1
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
2
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
ناوهڕۆک -١بهربوونی عهزیز یۆسفی ..............................................................................رۆژنامەی کوردستان٨ ......... -٢بهیاننامهی بورۆی سیاسی حیزبی دێموکڕات به بۆنهی کۆچی دوایی هاوڕێ عهزیزی یۆسفی ..........رۆژنامەی کوردستان٤ ......... -٨کۆچی دوایی کاک عهزیز .............................................................................رۆژنامەی کوردستان٧ ........ -٥عهزیز یووسفی نموونهی رووناکبیرێکی شؤڕشگێر ......................................................فهتاح کاویان ١١ ............ -٦کاک عهزیز یوسفی .................................................................................جهلیل گادانی ١٥ ............ -٧خهباتکاری گهوره ،نهمر عهزیز یۆسفی له دهالقهی وتووێژێکی نێو بهندیخانهوه ...................برایم قەززاق ١٧ ........... -٣عهزیز یوسفی قارهمانێک که ناوی بۆ ههمیشه له دڵی نیشتمانپهروهراندا دهمێنێتهوه.................حامید گهوههری٢٤ .......... -٩له ١٧ی جوزهردانی سالی ١٨٥٧ی ههتاوی ،شاری مههاباد بۆ جارێکیتر بوو به بنکهی سهرههڵدان٨٣ ............................. -١٣بۆ کاک عهزیز یوسفی [ هۆنراوه ] ...................................................................مەرزە جەوانمەرد٨٢ ........ -١١بۆ مهرگی خهباتکاری ناکام ،عهزیزی یوسفی [ هۆنراوه ] .....................................مهال غهفوور دهباغی ٨٤ ........
سپاس و پێزانین بۆ بهرێز کاک ناسر قازی زاده هونهرمهندی نیگار کێش ی بهتوانا و دهست و پهنجه رهنگین بۆ ئاماده کردنی وێنههی الپەڕەی یەکەمی ئەم نامیلکەیە. ههروهها سپاس بۆ کاک برایم قههزاق وهک ههمێشهه کهه بە نهاردنی بابههت و نووسهراوهکانی رابهردوو بهۆ دهڵهمهنهد کردنهی نامێلکههکان یارمهتی داوم .ههر تهمهن درێژ و سهرکهوتوو بن بۆ گهل و نیشتمان. رهحمان نهقشی
3
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
بهربوونی عهزیز یۆسفی
تێکۆشانی حیزبی ئێمه پێکهوه له گهڵ ئامێستی نێونهتهوایهتی و رێکخراوهکانی ئێرانی و واڵتانی تر به نهتیجه گهیشت ،رێژیمی شها ناچار بوو پاشهکشهیهکی دیکه بکا .له مانگی رابردوو دا ٩١کهس له زینهدانیانی سیاسهی ئهازاد کهران ،کهه عههزیز یۆسهفی یههکێک لهه وان بوو. ئێمه دڵخوشی خۆمان لهو سهرکهوتنه دهردهبڕین و پیرۆزبهایی لهه گشهت زیندنیهه سیاسهیه ئهازاد کراوهکهان و خهاو خێزانیهان دهکههین و هیوادارین که کاروانی خهباتی گهالنی ئێران بهرنهدهن و ههتا دوا قۆناخ له گهڵی برۆن. بهاڵم نابێ له بیرمان بچێ که زیندانهکان ئێران له زینهدانی ئهاخنراون .ئێسهتا بهه هههزاران ڕۆڵهه تێکۆشههر لهه بههر خههباتیان لهه رێگای ئازادی و بهختیاری گهالنی ئێران له بهندیخانهکانی حهمه رهزا شا دا بهند کراون .غههنی بلوریهان ئههوه نێزیکههی بیسهت سهاڵه له زیندان دایه. تێ بکۆشین تا رێژیمی شا ناچار بکهین غهنی بلوریان و ههموو زیندانیانی سیاسی دیکه بههر بهدا .لهه بیرمهان بهێ زینهدانیانی سیاسهی له ڕۆڵه ههره بهشهرهفهکانی خهڵکی ئێران و تێکۆشان بۆ ئازادی ئهوان تێکۆشان بۆ دێموکراسی و رێدانان بۆ ئادهمیزاد ،تێکۆشهان بهۆ له قاو دانی رێژیمی شایه. دووبار تایپ کردنهوه :رهحمان نهقشی سهرچاوه :رۆژنامهی کوردستان ژماره ٤٧ ڕێکهوتی -خاکهلێوهی - ١٨٥٦ئاوریلی ١٩٧٧
4
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
بهیاننامهی بورۆی سیاسی حیزبی دێموکڕاتی کوردستانی ئێران به بۆنهی کۆچی دوایی هاوڕێ عهزیزی یۆسفی
بورۆی سیاسی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان زۆر به پهرۆشهوه خهبهری دڵتهزێنی کۆچی دوایی هاوڕێ عهزیز یۆسفی ،ئهندامی کۆمیتههی ناوهندی حیزبی دێموکڕاتی کوردستانی ئێران به هاوڕێیانی حیزبی ،دۆستان و هاونیشتمانانی بهرێز رادهگهێێنێ. هاوڕێ خۆشهویستامان عهزیز یۆسفی رۆژی سێ شهممه ١٦ی جۆزهردانی ٦( ١٨٥٧ی ژوئهنی )١٩٧٣به نهخۆشی دڵ له تهمهنی پهنجا و دوو ساڵی دا له تاران کۆچی کرد. هاوڕێمان له بهندیخانه تووشی نهخۆشی جۆر به جۆر ببوو که یهکێکیان نهخۆشی دڵ بوو .پا بهربوونی له زیندان زۆری ههوڵ دا بۆ موعالجه بۆ دهرهوه سهفهر بکا بهاڵم رێژیمی شا حازر نهبوو رێگای بداتێ. کاک عههزیز لهه سهاڵی ١٨٣٥لهه دایهک بهوو و سهرانسههری ژیهانی پههنجاو دوو سهاڵهی خهۆی بهۆ تهقههال و تێکۆشهان لهه پێنهاو رزگهاری زهحمهتکێشان ،مافی دانانی چاره نووس بۆ گهلی کورد و دابین کردنی رێژیمێکی دێموکڕاتی له ئێران تهرخان کرد. کاک عهزیز له سهرهتای گهنجیهتیهوه له خهباتی گهلهکهماندا بهشهدار بهوو و یههکێک لهوانهه بهوو کهه دهسهت بههجێ پها تێکشهکانی جوواڵنهوهی دێموکڕاتی گهالنی ئێران له ساڵی ١٨٢٥و له ناو چوونی کۆماری کوردستان له مههاباد ،دهست به خهباتی نهێنی دژی
5
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
رێژیمههی شهها کههرد و لههه گهههڵ هێنههدی لههه هاوڕێیههانی هاوخهههباتی ،رێکخراوهکههانی حیزبههی دێمههوکڕاتی کوردسههتانی لههه مههههاباد زینههدوو کردنهوه. لهبهر ئهم تێکۆشانه هاوڕی یۆسفی له ساڵی ١٩٢٧گیرا و به چوار ساڵ زیندانی مهحکووم کرا .کاک عهزیز لهه بهندیخانهه خههباتی خۆی درێژه پێدا و به تایبهتی خهرێکی بهرز کردنهوهی پایه خوێندهواری خۆی بوو .کاتێک له ساڵی ١٨٨١لهه زینهدان ئهازاد بهوو .بهه ئهندامی کۆمیتهی حیزبی له مههاباد ههڵبژیردڕا .پا کوودێتای شوومی ٢٣ی گهاڵوێژ کاک عهزیز ماوهیهک کاری نهێنهی دهکهرد تالهه ساڵی ١٨٨٤بوو به ئهندامی کۆمیتهی ناوهندی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان. له ساڵی ١٨٨٤کاک عهزیز دیسان گیرا و پها ئههوهی دوو سهاڵ لهه زینهدان مایههوه ،بههربوو .بههاڵم مهاوهی ئهازادی زۆر درێهژ نههبوو، رێژیمی شا شهخسی هاوڕێ یۆسفی به دوژمنێکی گۆلنهدهر و پڕ له مهترسی دادهنا بۆیه دیسانهکه له ساڵی ١٨٨٧گیرا و ئهم جاره بهه تاوانی ئهندامهتی و مهسئوولیهت له حیزبی دێموکڕاتی کوردستان دا ،له الیهن دادگای نیزامییهوه به ئێعدام مهحکووم کرا. ئیعترازی بهرینی بیرورای گشتی جیهانی رێژیمی وا ناچار به پاشهکشه کرد و پا ساڵێک حۆکمی ئێعدامی گۆری و کهردی بهه حهپسهی ئهبهههد ،هههاوڕێ یۆسههفی نههۆزده سههاڵی دیکههه لههه زینههدان مایهههوه و تهههنیا لههه نهتیجهههی خهههباتی حیزبههی ئێمههه دا و بههه یارمهههتی رێکخراوهکانی نێو نهتهوایهتی به تایبهتی ئامێستی ،له سهرهتای سهاڵی ١٨٥٦دا لهه زینهدان ئهازاد کهرا .بههم جهۆره کهاک عههزیز لهه سهریهک ،چواریهکی چهرخێک واته نێوهی تهمهنی خۆی له زیندان به سهر برد. هاوڕێ یۆسفی له ماوهیه بیست و پێنج ساڵ زیندانی کێشان دا ههرگیز سهری بۆ رێژیمی شا دا نهنواند .،ئیمان و بروای هاوڕێمان بهه هێزی لهبن نههاتووی گهل و ئامانجهکانی ،بۆ ههمووان نموونه بوو. پا بهربوونی له زیندان هاوڕێ یۆسفی له الیهن جیرهخوارانی ساواکهوه بهردهوام ئابلۆقه درابوو .لهه زۆر جێگهاوه پێشهنیاری کاریهان بۆ کرد بهاڵم رێژیم ههمێشه کۆسپی بۆ هێنایه پێش و تهنانهت نهیهێشت شرکهته تایبهتیهکانیش کارێکی پێ بسپێرن. خهڵکی کوردستان به گشتی و خهڵکی مههاباد به تایبهتی له ماوهی ئهو یهکساڵه دا که کاک عهزیز ئازاد بوو وهک رۆڵهیهکی بهنرخ و خهباتکهر پێشوازیان لێکرد و رێزیان بۆ دانا. پا مردنی پتر له ده ههزار کهس له ئاشتنی مهیتهکهی دا بهشداریان کرد .بههم جهۆره خههڵکی کوردسهتان لهه کانگهای دڵههوه رێزیهان دانا بۆ رۆڵهی لێوهشاوهی خۆیان ،بهۆ خههباتی دوور و درێهژی ،بهۆ لههخۆ بهووردنی لهه رێگهای گههل ،بهۆ حیزبهکههی حیزبهی دێمهوکڕاتی کوردستان.
6
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
به کۆچی دوایی هاوڕێ یۆسفی ،ئینسانێکی بهنرخ ،خهباتکهرێکی شلگێر و کۆل نهدهر ،هاوڕێیهکی ئازا و لهه خۆبووردوومهان لهه دهسهت دا .ئێمه له ههموو خهباتکهرانی رێگای ئازادی ،له ههموو ئهندامانی حیزب و خهڵکی کوردستان و کهس و کاری هاوڕێ یۆسفی سهرهخۆشی دهکهین و بهڵێنی دهدهین که خهباتی خۆمان تاگهیشتن بهو ئامانجانهی که ههاوڕێ یۆسهفی ژیهانی خهۆی لهه پێنهاوی دا بهێ ئهم الو ئهو ال قوربانی کرد درێژه پێ بدهین .رێگهای ههاوڕێ یۆسهفی ،رێگهای حیزبهی ئێمهیهه و هاوڕێمهان تها مهردن بهه ئامانجههکانی حیزب وهفادار ما. حیزبی ئێمه و گهلی کورد به تێکرایی ههمیشه بهرێزهوه بیری هاوڕێ یۆسفی دهکاو و ناوی هاوڕێ مان له دڵی خهباتکهرانی رێگای
ئههازادی گهلهکهههمان دا بههۆ ههمیشههه زینههدوو دهمێنێتهههوه ،و وهک مهشههخهلێکی روونههاک لههه رێگههای پههڕ لههه تهههنگ و چهلهمههه و تههارێکی خهباتمان دا رێنوینێ مان دهکا' ساڵو له گیانی پاکی عهزیز یۆسفی رۆڵهی خهباتکهر و بهنرخی گهلی کورد! بورۆی سیاسی حیزبی دێموکڕاتی کوردستانی ئێران دووبار تایپ کردنهوه :رهحمان نهقشی سهرچاوه :رۆژنامهی کوردستان ژماره٥٢ : ریکهوتی ١٩ /ی جۆزهردانی ٩ / ١٨٥٧ی ژوئهنی ١٩٧٣
7
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
کۆچی دوایی کاک عهزیز
خهبهری مهرگی عهزیز یۆسفی له بهیانی رۆژی ١٦ی جهۆزهردان لهه تهاران بهاڵو بووتههوه .نوێنههرانی هێهزه پێشهکهوتووهکانی ئێهران لهه تاران ،ههروهها کوردستانیانی دانیشتووی تاران روویان له مهیدانی شههیاد کرد تا بهر لهوهی تهرمی کاک عهزیز بهۆ مهههاباد بههرێ بکرێ بۆ دوا جار ویداعی له گهڵ بکهن. ههشت ترومبێل که نێزیکهی چل کهس دهبوو بهرهو مههاباد وهرێ کهوتن و سهعاتی چواری بهیانی گهیشته میانهدواو ،لهه مهههابادهوه خهڵکێکی زۆر به پێشوازی مهیتهکه بۆ میاندواو هاتبوون و چونکه پۆلیس نهیهێشتبوو بچنه ناوشهاری بههرێک و پێکهی لهه بههر دهروازه ڕاوهستا بوون .لهوانه زۆر کهس له سهعاتی نۆی شهوی ههتا چواری بهیانی توونی و برسی چاوهروان بوون ،ریزی ئهو ترومبێالنه کهه تهرمی کاک عهزیزیان بۆ مههاباد برد له سێ کیلومێتر زیاتر بوو پۆلیس و لهشکر به تانهگ و زرهپۆشههوه شههقامهکانی مهههاباد ،بهه تایبهتی پێش شههرهبانی و ستادی لهشکریان گرتبوو .پا گهیشتن به مههاباد مهیتی کاک عهزیز له خانهقای نههری داندرا. بهیانی سهعاتی نۆی رۆژی ١٧ی جۆزهردان مهیتهکه به هێمنی و بهرێز و بهدهسته گوڵی جوان جوان لهسهر شانهوه بۆ قهبرستانی بهرا. ئهو رۆژه دۆکان و بازار له مههاباد داخرا بوو .خهڵک ههموو له خوێندکار و مامۆستا و بهازاری و ژن و پیهاو ههاتبوون .زۆر کرێکهار و وهستا دهبێندرا که دهستیان له نێو قور دهرهێنا بوو .ههر بهم جۆره هاتبوون بۆ سهر قههبران ،نوێنههری هههموو شهارهکانی کوردسهتانی ئێران لهسهر قهبری کاک عهزیز حازر بوون. له پێش دا مامۆستا شێخ عزالدین [ ئیمان جومعهه ] ی مهههاباد لهه گههڵ ئههوه کهه پیهاوێکی پیهرو نهخۆشهه بهۆ خهۆی ههاتبوو بهۆ سههر قهبری کاک عهزیز ،دهستی کرد به تهلقین دادان به زمانی کوردی که به میکرۆفۆن باڵو دهکرایهوه پا تهلقین ،ئیمام جومعه گوتی:
8
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
کاک عهزیز شههیدێکه له سهرهوهی شههیدان و رۆژی قیامهت له رێهزی پهێغهمبههران ڕادهوسهتی چونکهه وهک پهێغهمبههران بهۆ میللههتی خۆی زهجرو ئهشکهنجهی کێشاوه ،له پاشان قسهکانی بهم شێعری حافط : هرگز نمیرد آنکه دلش زنده شد به عشق ثبت است در جریده عالم دوام ما بهو نێوه شێعره پیرهمێرد :
نامرن ئهوانه وا له دڵی میللهتا دهژین تهواو کرد .به دوای ئهو دا یهکێک له یارانی نیزیکی کاک عهزیز کورتهیهکی له بارهی ژیانی کاک عهزیز پێشکه کرد و گوتێ : کاک عهزیز له باوهشی من دا دوا ههناسهی کێشا .چهند دهقیقه پێش تهواو بوونی لێم پرسی وهسهیهتت نیهه .گهوتی :لهه هههموو بهرا کوردهکان دهخوازم رێ و شوێنی من بهر مهدهن و ههتا دهتوانن بۆ سهربهستی و کامهرانی میللهتی کورد تێ بکۆشن. ئهم قسانه تهئسیرێکی زۆریان دهدڵی ئهو چهند ههزار کهسه کرد که له سهر قهبری کاک عهزیز حازر بوون .پا نێهوهرۆ رۆژی ١٧و ههروهها رۆژی ١٣ی مانگ سهرخۆشی له خانهقا دامهزرێندرا .رۆژی سێههم نیزیکهی ٢٣ههزار کهس له خانهقاوه چوون بۆ سهر قههبری کههاک عهههزیزی .لهههماوهی ئهههو دوو رۆژه دا کێلێکههی قهههبری زۆر جههوان دروسههت کههرا بههوو و لهسهههر قهبرهکهههی دانههدرا بههوو کههه بههه کههوردی بهسهرهاتی کاک عهزیزی له گهڵ ئهو نێوه شێعرهی پیره مێرد : نامرن ئهوانه وا له دڵی میللهتا دهژین. لێ نووسرا بوو. رۆژی سێههم زۆر کهس لهسهر قهبری کاک عهزیز قسهیان کرد که ئێمه کورتهی قسهکانیان لێره دا باڵو دهکهێنهوه ،یهکێک له یهارانی کاک عهزیز بهرنامهکهی کردهوه و گوتی : ئهم ئینسانه بهنرخه ئهورۆ له نێو ئێمه دا نیه بهاڵم بیرو بهروای وی و ئامانجههکانی ههمێشهه زینهدوو و بهرقههرارن .هههر بههرێز بهێ یادی کاک عهزیز خۆشهویست.
9
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
بهدوای ئهو دا گوتارێکی کورت لهسهر ژیانی کاک عهزیزی له دهست چوو خوێندرایهوه. لهم گوتاره دا کوترا کاک عهزیز دهچوو بهرهوپێش بۆ خهبات ،بۆ گهیشتن به ئامانج بهرهو پێش دهچوو حۆکم درا حۆکمی مهرگ، بهاڵم کوا مردن بۆ پالهوانان جێ ترسه .نهخۆشی و قاتی و قری ،بێ بهشی له ههموو مافی ژین ئهوی له ئارمهان و ئامهانجی خهۆی دا شل نهکردهوه ،ههتا له دوا رۆژهکانی ژیانی دا گوتی : تهنیا ئاواتم ئهوهیه گهلهکهم به پێشمهرگهی خۆیانم بزانن. ئێستا ئهو ناکامه بهشهرهفه و نهبهزه بهداخهوه پێش گهیین به ئامانج کۆچی دوایی کردوه ،ههزاران چاوی پڕ له پرسیار و ههزاران دڵی زامداری بهجێ هێشت .بێ گومان مهبهسته گهورهکانی دهتوانی رێنوێنێکی دیاری و زیندوو بێ و ئاگادارانی خاوهن بیرو بهره و مافی مرۆ ،بهره و رزگاری ،بهره و هههول و خههبات تهین بهدا .بهه تێکرایهی بههڵینی دهدهیهن ئههی بهرای لهه دهسهت چهوو ،ئههی ههاوڕێ رۆژانی ره له دهست چووکانی تر ،بهڵێنی دهدهین که بیرتان ئهکهین ...له رۆژی خۆی زۆر لهوه زیاتر رێزتان لێ بگرین و پهیامی سهربهستی تان به بانگهوازیکی دنیاگر بهۆ بنێهرین .ژیهانی قارهمانانههی تهۆ ئههوهی سههلماند کهه بهۆ سههرکهوتن لهه رێگهای رزگهاری دا تاچهرادهیهک مرۆ دهبێ خۆی بهخت کا ...ژیانی نهبهزانهی ئهوهی سهلماند له بهرامبهر زۆردار و خوێنمژ و جهالد ،چهنهد دهبهێ پتههو و کۆل نهدهر بێن و چۆن بێ وچان بهویژادن ههول بدهین تاسهرکهوین .بهندو زنجیر لهو ماوه دوور و درێژه دا نهیتوانی ئێهرادهی ئههو تێک بشکێنێ. پا ئهو خوشکێکی دیکه شێعری خوێندهوه: له ههموو الیهک ئهورۆ رۆرۆیه دایکی نیشتمان چاوهری تۆیه به دوای ئهوه دا برادهریکی دیکه گوتی: رۆژی هیوای گهلی کورد بوو رۆژی پێ ههڵگوتنی ناوێ بهجێ نههێشت سهنگهری خهبات سهری نهنواند بۆ مهبهستی
10
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
خۆی کرد به قوربانی واڵت سهری دانا بۆ مهبهستی له ماوهی ئهم کۆبوونهوه مهزنه دا زۆر جار خهڵک ههموو پێکهوه هاواریان دهکرد :شههیدی کوردستانی رهفیقهی سهولهیمانی لهه دوایهی دا خهڵک چوونه سهر گۆری شههید سولهیمانی موعینی و لهوێ را بهشێک له الوان به شێعار دان و بهه سهروودی ئههر رهقیه گهرانههوه نێو شهقامهکانی مههاباد پۆلیس و ژاندارم چهند جار ویستیان پێشی خۆپیشاندانهکه بگرن بهاڵم سهرنهکهوتن. بهم جۆره پا ساڵهها خۆنۆاندنێکی زۆر بهرێن پێک هات که ههموو خهڵکی مههاباد تێدا بهشدار بوو و بیری رزگاریخوازی و یهکههدهنگی خههۆی بههه جههوانی دهرخسههت و نیشههانی دا کههه شههاری پێشهههوا قههازی خۆنوانههدنی زۆر بهههرین تههر و خهههباتی زۆر تونههدو تیژتههر چاوهروان دهکرێ. دووبار تایپ کردنهوه :رهحمان نهقشی سهرچاوه :کوردستانی ژماره ٥٢ - ریکهوتی -مانگی پووشپهڕی - ١٨٥٧ژووئیهی ،١٩٧٣
11
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
عەزیز یووسفی نموونهی رووناکبیرێکی شؤڕشگێر
به بۆنهی ٢٢ساڵهی کۆچی دوایی یهوه فهتتاح کاویان
کاک عهزیزی یووسفی له ساڵی ١٨٣٥ی ههتاوی له گهڕهکی رزگههییانی مهههاباد و لهه بنهماڵهییههکی مهام ناوهنهدی دا لهه دایهک بهووه، سهردهمی منداڵیی خۆی ،ههروهک ههموو منداڵه کوردێکی ئهو سهردهمه تێپهر کهردو دهورهی سههرهتایی خوێنهدنی تههواو کهرد ،هههر لهه یهکهههم سههاڵی خوێنههدنی دهبیرسههتان دا بههوو کههه رێژیمههی پاشههایهتی لههه موکریههان نهههماو ،بهههرێوهبردنی شههاری مههههاباد بههه شههوورایهک ئهسههپێردڕا کههه سهههرۆکهکهی قههازی محهممهههد بههوو کههه ئێسههتا نههه کۆمههاری کوردسههتان دامهههزرا بههوو ،و نههه ئهههو شههههیده مهزنههه ببههوو بههه سهرکۆمار. کاتێک که رێکخراوی الوانی کوردستان پێک هات کاک عهزیز و زۆر له ههواڵهکانی بهوون بهه ئهنهدامی ئههو رێکخهراوو و زۆر چاالکانهه ههڵ دهسووران. دوای جوانهمهرگ بوونی کۆماری کوردسهتان و شهههید کرانهی پێشههوا و هاوڕێکهانی ،زۆر کههس دووچهاری نامومیهدی ببهوون ،بههاڵم کههم نهبوون ئهو رؤڵه به ئهمهگانهی گهلهکهمان که ههر زۆر زوو بۆ ههسهتاندنهوه سههرپێی حیزبهی دێمهوکڕاتی کوردسهتان ئازایانهه وهخهۆ کهوتنهوه .کاک عهزیز یهکێک لهو رۆڵه به ئهمهگانهی گهلهکهمان بوو. له ساڵی ١٨٢٧دا پۆلیسی شا ،که له ههلسوورانی کاک عهزیز و هاوڕێکانی دردۆنگ و به گومان بوو ژمارهیهکی لێ گرتن و دادگایی
12
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
کردن ،کاک عهزیز یهکێک لهوان بوو. کاک عههزیز دوای ئهازاد بهوونی لهه زینهدانی تههوریز و گهرانههوهی بهۆ مهههاباد ،سههر لهه نهوێ کهار و تێکۆشهانی سیاسهیی خهۆی دهسهت پێکردهوه و ،ئهمه هاوکات بوو دهگهڵ پهره ئهستاندنی بزووتنهوهی میللی دێموکڕاتیکی خهڵکی ئێران له ژێهر رێبهرایههتیی (جبههه، ملی) و بهسهرۆکایهتیی دوکتور محهممهدی موسهدیق. پا کودیتای شها لهه دژی حکوومههتی دوکتهور مهسههدیق ،کهاک عههزیز بهه نهێنهی تێکۆشهانی خهۆی درێهژه پهێ دا ،بههاڵم سههر لهه نهوێ گێرایهوه و به زیندان مهحکووم کرایهوه ،دوای چهند سهاڵ زینهدانی بهوون لهه سهاڵی ١٨٨٥ئهازاد کهراو جهوو بهۆ تهاران لهه شهیرکهتێکی غهیره دهوڵهتی دامهزرا. له سهرهتای ساڵی ١٨٨٧دا کاک عهزیز بهمهبهستی کاری حیزبی له تارانهوه بهره و کوردستانی عێراق وهرێ کهوت ،بهاڵم له گونهدی بااڵنیشی نزیک ورمێ گیرا .له کاتی دسگیر بوونی دا چهند بهڵگهیهکی حیزبی که له گیرفانی دا بووه به دهستهوهی نههدان و لهه ژێهر لیدان و کوتانی چهکدارهکانی رێژیم دا ،ههمووی خواردن. جوامیری و ئازایهتیی کاک عهزیز بهرادهیهک بوو که له ماوهی ١٦مانگ رهبهق دا که له زیندان دا مهابۆوه ،سههرهڕای ئههوهی کهه لههو ماوهیه دا به نیوبر ئهشکهنجه دهکرا ،هیچ شتێکی نهدرکاندو ناوی هیچ کام لهو کهسانهی نهبرد که له بواری حیزبایههتی دا پێوهنهدی یان دهگهڵی ههبوو .بهاڵم کاتێک له مانگی خهزهڵوهری ١٨٨٣دا دوو -سێ کهس له کادرهکانی حیزبی لهه کوردسهتانی ئێهران گیهران و رێکخراوهکانی حیزب له ههموو شارهکانی کوردستان له سنهوه ههتا ورمێ ئاشکرا بوون و ئهندامههکانیان بهدهسهتی سهاواک گیهران و لهه (قزل قلعه) خرانه بهندیخانهوه ،دهکرێ بڵێین هیچ شتێکی نهێنی نهمابۆوه ،کاک عهزیزیش ناچار بوو چاالکی یه حیزبی یهکانی بهدڕ کێنێ)*(. له دادگای نیزامی (بدوی) ( سهرهتایی ) دا کاک عهزیز و دوو کهس له ئهندامانی رێبهری و کادریکی نهێنی حیزب به مهرگ مهحکووم کههران لههه دادگههای (تجدیههد نظههر) مهحکوومییهههتی کادرهکههه کههرا بههه زینههدانی ئهبهههد .بهههاڵم بهههرێوهبردنی حههوکمی مهههرگ کههه دهبههوو ئهوپهرهکهی دوای قبووڵ نهکردنی داوای (استتناف)ی ئهو سێ کهسه بهرێوه چووبا و ههر سهێکیان ئێعهدام کرابهان ،رێژیمهی شها هههروا دهستی ڕاگرت و بهرێوهبردنی ئه حوکمانههی وهدوا خسهت هۆیهکهشهی ئههوه بهوو کهه شها لهه دهنگدانههوهی کوشهتنی ئههو کهسهانه لهه نیهو کۆمهههاڵنی خهههڵکی کههورد دا دهترسهها .بیجگههه لهههوه ههههم خوالیخۆشههبوو مهههال مسههتهفا بههارزانی و ،ههههم وهزیههری فهرههههنگی ئهههو کههاتی فهرانسه ،ئاندرێ مالیرو ،که کورد ناسیکی مهزن بوو ،داوای بهخشینیان بۆ کردن ،له ئاکام دا ،دوای چوار مانگان بهو سهێ کهسههیان راگهیاند که شا لێ یان خۆ بووه و ،حوکمهکهیان شکاوه و کراوه به زیندانی ئهبهده. کاتیک هاتن ئهو ههواڵهیان راگهیاند ،کاک عهزیز گوتی ( :ئهگهر بهخشین و لیبووردنیک له گۆڕێ بهێ ،ئههوه ئێمههین کهه دبهێ لهه تاوانی ئهو جینایهتکارانه خۆ بین که ههرگیز لێ یان خۆ نابێن).
13
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
هاوڕێی نهمرعهزیز یووسفی له کونفرانسی یهکهمی حیزب دا ( بههاری )١٨٨٤به ئهندامی کۆمیتهی بهرێوهبهری حیزب ههڵبژیردڕا له کۆنگرهی دووههمی حیزبیش دا (سهرماوهزی )١٨٤٨له حاڵێک دا له زیندان بوو ،به شێوهیهکی غیابی ،بهه ئهنهدامی کۆمیتههی ناوهنهدی حیزب ههڵبژیردڕایهوه. بهم جۆره کاک عهزیز ههتا ساڵی ١٨٥٦له زیندان دا مایههوه و سههرئهنجام بهه هههوڵ و کوششهی رێکخهراوه مرۆڤدۆسهتهکانی جیههان - لهو پێناوه دا دوکتور قاسملووی شههید نهخشێکی زۆر باشی ههبوو له زیندان ئازاد کراو زۆری پێ نهچوو که بههۆی نهخۆشهیی دڵ لهه ١٥ی جۆزهردانی ،١٨٥٧له تاران دڵی پڕ ئاواتی بۆ ههمیشه له لێدان کهوت .شایانی باسه ،که نهخۆشیی دڵی کاک عههزیز زیهاتر بهه هۆی ئیشی گورچیلهکانی تووشی بوو ،ئیش و ئازارێک که له سهرانسهری ماوهی ئاخرین دهورهی زیندانی بهوونی دهگههڵی بهووه ،ئههویش به هۆی ئهشکهنجهوه لیی پهیدا بوو. هێنانهوهی تهرمی پیرۆزی کاک عهزیز بۆ مههاباد یههکێک لههو رووداوه گرنگانهیهه کهه لهه کههم شهاریک دا بینهراون .چونکهه خههڵکێکی ئهوهنده زۆر بۆ پێشوازی له تهرمهکههی – بهشهێک هههتا مهراغهه و بهشهێک هههتا میانهدواو بههرهوپیری چهوو بهوون کهه ماشهینهکانیان زیاتر له ١٣کیلومیتران جاددهیان گرتبوو .له رێورهسمی به خاک ئهسپاردنی له گۆرستانی ئهسحابهی سپی دا ،حهشهیمهتێکی ئهوهنهده زۆر کۆبۆوه که رێی ریداری نهبوو ،دیاره بهشێکی بهرچاوی ئهو حهشیمهته خهڵکی شارهکانی کوردستان ههر له کرماشان و سهنهو بگهره ههتا ورمێ و سهلماس بوون ژمارهیهکی زۆریشیان تورکی ئازهربایجانی دهگهڵ بوون که کاک عهزیزیان دهناسێ. ههروهک نووسهری شؤڕشگێر و به ناوبانگی تورک (صمد بهرنگی ) ( گوتوویهتی بۆم گرنگ نیه له کوێ کههنگی دهمهرم ،گرنهگ ئهوهیهه که مردنهکهم چ شوێنهوارێک لهسهر ژیهانی ئههوانی دیکهه دادهنهی .مردنهی کهاک عههزیزیش بهوو بهه ههۆی ههژانهدنی ههسهتی تهوورهیی و بیزاریی خهڵکی بهشدار له رێورهسمهکهدا و ،له پهر لهه هههموو الیهکههوه دهنگهی دروشهم دانهی ئههو خهڵکهه بههرز بهۆوه و ،بههرهنگاریی دهگهڵ هێزهکانی پۆلیس و ساواک دهستی پێهی کهرد کهه هههتا ئێهواره درهنگانیهک هههروا درێهژهی هههبوو .ئههوه لهه ڕاسهتی دا یهکههم تهقینهوهی رق و قینی خهڵک بوو له کوردستانی ئێران که پا راپهرینی خهڵک له شارهکانی قووم و تهوریز سهری ههڵدا بوو. سهبارهت به کهسایهتی کاک عهزیز – به شایهدیی ههموو ئههو کهسهانه کهه لهه زیندانههکانی شها و لهه دهرهوهی زینهدانیش لیهی نزیهک بوون ،دهبێ بڵێم که بیجگه له ئازایهتی یهکهی که لهه ئیمهان بهریبازهکهیههوه سههرچاوهی گرتبهوو یههکجار دڵ ئاوالههو بهخشههنده بها سهواد و له نووسین دا خهت خۆ و بهتوانا ،بێ دهعیه و بێ ههوا داوین پاک و راستگۆو (رک و راست) بوو. یادی کاک عهزیز و ههموو رێبوارانی شههیدانی رێگای ئازادیی گهلی بهشخوراو دابهشکراومان پیرۆز بێ ------------------------------------------
14
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
* ئاماژه کردن بۆ ئهم راسهتی یهه دهتهوانی تها رادهیههک ئازایههتی و خهۆڕاگری کهاک عههزیز لهه بهرامبههر ئهشهکهنجهکهرانی سهاواک دا نیشان بدا لهساڵهکانی دهیهی ١٨٤٣دا ( استواریکی ) ئهرته به ناو سهانی دهسهته راسهت و ههمهه کهارهی سهپهبد تههیمووری بههختیار سهرۆکی ساواک و بهرپرسی زیندانی ( قزل قلعه ) بهوو .سهانی هههر چهنهد بهتههواوی لهه خزمههت رێژیمهی پاشهایهتی دا بهوو .بههاڵم پیههاویکی جههوانمیر و بههه دڵ و دهروون بههوو زۆری قههین ئهههم زینههدانی یانههه بههوو کههه ترسهههنۆک بههوون و لههه ژێههر ئهشههکهنجه دا خۆیههان رانهههدهگرت و ههههرچی بیانزانیابهها دهیاندرکانههد .سههانی زۆر جههاران بهسهههر ئهههو جههۆره کهسههانهی دا دهگۆرانههدو بههه فارسههی پێههی دهگههوت (سهگ باب) ئهتۆ ناوی خۆت ناوه شۆڕشگیر؟ لێره پیاوی وهک خوسرهوی رۆزبهی لێ گیراوه ئهگهر پیاوی ئههو جهۆره کارانهه نههبووی چت بهو کارانه دا بوو " بهاڵم ههر ئهو (استوار) سانی یه ئهو پههری رێهزی لهه کهاک عههزیز دهگهرت و هههر کهات یههکێک لهه زینهدانی یهکان داخوازی یهکی ههبا که جێ به جێ کردنی بۆ سانی دژوار بها .سهویندی دهخهوارد کهه نهابێ سویندهکهشهی ههمیشهه بهسههری کهاک عهزیزی بوو .چونکه ههروهک پێشتریش باسم کرد .کاک عهزیز ماوهیهی ١٦مانگان له ژێهر ئهشهکهنجه و ئهازار دا خهۆی راگهرت بهوو و هیچ شتێکی نهدرکاند بوو بهاڵم دهکرێ بڵێن ههموو جاریش کاک عهزیز داخوازهکانی زیندانی یهکانی پێ جێ بهجێ دهکرد.
دووبار تایپ کردنهوه :رهحمان نهقشی سهرچاوه :کوردستانی ژماره ٨١٨ ریکهوتی٢١ :ی جۆزهردانی ١ - ١٨٣٣ی ژوئهنی ٢٣٣١
15
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
کاک عهزیز یوسفی
جهلیل گادانی کههاک عهههزیز یوسههفی ئهنههدامی کۆمیتهههی ناوهنههدی حیههزب دوای نزیههک بههه ٢٥سههاڵ لههه بهنههد دا بههوون کههه دواجههار ١٩سههاڵی تهههواو لههه بهندیخانهکانی شا دا مهابووهوه ،تووشهی نهخۆشهی ببهوو و لهه سهاڵی ١٨٥٦لهه بهندیخانهه رزگهار ببهوو ،بهداخههوه لهه ١٤ی جهۆزهردانی ١٨٥٧له تاران فووتی کرد .لهسهر پێشنیازی جهلیل گهادانی و چهنهد ههاوڕێی دیکههی حیزبهی تهرمهکههی بهردراوه بهۆ مهههاباد ،بههاڵم تهرمهکهی ههر له تاران که وهدهرکهوت .له الیهن جهماوهرێکی زۆرهوه بهدرهقه کراو له مهیدانی شههیادی ئهو کات کاک سارم الهدین سادق وهزیری به فهرمایشه جوانهکانی دڵی عالهمی ههژاند .به پێچهوانهی تێبینی ئهمنییهتی بهرپرسانی رێژیم جاده و شههقامهکانی میاندواو و مههاباد پڕ له پۆلیس کرا بوون .بهاڵم سهرهڕای ئهوه رێ و رهسمهکه جۆرێهک رێکخهرا کهه بهه هههزاران کههس لهه رێ و رهسمی به خاک سپاردنی دا به رێپێوان بهشدار بوون .له گۆڕستان جهلیل گادانی وێڕای باسهێکی کهورت لهسههر ژیهانی تێکۆشههر عههزیز یوسفی و سوپاس له جهماوهری دڵسۆزی شاری پێشهوا قازی ،داوای له مامۆستا شهێخ عیهزهدین کهرد بهه کهوردی و بهه لههباری تههڵقێنی بدا .ئهویش تهئسیری تایبهتی خۆی دانا. سهرخۆشییهکی سێ رۆژی زۆر قهرباڵغ و سیاسی له خانهقای نههرێ بۆ دانهدرا ،رۆژی سهێههم بهه پێچهوانههی ههڕهشههی سهاواک زیهاتر له بیست ههزار کهس که له زۆربهی شوێنهکانی کوردستانیش راههاتبوون .رێپێهوان لهه شهوێنی سهرهخۆشهی را تها سههر گڵکۆکههی دهسهتی پێکرد .لهم رێ و رهسمه دا چهند کهس بهههستی خاوێن و نێوهرۆکی سیاسییهوه قسهیان کرد که بریتی بوون له: -١کاک جهلیل گادانی -٢حهوسهت دهبباغی -٨فهوزیه جهوانمهرد -٤موههندیس سلێمان تیکان تهپه.
16
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
شوێنهوای ئهم رێ و رهسم و قسانه بهرادهیهک بوو کهه خههڵک لهه گهرانههوه دا چوونهه سههر گڵکهۆی شهههیدان سهلێمان مهوعینی و مههال مهحموودی زهنگهنه .لهویش له الیهن کاک عومهر قازییهوه چهند قسه و دروشهمێک گهوترا .جههماوهر کهه هاتنهه سهرشههقام ،دهسهتیان به دروشم دان دژی رێژیم کرد و بوو به خۆپیشاندان. ئهو کارانهی له پێوهندی له گهڵ فووتی کاک عهزیز یوسفی دا بهو شێوهی باس کرا و له پێشهدا هاتنهه گهۆڕێ ،یهکههم خۆپیشهاندانی کوردستان لهم فهترهیه دا بوو. ساواک به دوای ئهم خۆپیشاندانانه دا له ماوهی دوو رۆژ دا نزیکهی چل کهسی له خهڵکی مههاباد گرت ،هێندیک وهک خهلیل گهادانی و حهسهن ماوهرانییان له تارانهوه هێناوه .هێندێک لهم کهسانهی لهسهر ئهو رووداوه گێران و له بیرماوهن : خهلیل گادانی ،جهلیل گهادانی ،محهممههد گهادانی ،عومههر قهازی ،سههید حهسههن هاشهمی ،سههید محهممههد نیزامهی ،عومههر شهێخ محهممهدی ،حهسهن ماوهرانی ،قادر ماوهرانی ،عهزیم موهفهقی ،پۆاڵ نانهوازاده ،کهریم ئهفسهر دلێر ،قاسم سۆڵتانی ،حوسهێن وهسههتا جهههلیل ،وشههیار ئیمههامی ،سههیامهند مههوعینی ،حوسههین بهخشههی ،سهههعید کوێسههتانی ،مهههال سههادق سهههید خههدر ،خوسههرهو مێعمارئازهر ،تهها کهرباسی ،حهوسهت دهبباغی ،قاسم چیره ،محهممهد ئهمین چیره ،ئیبهراهیم شهێخانی ،خوسهرهو خوسهرهوی ، و عهبدوڵاڵ گادانی . سهرچاوه :کتیبی ٥٣ساڵ خهبات نووسینی بهرێز کاک جهلیل گادانی، دووبار تایپ کردنهوه :رهحمان نهقشی
17
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
خهباتکاری گهوره ،نهمر عهزیز یۆسفی له دهالقهی وتووێژێکی نێو بهندیخانهوه
برایم قەززاق ئەگەر لە باشووری ئەفریقا " نێلسۆن ماندێال "مان ههیه که له پێناوی خهبات بۆ ئازادی دا ٢٧ساڵ لهتهمهنی خهۆی لهه بهنهدیخانەدا تێپهههڕکردوه لە نێههو ئههێمەی کههوردیش دا کەسههایەتییەکی وەک نهههمر عەزیههز یۆسههفی ئهنههدامی کۆمیتهههی ناوهنههدیی حیزبههی دیمههوکراتی کوردستانمان ههیه کە پتر لە ساڵی تەمەنی خهۆی لە زینهدان دا بە سهەر بهرد و بهووه مایههی شهانازیی نەتەوە ٢٥بەشهخوراوەکەیهتی. ئهو مرۆڤه له خۆبردووه و ئهو تێکۆشهره سیاسییه روونهاکبیره ،شهایانی ئهوهیهه بهه نهسهلهکانی ئههمڕۆی کوردسهتان بناسهێندرێ و بهه تایبهتی و بهو جۆرهی شایانی گهورهیی ئهو کهسایهتییه ،ئاوڕی لێ بدرێتهوه. ئەو تێکۆشەرە خۆشی بە خۆ نەدیوە لە ساڵەکانی ١٨٨٣بەوال وە سێ ( )٨جاران زیندانی دەکرێ .تا دواین جار بۆ ماوەی نزیهک ٢٣سهاڵ لە زیندانەکانی ئێران دا راگیراوە و هاوکات خۆشی بە وەرگێڕانی چهنهد کتێبهی بها مانهدوو کهردوە .کهاک عەزیهز ئەو قارەمهانە ورە پۆاڵیینە کە پاشی زیاتر لە ٢٥ساڵ لە بەندیخانەکانی پەهلەوی دا زینهدانی کرابهوو ،شهای ئێرانهی بهه چهۆک دا هێنها و ئهازاد کهراو، بهاڵم تهمهنی دوای هاتنهدهر له زیندانی به داخهوه زۆر کورت بوو .به هۆی کاریگهریی ئهو نهخۆشییانهی له مهاوهی ٢٥سهاڵ دیلهی دا تووشی ببوو ،چهند مانگ دوای هاتنهدهر له زیندان ،له ١٦ی جۆزهردانی ١٨٥٧کۆچی دوایهی کهرد .ڕێورهسهمی بهخاکسهپاردن و پرسههی ئهو نهمره ،بوو به گهورهترین و حهماسیترین کۆبوونهوهی جهماوهریی خهڵک دژی رێژیمی پاشایهتی که دوای جوواڵنهوهی نیشهتمانیی سهردهمی موسهددیق ،نموونهی نهدیترابوو. لەم وتووێژەی خوارهوه دا کاک عەزیز زۆر قارەمانانە واڵمی ئەو هەواڵنێرە بهلژیکی یە دەداتەوە که له زیندان دا چۆتهه سههردانی و دەسەاڵتی پاشایەتی تۆمەتبار دەکا کە بێ گوناح دەستبەسەری کردوە .بە هۆی ئەوە کە ئەم وتووێژە گرنگیی خۆی ههیه ،پێمان بها بوو جارێکی دیکە و بە بۆنەی ٨٥ساڵهی کۆچی دوایی کاک عەزیز بکەوێتە بەر دەستی خوێنەرانی ڕۆژنامەی "کوردستان" و هەموو
18
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
تێکۆشەران و خەمخۆرانی کورد با لە ئاگاداری گۆشهیهک له ژیان و خهباتی ئهو کهسایهتییه خهباتگێڕه بن.
ئەم وتووێژە لە رۆژنامەی "کوردستان "ژمارە ،٦٤ساڵی ٥٥١١وەر گیراوە برایم قەززاق -ئاڵمان
عەزیزی یۆسفی رێژیمی شا ریسوا دەكا وتووێژی رۆژنامهنووسی بهلژیکی تووسهن دهگهڵ کاک عهزیز یۆسفی تووسهن: ئاغای یۆسفی! هۆی ئههو چهاو پێکهوتنهه ئهوهیهه کهه لهه بههلژیک کهسهانێک هههن عهالقههیان بهه چارهنووسهی ئێهوه ههیهه بهه تایبههت پرۆفسۆر لووشار له دانشگای بروکسێل ،که چهند جار حهولێ داوه پێوهندیتان پێوه بکات. یۆسفی :من دهگهڵ ناوی پرۆفسۆر لووشار ئهوه بۆ یهکهمین جاره ناسیاوی پهیدا دهکهم .ئهوان سهرۆکی کام لێژنهن که چارهنووسی مهن بۆ وان ئهوهنده گرینگه؟ تووسهن :ئهوان له دنیادا له بیری ٨زیندانیی سیاسی دان و چارهنووسی وانیان بۆ گرینگه ،که یهکێک لهو ٨کهسه ئێوهن. یۆسفی :بهڵی زۆر باشه ،فهرموون کهوابوو ههر پرسیارێکی ههتانه فهرموون با واڵمتان دهمهوه. تووسهن :بۆ له ساڵی )١٨٨٧( ١٩٥٣بۆ جاری ئاخر گیران؟ یۆسفی :له ساڵی ١٨٨٧به هۆی ئهندام بوون لهه نهاو حیزبهی دێمهۆکراتی کوردسهتان گیهرام و هههر وههها لهه پێشهیش جارێهک ٤سهاڵ و جارێکی دیکه بۆ ٢ساڵ ههر بهو تۆمهته زیندانی بووم .له ڕاستیدا ئهوه ٢٥ساڵه به تۆمهتی ئهندام بهوون لهه حیزبهی دێمهۆکراتی کوردستان زیندانیم . تووسهن :له ساڵی ) ١٩٥٣ (١٨٨٧ههر که گیران به دهستی مههئموورانی سهازمانی ئهمنییههت کهوتنهه بهرلێپرسهینهوه ،ئایها ئاکاریهان خراپ بوو؟ ئهشکهنجهیان کردن؟
19
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
یۆسههفی :بهههڵێ ئهشههکهنجهیان کههردم ،شهههالقیان لههێ دام و ههههروهها دهسههبهندی قهههپانیان لههێ دام و ههههروهها بهردیشههیان پێههوه ههههڵ داوهسی ،ئهو کارانهیان چهندهها جا ر دووپاته کردۆتهوه. تووسهن :ئایا لهو دهمهوه دیسان ئهشکهنجه کراوییهوه؟ یۆسفی :ناچونکه تاوانێکی سیاسیی تازه وهپاڵ من نهدراوه ئهشکهنجه نهدراوم. تووسهن :له کاتی پێراگهیشتن له دادگادا ئیعتیرافت کرد که تاوانباری؟ یۆسفی :من ئیعتیرافم نهکرد که ئهندامی حیزبم بهاڵم دوو بهندی قانوونیان بۆ من لهبهر چاو گهرت کهه یههکیان بهنهدی ٨١٧٧یهه کهه دوو بهشه و تێی دا باسی هاندانی خهڵک بۆ چهک ههڵگرتن دهکرێ و له بهشهی دووههمیشهی دا باسهی نیهازی کوشهتنی شها ههاتوه .لهه مهههر یهکهههمینیان کههه بریتییههه لههه هانههدانی خهههڵک بههۆ چهههک ههههڵ گههرتن ،کاتێههک ئێمهههیان گههرت ١٥٣کهههس بههووین بهههاڵم لههه الی هیچکامێکمان چهکیان نهدۆزییهوه و خهباتهکهی ئێمه خهباتی چهکدار و به زۆر نهبووه و خهباتی سیاسی بێ وهکارهێنانی زۆر بهووه و بهههم پێیههه بههه نهههبوونی چهههک و خهههباتی بههه تههۆبزی نهههکردن ئهههو بهشهههی بهنههدی ٨١٧نهههدهبوو لههه مهههڕ مههن دهکههار بکههرێ و بهشههی دووههمیشی که بریتی یه نیازی کوشتنی شاو دهبێ بڵێم ئێمه لهه مهههاباد بهووین کهه ناوهنهدی تێکۆشهان و نفهووزی حیزبهی دیمهۆکراتی کوردستانه و لهوێش ئێمه مووشهکمان نهبوو که بیکهین به ئهامرازی کوشهتنی شها ،کهه وابهوو ههیچ کامێهک لههم دوو بهشههی ئههو بهنهده لهمهڕ من ناگونجێ .بهندێکی دیکه که به گوێرهی ئهو من تاوانبار کرام بهشێکی بهندی شهسته کهه باسهی جونحهه و جینایهتهه کهه بهۆ پێکهێنانی حیزبێک به ئامانجی ئیشتراکییهوه دهکار دهکرێ .ئهگهر وای دانێین که من دامهزرێنههری حیزبێکهی وا بهووبم بهه گهوێرهی ئهو بهنده من دهبوو به ده ساڵ زیندان مهحکووم کرا بام .چونکه تاوانهکهه دووپاتهه کراوهتههوه بها پێهنج ساڵیشهی لهێ زیهاد کهرێ لهه سهر یهک دهکا پازده ساڵ ،بهاڵم ئێستا من ئهوه ١٩ساڵه له بهندیخانه دام .بهندی ٨١٧لهمهڕ من نه دهگونجا و ههر لهه بنهڕهتههوه نهدهبوو مهحکووم به مهرگ کرابام و لهمهڕ بهندهکهی دیکه ههروهک کوتم من ئهگهر دامهزرێنهریش بووبام دیسان دهبوو بهه ١٥سهاڵ زیندان مهحکووم کرا بام نهک به ئێعدام . تووسهن :ئایا له داگا وهکیلت ههبوو؟ یۆسفی :وهکیلی تهسخیریم ههبوو . تووسهن :دوای ئهوهی به مهرگ مهحکووم کرای دهسبهجێ ئهو حوکمه ههڵوهشاوه و کرا به بهزیندانی ئهبهد؟ یۆسفی :نهخێر دوای سێزده مانگ دهرهجهیهکیان کهم کردهوه.
20
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
تووسهن :دادگاکهت له تاران بوو؟ یۆسفی :بهڵێ له تاران بوو. تووسهن :لهو کاتهوه که مهحکووم کراوی له کام زیندان بووی؟ یۆسفی :له سهرهتای گیرانم دا ١٣مانگان له " قزل قهلعهه " بهووم ،پاشهان بردیهانم بهۆ زینهدانی "قهسهر" ،دوایهه مهاوهی ههشهت سهاڵ تهبعیههدیان کههردم بههۆ زینههدانی "بورازجههان" و سهههرهرای ئهههوه جارێههک شهها دهسههتووری دا کههه زیندانییههه سیاسههی یهههکان لههه "بورازجههان"ڕا بنێرنهوه شوێنی خهۆ ئهاو و هههوا هێنهدێکیان نهاردن بههاڵم منیهان هههر لهه "بورازجهان" ڕاگهرت و ئههم ماوهیهه ههشهت سهاڵی خایانهد. ههتاکوو سهرای نیزامی هاته وێ و مهن شهکایهتم کهرد و ئههوانیش فههرمانیان دا و لهه "بورازجانههوه" بهۆ زینهدانی " بهابوول " تهبعیهد کرام ،سێ ساڵیش له زیندانی "بابوول"دا بووم . تووسهن :کهوا بوو له ماوهی ئهم ههشت ساڵهدا که له زیندانی بورازجان دا بووی ههلومهرجی زیندانهکه لەوێ بهه تایبههتی لهه بهاری ئاو و ههواوه زۆر ناخۆ بوو؟ یۆسفی :دیاره. تووسهن :چهند له "بابوول" مایهوه؟ یۆسفی :سێ ساڵ. تووسهن :ئهدی پاشان؟ یۆسفی :پاشان ڕاگوێزرام بۆ زیندانی "قهسر" تووسهن :ئێستا چ ماوهیهکه له زیندانی "ئێوین"ی؟ یۆسهفی :لهه نهتیجهههی شهکایهتێکی کههه کهردم ...سههێ نامههم بهۆ دادسههتانی نیزامهی و سهههرۆکی سهازمانی ئهمنییهههت و سههرۆکی زینههدانی "قهسر" نووسی ،منیان برده "کۆمیته" و لهوێوه هێناویانمه ئێره.
21
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
تووسهن :بۆ شکایهتت کرد؟ ئایا ههلومهرجی زیندان ناخۆ بوو؟ یۆسفی :ههلومهرج نا ،ئاکاری زیندانهوانهکان خراپ بوو سووکایهتیان به زیندانی ده کرد. تووسهن :له کهنگێوه له زیندانی "ئێوین" ی؟ یۆسفی :ماوهی ٣مانگه لێرهم. تووسهن :لێره ههل و مهرجی زیندان چۆنه؟ یۆسفی :لێره زیندانهوانهکان سووکایهتی به زیندانی ناکهن. تووسهن :دهکرێ باسی چێشت و خواردهمهنیی زیندانمان بۆ بکهی؟ یۆسفی :بهگشتی زیندان چهشنه خواردنێکی ههیه که به ههموانی دهدهن. تووسهن :تۆ نهخۆشیی گورچیلهت ههیه ئایا چێشتی زیندان له نهخۆشیهکهتدا تهئسیری ههیه؟ یۆسفی :تهنیا سوێر بوونهکهی تهئسیری ههیه چونکوو خوێ یهکهی دهنیشێ و بهرد سهاز دهکها هههروهها دهبهێ بڵهێم ئهاوی خواردنههوهی ئێره قسڵی دهگهڵه و ئهوه له نهخۆشی یهکهی من دا وهنهبێ بێ تهئسیر بێ. تووسهن :ئایا تاکوو ئێستا پزیشک سهری لێ داوی؟ یۆسفی :بهڵێ پزیشک هاتۆته الم نهخۆشی یهکهم ژانی زۆر نییه بهاڵم گورچیلهکانم خیز ههڵدێنێ. تووسهن :کاتی خۆت چۆن ڕادهبوێری؟ یۆسفی :ههتا ئهو کاتهی له زیندانی "قهسر" بووم دهرهتانی ئهوهم ههبوو کتێ لهه زمهانی ئینگلیزییههوه وهربگێهرم کهه یهکێکیشهان بهه ناوی "سرزمین کف" چاپ کراوه و لهو دواییانه دا کتێبێکی دیکهم به ناوی "گوڵی زێهرین" نووسهراوی پاستۆوسهکی ،وهرگێهراوه کهه لهه پشکنینی زیندان دا دهستی بهسهردا گیراوه .
22
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
تووسهن :لێره چ دهکهی؟ یۆسفی :هیچ ،دهی گوزهرێنم .ئهو ڕۆژنامه و گۆوارانهی له زیندان دا باڵوی دهکهنهوه دهیخوێنمهوه. تووسهن :کهوا بوو لێره کار ناکهی؟ یۆسفی :نا به هیچ چهشنێک. تووسهن :کهنگێ به ئێوهیان ڕاگهیاند که من دهمهوێ بت بینم؟ یۆسفی :ههر ئهو کاتهی هێنایانمه ئێره و کوتیان کاربهدهستێکی دهرهوه هاتووه و دهیهوێ چاوی پێت بکهوێ و قسهت لهگهڵ بکا. تووسهن :ئایا یهکهم جاره که ڕۆژنامه نووسێکی بێگانه دهبینی؟ یۆسفی :بهڵێ ئهوه یهکهم جاره. تووسهن :ئایا خزم و کهس و کارت ههیه؟ یۆسههفی :برایهههک و دوو خوشههکم ههیههه ،برایهههکی دیکهههم ههههبوو کههه لهههم دوواییانههه دا کههۆچی دوایههی کههرد و پێههنج منههداڵی لههه پهها بهجێماوه ،کهسی دیکهم نییه. تووسهن :خزمهکانت له کوێ دهژین و ئایا دێن بۆ دیتنت؟ یۆسفی :ئهوان له مههابادن و لێره دوورن له زیندانی قهسر جار جار دههاتن بۆ دیتنم بهاڵم لێره هێشتا نههاتوون. تووسهن :ئایا نامه دهنووسی بۆ خزمهکانت؟ یۆسفی :له ماوهی ئهو ههشت مانگهی وا لێرهم نامهم نهنووسیوه. تووسهن :بۆ؟ چونکه پێت خۆ نهبوو نامه بنووسی؟
23
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
یۆسفی :نا له بهر ئهوهی که لێره ههلومهرج وایه که بۆ نووسینی نامه مهاوه دیهاری دهکهرێ بهه هههر سهێ مانهگ یهان هههر چهوار مانهگ جارێک بهاڵم جارێ هیچیان به من نهگوتوه . تووسهن :به گشتی له زیندان دا بوون خۆ نییه بهاڵم له گهڵ ئهوه دا من وا بزانم زیاتر پێت خۆشه لهو زیندانهی ئێره بی. یۆسفی :نهخێر ،به هیچ چهشنێک پێم خۆ نییه لێره بم ،زیندانی "قهسر" بۆ من باشتر بوو ههڵبهت ئهگههر ئاکهاری زیندانهوانههکان با بێ ،چونکه لهوێ مافی ئهوه ههبوو خهڵک بێن بۆ الم بهاڵم لێره ئهو مافهم نییه. تووسهن :ئایا هیچ ئاواتێکت ههیه؟ یۆسفی :مهبهستتان چی یه؟ تووسهن :شتێکی که له ژیانت دا به ئاواتی دهخوازی و ئێستا لێی بێ بهشی؟ یۆسهفی :بههۆ کههابرای زینههدانی بهههر لههه ههههموو شههتێک ئههازادی لههه گههۆرێ دایههه بهههاڵم مههن بهداخهههوه ئههازادیی خههۆم بهههو زووانههه نههابینم، هۆیهکهشی ئهوهیه که ئازادی به پهشیمان بوونهوه و داوای لێبووردن به ستراوهتهوه ،بهاڵم چونکوو من خهۆم بهه تاوانبهار نهازانم ههیچ هۆیهک له ئارادا نابینم که له کردهوهی خۆم پهشیمان بم و داوای لێ بوردنیش ههر ناکهم ،چونکوو تاوانبار نیم. ئهوه بابهته له رۆژنامهی" کوردستان" ژماره ٤٦رهشهمهی -١٨٥٥مارسی ١٩٧٧وهرگیراوه سەرچاوە :ماڵپەڕی کوردستان و کورد -ڕێکەوتی٢٣ :ی ژوئهنی ٢٣١٨
24
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
عهزیز یوسفی قارهمانێک که ناوی بۆ ههمیشه له دڵی نیشتمانپهروهراندا دهمێنێتهوه
حامید گهوههری عهزیز یوسفی ناوێکی ئاشنایه بۆ ئهو کهسانهی که دڵیان بهۆ ئهازادیی لێیهداوه و بهۆ ڕزگهاریی نهتهوهکههیان لهه سهتهمی داگیرکههران و دیکتاتۆرهکان تێکۆشاون .کاک عهزیز یهکێک بوو لهو کهسایهتییه شۆڕشگێڕانهی که به دوای ههرهسهێنانی کۆماری کوردستاندا لهگهڵ بهڕێزان غهنی بلوریان و سهدیق خاتهمی و گروپێکی تر له ههڤااڵنی ،له ساڵی ١٩٤٣ - ١٨٢٧دا بهه تهاوانی ئهنهدام بهوون لهه حیزبی دیموکرات و باڵوکردنهوهی ڕۆژنامهی (ڕێگا)دا ،چوار ساڵ زیندانی کرا و دواتر سێ جاری تریش گیراو و بهه گشهتی ٢٥سهاڵ لهه زیندانهکانی بنهماڵهی پههلهویدا ڕاگیرا. ساڵی ،١٩٥٨ - ١٨٨٢به دوای کۆدیتای ٢٣ی گهالوێژی شا و زاهیدی و له دهسههاڵت کههوتنی دوکتهۆر محهمههد موسههدیق ،لهگههڵ غههنی بلوریان ،سهدیق خاتهمی ،شههید هاشم حهق تهلهب (قادر شهریف) ،محهمهد ئههمین ڕاتبهی و ژمارهیههکی تهر ،مهابهادی بهجێهێشهت و پهههنای بههۆ گونههدی چوارگهها بههرد و لههه الی قههادر ئاغههای چوارگهها کههه ئهههویش ئهنههدامێکی چههاالکی حیزبههی دیمههوکرات بههوو ،درێههژهی بههه چاالکییهکانی دا. ساڵی ١٩٥٤ - ١٨٨٨لهگهڵ شههید دوکتۆر عهبدولرهحمان قاسملوو ،شههید سههدیق ئههنجیری و بههڕێز غههنی بلوریهان و بهه هاوکهاریی فیرقهی دیموکراتی ئازربایجان و حیزبی تودهی ئێران خهریکی چاپ و باڵوکردنهوهی ڕۆژنامهی کوردستان ،ئۆڕگهانی حیزبهی دیمهوکراتی کوردستان بوو که به نووسینی غههنی بلوریهان لهه الپههڕهی ١٥٨ی ئاڵههکۆک دا ،چاپخانههی فیرقههی دیمهوکرات ئاشهکرا بهوو و جهعفههر قهوسی سهرنووسهری ڕۆژنامهی ئازربایجان و عهزیز یوسفی دهستگیر کران و سهرلهنوێ یوسفی خرایه زیندانهوه.
25
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
نزیکهی سێ ساڵ له زینداندا ڕاگیرا و ساڵی ١٩٥٧ - ١٨٨٦ئازادیان کرد ،بهاڵم بههۆی گوشاری پهۆلیس ،مهابهادی بهجێهێشهت و چهووه تاران و لهوێ به هاوکاریی دۆست و ئاشنایانی له بهشی ئهرشهیوی زانکهۆی کشهتوکاڵی کههرهج دامههزرا .بهرلهه گهڕانههوهی بهارزانی لهه سۆڤیهت بۆ عێهراق ،لهه ٢٨ی گههالوێژی سهاڵی ١٩٥٣دا ،عههزیز یوسهفی و عهبهدواڵ ئیسهحاقی "ئهحمههد تۆفیهق" لهسههر گهاڵڵهیههک بهۆ دواڕۆژی حیزبی دیموکرات ناکۆکی پهیدا دهکهن .به ڕووخانی ڕژێمی فهیسهڵ له عێراق ،عهزیز یوسفی دهرفهت پهیدا دهکات که بچێته باشوری کوردستان و دهقی گهاڵڵهکهی خۆی ئاراستهی ههڤااڵنی له باشوری کوردستان بکات و ڕای ئههوانی بهۆ ڕاکێشهێت .بههو ئومێهدهوه له کهرهج سواری ئوتوبوس دهبێت ،بێخهبهر لهوه که ساواک به شوێنییهوه ،بهرهو ورمێ دهچێت .له ورمێ بهرگهکانی دهگهۆڕێ و بههرگی کوردیی دهپۆشێت ،تا به شێوهیهکی نهناس بچێتههوه مهابهاد و لههوێوه دهربهازی باشهوری کوردسهتان بێهت کهه لهه پاسهگای "بهااڵنیش" لهه بیست کیلۆمهتری جادهی ورمێ بۆ مهاباد دهیگرن .عهزیز به پهله گهاڵڵهی پرۆگرامهکه دهخاتهه نهاو زاری و دهیههوێت قهوتی بهدات کهه ژاندارمهکان دهگهنه سهری و به مستهکۆاڵن له زار و ئهوکی دهردێننهوه و قۆڵبهست دهیبهن بۆ ژاندارمهریی ورمێ .لهوێوه بهڕێیدهکهنه تههاران و سهههرههنگ زالتهها و سهههرههنگ عیسهها پژمههان کههه ههههردوو کههورد و خهههڵکی سههنه بههوون ،دهکههرێن بههه مهههئموری پشههکنینی و سهرئهنجام به لێدان و شکهنجه ناچاری دهکهن ڕاستییهکان بدرکێنێت. سههاڵی ١٩٦٨ - ١٨٤٢لهگهههڵ بهههڕێزان غهههنی بلوریههان و جهههلیل گههادانی لههه زینههدانی قهسههری تارانهههوه بههۆ زینههدانی بهههرازجان دوور دهخرێتهوه و لهوێ بههۆی خراپێی ههوا و نهبوونی ئاوی خاوێن و خۆراکی خراپ ،گهلێک ئازار دهبینێت و توشی نهخۆشیی گورچیلهه و دڵ دهبێت. ساڵی ١٩٦٧ - ١٨٤٦له زیندانی بهرازجانهوه ڕهوانههی زینهدانی "ئامهل"ی دهکههن و لهه زینهدانی ئامهل بهههۆی پێڕانهگهیشهتن بهه بهاری تهندروستیی و ڕهوانه نهکردنی نامهکهکانی بۆ براکهی ،شکات له بهرپرسانی زیندان دهکات .بۆ پێڕاگهیشهتن بهه شهکاتهکهی ڕۆژی ١٦ ١٩٧٢ - ١٨٥١ / ٢ /له ئاملهوه دهیبهنه ساری که چاوی به دادیاری سهربازیی بکهوێت .وهک بۆخۆی له نامهیهکدا ئامهاژهی بهۆ دهکهات بۆ ئهو دیدارهی دوو کاتژمێر له ژورێکی چوار مهترهوه دهیبهن بۆ ساری و دوای گهڕانهوهی بۆ زیندان دیتنهکانی لهو نامهیهدا بۆ کهاک عوسمانی برای دهنووسێت که وهک بیرهوهرییهک بمێنێتهوه .ئهو نامهیه نزیکههی ٨٧سهاڵه لهه الیههن برادهرێکههوه ڕاگیهراوه و ئههوه بهۆ یهکهم جاره دهکهوێته بهرچاوی خوێنهران .بهرله باڵوکردنهوهی ،پڕبه دڵ سوپاسی ئهو برا خۆشهویستهم دهکهم که نامهکهی داومێ که باڵوی بکهمهوه. برای ئایزم ئومێدهوارم ئێوه و ههموو ئهندامانی بنهماڵه با بن .پارهکهت گهیشتووه ،بهاڵم ههواڵێکم له نامهکهت نییه .ئهمڕۆ شانزدهی گواڵنی ١٨٥١ه ،ئاسمان بهرگی سپی له ههور پۆشهیوه و خهۆر لههژێر ئههو بهرگهه نهرمههدا ڕهنگهی گهۆڕاوه .سروشهت بهه دهسهت و دڵهی ئاوهڵههوه، ههموو لوتف و مهرحهمهتی خۆی به ههرێمی جوانی مازندران بهخشیوه و به ههموو توانایهوه ڕازاندوویهتهوه .دارستانه
26
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
سهرسهوزهکان ،کێڵگه نوێیهکان ،زهوییه به پیتهکانی گهنم و ڕوباره سهرکێشههکان و خههزهری ڕهنهگ زمهورود (بههردێکی بههنرخی ڕهنهگ پیرۆزهییه -وهرگێڕ) ههموویان دهستیان داوهته دهست یهکتر و دیمهنی ئهم ناوچهیهیان وهک تابڵۆیهک جوان و زهوقهێنهر کردووه .تا چاو هێزی بینینی ههیه ،ههموو جێیهک سهوزه و به دهرخت و گوڵ داپۆشراوه .زهوی مهخمهری سهوزی پۆشیوه و له ترۆپکهی چیاکانهدا دار و درهختههی مهههزن دهبینههدرێت کههه سهههر لههه ئاسههمان دهسههوون .گهههنمی دێمهههکارهکان لههه بنههاری بهرزاییهههکان ،بههه شههنهبای بههههاریی کهروێشکه دهکهن. پهڕهسلێره تیژباڵهکان به توندی له ئاسمان دهسوڕێنهوه ،به توندیی شۆڕدهبنهوه و سنگیان له ئاوی ڕوبهاری (تالهدر) دهخشهێنن و بهه باڵه نهرمهکانیان کهوانه سازدهکهن ،کهوانهکان گهوره و گهورهتر دهبن و تها ماوهیههک دهمێننههوه .تالهدر ڕوبهارێکی شههپۆالوییه ،لهه بناری چیا سهربهرزهکانی فیروز و سوار سهرچاوه دهگرێت و له ڕێگای ههمیشهیی خۆیدا پێچان دهخوات و کێڵگهکانی هههردوو الی خهۆی تێرئاو دهکات و سهرئهنجام دهچێته ناو خهزهری ڕهنگ شینی فیروزهیی .لههو ڕوبهاره ڕهوانهه ،خۆشهتامه ،بهرهههم بههدی دێهت و کاتێهک بهفرهکان دهتوێنهوه و ههورهکان به فرمێسکی وهک گواڵویی خۆیان پهل و گههاڵی دارهکهان و سهیمای چهمههنزارهکان دهشهۆنهوه ،ڕوبهاری تالدر لهو ئاوه ساف و ڕهوانانه ،بژیوی جوتیاران پاشهکهوت دهکات و له کێڵگه و دهشته سهرسهوزهکانی دهوێهت کهه پڕبهار و مێهربهان بن. خهزهر ،خهزهری جوان که وهک ئهڵقهیهکی فیروزهیی له پهنجهی واڵتهکهماندایهه .کهاتی شههو ،ئهوکاتههی کهه ڕۆشهنایی مانهگ بهسههر چڵههی درهختهکانههدا دهبینههدرێت و ڕونههاکیی بهسهههر کێڵگهههکان و ئههاوی دهریههادا باڵودهکاتهههوه ،لههه ئاوێنهیهههک دهچێههت کههه باڵنههدهکان و ئهستێرهکانی تیادا دهردهکههون و وێنههکان بههرهو سههما و ههڵپههرکێ ڕادهکێشهێت .لهوکاتههدا دنگهی قهازه کێوییههکان تێکههاڵوی دهنگهی شهپۆلهکان دهبێت و سهمفۆنییهکی ئارام و دڵنهواز پێکدێنن. لۆتکههه (بهلهههم)ی ڕاوکهههران کههه شهههوانه بههه قاچههاخ بههۆ ڕاوه ماسههی دهچههن ،وهک (قههو)ی سهههرخۆ ،باڵهههکانیان لهسهههر ئههاوی خهههزهر دهکهنههوه و تها قهواڵیی دهریها بهه فههرمانی بێڵهی خاوهنههکانیان بههرهو شهوێنی ماسهییهکان دهچهن .ههنهدێک جهار ئههو ههواڵنهه کهه بهۆ بهدهستخستنی بژیوی ژیان به ئهنجام دهگهن ،کارهسهاتیان لێدهکهوێتههوه و خههم و پههژاره دهخهوڵقێنن ،چونکهه خههزهری جهوان کاتێهک توڕه دهبێت و شهپۆل دهدات ،ژیان و ئومێد و ئارهزووهکان لهناو شهپۆلهکانیدا دهخنکێنێ و دهبێته گۆڕستانی ههمیشهیی مرۆڤهکان. مازندهرانی جوان به ئاسمانی ساف و پڕ ئهستێرهی ،به دارستانه سروشتییهکانی و ڕوباره پڕ لهه ئاوهکهانی ،بهه کێڵگهه بهپیتههکانی و بۆنی خۆشی گوڵه کێوییهکانی ،بهه خههزهری شهین و خههڵکی مێهرهبانییههوه ،تها ئێسهتا هانهدهری گههلێک نیگهارکێش .شهاعیر و داسهتان نووس بووه. ئهو ههمووه جوانییهی کهه چهاو و دڵ دهالوێنێتههوه ،خهریکهه مهن بههرهوخۆی دهبهات و گهڕی خامۆشهی زهوق لهه جهسهته و گیانمهدا بههرز دهکاتهوه .لهو حاڵهتهدا که پاسهوانه چاودێرهکانم به ئوتومبێلی زیندان من بهروه ساری دهبهن که چاوم به دادیاری سهربازیی
27
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
بکهوێت ،له کهسێکی تونیی دهچم که تینی زۆری تونییهتی له جهستهیدا ڕاپهریوه .ههرچی دهبینم زهوقهم زیهاتر دهکهات ،بههاڵم ڕێگها قوڵهیه و مهودای دیتنم کهم. کاتژمێر دوانزده و نیوه ،دیدارهکه به جوانی بهڕێوهچوو ،بڕیاره دهربارهی هۆی وهپاشکهوتنی وێنهگرتن له گورچیلهکانم پرسیار بکهن و سهبارهت به ساڵمهتیی ژیانم و درهنگ ڕهوانه کردنی نامهکانم بپرسنهوه .چهاوهڕوانی ههاتنی ئوتهومبێلی زینهدان دهکههین ،لهوکاتههدا دیوارهکانی بهههشتی بهڵێندراو دهروخێن و فریشتهکان ڕادهکهنه دهرهوه! ئێستا بههار هاتووهته ناو شههقامهکانهوه! گوڵههکان دیمههنی شاریان ڕازاندووهتهوه و گوڵه سنبولهکان پرچیان بهبا داوه. ئێستا لهسهر شهقامه قیلهتاوه پینهکراوهکانی ساری ،ئافرهتێکی جهوانی خههزپۆ بهه ئاهههنگی پێکهنینههکانی ،گهوێی پاسههوانهکانی بهرهوخۆی بردووه! ئوتومبێل بهڕێدهکهوێت و زۆری پێناچێت که دهگهڕێمهوه ناو کوالنهه چهوار مهترییهکهمههوه .دیسهانیش وهک ههمیشهه ساتهکانی ژیانم وهک دڵۆپی باران له دهریالوشی بێ بنی زهماندا ،ون دهبن و بههار به دوای پهانزده سهاڵ ،بهه مههودای دوو کهاتژمێر بۆ من دێت و تهواو دهبێت .دیسانیش جێی شوکره ،له خهرمانێک ،کایهک! بهههر حاڵ ..... ئهمڕۆ بۆ شکایهت له کۆتایی کردنی بهرپرسان سهبارهت به وێنه نهگرتن له گورچیلهکانم که ماوهی ههشت مانگهه وهپشهتگوێی دهخههن و دۆخی ژیانم و درهنهگ ڕهوانههکردنی نامههکانم ،بهۆ بینینهی دادیهاری سههربازیی چوومهه سهاری و بههڵێنیان دامهێ کهه بهه شهکایهتهکهم ڕابگهن .با بزانین له داهاتوودا چهنده بهڵێنهکانیان بهجێدهگهیهنن .ویستم ڕووداوی ئههم سههفهرهت بهۆ بنووسهم کهه دوور لهه خۆشهیی نهبوو ،تا ههم بیرهوهرییههک بێهت و هههم باسهێک لهه جوانییههکانی مازنهدهران .مهن زۆر باشهم .دهسهتی دایکهم و ڕووی مناڵههکانت مهاچ دهکهم و ساڵو له خێزانت دهکهم :به ساڵوی زۆر :برات ١٨٥١ / ٢ / ١٦ دهزگای ههواڵگریی شا "ساواک" دواتر کاک عهزیزی له ئاملهوه گواستهوه زیندانی قهسری تاران و ساڵی ١٩٧٧ - ١٨٥٦که حکوومههتی شا بهرهو ئاڵۆزیی و ڕووخان دهچوو ،شها ئیزنهی بهه ئهمنێسهتی ئینتهرناشهناڵ (ڕێکخهراوی لێبهووردنی جیههانیی) دا کهه نوێنههریان بێهت سهردانی زیندانه سیاسییهکان بکهن ،ئهوه له کاتێکدابوو که پێشتر ڕایدهگهیاند :له ئێراندا زیندانیی سیاسی نییه. بهرلهوهی که نوێنهرانی ئهمنێستی ئینتهرناشناڵ سهردانی زیندانی قهسر بکهن و ههنهدێک بهرلهه ئهازادبوونی کهاک عههزیز لهه زینهدان ههههواڵنێرێکی بلژیکههی بههۆ وتههووێژ کههردن لهگهههڵ عهههزیز یوسههفی سهههردانی زینههدانی کههرد .بهرلههه چههوونی ئهههو ههههواڵنێره بههۆ زینههدان، بهرپرسانی زیندان له عهزیزیان وێسهت کهه لهه درکانهدنی شهکهنجه و ڕاسهتییهکانی نهاو زینهدان بهۆ هههواڵنێری بلژیکهی خۆبپارێزێهت و شتێک به زماندا نههێنێت ،بهاڵم کاک عهزیز دهڵێت: ( -مهگهر ئێوه زیندانییهکان شکهنجه ناکهن؟ کاتێک ئێوه به ههموو بێ بهزهیی خۆتان ،شێتانه منااڵنی خهڵک و نیشتمان قهسابیی
28
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
دهکهن ،حهقتانه له ئاشکرا بوونی بترسن ).بهرپرسی زیندان پێی دهڵێت :ئاخر ئابرووی واڵت له مهترسیی دایه .یوسفی لهه وهاڵمیهدا دهڵێت: (کام واڵت؟ واڵتی تۆ یان واڵتی ئێمه؟ واڵتی زیندان سهازان ،زاڵمهان ،درۆزنهان ،ڕێگهران ،یهان واڵتهی زیندانییههکان ،خههباتکاران،زهحمهتکێشان؟ بهڕێزان ،واڵتی ئێمه و ئێوه جیاوازییان پێکهوه ههیه .له زهوییهوه تها ئاسهمان پێکههوه جیهاوازن .ئێمهه بهۆ نیشهتمانی خۆمان له شکهنجه و زیندان و مهرگ ناترسین ،بهاڵم ئێوه ئههو نیشهتمانه دیلکراوهتهان تههنیا بهۆ دۆشهینی پتهر ،مژینهی پتهر و مژتنهی پتری شیرهی دهرونی ئهو دهوێت .ههر ڕۆژێک که ههست به مهترسییهکی بچوک بکهن ،لهو نیشتمانه ڕادهکهن! نیشتمانی ڕاسهتینی ئێهوه له گیرفان و ههگبهکانتاندا لهگهڵ خۆتان دهبهن). بهرپرسههانی زینههدان ههرهشهههیان لێکههرد ،بهههاڵم سههودی نهههبوو ،ئهههو لههه بهرامبهههر ههههواڵنێری بلژیکههی دا ههههموو تاوانههه سههامناکهکانی زیندانهکانی شای ئاشکرا کرد. کههاک عهههزیز یوسههفی لههه زیندانههدا دوو کتێبههی بهههو ناوانههه لههه زمههانی ئینگلیزییهههوه وهرگێڕایهههوه سهههر زمههانی فارسههی .کتێبههی یهکهههم: (یادداشتهای یک معلم مدرسه) لهه نووسهینی ف .ڤیگهدورڤوا کهه سهاڵی ١٩٥٧ - ١٨٨٦بهه دوای ئهازادبوونی لهه زینهدان چهاپی کهردووه و کتێبی دووهم( :سرزمین کف) له نووسینی یڤۆن یفریمۆڤ که ساڵی ،١٣٦٣ - ١٨٤٧چاپخانهی روز "ڕۆژ" بۆی چاپ کردووه. سهرئهنجام کاک عهزیز یوسهفی دوای نزیکههی ١٩سهاڵ زینهدانیی لهسههر داوای ئهمنێسهتی ئینتهرناشهناڵ بهه ههۆی نهخۆشهیی دڵههوه لهه پاییزی ساڵی ١٩٧٧ - ١٨٥٦له زیندان ئازادکرا و گهڕایهوه مهاباد .ناوبراو که سهرجهم ٢٥ساڵی ژیهانی خهۆی لهه زیندانههکانی شهادا بهسهربردبوو ،دوای ئهازادبوونی بهه شهێوهی ناڕاسهتهوخۆ ههوڵیهدهدا بزووتنهوهیههکی ئهارام و هێمنهی الوان لهه کوردسهتاندا بههڕێبخات، بهاڵم مهرگ مهودای پێنهدا و ڕۆژی )١٩٧٣ / ٦ / ٥( ١٨٥٧ / ٨ / ١٥به نهخۆشیی دڵ له تاران کۆچی دوایی کرد. ڕۆژی ١٩٧٣ / ٦ / ٦کۆمهههڵێک دۆسههت و هههاوڕێ و نووسهههر و خهههباتگێڕی کههورد و ئێرانیههی ،تهههرمی کههاک عهههزیزیان لهههناو ئههاپۆرهی خهڵکدا گهڕاندهوه مهاباد .ههزاران کههس لهه مهابهادهوه بههرهوپیری تهرمهکههی چوونهه میانهدواو و "مههلیک کهنهدی" و پێشهوازییان لهه تهرمهکهی کرد و دوای گهیشتنهوهی ،ڕۆژی ١٩٧٣ / ٦ / ٧له گۆڕستانی مهاباد به خاکیان سپارد .بهخاکسهپاردنی تههرمی کهاک عههزیز به بهشداریی ژمارهیهکی زۆری خهڵکی مهاباد و بهشداریی ئایهتواڵ مکارمی شیرازی که لهو سهردهمهدا حکومهتی شا دوریخسهتبووهوه بهۆ مهابههاد ،بههه شههێوهیهکی ئههارام بهههڕێوهچوو .مامۆسههتا شههێخ عیزهدینههی حوسههێنی تهههلقینی دادا و پههۆلیس و سههاواک ڕێگههر نهههبوون لههه بهڕێوهبردنی ڕێوڕهسمهکهدا ،بهاڵم ڕۆژی ١٩٧٣ / ٦ / ١٣دوای سێ ڕۆژ ماتهمینیی له خانهقای سهید نیهزام کهه لهه حهوشههی مزگههوتی ههباس ئاغای بوو ،خهڵک به خۆپێشهاندانێکی ئهارام کهه چهنهد تاجهه گهوڵ و وێنههی کهاک عههزیزیان لهسههر شهان بهوو ،بهه شههقامی شاپووردا بهرهو "گومبهزان" واته گۆڕستانی مهاباد کهوتینهڕێ .له دهوری گڵکۆی کاک عهزیز کۆبوینههوه .کهاک جههلیل گهادانی وتهارێکی لهسهر ژیان و بهسهرهاتهکانی کاک عهزیز پێشکه کرد.
29
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
لهو ڕۆژهدا یهکهم خۆپێشاندانی جههماوهریی بهه دروشهمی "مههرگ بههر شها" " ،بهژی کهورد -بهژی کوردسهتان"" ،یهان کوردسهتان یهان کهورد نهمان" و "بمرێ شا" له گۆرستانی مهاباد سهریههڵدا و دواتر شاری ورمهێ و سهنه و شهارهکانیتری کوردسهتان و ئازهربایجهانی گرتههوه. ڕۆژانههی ههههینی ژمارهیهههک تههورک بههه نههاوی یهکیهههتی کههورد و تورکانهههوه لههه ورمههێ و میانههدواو و نهغهههدهوه دههاتنههه مهابههاد و دوای تهواوبوونی نوێژی ههینی ،بهشداریی خۆپێشاندانهکانی خهڵکی مهابادیان دهکرد.
www.hamedgohary.kurdblogger.com
سەرچاوە :ماڵپەڕی گیارەنگ /ڕێکەوتی١٢ :ی ئۆکتۆبری ٢٣٣٩
30
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
له ٥١ی جوزهردانی ساڵی ٥٥١١ی ههتاوی ،شاری مههاباد بۆ جارێکیتر بوو به بنکهی سهرههڵدان.
لهههم ڕۆژه دا گوڕسههتانی شههاری مههههاباد یهههکێک لههه خههۆڕاگرترین الوهکههانی ئهههم نهتهههوهی لههه ئههامێزی خههۆی گههرت کههه سهههرهتایهک بههوو سهرههڵدانی خهڵک له ڕۆژهههاڵتی کوردسهتان و هههروهها پهیوهسهت بهوون بهه سههرههڵدانهکانی گشهتی ئێهران و لهه ئاکامهدا ڕووخهانی رژیمی پاشایهتی. لهم ڕۆژه دا تهرمی نهمر "عهزیز یوسفی" بۆ زێدی خۆی گهراوه. کاک عهزیز ،یهكێک له الوانی خههباتکار و خهۆڕاگرای کهورد بهوو کهه زیهاتر لهه ٢٣سهال لهه تهمههنی خهۆی لهه بهندیخانههکانی رژیمهی پاشایهتی تێپهر کرد. کاک عهزیزی نهمر ،پا ڕزگار بوونی له بهندیخانه ،سهر لهبهیانی ڕۆژی ١٥ی جوزهردانی سالی ،١٨٥٧له شاری تاران ،دڵی پهڕ لهه ههست و خۆشهویستی کوردستانی ،ڕاوهستا و چاوی بۆ ههتاههتایه له جیهان بهست. کاک عهزیز له زیندان تووشی نهخوشی دڵ و سیپهلک ببو و دهستههاڵتدارانی سهردهم ،تهنانهت چارهسههری نهخۆشییهکانیشهیان نههکرد و کاتێک که له زیندان هاتهدهر تهنیا ئیسک و پێستێک بوو ،بهاڵم خاوهن دڵێکی گهورهتر. عهزیز یوسفی ئهندامی حیزبی دێمۆکراتی کوردستان بوو و به هۆی چاالکییه سیاسهییهکانی لهه مههر وهدیهی ههاتنی مهافی نهتهوایههتی گهلی کورد ،کهوته زیندان .کاک عهزیز له زۆربهی زیندانههکانی ئێهران ،تهامی زهجهر و ئهشهکهنجهی بینهی بهوو و ههیچ کهات ئێهرادهی نههاته لهرزین.
31
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
تهرمی پیرۆزی نهمر عهزیز یوسفی ،ڕۆژیک دۆای کۆچکردنی گهڕایهوه شاری مههاباد و ههزاران کهس له شارهکانی دهوروبههر ،لهه رێهی و ڕهسمی به خاکسپاردنی ئهو دا به بهشداری خۆیان پهیمانیان دا که ڕێگای درێژه دهدهن. گلکۆی عهزیز یوسفی بهه درێهژای چهنهدین ڕۆژ لهه الیههن خهڵکههوه گوڵبهاران دهکهرا و شهاری مهههاباد لهه خههمی لهدهسهت دانهی هههموو ڕهشپۆ و تازیهداری ئهوه عهزیزه ،عهزیزه بوون و فرمیسکیان بۆ ههڵڕشت. ئێمه ههزاران مرۆڤ بووین!... ههزاران له ئێمه شههید بوون یا بهند کران!... ههزاران له ئیمه له جهرگهی خهباتدا ،پشتیان له ئێمه کرد!... ههزاران له ئێمه له ڕێگادا مانهوه!... بهاڵم ئێستا ئێمه ههزارانین!... **************** ما هزاران نفر بودیم!.. هزاران نفر از ما شهید شدند یا در زندان ها پوسیدند!.. هزاران نفر از ما به میدان مبارزه پشت کردند!.. هزاران نفر در نیمه راه ماندند!.. اما ما هنوز هزاران نفریم. . . ئهم وێبالگه به ڕووح و ورهی نهلهرزی نهمر کاک عهزیز پێشکهشه. ویباڵگی کرد پیک
32
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
بۆ کاک عهزیز یوسفی
نووسینی مەرزە جەوانمەرد ساڵو له تۆ ئهی خوداوهندی ئازادی ئهی ئهسیری ههمیشه ئازاد ئهی ڕێپێشاندهری نووستوو و وهخهبهران ئهی که دوای مردنیش ههر زیندووی گۆڕهکهت عیبادهتگامانه ناوهکهت لهسهر مناڵهکانمانه نیسێکهت لهسهر سهرمان وهسیهتهکهت له بیرمان به خۆڵی سهرگۆری تۆ به فرمێسکی چاومان قوڕدهگرینهوه بۆ سهری ناپیاوان چارده مانگ و پازده ڕۆژ له نێومان بووی چواردسهد و پازدهههزارساڵی دیکه چرات ناکووژێتهوه قهسهم، به دڵی ناکامت بهو دهمهی تێرت هاوار پێنهکرد
33
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
بهو دهستهی تێرت قهڵهم پێنهگرت بهو ڕێگایهی سهرت لهسهردانا سوێند به زگی برسیت به لێوی ئیشکت دڵی پڕزووخاوت به بهدبهختیت به بێ جورمیت به مهرگی نابهههنگامت ههر به ڕێگای تۆ دا دهڕوێن قهت دهست لێک بهرنادهێن سوێند بهو فرمێسکانهی بۆت ڕژان بهو ئاخانهی بۆت ههڵکێشران لهبیرت ناکهین لهبیرت ناکهین دهزانین لهوێشدا خهو ناتباتهوه چوون قورسی موسهکین و خهوهێنهر نییه بهاڵم قهولت پێدهدێن مزگێنییهکهت بۆ بێنین دهبنوو ،ئاسوده بنوو چون زۆرت وهخهبهرهێنان بنوو ،تۆ ئهو دڵهی پڕ له زوخاومان بنوو ناهێلین ،ناهڵین ناوت بفهوتێ ناهێڵین ،ناهێڵین ڕێگات ونبێ ئهم پارچه شێعره ههر بهو جۆرهی که کاتی خۆی نووسراوه ،باڵو دهکرێتهوه١٥ .جۆزهردانی ١٩٧٧ سهرچاوه :تریبونی فێمینیستانی کورد
34
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی بۆ مهرگی خهباتکاری ناکام ،عهزیزی یوسفی
مهال غهفوور دهباغی عەزیز گیان ! خۆشەویستیی تۆ لە ناو قوواڵیی دڵمانە، بە مەرگی وا لە ناكاوت، هەموو كەس چاو بە گریانە. ئەوەندەی بیر دەكەم دەڕوانمە ئاكار و بڕوات بە موو تێی دا نییە ناشیرینی و چەوتی هەمووی جوانە. بە سەر بەرزی ژیاوی بۆ گەلت بۆیە لە بیر ناچی، مەرامی بەرز و بروات تێكەاڵوی خوێنی لەشمانە بە تاڵ و سوێری تێپەر بووژیانی پڕ لە ناسۆرت، بەاڵم هەرچی بوو مەردانە، سەرت ناوە لە گۆرخانە سەرت هەڵ بێنە كاكە! تهاوێ دەوروبەر تەماشها كە بزانە چۆن لە دەورەت شین دەگێرن هەرچی ئینسانە .
رهحمهتی مهال غهفوور دهباغی (حافیزی ساباڵغی) (جۆزهردانی ١٨٧٥له سهر گڵکۆی شههید له کاتی بهخاکسپێرانی دا خوێندوویهتهوه)
35
یادی ٨٣ساڵەی تێکۆشەر عەزیز یۆسفی
کۆکردنەوە و ئامادە کردنی :رەحمان نەقشی
جۆزەردانی ٢٧١٦ی کوردی -جوونی ٢٣١٦ی زایینی