ژمار‌ه - ١٥٢رێبەندانی ١٣٩٣
24
23
ژمارە- ١٥٢فێوریەی ٢٠١٥
قەڵەمڕەنگیی ساڵ سروشت دەفتەرێكی سپیی بۆ زەوی هێنا بەدیاری زەوی دای به كوڕی نەورۆز ئەویش دەستی كرد به یاری *** بەستەی قەڵەمڕەنگی تازەی دەرهێنا له جانتای بەهار ڕەنگاندی دەفتەری سپی به چیمەن و گوڵ و گوڵزار *** بەهار تاقەتی به سەرچوو قەڵەمڕەنگی‌دا به هاوین ئەویش بێستان و باخانی پڕ كردن له میوەی شیرین *** خۆرێكی گەشی كێشاوه به ئاسمانی ساماڵەوه شیلەی كرده دەمی تری و هه نار و پرتەقاڵەوه *** لەبن سێبەری دارێكا هاوین وێنەی دەكێشاوه قەڵەمڕەنگەكانی بیر چوو ئێواره بۆ ماڵ گەڕاوه *** هات لەگەڵ گێژەڵووكەیەك پایز بەگیانی خۆاڵوی
قەڵەمڕەنگەكانی هەڵگرت زەرد و سووری تێهەڵساوی *** پەڕەی دەفتەرەكەی هەموو ڕەنگ كردەوه زۆر به جوانی بەاڵم هەمووی كرده ڕەنگی زەرد و سوور و ئەرخەوانی *** پایز دەفتەرەكەی دانا تەواو بوون قەڵەمڕەنگەكان گژەبایەك هات ڕرفاندی خستیه ماڵی پووره زستان *** بەفری كچی پووره زستان هەڵیداوه پەڕەكانی بە قەڵەمسڕێكی سپی پاكی كردنەوه به جوانی *** كوتی « :دایه هەڵیگره بیپارێزه لە خۆڵ و تۆز ڕێگا خۆش بێ دەیبەمەوه بۆ كوڕەكەی مامه نەورۆز» . *** سەرما ڕۆیی ،بەفره خاتوون زوو دەفتەرەكەی بردەوه كوڕی نەورۆز شاد و دڵخۆش دەستی به یاری كردەوه ئه‌مین گه‌ردیکالنی
ژمار‌ه - ١٥٢رێبەندانی ١٣٩٣
22
منداڵینە! جیاوازییەکانی نێوان ئەو دوو وێنەیە ببیننەوە!
ژمارە- ١٥٢فێوریەی ٢٠١٥
21
مێژوویه‌که‌ی ده‌گه‌ڕێته‌و ه بۆ 2000هه‌زار ساڵ له‌مه‌وبه‌ر ک ه تا ساڵی 1812ب ه نهێنی ماوه‌ته‌وه ،ئه‌و شارۆچکه‌ی ه ل ه سه‌ر ته‌پۆلک ه سووره‌کانی ناوچه‌ی پێترا سازکراوه. _5بینای کۆلۆسێئوم ل ه شاری ی رۆمی ئیتالیا ک ه مێژووی سازکردنه‌ک ده‌گه‌ڕێته‌و ه بۆ ساڵی 72ی دوای زایین، ئه‌و بینای ه سه‌ره‌تا بۆ کێبڕکێی نێوان ئاژه‌ڵه‌کان سازکراوه ،دواتر بۆت ه شوێنی شه‌ڕی گالدیاتۆڕه‌کان. _6بینای تاج مه‌حه‌ل ل ه هیندوستان ک ه ل ه زه‌مانی پێنجه‌مین پاشای مغۆله‌کان ل ه ساڵی 1642ده‌ستیان کردو ه ب ه دروستکردنی و ماوه‌ی 22سالی خایاندو ه تا ته‌واو بوو‌و 20هه‌زار کرێکار و هه‌زار فیل بۆ ته‌واو بوونی ئه‌و بینای ه ب ه کار هاتوون. _7دیواری گه‌وره‌ی چین ل ه ساڵی 206ی پێش زایین سازکراوه ،ل ه ماوه‌ی حوکمرانیی هه‌موو ئیمپراتوره‌کان دا درێژکراوه‌ته‌وه‌و درێژایی دیواری چین ده‌گات ه نزیکه‌ی 6000هه‌زار کیلۆمیتر و به‌رزی دیواره‌ک ه 10میتره.
ژمار‌ه - ١٥٢رێبەندانی ١٣٩٣
20
7سه‌رسوڕهێنه‌ری نوێ جیهان ل ه ساڵی 2007ی زایینی،راپرسییه‌ک ل ه نێوان 100میلیۆن ک هس‌دا به‌ڕێوه‌چوو، 7سه‌رسوڕهێنه‌ری نوێی گه‌وره‌ی جیهان دیاری کرا. _1په‌یکه‌ری رزگاریده‌ری مه‌سیح ل ه به‌رزترین شوێنی شاری ریۆی به‌رازیل ،سازکراوه .سازکردنی ئه‌و په‌یکه‌ر ه ساڵی 1921ده‌ستی پێکردو ماوه‌ی 10ساڵی خایاندو به‌رزی په‌یکه‌ره‌که‌ش 30میتره‌و کێشی هه‌زرا تۆنه. _2بینایی چیچه‌ن ئێلتیزا (ئال کاستیلۆ) ل ه ناوه‌ندی ناوچه‌ی یۆکاتان ل ه واڵتی مه‌کزیک هه‌ڵکه‌وتووه‌‌و 600ساڵ پێش ل ه دایکبوونی مه‌سیح سازکراوه،و 365پلیکانی هه‌یه ،وات ە به‌ڕادەی ب ه رۆژه‌کانی ساڵ. _3ناوچه‌یه‌کی وێرانکراو ه ب ه ناوی ماچۆ پیچۆ ناسراو ب ه ئینکا لە واڵتی پێڕوو ک ه ساڵی 1911 ل ه الیه‌ن شوێنه‌وار ناسێکه‌و ه دیتراوه‌ته‌و ه ک ه ل ه نێوان چه‌ندین چیای به‌رز هه‌ڵکه‌وتووه. _4شارۆچکه‌ی گه‌وره‌ی پێترا ل ه ئۆردۆن ک ه
ژمارە- ١٥٢فێوریەی ٢٠١٥
19
قسەی خۆش بۆ پێکەنین! داڕشتن
مامۆستا :بۆچی داڕشتنی تۆو براکەت لەسەر پشیلە، هەر لە یەک دەچێ؟ قوتابی :مامۆستا ئاخر هەر ئەو پشیلەیەمان لە ماڵێ هەیە! تاقیکاری
باوک :کوڕم! ئەمڕۆ چۆن بووی لە تاقیکردنەوەی بیرکاری؟ کوڕ :وەڵال باوکە گیان باش بووم تەنیا پرسیارێکم نەزانی! باوک :چەند پرسیارتان بۆ هاتبۆوە؟ کوڕ ٥ :دانە باوک :دەی زۆر باشە ،کەواتە پرسیارەکانی دیکەت هەموو واڵم داوەتەوە؟ کوڕ :نا باوکە گیان چونکە مەجال نەبوو چاو لەوانی دیکە بکەم! مامۆستا :سەعید! گوێ بگرە! بایی پەنجا تمەن نۆک ،سی تمەن لوبیاو چل تمەن گۆشتم کڕیوە، هەموویان کۆ بکەیەوە دەبێتە چەند؟! سەعید :مامۆستا دەبێتە قاپێک ئاووگۆشتی بەتام! دیاریی نارین کەنکاش
ژمار‌ه - ١٥٢رێبەندانی ١٣٩٣
ئایا ده‌زانن؟!
ئایا ده‌زانن زه‌ڕافه‌‌و مشکدهتوانن زیاتر ل ه وشتر بێ ئاو بژین؟
-ئایا ده‌زانن ورچ 42ددانی هه‌یه؟
ئایا ده‌زانن به‌راز ناتوانێ سه‌ری به‌رز بکاته‌و هو چاو ل ه ئاسمان بکا؟
-ئایا ده‌زانن شه‌یتانۆک ه ده‌توانێ 3ساڵ بخه‌وێ؟
18
ژمارە- ١٥٢فێوریەی ٢٠١٥
منداڵینە! بە دڵی خۆتان بمڕەنگێنن!
17
ژمار‌ه - ١٥٢رێبەندانی ١٣٩٣
16
بەچکە نەهەنگ ویستی ئاویان پێ‌داکا ،به‌اڵم هه‌رچی هینای‌و بردی نەیتوانی ،ئاخر لوتی گیرابوو. مه‌له‌ئاوییه‌کان پێی پێدەکەنین ،ئەوان بەرەو ئاسمان هەڵ‌فڕین‌و بەچکە نەهەنگیش رۆیشتەوە بۆ الی دایکی.... وەرگێران :مینا
ژمارە- ١٥٢فێوریەی ٢٠١٥
15
چیرۆکی بەچکە نەهەنگه‌که بەچکە نەهەنگێک هەبوو زۆری حەز لە شه‌ڕ ه ئاو له‌گه‌ڵ خه‌ڵک‌و کایەکردن ب ه ئاو بوو .ئه‌و هەموو ڕۆژێ لووتی پڕ دەکرد لە ئاوو فیش فیش بە مه‌ل ه ئاوییەکانی دا دەکردو تەڕی دەکردن‌و قاقا پێیان پێدەکەنی. مه‌ل ه ئاوییەکان کە ئاوت پێداکردبان ،باڵیان پێکەوە دەنووساو نەیان‌دەتوانی هەڵفڕن ،ئیدی ئه‌وان به‌و ه زۆر په‌ست ببوون. ڕۆژێک ئه‌وان بڕیاریان دا کە فێڵێک لە بەچکە نەهەنگ بکەن .چوونە الی‌و پێیان گوت :وەرە کێبەرکێیەک بکەین ،ئەتۆ مەلە بکەو ئێمەش هەڵدەفڕین .هەرکامێکمان زووتر گەیشتینێ شوێنی مه‌به‌ست ئه‌و براوە بێ. بەچکە نەهەنگیش گوتی :باشە قبوڵمە بەو مه‌رجه‌ی ئەگەر من بردمەوە ئێوە هەڵ‌نەیەن‌و ئەمن بە کەیفی خۆم تەڕتان بکەم. کێبرکێک ه دەستی پێ‌کرد... رۆیشتن‌و رۆیشتن تا گەیشتنە کێوی سەهۆڵەکە ...ئاخر کێوەکە زۆر دوور بوو ،بەچکە نەهەنگەکە زۆر ماندوو بوو ،تینووی بوو هەر کە گەیشتنە کێوەکە بەچکە نەهەنگەکە تێر تێری له‌و سەهۆاڵو ه خوارده‌وه. دوایه‌ش بە خێرایی خۆی گەیاندە کێوەکەو گوتی :ئاپشم ...من ئاپشم.. بردمەوە ئاپشم... مه‌ل ه ئاوییەکان پێکەنین‌و گوتیان :ئافەرین تۆ بردتەوە! ئێستان ئێمە هەڵدەفڕین‌و ئەتۆش وەرە تەڕمان بکە!
ف
ێرگەی ز م ا ن ی ئی نگلیزی
14
ژمار‌ه - ١٥٢رێبەندانی ١٣٩٣
)ساڵو منداڵه‌کان( Hi everybody وانه‌ی ئه‌م جاره‌مان تایبه‌ته به خواردن و خۆراک (:)Eat & Food I want something to eat من ده‌مهه‌وێ هه‌ندێک شت بخۆم
چاوێک له هێره‌می خواردنی مندااڵن بکەنTake a look at food pyramid for kids
ده‌زانم به‌سته‌نیت پێ خۆشه I know you like ice cream ئه‌م خواردنانه‌ت پێ خۆشه؟ ?Do you like these foods
Please don’t forget water every day. تکایه خواردنه‌وه‌ی ئاو له بیر مه‌ک ه هه‌موورۆژێ! کاوه ئاهه‌نگه‌ری
ژمارە- ١٥٢فێوریەی ٢٠١٥
13
+دوو كێشكـــــە و سێ ریشۆڵە
+كۆشش دەكەم دەخــــــوێنم
ـ رەندی زیرەكی پۆلــــــــــــە
ـ منیش گـــــــوڵت بۆ دێنـــــم
+سێ شەهین و چوار لەق
+ئیتر بـــــــــژین بە شـــــــــادی
لەق
ـ بە ســـــەربەستی و ئــازادی
ـ هەرگیز ناكەم تــــــەقەتـەق
+بۆ خــــــــــــزمەتی نیشتمـان
+قســـــــەم وەكوو گـــــوڵ وایە
ـ تێدەكۆشین بێ وچـــــــــــان
ـ هەر بژین بـــــابە و دایــــــــە
محەممەد داریاس (كۆیە)
ژمار‌ه - ١٥٢رێبەندانی ١٣٩٣
12
گفتـوگـۆ +تۆ وەرە هـــاوڕێ ســـــەركۆ
ـ هەرگیز ناكەین شەڕە جوون
بكـــــــــەین هێندێ گفتوگۆ
+درەخت و گــــــوڵ دەڕوێنین
+دەنـــكێ گەنم‌و دەنكێ جۆ
ـ میوە بە بەرهـــــــەم دەهێنین
ـ هــــــــاوڕێی باشین من و تۆ
+حەز دەكەم ببمە نـــــــــۆژدار
+یەك هەنار و دوو هـــــەنجیر
ـ یان مامۆستا و ئــــــەندازیار
ـ هـــــەر بژی منداڵی ژیـــــــــر
+قوتابخانە زۆر خـــۆشــــــــــە
+پیرۆزە داری زەیتـــــــــــــوون
ـ ماڵی منە و هی تــــــۆشــــە
وابا ش ه ب ی زانن
11
ژمارە- ١٥٢فێوریەی ٢٠١٥
بیرکاری‌و گیانلەبەران کام ل ه ئێوە دەیزانێ گیانلەبەرانیش توانای ژماردن‌و شتی وایان هەیە؟ ئای بژین بۆ ئه‌وانه‌ی ده‌یانزانی... به‌ڵێ .لێکۆڵەران دەڵێن هێندێک لە گیانلەبەران دەتوانن بەشێوەی زۆر سەرەتایی بژمێرن .بۆ نموونە: جووجەڵەکان دەتوانن کۆو کەمی زۆر سەرەتایی بزانن!
مێش‌هەنگوینەکان دەتوانن شانە ٣،٢و یان ٤ دانەییەکانیان بناسنەوە!
هەروەها مەلی ئاوییش کاتێک هێلکە دەکا دەیانژمێرێ‌و هەر باڵندەیەکی دیکە هێلکەی خۆی بخاتە نێو هێلکەکانی ئەوەوە دەزانێ‌و لێیان فڕێ دەدا!
وەرگێران لە فارسییەوە:دایکی نارین
ژمار‌ه - ١٥٢رێبەندانی ١٣٩٣
10
بینینی سێ ڕه‌هه‌ندییان هەیەو هەموو شتێک وەک رەش‌و سپی دەبینن‌و دەتوانن لە ڕووناکی کەمی بەر ه بەیانیان‌و هەروەها تاریکی ئێواران‌دا بە باشی شتەکان ببینن ،چونکە ڕووناکی زۆر چاویان ئەزیەت دەکا. رێوییەکان هەروەها دەتوانن گوێیان بجووڵێنن‌و ئەو دەنگانەی کە ئێمە نای‌بیسین بە باشی بیبیسن ،تەنانەت کاتێک مشک شتێک دەجوێ ئەوان لە دووریی ٢٠٠میترەوە دەتوانن ده‌نگه‌که‌ی ببیسن. ڕێوییەکان هەستی بۆنکردنیان زۆر بەهێزەو دەتوانن بە باشی ڕاوی پێ‌بکەن ،القیان زۆر دەکێشرێتەوەو دەتوانن بە خێرایی ٦٠کیلومیتر ل ه کاتژمێردا بەبێ ڕاوەستان هەڵێن‌و بە بەرزی ٥میتریش باز بدەن. ئا :مینا سوڵتانزادە
ژمار‌ه - ١٥٢رێبەندانی ١٣٩٣
ڕێوی‌و فێڵه زۆره‌کانی کاتێک لە چیرۆکەکان‌دا باس لە ڕێوی دەکرێ ،به‌رده‌وام وەک گیانلەبەرێکی فێڵه‌زان‌و ته‌ڵه‌که‌باز ناوی دێ ،بەاڵم ڕاستییه‌که‌ی ئه‌وه‌ی ه ک ه ڕێوی گیانلەبەرێکی زۆر زیرەک‌و وریایه .ڕێوی کاتێک دەچێ بۆ ڕاو زۆر بە سەبرو تاقەتەوە چاوەڕێی نێچیرەکە دەکاو هەر کە نێچیرەکە لێی نزیک دەبێتەوە بە خێرایی دەیگرێ. یەکێک لە خسڵەتەکانیشی بۆ ڕاوکردن ئەوەیە :رێوی چاوی دەبەستێ‌و دەمی دەکاتەوەو زمانی دەردێنێ وەک ئەوەی کە مردبێ، لەسەر عەرزی رادەکشێ ،باڵندە الشخۆرەکان پێیان وایە مردوەو هەر کە دێنە خوارێ بۆ خواردنی ،لە پڕ هەڵدەستێتەوەو دەیانگرێ. رێوییەکان لە هەموو شوێنێکی دنیا دەژین .خواردنیشیان گۆشتی کەروێشک ،مریشک‌‌و میوەو شتی دیکەیە. ڕێوییەکان وەک مرۆڤەکان توانای
9
ژمار‌ه - ١٥٢رێبەندانی ١٣٩٣
8
له‌ساڵی 1699دا کرا ب ه ئه‌ندامی به‌شداربووی (ئه‌کادیمیای فه‌ڕه‌نسی) و نازناوی ( سوارچاک) ی ل ه شاژن (ئان)ه‌وه له‌ساڵی 1705دا پێدرا . نیوتۆن ماوەیەک ڕووی لە زانستی کیمیا کرد ،بەاڵم کۆچی دوایی دایکی وای کرد کە نیوتۆن ماوەیەک لە دونیای زانست داببڕێت. نیوتۆن لە مانگی مارس و لە ساڵی ١٧٢٧ی زایینی دا کۆچی دوایی کرد بەاڵم دۆزینەوە زانستییەکانی کە دونیای زانستی دەوڵەمەندتر کرد تا ئێستاش بە نەمری ماونەتەوە. هانا وریا
ژمارە- ١٥٢فێوریەی ٢٠١٥
7
شه‌ڕیان‌و نیوتۆن دەتوانێت لووتی قوتابییەکە بشکێنێت .هەر ئەمەش وای کرد کە هەست بە هێز و توانای خۆی بکات .دوای ئه‌م ڕووداو ه نیوتۆن ل ه فێربوونی وانه‌کانیشی‌دا سه‌رکه‌وتووتر ده‌رده‌که‌وت. نیوتۆن لە ساڵی ١٦٦١دا و لە تەمەنی ١٨ساڵی دا ڕوو دەکاتە زانکۆی کامبریج بەاڵم لەبەر هه‌ژاری ناتوانێت خەرجییەکانی زانکۆی دابین بکات ،هەر ئەمەش وای کرد بۆ بەردەوام بوون لە خوێندنەکەی و بۆ بەدەست هێنانی پووڵێک ڕۆژانە ژوورەکان پاک بکاتەوە و لە ساڵۆنی نان خواردن‌دا وەک خزمەتکارێک کار بکات. نیوتۆن هەموو کات بیری لەو پرسیارانە دەکردەوە کە بۆ بەدەستهێنانی وەاڵمەکانیان پێویستی بە زانیارییەکی زۆر لە بواری فیزیا دا هەبوو ،هەر لە بەر ئەمەش بوو کە هەموو کات خەریکی خوێندنه‌و ه بوو بۆ به‌ده‌ستهێنانی زانیاری. تەنانەت هەر ئەو کاتەش بوو کە لە باخچەکەی ماڵی دایکی‌دا بیری لە کەوتنە خوارەوەی سێوەکە کردەوە .ئەو بیرۆکەیەی کە هەموومانی لە هێزی کێش کردنی زەوی ئاگادار کردەوە. ڕەنگە گرنگترین دۆزینەوەی نیوتۆن هێزی کێش کردنی زەوی بێت ،بەاڵم نابێت ئەوەش لەبیر بکەین کە زانیارییەکی زۆری لە بواری ڕووناکی دا بە جیهانی زانست بەخشی .زانست و زانیارییەکانی نیوتۆن بوونە هۆی دەوڵەمەند کردنی زانست لەو سەردەمە و ئێستاش‌دا. هه‌ر ئه‌ویش بوو ڕووناکیی شی‌کرده‌و ه و گوتی « :ڕووناکی پێکهاتوو ه ل ه کۆمه‌ڵێک ل ه تێکه‌اڵوێکی ئه‌و هه‌موو ڕه‌نگان ه و به‌هۆی مه‌نشووری شووشه‌و ه جیا ده‌کرێنه‌وه». نیوتۆن توانی تەلەسکۆبێک دروست بکات و بە هۆیەوە سەیری هەسارەی موشتەری بکات و چەندین زانیاریی گرینگ و نوێ لە سەر ئەو هەسارەیە بخاتەڕوو .هەر ئەم دۆزینەوە زانستییە نوێیانەش وای کرد کە نازناوی «سێر»ی پێ ببەخشرێت و بە سێر ئیسحاق نیوتن بناسرێت. نیوتۆن بوو بە ئه‌ندامی کۆمه‌ڵه‌ی شاهانه‌ی ئینگلته‌را و له‌دواییش‌دا کرا به‌سه‌رۆکی ئه‌و کۆمه‌ڵه‌ی ه و دواتر بوو بە پڕۆفیسۆر ل ه زانکۆی کامبریج و
ژمار‌ه - ١٥٢رێبەندانی ١٣٩٣
6
نیوتۆن کێ بوو؟ ئیسحاق نیوتۆن ( )newtonلە ساڵی ١٦٤٢لە واڵتی بەریتانیا و زووتر لە کاتی خۆی لە دایک بوو .باوکی نیوتۆن جووتیار بوو و سێ مانگ پێش لە دایک بوونی کوڕەکەی کۆچی دوایی کرد. دایکی نیوتن کە ناوی هانا بوو لەگەڵ ئەوەش دا کە لە بنەماڵەیەکی هەژار نەبوو بەاڵم بە تەنیا و بە زەحمەتێکی زۆر نیوتۆنی بە خێو کرد. نیوتۆن لەو کاتەدا لە دایک بوو کە لە بەریتانیا دا شەڕی ناوخۆیی هەاڵیسا بوو ،ئەم شەڕەش بەردەوام بوو هەتا تەمەنی نیوتۆن گەیشتە شەش ساڵی. ئەم ڕووداوە سیاسیانە کاریگەرییەکی زۆریان لەسەر ژیانی نیوتن هەبوو .هەر لەم کاتەش دا بوو کە دایکی نیوتۆن بڕیاری سەرلەنوێ پێکهێنانی ژیانی هاوبەشی دایەو ه و بۆ ئەم مەبەستەش نیوتۆن دەنێردرێتە الی دایە گەورەی هەر ئەمەش وای کرد کە نیوتۆن ڕقێکی زۆر لە زڕباوکی هەڵبگرێت و قەتیش پەیوەندییەکی باشی لەگەڵ دایەگەورەی نەبووەو ،زۆربەی کاتەکانیش خۆی بە
دروست کردنی ئامێری میکانیکییەوە ده‌خافاڵند. لە تەمەنی ١٠ساڵی دا بوو ،کە زڕباوکی نیوتۆن کۆچی دوایی کرد و دایکی نیوتۆن گەڕایەوە الیان ،بەاڵم نیوتن بۆ خوێندن و لەگەڵ مامی دەژیا. هەموو ئه‌و ڕووداوانه‌ی ژیانی بوون ه هۆکار بۆ ئەوەی نیوتۆن هه‌ست ب ه بێ‌هێزی بکات و باوەڕی تەواوی بە خۆی نەبێت .نیوتۆن ل ه قوتابخانە توانای ی رووبه‌ڕووبوونه‌و ه له‌گه‌ڵ ئه‌و منداالنە نه‌بوو ک ه کیشه‌یان بۆ دروست ده‌کرد. بەاڵم ڕۆژێکیان و لە تەمەنی یازدە ساڵیدا لەگەڵ یەکێک لە قوتابییەکان لەسەر ئازایه‌تی دەبێتە کێبه‌رکێ‌و
ژمارە- ١٥٢فێوریەی ٢٠١٥
5
که‌ڵه‌شێر ه ته‌مبه‌ڵه‌که‌ی خۆم پوورم ماڵیان ل ه گونده ،به‌اڵم به‌سه‌ردان هاتبوو ماڵی ئێمه. به‌یانی زوو ل ه خه‌و هه‌ستا‌و وتی ئه‌و ه چ شارێکه؟ به‌یانی ب ه جێی ئه‌وه‌ی ده‌نگی که‌ڵه‌شێر ل ه خه‌ومان هه‌ستێنی ده‌بێ ب ه ده‌نگی بووقی ئۆتۆمبیل ل ه خه‌و هه‌ستین .هه‌ربۆی ه پوورم که‌ڵه‌شێرێکی بۆ کڕیم. دوو رۆژ تێپه‌ڕی به‌اڵم که‌له‌شێره‌که‌ی من به‌یانیان نه‌یده‌خوێند! پوورم زۆر تووڕه ببوو ،دوانیوه‌ڕۆ چوو بۆ حه‌وشه‌و که‌ڵه‌شێره‌که‌ی له باوه‌ش گرت و وتی که‌ڵه‌شێره‌کانی شاره‌که‌ی ئێمه به‌یانیان زوو ب ه ده‌نگی به‌رز ده‌خوێنن و خه‌ڵک ل ه خه‌و هه‌ڵده‌ستێنن ،ئه‌گه‌ر تا سبه‌ی به‌یانی نه‌خوێنی ،منیش ده‌تکه‌م ب ه چێشتێکی به‌تام. منیش که‌ڵه‌شێره‌که‌م خۆش‌ده‌ویست ،پێمخۆش نه‌بوو ک ه که‌س بیخوا بۆی ه هه‌وڵم دا فێری بکه‌م که به‌یانی زوو بخوێنی‌و ل ه خه‌ومان هه‌ستێنی ،به‌اڵم هه‌رچه‌نده هه‌وڵم دا فێر نه‌بوو .منیش ناچار بووم به‌یانی زوو له‌خه‌و هه‌ستام‌و ب ه ده‌نگی به‌رز وه‌ک که‌ڵه‌شێر خوێندم .له‌وکاتەد‌ا دەنگی پوورم هات‌و وتی سەرەنجام ئه‌و که‌ڵه‌شێره ته‌مبه‌ڵ ه خوێندی به‌الم نازانم بۆ ده‌نگی له‌گه‌ڵ که‌ڵه‌شیره‌کانی دیکه جیاوازیی هه‌یه؟! به‌م جۆر ه من که‌ڵه‌شێره‌که‌م رزگار کرد.
ژمار‌ه - ١٥٢رێبەندانی ١٣٩٣
4
دوکتور محەمەدی مەجدی
دوکتور محەمەدی مەجدی کوڕی مامۆستا مەال حوسێنی مەجدی له ساڵی ١٢٩٨ی هەتاوی بەرامبەر به ١٩١٩ی زایینی ،له شاری مەهابادی ڕۆژهەاڵتی کوردستان لەدایک بووه .دوای تەواو کردنی خوێندنی سەرەتایی و دواناوەندی له وەزاڕەتی پەروەرده دامەزراوه و ماوەیەک مامۆستا و سەرۆکی دەبیرستانەکانی مەهاباد بووه. دوای ئەمانەش درێژەی به خویندنی خۆی دا تا پلەی دوکتورای له زمانی فارسیدا وەرگرت و ماوەیەکی یەکجار زۆر مامۆستای زۆریەک له زانکۆکانی ئێران بوو .دوکتور محەمەدی مهجدی له دامەزرێنەرانی زانستگەی ئازادی مەهاباد بووه و بۆ ماوەی ١٥سااڵن سەرۆکی ئەو زانستگەیه بووه و دوای ئەوەش بەردەوام لەسەر هەوڵەکانی خۆی بۆ هاوکاری کردنی ئەو زانستگەیه بەردەوام بووەو هەردەم هاورێ و هاوکاری ئەو زانستگەیه بوو. لەگەڵ ئەوەشدا که لەو سااڵنەی دوایی لەبەر نەخۆشی نەیتوانی لەماڵ بێته دەرێ و کەمتر هاتوچۆی دەرێی دەکرد بەاڵم به بەردەوامی کاری لەسەر خوێندن و کۆ کردنەوەی زانست کردوەو تا دوا ساتەکانی ژیانیشی له خوێندن و نووسین دانەبڕاو زۆر کتێب و نووسینی لەپاش خۆی بەجێ هێشت. دوکتور محەمەدی مەجدی له ڕۆژی پێنج شەممه ١٦ی ڕێبەندانی ساڵی ١٣٩٣ی هەتاوی له شاری مەهاباد کۆچی دوایی کرد و تەرمەکەی له گۆڕستانی بوداق سووتانی مەهاباد بە خاکی پیرۆزی نیشتمان سپێردرا. لە بەرهەمەکانی« ،ساڵنامەی فرهنگ مهاباد»ە که له چەند ژمارەیەکدا چاپ و باڵو بوونەوه .ئەو کتێبه پێک هاتووه له کۆمەڵێک شێعر و هۆنراوەی کوردی و فارسی و هەروەها کۆمەڵێک باس و وتار له بارەی مێژوو، جوغرافیا ،ژیاننامەی زانایان .هەروەها کۆمەڵێک شێعر به زمانەکانی فارسی و کوردی که تا ئێستا چاپ و باڵو نەکراوەنەوه .و هەروەها وەرگێڕانی چەند کتێبی ئینگلیزی به زمانەکانی کوردی و فارسی که چاپ و باڵو بوونەوه .مامۆستا مەالحوسێنی باوکی ،وەزیری دادی کۆماری کوردستان ،له زانایانی بەناوبانگ و نێوبەدەرەوەی مەڵبەندی موکریان بوو و شوێنی بەرچاوی له مێژووی سیاسی و فەرهەنگی و بەتایبەت کۆمەاڵیەتیی ناوچەکەدا دانابوو. ئا :نێعمەت مەال
وتەی ئ ە م ج ارەما
ن
ژمارە- ١٥٢فێوریەی ٢٠١٥
3
منداڵ ه ئازیزه‌کانی دنیای مندااڵن ئه‌وکاته‌تان باش! منداڵ ه خۆشه‌ویسته‌کان! ره‌نگ ه ئیو ه پاش ئه‌وه‌ی له قوتابخان ه گه‌ڕانه‌و ه بۆ ماڵه‌و ه و دوای ته‌واو کردنی ده‌رسه‌کانتان زۆربه‌ی کاتی خۆتان بۆ یاریی ه کامپیوتێریه‌کان ته‌رخان بکه‌ن .ئه‌ی ده‌زانن ک ه دانیشتنی زۆر ب ه دیار ئه‌و یارییانه‌و ه چ زه‌ره‌رێکی بۆ ئێوه هه‌یه؟ ئه‌نجامدانی ئه‌و یارییان ه بۆ ماوه‌یه‌کی زۆر چاوتان تووشی ته‌مبه‌ڵی ده‌کا، له‌به‌ر ئه‌و ه که‌متر ده‌جولێن ،زۆر زوو کێشی له‌شتان زیاد ده‌کا و قه‌ڵه‌و ده‌بن، تووشی که‌م خه‌وی ده‌بن ،هه‌روه‌ها ل ه بنه‌ماڵه‌‌و هاوڕێکانتان داده‌بڕێن و به ته‌نیا ده‌مێننه‌وه‌‌و په‌یوه‌ندیی ه کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کانتان الواز ده‌بێ به‌تایبه‌تی کۆمه‌ڵێک یاری هه‌ی ه ک ه ده‌بنه هۆی تووڕ ه بوون‌و بەکارهێنانی توندو تیژی ،له هه‌مووی گرنگتر ده‌بێت ه هۆی ئه‌وه‌ی ل ه ده‌رسه‌کانتان وه‌دوا بکه‌ون. هه‌وڵ‌بده‌ن به‌رنامه‌یه‌کی رێکوپێک داڕێژن و لە شەوو ڕۆژێک‌دا ماوەیەکی کەم بۆ ئەم یارییانە ته‌رخان بکه‌ن،بۆ ئه‌وه‌ی بتوانن ب ه کاری دیکه‌شتان رابگه‌ن.
دنیای مند ا اڵ ن
2
ژمار‌ه - ١٥٢رێبەندانی ١٣٩٣
،ناوەندی گۆڤارێکی مانگانه‌ی مندااڵنه منداڵپارێزیی رۆژهەاڵتی كوردستان دەری دەكا
فێرگەی نەقاشی
چیرۆک
جۆراو جۆر قسەی خۆش
کا
ردەستی
سه‌رنووسه‌ر :شیالن قوربانی فه‌ر دەستەی نووسەران :کاو ه ئاهه‌نگه‌ری ،هانا وریا ،نێعمه‌ت
شێعر
مه‌ال ،مینا سوڵتانزادە
زانیاری
په‌یوه‌ندی : www.facebook.com/nawendy.mndal.paryzy.kurdistan www.Kurdistanukurd.com
١٥٢
ژمار‌ه - ١٥٢رێبەندانی ١٣٩٣
1