پانۆرامای مێژووی کۆماری کوردستان
1
پانۆرامای مێژووی کۆماری کوردستان
هەفتاو دوو ساڵ پێش ئێستا
ئامادەکردنی :رەحمان نەقشی
حەفتا ساڵ لەمەو پێش لە رۆژی ٢ی ڕێبەندانی ٢٦٤٥ی کوردی بەرامبەر بە ٢٢ی جانێویری ١٩٤٥ی زایینی لە شاری مەهاباااد یەکە کۆماااری کااوردت واۆە کۆماااری کوردسااتان بە هااۆی حیاباای دێسااوکڕاۆی کوردسااتان ڕا ەیان ادرا .دیااار لەسااەر کۆماااری کوردسااتان لێوااۆ ینەو و هە وااەنراند و وۆاااری زۆر نووسااراون .هەر بااۆیە پێویواا بە دووپااا کردنەو ناکاا .مال لێار دا د ەریاسەو باۆ دووی ڕێبەنادانی ساا ی ١٩٤٥لە چاوارچرای شااری مەهابااد و ساەرن د دینەو بەشیک لە بەرێو بردنی رێور سسی دامەزرانی ئە کۆمار ت ۆاباانیل ئە رۆژ مەزنە چۆن بەرێو چوو .
سەر لە بەیانی رۆژی دووی ڕێبەندانی سا ی ٢٦٤٥ی کوردی مەهاباد هەوایەکی خۆش و لەباری هەبووت خە وێوی
2
پانۆرامای مێژووی کۆماری کوردستان
زۆر لە بەرد می ئەو دوو شەقامە ەور ی شار کۆبوونەو کە ۆێوە ی چوارچرا د بل هێا نیاامیەکاانی کۆماار ( کە دواۆاار بە هێااای پێگااسەر ە ناااودیر کاارانچ ناو ناادی چااوارچرای د پاراس ا ت ئەناادامانی کااۆمیتەی ناو ناادی حیاباای دێسوکڕاۆی کوردستان لەبەر مەحوەمە چاو روانی هاۆنی جەنابی پێگەوا قازی محەمسەدیان د کرد. ج ەنابی پێگەوا لە ەڵ حاجی باباشاێ و چەناد ەور پیااوی دیاوە بە کاۆینە لیاژ کەی مەحاوەمە دا شاۆر باۆو و کاۆێک ەیگتە بەرد پێگوازیوەران لە ەڵ ژنراڵ بارزانی و سەرۆک عەشیر ۆەکانی ریاای پێگاەو د ساتی دایەو و پاشان بەر و چوارچرا و ڕی کەو . بە نێایک بوونەو ی پێگەوا قازی .د نری مارشی موزیک و سرودی میللی کوردستان و چەپلە ریاان و هۆرا و هەسا و شەوق و ز وقی بێ وێنە ئاسسانی شاری دا ر . بەر لەو ی پێگااەوا قااازی ب ێااتە سااەر سااەکۆی وۆاااران دان کە لە ناو ناادی چااوارچرا دامەزرا بااوو .بە ئەناادامانی کۆمیتەی ناو ندی حیاب ڕا ەیاندرا ب ل قورئان و نەخگەی و ئایی کوردستان بێنل. پاشان سەرۆکی شار وانی مەهاباد " غەنی خوسر وی" بە پێی پڕۆ رامی دیاری کراوت مێتینرای ڕا ەیانادیی کۆمااری کوردستانی کرد و و پیرۆزبایی لە پێگەوا قاازی و نەۆەو ی کاورد کارد پێگاەوا قاازی محەماسەد رێور ساسی ساوێند خواردنی بە جێ هێنا و فەرمووی:
3
پانۆرامای مێژووی کۆماری کوردستان
ئەمن بە خودا بە کەالمی عەزیمی خودا ،بە نیشتمان ،بە شەرافەتی میللی کورد. بە ئااڵی موقەدەسی کوردستان سوێند دەخۆم کە تا ئاخرین هەناسەی ژیانم و رژانی دوایین تنۆکی خوێنم بە گیان و ماڵ لە ڕێی ڕاگرتنی سەربەخۆیی و بەرز کردنەوەی ئااڵی کوردستان دا تێ دەکۆشم و نیسبەت بە رەئیسیی جەمهووری کوردستان و یەکیەتی کورد و ئازەبایجان موتیح و وەفادار بم. لە کاااااۆە دا کە چەپدەلێاااادانی کااااۆمەینی بەشااااداری رێور سااااسەکە شاااااری و لەرز خوااااتبوو .دروشااااسی بااااژی کوردستانت بژی حیابی دێسوکرا ت بژی پێگەوای کورد قازی د ەیگتە ئاسسان.
چااااۆارچرا و شااااەقامەکانی شااااار بە چااااراو ئااااایی کوردسااااتان رازیناااادرابوونەو ت خە ااااک بەراد یەک شاااااد و بە کەیاااو باااوونت کە مەهابااااد لە هەماااوو ژیاااانی دا قە رۆژێوااای واخاااۆش و پاااڕ لە شاااادی و شاااادمانی بەخاااۆو نەبێنی بوو. هیااااوای خە ااااک پگااااووۆبووت کەا بیااااری لە دوا رۆژ نەد کاااارد و ت پێگااااەوا وشااااەیەکی رێااااک و بە ناااااو رۆک باااااووت کە خە اااااوەکە لەو رۆژ دا خەیۆااااای قازیاااااان کااااارد و بە دوای ئەو رۆژ دا باااااوو بە پێگااااارۆ پاشاااااروی ناوی قازی محەمسەد. پێگااااەوا قااااازیت لەسااااەر سااااەکۆی دروساااا کااااراو بە چێااااو لە چااااۆارچرا دا کە هە کۆماااااری کوردسااااتانی لااااێ ڕا ەیاند و هە لە رێرای ئاواۆی نەۆەو کەی دا سەری لێ دانایەو وۆاری مێژووی کۆمیتەی ناو ندی
4
پانۆرامای مێژووی کۆماری کوردستان
حیابی دێسوکڕاۆی کوردستانی خوێند و . د نراااای پێگااااەوا کە وۆااااار وانیوی بە ناوباناااا بااااووت ئێوااااتاش لە ااااویێ ئەو کەسااااانە دا د زرینراااای ۆەو کە ئەو رۆژ لە جێژنی ڕا ەیاندنی کۆماری کوردستان دا بەشدارییان کرد بوو. بە اااێ رۆژی ٢ی ڕێبەنااادان خۆشاااتر و روونااااکتریل رۆژانااای مێاااژووی شاااەش هەزار ساااا ەی نەۆەو ی کاااورد باااووت شااااری مەهابااااد ە ێاااک زینااادو و د ااارەر باااووت خە اااک بە کەیاااو و شااااد باااوون ۆەناااانە ئاساااسانی ویۆااایش روو ەش بوو و لە ەڵ خە ک شادی د کرد. مەل و با نااااد کانی سااااەردار و ۆلیاااای بەرقاااای شاااااریش چااااریوەی بەختەوریااااان لێااااد ها و د ۆرااااو ئەواناااایش بەو روداو خۆشااااە د زاناااال و جێژنەیااااانەت روخواااااری وان ەش و هەوای شااااار د اااارفیل و عەۆااااراوی بااااوو. د ۆراااو شاااەماڵ باااۆن و بەرامااای قەنااادین و ساااامر ندی بە دیااااری باااۆ شاااار هێنااااو ت مەهابااااد رۆژانااای وا خاااۆش و لەبااااری بە خاااۆو نەدیباااووت چاااونوە دین هەماااوو پاااێوەو و لە یەک ساااەرچاو ئەویاااش لە عەشاااق و ئەوینااای نیگاااتسان .عەشاااای ئاااازادی و ساااەربەخۆییت عەشاااای پێگاااەوای خۆشەویوااا و حیابااای دێساااوکراۆی کوردساااتان سەرچاو ی د کر . سەرچاو :کتێبی حووومەۆی کوردستان نووسینی :نەوشیروان موتەفا ئەمیل
پانۆرامای مێژووی کۆماری کوردستان
2ی ڕێبهندانی ساڵهکانی )1945 – 1946( 1324 - 1325
5
پانۆرامای مێژووی کۆماری کوردستان
رێورهسمی ئااڵ ههڵکردن ١7 -١ی دێو اەمبەری ٢٦( ١٩٤٥ی س ا رماوهزی ١3٢٤چ
ب ب شااداری پێگ ا وا قااازی مح مس ا د و ه یئ ا ۆی حیاباای
دێسوکراۆی کوردستان و دهیان ه زار ک ا ل کۆما ینی خا وی کوردساتان ل سا ر باانی ه یئا ۆی رهئیوا ی میللای کوردستان ئا ی پیرۆزی کوردستان ل شاری م هاباد ه ورا
.
١٩ -٢ی دێوەمبەری ٢8( ١٩٤٥ی س رماوهزی ١3٢٤چ کا ژمێر ٩ی ب یانی ب خوێندن وی سرودی قوۆابیانی کاورد و ئ رم نی و ئاسۆری و چ پل لێدان و شادی ب ب شداری ب رچاوی خ ودا ئایی پیرۆزی کوردستان ل شاری ن غ ده ه ورا. ٢8 -3ی دێواەمبەری 7( ١٩٤٥ی با فرانباری ١3٢٤چ کااا ژمێاار 8ی با یانی رێورهسااسی ها وردنی ئااای ب ب شااداری حاجی باب شای و کۆما ینی بای وێنا ی خا ک با خوێندنا وی سارود و موسایاا ل سا ربانی قا یی شااری بۆکاان ه ورا. ٢٤ -٤ی دێو اەمبەری 3( ١٩٤٥ی ب ا فرانباری ١3٢٤چ کران ا وهی قوۆابخان ا بااۆ فێرکردناای وۆن ا وهی وان ا ب ا زمااانی زکساکی کوردی و ل زمانی بیران کاندا ۆ نیا زمانی رووسی دهوۆرای وه. ٢ -٥ی جانێوێری ١٢( ١٩٤٦ی ب فرانباری ١3٢٤چ کۆبوون وهی ه یئ ۆی ف ره نری کوردستان و پ سند کردنی چ ند بریاری رن بۆ ب کوردی کردنی خوێندن ل قۆۆابخان کانی کوردستان.
بهشیک له رووداو و کار و تێکۆشانی سهردهمی کۆماری کوردستان ٢٢ -١ی جاااانێوێری ٢( ١٩٤٦ی ڕێب نااادانی ١3٢٤چ لااا کۆبوون وهیااا کی پاااان و بااا ریل دا کااا نوێنااا رانی زۆر لااا ناوچ کانی کوردستان ۆێدا ب شدار بوون ل چوارجرای شاری م هاباد ب رهسسی کۆماری کوردستان را یاندرا.
6
پانۆرامای مێژووی کۆماری کوردستان
٢٢ -٢ی جااانێوێری ٢( ١٩٤٦ی ڕێب ناادانی ١3٢٤چ کااارێوی سا مبولێک کا بااۆ ی کا
جااار لا رۆژی ٢٦ی سا رماوهز
(١7ی دێوەمبەری ١٩٤٦چ رویدا ه ل کردنی ئایبوو ک ل ٢ی ڕێب ندان ل م هاباد رهسسی ۆی پێ درا و ل پاشاان ل شارو وندهکانی کوردستان دووپا کرای وه. ٢3 -3ی جانێوێری 3( ١٩٤٦ی ڕێب ندانی ١3٢٤چ بۆ نێگاندان و وهفااداری (ب یعا چ هێاای پێگاس ر ی کوردساتان ب س رؤک کۆمار پێگ وا قازی رێورهسسێوی ب شووو ل ش قامی وهفایی ل م هاباد ب رێوه چوو. ٢3 -٤ی جانێوێری 3( ١٩٤٦ی رێب ندانی ١3٢٤چ کۆبوون وهی وهزارهۆی هێاای پێگاس رک ی کوردساتان باۆ رێوخواتنی پێگس ر . ٢٤ -٥ی جااانێوێری ٤( ١٩٤٦ی ڕێب ناادانی ١3٢٤چ ئاهاا نرێک بااۆ جیژناای ساا رب خویی و ناساااندنی ساا رۆک کۆمااار پێگ ا واقازی بااۆ ئ فو ا ران و پێگااس ر کانی هێااای ناوهناادی دێسااوکراۆی کوردسااتان ل ا پێگااس ر خان ی هیااای دێسوکراۆی کوردستان. ٢٥ -٦ی جاااانێوێری ٥( ١٩٤٦ی ڕێب نااادانی ١3٢٤چ ئاهااا نری ب رپرساااانی را یانااادن بااا بۆنااا ی ٢ی ڕێب نااادان و ناساندنی پێگ وا قازی ب ب شدارانی ئ
رێورهسس .
٢٦ -7ی جااانێوێری ٦( ١٩٤٦ی رێب ناادانی ١3٢٤چ ب ا رێوهچوونی رێورهسااسێک ب ب شااداری پێگ ا وا قااازی ل ا
یا ن
ئ ندامانی شیرک ۆی ۆ رهقی کوردستانتو ب ززازانی م هاباد. ٢٦ -8ی جانێوێری ٦( ١٩٤٦ی رێب ندانی ١3٢٤چ ب رێوه بردنای جێژنێوای ا وره لا
یا ن کا لیسی یا کانی شااری
م هاباد ب بۆن ی را یاندنی کۆماری کوردستان. ٢٩ -٩ی جاانێوێری ٩( ١٩٤٦ی رێب ناادانی ١3٢٤چ کاا ژمێاار ٢ی پاااش نیاوهرودا لا ئ فت دی جیژنیوی زور جوان ب شانازی پیگوای کوردستان یرا پاش ووۆاریوی زور ل پیرۆزبایی بن ما ی ن هری خوێندهوه.
7
یا ن حااجی سا ید ع باادو یا ن سا ید ع بدولعا زیا
پانۆرامای مێژووی کۆماری کوردستان
١١ -١0ی فیورییا ی ٢٢( ١٩٤٦ی رێب ناادانی ١3٢٤چ پێااک هێنااانی حوووما ۆی کوردسااتان وه یئا ۆی رهئیوا ی میللاای (کابین ی س رۆک وهزیرانچ ئ و ه یئ ۆ ل ١٤وهزیر پێک هاۆبوو. ١3 -١١ی فێبریویری ٢٤( ١٩٤٦ی ڕێب ندانی ١3٢٤چ ب و کردن وهی دوو بریاری کۆم یی ۆی رهئیوی ه ئیا ۆی میللای کوردستان -١ :رهدو ک وۆنی ک ان و ژنان ق دهغ ی -٢پرس ی مردو ب ئ مری ش رعی ئیوال بێ. ١٥ -١٢ی فێبری اویری ٢٦( ١٩٤٦ی رێب ناادانی ١3٢٤چ ب ا رێوهچوونی رێورهسااسیک ب ا بۆناا ی جیژناای ساا رب خویی و ناساندنی پێگ وای کوردستان ل
وندی با نیش ب ب شداری
لیک ل ئاغا و جوۆیارو ف ح دهوروب ری باا ن و
ورمی. ٢8 -١3ی فێبریویری ٩( ١٩٤٦ی رهش می ١3٢٤چ بانرهگتنی م
موت فا بارزانی و پیگوازی ف رمی ل ی ن پێگ وا
قازی بۆ شاری م هاباد. ١ -١٤ی مااارچی ١0( ١٩٤٦ی رهش ا می ١3٢٤چ ل یا ن مامۆسااتایانی قۆۆابخان ا ی ک ااان کاااۆژمێر ٢پاااش نیااوهرو ل ا سالونی ئیادارهی ف رها ن جێژنیوای زورجاوان با بۆنا ی پێاک هااۆنی ئااواۆی چ نادیل ساا ی ن ۆا وهی کاورد و ناساندنی پێگا وا و سا رب خویی کوردساتان ب ب شاداری ئ نادامانی حیابای دێساوکراۆی کوردساتان و خا وی شااری مهاباد ب رێوه چوو. ١٥ -١٥ی مارچی ٢٤( ١٩٤٦ی رهش می ١3٢٤چ دام زرانی رێوخراوی ی کی ۆیی ژنانی دێسوکراۆی کوردستان. ٢0 -١٦ی مارچی ٢٩( ١٩٤٦ی رهش می ١3٢٤چ نام ی پێگ وا قازی مع مس د س رۆک کۆماری کوردستان باۆ ساورۆێری گتیی پارۆیی کۆمۆنیوتی ئازهربایجان میر ج عف ر باقرۆف.ل سا ر ها ل و ما رجی هێاهکاانی دهو ا ۆی ناوهنادی ئیران. -١7مارچی ( ١٩٤٦خاک لێوهی ١3٢٥چ ب وکردن وهی وڤاری کوردستان ژماره 3ک و کۆم یی ۆی بوو (ژمارهکانی ١و ٢ی ئ
ۆڤارێوی ئ دهبیت مێژوویی
وڤاره ل س رماوهزی سا ی - ١3٢٤دێوامبری ١٩٤٥ب و
8
پانۆرامای مێژووی کۆماری کوردستان
کرابوون وهچ. ٤ -١8ی ئەپریلاای ١٥( ١٩٤٦ی خاک ا لێوهی ١3٢٥چ رێوو وۆننام ی ا ک ل س ا ر چوون ا دهر ل شااوری سااوور ب ا ئیساااای ق وا و سادچیوۆف ب و کرای وه. ٢١ -١٩ی ئەپریلی ١( ١٩٤٦ی بان م ری ١3٢٥چ دام زرانی دیوانی شا ری هیاای دێساوکرا و وپ سا ند کردنای یاساای س زادانی ک ل ٩خاڵ پێک هاۆبوو. ٢3 -٢0ی ئەپریلی 3( ١٩٤٦ی بان م ڕی ١3٢٥چ پ یسانی دۆستای ۆی و هاوکاری ل نێوان دوو حوووم ۆی کوردساتان و ئازهربایجان لا
یا ن دوو ه یئا ۆی رهساسی با سا رۆکای ۆی پێگا وا قاازی و ج عفا ری پیگا وهری لا شااری
ۆ ورێا ئیساا کرا. ٢٤ -٢١ی ئاااوریلی ٤( ١٩٤٦ی بان م ا ڕی ١3٢٥چ وهرێ ک ا وۆنی سااتوونێوی ئ رۆ شاای ئێااران بااۆ ۆ ق م نی و خواردن بۆ دوو پاد انی بان و س ردهش ک ل
وندی قاراوا ل
یاناادنی چ ا ک و
ڵ هیاهکانی بارزانی ۆووشای شا ر
بوون. ٢٥ -٢٢ی ئەپریلی ٥( ١٩٤٦ی بان م ری ١3٢٥چ پێگ وای قازی س رۆک کۆمااری کوردساتان ده ا ڵ سا رۆک وهزیار و باقی وهزیرانی ئازهربایجان و س رانی فیرق ی دێسۆکرا چوون شاه ۆلی و هێای ئازهربایجانیان ب س ر کردهوه. ٢7 -٢3ی ئەپریلی 7( ١٩٤٦ی بان م ڕی ١3٢٥چ پ سند کردنی یاسای س زادان ب رامب ر ب ئ مریی ی ژماره - ١٦07 ٢و ٢٥ .١ی کۆمیت ی م رک زی(حیابی دێسۆکڕاۆی کوردستانچ دیوانی ش ری هێای دێسۆکڕاۆی پێک ها
.
٢8 -٢٤ی ئەپریلی 8( ١٩٤٦ی بان م ڕی ١3٢٥چ س ف ری دهست ی نوێن رایا ۆی ۆێوا یوی ئازهربایجاان و کوردساتان ب س رۆکای ۆی پێگ وهری و قازی مح مس د بۆ ۆاران.
9
پانۆرامای مێژووی کۆماری کوردستان
٢٩ -٢٥ی ئەپریلی ٩( ١٩٤٦ی بان م ری ١3٢٥چ کورۆ ی نوۆای پیگ وهری و پێگ وا ل کاۆی سا ف ر باۆ ۆااران لا فڕۆک خان ی ۆ ورێا. ٢٩ -٢٦ی ئەپریلی ٩( ١٩٤٦ی بان م ری ١3٢٥چ هێرشی هێای زهمینی و ه وای هێاهکانی ئێرانی بۆ س ر بنوا کانی هێای پێگس ر ی دێسوکرا ل شاخی بیژن ب س رتک لی س راتوکیوی بالومان.ئاکامی ئ وش ره بۆ با هاۆی ۆێاک شوانی هیاهکانی دهو ۆی. 30 -٢7ی ئەپریلی ١0( ١٩٤٦ی بان م ڕی ١3٢٥چ بۆ ی ک رێ و رهسسی ۆایب
جار دهز ای رادیۆ ک پێیان ده و ئیوتاسیۆنی رادیۆ ل
دا ب وۆاری پێگ وا قازی مح مس د ل شاری م هاباد کرای وه.
٢ -٢8ی مااای ١٢( ١٩٤٦ی بان م ا ڕی ١3٢٥چ دوو نام ا ی ژنااراڵ مح مس ا د رهشااید خااانت ف رماناادهی هێااای بۆکااان و ناوچ وب رپرسی ج به ی س قات ل س ر چونی ۆی ش ر وپیگنیارهکانی خۆی باۆ ب رپرچدانا وهی هێاای دۆژمال باۆ پێگ وا قازی.. ٥ -٢٩ی مااای ١٥( ١٩٤٦ی بان م ا ڕی ١3٢٥چ کۆبوون ا وه پێگ ا او قااازی ل ا م نرۆرتمام شتزهرزات
ا ڵ هێناادێک ل ا س ا رانی ع شااائیری
ورکت دیبوکریتق رهپاپاغ و ئ فو رانی بییانی هێای دێسوکرا .
١0 -30ی مای ٢0( ١٩٤٦ی بان م ڕی ١3٢٥چ ل شوری سوور هێاهکانی سۆڤی
ئێرانی ب جێ هێگ .
١٢ -3١ی مای ٢٢( ١٩٤٦ی بان م ڕی ١3٢٥چ ق وا س رۆک وهزیرانی ئێران ه یئ ۆی ئازهربایجانی ۆاوانبار کرد ک ئاماده نییل پێگنیارهکانی دهو ۆی ناوهندی قبووڵ بوا. ١3 -3٢ی مااای ٢3( ١٩٤٦ی بان م ا ڕی ١3٢٥چ وهڤاادی هاوب شاای کوردسااتان و ئازهربایجااان ب ا س ا رن ک وۆوویی ل ا ۆاران
ران وه.
10
پانۆرامای مێژووی کۆماری کوردستان
١٤ -33ی مااای ٢٤( ١٩٤٦ی بان ما ڕی ١3٢٥چ پیگا وهری
رایا وه ۆا ورێا رایر یانااد کا دهو ا ۆی ناوهناادی داوای
ۆ سلیم بوونی بێ ش ر و م رج دهکا (ق یدو ش ر چ ل ئازهربایجان دهکا. ١٦ -3٤ی مااای ٢٦( ١٩٤٦ی بان م ا ڕی ١3٢٥چ ئەبولااسااسی سااەدری قااازی نوێن ا ری حووما ۆی کوردسااتان لا ۆاااران رای وه م هاباد. ٢١ -3٥ی مااای 3١( ١٩٤٦ی بان م ا ڕی ١3٢٥چ ئەبولااسااسی سااەدری قااازی ل ا میتینرێااک دا ل ا م ا هاباد راپااۆرۆێوی دهربارهی فتو ۆکانی خۆیان ل ۆاران بۆ کۆم ینی خ ک باا کرد. ٢١ -3٦ی مااای 3١( ١٩٤٦ی بان ما ڕی ١3٢٥چ وۆاااری پێگا او قااازی مح مسا د لا میتینری ئا و رۆژه دا بااۆ سا ران و س رکرده و ژنرال و م زنانی کوردستان وب شدارنی چ ند ه زارک سی کۆم ینی خ ک. ٥ -37ی مای ١٥( ١٩٤٦ی بان م ری ١3٢٥چ بەشداری د ستەی نوێنەرایەۆی کۆماری کوردستان و هێای پێگاسەر ە لە ڕێو ڕ سسی بەڕێ کردنی لەشوری سوور ل شاری ۆەورێاێ . ٢٦ -38ی مای ٥( ١٩٤٦ی جۆزهردانی ١3٢٥چ دانیگاتل و وۆاوێژی کارب دهساتانی ئێاران لا کوردسااتان بااۆ پیگااریری ل ۆیوها
ا ڵ نوێنا رانی کۆمااری
وون لا نێااوان هێاهکااان دا پێگاانیاری ناوچ یا کی باای یا نی ٤کیلااومیتری لا
س قاهوه. ,ب رهو بان و ل س قاهوه ب رهو بۆکان. 3١ -3٩ی مای ١0( ١٩٤٦ی جۆزهردانی ١3٢٥چ دهستنیگان كرانی م
موت فا بارزانى وهكو ژهنرال ل سوپاى كۆماارى
کوردستان ل ی ن پێگ واقازى مح مس د س رۆک کۆماری کوردستان. ١٥ -٤0ی جوونی ٢٥( ١٩٤٦ی جۆزهردانی ١3٢٥چ پاده اانی سا قا ب سا رکردهیی س رل شاور حااجی عا لی رهز ئاارا دهستی کرد ب ئا ربارانی هێاهکانی پێگس ر ی دهورو ب ری شاری س قا.
11
پانۆرامای مێژووی کۆماری کوردستان
١٦ -٤١ی جوونی ٢٦( ١٩٤٦ی جۆزهردانی ١3٢٥چ چاوپێو وۆنی نێوان رهز ئارا و پێگ وا قاازی لا سا ر ریوا وۆنی ٥ی جوزهردان ل
وندی س رای بۆکان و س قا.
٢0 -٤٢ی جوونی 30( ١٩٤٦ی جۆزهردانی ١3٢٥چ هاشسۆف کونوۆلی سۆڤی ۆی ل ورمێ چوو بۆ ی پێگ وا قاازی لا وندی س را. ٢٢ -٤3ی جوونی ١( ١٩٤٦ی پووشپ ری ١3٢٥چ وۆوێژی پا یامنیری ئاژانوای فارانپ پاریپ لا
ا ڵ پێگا وا قاازی
مح مس د س رۆک کۆماری کوردستان. ٢٩ -٤٤ی جااوونی 8( ١٩٤٦ی پووشااپ ری ١3٢٥چ ق ا وا س ا رۆک وهزیراناای ئێااران حیاباای دێسااوکراۆی ئێااران حیاباای دهو ۆی خۆی دام زراند. ٥ -٤٥ی جوو ی ١٤( ١٩٤٦ی پووشپ ری ١3٢٥چ کۆبوون وهی کۆمیت ی ناوهندی و ۆا واوی سا رکردهو و کارب دهساتانی ئیدارا بۆ ئامادهکاری و پ روهرده و فیرکردنی (ۆ علیسا چی پێگس ر . ٥ -٤٦ی جوو ی ١٤( ١٩٤٦ی پووشپ ری ١3٢٥چ کا ژمێر 8ی ب یانی مح مس د حوسێل خانی سا یفی قاازی وهزیاری ب ر ری و ژنڕاڵ مایۆر موت فا بارزانی ده ڵ ژمارهی ک پێگس ر
بۆ س ردانی ج به وهرێ ک وۆل.
٩ -٤7ی جوو ی ١8( ١٩٤٦ی پووشپ ری ١3٢٥چ ل س ربانرهێگتنی ف رمی قازی مح مس د بۆ ۆارانت مهابادی با رهو ۆا ورێا با جێهێگا .پاااش ۆفترااو لا فڕۆک ی ی کی شیرک ۆی ه وایی سۆڤی
ا ڵ کارب دهسااتانی حوووما ۆی ئازهربایجااان و شااوورهویی کانت با
ب رهو ۆاران وهرێو وۆل.
٩ -٤8ی جوو ی ١8( ١٩٤٦ی پووشپ ری ١3٢٥چ بۆ جێ ب جێ کردنی رێو وۆن ک ی نوێن رانی حوووما ۆی کوردساتان ل شارهکانی س قات بانا و س ردهشا وهزێاری هیاای میللای کوردساتان ژنارال سا یفی قاازی لا نام یا کی رهساسی مح مس د نان وازاده جێرری سیاسی وهزارهۆی هیای کوردستان بۆ ئ و کاره دانا.
12
پانۆرامای مێژووی کۆماری کوردستان
١0 -٤٩ی جااوو ی ٢0( ١٩٤٦ی پووشااپ ری ١3٢٥چ ج ولا ی سا حرایی پێگااس ر کانی هێااای ناوهناادی کوردسااتان لا دهروهی شاری م هاباد. ١3 -٥0ی جوو ی ٢3( ١٩٤٦ی پووشپ ری ١3٢٥چ حوووم ۆی ق وا پێگ وا قازی مح مس دی بانک کرد بۆ ۆااران باۆ فتو ۆ ل س ر رێوخوتن وهی جوری پ ێوهندی دهو ۆی ناوهندی و حووم ۆی کوردستان. ١7 -٥١ی جوو ی ٢7( ١٩٤٦ی پووشاپ ری ١3٢٥چ
رانا وهی پێگا وا قاازی لا سا ف ری ۆااران و پێگاوازی ا رمی
کۆم ینی خ ک ل م هاباد. ١8 -٥٢ی جوو ی ٢8( ١٩٤٦ی پووشپ ری ١3٢٥چ وۆوێژی رۆژنام ی رههب ر ئور انی حیابی ۆووده لا قازی دهربارهی فتو ۆکانی ل
ا ڵ پێگا وا
ڵ کارب دهستانی ۆاران.
١8 -٥3ی جوو ی ٢7( ١٩٤٦ی پووشپ ری ١3٢٥چ
ران وهی پێگا وا قاازی لا نێاو با پیلا وه هااۆل و پێگاوازی
ئ ندامان و کۆمیت ی ناوهندی حیابی دێسۆکڕاۆی کوردستان و کارب دهستانی حوووم ۆی کا ۆاا میانادواو با پیان ی ن خ ک و ژمارهی کی زۆر ل ع شیرهۆ کان و وندنگاین کان کا ه ساتی
ب ڕێایان وه هاۆبوون و ه روهها ل خۆیان دهردهبڕی و و بارانیان دهکرد ٢٦ -٥٤ی جوو ی ٤( ١٩٤٦ی بۆ س ف ری ورمێ و دیداری ل
یگت وه مهاباد".
وێژی ١3٢٥چ وۆاری پێگ وای قازی مح م د ل کاۆێک دا خاۆی ئامااده کردباوو ڵ ق واموس لت ن و باا ل س ر ه ڵ و م رجی کوردستان بۆ ژمارهی کی زۆر ل
ئاغایانی مام ش و زهرزا و ئ ندامانی حیابی دێسۆکڕاۆی کوردستان و ژمارهی کی زۆر ل خ وی شار. ٢ -٥٥ی ئا ۆستی ١١( ١٩٤٦ی
وێژی ١3٢٥چ سێ ک ا ل ب رێوهب رانی حیابی ۆاوودهی ئێاران باوون با وهزێاری
کابین ی ق وا ( ئیرهج ئ سو ندهریت د.فیرووز ک شاوهرزت مورۆ زا ی زدیچ ٢ -٥٦ی ئا ۆس اتی ١١( ١٩٤٦ی ا وێژی ١3٢٥چ ۆ ا لررافی پێگ ا واقازی بااۆ رێب ا رانی حیاباای دێسااوکراۆی ئێاارانت حیابی ۆوودهی ئێرانت حیابی ئێران و فیرق ی دێسوکراۆی ئازهربایجان ئامادهی حیابی دێسوکراۆی کوردستانی بۆ
13
پانۆرامای مێژووی کۆماری کوردستان
ب ره ده ڵ هێاه ئازادیخوازهکان را یاند. ١٥ -٥7ی سااێپتەمبەری ٢٩( ١٩٤٦ی ا وێژی ١3٢٥چ دیااداری پێگ ا وا قااازی مح مس ا د س ا رۆک کۆماااری کوردسااتان ل
ڵ ئارچیبا د ڕوزڤێد ب رپرسی ه وا رری س فاڕهۆی ئ مریوا ل ۆاران .ل شاری م هاباد
.
٢١ -٥8ی ساااێپتەمبەری ١3( ١٩٤٦ی خااا رمانانی ١3٢٥چ سااا ردانی قااا دری جااا مین پاشاااا وهکاااوو نوێنااا ری پاااارۆی دێسااۆکڕاۆی کااوردی سااووریی ل ا شاااری م ا هاباد و دیاادار و چاااو پێو ا وۆنی ل ا
ا ڵ پێگ ا وا قااازی مح مس ا د و
کارب دستانی کۆماری کوردستانت و نایک ح وۆووی ک ل مهاباد بووه. ٢3 -٥٩ی نۆڤەمبەری ٢( ١٩٤٦ی س رماوهزی ١3٢٥چ زهنجان ب ۆ واوی ک وۆ دهستی دهو ۆی ناوهندی و هێاهکانی حوووم ۆی میللی ئازهربایجان ک ل زهنجان بوون چووکتریل ب رب رهکانی یان ل خویان نێگان ن دا. 3 -٦0ی دێوەمبەری ١٢( ١٩٤٦ی س رماوهز ١3٢٥چ رێوخاراوی حیابای ۆاووده لا "زیراب" مازهنادهران باووۆن وهیا کی چ کداران ی دهس پێ کرد. ٥ -٦١ی دێوەمبەری ١٤( ١٩٤٦ی س رماوهزی ١3٢٥چ ل س ر پێگانیاری پێگا وا قاازی شاوورای شا ر با ب شاداری ١0 ک ا و س رۆکای ۆیی خودی پێگ وا بریاری ب رب رهکانی ب رامب ر ب ئ رۆ شی دهو ۆی ناوهندی درا. ٦ -٦٢ی دێوەمبەری ١٥( ١٩٤٦ی س رماوهزی ١3٢٥چ بانرهگتنی س رۆک کانی ع شایر و ئ ندامانی کۆمیت ی ناوهندی و
وره پیاوان بۆ راوێژ و بریاردان و دوا ه وێو ب رامب ر هاۆن وهی ئ رۆ ش و دهس یۆی ئێران لا
ما وۆی ه باا ئاغای م هاباد. ١0 -٦3ی دێواەمبەری ١٩( ١٩٤٦ی سا رماوهزی ١3٢٥چ لا شااارهدێی خۆجااامیر لا نایااک م راغا کۆبوون وهیا ک با ئامادهبوونی س رۆکی حوووم ۆ کانی ئازهربایجاان و کوردساتان پێاک هاا .دواجاار و بڕیاار درا باۆ پێگاررۆل لا پێگڕهوی هێاهکانی ئ ڕۆ شی ئێران هێاهکانی ئازهربایجان و کوردستان ئامادهی ب ر ری و خۆڕا ری بل
14
.
پانۆرامای مێژووی کۆماری کوردستان
١١ -٦٤ی دێوەمبەری ٢0( ١٩٤٦ی س رماوهزی ١3٢٥چ ل ۆ ورێا شورای ش ر پێک ها باووت با ی ۆوشای رارایای و س رلێگوان و ل س ر بریارێوی روون ساخ ن بوو بون وه. ١٢ -٦٥ی دێوەمبەری ٢١( ١٩٤٦ی س رماوهزی ١3٢٥چ ل شوری دهو ۆی ناوهندی
یگت شاری ۆا ورێا واۆا ڕاسا
سا ێک پاش پێوهاۆنی حوووم ۆی میللی ئازهربایجان. ١٢ -٦٦ی دێواەمبەری ٢١( ١٩٤٦ی سا رماوهز ١3٢٥چ فا رمان درا با هێاهکااانی پێگااس ر
لا ج بها کانی سا قات
بان و س ردهش بوگێن وه و رێ بۆ ئ رۆ ش چؤڵ بو ن. ١٤ -٦7ی دێوەمبەری ٢3( ١٩٤٦ی س رماوهزی ١3٢٥چ هێندیک کا ا لا پیااوه ناساراوهکانی ما هاباد با ۆایبا ۆی ئ وان ی دژی کۆمااری کوردساتان باوون لا خۆیان ل
ا ڵ چ ناد سا رۆک ع شایرهۆیک چاوون باۆ پێگاوازی ل شاورو وهفااداری
ی ن شاری م هابادهوه ب سا رۆیپ هوماایوونی ڕا ۆاناد (لا نێو ئ وانا دا میااا رهحسا ۆی شافعیتشاێ
ح س ن ش موی بورهانی و ع لی ئاغای ئیلخانی زادهچ ١٤ -٦8ی دێوااەمبەری ٢3( ١٩٤٦ی ساا رماوهزی ١3٢٥چ زۆر لاا ب رێوهباا رانی حیاباای دێسااوکرا چااوون بااۆ مااا ی پێگا واقازی باۆ ئا وهی پێوا وه دوا بریاااری خۆیاان بااۆ مانا وه یااان دهربااز بااوون لا ب رامبا ر ل شاوری دهو ا ۆی ناوهندی ساخ ببن وه. ١٥ -٦٩ی دێوەمبەری ٢٤( ١٩٤٦ی س رماوهزی ١3٢٥چ ب شێک ل کارب دهستانی فیرق ی دێساوکرا ئاشاب ۆالیان کارد و ب رهسسی ۆ سلیم بوونی خۆیان ڕا یاند .ب شاێک دیوا لا ڕێبا رانی ئازهربایجاان بڕیااری دهساتن کردن ن وهیان دات پیگ وهری ل س ر کار درا وب پێ وان ی ویوتی خۆی برا بۆ سۆڤیی . ١٥ -70ی دێوەمبەری ٢٤( ١٩٤٦ی سا رماوهز١3٢٥چ ئ سائوف نوێنا ری بازر اانی ساوڤی رای وه بۆ کۆنوولر ی سۆڤی
ل ورمێ.
15
ما هابادی با جێ هێگا و
پانۆرامای مێژووی کۆماری کوردستان
١٦ -7١ی دێواەمبەری ٢٥( ١٩٤٦ی سا رماوهزی ١3٢٥چ ما ک و و داوای لێ کرد ل
مواات فا بااارزانی بااۆ داو جااار چاااوی با پێگا وا قااازی
یان بروا ئ وانیش ئامادهن ل ژێر ئ مری پێگ وا دابل ب ی پێگ وا مان وهی لا نێاو
خ ک دا ه بژارد. ١٦ -7٢ی دێوەمبەری ٢٥( ١3٤٦ی س رماوهزی ١3٢٥چ پێگ وا قازی ب ۆ لیفون قو ی ل
ا ڵ سا رۆیپ هوماایونی
کرد خۆی و حاجی بابا شێ و سیفی قازی چوون بۆ پێگوازی س رۆێپ هومایونی. ١7 -73ی دێو اەمبەری ٢٦( ١٩٤٦ی س ا رماوهزی ١3٢٥چ ل شااوری دهو ا ۆی ناوهناادی ئێااران ب ا هاوکاری ب شااێک ل ا ع شایر شاری ماهابادیان دا یر کرد واۆ راس پاش سا ێک ک ب چ ک کردنای شاارهوانی ما هاباد خا ک خاۆی دهس یۆی سیاسی ب دهست وه رۆبوو. 30 -7٤ی دێوەمبەری ٩( ١٩٤٦ی ب فرانباری ١3٢٥چ داد ای رهوال ۆی و ناعاد ن ی ه ر ساێ قاازی پێوا وه دهساتی پێی کرد ئ و داد ای نهێنی بووت ن یان دههێگ ک ا باانی چێ ل داد ا روودهدا. ٩ -7٥ی جانێوێری ١٩( ١٩٤7ی ب فرانباری ١3٢٥چ پێگ واقازی بۆ خۆی داکۆکی ی کی رێک وپێک و ئازایانا ی کارد ک ١٤کا ژمێری خایاند و ه موو ۆاوان کانی داد ای ف رمایگیی ل شوری شای رهد کردهوه. ٢3 -7٦ی جانێوێری 3( ١٩٤7ی ڕێب ندانی ١3٢٥چ واۆ سا ێک و رۆژیک پاش ئ وهی ب س رۆک کۆماری کوردساتان ه بژیرا پێگ وا قازی مح مس د ی ک
س رۆک کۆماری کوردستان و مح مس د حوسێل سا یفی قاازی و ئ بولااساسی
س دری قازی م حووو ب ئیعدا کران. 30 -77ی مارچی ١٩٤7ی (١0ی خاک لێوهی ١3٢٦چ پێگەوا قازی مح مس د :ی ک
س رۆک کۆماری کوردستان محەمەد
حوێل خانی سەیفی قازی :جێرری س رۆک کۆمار و و زی هێای ب ر ری کۆماری کوردستان و ئامۆزای پێگەوا قازیت ئەبولااسااسی سااەدری قااازی :نااوێنەری خە واای مەهاباااد و د وروبەری لە پار سااانی ئێاارانت نااوێنەری حوااوومەۆی کوردستان لە ۆاران و برای ب وکی پێگەوا قازی مح مس د
16
.ل چوارچرای شاری م هاباد لە سێدار دران.
پانۆرامای مێژووی کۆماری کوردستان
ناساندنی کابینهی کۆماری کوردستان -١پێگا وا قااازی مح مسا د :سا رۆک کۆماااری کوردسااتانت قااازی مح مسا د كااوڕی قااازی عا لیو كااوڕی میاارزا قاساام قازیی .رابردووی ئا و بن ما یا لا شااری سااب غ باۆ چاوار سا ده پێگاتر ده ڕێتا وه .ئا وان نا ۆا نیا لا ی خ ك ب كوو ل ی ن دهس یۆداران و ب رپرسانی حكووم ۆییش جێر ی رێاو ۆ قدیر بوون. -٢حاااجی باب ا شااێ ساایاده :س ا دری ه یئ ا
ڕهئیو ا (س ا رۆک وهزیاارچ خ ا وی شاااری بۆکااان بااووت ل ا کاااۆی
ڕا یاندنی کۆماری کوردستان دا ۆ م نی ٦8ساڵ بوو .ب ڕێایان ل بن ما ی س یدهکانی زهمبیان باوو و لا کاارو باری ش رعی دا زۆر زانا و کارام بوو .ل ه ستان و دانیگتنی گتی دا ل ژ.ک ن بووت ل سا ی ١3٢٤ل
ڵ خ ک بااش دهجوویوه.ئ نادامی
ڵ باووۆن وهی ن ۆ وهیی حیابی دێسۆکرا ک و .
-3مح م د حوسێنی س یفی قاازی :وهزیاری با ر ریت جێراری سا رؤک کۆمااریت ئ نادامی کۆمیتا ی ناوهنادی حیااب ئااامۆزای خودالێخۆشاابوو قااازی مح مساا د .د خوازاناا ببااوو باا ئ ناادامی ژ.ک .ف رماناادهیی ئ رۆ شاای ن ۆاا وهیی کوردستانی ب ئ ستۆوه بوو.ب ڕێایان ک سێوی زۆر ا ر باوو و باوێری و ئاازایی لا بااوکی سا یفولاوزا شااعیری شۆڕشرێڕی کورد بۆ ب میرا ب جێ مابوو. -٤م نافی ک ریسی :وهزیری ف ره ن ت ئ ندامی کۆمیت ی ناوهندی حیاب ٢٥سا
ل ئ ندامانی ژ.کت یاریادهدانی
قازی مح مس دی ل کاروبارهکانی ل م ڕ کۆمیت کانی حیابی ل ئ ستۆوه بوو. -٥مح مس د ئ میل موعینی :وهزیری ناخۆیت ئ ندامی کۆمیت ی ناوهندی حیاب نایویی کی زۆری ل
ڵ بازر اناانی
سۆڤیە ل ۆ ورێا ه بوو و جێی باوهڕی و د نیایی ئ وان بوو. -٦س ید مح مس دی ئ یووبیانی م رکا زی (ۆا ها زادهچ :وهزیاری ۆ ندروساتیت ئ نادامی کۆمیتا ی ناوهنادی حیااب وێوی سی سا
بوو و بۆ خۆی خۆی پێر یاندبوو و ل ئ ندامانی ل مێژین ی کۆم
17
ی ژ.ک بوو.
پانۆرامای مێژووی کۆماری کوردستان
-7ع بادولرهحسانی ئێلخااانیااده (موهتا دیچ :وهزیااری کاروبااری دهرهوه لا خااوهن مو وااانی با دهساات یۆی شاااری بۆکانت خوێندنی ئایینی زۆر باشی ها بوو یا کێک لا ئ نادامانی ه وا وۆووی ژ.ک باووت ۆ ما نی نایاک 3٥سااڵ دهبوو و ل پێناو ژ.ک دا چ رم س ریی کی زۆری کێگابوو. -8ساساین ئاغااای ئێلخااانیااده :وهزیااری ڕێراوبااان ۆ ما نی 3٥ساااڵ بااوو کااوڕی ما حسوود ئاغااای ئێلخااانیااده ت لا بن ما
ب دهس یۆ کانی شاری بۆکان بوو .ل سا ی ١٩٤٤دا بوو ب ئ ندامی ژ.ک.
-٩ئ حسا دی ئیالهاای :وهزیاری بازر ااانی .ئ نادامی کۆمیتا ی ناوهنادی حیاااب ۆ ما نی ٤0ساااڵ باووت لا سا رهۆای دام زرانی ژ.ک دا بوو ب ئ ندا .شارهزای کی باشی ه بوو ل س ر پرسی ئابووری. -١0خا لیلی خوسارهوی :وهزیاری کاار 38سااین ئ نادامی کۆمیتا ی ناوهنادی حیااب لا ئ نادامانی ژ.ک باووت لا س رهۆاوه ک ۆ شویالۆی حیاب ب ۆ واوی نهێنی بوو زۆرب ی دانیگتن کان ل ما ی ب ڕێایان دهکران. -١١ک ریسی ئ حس دهیل :وهزیاری پۆسا و ۆێلێررافتئ نادامی کۆمیتا ی ناوهنادی حیااب ٤0سااین باووت لا ساا ی ١٩٤٥دا بوو ب ئ ندامی ژ.ک. -١٢حاجی موت فای داودی :وهزیری ئابوریت ئ ندامی کۆمیت ی ناوهندی حیاب ٥٥ساین ل بن ما
ناسراوهکانی
م هاباد بووت ل سا ی ١٩٤٥دا ئ ندام ۆی ژ.ک ی پ ژراندت ل ۆ جاره و س ودا و مامد دا زۆر زانا وئآ ای ل م س ل کانی ڕۆژان بوو. -١3م
حوسێنی م جدی :وهزیری دادپ روهری ٦٥سااین خوێنادهوارۆریل و با نێوبانرتریل پیااوی ئاایینی باوو و
ئیعتبار و بای خی دینی و ق زایی زۆر ب رزی ه بوو. -١٤م حسوودی وهلیااده :وهزیری کگ و کاڵ ٢3ساین م درهس ی با رزی کگاتوکا ی کا رهجی ۆا واو کردباووت لا سا ی ١٩٤3دا بوو ب ئ ندامی ژ.ک ت ل کاروباری کگتوکاڵ دا خاوهن ڕا بوو.
18
پانۆرامای مێژووی کۆماری کوردستان
-١٥س دیای ح یدهری :وهزیری را ەیاندن (ۆ بلیغا چت ئ ندامی کۆمیت ی ناوهندی حیاب لا دام زرێنا رانی ژ.کت ل کاروباری حیابی دا زۆر چا ک بوو و ل پێناو ئازادی کوردستان دا زهحس ۆی زۆری کێگا. شەهیدانی کۆماری کورستان -١خۆشەوی خەلین ماوری٢٥ :ی جۆزهردانی ١٥( ١3٢٥ی جوونی ١٩٤٦چ لە پێگسەر ەکانی هێای لوی بارزانی لە شااەڕێوی قار مانااانە دا لە ەڵ ئەڕۆەشاای ئێااران لە جەبااهەی سااەقالە ەڵ ١0پێگااسەر ەی دیااوە بریناادار د بااێ وسەر ڕای ئەو ی د ەیێندرێتە نەخۆشخانە لە ۆەورێا دوای چوار ڕۆژ شەهید دهبێ. -٢محەمەدی نانەوازاد ٢٥ :ی پووشپ ری ١٦( ١3٢٥ی جاوو ی ١٩٤٦چ ساەرپۆلی ٢جێراری سیاسای وهزارهۆای هێاای کۆماری کوردستان لە ک وۆن خوارهوهی فرۆک ل نێایک ک لیخان نێوان بانە وسەقا. شههیدانی له سێداره دراوی کۆماری کوردستان له شاری سهقز -١عەلی بە ی شێرزاد٢٥ :ی ڕێبەندانی ١٥( ١3٢٥ی فێبریویری ١٩٤7چ (عەلی بە ای یەکگاەو چ یەکێاک لا خااو ن مدوااانی وناادی یەکگااەو وفەرمانااد رانی هێااای چداای ٥ی ناو ناادی هێااای کۆماااری کوردسااتان سااەر بە عەشاایر ۆی فەیاویبە ی لە ناوچەی بۆکان لە ۆەنیگ حەوزی بۆکان لە سێدار دڕا. -٢شێ ئەمینی ئەسعەدی٢٥ :ی رهش می ١٤( ١3٢٥ی مارچی ١٩٤7چ (شاێ ئەمینای کەسانەزانچ خااو ن مدوای ونادی "کەا نەزان"ی سەقات ئامۆزای شێ سدیای ئەسعەدی. -3شێ سدیای ئەسعەدی٢٥ :ی رهش می ١٤( ١3٢٥ی مارچی ١٩٤7چ شێ سادیای یاازی باویغی خااو ن مدوای ونادی "یازی ب غی" سەقات ئامۆزای شی ئەمینی کەسنەزان . -٤عەلی ئاغای جەوانسەردی٢٥ :ی رهش می ١٤( ١3٢٥ی مارچی ١٩٤7چ (عەلی ئاغای ۆەمووۆەچ خاو ن مدوی وندی "ۆەمووۆە" و لە هۆزی ەورکی سەقا .
19
پانۆرامای مێژووی کۆماری کوردستان
-٥ڕ سااووڵ ئاغااای مەحسااوودی٢٥ :ی رهشا می ١٤( ١3٢٥ی مااارچی ١٩٤7چ (ڕ سااووڵ ئاغاااۆی میاار دێچ خاااو ن مدواای وندی "میر دێ" و لە هۆزی ەورکی سەقا . -٦ئەحسەد خانی شەجیعی٢٥ :ی رهش می ١٤( ١3٢٥ی مارچی ١٩٤7چ (ئەحسەد خانی کە تە ەچ خاو ن مدوی ونادی "کە تە ە"ی سەقا و لە بەر بابی ڕ شید خانی شەجیعولوەلتەنەی عەشیر ۆی فەیاویبە ی. -7عەلاای خااانی فاااۆی ٢٥ :ی رهش ا می ١٤( ١3٢٥ی مااارچی ١٩٤7چ (عەلاای خااانی قەلەنااد رچ خاااو ن مدواای وناادی "قەلەند ر"ی سەقا لە بەر بابی حاجی حەمە حەسەن بە ی عەشیر ۆی فەیاویبە ی . -8حەسەن خانی فەیاوی بە ی٢٥ :ی رهش می ١٤( ١3٢٥ی مارچی ١٩٤7چ (حەسەن خانی کاانی نیاازچ خااو ن مدوای وندی کانی نیاز"ی سەقا لە بەر بابی ئاغا شێربە ی عەشیر ۆی فەیاویبە ی . -٩مح ما دخانی دانیگااوهر٢٥ :ی رهشا می ١٤( ١3٢٥ی مااارچی ١٩٤7چ خاااو ن مدواای وناادی "ئااا وەلوو"ی ساەقا و و یەكێوی دیوە لە کوڕانی خەلین خانی فەیاویبە ی سەر بە بەر بابی ئاغا شێربرە و برای ئەحسەد خانی فااروقیت لە بنەما ەی فەیاویبە ی. -١0محەمەدخانی فەیاویبە ی٢٥ :ی رهش می ١٤( ١3٢٥ی مارچی ١٩٤7چ (حەمەخانی باباخان بەگچ خاون مدوی وندی "قار وا چوۆ ە"ی سەقا سەر بە بەر بابی ئاغا شێربە ی عەشیر ۆی فەیاویبە ی . -١١عەباادوی خااانی مەۆاایل٢٥ :ی رهش ا می ١٤( ١3٢٥ی مااارچی ١٩٤7چ (عەباادوی خااانی داشااا ووجەچ خاااون مدواای وندی"داشا ووجە"ی سەقا و یەكێوی دیوە لە کوڕانی خەلین خانی فەیاویبە ی سەر بە بەر بابی ئاغا شاێربرە و برای ئەحسەدخانی فاروقی و محەمەد خانی دانیگو ر و لە بنەما ەی فەیاویبە ی بوو. -١٢ئەحاسەد خاانی فااروقی٢٥ :ی رهشا می ١٤( ١3٢٥ی ماارچی ١٩٤7چ (ساا ر ساەدرچت موعااوینی هێاای بۆکاان و ناوچ .شەهید ئەحسەدی فاروقیت کە بە "ئەحسەدخانی خەلین خان" یان بە ناوی وند کەیەو بە "ئەحاسەد خاانی قیلەسوون" د ناسرا و لە بنەما ەی فەیاویبە ی بوو.
20
پانۆرامای مێژووی کۆماری کوردستان
ئەحاسەد خااانی فاااروقی و دووبارای شااەهیدی عەباادویخانی مەۆایل (عەباادوی خااانی داشاا ووجەچ و مااحەمەد خااانی دانیگو ر (محەمەدخانی ئا وەلووچ لە ەڵ پێگەوا قازی محەمەد ت سەدری قازی و سەیفی قاازی خاالۆزا و پاوورزا بوون. شههیدانی له سێداره دراوی کۆماری کوردستان له شاری مههاباد -١پێگااەوا قااازی مح مساا د١0 :ی خاکاا لێوهی 30( ١3٢٦ی مااارچی ١٩٤7چ ی کاا
ساا رۆک کۆماااری کوردسااتان لاا
چوارچرای شاری م هاباد. -٢محەمەد حوێل خانی ساەیفی قاازی١0 :ی خاکا لێوهی 30( ١3٢٦ی ماارچی ١٩٤7چ جێراری سا رۆک کۆماار و و زی هێای ب ر ری کۆماری کوردستان و ئامۆزای پێگەوا قازیت -3ئەبولااسسی سەدری قازی١0 :ی خاکا لێوهی 30( ١3٢٦ی ماارچی ١٩٤7چ ناوێنەری خە وای مەهابااد و د وروبەری لە پار سانی ئێرانت نوێنەری حووومەۆی کوردستان لە ۆاران و برای ب وکی پێگەوا قازی مح مس د
.
-٤عەباادویی ڕ وشااەنفور١7 :ی خاکا لێو ی 7( ١3٢٦ی ئەپریلاای ١٩٤7چ (عەباادویی خاادر حەیرانااێچ لە ئەفوااەری هێای پێگسەر ەی کۆماری کوردستان لە مەهاباد لە سێدار درا. -٥ڕ سوو ی نەغەد یی١7 :ی خاک لێو ی 7( ١3٢٦ی ئەپریلی ١٩٤7چ لە مەهاباد لە سێدار درا. -٦محەمسەدی نازمی١7 :ی خاکا لێو ی 7( ١3٢٦ی ئەپریلای ١٩٤7چ لە ئەفواەرانی کۆمااری کوردساتان لە ەڵ ساێ هاوڕێی دیوەی لە مەهاباد لە سێدار درا. -7حامیدی مازووچی١7 :ی خاک لێو ی 7( ١3٢٦ی ئەپریلی ١٩٤7چ لە ئەفوەرانی کۆمااری کوردساتان و فەرماناد ی دیژبانیی ناو ندی مەهاباد لە ساب غ لە سێدار دران.
21
پانۆرامای مێژووی کۆماری کوردستان
ئهفسهرانی شههیدی له سێداره دراوی کۆماری کوردستان لە الیەن حکوومەتی عێڕاق -١عێااااا
عەباااادولعەزیا٢٩ :ی جااااۆزهردانی ١٩( ١3٢٦ی جااااوونی ١٩٤7چ ساااا رپۆلی ٢عێاااااه ع بدولعاااا زیا
وچاوپێو وۆنی س رل شور ڕهز ئاڕا دوای س رک وۆنی هێای کوردستان ل ش ڕی قارهوا. -٢موتەفا خۆشناو٢٩ :ی جۆزهردانی ١٩( ١3٢٦ی جاوونی ١٩٤7چ سا رپۆلی ٢ف رمانادهی لوای ١ی هێاای بارزانیاان ل س ردهمی کۆماری کوردستان. -3محەمسەد قودسی٢٩ :ی جۆزهردانی ١٩( ١3٢٦ی جوونی ١٩٤7چ (کاپیتانچ مح مس د م حسوود قودسی ل س ردهمی کۆماری کوردستان دا ل زۆر بۆن و ڕێوڕهسسی ف رمیدا ب نوێن رای ۆی ژهن ڕاڵ مایۆر م
موت فای بارزانی وۆ ی
پێگو ش کردووه و ه ر وهها ی کێک ل نووس ره چا ک کانی ڕۆژنام ی کوردستان بووه . -٤خەیااروی عەباادولوەریم٢٩ :ی جااۆزهردانی ١٩( ١3٢٦ی جااوونی ١٩٤7چ مااایۆر( سا رلک چ لا ئ فوا رانی کۆماااری کوردستان . چاالکوان و تێکۆشهرانی کۆچ کردووی سهردهمی کۆماری کوردستان -١سااا ی ١٩٥٤حاااجی س ا ید باب ا شااێخی ساایاده :رهئیواای ه یئ ا ۆی رهئیو ا ی میللیاای (س ا رۆک وهزیرچکۆماااری کوردستان ل دیی ۆورجان. -٢سا ی ١٩٦8د گادی ڕهسوو ی :جێراری وهزیاری ف رها ن لا کۆمااری کوردساتانت ئ نادامی کۆمیتا ی ناوهنادی حیابی دێسۆکڕاۆی کوردستانت کۆنرره ی ک ت ل باشووری کوردستان. ٢ -3ی ئەپریلی ١٩73حوسێنی زێڕینرەران (حوسێنی فڕووهەرچ :ئەندامی ژمار ١ی کاۆمە ەی ژێواافت و ئەفواەر و چا کێوی هێای دێسۆکرا بوو لە ۆاران لە ۆڕستانی بەهەشتی ز هرا نێژراو
22
.
پانۆرامای مێژووی کۆماری کوردستان
٢7 -٤ی فێبریاااویری ١٩7٩سااا ید مح مسااا دی ح میااادی :نووسااا ر و ڕونااااکبیرێوی سااا ردهمی کۆمااااری کوردساااتانت س رنوس ری ڕۆژنام ی «کوردستان» ئۆر اانی حیابای دیساوکراۆی کوردساتانت س رنوسا ری ۆڤااری «کوردساتان»لا شاری سن . ١ -٥ی مارچی ١٩7٩م
موت فا بارزانی ی کێک ل ژنرال
ا ورهکان وچاا ک لا سا ردهمی کۆمااری کوردساتان .و
س رۆکی پارۆی دێسوکراۆی کوردستان. ١8 -٦ی ئەپریلاای ١٩8٦مامۆسااتا هااێسل :چااا کوانی س ا ردهمی کۆمااار وئ ناادامی کۆم ا ی ژیااانی کااورد (ژ -کچ ئ ندامی ئیفتخاری کۆمیتا ی ناوهنادی کاۆنررهی چاوارهمی حیابای دێسوکرا تۆێوۆشا ر و شااعیری نااوداری کاورد لا شاری ورمێ. ١٥ - 7ی جوو ی ١٩8٦مح مس دی یاهوو :ئ ندامی کۆمیت ی ناوهندی کۆنررهی ی ک تنووس ر و ل کارب دهساتانی پای ب رزی کۆماری کوردستانتل شاری ۆاران. ١٢ -8ی جاانێوێری ١٩88مح ما د ئا میل ئ حسا د میارزا ما نروڕی :جێرااری ف رمانادهی هێااای بۆكاان لا سا ردهمی کۆماری کوردستانو شاعیر و نوس ری ب ۆوانا. ٢١ -٩ی فێبریویری ١٩٩١مامۆستا ه ژار (ع بدولڕهحسانی ش رفك ندیچ :ئ ندامی کۆم ا ی ژیاانی کاورد (ژ – کچ چا ک ل س ردهمی کۆماری کوردستان شاعیرت مێژوونووا و وهر ێری ب ۆوانا ل شاری م هاباد. ٩ -١0ی ن اۆڤەمبەری ١٩88میرحاااج ئ حس ا د ۆاهیرئاااکرهیی :س ا رپۆلی ٢ف رماناادهی لواای ٢ی هێااای بارزانیااان و بازرهسی ج به ی س قا ل س ردهمی کۆماری کوردستانتو ی کیک ل ئ ندامانی رێب ری پارۆیت ل شاری ب غدا. ٩ -١١ی مای ١٩٩١رهحیم س یفی قازی :ف رماندهی چدی ٢ت ل پۆلی 3ی هێای پێگس ر ی کوردستان .و ئ ندامی چا ک لا سا ردهمی کۆمااری کوردساتان ئ نادامی کۆمیتا ی ناوهنادی کاۆنررهی چاوارهمی حیابای دێساوکرا لا بااکۆ پێت ختی ئازهربایجان.
23
پانۆرامای مێژووی کۆماری کوردستان
٢٥ -١٢ی دێوەمبەری ١٩٩١مح مس د ئ میل مۆعینی :وزیری ناوخۆی کۆمااری کوردساتان ئ نادامی کۆمیتا ی ناوهنادی حیاب کۆنررهی ی ک ت و باوکی سێ ش هید مۆعینی ی کان. ٢٢ -١3ی مارچی ١٩٩٢م
قادری مودهرهسی :ئ ندامی دام زرێن ری کۆم
ی ژیانی کورد و ب رپرسای "چاپخانا ی
کوردستان" ل س ردهمی کۆماری کوردستان ل م هاباد رۆژه یۆی کوردستان. ١7 -١٤ی فێبریویری ١٩٩8مینا خانم قازی :ژن ۆێوۆش ر و نیگتسانپ روهری کوردتخیاانی پێگا وا قاازی مح مسا د س رۆک کۆماری کوردستان ل شاری م هاباد. ٦ -١٥ی ئۆکتااۆبەری ٢00١ک ا ریم حیوااامی :سااا ی ١٩٤٤بۆۆ ا ئ ناادامی کۆم ا ی ژیااانی کااورد .ئ ناادامی دهفت ا ری سیاسی کۆنررهی سێه می حیابی دێسوکرا ت نوس ر و وهر ێر..ب هوی ن خۆشای شاێرپ نج ی میگاک لا ساتۆکهۆلسی سوئید. 3١ -١٦ی مارچی ٢003م ناف ک ریسی :وهزیری ف ره نری کوردستانت ئ ندامی کۆمیت ی ناوهنادی کاۆنررهی ی کا می حیابی دێسۆکڕا ت دهست ی نوێن رای ۆی کورد بۆ س ف ری بااکۆت جیراری قاازی مح مسا د باۆ کاروبااری کۆمیتا کانی حیابیت ٦ -١7ی فێبریۆیری ٢00٩ع بدولاادری دهباغی (مام قال چ :ئ ندامی کۆم ا ی ژیاانی کاورد (ژ – کچ ۆێوۆشا ری دیرینی حیابی دێسوکرا نووس رتوهر ێرو نیگتسانپ روهر .ل شاری ل ندهنی بریتانیا. ١7 -١8ی ساێپتەمبەری ٢00٩حاااجی مااارف رهشاایدی :پێگااس ر ی س ا ردهمی كۆماااری كوردسااتانت ب شاادار ل ا ش ا ڕی ئاوایی كانی "قارهواو مام شات ل ش ڕی
ورهی وندی "قارهوا" بریندار بووه .باوکی ش هید س ت ن ڕهشیدی" ل
ریاهکانی حیابی دێسوکڕا . ٢8 -١٩ی ئا ۆس اتی ٢0١0س ا ید عوب یاادیالی ئ ا ییووبیان :نووس ا رتزمانناا و ێوۆل ا ری ناااوداری کااورد و دوایاایل یاد اری کۆم
ی ژی -کاف و کۆماری کوردستان ل شاری م هاباد.
24
پانۆرامای مێژووی کۆماری کوردستان
س رچاوهکان: ( -١چن ساڵ خ با ل پێناو ئازادیچ ش هید د .قاسسلوو ( -٢حووم ۆی کوردستانچ ل نووسینی ن وشیروان موت فا ئ میل. -3سایتی وێن ی کۆماری کوردستان (ب رێا ح س ن قازیچ
25