ژمار‌ه - ١٤٢خاکەلێوەی ١٣٩٣
24
23
ژمار‌ه - ١٤٢خاکەلێوەی ١٣٩٣
ئایلین کەریمی ،سۆالڤ قازی
ژیار ساڵحی
فەریماە قازی
رامین چوکەڵی
سێوەر
سانا سنجابی
کانی نادریان
و
ئاریان شەڕەفی
سۆالن قازی
مادیا پەڕ
کانی هەیکەلی
22
ژمارە - ١٤٢ئاوریلی 2014
ساناو چرۆو ده‌پێ‌کردنی پێاڵوه‌کانیان ساناو چرۆ هاورێی یه‌کترن‌و هه‌ردووکیان ته‌مه‌نیان پێنج ساڵه‌و به‌یه‌که‌و ه ده‌ڕۆن بۆ باغچه‌ی ساوایان. ئه‌وان به‌ر له‌وه‌ی برۆن بۆ باغچه‌ی ساوایان هیچیان نه‌یان‌ده‌توانی بۆخۆیان پێاڵوه‌کانی خۆیان ده‌پێ بکه‌ن یان جل‌وبه‌رگه‌کانیان د ه به‌ر بک هن‌و که‌ل‌و په‌له‌کانیان بخه‌ن ه نێو جانتاکانیان ،به‌اڵم رۆژێک ل ه باغچ ه مامۆستا ئه‌وان‌و هاورێکانی دیکه‌یان فێر ده‌کا ک ه بۆ خۆیان پێاڵو‌کانیان ده‌پێ بکه‌ن. ساناو چرۆ زۆر دڵخۆش بوون ک ه فێر ببوون کارێک بۆ خۆیان ئه‌نجام بده‌ن. به‌اڵم سانا هێشتا پێی خۆش بوو ک ه دایکی که‌وشه‌کانی بۆ ده‌پێ بکا‌و هه‌روه‌ک جاران داوای ل ه دایکی ده‌کرد ک ه که‌وشه‌کانی ده‌پێ بکا. یه‌کێک له‌و رۆژان ه ک ه چرۆ ل ه ماڵی سانا بووو دیتی ک ه سانا داوا ل ه دایکی ده‌کا پێالوه‌کانی ده‌پێ کا .رووی کرده سانا و ب ه تووڕه‌یی گوتی :ئه‌و ه چیه؟ سانا چم‌ا مامۆستا فێری نه‌کردین ک ه بۆخۆمان پێاڵوه‌کانمان ده‌پێ بکه‌ین؟ بۆ تۆ داوا ل ه دایکت ده‌که‌ی پێالوت ده‌پێ بکا؟ ئهگهر بۆخۆت پێالوه‌که‌ت ده‌پێ نه‌که‌ی منیش چی دیک ه هاوڕێت نابم ،چون وا دیار ه تۆ گه‌ور ه نه‌بووی و ناتوانی بۆخۆت کاره‌کانی خۆت بکه‌ی. ساناش ک ه پێی خۆش نه‌بوو هاورێکه‌ی ل ه ده‌ست بدا بۆخۆی پێالوه‌کانی ده‌پێ کردو به‌ڵینی دا ک ه ئیدی له‌وه‌به‌د‌واو ه بۆخۆی پێالوه‌کانی ده‌پێ بکا. نەسرین یوسف‌زادە
ژمار‌ه - ١٤٢خاکەلێوەی ١٣٩٣
فێرگەی نەققاشی
21
ژمارە - ١٤٢ئاوریلی 2014
20
مه‌یموون و بزن رۆژێ له رۆژان ،پیر‌ه مه‌یموونێ خۆی کرد ب ه هاوڕێی ،تاق ه بزنێ هه‌ر دووک ب ه جووت ه ل ه ماڵێک ده‌ژیان الی پیره‌ژنێک ،هه‌ژار ،به‌سه‌زمان رۆژێک پیره‌ژن رۆیشت بۆ بازار بزنی به‌سته‌و‌ه ل ه کۆڵه‌گه‌ی دار مه‌یموون که‌زانی ئه‌و ماڵ ه چۆڵه پیره‌ژن نه‌ما بیکات ب ه بۆڵه ب ه ئاره‌زووی خۆی له‌ماڵ ده‌گه‌ڕا ده‌هات وده‌چوو ،سه‌ربه‌ست ده‌سووڕا بینی جامێک(ماست) پڕدانراوه به په‌ڕۆک سه‌ری داپۆشراوه به هه‌لی زانی گشت ماسته‌که‌ی خوارد ماوه‌یه‌ک بۆ خۆی ب ه خۆشیی رابوارد ل ه پاشان داما..بیری کرده‌وه ب ه فێڵ ل ه بزن نزیک که‌وته‌وه جامی به‌تاڵی نای ه به‌رده‌می ئه‌م فێڵه‌ی لێ‌کرد زۆر ب ه به‌بێ شه‌رمی چه‌ند دڵۆپ ه ماستی ل ه پێشی رژاند
کاتێ پیره‌ژن گه‌ڕایه‌و‌ه ماڵ به‌به‌ر چاوی که‌وت دێمه‌نێکی تاڵ بینی بزنه‌که ده‌می ب ه ماسته وتی :ئه‌ی خوای ه خۆ ئه‌م ه راسته که‌وت ه لێدانی بزنی به‌سه‌زمان قاڕه‌ی ده‌گه‌ییه په‌ڕه‌که‌ی ئاسمان له‌والو‌ه مه‌یموون بۆی پێ‌ده‌که‌نی به‌م چاڵی ک ه بۆ بزنی هه‌ڵکه‌نی عەلی بەختەوەر
ژمار‌ه - ١٤٢خاکەلێوەی ١٣٩٣
19
قسه‌ی خۆش بۆ پێکه‌نین
بچکۆل بە خاڵ خاڵی گوت :دەزانی قەیتانی کەوشەکانی باوکم چەند بەهێزن؟! خاڵ خاڵی گوتی :ئەتۆ چووزانی؟ بچکۆل گوتی :ئاخر دوێنێ قەیتانەکانی کەوتنە بن القی و باوکم کەوت.
سێو مامۆستا بە قوتابی‌یەکەی گوت :وێنەی کرمێک بکێشەو ،قوتابی وێنەی سێوێکی کێشایەوە. مامۆستا لێی پرسی بۆ وێنەی سێوت کێشایەوە؟ قوتابی گوتی :مامۆستا کرمەکە لە نێوی دا خۆی شاردۆتەوە
دار قشقەڕە لە پیرەداری پرسی بیستوومە بوویەتە دایەگەورە ،ناوی نەوەکەت چیە؟ پیرە دار گوتی :نێاوی قەڵەمە قەڵەم! مووی وشک رۆژێک منداڵێک سەری بە شامپۆ دەشوا بەاڵم بەبێ ئاو، لێی دەپرسن بۆ بەبێ ئاو سەرت دەشۆی؟ دەڵێ لەسەری نووسراوە ئەو شامپۆیە تایبەت بە مووی وشکە!. دیاریی نارین کەنکاش
18
ژمارە - ١٤٢ئاوریلی 2014
ناسینی ئامێری کەمانچە ((کەمانچه یه‌کێک له ئامێره هه ره خۆش‌ده نگه‌کانه) کەمانچە نە تەنیا بۆ مۆسیقا دەستگاهی‌یەکان بەڵکوو لە مۆسیقا مەقامی‌یەکانیش‌دا بەکار دێ و لە زۆربەی پارێزگاکانی ئێران وەک :لۆرستان ،گیالن ،مازەندەران ،باکووری خۆراسان ،تورکەمەن سەحر‌ا و کوردستان بە گشتی ،دەگەل ژیان‌و فۆلکلۆر‌و مێژووی خەڵکی گرێ دراوە. کەمانچە بۆ یەکەم‌جار لە کاتی پاشایەتیی سەفەوی‌یه‌کان‌دا وەک شکلی ئێستای هاتە نێو موسیقای ئێرانی‌و بە هەڵمەتی ژەنیارە لێوەشاوەکان جێی خۆی لەنێو مۆسیقای فۆلکڵۆریی ناوچەکانی ئێران کردەوە‌و خۆی لە نێو دڵی مۆسیقا زانان‌و بیسەرانی مۆسیقا جێی کردەوە. ئێستا پاش تێپەربوونی دوو سەدە بەسەر مێژووی کەمانچە‌و هەورازوو نەشیوێک‌دا کە ئەم ئامێرە تێی‌پەڕاندو ه بە هەڵمەتی دڵسۆزانی ،ئێستاش وەک یەکێک لە ئەسڵی‌ترین ێ و بە هیممەتی مامۆستایانی ئامێرەکانی مۆسیقای فۆلکڵۆری ئێرانی خۆی دەنوێن ک کاک ئەردەشیر کامکار ،جێی خۆی لە نێو موسیقا‌و مەقامە کوردی‌یه‌کانیش‌دا گەورەی وە کردۆتەوە. کەمانچە لە سێ بەشی ئەسڵی پێک‌هاتو ه کە بریتین لە:
)١کاسە
)٣سەر دەستە
)٢دەستە
ئ هرده شیر کامکار
درێژایی کەمانچە ٨٠سانتە‌‌و بە هۆی پایە کە لە ژێر کاسەیە لەسەر حەرزی دادەنرێ، نووسین :سامان باوەجانی
ژمار‌ه - ١٤٢خاکەلێوەی ١٣٩٣
17
پەساپۆرتیشی دەدەنێ ،بەر لەوەی هەویە و جنسیەی ئەو واڵتەی پێ بدرێ .ئەی كوا پەساپۆرتەكەی تۆ؟ ئەی كوا هەویە و جنسیەكەی من؟ خۆ ئه‌من لێرە لەدایك بوومە .ئەگەر لە واڵتێكی ئورووپایی لەدایك بوایەم دەسبەجێ ناسنامەیان دەدامێ. بیستوومە لەوێ تەنانەت سەگەكانیش ناسنامەیان هەیە.... ئەو رۆژە زۆر زۆرم بەزەیی پێت‌دا هاتەوە .كە چوویتە ئیقامە و منیشت لەگەڵ خۆت برد .وەم‌زانی ئێستا شوێنێكی تایبەتی‌یان بۆ كوردە نیشتمانپەرەوەرەكانی بەشەكانی دیكەی كوردستانەكەت كردووەتەوە .پێم وابوو لە سای ئەو بیست سی كتێبەی باڵوت كردوونەوە ئێستا هەموو دەت‌ناسن .زۆرم بەزەیی پێت‌دا هاتەوە باوكە ،كاتێ كارتەكەیان لێ وەرگرتیتەوە و لێتیان پرسیی چ‌كارەی؟ گوتت نووسەر و وەرگێڕم ،زابتەكە زەردەخەنەیەكی پڕلە گاڵتە و تەوسی خزییە سه‌ر لێو و گوتی ،بڕۆ ئەو هۆدەیەی ئەوبەر ،ئەوەی وا ئەو بەنگالدشی‌یانەی لەبەر دەرگاكەی راوەستاون .ئه‌من لەدڵی خۆم‌دا گوتم :بەنگالدشی؟ ئەی خۆ باوكی من كوردە ،بەنگالدشی نیە؟ كە لێشتم پرسی ،باوكە بۆ لەگەڵ بەنگالدشی‌یەكان دەت‌نێرنە ژوورەوە؟ ئه‌تۆ باسی یەكسانیی مرۆڤت بۆ كردم .بەبێ ئەوەی بزانی من زۆر لەوە منداڵتر بووم ئەو باسانە تێ‌بگەم .كورتی دەبڕمەوە: باوكە كەیفی خۆتە ،ئه‌تۆ بەو شتانە رازی بوویت ،شانازیت بەو شتانەوە كرد ،هەمووی بۆخۆت ،بەاڵم بۆ بیرت لەوە نەكردەوە و نەتگوت ،ئەو منداڵەی دروستی دەكەم و دەیخەمەوە بەشكم ئەو شتانەی قەبووڵ نەبێ؟ بۆ؟ بۆ؟ بۆ؟ باوكە ئه‌تۆ خەتاباری .ئه‌تۆ بەئاوارەیی ژیای و منیشت بەئاوارەیی هێنایە سەردنیا. باوكە:خۆت نیشتمانت نیە كەیفی خۆتە .پێم بڵێ كوا نیشتمانی من؟ كوردە بێ نیشتمانه‌که ره‌سووڵ بایز مەحمو‌د
ژمارە - ١٤٢ئاوریلی 2014
منیش هەوای ئاوارەییت هەڵ‌مژیوە، ئیتر مافی ئەوەت نەبووە بۆ تاقە جارێكیش سەفەرێك بكەی؟ سەفەرێك بۆ دەرەوەی واڵت؟ ئه‌تۆ پێم ناڵێی لەم بەشەی خۆت گوتەنی نیشتمانەكەت‌دا كە بەردەوام دەش‌فەرمووی گیانت لەسەر بەری دەستتە بۆی ،چیت بەش دراوە؟ باوكە! ئه‌تۆ خۆت بە پێشمەرگەی هەموو خاكی كوردستان دەزانی .بە منیش دەڵێی :بۆ من فەرقی ئێرە و ئەودیو نیە و ئامادەم لەسەر ئێرەش گیانم بەخت بكەم ،دیواری فەیسبووكەكەت دەبینم هەمووی هەڵگوتن بە نیشتمانەكەت و بەم ئەزموونەی كوردستانە ،كەچی هەتا ئێستاش لەم نیشتمانەی هەر خۆت پێت وایە ماڵی تۆشە ،مافی ئەوەیان پێت نەداوە بە فەرمی بتكەنە كارمەندی ئیدارەیەك .بۆ؟ چونكە ئه‌تۆ كوردستانی نی؟ نا ،نا ،لەبەر ئەوە نیە ،لەبەر ئەوەیە ئه‌تۆ عێراقی نی .واتە ئەگەر عێراقی بی، عەرەبیش بی ،مەزنتر و خۆشەویستتری لەوەی كوردێكی ناعێراقی بی و جنسیەی عێراقیت نەبێ .بۆیە دەچیتە هەر جێیەك ،دەڵێن هەویە و جنسیەی
16
عێراقیمان دەوێ. بەڵێ باوكی خۆم! ئه‌تۆ بەمن دەڵێی ،قەیناكا رۆڵە ،ئەزموونەكەمان زۆری ماوە تۆكمە بێ .پێویستیی بە فیداكاری‌یە .پێم دەڵێی ،رۆڵە پشوودرێژ بە ،هەموو شتێك چاك دەبێ .پێم دەڵێی ئەو بێبەشی‌یەمان ئاسایی‌یە، چونكە هێشتا سەقامگیر نەبووین. بەاڵم ئه‌من ئەو قسانەم قەبووڵ نین. دەزانم خەڵكەكە زۆرت رێز دەگرن. هەر خۆشت دەڵێی چەندی چەند ساڵە لێرەم ،ئەو خەڵكە پشت‌وپەنام بوون بۆیە توانیومە بەردەوام بم و بمێنمەوە. دەزانم .ئه‌منیش ئەو خەڵكەم خۆش دەوێ باوكە گیان .دەزانم ئەو خەڵكە زۆر باشن .ئه‌من گلەییم لە تۆیە ،ئه‌تۆ لە چوارچێوەی واڵتێك‌دا دەژی كە قانوونه‌کەی تۆی وەك مرۆڤ قەبووڵ نیە .ئەوەتا لە واڵتان ،كە بیانی‌یەك لەوێ زەماوەند دەكا دەسبەجێ ناسنامەی دەدەنێ .كە بیانی‌یەك لەوێ دەبێتە پەنابەری سیاسی و وەك پەنابەر وەردەگیرێ و متمانەی پێ‌دەكەن ،لەگەڵ هەویەی نیشتەجێ‌بووندا دوای ماوەیەك
ژمارە - ١٤٢ئاوریلی 2014
و جنسیەم نیە ،چونكە باوكم ئێرانی‌یە. ئێرانی واتە بیانی .واتە كەسێك كە لێرە مافی نیە .هاوڕێكانم هاوینان دەچنە گەشت و سەیران و ئه‌من ناتوانم ،چونكە باوكم ئاوارە كوردێكی رۆژهەاڵتی‌یە و پێشی دەڵێن ئێرانی و بۆی نیە سنوور ببەزێنێ و لە كوردستان بچێتە دەرێ، تەنانەت بۆی نیە سەردانی كەركووكیش بكا .ئه‌من لێرە نیوە ئینسانم ،چونكە باوكم ئاوارەكوردێكی رۆژهەاڵتی‌یە و سەردەمانێك بە ئیشقی نیشتمانەوە زێدەكەی خۆی بەجێ هێشتوە و بەرگی
15
ئاوارەیی بە بەر ژیانی خۆی و بەرگی بەشمەینەتییشی بە بەر ژیانی من‌دا کردوە. باوكە گیان :ئه‌من نازانم بۆچی ئێستاش هەروا لە نیشتمانپەروەری و نیشتمانپەرستی‌دا گەرموگوڕی؟ بەڵێ پێم سەیرە! ئه‌تۆ پێم ناڵێی لەو نیشتمانە چیت بەش دراوە؟ ئه‌تۆ كە هەتا ئێستاش مافی ئەوەت پێ رەوا نەبینراوە تەنانەت سەیارەكەت بەناوی خۆتەوە بكەی؟ ئه‌تۆ كە لەوەتەی پەڕیوەی ئەم بەشەی خۆت گوتەنی «نیشتمان» بووی و بە باوەڕی
ژمار‌ه - ١٤٢خاکەلێوەی ١٣٩٣
14
باوكە كوا نیشتمانی من؟ نامەی منداڵە كوردێكی رۆژهەاڵتیی دانیشتووی باشووری كوردستان ،بۆ باوكی
باوكە گیان ئه‌تۆ خەتاباری ....باوكە ئه‌تۆ تاوانباری .باوكە من نە نیشتمانم دەوێ و نە تۆ و نە هیچ كەس .باوكە گیان ،ئه‌تۆ كە دەتزانی لە واڵتێك‌دای وەك پەنابەرێك دەژی و هیچ مافێكت نیە ،ئه‌تۆ كە بەپێی قانوونی ئەم واڵتە وەك بنیادەم سەیرت ناكرێ ،بۆچی منت هێنایە دنیا؟ ئه‌تۆ باسی نیشتمانم بۆ دەكەی .هەر لە منداڵیمەوە فێری سروودی ئەی رەقیب و خوایە وەتەن ئاواكەیت كردووم و بە ئاوازی سروودە كوردی‌یەكان گۆشت كردووم .بەاڵم هەرچی دەگەڕێم بۆ نیشتمان نازانم كوێیە؟ ئاخر نیشتمان دەبێ ئەو شوێنە بێ كە وەك بنیادەمێك مافت هەبێ تێی‌دا بژی .ئەو زێد و نیشتمانەی تۆ لەوێوە هاتوویە ئێرە هەر نازانم كوێیە .جاروبارە لە هەندێ كەناڵەوە دەبینم دیمەنی ئەوێ باڵو دەبێتەوە و ئه‌تۆش ئاخێك هەڵدەكێشی و جاروبارەش روو وەردەگێڕی و دەزانم فرمێسك لە چاوت‌د‌ا قەتیس ماون یان رژاونەتە سەر روومەتەكانت .ئه‌من زێدەكەی تۆم نەدیتوە .نازانم دایەگەورەم كە دایكی تۆیە و هەموو جارێ وێنەكەی دێنیتە سەر شاشەی كۆمپیۆتەرەكەت لە كام گۆڕستان نێژراوە و بەالشمەوە هیچ گرنگ نیە چەندە چاوەڕوانی گەڕانەوەت بووە و بەئاواتەوە بووە رۆژێك لە رۆژان ئه‌تۆ بگەڕێیتەوە باوەشی .دیارە وەك مرۆڤێك بۆ هەموو ئەودایكە چاوەڕوانانە بەداخم كە ئاواتی گەڕانەوەی منداڵەكانیان دەبەنە بن گڵ و دیدارئاخره‌تیان دەبن. ئەوەی ئێستا زۆر بەالی منەوە گرنگە ئەوەیە كە ئیتر ئه‌من گەورە بووم و زۆر شتم دەوێ بەاڵم ئه‌من بە ئاگری ئاوارەبوونی تۆوە دەسووتێم .ئاوارەبوونی تۆ بووەتە ناسنامەی منیش و مافە ئینسانی‌یەكانی منیشی سووتاندوە .منی لە مافە سەرەتایی و ئینسانی‌یەكانیشم بێبەش كردوە .ئه‌من وەك هاوپۆلەكانم هەویە
ژمارە - ١٤٢ئاوریلی 2014
13
ژمار‌ه - ١٤٢خاکەلێوەی ١٣٩٣
12
بە بۆنەی ساڵڕۆژی کارەساتی ئەنفال شانۆیەک لەالیەن مندااڵنی قوتابخانەی ڕۆژهەاڵتەوە بەڕێوەچوو
11
ژمارە - ١٤٢ئاوریلی 2014
ئاواتی منداڵێک روژێک ل ه منداڵێکیان پرسی بۆچی وا داماوی :ل ه وه‌اڵمی ئه‌و پرسیاره‌دا بڕێک سه‌ری دانواندو گوتی :بۆچی دانه‌مێنم ،دڵخوشی به‌مانه‌یه :ب ه زانست ک ه میلله‌تی من لێی بێ‌به‌شه ،ب ه ئازادی ک ه زیاترینی هاوخوێنه‌کانم ئێستاش نازانن به‌ری چ دارێکه ،ب ه سنعا‌ت ه ک ه میلله‌تانی دی ل ه ئاسمان ده‌ڕۆن و ژێر ده‌ریا که‌شف ده‌که‌ن تاز ه کوردستانی ئێم ه باسی ئه‌لف و بێ ده‌کا .ئه‌من رۆژێکی شاد ده‌بم ک ه گه‌وره‌و چووک و ژن و پیاوی واڵته‌که‌م خوێنده‌وار بن .ئه‌و رۆژ ه خۆش ه ک ه ئااڵی سه‌ربه‌خۆیی کوردستان له‌سه‌ر چیاکانی ئاڕاڕات بله‌رێته‌وه .ئه‌و رۆژه‌ی دانامێنم ک ه جووتیار ب ه ته‌راکتۆر کار بکا .ئه‌و رۆژ ه ک ه کوردستانی جوان به‌م وێنه‌ی ه ببینم ده‌توانم بڵێم داماونیم و دڵشادم. نووسینی دڵشاد گروگاڵی مندااڵنی کورد
ژمار ه 1ساڵی 1بانه‌مه‌ڕی 1325الپه‌ره‌ی 10
مناڵەکان گولن ،خونچەن ،هیوان ،مەلن ژن و پیــــاوی سبەی گـەلن ئەی زانایان ،ماموستایان !!!! ئیـــوه ،جـــوریک رایــــان بێنن کــه سبەینێ له رووتـــــان بێ له روویـانا ،ســــەر هەڵێنن ک .د .ئازاد
فێرگه‌ی زمانی ئینگلیزی ژمار‌ه - ١٤٢خاکەلێوەی ١٣٩٣
10
ﺳ�ﻭ ﻣﻧﺩﺍ�ﻪﮐﺎﻥ
ساڵو منداڵه‌کان وانه‌ی ئه‌وڕۆمان تایبه‌ته به له‌شه و ده‌مانه‌وێ بزانین له زمانی چی.ﺋﻳﻧﮕﻠﻳﺳﯽ ﺑﻪ ﺋﻪﻧﺩﺍﻣﻪﮐﺎﻧﯽ ﻟﻪﺵ ﺩﻩ��ﻥ ﭼﯽ. ڵێن ﺯﻣﺎﻧﯽ ﺑﺯﺍﻧﻳﻥ ﻟﻪ ﺎﻧﻪﻭێ ندامﻟﻪهﺷﻪ ﻭ ﺗﺎﻳﺑﻪهﺗﻪ ﺑﻪ ﻭﺍﻧﻪی ﺋﻪ ش ده کانیﺩﻩﻣله ﻭڕۆﻣﺎﻥبه ئ ئینگلیسی at Look at this monkey this monkey چاو له‌م مه‌یموونه بکه Lookﺑﮑﻪ ﭼﺎﻭ ﻟﻪﻡ ﻣﻪﻳﻣﻭﻭﻧﻪ
It has two big eyes ﺩﻭﻭ ﭼﺎﻭی ﮔﻪﻭﺭﻩی ﻫﻪﻳﻪ It also has two big ears ﺋﻪﻭ ﻫﻪﺭ ﻭﻩﻫﺎ ﺩﻭﻭ ﮔﻭ�ﯽ ﮔﻪﻭﺭﻩی ﻫﻪﻳﻪ It has a big mouthﺋﻪﻭ ﺩﻣ�ﮑﯽ ﮔﻪﻭﺭﻩی ﻫﻪﻳﻪ
It has two big eyesدوو چاوی گه‌وره‌ی هه‌یه It has a small nose ﺋﻪﻭ ﻟﻭﻭﺗ�ﮑﯽ ﺑﭼﻭﻭﮐﯽ ﻫﻪﻳﻪ It also has two big earsئه‌و هه‌ر وه‌ها دوو گوێی گه‌وره‌ی هه‌یه ﺩﺭ��یه‌وﻫﻪﻳﻪدمێکی گه‌وره‌ی هه‌یه Itئ has big mouth ﺩﻭﻭ ﺩﻩﺳﺗﯽ aﺋﻪﻭ It has a long arms It has a small noseئه‌و لووتێکی بچووکی هه‌یه It has ashort legs ﺋﻪﻭ ﺩﻭﻭ ﻻﻗﯽ ﮐﻭﺭﺗﯽ ﻫﻪ وﻳﻪدوو ده‌ستی درێژی هه‌یه It has a long armsئه کورتیﻭﻩ(ههﮔﻪیه has legs ﻭﺭﻩی ﻫﻪﻳﻪ القی ﻧ�ﻭ ﮐﻪﻭﺷﻪ دووی ﺩﻩﭼ�ﺗﻪ Itئﺋﻪهﻭوﺟ�ﮕﺎﻳﻪ ﭘ�ﯽ) ﺗﻪﻧﻳﺎ ashortﻭ ﺩﻭﻭ It has big feet ﺋﻪ It has big feetئه‌و دوو پێی( ته‌نیا ئه‌و جێگایه‌ی ده‌چێته نێو که‌وشه‌وه) گه‌وره‌ی هه‌یه ﺑۆﺧۆﺷﺕه‌له ﺑﻧﻭﻭﺳﻪمﻭ جه‌دو مرۆڤ له ندامانیﺟﻪله کوردیﺷﯽئه ئێستاش یﺩﺍﻧﻪﻳﻪ� ﻟﻪ ﺟ� ﺑۆﺷﻪﮐﺎﻧﺩﺍ ﭼﻪﻧﺩ شیﺧﻭﺍﺭﻩﻭﻩﺩﺍ ﺩﻭﻩﻟﻪی ﻣﺭۆڤ ﻟﻪﻡ نێویﺋﻪﻧﺩﺍﻣﺎﻧﯽ ﻟﻪ تکایهﮐﻭﺭﺩی ﺗﮑﺎﻳﻪ ﻧ�ﻭی ﺋ�ﺳﺗﺎﺵ ﺑﮑﻪه:وه‌دابنووسه و بۆخۆشت چه‌ند دانه‌یه‌ک له جێ بۆشه‌کاندا زیاد بکه: خوار ﺯﻳﺎﺩ Nose Hand Leg Neck Cheek Finger elbow Forehead
ﮔۆﻧﺎ � ﮐﻭ�ﻣﻪ
Eye Arm Foot Lips Eyebrow Chest Heel Shin
ﺳﻳﻧﮓ
Ear Mouth Tongﺯﻣﺎﻥ Chin Knee Shoulder Ankelﮔﻭ�ﺯﻳﻧﮕﯽ ﻻ�� ﻗﻭ�ﭘﻪی ﭘ� کاوە ئاهەنگەری
ژمارە - ١٤٢ئاوریلی 2014
9
بچکۆلەیان دۆزییەوە ،چۆلەکە بچکۆلە بەرەو ماڵەکەی هەڵ‌فڕی‌و بەڵێنی بە ێ تاوەکوو جارێکی دیکە نە هاوڕێکەی دا لەمە بەدوا زۆرتر هۆشی لە خۆی ب ماڵی هاوڕێکەی لە بیر بچێتەوەو نە بۆخۆشی ون بێ. بەڵێ منداڵە ئازیزەکان! چیرۆکی ئێمە هەم باس لە هاوڕێی باش دەکاو هەم باس لەوە دەکا دەبێ بیرو هۆشمان باش بێ شتمان لە بیر نەچێتەوە. وەرگێڕان بۆ کوردی :مینا
ژمارە - ١٤٢ئاوریلی 2014
7
تووشی کێش ه ده‌کا و له‌وانه‌یه ل ه ئه‌نجام دا که‌ڕییشی به‌دوواوه بێ .بۆی ه باش نیه ب ه شێوه‌یه‌کی به‌رده‌وام ڤیتامین د ل ه شێوه‌ی حه‌ب و ده‌رزی دا به‌کاربهێنین. سه‌رچاوه‌کانی به‌ده‌ستهێنانی ئه‌م ڤیتامین ه تیشکی خۆر تیشکی سه‌رووبنه‌وشه‌یی توانای دروست‌کردنی مادده‌یه‌کی به‌ناوی دیهیدرۆکولسترۆڵ هه‌ی ه که به تێپه‌ڕبوونی ب ه چه‌ند هه‌نگاوێک دا ده‌بیت ه هۆی دروست‌بوونی ڤیتامین دم ئه‌وانه‌ی ڕه‌نگی پێستیان ڕووناکتره وات ه سپی‌ترن ل ه ماوه‌یه‌کی که‌متردا ئه‌م ڤیتامینه‌یان ده‌ست ده‌که‌وێت. سه‌رچاو ه خۆراکییهکان (ڕووه‌کی‌یه‌کان) سه‌رچاو ه دانه‌وێڵه‌یی‌یه‌کان و سه‌وزه‌کان و میوه‌کان. سه‌رچاوه خۆراکییهکان (گیانه‌وه‌رییه‌کان) ڕۆنی که‌ره ،ڕۆنی ماسی ،زه‌ردێنه‌ی هێلکه ،جه‌رگ ،ماسی. سه‌رچاوه‌ی ده‌ستکردی پزیشکی به‌شێوه‌ی که‌پسوول و ده‌رزی ده‌درێ به‌وانه‌ی پێویستی‌یان پێی هه‌یه . هانا وریا
ژمار‌ه - ١٤٢خاکەلێوەی ١٣٩٣
8
چیرۆکی چۆلەکەی فەرامۆشکار رۆژێک لە ڕۆژان لە نێو دارستانێکی سەرسەوزدا ،چۆلەکەیەک لە سەر بەرزترین لقی دارێک هێالنەی هەبوو. چۆلەکەی چیرۆکی ئێمە ڕۆژێک بڕیاری دا بچێتە سەردانی هاوڕێکەی. تاریک‌وڕوونی بەیانی بەرەو ماڵی هاوڕێکەی وەڕێ‌کەوت ،زۆر ڕۆیشت چەندین شەقام‌و کۆاڵنی تێ‌پەڕاند بەاڵم ماڵی هاوڕێکەی نەدۆزییەوە ،دەزانن بۆ؟ چونکە ماڵی هاوڕێکەی لە بیر چووبۆوە. چۆلەکە گەیشتە رووبارێک‌و دیتی باڵندەیەک لەوێ‌دا مەل ه دەکا ،لێی پرسی ئەرێ تۆ دەزانی ماڵێ هاوڕێکەم لە کوێیە؟ باڵندەکە بە سەرسوڕمانەوە گوتی: جا ئەمن لە کوێ بزانم؟! چۆلەکەکە زۆر ماندوو ببوو ،لەسەربانی ماڵێک هەڵ‌نیشت تا کەمێک پشوو بدا ،بڕیاری دا بگەڕێتەوە بەاڵم زۆر لە ماڵەکەی خۆی دوور کەوتبۆوەو رێگەی ماڵی خۆشی لەبیر چووبۆوە. لە پڕدا هەستی کرد کەسێک لێی نزیک دەبێتەوە ،هەڵفڕی ،دیتی کچێکە مستێکی گەنم بۆ هێناوە. کچەکە لێی پرسی « :چی بووە چۆلەکە گیان؟» لە من مەترسێ ،دەمەوێ لەگەڵت ببمە هاوڕێ ،ها وەرە خواردنم بۆ هێناوی. چۆلەکە گوتی :تۆ ئازارم نادەی؟ یانی تۆ نام‌خەیە نێو قەفەسەوە؟ کچەکە گوتی :نا من چۆن کاری وا دەکەم؟! چۆلەکە گوتی :ئەمن رێگەی ماڵێم لێ‌ون بووە ،کچەکە گوتی :ئەمن یارمەتیت دەدەم تا دەی‌دۆزییەوە ،دەزانی ماڵەکەت لە کوێیە؟ چۆلەکە گوتی لەنێو دارستانێکی زۆر گەورەدایە. کچەکە گوتی :دەی باشە با بەرەو دارستان وەڕێ کەوین ،ئەمن یارمەتیت دەدەم تاکوو ئەو دارە بدۆزینەوە. دوای چەند کاتژمێر گەڕان‌و هەوڵ‌و ماندووبوونێکی زۆر ماڵی چۆلەکە
ژمار‌ه - ١٤٢خاکەلێوەی ١٣٩٣
6
ڤیتامین د ڤیتامین د یه‌کێکه له‌و ڤیتامینان ه که ل ه چه‌وری دا ده‌توێنه‌وه ،ئه‌م ڤیتامین ه بۆ گه‌ش ه و پته‌ویی ئێسکه‌کان له له‌شدا پێویسته ،ئه‌ویش ل ه ڕێگه‌ی چاودێری‌کردنی هاوسه‌نگیی نێوان کالسیۆم و فۆسفۆر .ده‌بێته هۆی زیاترمژینه‌وه‌ی کالسیۆم و فۆسفۆڕ له ڕیخۆڵه‌کان دا و ک هم‌کردنه‌وه‌ی ده‌رکردنیان له گورچیله‌کان‌دا .هه‌روه‌ها ئه‌م ڤیتامینه یارمه‌تیی خانه‌کان ده‌دا بۆ گه‌شه‌کردن و دووبار ه دروست‌بوونه‌وه‌یان. سه‌رچاوه‌ی به‌ده‌ستهێنانی ئه‌م ڤیتامین ه بێجگه ل ه ڕووه‌که‌کان و ماسی و شیر، تیشکی خۆره ،ب ه شێوه‌یه‌ک ک ه ئهگهر بێت و ل ه ڕۆژدا 10تا 20ده‌قیقه ل ه ژێر تیشکی خۆردا بمێنینه‌وه به‌س ه بۆ به‌ده‌ستهێنانی ڤیتامینی پێویست بۆ له‌ش له‌و ڕۆژه‌دا .که‌می ئه‌م ڤیتامین ه ده‌بێت ه هۆی ئێسکه‌نه‌رمه له‌و که‌سان ه دا که ته‌مه‌نێکی زۆریان هه‌یه. به‌ده‌ستهێنانی ڤیتامین د و کالسیۆم ده‌بێت ه هۆی زیادکردنی هێز و توانای ماسوولکه‌کان ،ئه‌م ڤیتامین ه ڕێگری ده‌کا له تووشبوون ب ه نه‌خۆشیی راشیتیسم ل ه مندااڵن دا و ئۆستیۆماالسی ل ه گه‌وره‌سااڵن و ئێسکه‌نه‌رمه له به‌ته‌مه‌نه‌کان دا. مرۆڤی پێگه‌یشتوو ل ه ڕۆژێک دا پێویستیی ب ه 10مایکرۆگرام ڤیتامین د هه‌یه. به‌اڵم بۆ مندااڵن و پیره‌کان ئه‌م ڕێژه‌یه زیاتره وات ه ئه‌وان پێویستی‌یان ب ه بڕێکی زیاتر له‌م ڤیتامینه هه‌یه .هه‌روه‌ها به‌کارهێنانی ئه‌م ڤیتامین ه بۆ ته‌ندروست‌بوونی مێشک پێویست ه و ده‌بێت ه هۆی که‌مکردنه‌وه‌ی ئه‌گه‌ری تووشبوون ب ه ئالزایمێر (بیرچوونه‌وه). که‌میی ئه‌م ڤیتامین ه ده‌بێت ه هۆی دروست‌بوونی مادده‌ی زیاده له‌سه‌ر بڕبڕه‌کان و شێوه‌ی ئه‌ندازه‌یی بڕبڕه‌ی پشت تێک ده‌دا .هه‌روه‌ها شێوه‌ی ده‌ست و پێ ده‌گۆڕێ و ئه‌گه‌ری پان‌بوونه‌وه‌یان هه‌ی ه ئهگهر بێت‌و ب ه تیشک پشکنینی بۆ بکرێ. زۆریی ئه‌م ڤیتامینه‌ش باش نی ه و ئهگهر بێت‌و ڤیتامینه‌ک ه و کالسیۆم زۆر به‌ده‌ست‌بهێنرێ ئه‌گه‌ری ژه‌هراوی‌بوون هه‌یه .هه‌روه‌ها زۆری ده‌بێت ه هۆی کۆبوونه‌وه‌ی کالسیۆم ل ه شان ه نه‌رمه‌کانی له‌ش وه‌ک گورچیل ه و سی‌یه‌کان و دڵ و گوێ دا ،که له گورچیله‌کان دا ده‌بێت ه هۆی دروست‌بوونی به‌ردی گورچیل ه و ل ه سی‌یه‌کان و دڵیش دا کاردانه‌وه‌ی خراپی هه‌ی ه و ل ه گوێش دا هه‌ستی بیستنمان
5
ژمارە - ١٤٢ئاوریلی 2014
جوانترین نیشتیمان شاال وێنه‌ی ئااڵیه‌کی دروست کرد وتی له‌سه‌ر لوتکه‌کاندا بب ه هێمای به‌رزی کورد ******** یارسان وێنه‌ی باخچه‌یه‌کی گه‌وره‌ی نه‌خشان وتی وه‌رن بۆنی گواڵن بکه‌ن و شاتو بخۆن چۆله‌که‌کان ********* نزار وێنه‌ی کۆترێکی دروست کرد کۆتره‌ک ه دوو شاباڵی لێ‌ڕوا و به‌ره‌و ئاسمان که‌وت ه فڕین به ده‌ست وبرد ********** ئه‌ژین وێنه‌ی کوردستانی نه‌خشان وتی بۆ خۆت پێ‌بکه‌نه ئه‌ی جوانترین نیشتیمان!.... لەتیف هەڵمەت
ژمار‌ه - ١٤٢خاکەلێوەی ١٣٩٣
4
جەلیل گادانی جه‌لیل گادانی ل ه 1934/3/3زائینی1312/12/12 ،هه‌تاوی ل ه شاری مه‌هاباد له‌دایک بوو ه.
خوێندنی سه‌ره‌تایی و ناوه‌ندیی ل ه مه‌هاباد خوێندوه‌و ئاخرین قۆناغی‌دواناوه‌ندیی ل ه به‌ندیخان ه تێپه‌ڕ کردوه. له ته‌مه‌نی دوازد‌ه ساڵی و ل ه سه‌رده‌می ژ_ک دا ده‌گه‌ڵ سیاسه‌ت تێکه‌ڵ بووه و له‌ود‌هم‌ڕا تا ئێستا ل ه پێناو نه‌ته‌وه‌که‌ی‌دا تێ‌کۆشاوه65 .ساڵ ه ئه‌ندامی حیزبی دێموکراتی کوردستانه‌و پێنج جار گیراوه .سه‌رجه‌م نیزێکه‌ی 13ساڵ ل ه به‌ندیخانه‌دا بووه‌و دوای به‌ندیخان ه به‌شی زمانی فه‌رانسه‌ی ل ه زانکۆ خوێندوه 9 .ساڵیش ته‌بعید کراوه و ل ه تاران و دوور ل ه کوردستان ژیاوه .ده‌گه‌ڵ زمانه‌کانی ی ئاشنایه‌تیی هه‌یه‌و چه‌ند کتێبی ل ه فه‌ڕانسه‌یی و چه‌ند به‌رگێکیشی عه‌ره‌بی ،فارسی ،فه‌رانسه‌یی ،رووس وه وه‌رگێڕاوه ،سێ چوارێکیشی نووسیو‌ه و ئاماده کردوه ،تا ئێستا سه‌رجه‌م 12کتێبی ل ه فارسی‌یه چاپ بووه. ل ه کتێبه‌کانی کاک جه‌لیل گادانی ده‌توانین ئه‌مان ه ناو به‌رین « :با نه‌بێت ه درۆی پاش مردوو 50 ،ساڵ خه‌بات ،مرۆڤ چۆن بوو ب ه غوول « وه‌رگێڕان ل ه فه‌رانسه‌یی‌یه‌وه« ،انسان چگون ه غول شد «وه‌رگێڕان ل ه فه‌رانسه‌یی‌یه‌وه« ،هاونه‌ته‌وه‌یی کورد و ماد ،ل ه که‌شکۆڵی پێشمه‌رگه‌و‌ه « به‌رگی یه‌ک و دوو»، یادداشت‌های یک پیشمرگ قهرمان و چه‌ند کتێبی دیک ه ک ه ل ه لێکۆڵینه‌و‌ه و وه‌رگێڕان و نووسینی کاک جه‌لیل گادانین. ئاواتی رزگاریی نه‌ته‌و‌ه و خاکی نیشتمانه‌که‌یه‌تی و دیتنی کوردستانی گه‌ور‌ه و سه‌ربه‌خۆیی .پێی خۆشه ب ه چاوی خۆی سه‌ربه‌خۆیی کوردستان ببینێ.
ئا :نێعمەت مەال
3
ژمارە - ١٤٢ئاوریلی 2014
منداڵە خۆشەویستەکان چۆنن؟ هیوادارم کە باش بن‌و بە دڵی خۆتان کەڵک لە هەوای پاک‌و سروشتی جوانی بەهار وەرگرن! با پێکەوە چەند قسەیەک بکەین! ئێوە دەزانن پاراستنی واڵت ئەرکی هەموومانە .جا هەر کەسەو بە شێوەیەک! دەزانن کوردستان چەندە خۆشەویست‌و جوان‌و سەرسەوزە ،چەند سروشتی جوانی هەیەو ئێمە دەبێ لە پیسی‌و زبڵ‌وزاڵ بی‌پارێزین تاکوو هەروا بە جوانی بمێنێتەوە .بەتایبەتی ئێستا کە وەرزی بەهارەو دەچینە سەیران ،نابێ سەیرانگەکان بە پیسی بەجێ بهێلین‌و بڵێین قەیناکا بەلەدی ه یان شارەوانی خاوێنی دەکاتەوە .دەبێ هەموومان خۆمان لە بەرانبەر پاک‌وخاوێن‌ڕاگرتنی واڵتەکەمان‌دا بە بەرپرسیار بزانین. ئێستا ئەمن وێنەی چەند خواردن‌و کەرەستەتان پێشان دەدەم کە ئەگەر فڕێ بدرێنە سەر زەوی تاکوو چەندە دەمێنێتەوەو دەبێتە هۆی پیس‌بوونی سروشت:
ئایا ئێوە دەزانن ئەو زبڵ‌و زااڵنەی لە شوێنە سروشتییەکان فرێ دەدرێن چەند ساڵ دەمێننەوە؟!
٢٠ _ ١٠ساڵ
٥٠ -١ساڵ
٥-١ساڵ
٥ -٢حەوتوو
٤-٢حەوتوو
١میلیۆن ساڵ
٤٥٠ساڵ
٨٠٠ -٢٠٠ساڵ
٥٠ساڵ
٥٠ساڵ
منداڵە خۆشەویستەکان ئێمە لە بەرامبەر پاک‌راگرتنی واڵتەکەمان‌دا بەرپرسیارین
ژمار‌ه - ١٤٢خاکەلێوەی ١٣٩٣
دنیای مند ا اڵ ن گۆڤارێکی مانگانه‌ی مندااڵنه ،ناوەندی منداڵپارێزیی رۆژهەاڵتی كوردستان دەری دەكا سه‌رنووسه‌ر :شیالن قوربانی فه‌ر دەستەی نووسەران :کاوه ئاهه‌نگه‌ری ،هانا وریا ،نێعمه‌ت مه‌ال ،مینا سوڵتانزادە
دیزاینه‌ر :مینا سوڵتانزاده
په‌یوه‌ندی : www.facebook.com/nawendy.mndal.paryzy.kurdistan mndalanikurd@yahoo.com www.Kurdistanukurd.com
2
١٤٢
ژمار‌ه - ١٤٢خاکەلێوەی ١٣٩٣
1