرخی الوازبوونی جوواڵنەوەی کورد لە کوردستانی ئێران تەواو بووە و خواڵنەویە لە نێوو بازنەیکی داخراوو .رێگای دووهەم ئەویە کە لەسەر بناغەی رۆژهەاڵتتەوەری گیانێکی نوێ بە بەر بزوتونەوەی کــورد لــەو بــەش‌دا بکەینەوە و هەنگاوەکانمان بەکردەوە بۆ نێڵدانی کورەی خەبات و تێکۆشان توندوتیژتر بکەین .ئەگەر لێبراوین کە رێگای دووهــەم هەڵبژێرین ،بەسەرنجدان بە دیــاردەی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لەسەر نەخشەی سیاسی ،پێویستە لــەدەرفــەت و کەلەبەرەکانی نێوان هەرێم و کۆماری ئیسالمی بەباشی کەڵک کەڵک وەرگرین_ بەاڵم بەبێ ئــەوەی پشتی پێ ببەستین _ و بەرەبەرە وازلە مێتۆدە کۆنەکان بهێنین کە نرخی زۆریان بۆ جوواڵنەوەی کورد لە رۆژهەاڵت تێدەچێ .
ئۆپۆزیسیۆنی ئێستا و ئۆپۆزیسیۆنی جاران!
خالید محەممەدزادە
له ئێستا فۆرمێك له ئۆپۆزیسیون (كۆ و تــاك) شكڵی گرتووه ،ئه‌گه‌رچی وه‌ك ئۆپۆزیسیون ده‌رده‌كه‌وێ ،به‌اڵم كاركرد‌و كاریگه‌ریی ئۆپۆزیسیون بوونی روو به حكوومه‌ت‌و كۆمه‌ڵگا پێوه نیه ،ئه‌م فۆرمه لـه ئۆپۆزیسیون ئه‌گه‌رچی لـه كاركرد ئه‌وه‌نده خه‌ریكی ئیداره‌ی بنكه‌‌و باره‌گا‌و رێكخستنی ژیانی خۆیه‌تی ،به قه‌د ئه‌وه‌ش مه‌شغوڵی حــكــووم ـه‌ت‌و رێكخستنه‌وه‌ی
كۆمه‌ڵگا نیه. هه‌ر پێناسه‌یه‌كمان بۆ ئۆپۆزیسیۆنبوون هه‌بێ ،كه بێگۆمان سه‌ره‌تایی‌‌ترین پێناس هی الی ئێمه ریسواكردنی حكوومه‌ته، بێگۆمان هه‌ڵكوتانه سه‌ر كۆمه‌ڵگا‌و جیاوازییه‌كانی‌‌و چاالكییه‌كانی، كــاری ئۆپۆزیسیۆن نیه ،ئه‌ویش ئۆپۆزیسیونێك كه خوی تور دراوه‌تـــه ده‌رێــی كۆمه‌ڵگا‌و به پله‌ی یه‌كه‌م باجی سیستمێكی توتالیته‌ر ده‌دا ،نه‌ك كۆمه‌ڵگایه‌كی پڕ له جیاوازی. له بیرمان نه‌چێ ئه‌ركی هێزێكی ئۆپۆزیسیون له واڵتی ئێمه، ته‌نیا دژایه‌تی حكوومه‌ت نیه ،به‌ڵكوو ریكخستنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگاشه له سه‌ر بنه‌مای فۆرمێكی هاوبه‌ش له پێناو زیندوهێشتنه‌وه‌ی ،له گه‌ڵ ئ ـه‌وه‌ش نه‌ك له غیابی هێزیكی دژ به حكوومه‌ت ده‌ژیــن، ی نێوخۆیی‌‌و به‌ڵكوو ئه‌م ئۆپۆزیسیۆنه خه‌رێكه ده‌بێته ئۆپۆزیسیۆن رووبه‌رووبونه‌وه له گه‌ڵ ده‌س ـه‌اڵت بگوازێته‌وه بۆ رووب ـه‌روو بوونه‌و هی هه‌ر به‌رنامه‌یه‌ك له كۆمه‌ڵگا ئه‌و له گه‌لی نه‌بێ ،یا تێی دا به‌شدار نه‌بێ. ئه‌گه‌ر ئۆپۆزیسیون ناتوانێ ئه‌م حكوومه‌ته برووخێنێ ،ئه‌گه‌ر ئۆپۆزیسیۆن توانایی‌‌و مه‌جالی مانۆری ئـه‌وه‌ی نیه حكوومه‌ت بخاته سووچێكه‌وه ،خۆ ئه‌م ئه‌م ئۆپۆزیسیۆنه ده‌توانێ كار له سه‌ر دروستكردنی فۆرمێكی پڕ له چاالكی له كۆمه‌ڵگا بكات ،ته‌نانه‌ت با ئه‌و فه‌رزییه‌ش قبوڵ بكه‌ین كه ئه‌م هێزان ه هێزی دژبه‌ری كۆماری ئیسالمین ،بــه‌اڵم هێزی زیندووهێشتنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگا‌و هێزی پێراگه‌یشتن‌و ئیداره‌ی سیاسه‌ت له كۆمه‌ڵگا نین. ئیمه چــه‌نــده پێویستمان بــه هــێــزێــك هــه‌یــه ،حــكــوومـه‌ت برووخێنێ ،له‌وه زیاتریش پێویستمان به هێزێكه به‌ر به پرۆسه‌ی ئاسیمالسیۆنكردنی كۆمه‌ڵگا بگرێت له رێگای زیندووهێشتنه‌وه‌ی نه‌ك مرداركرنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگا به‌وه‌ی تا ئه‌م سیستمه هه‌بێ هیچ ناكرێت‌و ه ـه‌ر ك ـه‌س له ماڵی خــۆی دانیشێ .كۆمه‌ڵگایه‌ك كه چاالك نه‌بوو ،واته ئه‌م كۆمه‌ڵگایه هێزی چاالكی نیه .ناچاالكی ئۆپۆزیسیونی كــوردی نابێ بگوازرێته‌وه بۆ ناچاالكتركردنی كۆمه‌ڵگا ،كۆمه‌ڵگایه‌ك له چاالكی خرا ،ره‌وتی به‌ره‌و فه‌نا بوونی خێراتر ده‌پێوی‌‌و ئه‌وكاتیش ده‌بێ ئۆپۆزیسیۆن باجه‌كه‌ی بدات، وه‌ك چۆن هێزه‌كانی ئێمه چه‌نده باجی هه‌ڵه‌كانی خۆیان ده‌ده‌ن، به قه‌د ئه‌وه‌ش باجی كۆمه‌ڵگایه‌كی ناكاراش ده‌ده‌ن! هێزێك ده‌یه‌وێ به ده‌سه‌اڵت بگات ،هێزیك ده‌یه‌وێ سیستمی سیاسی بروخێنێ ،پێش هه‌موو هه‌نگاوێك ده‌بێ له نێو كۆمه‌ڵگا بوونی هه‌یه‌‌و ئه‌و متمانه له كۆمه‌ڵگا دروست بكات كه چه‌ترێكه بۆ پاراستنی یان ،نه‌ك مه‌قه‌سیك بۆ هه‌ڵپاچینی جیاوازییه‌كانیان. ل ـه ئێستادا هیچ جــیــاوازیــیـه‌ك نــاتــوانـێ مه‌ترسی بــۆ سه‌ر ئۆپۆزیسیونی كـــوردی دروســـت بــكــات ،بـه‌ڵــكــوو فــره‌ده‌نــگــی‌‌و فره‌پیكهاته‌یی‌‌و زیــاد لـه چاالكییه‌ك ،به‌شێك لـه ئامانجه‌كانی ئۆپۆزیسیونی دورخراوه جێبه‌جێ ده‌كات. ئیمه ته‌نیا له نه‌بوونی ئۆپۆزیسیونێكی كارا روو به حكوومه‌ت ره‌نج نابه‌ین ،به‌ڵكوو له بوونی ئۆپۆزیسیونیك ره‌نج ده‌به‌ین كه خۆی به خاوه‌نی ئه‌م كۆمه‌ڵگایه نازانێ‌‌و روو به كۆمه‌لگا نه‌ك هه‌ڵگری هیچ دیسكۆرس‌و به‌رنامه‌یه‌ك نیه ،به‌ڵكوو له رێگای به‌شێك له ئه‌ندامان‌و تریبونه‌كانی سێبه‌ریه‌وه په‌الماری كۆی چاالكییه‌كانی نێو كۆمه‌ڵگا ده‌دات‌و هه‌ر زوو مۆركی حكوومه‌تی بــوون‌و جاشبوون ب ـه‌م چاالكیانه ده‌به‌خشیته‌وه‌و وه‌ك چۆن حكوومه‌تیش مۆركی دژه شۆرش له‌م چاالكیانه‌‌و چاالكوانانی ده‌دات! ئه‌و گۆته‌یه‌ی كه له‌م سیستمه هیچ ناكرێت ،ئه‌وه‌ی كه حكوومه‌ت دژبه‌رانی كیش مات كردوه ،هۆكار نیه بۆ ئه‌وه‌ی هیچ نه‌كه‌ی‌‌و ئه‌وانه‌شی به ئۆمیدی گۆڕان ،ده‌جولێن نه ده‌یانه‌وێ مه‌شروعییه‌ت به‌م سیستمه بده‌ن‌و نه به‌شێكن له حكوومه‌تیش ،ناكرێت كۆی كۆمه‌ڵگاش له چاوی سیستمه‌وه سه‌یر بكه‌ی ،چون به سیستم بێ وا پیشان ده‌دات كۆی كۆمه‌ڵگای له گه‌ڵه‌‌و ئه‌مه‌ش هه‌مان ئه‌و وێنه‌یه كه ئۆپۆزیسیونی پێ فریوێندراوه. نائۆمیدی له گۆڕینی سیستم‌و نه‌بوونی چاالكی ،نابێ ته‌بدیل بێ به نائۆمیدی باڵوكردنه‌وه روو به كۆمه‌لگا‌و هه‌ڵشاخان به رووی ئه‌م وزه‌یه ده‌یه‌وێ به سه‌همی خوی ته‌عبیر له‌م كۆمه‌ڵگایه بكات .ئه‌مه‌ی ئه‌م فۆرمه له ئۆپۆزیسیون ده‌یكات نه متمانه‌بوون به تواناكان‌و سوودوه‌رگرتن له هه‌موو زه‌رفییه‌ته‌كانیه‌تی‌‌و نه گێرانه‌و هی متمانه‌یه به كۆمه‌ڵگا كه ده‌كرێت بێ ده‌نگ نه‌بن. باشتر وایـه حیزبی كــوردی ئامۆژگاری ئه‌ندامانی بكات كه په‌الماردان بۆ سه‌ر چاالكییه‌كانی كۆمه‌ڵگا‌و چاالكوانانی بگوازنه‌وه بۆ په‌الماردانی سیستمیك كه ده‌یــه‌وێ كۆمه‌ڵگای قه‌برستانی له كوردستان به‌رهه‌م بهینێ‌‌و ئه‌ركی ئه‌م هیزانه‌یه كه فه‌زای گۆرستانی بگۆڕنه‌وه به فـه‌زای مانه‌وه‌و به‌ره‌نگاروبونه‌وه‌‌و به زیندووهێشتنه‌وه‌ی كۆی چاالكیه‌كان له‌م قوناغه له پێناو پاراستنی هه‌مووان.
6
٣١ی خەرمانانی ٢٢ _ ١٣٩٤ی سێپتامربی ٢٠١٥
سیاسی
ژماره٦٦٤ :
رۆژنامەی
پەروەردەی سەقەت ،لە ژێر دەسەاڵتی سەقەتدا بە بیانووی دەسپێکی ساڵێکی نوێی خوێندن
تەهای رەحیمی کۆمه‌ڵگه مرۆییه‌کان هه‌موو ساڵێک ده‌گــه‌ڵ لێدرانی زه‌نگی قــوتــابــخــان ـه و خــوێــنــدنــگ ـه‌کــان، خوێنێکی گه‌ش و گه‌رم به ده‌ماری گه‌شه‌ی کۆمه‌ڵگه و داهــاتــووی خــۆیــانــدا ده‌گ ــێ ــڕن ،تــه‌زوویــه‌ک کــه ئــه‌گــه‌ر بــه پــێــی پرنسیپی دروســت زانستی و تاقیکراوه، بــه‌رۆژ بکرێته‌وه ،جه‌سته‌یه‌کی گه‌ش و روومەتێکی رووســوور بــۆ داه ــات ــووی کۆمه‌ڵگه بنیات ده‌نێ .هه‌ر بۆیه هه‌موو کۆمه‌ڵگه مرۆییه‌کان ،بـه‌رده‌وام له هه‌وڵی داڕش ــت ــن و بـــه‌رۆژکـــردنـــه‌وه‌ی بەر‌نامه و پروگرامی خوێندنن و واڵتانی جۆراوجۆر و به تایبه‌ت پــێــشــک ـه‌وتــوو ،ب ـێ‌پــســان ـه‌وه به قرتاندنی هه‌ڵه‌وپه‌ڵه‌کانی سیستمی پــــــــــه‌روه‌رده و چــــاره‌ســــه‌ری کێشه و ئارێشە و کــردن ـه‌وه‌ی گــرێــوگــۆڵــی ســیــســتــمـه‌کــەوە‌ن و هه‌موو ساڵێک ده‌گه‌ڵ ده‌ستپێک و ک ــۆت ــایــی‌ه ــات ــن ــی خ ــوێ ــن ــدن، که‌سانێکی شــاره‌زا و ناوه‌ند و دامـــه‌زراوی جــۆراوجــۆر کــار له ســه‌ر چۆنێتی به‌که‌ڵکهاتوویی سیستمی په‌روه‌رده و گونجاوی و نـــه‌گـــونـــجـــاوی بـــه‌رنـــامـــه و پــرۆگــرامــه‌کــانــی ده‌کـــــه‌ن و به هه‌ڵسه‌نگاندنی ئاکام و ئاستی گه‌یاندنی زانیاری و مه‌عریفه به نــەوە یەک له داوای یه‌که‌کانی کــۆمـه‌ڵــگـه ،ب ـه گشتی سیستمی ئاریایی له مه‌حه‌ک ده‌ن. ئیرانیش وه‌ک کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی مرۆیی ،که خاوه‌ن حه‌شیمه‌تیکی به‌رچاو و گه‌نجه ،ده‌سه‌اڵتدارانی واڵتی خه‌ریک هه‌ڵه‌وپه‌ڵه برینن له سیستمی پەروەردەییەکەیدا!؟ ب ـه‌اڵم به پێچه‌وانه‌ی گشت دنیا و کــۆم ـه‌ڵــگ ـه‌ی جــیــهــانــی .دی ــاره ده‌بــێ ئه‌مه‌ش له‌به‌رچاو بێ که هه‌رکام له واڵتان فه‌لسه‌فه‌یه‌کی دیاریکراوی په‌روه‌ده‌یی بۆخۆی هه‌یه .بۆ وێنه واڵتانی ئوروپایی، ئه‌مریکا و ...فه‌لسه‌فه‌ی خوێندنیان بنیاتنانی واڵت و کۆمه‌ڵه‌یه‌کی دێــمــوکــڕاتــیــکــە ،واڵتــێــکــی وه‌ک کۆریای باکوور ئامانجی بنیاتنانی کــۆمـه‌ڵــگـه‌یــی میلیتاریستییه و فه‌لسه‌فه‌ی خوێندنی له سه‌ر ئه‌م بابه‌ت ده‌خولێته‌وه. هـ ـه‌ر بــۆی ـه ئــێــرانــی ب ـه‌نــاوی ئــیــســامــیــش ،لـــه پـ ـه‌ن ــا شـــه‌رع و ئــایــیــن ـه‌وه ،ه ـه‌وڵــی بنیاتنانی کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی ئایینی چه‌قبه‌ستوو و به‌تایبه‌تیش ئایدیۆلۆژیک ده‌دا؛ ئایدیۆلۆژییەک که بە ئاراسته‌ی ویست و داخوازی ده‌سه‌اڵتدارانه. ه ـه‌ر ل ـه‌س ـه‌ره‌تــای دام ـه‌زرانــدنــی
کــــۆمــــاری ئــیــســامــیــیــه‌وه کـ ه به‌رهه‌می به تااڵن بردنی شۆڕشی گه‌النی ئێران بوو ،ده‌سه‌اڵتداره تئوکراته‌کانی کۆماری ئیسالمی ده‌ستیان کــردن بـه ده‌ستکاری سیستمی خــوێــنــدن و جــۆرێــک پاکسازی وان ـه و مامۆستایانی خوێندنگه و زانکۆکان و له ژێر نــاوی «شۆرشی فه‌رهه‌نگی»دا سیستمی سه‌قه‌تی خوێندنیان له‌و واڵته هێنده‌ی دیکه سه‌قه‌تتر کرد .ده‌گـه‌ڵ بــه‌رده‌وام بوون له سەقەتکردنی خوێندن له ژێر ئه‌و ن ــاوه‌دا که هـه‌ر سـه‌رده‌مـه و به چه‌شنێک ،سیستمی په‌روه‌رده‌ی خسته به‌ر تیڤی هه‌ڵپاچ و داپاچ، سیستمی پــــه‌روه‌رده بـــه‌رده‌وام دەســتــەویــەخــی ده‌یــــان کێشه‌ی دیــکــه بـــــووە .ســــــه‌ره‌ڕای تــاک زمانه بوونی خوێندن ل ه ئێران،
خوێندن به زمانی زگماکی کراو ه و به‌نده‌کانی 15و 19ی قانوونی ب ــنــه‌ڕه‌ت ــی بــــاس لــــه‌وه ده‌کــــەن نه‌ته‌وه جــۆراوجــۆره‌کــان له پاڵ زمــانــی فــارســیــی ـه‌وه ک ـه زمــانــی فه‌ڕمی واڵته ،ده‌توانن به زمانی زگماکی خۆیان بخوێنن ،به‌اڵم ئه‌وه بۆ زیاتر لە سێ دەیە دەچێ ئــەو بــەنــدەی قانوونی بنەڕەتی بــە هــەڵــواســراوی م ــاوەت ــەوە و دەوڵەتە یەک لە دوای یەکەکانی رێژیم گوێی خۆیان لێ‌خەواندوە، ئـــــەوە لـــه کــاتــێــکــدایــه کـــه بە گوێرەی هەموو قانوون و مافی مــرۆڤ و لێکۆڵینەوە زانستی و مەیدانییەکان ،خوێندن به زمانی زگماکی یه‌کێکە لە هۆکاره‌کانی ســــه‌رکــــه‌وتــــوویــــی ســیــســتــمــی په‌روه‌رده و ،فێرخوازی به زمانی زگماکی خــۆی باشتر ده‌تــوانــێ
ئــاســت ـه‌کــانــی ســه‌ره‌ت ــای ــی هـه‌تــا زانــکــۆ خــۆڕایــی و ت ـه‌نــان ـه‌ت له واڵتــی پێشکه‌وتوو زۆره‌ملییه. زۆره‌ملی بوون به‌و مانایه‌ی ئه‌و کۆمه‌ڵگه‌یانە نــایــانـه‌وێ ب ـه‌ره‌ی دواڕۆژی ــان نه‌خوێنده‌وار بێ و، بەڵکو ئــەوان ئــاواتــی نه‌وه‌یه‌کی خــوێــنــدەوار و تــێــکــنــۆکــرات بۆ داهاتووی خۆیان ده‌خوازن ،هه‌تا کۆمه‌ڵگه‌یه‌ک ســاخ و سه‌لیم و پێشکه‌وتوو بنیات بنێن .بـه‌اڵم له سیستمی خوێندنی کۆماری ئیسالمیدا ســااڵن ـه ب ـه ده‌یـــان و سه‌دان و بگره زیاتریش منداڵی هــه‌ژار و نــه‌دار به هــۆی خه‌رج و تێچووی خوێندن له واڵتیک کـه بـه هــۆی سیاسه‌تی چەوتی ده‌سه‌اڵتدارانییه‌و ه تووشی ده‌یان گه‌مارۆ بووته‌وە و ،دواجاریش ئـــه‌و گ ـه‌مــارۆیــان ـه تـه‌نــگــیــان به
کاره‌ساتی سووتان و داته‌پین و رووخانی بینا و قوتابی و خوێندنه‌کان ل ه ئێران و ب ه تایبه‌ت ناوچ ه بێبه‌شه‌کانی وه‌ک کوردستان و بلوچستان ،به‌ڵگه‌یه‌کن بۆ بێ‌به‌رنامه‌یی و بەهێند نه‌گرتنی سیستمی په‌روه‌رده‌یی و به‌تایبه‌ت گرینگی نه‌دان به‌و ناوچانه‌ی خه‌ڵکه‌که‌یان ب ه نامه‌حره‌م ده‌بیندرێن کـه واڵتانێکی فــره نـه‌تـه‌وه‌یـه و ئه‌وه‌ش راشکاوانە پێشێلکردنی س ـه‌ره‌تــای ـی‌تــریــن مــافــی مــرۆڤ ـه، کــۆمـه‌ڵــگـه‌ی ئیسالمی ب ـه هــۆی سـه‌رقــاڵــبــوون ب ـه ده‌ســتــوەردان له واڵتانی ناوچه و دابینکردنی چــه‌ک و جبه‌خانه و ملمالنیی بێ جێی دەگەڵ هێندێک واڵت و خۆشکردنی ئاگری شه‌ڕی ئایینی و ئایینزایی ،ناپڕژینه بواره‌کانی دیــکـه‌ی ژیــانــی کۆمه‌ڵگه و هه‌ر بــۆی ـه سیستمی پـــــه‌روه‌رده که ده‌بێ زیاترین گرینگی پێ بدرێ ل ـه بـــاری رێــوشــوێــن و دابینی پێداویستییەوە ،نه‌ک هه‌ر پشتگۆی خـــــراوه ،ب ـه‌ڵــکــو بــه ئــاراســت ـه‌ی بــیــر و هـــزری پــاوانــخــوازانــه‌ی ده‌ســه‌اڵتــه‌وه هه‌نگاو ده‌ن ــێ ،که نــه‌ک بـــه‌ره‌و پــێــشـه‌وه‌یــه؛ به‌ڵکو پێ‌کوته و تە‌نانه‌ت پاشڤه‌ڕۆییشه. ئه‌گه‌رچی له قانوونی بنه‌ڕه‌تی کــۆمــاری ئیسالمیدا ئــامــاژه به
فێری زانست و زانــیــاری بێ و ئاسانتر رێگه بـه‌ره‌و مه‌عریفه‌ی دیاریکراو ببرێ ،که دیــاره ئه‌م بابه‌ته خۆی هه‌ڵگری نووسینێکی دوورودرێژه. کــــاره‌ســــاتــــی ســــووتــــان و داتــه‌پــیــن و رووخـــانـــی بــیــنــا و قوتابی و خوێندنه‌کان له ئێران و به تایبه‌ت ناوچه بێبه‌شه‌کانی وه‌ک کوردستان و بلوچستان، ب ـه‌ڵــگ ـه‌ی ـه‌کــن بــۆ ب ـێ‌ب ـه‌رنــام ـه‌یــی و بــەهــێــنــد نـه‌گــرتــنــی سیستمی په‌روه‌رده‌یی و به‌تایبه‌ت گرینگی نه‌دان به‌و ناوچانه‌ی خه‌ڵکه‌که‌یان بـــه نـــامـــه‌حـــره‌م ده‌ب ــی ــن ــدرێ ــن، کــاره‌ســاتــی شیناوێ یه‌کێک له به‌رچاوترینی ئ ـه‌م کاره‌ساتانه بوو که له‌م چه‌ند ساڵه‌ی دواییدا، سووتانی به ده‌یان منداڵی کوردی له پیرانشار لێکه‌وته‌وه. خوێندن لـه هـه‌مــوو واڵتانی دنــیــا ،بــه تــایــب ـه‌ت خــوێــنــدن له
خه‌ڵک هەڵچنیوه ،بێبه‌ش ده‌بن و ه ـه‌روا به‌کرچۆکاڵی ده‌خرێنه بازاری کاره‌وه. ســــــه‌ره‌ڕای ئـــه‌و کــێــشــانـه‌ی بــاس کـــران و ب ـه ده‌یـــان کێشه دیـــکـــەش ،کـــۆمـــاری ئیسالمی خــۆی تــەگــەرە بــۆ خوێندنی بۆ ئـه‌و که‌سانه دروســت ده‌کــا ،که جیابیرن و بـه ئــاراســتـه‌ی هزر و بیری دڵــخــوازی پاوانخوازان تێنافکرن ،له سه‌ردەمی ده‌وڵه‌تی ئه‌حمه‌دینژاد ب ـه ســـه‌دان که‌س ل ـه زانــکــۆ و خــوێــنــدنــگـه‌کــان به بیانووی جۆراوجۆر ده‌رکران و به هه‌زاران مامۆستا و خوێندکار نــه‌ک هــه‌ر ل ـه خــوێــنــدن بێبه‌ش کــران به‌ڵکوو واڵتیان جێهێشت و س ـه‌ره‌کــیــتــریــن ســه‌رمــایــه‌ی واڵت ،رێگه‌ی ئــاوه‌دان کردنه‌وه و پێشخستنی هه‌نده‌رانیان گرته به‌ر.
نیگه‌ران ل ه نۆڕماڵیزاسیۆن کــۆمــاری ئیسالمی لـ ه ئاکامی شــۆڕشــی 1357 دا هاتۆت ه سه‌رکار .هه‌رچه‌ند نزیک ب ه 37ساڵ ل ه ته‌مه‌نی ئه‌و سیستم ه تێپه‌ڕیو ه به‌اڵم هێشتا له حاڵه‌تی «شۆڕشگێڕیی» نه‌هاتۆت ه ده‌ر و وه‌ک سیستمێکی باو و ئاسایی مامه‌ڵ ه له‌گه‌ڵ بواری نێوخۆیی و دنیای ده‌ره‌وه ناکا .النیکه‌م به‌شێکی به‌هێزی نیو سیستم حه‌سه‌ن شێخانی پێداگریی ل ه سه‌ر به‌رده‌وامیی شۆڕش و پاراستنی رۆحی شۆڕشگێڕیی(بیخوێننه‌و ه توندڕه‌وی) ده‌کا. دوای رێککه‌وتنی ڤییه‌ن باڵی ئوسوولگه‌را نیگه‌رانی ئه‌وه‌ن ک ه ئه‌مریکا ل ه وه بیه‌وێ جێ پێیه‌ک ل ه ئێران دا په‌یدا بکا و دواجار رێگه‌ی ئه‌و رێککه‌وتنه ئه‌و رێککه‌وتنه ببێت ه پردێک بۆ ئاسایی بوونه‌وه‌ی پێوه‌ندییه‌کانی نێوان ئێران و ئه‌مریکا .ل ه سه‌ره‌تای هاتن ه سه‌ر کاری کۆماری ئیسالمییه‌و ه دژایه‌تی کردنی ئه‌مریکا به‌شێک له گوتاری ئه‌و رێژیم ه پێک دێنێ .دژایه‌تی کردنێک ک ه بۆت ه سه‌مبولی شۆڕشگێڕ بــوون و وه‌فــادار بــوون ب ه ئارمانجه‌کانی شۆڕش. ل ـ ه روانــگ ـه‌ی بـه‌شــی ئه‌منییه‌تی-نیزامی و ره‌وتـــی ئــوســوولــگـه‌رای توندئاژۆو ه رێککه‌وتنی ڤییه‌ن به‌شێک ه ل ه پازێلی ئیستراتیژیی ئه‌مریکا بۆ په‌یدا کردنی جێ پێیه‌ک ل ه ئێران دا .له‌و روانگه‌و ه ئه‌مریکا ده‌ی ـه‌وێ ل ه سه‌ر هاوکێش ه سیاسییه‌کانی نێوخۆی ئێران کاریگه‌ریی دانێ و ره‌فتاری سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئێران بگۆڕێ و ل ه درێژماوه‌دا ئه‌و گۆڕینی ره‌فتار ه بکا ب ه گۆڕینی پێکهاته‌ی کۆماری ئیسالمی .حه‌مید ره‌زا موقه‌دده‌م فه‌ر، راوێژکاری فه‌رهه‌نگی سپای پاسدارن ل ه وتاردانی پێش خوتبه‌کانی نوێژی هه‌ینی تاران ،ده‌ڵێ :ئه‌و که‌سانه‌ی دوای رێککه‌وتن خوازیاری پێوه‌ندیی له‌گه‌ڵ ئه‌مریکان ،ل ه موجاهیدینی خه‌ڵق مه‌ترسیدارترن و ئه‌و ئامانج ه ب ه گوته‌ی وی ،الواز کردنی بــواری به‌ڕێوه‌به‌ریی کۆماری ئیسالمی ب ه مه‌به‌ستی روخاندنیه‌تی .ئه‌و هه‌روه‌ها ده‌ڵێ :دوژمن ده‌یه‌وێ ئه‌و گریمانه‌ی ه جێ بخا ک ه ب ه وتووێژ پرسی ناوکی چاره‌سه‌ر بوو ،که‌وات ه ده‌کــرێ ب ه وتووێژ پرسه‌کانی دیکه‌ش چاره‌سه‌ر بکرێن .ب ه گوته‌ی وی هه‌ر که‌س وا بیر بکاته‌و ه ئه‌و ه رێگه‌ی نفووزی دوژمن ده‌کاته‌وه(قسه‌کانی موقه‌دده‌م فه‌ر ته‌واو) .ئه‌گه‌ر سه‌رنجی راگه‌یه‌نه‌کانی سه‌ر ب ه ئوسوولگه‌راکان بده‌ین بۆمان ده‌رده‌که‌وێ ک ه کلیل وشه‌ی وتار و لێکدانه‌وه‌کانیان ،هۆشداری دان ه سه‌باره‌ت ب ه نفووزی سیاسی و فه‌رهه‌نگی و ئابووریی رۆژئاوا و ب ه تایبه‌ت ئه‌مریکا ل ه ئێران دا .رۆژنامه‌ی که‌یهان ده‌ڵێ :ئامانجی سه‌ره‌کیی ئه‌مریکا ل ه رێککه‌وتنی ڤییه‌ن ،گۆڕینی ئێرانی ئینقالبیه .سادقی الریجانی ده‌ڵێ :ئامانجی ئه‌مریکا کردنه‌وه‌ی ده‌رگایه‌ک ه بۆ نفووز ل ه ئێران دا و هاتن ه سه‌ر کاری هێزگه‌لێک ه ک ه نێوانیان له‌گه‌ڵ ئینقالب نیه .خامنه‌یی ل ه دوو مانگی رابردوودا چه‌ندین جار ل ه بــاره‌ی مه‌ترسی نفووزی ئه‌مریکا و ئ ـه‌وه‌ی ک ه دوژمن ده‌یه‌وێ ل ه رێگه‌ی به‌رجام و وتووێژه‌و ه جێ پێیه‌ک ل ه ئێران دا په‌یدا بکا، وریایی داوه .هۆکاری ئه‌و قه‌بار ه گه‌وره‌ی ه ل ه وریایی دان سه‌باره‌ت ب ه نفووزی ئه‌مریکا ل ه ئێران دا چیه؟ خۆ رێککه‌وتنی ڤییه‌ن ل ه سه‌ر پرسی دیاریکراوی ناوکی کراوه! ل ه وه‌اڵمی ئه‌وپرسیاره‌دا ده‌کرێ ئه‌و خوێندنه‌وان ه بخرێنه روو: )1النیکه‌م به‌شگه‌لێکی به‌هێزی نێو سیستم ه ئیدئۆلۆژیکه‌کان ترسیان له‌وه‌ی ه که هه‌ر چه‌شن ه کاڵ بوونه‌وه‌ی بیروباوه‌ڕ ه دوگمه‌کان ببێت ه هۆی داڕوخانی سیستم .ناوکی سه‌ره‌کی هێز ل ه کۆماری ئیسالمیدا پێی وای ه ک ه الواز بوونی بیروباوه‌ڕ ه شۆڕشگێڕییه‌کان به‌ستێنی نفووزی ئه‌مریکا و داسه‌پاندنی خواسته‌کانی ئاماد ه ده‌کا .ئه‌وان ده‌ڵێن نفووزی ئێران ل ه رۆژهه‌اڵتی نێوه‌ڕاست دا بۆ ئه‌و رۆحی ئینقالبیگه‌ریی ه ده‌گه‌ڕێته‌و ه ک ه «ره‌وتـــی نیفاق و پێداچوونه‌وه‌خواز»(بیخوێننه‌و ه بــه‌ره‌ی ده‌واڵت و ریفۆرمخواز) به توندئاژۆیی ل ه قه‌ڵه‌می ده‌دا و هێرشی ده‌کات ه سه‌ر. )2کۆماری ئیسالمی ل ه رێککه‌وتنی ڤییه‌ن دا پاشه‌کشه‌یه‌کی زۆری کردوو ه و ده‌یانه‌وێ ب ه ده‌مه‌زه‌رد کردنه‌و ه و توند کردنه‌وه‌ی گوتاریی، هاوسه‌نگی دروست بکه‌ن .له‌و روانگه‌و ه ئه‌گه‌ر پاشه‌کش ه کردن ل ه بواری ناوکی دا له‌گه‌ڵ کاڵبوونه‌وه‌ی گوتاریی ئاوێت ه بێ ،له‌وانه‌ی ه وه‌ک الوازیی رێژیم لێک بدرێته‌وه و هه‌ندێک پێشهاتی نه‌خوازراوی لێ بکه‌وێته‌وه. )3پێداگریی ل ه سه‌ر دژایه‌تیی له‌گه‌ڵ ئه‌مریکا بۆ داهاتووبینی و ل ه به‌رچاو گرتنی سیناریۆ ناڕوونه‌کان ده‌گه‌ڕێته‌وه .ئه‌گه‌ر هاتوو جێبه‌جێ بوونی رێککه‌وتنی ڤییه‌ن له‌گه‌ڵ کۆسپ به‌روڕوو بوو ،کۆماری ئیسالمی قاوغی ئیدئۆلۆژیک و شۆڕشگێڕیی خۆی پاراستبێ و ب ه پشت به‌ستن به‌و ه درێژه ب ه ژیانی خۆی بدا. )4خامنه‌یی وه‌ک که‌سایه‌تییه‌کی حقووقی ده‌ره‌نجامی کێشمه‌کێشی باند و هێزگه‌لی نێو سیستمه و قسه‌کانیشی نوێنه‌رایه‌تی ناوکی سه‌ره‌کی ده‌سه‌اڵت ل ه ئێران دا ده‌کا .ئێستا ک ه به‌شگه‌لی توندئاژۆ نه‌یانتوانی رێگ ه ل ه رێککه‌وتنی ناوکی بگرن ،ده‌یانه‌وێ ب ه پێداگریی گوتاریی ،قه‌ره‌بووی ناکامیی خۆیان بکه‌نه‌وه. )5راســتــیــی تــونــدئــاژۆ خــوێــنــدنـه‌وه‌گـه‌لــێــک بــۆ بــه‌رجــام ده‌کــــه‌ن ک ه ده‌ره‌تانی که‌ڵک وه‌رگرتنی سیاسی ل ه به‌رجام ل ه الیه‌ن به‌ره‌ی ده‌وڵه‌ت و رێفۆرمخوازه‌وه ،له به‌ره‌به‌ری هه‌ڵبژاردنه‌کانی مانگی ره‌شه‌مه‌دا ،که‌م بکه‌نه‌وه .ئه‌وان خۆیان به پابه‌ندی پره‌نسیپه‌کانی شۆڕش ده‌زانن و هه‌ر چه‌شن ه هه‌وڵدانێک بۆ که‌م بوونه‌وه‌ی گرژییه‌کان له‌گه‌ڵ ئه‌مریکا و وتووێژی گشتگیر له‌گه‌ڵ ئه‌مریکا وه‌ک رێگه‌خۆشکه‌ری ته‌سلیم بوون له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و واڵتـه‌دا لێک ده‌ده‌ن ـه‌وه .راستیی توندئاژۆ ب ه نیگه‌رانییه‌و ه چاو ل ه هاتنی وه‌فدگه‌لی سیاسی-بازرگانی ئورووپایی بۆ ئێران ده‌کا و ب ه جاده‌خۆشکه‌ری نفووزی ئه‌مریکای ده‌زانێ. کێشه‌ک ه ئه‌وه‌ی ه ک ه ره‌وتی توندئاژۆ و نیزامی-ئه‌منییه‌تیی نێو سیستم ل ه سه‌ر به‌رده‌وامیی شۆڕش و رۆح و دوگما شۆڕشگێڕییه‌کان پێداگریی ده‌کا و وه‌ک خاڵی جیاواز و به‌هێزی سیستمی ده‌بینێ .ل ه حاڵێک دا ره‌وتی به‌رامبه‌ر خوازیاری هاوئاهه‌نگ کردنی ده‌وڵه‌ت و سیستم ه له‌گه‌ڵ سیاسه‌ت ه باوه‌کانی جیهانی .ده‌وڵه‌تێکی نۆڕمال ک ه له‌گه‌ڵ سیستمی نێونه‌ته‌وه‌یی ئاشتی بکا و ب ه گرتنه‌به‌ری گوتاری ژێئۆئیکۆنۆمیک کار بۆ ئاسووده‌یی و خوشبژێویی خه‌ڵکی خۆی بکا .نۆڕماڵیزاسیۆنێک ک ه ره‌وتی توندئاژۆ ب ه کۆتایی ئینقالب و ب ه کۆدی روخانی سیستمی له قه‌ڵه‌م ده‌دا.
5
٣١ی خەرمانانی ٢٢ _ ١٣٩٤ی سێپتامربی ٢٠١٥
سیاسی
ژماره٦٦٤ :
رۆژنامەی
کۆڕەوی کۆچبەران بەرەو ڕۆژاوا و پرسیارێکی جیددی! قادر وریا دیـــاردەی کۆچکردنی مرۆڤەکان بە گشتی و بە تایبەتی الوەکــان لە واڵتانی جیهانی سێهەم و بە تایبەتی واڵت ــان ــی ڕۆژهـــەاڵتـــی نــێــوەڕاســت و ئاسیایی بۆ ئورووپا و بە گشتی ڕۆژاوا، نە شتێکی نوێیە و نە تایبەتە بە چەند واڵتێک .هۆیەکانی ئــەم کۆچکردنەش زیاتر لە یەک و دوانن .بەاڵم هۆیەک کە وای کردوە لەم چەند ساڵەی دوایی دا خەڵکی هێندێک واڵت بــە شێوەی کۆڕەو لە واڵتەکەیان ڕابکەن و ڕێگای واڵتانی رۆژاوایــی بگرنە بــەر ،شەڕی نــێــوخــۆیــیــە .شـــەڕی نــێــوان دەوڵــەتــی سوورییە و خەڵکەکەی و ،شەڕی تاقمی دڕنــدەی داعــش لە گەڵ گرووپەکانی دیکە و لە گەڵ دەوڵەتی ئەو واڵتە ،وای کــردوە سوورییە ببێتە جەهەننەمێک بۆ خەڵکەکەی .لە الیەکی دیکە داعش هەر هەڕەشە بۆ سەر خەڵکی سووریە نــەبــووە بەڵکوو بــووە بــە هــەڕەشــە و مەترسی بۆ سەر بەشێکی گــەورە لە خەڵکی عێراقیش .خەڵکی کوردستانیش چ لــە خــــۆراوای نیشتمانەکەیان و چ لــە ب ــاش ــوور لــە گـــەڵ شــەڕفــرۆشــیــی داعــش بــــەرەوڕوون .ئــەو ڕاستییەش لە بیر نەکەین کە کورد هەتا ئێستاش لــە بــاکــوور و ڕۆژهــــەاڵت و خ ــۆراوا، هێشتا لە گەڵ سەرکوت و زۆرداریی دەسەاڵتی دژە کورد بەرەوڕوویە و لە
سەر خاکەکەی خۆی خۆی بە خاوەنی زۆر شتی خۆی نازانێ. دیـــــــارە واڵتــــانــــی دیــــکــــەی ئ ــەو ناوچەیەش وەک یەمەن و لیبی لە گەڵ شەڕی نیوخۆیی بەرەوڕوون .خەڵکی ئــەو واڵتــانــە ئــەو کــاتــەش کــە شــەڕی نیوخۆییان لــە نێو دا نــەبــوو هــەم لە گــەڵ دەســەاڵتــی دیکتاتۆر ب ــەرەوروو بوون هەم لە گەڵ هــەژاری و بێکاری و بێداهاتوویی .لە بارودۆخێک دا کە هیچ کۆتاییەک بۆ ئەم شەڕە نێوخۆییانە نابینرێ و هومێد بە گەڕانەوەی هێمنی و پــەیــدابــوونــی ئــاشــتــی و ئاساییش و باشتر بــوونــی بــارودۆخــەکــە نییە، خەڵک چی دیکە تەحەممول ناکەن و خۆ بە ئــاو و ئاگر دادەن بۆ ئــەوەی بگەنە شوێنێکی ئەمنتر کــە النیکەم منداڵەکانیان داهــاتــوویــەکــیــان هەبێ. کۆچکردن وڕۆێستن لــەو واڵتــانــە بە شــێــوەی شەپۆلی گـــەورەی ئینسانی و ئــەو کارەساتە دڵتەزێنانەی لێیان دەکــەوێــتــەوە ،وای ک ــردوە ڕۆژاوا و بیرورای گشتی بەرەوڕووی کێشەیەکی گەورە ببنەوە .ناکڕی هەر بە سنوور داخستن لــەو خەڵکە ،خۆیان دەربــاز بکەن .ئەو بایەخدانەی ئەم دوایانەی واڵت ــان ــی ئـــورووپـــا بـــەم کــێــشــەیــە ،و دروستبوونی هومێد بــۆ وەرگیرانی پەنابەر وای کــردوە خەڵکێکی زۆری دیکەش لە واڵتــانــی نــاوچــە ،ئــەم هەلە بقۆزنەوە و بە پەلە پەل بارگە و بنە بپێچنەوە بۆ ئــەوەی خۆیان بگەیەننە ئورووپا و لەم دەرفەتە بۆ وەرگیران وەک پەنابەر سوود وەر بگرن.
خەڵکی رۆژهەاڵتی کوردستانیش و بە تایبەتی الوەکان ،لەم کاریگەرییە بــەدەر نــەبــوون و بــەدەر نین .دیــارە الوانــی ئێران بە گشتی و بە تایبەتی الوانی کوردستان لە مێژساڵە سەرەڕای بێبەشیان لە ماف و ئازادییەکانیان وەک
پەنابەر روویان تێ کردوون خەریکی پێکهێنانی هاسانکارین ،بــە گوێرەی ئــەو زانیارییانەی پێمان گەیشتوون ڕێــژەیــەکــی بــەرچــاو لــەوانــیــش هــەوڵ دەدەن لەم دەرفەتە سوود وەر بگرن. لــە ڕوانــگــەی حیزبی دیموکراتی
پــێــی خـــۆش بــێ یـــان نـــا ،بــەشــێــک لە الوانــــی کــوردســتــانــیــش وەک الوان ــی واڵتــانــی دیــکــە ،لــە جیاتی خــەبــات بە مەبەستی دابینکردنی ژیانێکی باشتر لە نیشتمانەکەی خۆیان ،بە دوای ژیانێکی باشتر لــە سووچێکی دیــکــەی دنیا دا
تاکێک ،لە گەڵ کۆمەڵێک کێشەی دیکە بەرەو روون .بۆ وێنە بێکاری ،نەبوونی تــوانــای پێکەوەنانی ژیــانــی هــاوبــەش، دانەمەزران و زۆر گرفتی دیکە .کە وایە زەمینەکە لــە پێشداش بــۆ کۆچکردن لە نیویان دا بە هێز بــووە .ئێستا کە دەبینن واڵتانی ئورووپایی لە وەرگرتنی ئــەو شــەپــۆلــە ئینسانییە دا کــە وەک
کوردستانەوە دروســت ئەوەیە الوی کـــورد لــە والتــەکــەی خــۆی و لــە نێو نــەتــەوەکــەی خــۆیــدا بــێ .لــە گــەڵ خەم و ئــازارەکــانــی خەڵکەکەی دا بــژی و لە کوردستان بمێنێتەوە و بە ڕێگای جــۆراوجــۆر دا بۆ نەهێشتنی ستەم و هەاڵواردن لە سەر نەتەوەکەی خەبات بکا .بەاڵم دەزانین حیزبی دیموکرات
دەگــەڕێــن .چونکە ئــەوەی واڵتەکەی خۆیان مەعلووم نییە کەی دێتە دی ، لەوانەشە هەتا گەیشتن بەم ئامانجە، تووشی زیندان و کێشە و زۆر گرفتی دیکە ببن .بەاڵم پێیان وایە لە دەرەوەی واڵت ئەگەر وەک پەنابەر وەربگیرێن، زۆر زیاتر لە واڵتەکەی خۆیان هەست بە ئەمنیەت و هەبوونی ماف و ئازادی
و ژیانێکی باشتر دەکەن. بەو ڕەوتەی دەستی پێکردوە زۆر ناخایەنێ هەم واڵتانی ناوچە تووشی قەیرانێکی ئینسانیی گ ــەورە دەبــن - چــونــکــە ڕێــژەیــەکــی یــەکــجــار زۆر لە خەڵکەکەیان و الوانیان واڵتی خۆیان بە جێ دێڵن -هەم واڵتانی رۆژاوا تووشی کێشەی جیددی دەبن ،چونکە لە پڕ و بێ ئەوەی پێشتر بەرنامەیان بۆ وەها وەزعێک دانابێ لە نێو واڵتەکەی خۆیان دا ،دەبنە خانەخوێی ڕێژەیەکی زۆر لە پەناخوازان .هەتا کەنگێ ئەم ڕەوتە درێـــژەی دەب ــێ؟ و چــۆن دەک ــرێ ئەم ڕەوتە بوەستێندرێ؟و تەنانەت ڕەوتی گەڕانەوەی کۆچبەران بۆ واڵتی خۆیان دەست پێ بکاتەوە؟ ئەوە پرسیارێکە کە دەبــێ لە ئاستی جیهانی دا واڵمــی بۆ بدۆزرێتەوە .گومانی تێدا نییە هەتا ئەو کاتەی واڵتانی ناوچەی ئێمەش و بە گشتی واڵتانی جیهانی سێهەم لە رووی سیاسی و دەسەاڵتداری و دابین بوونی مافە تاکەکەسی و کۆمەاڵیەتییەکان و لە ڕووی ژیان و گوزەران و باری ئابووری و هەست کردنی تاکەکان بە ئەمنیەت و ئاسوودەیی ،لە ستانداردەکانی دنیای پێشکەوتووی ئەمڕۆ نزیک نەبنەوە، ئەم ڕەوتە هەر بەردەوام دەبێ و ئەو کێشەیە ڕوو لە زیادبوون دەکا .بۆیە دەبێ هەوڵێکی نیودەولەتی دەست پێ بکرێ بۆ ئەوەی ئەو بەشانەی جیهانیش کە بۆ خەڵکەکەیان بوون بە جەهەننەم، ڕووی ئاشتی و ئازادی و ئاسوودەیی بە خۆیانەوە ببینن.
ئەو دەرفەتانەی لە کیس دەچن
ئارەش لورستانی و :ئاڵەشین پــارتــێــکــی ســیــاســی لــە کۆمەڵە کەسێک پێکدێ ،کە هــەوڵ دەدەن شـــوێـــن لـــە ســــەر هــەلــومــەرجــی ڕاستەقینەی کۆمەڵگە و شیرازەی ســیــاســی ئـــارایـــی داب ــن ــێ ــن .هــەل ڕەخــســانــدن یــا قــواســتــنــەوەی ئەو هــەل و دەرفــەتــانــەی لە دەرەوەی ئیرادەی ڕەوت و پارتی سیاسییەوە دەخوڵقێن؛ سەرەکیترین مکانیزمە کە هەموو پــارت و ڕەوتێک دەبێ بـــۆ پــێ ـش‌خــســتــن و داب ــیـ ـن‌ب ــوون و وەدیـــهـــێـــنـــانـــی خـــــواســـــت و بەرژەوەندییەکانی خــۆی بەکاری بهێنی .ئــەگــەر بروانینە مــێــژوو و کـــارکـــردی پــارتــە سیاسییەکانی کــورد ،دەبینین هەل و دەرفەتێکی زۆر هەندێک جار رەخسان و وەک بەرزەکی هەڵدانی پارتە کوردییەکان بە ئاراستەی پێشخستنی ئامانجەکان بەکار هاتوون ،بەاڵم کەمیش نین ئەو دەرفەتە بەبایەخانەی کە بە هۆکار و تــەنــانــەت بــیــانــووی جــۆراوجــۆر پشتگوێ خراون. دانوستانی ناوکی ئێران و ئەو رێککەوتنەی پــاش دانوستانەکان کراوە؛ یەکێکە لە باشترین نموونەی ئــەو دەرفــەتــانــە .ئــەو دانــوســتــان و رێککەوتنانەی پارتە کوردییەکان نەیانتوانی بیقۆزنەوە و نەیانکرد بە چاالک بوون لەو بوارەدا و ئەو کەشەی لە ئاکامی دانوستانەکان کەوتەوە ڕۆڵ و دەوری کاریگەری تێدا بگێڕن .پرسیارێکی ژیرانە و بەجێ کە هەموو تاکێکی کۆمەڵگە و یـــا ش ــڕۆڤ ــەک ــارێ ــک ــی ســیــاســی دەتوانێ بیکا ئەوەیە کە؛ هۆکاری کارکردی الوازی پارتە کوردییەکان لــە بــابــەت پرسی نــاوکــی کۆماری ئیسالمی ئێراندا چپیە؟ بۆچی ئەم چەشنە دەرفــەتــانــەی کە سیستمی
دەســــەاڵتــــداری ئــێــران و واڵتــانــی زلــهــێــزی دنــیــا دەیـــانـــەوێ کەڵکی خۆیانی لێوەرگرن ،لەالیان پارتە کــوردیــیــەکــانــەوە کــە هــەرکــامــیــان رابــــردووی چــەنــد دەی ــە خەباتیان هەیە زۆر سووک و ئاسان پشتگوێ دەخــــرێ و تــەنــیــا وەک هــــەواڵ و ش ــرۆڤ ــەی ــەک ــی رووکـــــــەش خــۆی تێهەڵدەقورتێنن؟ بۆ روونتر بوونەوەی بابەتەکە و دادوەری دروستتر ،چاوێک بە شێوازی مامەڵەی کۆماری ئیسالمی ئــێــران ،ئەمریکا و پــارت و الیەنە سیاسییە سەراسەرییەکانی ئێران لە پێوەندیی دەگەڵ پرسی ناوکی و پاشهاتەکانیدا دەخشێنن. دوویەمین خولی سەرکۆماری ئەحمەدینژاد ،سەردەمی هەڕەشە و یاخی بوونی کۆماری ئیسالمی سەبارەت بە پرسی ناوکی بوو ،ئەو قۆناخەی کە لەودا گوشار و گەمارۆ نێونەتەوەییەکان بە سەرکردایەتی ئەمریکا پەسەندکران و داسەپان و کۆماری ئیسالمی و خەڵکی ئێرانی گــەیــانــدە قــۆنــاخــیــکــی قــەیــرانــاوی. زاراوەی «محور شرارت» (چەقی ئاژاوەگێڕی ) کە جورج دەبلیۆ بوش، ٢٩ی ژانویەی ٢٠٠٢بە سێ واڵتی ئێران ،کۆریای باکوور ،و عێراقی وت و هۆکارەکەشی پشتیوانی ئەو واڵتانە لە تیروریزم و هەوڵدان بۆ بــەدەســت خستنی چــەکــی کۆکوژ ڕاگەیەندرا ،ئەوە لە خولی دوویەمی ســەرکــۆمــاری ئــەحــمــەدیــنــژاددا بۆ کۆمەڵگەی نێونەتەوەیی بــوو بە راستی‌یەک ،قەیرانەکە هێند قووڵ بوو کە ئەمریکا و ئیسرائیل زۆر ئــاســان ه ــەڕەش ــەی ســەربــازیــیــان دەکـــرد و بــــژاردەی ش ــەڕی دژی ئێرانییان دەهــێــنــاوە بــەر بــاس و ئەزموونی دەسوەردانی سەربازی ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی لە عێڕاق و رووخــانــدنــی رێژیمی بەعسیش ئەگەری ڕوودانی ئەو سیناریۆیەیان بەهیزتر دەکرد .کێشە نێوخۆییەکانی پــێــکــهــاتــەی کــــۆمــــاری ئــیــســامــی و مــلــمــانــێ و رکـــەبـــەری رەوتـــە جۆراوجۆر و جێی متمانەی رێژیم و هــەروەهــا هەوڵەکانی کۆماری
ئــیــســامــی بــۆ بــــوون بــە هێزێکی گرینگی ناوچەیی ،هەموویان لە ژێر چەتری پرسی ناوکی بە فــۆڕم و شێوەی جۆراوجۆر خۆیان نیشان دەدا. گــــــــوشــــــــار و گـــــــەمـــــــارۆ نــێــونــەتــەوەیــیــەکــان و پێویستی گۆڕینی هێڵی سیاسی و مامەلە و هەڵسوکەوت دەگــەڵ دنیا بــوو بە هۆی ئەوەی کە پرسی ناوکی بتوانێ
زۆربـــــەی واڵتــــان و تــەنــانــەت هەندێکی زۆری پارتە سیاسییەکانی رۆژئــــاوا و رۆژهــەاڵتــی ناڤین بە گوێرەی بەرژەوەندی و پۆزیشینی خــۆیــان لــە ســەر ئــەو بابەتە رای خــۆیــان دەربـــریـــوە و سیاسەتی خۆیان دووبارە پێناسە کردۆتەوە، رەوت و الیەنە سیاسی و تەنانەت مــەدەنــیــیــەکــی زۆری نــێــوخــۆی ئێرانیش بە روانگەی لەم چەشنەوە
ئــــورووپــــا ،رێـــکـــخـــراوی نــەتــەوە یەکگرتووەکان و زۆر دامــەزراوی هەستیارو شوێنداری نێونەتەوەیی دیکە پشتیوان بۆ خۆیان ببیننەوە و ئ ــەو هــەلــە رەخ ــس ــاوە لــە کیس نــــەدەن و لــە پــێــنــاو پێشخستنی ئامانجەکانی خۆیان تێبکۆشن .بە تێفکرین لەو بابەتانەی باس کران، ئــەگــەر بــروانــیــنــە دژکــــــردەوە و هەڵوێستی پارت و رەوتە سیاسییە
ببێ بە کارتێکی زێرێن بە دەستی حەسەنی روحــانــیــیــەوە تــا رێگەی ســەرکــەوتــنــی لــە هەڵبژاردنەکانی سەرکۆماریدا بۆ خۆش بکا .پاش هــەڵــبــژێــردرانــی رووحــانــی ،پرسی نــاوکــی و هەڵگرتنی گــەمــارۆکــان هـــەروا ســەرەتــی ک ــاری دەوڵــەتــی رووح ــان ــی بـــوون و کــەنــگــەشــە و قسە و باسێکی زۆر لە میدیاکانی س ــەر بــە کــۆمــاری ئیسالمی لــەو بــــوارەدا هــاتــە گـــۆرێ .لــە الیەکی دیــکــەشــەوە باسی بــە پیت کردنی ئــۆرانــیــوم لــە ئــێــران و تیکنولۆژی ناوکی کۆماری ئیسالمی یەکێکە لەو زاراوە سەرەکییەیانەی لە ماوەی چــەنــد ســاڵــی ڕابـــــردوودا ل ـ ه الیــەن سیاسەتوانانی رۆژئاواییەوە بەکار هاتوە و میدیا نێونەتەوەییەکان بە چەندین کاتژمێر لەو بابەتە دواون.
لــە پــێــنــاو پێشخستنی ئــامــانــج و بەرژەوەندییەکانی خۆیان هەوڵیان داوە و بەرنامەیان داڕشتوە و ئەو دەســتــە ئــوپــۆزســیــونــەی کــۆمــاری ئیسالمیش کە هەڵگری دروشمی ســەراســەریــن و زۆربــەشــیــان بە جۆرێک پان ئێرانیستین ،هەمیشە هەوڵیان داوە لە کاروانی کاریگەری و گۆڕانکارییەکان دوانــەکــەون و تا ئــەو جێیەی بۆیان دەکــرێ ئەو دەرف ــەت ــە بــە خــێــروبــێــری خــۆیــان بقۆزنەوە .ئەو دەستە ئوپۆزسیونە سیمینار ،وتــار ،فایلی قسەکردن، وتووێژ و ڤیدیۆی فێرکاری زۆریان بە چەندین زمانی زیــنــدووی دنیا ئــەنــجــام داوە و ب ــەرێ ــوە بـــردوە و ه ــەروەه ــا هەمیشە هــەوڵــیــان داوە راســتــەوخــۆ و ناڕاستەوخۆ لــە کــۆنــگــرەی ئەمریکا ،یەکیەتیی
کــوردەکــان لە ســەر پرسی ناوکی ئێران ،باشتر لە خاڵە الوازەکــانــی بزوتنەوی نەتەوەیی کورد دەگەین. کۆمەڵگە و نەتەوەی کورد لە پرسی ناوکیدا نەیتوانی خــاوەن وێــژار و دیسکورسێکی کــوردســتــانــی بێ. ویژار و تێکۆشانێک کە نیشاندەری هەڵوێست و خواست و داخوازییە نەتەوەیی-دێموکڕاتیکەکانی کورد بەرابەر قەیرانی ناوکی بێ ،پارت و الیــانــە سیاسییە کــوردیــیــەکــان دەیــانــتــوانــی پــرســی نــاوکــی وەک ئـــامـــرازێـــک بـــۆ یــەکــگــرتــوویــی، بەشداری و یەکریزی خۆیان بەکار بێنین و پێوەندییەکی زیــنــدوو و ئەکتیڤ دەگــەڵ خەڵکی کوردستان دابــمــەزرێــنــن .پــارتــە کوردییەکان دەیانتوانی کۆمەڵگەی کوردستان بە روانگەیەکی ناسیونالیستییەوە
ســەبــارەت بــەو بابەتە گرینگانە ئامادە و وشیار بکەنەوە و هەروەها لــە بـــەرابـــەر ڕەوتــــە نـــاکـــوردی و ناوەندییەکان و هەروەها سیستمی دەســـەاڵتـــدارانـــی ئــێــران وێــــژاری تــایــبــەتــی نــەتــەوەیــی خ ــۆی هــەبــێ. بــە ســەرنــجــدان بـــەو گرینگییەی کۆمەڵگەی جیهانی لە رۆژهەاڵتی ناڤین بە پرسی کوردی دەدا ،کوردی رۆژهـــەاڵت دەتــوانــێ ئــەو کــەش و
بە سەرنجدان بەو گرینگییەی کۆمەڵگەی جیهانی لە رۆژهەاڵتی ناڤین بە پرسی کــوردی دەدا، کــوردی رۆژهــەاڵت دەتوانێ ئەو ک ــەش و دەرف ــەت ــە بــقــۆزێــتــەوە و پــشــتــیــوان و دۆس ــت ــی ت ــازە بــۆ بــزووتــنــەوەی کـــورد پەیدا بکا و گەرموگوڕی و پــەرە بە پێوەندییەکانی پێشووی خۆی بدا دەرفەتە بقۆزێتەوە و پشتیوان و دۆستی تازە بۆ بزووتنەوەی کورد پەیدا بکا و گەرموگوڕی و پەرە بە پێوەندییەکانی پێشووی خۆی بـــدا .پــرســی نــاوکــی و هەڵوێست گرتن و کارکردی دروستی پارت و الیەنە سیاسییەکانی کورد دەیتوانی یارمەتی کــەم کــردنــەوەی مــەودای نێوان نەتەوەکانی دیکەی ئێران و پارتە ناکوردییەکان دەگەڵ کورد بدا و ئەو ئەزموونانەی دەست کەوتوون دەی ــان ــت ــوان ــی وەک پــــەروەنــــدەی مــیــکــۆنــووس دوورەدی ــم ــەن ــێ ــک ــی دۆستایەتی و بەشداری هەمەالیەنە و کۆمەڵگەتەڤەر لــە نــێــوان پارتە کوردی و ناکوردییەکان بێ.
4
٣١ی خەرمانانی ٢٢ _ ١٣٩٤ی سێپتامربی ٢٠١٥
سیاسی
ژماره٦٦٤ :
رۆژنامەی
تێرۆری میکۆنۆس و دەرەنجامەکانی عومەر باڵەکی ن ــی ــزام ــی کــــۆمــــاری ئــیــســامــی لە سەرەتای بە دەسەاڵت‌گەیشتنی پایەکانی دەســـەاڵتـــداری خ ــۆی لــەســەر ت ــرس و تــۆقــانــدن دام ــەزران ــد و هــەر لــە یەکەم رۆژەکانی رووخانی رێژیمی پاشایەتی و تێک‌چوونی شیرازەی ئەمنییەتی واڵت، خومەینی و دارو دەستەکەی لە رێگەی دامــەزرانــدنــی کومیتەکانی ئینقالب و دادگای بەناو شورش بە سەدان کەسیان لــە کــار بەدەستانی رێژیمی پیشوو و تەنانەت خەڵکی بێ‌تاوان لەو دادگایانەدا مــحــاکــەمــە کـــرد و حــوکــمــی ئــێــعــدام و لەناوچوونیان بەسەر داسەپا لە حاڵێکدا ئــەو دادگایانە هیچ پێگەیەکی قانوونی و یاساییان نەبوو و تەنانەت ئەوانەی حاکمی شەرع و بەڕێوەبەری حوکم و بڕیارەکانی ئەو دادگایانە بوون نە هیچ پێشینەیەکی یاسایان لە دادگا و دادوەری دا هەبوو و نە لەالیەن هیچ دەزگایەکی سەالحیەتداری یاساییەوە سەالحییەتی دادوەری و بـــەڕێـــوەبـــەری حوکمی ئێعدامیان پێ‌درابوو ،بەم جۆرە نیزامی کۆماری ئیسالمی دەسەاڵتی رەشی خۆی بەسەرگەالنی ئیران داسەپاند ،بەاڵم ئەو شێوە بــەڕێــوەبــەری و کارکردنە تەنیا تایبەت نەبوو بەناوخۆی واڵت بەڵکوو زۆر زوو سنوورەکانی بەزاند و دەستی تێرۆری کۆماری ئیسالمی هەتا ئەوپەڕی قارەو واڵتە دوورەدەستەکان رۆیشت و هەموو پرنسیپە نێودەوڵەنییەکان لەالیەن تێرۆریستانی هــەنــاردەکــراوی کۆماری ئیسالمی پێشێل کرا. یـــــەکـــــەم قــــوربــــانــــی بـــەدەســـتـــی تــێــرۆریــســتــەکــانــی ک ــۆم ــاری ئیسالمی شـــەهـــریـــار شــەفــیــق بــــوو کـــە ١٦ی سەرماوەزی ( ١٣٥٨دێسامبری )١٩٧٩
لە پاریس تێرۆر کرا کە هێشتا تەمەنی دەســەاڵتــداریــیــەتــی کــۆمــاری ئیسالمی ساڵێکی پــڕ نــەکــردبــووە .لــەبــەر ئــەوە نیزامی کۆماری ئیسالمی بۆ دەوڵەتان و دنیا نەناسرابوو و تێرۆریستانیش کــەمــتــر نیشانە و جـێ‌پــێــیــان لــە دوای خــۆ بەجێ‌هێشت کەمتر قامکی تــاوان و تــاوانــبــاری بــۆ الی دەســەاڵتــدارانــی کــۆمــاری ئیسالمی رادەکــێــشــرا ،هــەر بۆیە دەسەاڵتدارانی کۆماری ئیسالمی
لــە ســاڵــەکــانــی دوایــــــەش‌دا لــە رێــگــەی تێرۆرەوە لە دەرەوەی واڵتان بەتایبەتی ئورووپا دەستیان لە کوشتنی دژبەرانی خۆیان هەڵنەگرت کە بەداخەوە دەستی تێرۆری کۆماری ئیسالمی لە واڵتانی ئورووپایی دوو جار گەیشتە جەستەی حیزبی دێموکراتی کوردستان و برین و زامی گەورەی تێ‌کرد .جاری یەکەم ٢٢ پووشپەڕی ١٣٦٨لە وییەن پێ‌تەختی ئوتریش دوکتور قاسملوو و هاوڕێیانی لەسەر مێزی وتووێژو دانوستان شەهید کران و جاری دووهەم ٢٦ی خەرمانانی ١٧( ١٣٧١ی سێپتامبری )١٩٩٢لە برلینی پێ‌تەختی ئاڵمان دوکتور شەرەفکەندی و هاوڕێیانی بەدەستی تێرۆریستانی کۆماری ئیسالمی شەهید بــوون .بەاڵم تێرۆری دوکتور ســادق شەرەفکەندی و هاوڕێیانی کە بە رووداوی میکونوس ناوبانگی دەرک ــرد لەگەڵ تێرۆرەکانی دیکە جیاوازی هەبوو ،چونکە ئەو جار وەک جارەکانی دیکە نــەبــوو ،دەزگــای قەزایی و بیرورای گشتی ئاڵمان سوور بوون لەسەر ڕوون‌بوونەوەی ڕووداوی میکونوس کە چــوار کەسی تێدا تێرۆر کرابوون کە سێ کەسیان کورد بوون و لە رێبەرانی سیاسی حیزبی دێموکراتی کوردستان بــوون و کەسی چــوارەم لە چاالکانی سیاسی ئوپوزیسیونی ئێران بوو. پۆلیس و دەزگـــای قــەزایــی ئاڵمان دەســـت بــەکــاربــوون و پــەروەنــدەیــەک کراوە کە سێ ساڵ و نیوی کێشا و ٢٤٧ جەلەسەی هەبوو کە لە حەوتوودا دوو جەلەسە رۆژانــی پێنجشەممە و جومعە لــە ژێ ــر چــەتــرێــکــی ئەمنییەتی تــونــددا بــەڕێــوەدەچــوون و جەلەسەکانی دادگا زۆربـــەی زۆریـــان بــە ئاشکرا بــوون و هەموو دەزگاکانی راگەیاندن ئازادبوون لــە بــاوکــردنــەوەی راپــــۆرت و هــەواڵ سەبارەت بە بەڕێوەچوونی دادگا .هەتا
سێ کــەس لە تێرورکراوەکان «دوکــتــور ســادقــی شــەرەفــکــەنــدی ،کاک فــەتــاحــی عــەبــدولــی ،کـــاک هــومــایــونــی ئەردەاڵن» بە رەسمی میوانی کۆنگرەی ئینترناسیونال‌سوسیالیست بوون کە لە رۆژی ١٤تا ١٧ی سێپتامبر لە شاری برلین پێ‌تەختی ئاڵمان بەڕێوەدەچوو و پۆلیسی ئاڵمان بەرپرسی پارێزگاری ئەمنی کۆنگرەکە و پاراستنی گیانی میوانەکان بوون. ئــەوانــە هــەمــوویــان هــۆکــاربــوون بۆ ئـــەوەی دەزگــــای قــەزایــی ئــاڵــمــان زۆر بــە جــیــددی و بــێ دردۆنــگــی بــە دوای تاوانباران و هاندەرانی تاوان دا بگەڕێ. دیارە لەو ماوەیەدا کە دادگای برلین زۆر شێلگیرانە بە دوای هۆکار و پاڵنەری تاوانباران بۆ کردنی ئەم تاوانە دادەگەڕا، کۆماری ئیسالمی زۆری هەوڵ دا پێش
تەواوبوونی دادگا و راگەیاندنی حوکمی کۆتایی لە بــواری ماڵییەوە نزیک بە ٩ میلیون مارکی ئاڵمانی بۆ دەوڵەتی ئاڵمان تێچووی هەبوو. ئەگەر ئەو پرسیارە بکەین کە بۆچی ئاڵمان لەگەڵ ئەوەدا شەڕێکیکی گەوری تیجاری ئێران بوو و سااڵنە لە معاماڵت لەگەڵ ئێران داسوود و قازانجێکی زۆری دەس ــت دەکــــەوت ،بــەوشــێــوەی پێگیرو قورس و قایم بەدوای روون‌کردنەوەی
بە رەوتــی دادگــا بگرێ ،یەکەم‌جار بە رەسمی لە رێگەی وەزارەتــی ئیتالعات واتە «علی فالحیان» وەزیــر هەوڵی دا وەزیری موشاوێر بۆ هەماهەنگی دەزگای ئیتالعاتی و ئەمنییەکانی ئالمان»ئەشمیت بــــاونــــر» رازی ب ــک ــا کــــە دادگـــــــا و پەروەندەیەک پێک نەیە و لە بەرامبەردا ئێران دەتوانێ لە پێگە و نفوزی خۆی لەالی حیزبوڵاڵی لوبنان کەڵک وەربگرێ بۆ بەردانی هێندێک بارمتەی رۆژئاوایی
رووداوی میکونوس داب ــوو ،لە واڵمی پرسیارێکی ئەوتۆدا دەتوانین بەو ئاکامە بگەین کە: ئاڵمان واڵتێکی گــەورەی ئابووریو دێموکراسییە لە نــاوەنــدی ئورووپا و بــە درێــژایــی مــێــژووی خــۆی هەموو کــات ویستوویەتی رێــبــەری ئــورووپــا بکا و رووداوی لەو بابەتە کە هۆکاری سیاسی لە پشت بێ و کــاری دەوڵــەت یاریکخراوێکی سیاسی بێ بە ئاشکرا پێشێل کــردنــی ســــەروەری دەســەاڵتــی سیاسی ئاڵمانە و لــە هــەمــان کــات دا دەستدرێژییە بۆ خاکی ئەو واڵتە. تـــاوانـــی چـــــوار ق ــەت ــڵ لـــە یــەککــات و شــوێــن‌دا بــۆ بــیــرورای گشتی ئاڵمان جێگەی قبووڵ نەبوو و ئەگەر تاوانبارانی میکونوس تەحویلی دادگــا نەدرێن و هۆکاری تاوانەکە ئاشکرا نەبێ و تاوانباران بەسزا ی خۆیان نەگەن، دەبێتە هەرەشەیەک لە سەرئەمنییەتی ناوخۆی ئاڵمان.
و کاتێک لــەوەدا سەرنەکەوتن هەوڵیان دا مەسەلەی بازرگانێکی ئاڵمانی کە بەتاوانی پێوەندی بە ژنێکی مسوڵمان لە تاران دەست بەسەربوو بیکەن بە سات و
سەودا ،بەاڵم هەموو جارێ ئەو واڵمەیان لە کاربەدەستانی ئاڵمان دەبیست کە دەزگــای قەزایی ئاڵمان سەربەخۆیە و دەوڵەت ناتوانێ ده‌ستێوه‌ردانی تێدا بکا و له ڕاستیش‌دا وا ده‌رچــوو و ده‌زگای ق ـه‌زایــی ئــاڵــمــان ســه‌ر بــه خــۆیــی خۆی نیشانی هه‌موو دنیا دا. کــۆمــاری ئیسالمی بێجگه لــه‌وه که هه‌وڵی ده‌دا ده‌وڵه‌تی ئاڵمان به قه‌ناعه‌ت بگه‌ێنێ له ڕێگای دیکه‌شه‌و له هه‌وڵ و تێکۆشان‌دا بوو به هه‌ر جۆرێک بێ ،له هێنانی نــاوی ئێران لـه‌و پـه‌روه‌نــده‌یـه‌دا پێشگیری بکا و بۆ ئ ـه‌وه‌ی هه‌ڕه‌شه‌ی له یوسف ئه‌مین یەکیک لەتاوانباران به ڕه‌گه‌زی لوبنانی کردبوو که ئه‌گه‌ر دان پێداهێنانه‌که‌ت له دادگــا وه‌رنه‌گڕێه‌وه لــەلــوبــنــان بــن ـه‌مــاڵ ـه‌ک ـه‌ت تــێــدا ده‌چـــێ، هه‌رچه‌ند یوسف ئه‌مین له ترسان وته و دانپێداهێنانه‌که‌ی خۆی وه‌رگرتبووه به‌اڵم دوای ئازاد بوون له زیندان و گه‌ڕانه‌وه‌ی بــۆ لــوبــنــان لــه الیـــه‌ن دام و ده‌زگـــای ئیتالعاتی ئێرانه‌وه بێ سه‌ر و شوێن کرا و بێجگه له‌وانه مەئمورینی وه‌زاره‌تــی ئیتالعات که‌وتنه هه‌ڕه‌شه و گوڕه‌شه له هێندێک له شاهیده‌کان که ده‌بێ وازبێنن له شاهیدی‌دان و هندێکیشیان به پووڵ ڕازی کــردن کــه شاهیدی‌دانی خۆیان وه‌ربگرنه‌وه .بـه‌اڵم به‌وحاڵه‌ش دیتمان کــۆمــاری ئیسالمی ئ ـه‌وجــار نه‌یتوانی خۆی له‌و تاوانه گه‌وره‌یه که کردوویه‌تی ده‌رباز بکا و حوکمی دادگای میکۆنۆس ده‌رچوو و تاوانباران ده‌ست‌نیشان کران و ده‌سه‌اڵتدارانی بااڵی کۆماری ئیسالمی وه‌ک تاوانباری ئه‌سڵی و بــڕیــارده‌ری تیرۆره‌که ناسێندران. دادگـــــای مــیــکــۆنــۆس بــێــجــگــه لــه‌وه تــاوانــبــارانــی ب ـه‌ڕێــوه‌ب ـه‌ری تــاوانـه‌کـه‌ی ده‌ست‌نیشان کــرد و به زیندانی ماوە جــۆراجــۆرســزای بــه ســـه‌ردا سه‌پاندن ،لەهەمان حاڵ‌دا دەسەالتدارانی بەرزی کــۆمــاری ئیسالمیشی بــەبــریــاردەری سەرەکی ئەوتاوانەیان ناساند .گرینگی لـــــه‌وه‌دا بـــوو کــه لــه مــــاوه‌ی تـه‌مـه‌نــی کــۆمــاری ئــیــســامـی‌دا یــەکــەم جــاربــوو
پــــه‌ردە لــه ســـه‌ر ڕوخـــســـاری دزێـــو و تیرۆریست په‌روه‌ری ئه‌و حکوومه‌ته و ده‌سه‌اڵته ئیسالمی‌یه الدەدراو ناوەرۆکی دزێوودەژە مرۆڤایەتی بۆ هەموو جیهان
ئاشکرادەبوو .دوای ده‌رچوونی حوکمی کۆتایی دادگای میکۆنۆس ،ده‌وڵه‌تی ئاڵمان له به‌یاننامه‌یه‌کی ڕه‌سمی‌دا ڕایگه‌یاند که ده‌خاله‌تی ڕێبه‌رانی حکوومه‌تی ئێران له تیرۆری میکۆنۆس‌دا به ئاشکرا پێشێل کردنی یاساکانی نێونه‌ته‌وه‌یی و نێوخۆیی ئاڵمانه هه‌ر بۆیه ده‌وڵه‌تی ئاڵمان ناتوانێ کــرده‌وه‌ی له‌و بابه‌ته قه‌بووڵ بکا .دوا بــه دوای هه‌ڵوێستی ئــاڵــمــان یه‌کێتی ئــورووپــا لــه 22ی ئــاوریــلــی 1997له کۆبوونه‌وه‌ی شورای وه‌زیران‌دا هه‌مان هه‌ڵوێستی ئاڵمانیان گرت و هه‌رکام له به‌ر خۆیانه‌وه پێوه‌ندی دیپلۆماسیان له گه‌ڵ ئێران پچراند و ته‌نانه‌ت ئوستڕالیا و نیوزله‌ندیش هه‌مان هه‌ڵوێستی ئاڵمانیان گرت. هه‌رچه‌ند دوای ماوه‌یه‌ک پێوه‌ندیه‌کان له نێوان کۆماری ئیسالمی و ئاڵمان و واڵتانی ئوروپایی دا ئاسایی بووه به‌اڵم چه‌ندخاڵێکی بۆ کۆنتڕۆڵ کردنی ئێران لێ که‌وته‌وه. یه‌که‌م جار بوو له مێژووی کۆماریئیسالمیدا کۆده‌نگی نێوده‌وڵه‌تی به دژی ماشینی تیرۆری ئه‌و حکوومه‌ته دروست ببێ که ئ ـه‌وە کاریگه‌ری ڕاسته‌وخۆی هه‌بوو له سه‌ر کێشه‌کانی ناو ده‌زگای ده‌سه‌اڵتدارانی کۆماری ئیسالمی. واڵتــانــی ئــورووپــایــی بــه‌و شهرتهله گـه‌ڵ ئێران پێوه‌ندیه‌کانیان ئاسایی کــرده‌وه که ئێران چی‌دیکه له ناوخاکی ئورووپادا کرده‌وه‌ی تیرۆریستی ئه‌نجام نه‌دا . لــەدوای دەرچوونی حوکمی دادگای مــیــکــونــوس بــه ئــاشــکــرا ده‌بــیــنــیــن هیچ کـــردەوەیـــەکـــی تــیــرۆرێــســتــی بـــەدژی ئۆپۆزسیونی ئێرانی له خاکی ئۆرووپا ئه‌نجام نه‌دراوه و ئه‌وه خۆی به‌ڵگه‌یه‌کی زۆر به‌هێزه بۆ سه‌لماندنی ئه‌و ڕاستییه که هه‌موو تیرۆره‌کانی پێش تیرۆری میکۆنۆس ده‌ســتــی ڕێــبـه‌رانــی کۆماری ئیسالمی تێدابووه.
3
٣١ی خەرمانانی ٢٢ _ ١٣٩٤ی سێپتامربی ٢٠١٥
هەواڵ‌و راپۆرت
ژماره٦٦٤ :
رۆژنامەی
کار و چاالکیی کومیتەکانی حدک لە دەرەوەی واڵت ئوتریش کۆمیته‌ی ئوتریشی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان سمینارێکی بۆ کاک مستەفا شەڵماشی‌و کاک عەزیز میران پێکهێنا. لە درێژەی کاروچاالکییەکانی کومیتەی ئوتریشی حیزبی دیموکراتی کوردستاندا ،ڕۆژی شەممە ڕێکەوتی ١٢ی سێپتامبری ٢٠١٥ی زایینی ،بە بەشداریی بەشێکی بەرچاو لە ئەندامانی حیزب ،نوێنەری حیزب‌و ڕیکخراوە کوردستانییەکان‌و کۆمەڵێک لە کوردانی دانیشتووی واڵتــی ئوتریش ،سمینارێک بــۆ مستەفا شەڵماشی، ئــەنــدامــی دەفــتــەری ســیــاسـی‌و بــەرپــرســی کومیتەی دەرەوەی والتی حیزبی دیموکراتی کوردستان‌و ،کاک عەزیز میران ،نوێنەری حیزبی سوسیال دیموکراتی ئوتریش بەڕێوەچوو.
لـه‌و سمیناره‌دا کــاک مسته‌فا شه‌ڵماشی باسێکی سیاسیی ل ه سه‌ر دۆخی ئێران‌و کوردستان پێشکێش کـــردو پــاشــان چــەنــدیــن پــرســیــاری گــریــنــگ لــە ســەر بارودۆخی ،سیاسەتی حیزب لە سەر ڕێککەوتنی ئێران‌و واڵتانی پێنج کۆ یەک ،بەرنامەی ئەتۆمیی ئیران ،شەری داعش ،دەور و کاریگەری کۆماری ئیسالمی ئێران لە پەرەپێدانی تیرۆریزم لە نــاوچــەداو ،چەند پرسیاری دیکە ب ـه‌ره‌وڕووی ئەندامی دەفتەری سیاسیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان کــران کە به‌ڕێزیان بە وردی وه‌اڵمی دانه‌وه. له‌و سمیناره‌دا کۆمه‌ڵێک پرسیاریش ل ه پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ چۆنیه‌تیی پشتیوانی واڵتانی دەرەوە بە تایبەت ئوتریش لە کورد ،ئاراستەی نوێنەری حیزبی سوسیال دیموکراتی ئوتریش کران ،کە بەڕێزیان واڵمی دانەوە. شایانی باسە کە نوێنەری زۆر حیزب‌و ڕێکخراوی کوردستانی به‌شداری ئه‌و سمینار ه بوون.
پاریس هەیئەتێکی کۆمیتەی فــەرانــســەی حیزبی دێموکراتی کوردستان لە کۆبوونەوەیه‌کی دوکتور فوئاد حوسێن‌دا به‌شداری کرد. رۆژی پێنجشەممە ١٠ی سێپتامبری ( ٢٠١٥بەرامبەر بــە ١٩ی خەرمانانی )١٣٩٤نوێنەرایەتیی هەرێمی کوردستان لە فەرانسە کۆبوونەوەیەکی بۆ دوکتور فوئاد حوسێن ،سەرۆکی دیوانی سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان پێک هێناو نوێنەرانی حیزب‌و رێکخراوە کوردستانییەکانی بۆ ئەم مەبەستە بانگهێشت کرد. کۆمیتەی حیزبی دێموکراتی کوردستان لە فەرانسە یەکێک لەو الیەنانە بوو کە بۆ بەشداری لە کۆبوونەوەکە بانگهێشت کرابوو ،بۆ ئەم مەبەستەش هەئیەتێکی حیزب بە سەرپەرستیی کاک جەلیل گادانی ،ئه‌ندامی راوێژکاری دەفتەری سیاسی‌و هاوڕێیەتیی مەسعوود رەواندوست ئەندامی رێبەری‌و ئــارەش زەمانی بەرپرسی کۆمیتە بەشدارییان له‌و کۆبوونەوەیه‌دا کرد. له‌و کۆبوونه‌وه‌یه‌دا دوکتور فویاد حوسێن باسی ل ه بارودۆخ‌و دوایین پێشهاتەکانی هەرێمی کوردستان‌و باسی ئه‌و قەیران و گرفتانە کرد کە لە چوار الیەنی سیاسی‌و نیزامی‌و مرۆڤی‌و داراییەوە تووشی هەرێمی کوردستان بۆتەوە .ئه‌و وێــڕای ئاماژەیەکی خێرا بە
هــۆکــارەکــانــی دروســتــبــوونــی هــەر کــام لــەم قــەیــران‌و گرفتانه ،باسی لە هەوڵەکانی حکوومەتی هەرێم بۆ چارەسەریی قەیرانەکان کرد. لـ ه به‌شێكی دیــکـه‌ی ئ ـه‌و کــۆبــوون ـه‌وه‌ی ـه‌دا کـ ه بۆ وه‌رگرتنی ڕاو و بۆچوونی به‌شداران ته‌رخان کرابوو، کاک جەلیل گادانی گرفتی گەندەڵی ل ه ئیداره‌ی هه‌ر واڵت‌و حکومه‌تێکی ب ه بابه‌تێکی هه‌ستیار زانی‌و داوای ل ـ ه ب ـه‌ڕێــوه‌ب ـه‌رانــی حکوومه‌تی هه‌رێمی کوردستان کــرد بـه‌ره‌نــگــاری ئ ـه‌و دیــارده‌ی ـ ه ببنه‌وه ،چونکی له‌م هەلومەرجەدا جگە لە زەبرێکی قورسی ئــابــووری‌و هێنانەژێرپرسیاری ئیعتباری حکوومەت ،ده‌بێت ه هۆی بێ هیوایی خەڵک. شایانی باس ه هه‌یئه‌تی حیزبی ل ه پـه‌راوێــزی ئه‌و کۆبوونه‌وه‌یه‌دا له‌گه‌ڵ کۆمه‌ڵێک ل ه نوێنه‌رانی حیزب ه سیاسییه‌کان‌و که‌سایه‌تیی ه سیاسی‌و ئاکادیمییه‌کانی کورد دیدارو چاوپێکه‌وتنی نوێ کرده‌وه.
ئوتریش شاندێکی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان سه‌ردانی دەفتەری سەرۆک کۆماریی ئوتریشی کرد. لە درێژەی دیدار و سەردانەکانی هەیئەتی حیزبی دیــمــوکــراتــی کــوردســتــان لــە واڵت ــی ئــوتــریــش ،رۆژی پێنجشه‌ممه ١٩ ،ی خه‌رمانان (١٠ی سێپتامبری ٢٠١٥ی زایــیــنــی) ،بــە سەرپەرستیی کــاک مستەفا شڵماشی، ئــەنــدامــی دەفــتــەری ســیــاسـی‌و بــەرپــرســی کومیتەی بــەرێــوەبــەری دەرەوەی واڵت‌و بــە هاوڕێیەتی كاک خــدری هەمزە نیژاد ،بەرپرسی کومیتەی ئوتریش‌و دکتور عەلی مازوجی بەرپرسی پێوەندییەکانی حیزب لــەو واڵت ــە ،ســەریــان لــە دەفــتــەری س ــەرۆک کۆماری ئوتریش داو و لەگەڵ دوکتور فرۆیدن شوس ،سەرۆکی کابینەی سەرۆکایەتیی کومارو خاتوو کاترین بەرپرسی کــاروبــاری نێونەتەوەیی پاڕلمانی ئـه‌و واڵت ـ ه دیــدارو وتووێژیان کرد. لەو دیــدارەدا کاک مسته‌فا شەڵماشی باسێکی لە سەر بارودۆخی رۆژهەاڵتی نێوەراست ،کوردستان‌و ئــێــران پێشکەش ب ـ ه هەیئەتی خــانــەخــوێ ک ــردو لەو باسانەدا مەسەلەی پێشیلکردنی مافی مرۆڤ لە ئێران‌و کوردستان به‌هۆی رێژیمی کوماری ئێسالمی ،پرسی کورد بە گشتی لە رۆژهەاڵتی نێوەراست ب ه تایبه‌ت ل ه ئێراندا ،شەری دژە تێرورو ڕۆڵی هێزەکانی ناوچەو جیهان هاتنە بەرباس. بابه‌تێکی دیکە کە لــەو دیـــدارەدا هاتە بەرباس‌و ماوەیەکی دوورودرێ ــژە بە هەڵپه‌سێراوی ماوەتەوە، په‌روەندەی تێروری شەهید دوکتور قاسملوو و هاوڕێ عەبدوڵاڵ قــادری ئــازەر بــوو کە داوا لە نووسینگەی سەرۆکایەتیی کۆماری ئوتریش کرا یارمەتیدەر بێ لە زیندوکردنەوەی ئــەو پــەروەنــدەیــەو بەرێوەبردنی عەدالەت لەو پێوه‌ندییه‌دا. دوابـــــەدوای قسه‌کانی کــاک مستەفا شه‌ڵماشی، هەردووک ئەندامی هەیئەتی ئوتریش سپاسی هەیئەتی حیزبیان کردو چەندین پرسیاریان سەبارەت بە دۆخی کــورد لە ڕۆژهــەاڵتــی کوردستان ئاڕاستەی وەفــدی حیزب کــرد‌و پــاش وەاڵم دان ــەوەی پرسیارەکان ئەو هاوکارانەی سەرۆک کۆماری ئوتریش باسی سەفەری سەرۆک کۆماری ئوتریش بۆ ئێرانیان کردو رایانگەیاند کە سەرۆک کۆماری ئوتریش لەو سەفەرەدا مەسەلەی
پشتگیریی کوردانی رۆژهه‌اڵ‌ت‌و ڕۆژئاوای کوردستان له په‌ناخوازانی کورد سوئیس
ل ه خۆپیشاندانی کوردانی ڕۆژهه‌اڵت‌و ڕۆژاوای کوردستان ل ه زوریخی سوئیس پشتیوانی له داوای په‌ناخوازان بۆ وه‌رگیرانیان ل ه واڵتانی ئورووپایی کرا. له‌و خۆپیشاندانه‌دا ک ه ڕۆژی یه‌کشه‌ممه١٤ ،ی خه‌رمانان له‌الیه‌ن حیزبی دێموکراتی کوردستان‌و گرووپ”ئارارات”ه‌و ه ڕێکخرابوو ،ده‌یان که‌س به‌شدارییان تێداکردو ب ه بیرهێنانه‌وه‌ی تراژیدیی مه‌رگی ئاالنی سێ سااڵن ،پشتگیرییان ل ه داوای په‌ناخوازانی ڕۆژاوای کوردستان بۆ وه‌رگیرانیان ل ه واڵتانی ڕۆژاوایی کرد. له‌و خۆپیشاندانه‌دا په‌یامی حیزبی دێموکراتی کوردستان ل ه الیه‌ن خوسره‌و مسته‌فانه‌ژاد ،ئه‌ندامی کۆمیته‌ی سوئیسی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان خوێندرایه‌وه‌و ل ه په‌یامه‌که‌یدا وێڕای مه‌حکومکردنی پشگیریی کۆماری ئیسالمیی ئێران له ده‌سه‌اڵتی به‌شار ئه‌سه‌د ،باس ل ه سیاسه‌تی دژه‌کوردانه‌ی ئێران‌و تورکیه ل ه ئالوگۆره‌کانی ئێستای ناوچه‌که‌دا کرابوو. هه‌ر له‌و په‌یامه‌دا ڕه‌خنه‌ی ئه‌وه‌ش ل ه واڵتانی ئورووپایی گیرابوو که ل ه ماوه‌ی ٤ساڵی ڕابردوودا ب ه سیاسه‌تی ناکارای خۆیان بواری ئه‌وه‌یان بۆ به‌شار ئه‌سه‌دو گڕووپ ه توندره‌و ه ئیسالمییه‌کان ل ه سووری ه ڕه‌خساندو ه خۆراوای کوردستان بکه‌ن ه مه‌یدانی شه‌ڕ‌و ئه‌وه‌ش شااڵوای په‌ناخوازانی کوردی لێکه‌وتۆته‌وه.
مافی مــروڤــی لــە گــەڵ کاربەدەستانی بــااڵی ئێرانی هێناوەتە بەرباس‌و داوای کردوه کە قانوونه‌کانی ئێران ئاڵوگۆڕێکی ئەوتۆیان تێدا بکری کە لەگەڵ یاسا‌و ڕێسا نێودەوڵەتییەکان یەک بگرنەوە .لە سەر پەروەندەی تێرۆری شەهید دوکتور قاسملۆش ئاماژه‌یان بەوەکرد کە ئــەوە پــەروەنــدەیــە بابه‌تێکی قەزایی‌یەو پێویستە وەزارەتی داد پێ رابگا. هەر هەمان رۆژ هەیئەتی حیزب سەردانی دەفتەری نوێنەرایەتیی حکوومەتی هەرێمی کوردستانی ل ه ئوتریش کردو و لە الیەن دوکتور مستەفا رەمەزانەوە پیشوازیی لێ کرا. لەو دیدارەدا باس لە سەر پرسی کورد بەگشتی‌و پێوەندی هێزو الیەنە کوردستانییه‌کان بە تایبەتی کراو هــەردووک ال بوچۆنیان ئــەوە بوو کە پێویستە هێزە کوردستانییەکان هاوکاری یەکتر بکەن‌و بە تایبەتی لــە دەرەوەی واڵت بــۆ ناساندنی مەسەلەی کــوردو لۆبیگەری بۆ مەسەلەی نەتەوە یی بەیەکەوە هەنگاو هەڵێنن. لــە درێـــژەی دیـــدارو چــاو پێکەوتنەکانی هەیئەت دا ،لــەگــەڵ دوو رۆژنــامــەی بەناوبانگی ئوتریشی، واتــە رۆژنــامــەی کــۆریــر و دی پریسە ،وتووێژێکی ڕۆژنامەنووسی بۆ کاک مستەفا شەڵماشی ،ئەندامی دەفتەری سیاسی حیزبی دیموکراتی کوردستان ڕێکخرا.
ســەردانــی شاندێکی حــدک لــە ئــوتــریــش لە پاڕلمانی ئەو واڵتە شاندێکی حیزبی دێموکراتی کوردستان بە مەبەستی دیــدار لەگەڵ پاڕلمانتارانی ئوتریش سەردانی پاڕلمانی ئەو واڵتەی کرد. رۆژی چــوارشــەمــمــە١٨ ،ی خــەرمــانــان ( ٩ی سێپتامبری ٢٠١٥ی زایــیــنــی) هەیئەتێک لــە حیزبی دیموکراتی کوردستان بە سەرپەرستیی کاک مستەفا شڵماشی ،ئــەنــدامــی دەفــتــەری ســیــاسـی‌و بەرپرسی کومیتەی بەرێوەبەری دەرەوەی واڵت‌و بە هاوڕێیەتی كاک خدری هەمزە نیژاد ،بەرپرسی کومیتەی ئوتریش‌و
دکــتــور عــەلــی مــازوجــی ،بــەرپــرســی پێوەندییەکانی کۆمیتەی حیزب سەریان لە پارڵمانی ئوتریش داو لەگەڵ «ڕۆمــان هایدیر» و «گرێگۆر ئەمهۆف» ،ئەندامانی پارڵمان لە سەر لیستی حیزبی لێبراڵی ئوتریش ،دیدار و وتووێژیان کرد. ل ــەو دیـــــدارەدا پــرســە گرینگەکانی ڕۆژهــەاڵتــی نێوەڕاست ،کوردستان‌و ئێران کرد .بابەتی پێشێلکردنی مافی مــرۆڤ لە ئێران‌و کوردستان لە الیــەن رژیمی کــومــاری ئــێــســامــیــەوە ،پــرســی کـــورد بــە گشتی لە رۆژهــەاڵتــی نێوەراست ،شــەڕی دژە تێرور و ڕۆڵی هێزەکانی ناوچەو جیهان لەالیەن شاندی حیزبەوە هاتنە بەرباس‌و دوو الیەن ئاڵوگۆری بیروڕایان لەسەر کردن. بابەتێکی دیکە کە لەو دیــدارەدا کە هاتە بەرباس‌و
ماوەیەکی دوورودرێ ــژە بە هەڵپەسێراوی ماوەتەوە، پروەندەی تێروری شەهید دوکتور قاسملوو ،بوو کە داوا لە ئەندامانی پارلمانی ئوتریش کرا یارمەتیدەر بن لە زیندوکردنەوەی ئەو پەروەندەیەو بەرێوەبردنی عەداڵەت لەو پێوەندییەدا. لەو دیــدارەدا هەر دوو ئەندامی پارڵمانی ئوتریش پشتوانیی خۆیان بۆ مەسەلەی کورد بە گشتی‌و داواکانی حیزبی دیموکراتی کوردستان راگەیاند‌و بەڵینیان دا کە یارمەتیدەر بن لە‌هینانەوە بەرباسی پروەندەی تێرۆری شەهید دوکتور قاسملوو. هەیئەتی حیزب دوای ئــەو دی ــدارو چاوپێکەوتنە لەگەڵ خاتوو کریستینە مۆتونن ،ئەندامی پارڵمانی ئوتریش‌و وتەبێژی حیزبی سوسیالیست بۆ سیاسەتی دەرەوەو کاروباری پێوەندیدار بە یەکیەتیی ئورووپا، سیپاستیان لوکینگ ،راوێــژکــاری خــاتــوو مۆتۆنن‌و، سیپاستیان شوبالخ ،پسپۆر لە سیاسەتی نێونەتەوەیی‌دا دیدار و وتووێژیان کرد. لەو دانیشتنەش دا جگە لە هێنانە بەرباسی کێشەی مافی مرۆڤ لە ئێران‌و کوردستان ،باسێکی تێروتەسەل لەبارەی زیندووکردنەوەی پەروەندەی شەهیدکرانی دکتور عەبدوڕەحمانی قاسملووو هاوڕێیانی لەالیەن تێرۆریستەکانی ڕێژیمی تارانەوە هاتە بەرباس ،کە ئەو ئەندام پاڕلمان‌و کەسایەتییە سیاسییەنەی ئوتریشیش بەڵێنیان دا بۆ هێنانە بەرباسی ئەو بابەتە لە پارلمان‌و لە دامودەزگا پەیوەندیدارەکاندا. هــەر هــەمــان ڕۆژ هەیئەتی حیزبی دیموکراتی کوردستان ،سەردانی بەڕێز خاتوو بێریڤان ئەساڵن، ئەندامی پارلەمانی ئوتریش لە ســەر لیستی حیزبی سەوزەکانیان کردو باس و خواسێکی تێروتەسەلیان ســــەبــــارەت بـــە دۆخـــــی نـــالـــەبـــاری کـــوردســـتـــان، پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ لە ئێران‌و ڕۆژهەاڵتی کوردستان‌و هەروەها خەباتی کورد لە دژی کۆماری ئیسالمی بۆ مافەکانیان کرد. لەو دیدارە هەیئەتی حیزبی داوایان لە خاتوو بێریڤان کرد کە الی خۆیەوە ئەویش هەوڵ بۆ وەگەڕخستنەوەی
پەروەندەی تێرۆری شەهید دکتور قاسملوو لە پارلمان و دامو دەزگا قەزاییەکانی واڵتی ئوتریش بدا. بێریڤان ئەساڵنیش ،وێڕانی خۆشحاڵی دەربڕین لەو دیدارو باس‌و خواسەکانی ئەو چاوپێکەوتنە هاوڕایی خۆی لەگەڵ بۆچوونە دروستەکانی حیزبی دێموکڕات لە سەر پرسە سیاسییەکانی ناوچەکە دەربڕی‌و بەڵێنی دا لەسەر پەروەندەی تێرۆری شەهیدانی وییەن‌و دروست کردنی البییەکی بە هێز پێک هاتوو لە دۆستانی کورد کار بۆ وەگەڕخشتنەوەی ئەو پەروەندەیەو ڕاکێشانی تاوانباران بۆ بەردەم دادگا بکا.
بەشداری هەیئەتێکی حدک لە ئەمریکا لە کۆبوونەوەیەکی نوێنه‌رایه‌تیی هه‌رێمی کوردستان
به‌شداریی هه‌یئه‌تێکی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان ڕێــوڕەســمــی ڕێزلێنان لــە نــووســەری کتێبی ڕێنوێنیی گەشتیاری لە کوردستان به‌ڕێوه‌چوو. نــوێــنــەرايــەتــى حــكــومــەتــى هــەريــمــی کــوردســتــان له واشينگتۆن بــۆ ڕێزگرتن لــه دوكــتــور داگ ــاس لينتون، نووسەرى به ناوبانگى ئەمریکی ک ه له‌و ماوه‌یه‌دا كتيبى «ڕێنوێنیی گــەشــتــیــاری لــه كــوردســتــان»ی نــووســیــوه، كۆبۆنەوەیەکی له ساڵۆنى ٣٣٩ى بيناى روبين ،سەر به ئيدارەى كونگره‌ی ئەمريكا پێکهێنا. ئه‌و کۆبوونه‌وه‌یه ب ه قسه‌کانی خاتوو بەيان سامی عەبدوڕەحمان ،نوينەرى حکومەتی هەرێمی کوردستان له واشينگتون ده ستى پێكردو دواتــر سيناتور خاتوو بله‌ک بورگ ،دوكتور داگالس لينتون ،ژينيراڵ جيم جونزو گونگريس‌مەن جەريد پۆلس ل ه سه‌ر پێگه‌ی کوردستان ل ه
هاوکێشه جیهانییه‌کاندا قسه‌یان کرد. ئه‌وان ب ه گشتی ل ه باسه‌که‌یان‌دا ب ه ڕێزه‌و ه باسیان ل ه خه‌باتی گه‌لی کورد بۆ مافه‌کانیان کردو وێڕای باس ل ه چۆنیه‌تیی ئاشنابوون‌و تێکه‌اڵوییان ب ه پرسی کورد ،ڕۆڵی هێز ه کوردییه‌کانیان ل ه سه‌قامگیریی ئاشتی‌و هێمنایه‌تیی ناوچه‌دا به‌رز نرخاند. لــه‌و کــۆبــوون ـه‌وه‌ی ـه‌دا هەیئەتی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان ک ه لە کامەران باڵنوور ،نوێنەری حیزب لە ئەمریکاو خەبات ئیبراهیم پــوور ،بەرپرسی کومیتەی حیزبی دیموکراتی کوردستان له‌و واڵتـ ه پێکهاتبوو ،ل ه پــەڕاوێــزی کۆبوونه‌وکه‌دا توانییان لەگەڵ کۆمەڵێک لە بەشداراندا بــاس‌و دیــداریــان هه‌بێ‌و له‌سه‌ر بارودۆخی کوردستان بەگشتی‌و ئێران‌و ڕۆژهەاڵتی کوردستان بە تایبەتی ئاڵوگۆڕی بیروڕا بکەن.
2
هەواڵ‌و راپۆرت
٣١ی خەرمانانی ٢٢ _ ١٣٩٤ی سێپتامربی ٢٠١٥
نامەی سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکراتی کوردستان بۆ جێرمی کۆربین
دۆست و برای خۆشەویستم کاک جێرمی کۆربین لەالیەن حیزبی دێموکراتی کوردستانەوە جوانترین پیرۆزبایتان لێ دەکەم بەبۆنەی .هەلبژاردنتان بەسەرۆکی حیزبی کارگەری بریتانیا هیوادارم کە حیزبی کارگەر لەژێر رێبەری جەنابتان دا نەخش و ڕۆلی باشتر بگێڕێت لە پەوەندی لەگەڵ مافی مرۆڤ لە ئێران بەگشتی و مافی دێموکراتیکی نەتەوەکانی دیکە و کوردستانی ئێران بەتایبەتی. داوای سەرکەوتنتان بۆ دەکەم لە رۆل و بەرپرسایەتی تازەتاندا. لەگەل رێزم دا خالید عەزیزی سکرتێری حیزبی دێموکراتی کوردستان ١٥ی سپتامبری ٢٠١٥
درێژەی:
ژماره٦٦٤ :
حدک ،زیندووکەرەوەی نەریتێکی شۆڕشگێڕانە
پێشمەرگەکان گــورج لێیان وەدەســت هاتن و وەها ڕاویان نان کە هەتا نێو شاری رەبەت خــۆیــان نــەگــرتــەوە .جــارێــکــی دیــکــە حـــوزووری پێشمەرگە تــرس و دڵــەخــورپــەی خستەوە نێو هــەنــاوی بەکرێگیراوانی ســوپــای پــاســداران و ئیتالعاتی کۆماری ئیسالمی. ناوچەی سەردەشت کە سااڵنی ڕابردووش خــانــەخــوێــی یــەک بــە دوای یــەکــی دەستەکانی پێشمەرگەی حیزبی دیــمــوکــراتــی کــوردســتــان بــووە ،ئەمساڵیش پێێ پێشمەرگەکانی لێ نەبڕا. دەستەکانی پێشمەرگە وێرای سەردانی چەندین گوند کە هێندێکیان لە پەنا شاری سەردەشت بــوون ،لە دێیەکانی باغی ،قــەلــەڕەشــێ ،بناوێ، زووران ... ،و ....قسەیان بۆ دانیشتوان کرد و لە بارەی هەڵوێست و سیاسەتەکانی ئەم حیزبە قسەیان بــۆ کـــردن .هــەر لــەم نــاوچــەیــەش بوو کە ساڵێ راب ــردوو پێشمەرگەکانی دیموکرات، کەمینێکی جاش و پاسدارەکانیان لە سەر ڕێی خــۆیــان تێک شکاند ودەستێکی باشیشیان لێ وەشاند. ئەم ساڵ هەڵسووڕان و حوزووری پێشمەرگە پەلی بۆ ناوچەکانی دیکەش هاویشت .لە ناوچەی بــانــە پــاش سااڵنێکی زۆر خەڵکی پێشمەرگە پەروەر و پێشمەرگە‌پارێز ،بە دیداری ڕۆڵەکانی خۆیان شاد بوونەوە .دەسپێکی ئەم حــوزوورە،
نــفــووزی تیمێک لە تێکۆشەرانی دیموکرات بۆ نێو شــاری بانە و ئامادەبوونی سەمبولیک و واتاداریان لە سەر گڵکۆی کۆمەڵێک لە شەهیدان و کەسایەتییە نیشتمانپەروەرەکانی شارلە ڕۆژی ٢٢ی پووشپەڕدا بوو. حـــوزووری دووبـــارەی هێزی پێشمەرگەی حیزبی دیموکراتی کوردستان لە نێو خەڵک و لە قوواڵیی ڕۆژهەاڵتی کوردستان دا ،ئەمساڵ هەم لە ڕووی پانتایی و ڕووبــەری ناوچەکانی شوێنی هەڵسووڕان ،هەم لە ڕووی زۆریی تیم و دەســتــەکــانــی پێشمەرگە ،لــە ســااڵنــی پێشوو بــەرچــاوتــر ب ــوو .ئــەم ئــامــادەیــی و حــــوزوورە، درێــژەی حــوزووری سااڵنی ڕابــردووە .درێژەی ئەو هەڵسووران و چاالکیانەی پێشمەرگەکانی دیموکراتە کە لە دوای کۆنگرەی چاردەیەمی حیزبەوە دەستی پێکردوە و لەو کاتەوە هەتا ئێستا ژمارەیەک ناوچەی وەک هەورامان ،کامیاران ، مەریوان و سەقزلە پاریزگەی سنە و زۆر ناوچەی کوردستان لە نێو پارێزگەی ورمێی گرتوەتەوە. زیندووکردنەوەی ئەم نەریتە شۆڕشگێڕانەیە لە الیەن حیزبی دیموکراتی کوردستان ،قوربانیی بە نرخی لەم حیزبە ویستوە .شەهیدان شێخ غەریب حەسەنی ،هەمزە سارتکەیی ،قادر نەزمی ،قادر قــادری ،بێهرووز ڕەزانـــەژاد ،محەممەد نەدیمی وهــەژار قاسمی ،کە خوێنیان خاکی ڕۆژهەاڵتی
رۆژنامەی ڕەنگاند و نەمامی هیوای لە دڵی خەڵکی کوردستان دا ڕوانــد ،بە نرخ و تێچووی تەخت کردنی ئەم ڕیگایە دەژمێردرێن. حیزبی دیموکراتی کــوردســتــان ،ئــەم ساڵ ناوچە سنوورییەکانیشی لە بیر نەکرد و هەوڵی دا هێزی پێشمەرگەی خۆی بگەڕێنێتەوە چیاکانی ســەر سنووری باشوور و ڕۆژهـــەاڵت .پەیامی جێگیرکردنەوەی هێزی پێشمەرگە لە چیاکان و تێکۆشانی دەستەکانی هیزی پێشمەرگە لە قوواڵیی ناوچەکانی ڕۆژهەاڵت ،ڕوونە .حیزبی دیموکراتی کوردستان ،نزیک بوون لە خاکی نیشتمانەکەی و بوونی تێکۆشەرانی لە سەر خاکی ڕۆژهەاڵت و لە نیو خەڵکی خۆیان ،نەک هەر بە مافی خۆی، بەڵکوو بە ئەرکی خۆی دەزانێ و لەداهاتووش دا لە سەری بەردەوام دەبێ. زیندوو کردنەوەی ئەم نەریتە شۆڕشگێڕانەیە، دوای شەهیدەکان ،قەرزداری ئەو تێکۆشەرانەیە کە لەم حەرەکەت و چاالکیانەی پێشمەرگە لە نێو قوواڵیی ڕۆژهەاڵت دا بەشدار بوون .هەر وەها قـــەرزداری هــاوکــاری و پشتیوانیی»پارێزەری ڕۆژهــەالتــی کوردستان»ە ،ئەوکەسانەی کە بە کردەوە پێشمەرگەکانی نێوخۆن .با خۆشەویستیی خەڵکەکەشمان بــۆ پێشمەرگە و پــێــشــوازی و باوەشی گەرمیان بۆ ڕۆڵەکانیان لە بیر نەکەین کە بە دڵنیایەوە هاندەری حیزبی دیموکرات و هێزی پێشمەرگەی دیموکراتە لە بەردەوامبوون لە زیندوو ڕاگرتنەوەی نەریتی دەستەمالنێ بوونی خەڵک و پێشمەرگە دا.
یادی شەهیدانی میکۆنۆس بەرز راگیرا کۆیە -بنکەی دەفتەری سیاسیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان حیزبی دێموکڕاتی کوردستان لە ٢٣ساڵەی تێرۆری مێکونوس‌دا سمینارێکی پێکهێنا.
لەو سمینارەدا کە پێشنیوەڕۆی ڕۆژی پێنجشەممە ٢٦ ،ی خەرمانان بــەبــەشــداریــی کـــادرو پێشمەرگەکانی حیزبی دێــمــوکــراتــی کوردستان بــەرێــوەچــوو ،کــاک عومەر باڵکی ،ئەندامی دەفــتــەری سیاسیی حیزبی دێموکراتی کوردستان‌و یای خەج مەعزووری ،ئەندامی کۆمیتەی ناوندیی حیزب دوو باسیان بەو بۆنەیە پێشکێش کرد. ئەو سمینارە بە ڕاگرتنی ساتێک بێدەنگی بۆ رێزگرتن لە شەهیدانی ٢٦ ی خەرمانانی بێرلین دەستی پێکردو دواتر کاک عومەر باڵکی باسێکی لە سەر چۆنیەتیی ئەو ڕووداوەو کاریگەری‌و ئاکامەکانی پێشکێش کرد. کاک عومەر باڵکی باسەکەی بە سەرەتایەک لە مێژووی تێرۆر لە کۆماری ئیسالمیدا دەست پێکردو گوتی تێرۆر وەک چەکی لەنێوبردنی فیزیکیی نەیاران هەر لەگەڵ هاتنە سەرکاری کۆماری ئیسالمی بە دەستی کاربەدەستانی رێژیمەوە بووەو ڕێژیم بەردەوام لە چەکی تێرۆر لە نێوخۆی واڵت‌و دەرەوەی واڵت کەلکی وەرگرتوە. باڵەکی دواتر هاتە سەر ئەو باسەی کە بۆ حیزبی دێموکڕات‌و لەبەرچی سکرتێرەکانی ئەو حیزبە هەمیشە نیشانەو ئامانجی تێرۆر بوون ،پاشان بە وردی مەبەستەکانی رێژیم لە پالندانان بۆ تێرۆری مێکۆنووسی شی کردەوە. باسکردن لــە چۆنیەتیی بــڕیــاری تــێــرۆری دوکــتــور شەرەفکەندی، ئامادەکارییەکانی تیمی تێرۆر ،کۆبوونەوەکەی مێکۆنوس ،ڕووداوی تــێــرۆرەکــەو پــاشــان بــەدواداچــوونــی پۆلیس‌و دەزگـــای قــەزایــی ئاڵمان، بڕیاری دادگاو کاریگەریی لە پێوندییەکانی ئێران لەگەڵ دنیای دەرەوەو ئاڵوگۆرەکانی دوای ئەو ڕووداوە چەند تەوەرێکی دیکەی باسەکەی کاک عومەر باڵکی لەو سمینارەدا بوون. کۆڕگێرێکی دیکەی ئــەو سمینارە خاتوو خەدیجە مــەعــزووی بوو، باسەکەی بۆ دوان لە سەر هەندێ تایبەتمەندییەکانی دوکتور شەڕەفکەندی تەرخان کردبوو. باسکردن لە هەندێ تایبەتمەندییە گشتییەکانی دوکتور شەرەفکەندی وەک پێداگریی لەسەر پاراستنی ئوسولی حیزبی‌و نــەزم‌و دیسیپلین، بوێری لە هەڵویست گرتن لە کاتی تەنگانەدا ،رووحییەی بەرز و بە هێزی نەتەوایەتی‌و پەرەپیدانی ئەو هزرە ،قاتع‌و قانع و سادق و خاکی بوونی ئەو قسەی کردو کۆمەڵێک بیرەوەریی خۆی لەگەڵ دوکتور شەڕەفکەندی گێڕاوە. ئەندامی کۆمیتەی ناوەندیی حیزبی دێموکراتی کوردستان بە ئاماژە بە قۆناغی وەرگرتنی پۆستی سکرتێری لەالیەن دوکتور شەڕەفکەندی بە دوای تێرۆری دوکتور قاسملوو گوتی :کۆماری ئیسالمی چاوەڕوانی بە چۆکداهاتنی حیزبی دیمۆکرات بوو ،بەاڵم دوکتور شەرەفکەندی بە ئیمانی پۆاڵیین‌و ورەی چیاییەوە رێبەریی حیزبی دێموکراتی وەئەستۆ گرت‌و، نەهێشت بێ قاسملوویی بە حیزبی دێموکراتەوە دیار بێ.
نۆروێژ رۆژی شەممە ٢٨ ،ی خه‌رمانان ( ١٩ی سێپتامبری )٢٠١٥و لە ٢٣ ساڵەی شەهیدبوونی دوکتور شەرەفکەندی و هاورێیانی بە دەستی تێرۆریستەکانی کۆماری ئیسالمی ئێراندا ،کۆمیتەی نۆروێژی حیزبی دێموکراتی کوردستان سمینارێکی سیاسی بۆ کاک عەبدوڵاڵ حیجاب، چاالکی سیاسیی رۆژهەاڵتی کوردستان پێک هێنا. ئه‌و سمینار ه ک ه لە ژێر ناوی « کۆماری ئیسالمی و تێرۆری میکۆنۆس بە بەشداری ژمارەیەکی بەرچاو لە نوێنەرانی حیزب‌و رێکخراوەکان، ئەندامان الیەنگرانی حیزبی دێموکراتی کوردستان بەرێوەچوو ،بە سروودی نەتەوایەتیی ئەی رەقیب‌و خولەکێک بێدەنگی بۆ گیانی پاکی شەهیدان کورد و کوردستان دەستی پێکرد .پاشان رامان مەعروفی ،ئەندامی کۆمیتەی نۆروێژ باسێکی کورتی لەسەر پێکهێنانی ئەو سمینارە پێشکەش کردو ل ه ده‌سپێکی سمیناره‌که‌دا شاعیری هەست ناسک ،کامران شافعی چەند کۆپلە شێعری به‌رگریی بەو بۆنەیه خوینده‌وه. ل ه بڕگه‌ی سه‌ره‌کیی سمیناره‌که‌دا کاک عەبدوڵاڵ حیجاب باسه‌که‌ی ب ه پێناسەیەکی کورت لە سەر تێرۆرو لە نێوبردنی دژبـه‌ران‌و جیابیران لە الیەن دەوڵەتانی دیکتاتۆرو ،بە تایبەتی کۆماری ئیسالمی ده‌ست پێکرد. به‌ڕێزیان ل ه باسه‌که‌ی‌دا ره‌هه‌ند ه جۆراوجۆره‌کانی تێرۆری رێبەری
ئه‌شکانی ،ئه‌ندامی کومیته‌ی حیزب له ڕۆژئاوای کانادا ده‌ستی پێکرد .دواتر ئه‌نوه‌ر که‌ریمی ،به‌رپرسی کومیته‌ی حیزب له ڕۆژئــاوای کانادا باسێکی ی شه‌هید دکتور سادق شه‌ڕفکه‌ندی‌و؛ له سه‌ر پێگه‌ی کۆمه‌اڵیه‌تی‌و سیاس ڕۆڵی ئه‌و ل ه ڕێبه‌ریی حیزبی دیموکڕات‌و بزووتنه‌وه‌ی سیاسیی کوردستاندا پێشکه‌ش کرد. باسکردن لـ ه تایبه‌تمه‌ندییه‌کانی دوکــتــور شه‌ڕه‌فکه‌ندی لـ ه ژیانی سیاسی‌و حیزبی‌داو ئه‌و پێگه‌و قورساییه‌ی ئه‌و وه‌ک سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان ل ه نێو هێزه‌کانی ئۆپۆزیسیۆنی کۆماری ئیسالمیدا هه‌یبوو ،هه‌روه‌ها کاریگه‌ریی تێرۆری دوکتور شه‌ڕه‌فکه‌ندی له‌سه‌ر ماشێنی تێرۆری کۆماری ئیسالمی‌و باس ل ه دادگای مێکۆنوس‌و بڕیاره‌کانی به‌شێکی دیک ه ل ه قسه‌کانی به‌رپرسی کومیته‌ی حیزب له ڕۆژئاوای کانادا له کۆبوونه‌وه‌یه بوو.
پاریس
شەهید دوکتور شەرەفکەندی‌و هاورێیانی بە دەستی تێرۆریستەکانی کۆماری ئیسالمی لە ئاڵمان شی کرده‌وه‌و وێرای باس لە رۆڵ و نەقشی شەهید دوکتور شەرەفکەندی لە نێو حیزبی دێموکرات بە گشتی‌و لە رێبەریکردنی ئ ـه‌و حیزبه‌دا بە تایبەتی دوای شەهید بوونی دوکتور قاسملوو ،گوتی دوکتور شه‌ڕه‌فکه‌ندی کە نەیهێشت حیزبی دێموکرات بێ دوکتور قاسملوویی پێوەدیار بێ ،هەر بەو هۆیەش بوو کە سەرانی کۆماری ئیسالمی ئێران بیریان لە تێرۆرو لە نێوبردنی ئەو رێبەرە مەزنەی حیزبی دێموکرات‌و جوواڵنەوەی کورد لە کوردستانی ئێران کردەوە کە بەداخەوە تێیدا سەرکەوتوو بوون. بەرێز حیجاب ل ه به‌شێکی دیکه‌ی باسه‌که‌ی‌دا وێرای ئاماژە بە ئاڵو گۆرەکانی ئه‌مڕۆی جیهان‌و ئێران بە گشتی‌و کوردستان‌و رۆژهەاڵتی کوردستان بە تایبەتی ،باسی لە پێویستیی یەکریزی‌و یەکگرتوویی هێزەکانی رۆژهەاڵتی کوردستان کردو یەکگرتنەوەی دێموکراتەکانی بە پێویستێیه‌کی حاشاهه‌ڵنه‌گرو هه‌نووکه‌یی زانی و ئاواتی خواست کە هەر دوو بەشی حیزبی دێموکرات بە لە بەرچاوگرتنی هەلومەرجی ئێستای ئێران‌و ناوچەکە‌و رۆژهەاڵتی کوردستان ،زیاتر هەوڵ بۆ چارەسەری ئەو پرسە گرینگە بدەن‌و جارێکی دیکە دڵی خەڵکی رۆژهەاڵتی کوردستان‌و دۆستانی شاد بکەنەوە.
کانادا
ی ل ه بیڕلین ل ه سالیادی تێرۆری دوکتور شه‌ڕه‌فکه‌ندی‌و هاورێیان سمینارێک بۆ ڕیزلێنان ل ه یادو بیره‌وه‌ریی شه‌هیدانی میکۆنوس ل ه کانادا به‌ڕێوه‌چوو. کومیته‌ی ڕۆژئ ــاوای کانادای حیزبی دێموکراتی کوردستان ڕۆژی هه‌ینی٢٧ ،ی خه‌رمانان ( ١٨سیپتامبری ساڵی ٢٠١٥ی زایینی) سمینارێکی ب ه به‌شداریی نوێنه‌رانی حیزب ه سیاسییه‌کان له کاناداو به‌شێک ل ه کوردانی دانیشتووی ئه‌و واڵته به‌ڕێوه‌برد. ئه‌و سمینار ه ب ه ســروودی نه‌ته‌وه‌یی ئه‌ی ڕه‌قیب‌و قسه‌کانی خه‌لیل
ڕێوڕه‌سمێک بۆ به‌رزڕاگرتنی بیره‌وه‌ریی شه‌هیدانی مێکۆنوس ل ه سه‌ر مه‌زاریان ل ه پێرالشێزی پاریس به‌ڕێوه‌چوو. رۆژی یەکشەممە ٢٩ ،ی خه‌رمانان ژمارەیەک لە ئەندامان‌و دۆستانی حیزبی دێموکراتی کوردستان دانیشتووی پاریس بە ئامادەبوون لەسەر گڵکۆی شەهیدان دوکتور شه‌ره‌فکه‌ندی ،هۆمایون ئه‌ڕده‌اڵن‌و فه‌تاح عه‌بدوڵی
په‌یمانی وه‌فایان له‌گه‌ڵ شه‌هیدانی ٢٦ی خه‌رمانان نوێ کرده‌وه. لەم کۆبوونەوەیەدا دوای دانانی چەپکە گوڵی رێزو وەفاداری لەسەر گڵکۆی شەهیدی نەمر دوکتور شەڕەفکەندی‌و هاوڕێیانی ،کاک جەلیل گادانی بە نوێنەرایەتیی کۆمیتەی فەرانسە وێڕای سپاس‌و بەخێرهاتنی بەشداربووان باسێکی کورتی لەسەر کەسایەتیی دوکتور شەرەفکەندی‌و چۆنیەتیی ڕوودانی کاره‌ساتی تێرۆری مێکۆنووس‌و هەروەها ماهییەتی رێژیمی کۆماری ئیسالمی‌و سیاسه‌تی تێرۆری رێژیم پێشکەش کرد. کاک جه‌لیل له قسه‌کانیدا پێی لەسەر زەروورەت ــی دەرس‌وەرگــرتــن لەم تیرۆرەو هەروەها پێویستیی وشیاری‌و لێکنزیکبوونەوە‌و ،یەکڕیزیی هێزەکانی ئۆپۆزیسۆن بۆ بەرەنگاربوونەوە کۆماری ئیسالمی‌و پیالنەکانی داگرتەوە.
ساڵی تازه‌ی خوێندن له تامه‌زرۆیانی زانست و پێشکه‌وتن پیرۆز بێ ب ه بۆنه‌ی کرانه‌وه‌ی ساڵی تازه‌ی خوێندن و ده‌سپێکردنی خولێکی دیکه‌ی خۆپێگه‌یاندن ،گه‌رمترین پیرۆزبایی ل ه قوتابیان و خوێندکارانی ئێران و به‌تایبه‌تی فێرخوازانی کورد ده‌که‌ین .به‌و هیوایه‌ی ساڵی تازه‌ی خوێندن ببێت ه ساڵی سه‌رکه‌وتنی هه‌رچی زیاتری کۆمه‌ڵگ ه ل ه هه‌موو بواره‌کانی ژیاندا و ،به‌تایبه‌ت ل ه به‌زرکردنه‌وه‌ی ئاستی زانستی و مه‌عریفی و وشیاری مندااڵن و الوان ک ه سامانی داهاتوو و بنیاتنه‌ری دواڕۆژی گه‌لن.
دامه‌زرانی کۆماری کوردستان ل ه چوارچێوه‌ی ئێرانێکی دێموکراتیکی فیدراڵ‌دا
سێشەممە ٣١ی خەرمانانی ٢٢ _ ١٣٩٤ی سێپتامربی ٢٠١٥
ژماره٦٦٤ :
www.kurdistanukurd.com
ئورووپا و جیهان
باوەشکردنەوەی مرۆڤدۆستانە یا کۆت و بەند دانان لە سەر ڕێگای کۆچبەران؟ حدک ،زیندووکەرەوەی نەریتێکی شۆڕشگێڕانە
تێرۆری میکونوس و دەرەنجامەکانی
٤
قادر وریا ئــەم هــەوااڵنــەی ئــەم ڕۆژانـــە و لەو مــانــگــانــەی دوایــــی دا بــــاو بــوونــەوە وەبیرهێنەرەوەی نەریتێکی شۆڕشگێڕانەی دەیەکانی ٦٠و ٧٠ی هەتاوین. شەوی ٣٠لە سەر ٣١ی خەرمانان(٢١ لە سەر ٢٢ی سێپتامبر) ،لە ناوچەیەکی هەڵکەوتوو لە نێوان شارەکانی نەغەدە، مــەهــابــاد و پــیــرانــشــار ،پێشمەرگەکانی حیزبی دیموکراتی کوردستان ،چوونە نێو ئاوایی گەرگوولی خوارێ و لە بڵیندگۆی مزگەوتی ئاوایی قسەیان بۆ ئەو خەڵکە کرد کە بەو پەڕی خۆشییەوە باوەشیان بۆ کردبوونەوە. چ ــەن ــد شــــەو پــێــشــتــر و ڕاســـــت لە ٢٣ســـاڵـــەی شــەهــیــدبــوونــی د.ســــادق شەڕەفکەندی و هاوڕێیانی دا ،دەستەیەک لە پێشمەرگەکانی ئەم حیزبە نفووزیان کــردە نێوشاری شنۆ و لە گەڕەکەکانی سەیدابات و تاچیناوێ ،چاویان بە خەڵک کەوت و قسەیان بۆ کردن .لە تاچیناوێ لە ڕێگای بڵیندگۆی مزگەوتی ئاوایی بۆ ماوەی نیو کاتژمێر سروودی نەتەوەیی و شۆڕشگێڕانەیان بــە دەنــگــی خەڵکی تاچیناوێ و گەرەکەکانی دیکەی شار و گوندەکانی ناوچە گەیاند .جگە لە سەدان کــەس لــە خەڵکی ئــەو گــەڕەکــانــە کــە بۆ شــادبــوون بــە دیتنی پێشمەرگەکان لە ماڵەکانیان هاتبوونە دەر ولــە ئامێزیان دەگرتن ،سەدان ماشێن و ماتۆڕسکلیت بە چراخانی و بووقلێدان و خۆشی نواندنی سەرنشینانیان ،هاتنی پێشمەرگەکان بۆ نێو شاری خۆیان کردبووە جێژن. هەر لەم مانگە دا ،ئەم جۆرە دیمەنانە لە قــوواڵیــی چەندین نــاوچــەی جیاجیای دیکەش دووپ ــات بــوونــەوە .لە ناوچەی گەورکایەتیی مــەهــابــاد ،پــاش تێپەڕینی نزیکەی ١٥ســاڵ ،خەڵکەکە بۆ یەکەم جار پێشمەرگەی حیزبی دیموکراتیان لە دەستەی گەورە دا دەدیت. لــە نــاوچــەی ڕەبــــەت ،لــە مەلبەندی قارەمانەتییەکانی فەرماندەی ڕەچەشکێن هــەمــزە ســارتــکــەیــی ،هــەر لــەم مانگە دا پێشمەرگەکانی حیزب لە کاتێک دا لە نیو ئاوایی سیسێر بوون و بەرپرسانیان لە مزگەوتی ئاوایی لە گەڵ پیاوان و الوانی گوند خەریکی قسەکردن و گۆڕینەوەی بیروڕا بوون ،کەوتنە بەر پەالماری جاش و پاسدارەکانی کۆماری ئیسالمی. ل٢
کۆڕەوی کۆچبەران بەرەو ڕۆژاوا و پرسیارێکی جیددی!
٥
ئەو دەرفەتانەی لە کیس دەچن
ڕەوتــی کۆچکردن لە ســووریــە ،ئەفغانستان ،عێراق، کوردستان واڵتانی دیکەی ناوچەی ڕۆژهەاڵتی نێوەڕاست و شیمالی ئەفریقا بەرەو ئورووپا و واڵتانی دیکەی ڕۆژاوا تا دێ بەرینتر دەبــێ .لەم مانگانەی دوایــی دا ئەم ڕەوتە شێوەی کۆڕەو و شەپۆلی گەورەی ئینسانیی بە خۆیەوە گرتوە .سنووورەکانی ژمــارەیــەک واڵتــی ئورووپایی بە تایبەتی مەجارستان ،کڕۆواتی ،سێربستان ،ئوتریش ،ئاڵمان و هتد ،هەر ڕۆژەی هــەزاران پەناخواز ڕوویــان تێ دەکا. پەناخوازانێک کە هەتا ئێستا ســەدان کەسیان تاک تاک و زۆرجاریش بە کۆمەڵ لە ڕووداوە دڵتەزێنەکانی ڕێگای گەیشتن بە واڵتێکی ئەمن دا ،بە هۆی شەپۆلە سەرکەشەکانی دەریا ،یا خنکان لە کانتینێرە داخراوەکاندا گیانیان لە دەست داوە.
شــەڕی نێوخۆیی ،توندوتیژیی تاقمە تــونــدڕەوەکــان، هــەژاری و بــاری خراپی ئــابــووری ،سیستەمی سیاسیی دیکتاتۆر و گەندەڵ بەشێک لەو هۆکارەکانی کۆچکردنی خەڵکی ئەو واڵتانە بەرەو ڕۆژاوان .ئەم ڕەوتە ئێستا بووە بە کێشەیەکی گــەورە بۆ ئــورووپــا بە تایبەتی و جیهان بە گشتی .بیرورای گشتیی دنیا خــوازیــاری بە دەنگەوە چوونی الفــاوی پەناخوازانە و ،داوا لە دەوڵەتان دەکەن بۆ وەرگرتنیان هاسانکاریی پێویست بکەن .بەاڵم زورلە دەوڵەتان و حیزب و ڕێکخراو و گرووپەکانیش نیگەرانی ئاکام و شوێنەوارە ئەمنیەتی ،سیاسی و ئابوورییەکانی هاتنی ئەو الفاوە بۆ نیو کۆمەڵگەی خۆیانن.
ڕاپۆرتی مەیدانیی هەواڵنێری کوردستان وکورد لە ناوچەی نەغەدە لە دیداری خەڵک و هێزی پێشمەرگەی دیموکرات کوردستان وکورد :پێشمەرگەکانی حیزبی دیموکراتی کوردستان لە ســەر گەشت و هەڵسووڕانیان لە ناوچە جۆراوجۆرەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان بەردەوامن و هەر جارەی دانیشتوانی گوندێک و ناوچەیەک بە دیداری خۆیان خۆشحاڵ دەکەن. لە پێوەندییەک لە گــەڵ نــاوەنــدی هەواڵی کوردستان وکـــورددا ،پەیامنێرمان لە ناوچەی نەغەدە و لە ئاوایی گەرگوولی خوارێ ،پێی ڕاگەیاندین :کاتژمێر ٨ی ئەمشەو( دووشەمە لە سەر سێشەمە) ٢١لە سەر ٢٢ی سێپتامبر(٣٠ خەرمانانی ،)٢٠١٥هێزێک پێکهاتوو لە پێشمەرگەکانی حیزبی دیموکراتی کوردستان و پارێزەرانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان، چوونە نێو ئاوایی گەرگوولی خــوارێ لە ناوچەی الجان هەڵکەوتوو لە نیوان شارەکانی نەغەدە ،پیرانشار و مەهاباد. خەڵکی گەرگوولی خوارێ کە ماوەیەکی زۆر بوو تامەزرۆی دیــداری ڕۆڵە پێشمەرگەکانیان بوون بە ئاگادار بوون لە حزووری هێزی پێشمەرگە لە نێو دێیەکەیان ،بۆپێشوازی لە ڕۆڵەکانیان لە ماڵیان هاتنە دەر .بە هۆی زۆریی ژمارەی ئەو ژن و پیاوانەی هاتبوونە پێشوازی ،هاوڕێی بەرپرس و فەرماندەری ئەم هێزەی دیموکرات لە بڵیندگۆی ئاوایی،
قسەی بۆ خەڵکەکە کرد .ئەندامی ڕێبەریی حیزبی دیموکراتی کوردستان ،وێڕای راگەیاندنی سپاسی خۆی و هاوڕێیانی لە پێشوازی و هەڵوێستی شۆڕشگێڕانە و نیشتمانپەروەرانەی خــەڵــک ،دڵنیایی پــێــدان کــە هــێــزی پێشمەرگەی حیزبی دیموکراتی کوردستان لێ بــڕاوە جار بە جار و ساڵ بە ساڵ حوزوورێکی کاریگەرتریان لە نیو خەڵک و نیشتمانی خۆیان دا هەبێ .ئەم ئاواتە دێرینەی خەڵک و پێشمەرگەش تەنیا بە هاوکاری و پشتیوانیی هەر چی بوێرانەتری خەڵک
٥
پەروەردەی سەقەت ،لە ژێر دەسەاڵتی سەقەتدا
٦
یازدەی سێپتامبر و ئاکامی شەڕ لەگەڵ تێرۆریزم
٩
لە ڕۆلەکانی خۆیان ،مسۆگەر دەبێ .بەرپرسی ئەو هێزەی دیموکرات،لە سەر سیاسەتەکان و کۆمەڵێک هەڵوێست و بڕیاری حیزبی دیموکراتی کوردستان بۆ خەڵکەکە دوا و بۆی ڕوون کردنەوە کە حیزبی دیموکرات ،خەبات لە پێناوی ئامانجەکانی نەتەوەکەی لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان شێلگیرانە و بە هەموو شێوەیەکی مومکین بەرەو پێش دەبات .بە دوای دیدارنوێکردنەوەی خەڵک وپێشمەرگە لە کەشوهەوایەکی حەماسی و شۆڕشگێڕانە دا نیشتمانپاریزانی ڕۆژهەاڵتی کــوردســتــان و پێشمەرگەکانی دیــمــوکــرات بــە خۆشی و ساڵمەتی مااڵواییان لە خەڵكی بەڕیزی گەرگوولی خوارێ کرد. جێگای وەبــیــر هــێــنــانــەوەیــە کــە هــێــزی پێشمەرگەی دیموکرات ،ئەمساڵیش بە هاوڕێیەتی پارێزەرانی ڕۆژهەاڵتی کــوردســتــان لــە چــەنــدیــن نــاوچــەی دیــکــەی ڕۆژهــەاڵتــی کوردستان ،بۆ وێنەی ناوچەکانی سەردەشت ،رەبەت،شنۆ، بانە ،مەهاباد ،پیرانشار ،نــەغــەدە ،هــەورامــان ،مەریوان و سەقز دیــداریــان لە گــەڵ خەڵک نــوێ ک ــردەوە .چوونی پێشمەرگەکانی دیموکرات بۆ نێو شاری شنۆ لە ٢٣ساڵەی شەهیدکرانی د.سادق شەرەفکەندی لە حەوتووی ڕابردوودا، بووە هۆی جێژن و شادمانیی خەڵکی ئەو شارە ،و ترس و نیگەرانییەکی زۆریشی خستە دڵی بەکرێگیراوانی ڕێژیمی کۆماری ئیسالمی.