یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەر ی کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬

‫‪1‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬

‫دەنگی شێعر‬ ‫پێم خۆشه نووسراوەكانم‪ ،‬كۆڕی مندااڵن بیخوێنن‬ ‫دایكان بیكەن به الیالیه و كۆرپـەكانیان بخـەوێنن‬ ‫شـێعرم لەو نامانەیدا بێ؛ كوڕه الوی كوردەواری‪،‬‬ ‫گوڵی له سەر دادەنێت و دەیخاته بەر پێی دڵداری‬ ‫دەست و پەنجەی كیژه كوردێ له دەفتەری ئەوینداری‬ ‫بەخـەتێـكــی كەنیـشــكانـه‪ ،‬بینـووســـێ بـۆ یادگــاری‬ ‫شێعری شـادی بێت و جوانی؛ بێ به ئاواز و گۆرانی‬ ‫بكرێته بەستەی هەڵپەڕكێ‪ ،‬ڕەشبەڵەك و مەریوانی‬ ‫پێم خـۆش نەبوو شێعرەكانم له قەبرسـتانی شـارەوه‬ ‫به ڕنگی ڕەش خۆی بنوێنێ‪ ،‬به بەردی سەر مەزارەوه‬ ‫بـریـــا ئــازاری زنجیـر و ڕەنجـی كەلەپچـه نەبوایـه!‬ ‫بمردام و دەنگی شێعرم شینی هەڵەبجه نەبوایه‪...‬‬ ‫مامۆستا شەریف‬

‫‪2‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬

‫شێعر و ژیان‬

‫سوارە فتووحی‬ ‫دەقولباب دەكەم‪ ،‬زۆری پێ ناچێ‪ ،‬كە دەرگا بچووكەكە دەكرێتەوە و سیمایەكی خوێن شیرین و رەزا سووك و كورتە‬ ‫بااڵ و الواز‪ ،‬كە رانك و چۆغەیەكی سـوور گـوێ ی مەرەزی لە بەر دایە‪ ،‬لە بەرامـبەرم رادەوسـتێ‪ .‬ڕوو خـۆش و بـێ‬ ‫ریا و لێو بە ب ە‪ ،‬خوڵقیكی گەرم و گوڕ و ڕامووسان‪ ،‬هەر دەڵێی دۆستێكی گیـانی گیـانین و سـاڵگارێكە یەكترمـان‬ ‫نەدیتووە‪.‬‬ ‫هەر چەند ب ەی لە لێو نە دەبـڕا بەاڵم خەمێكی قووڵ و شاراوە دە سیمایدا بـهدی دەكـرا‪ .‬زۆر بە پەلە بـوو‪ ،‬پـێم‬ ‫وابوو شەپۆلی قسە و دەردی دڵ‪ ،‬لە دەروونی دا‪ ،‬ئەوەندە پەنگاوی خواردۆتەوە‪ ،‬بۆیە بە گورج و گۆڵی و دەست و‬ ‫برد‪ ،‬دوو كورسیلەی بچكۆاڵنەی پـڕ دایە و هەر لە نێو حەوشە لە بەر گەرمای خۆرەتاوەكە رۆنیشتین‪ .‬هاواری كرد؛‬ ‫دا چامان بۆ بێنین‪ .‬پاش ماوەیەكی كورت‪ ،‬مێرمنداڵێكی خوێن شیرین و رەزا سووك بە كەشەفێك چاوە هاتە المان‬ ‫و گوتی‪ :‬ئەوەش " گۆران"ی كوڕمە‪.‬‬ ‫جگەرەیەكــی داگیرســاند و هەنیســكی دا و ئــاخێكی هەڵكێشــا‪ .‬ســەرەتای قســەكانمان بە یــاد و بیــرەوەری شــاعیری‬ ‫خوالێخۆش بوو كاك مارف و هونەرمەندانی خۆشەویست‪ ،‬كاك جەعفەری قازی و كاك سەرتیپ دەستپێكرا‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬

‫مامۆستا فەرمووی‪:‬‬ ‫كە لە دەرگــا درا‪ ،‬پــێم وابــوو ئەوە چــاوەڕوانیم كۆتــایی هــات و "مــارف"م لــێ وەووور كەوت و وومارەكــانی پێشــووی‬ ‫"سروە" كە داوام لێكردبوو‪ ،‬بۆی هێناوم‪ .‬بەاڵم كە "سروە"كانم بە دەست تۆوە دی‪ ،‬بـڕوام بە كۆچی مارف هێنا‪...‬‬ ‫ئاخاوتن‪ ،‬هەڵس وكەوت و بیر و فیكـری‪ ،‬هەمـووی هەر جـوان و شـیرین و پــڕ لە مانـا بـوون‪ .‬خـۆ بە كەم گـرتن و‬ ‫تەوازوع لە قسەكانی دا دەباری‪ .‬مرۆڤێك بوو بێ غەل و غەش‪ ،‬بێ شیلە و پیلە و راست و بێ رەم و گرێ قسـەی‬ ‫دەكرد‪.‬‬ ‫گوتم‪ :‬مامۆستا لە مێژ بـوو بە ئـاواتەوە بـووم بـێمە الت و لە خ مەتـتدا دانیشـم‪ ،‬چـون بەڕاسـتی نەك هەر خـۆم‪،‬‬ ‫بەڵكــوو ئاگــام لە ســەدان كە بگــرە زۆر زیــاتری‬

‫هەیە كە "ملــوانكەی شــین"یــان بــۆ بــووبێتە ڕەوڕەوە تــا زمــانی‬

‫شیرینی كوردی فێر بن و وە دارهدارە بكەون‪.‬‬ ‫پـێم خـۆش بـوو ئەگەر ئیـ ن بفەرمـووی دانیشـتنێكمان هەبـێ تـا خـوێنەرانی گۆڤـاری سـروە زیـاتر لـهگەڵ دونیــا و‬ ‫دەروونی شاعیرانەی ئێوە ئاشنا بن‪.‬‬ ‫‪----‬‬‫هەرچەنــد جــاری هەوەڵ بە نییەتــی ئەوە چووبــوومە خ مەتــی تــا بــۆ مــاوەیەكی كــورت لــهالی بمێــنمەوە و قەرار و‬ ‫مەدارێك ببەستین و رۆوی دانیشتنمان بـۆ وتـووێژ دیـاری بكەیـن‪ ،‬بەاڵم دەروونـی ئەوەنـدە تەوی و رووبـاری وشـەی‬ ‫هێندە ڕوون و رەوان بوو‪ ،‬كە تەنانەت بۆ چركەیەكی‬

‫هەسـتم بە تێپەربـوونی كـات و زەمـان و مانـدوویەتی لەش‬

‫نەكرد‪ .‬بەاڵم تاریكی شەو حوكمی هەڵبـڕانی بە دەستەوە بوو‪ ،‬بەربینگـی پـێ گـرتین‪ .‬بە ناچـاری تـا جـارێكی تـر‬ ‫مااڵواییمان كرد‪.‬‬ ‫لە دانیشتنی رۆوی دواترمان دا‪ ،‬هێندێكم پرسـیار ئامـادە كردبـوو‪ ،‬بەاڵم ئەو هەر بەو هەسـتە خـۆ بە كەم زانـین و‬ ‫تەوازوعەوە كە هەیبوو‪ ،‬لهپێ دا پریارەكانی بۆ رێكوپێك كردم و مافی پیرۆزی مامۆستایەتی خستە ئەستۆم‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫هەر بەو بۆنەوە پـڕبهدڵ سپاسی دەكەم و هیوادارم رۆحی گەورەی ئەو مەزنە پیاوانە لە ئاسـمانی هەراوی كەلتـوور‬ ‫و كەلەپووری نەتەوەكەمان دا هەر بمێنێ و خودا ئەو كەسایەتیانە بۆ گەلەكەمان بپارێ ێ‪.‬‬ ‫رۆونامەی سروەی ‪١١ ٢٥١‬ی ئۆکتۆبەری ‪١١٢١‬‬ ‫‪----------------------------------------------------------------------‬‬

‫وتووێژ دەگەڵ «مامۆستا شەریف»‬

‫ئامادە كردنی‪ :‬سوارە فتووحی‬ ‫پرسیار‪ :‬تكایە لە ژیانی ئاسایی خۆتان بدوێن‪.‬‬

‫وەاڵم‪ :‬بە داخەوە ویانی ئاساییم نەبووە‪ .‬جا لە چی بدوێم؟! ناوەكەم عەڕەبی یە و شۆرەتم فارسی یەو شێعرەكانم‬ ‫كوردین‪ .‬نازناویشم وەبەر نەكەوتووە! ویانێكی واشم نەبووە باسی بكەم‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫پرسیار‪ :‬ئیدی ئەوە نەبوو‪ ،‬كاك سەیید محەممەد شەریف حوسێن پەناھی‪ ،‬بۆ وا بە ناھومێددی باسدی ژیدان دەكەیە بەتاسدتی‬ ‫چۆنە نازناوت بۆ خۆت ھەڵنەبژاردووەە‬

‫وەاڵم‪ :‬ئەگەرچــی لە میراتــی مــاڵی بــابم تەنیــا ئەو نــاوەم وەبەر كەوتــووە و تەنیــا یادگــارێكە كە لە بــابم بــۆم‬ ‫ماوەتەوە‪ ،‬كاتێ زانیم نێوەكەم عەڕەبی یە‪ ،‬قەدەرێ لە بیری وەی دا بووم كە نازناوێكی كـوردی هەڵبژێـرم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خوا لێخۆش بوو مامۆستا هێمن كاتێ پێشەكی بۆ دەرفتەری ملوانكەی شین نووسـی‪ ،‬لە بەر ئەوەی بە مێهرەبـانی لە‬ ‫چوار جێگا دا ناوی هێنابووم‪ ،‬ئیدی دڵم نەهات نازناو هەڵبژێرم‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬پێم خۆشە پرسیار نەكەم و ھەر بۆ خۆت قسە بكەی‪ ،‬ئەمدن لە خداڵێكی تداییەتی دەگەتێدم كە نەمددیوە و ناشد انم‬ ‫چییە تا بیكەمە پرسیار‪ ،‬كەوابوو وا باشە سرنج بدەمە قسەكانت‪ ،‬بەڵكوو زوو بگەمە ئەو مەبەستە تداییەتی یە كە باسدم كدرد‪.‬‬ ‫تەنانەت ئەو بیرەوەرییانەی كە بە بێ بایەخیان دەزانی‪ ،‬ئەوانیش ھەر بگێڕەوە‪ .‬دەمەوێ قسدەكانت بە وردی بەراورد بدكەم‬ ‫و لێكیان دەمەوە‪ .‬باشترە باسەكەمان خۆماڵی بێ‪ ،‬زۆریان پرسیوە شێعر چییە و تاریفی چییەە چون ئەو پرسدیارانە كدۆنن و‬ ‫دەكەونە جەغ ی دووپات كردنەوە‪.‬‬

‫وەاڵم‪ :‬هەرچـی تـاریفی شـێعرم خوێنــدۆتەوە‪ ،‬لە بەر كـردوون بـۆ رۆوی وا ! بەاڵم بە داخەوە تـۆش هەر راســت ئەو‬ ‫پرسیارەت وەالنا‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬مەگەر شێعر ھەر ئەوە نییە كە پازدە ساڵە پەتیوەی كردووی ە ئەوە نییە دەستی پێ ھەڵگرتووی لە ھەمدوو خد م‬ ‫و شدار و كە‬

‫و كددارتە كەوابددوو ئەمەت تدداریفی ئەمڕۆیدانە بددۆ شددێعر‪ .‬پاشددان لە جێگدای خددۆی دا بە وردی باسددی شددێعر‬

‫دەكەین‪ .‬ژیانیش ھەر شێعرە و شێعریش بۆ ژیانە‪ .‬دەی لە گەڵ دووری لە شاركەت و خد م و كەسدانت چدۆن رادەبدوێری ە‬ ‫بفەرموو ھەر چۆن بوو سنەت بە جێ ھێشت و مھابادت بۆ ژیان ھەڵیژاردە‬

‫وەاڵم‪ :‬پێم خۆش بوو لە مەكتەبی هەوار و هێمن دا زیاتر فێر بم‪ .‬چون پێم وایە ئەم زاراوەیە یەكێ لە كەرەسەی‬ ‫گرینگی كوردی نووسینە‪ .‬بەاڵم تا دە سااڵن لە سای داری بی دانە نیشتم! ئاهی غەریبیم هەڵنەكێشا!‬

‫* و بــار و بــنەم پێچــاوە كە بگەرێــمەوە بــۆ ســنە‪ .‬زۆر بە نــابەدڵی وەڕێ كەوتــم‪ .‬دەتگــوت هێشــتا لەو خــاكە تێــر‬ ‫نەبووم‪،‬‬

‫‪6‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫هەر بەو بۆنەوە شێعری مااڵواییم بە ناوی (پـردی سـوور) نووسـی‪ ،‬بەاڵم كـۆچەكەم چەنـد سـااڵن وە پـاش كەوت و‬ ‫هەتا ئەو ساڵ سەری نەگرت‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬دیارە شێعر الی تۆ ئەوەندە بایەخی ھەبووە كە پازدە سااڵن رەنجی دووری بۆ بكشی‪ .‬چۆن بوو ھەسدتت بەوە كدرد‬ ‫ئەم كەمایەسی یە ( واتا زمان ) لە كاری ھونەریت دا ھەیەە پێت وابوو لە نێو ئەو خەڵكەدا باشتر زمان فێر دەبیە‬

‫وەاڵم‪ :‬بە ڕێنوێنی مامۆستا هـێمن هـاتمە ئەم شـارە كە چەنـد سـااڵن لێـرە بـم و فێـری ئەو زاراوەیە بـم‪ .‬دوایە كە‬ ‫"سروە" دامەزرا ‪ ،‬مامۆستا چەن نامەیەكی فارسی بە خەتـی خـۆی بـۆ فەرمانـداری مەهابـاد و ئوسـتانداری نووسـی و‬ ‫رایسپارد كە لە دایرەكەی خۆمەوە بمنێرنە "سروە" بەاڵم ئەو ئی نەیان نەدامێ و نەشم انی لە بەر چی‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬زۆرت پێ ناخۆت بوو كە بەرگری ئەوەیان لێ كردی كە بچی بۆ سروەە‬

‫وەاڵم‪ :‬بەڵێ پێم ناخۆش بوو و لە پاشان زانیم كە ئەو بەرگری یە چەندەی زەرەر لێ داوام‪ ،‬ئەڵبەت "سروە" هەر‬ ‫لە سەرەتاوە زۆر كەسی دڵسۆزی تێدابوون‪ .‬ئەو سااڵنە كە "مارف" لەوێ بوو‪ ،‬پێم وابوو كە بۆ خۆم لەوێم‪ .‬ئێجگار‬ ‫بە كار و باری خەڵكەوە ماندوو بوو‪ .‬زۆری دڵسۆزی بۆ دەكردن‪ .‬بۆ منی‬

‫زۆر دڵسۆز بوو‪" ،‬مارف" كە مرد‪ ،‬ئەمنی‬

‫دیسان مردم‪ .‬ئاخر داخەكەی كۆچی دوایی مامۆستا هێمنی تازە كردەوە‪ .‬خۆتان چاك دەزانن چمان بە سەر هاتووە‪،‬‬ ‫ئەرێ شێعرەكانی "مارف" چاپ ناكەن؟‬ ‫پرسیار‪ :‬با جارێ لە خەمی گەورە گەتێین‪ ،‬شێعریش وەال نێین و بدڕۆینە سەر باسی ژیانت خۆت‪ .‬ئەمن پرسیارت لدێ دەكەم‬ ‫و دەتی وێنم بەاڵم تۆ واڵمەكانت كورت و كرمانجی یە‪ .‬كاكە گیان؛ باسەكە مەبە بۆ التێ!‬

‫وەاڵم‪ :‬بەڵــێ‪ ،‬بە چــاوان‪ .‬ببــوورە! باســی غەریبــی و دوور بوونمــان دەكــرد‪ ،‬دەزانــی تەنــانەت هەر دارێ لە ئــاو و‬ ‫هەوای تــایبەتیی و خــاكی خــۆی دا نشــونەما دەكــا؟ میــوان كە دەچــێ بــۆ شــارێك و لەوێ دەمێنێــتەوە‪ ،‬ئیــدی پێــی‬ ‫دەگوترێ غەریب‪ .‬دیارە هێندێ جیاوازی بەرچاو لە هەڵس و كەوتـو جواڵنەوەكـان دا هەیە‪ ،‬مـن لەو شـارە هەسـتم‬ ‫بە غەریبایەتی نەكردووە و دەبێ بڵێم ئێرە بۆ من قوتابخانەی شێعر و زمان بووە و منی‬ ‫بووم‪ ،‬نە وەكوو غەریب‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫قوتـابی یەكـی تـامەزرۆ‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫پرسددیار‪ :‬بەڵددێ‪ ،‬بە راسددتی ھەر وایە‪ .‬بددۆیە لە فۆلكرددۆری واڵتددانیش دا جددێگەی غەرییددان ھەر گۆشددە و كەنددارە و ھەر ئەو‬ ‫جیاوازی یە بەرچداوانەیە كە غەریدل لە سدووچێ دەپەسدتێوێ‪ .‬چونكدوو ئەو بە ھەوای تاھێندان‪ ،‬یدانی بە دا‬

‫و نەریدت و‬

‫فەرھەنگی ناوچەیەكی تر پەروەردە بووە‪ ،‬خانووت ندیە كە بیرووخێندی و سدەر لە ندوێ بە كەیفدی خدۆت سدازی كەیەوە‪.‬‬ ‫دیارە فەرق و جیاوازی فەرھەنگدی ھەمیشدە ھەیە‪ .‬بەاڵم لە ھەنددەران و لە دوور واڵت ئەو جیداوازی یە دەگداتە ئەوپەتی‪.‬‬ ‫ئەوەتا مامۆستا ھێمن لە مەت غەرییی دەفەرمێ‪ ":‬یدادی یداران و واڵتدم‪ ،‬رۆژ و شدەو ‪ /‬لێدی حەرام كدردم‪ ،‬قەرار و خدورد و‬ ‫خەو" جا ھەر تەمی دووری و فیراقی لە خ م و زێد و بیرەوەری یەكانە كە دڵی غەریل دەتەنێ‪ ،‬وا نیەە!‬

‫وەاڵم‪ :‬بۆ خۆت فەرمووت كە بایەخی زۆرم بە شێعر داوە‪ .‬دەردی دووریم بە فیدای چاوی شچعر كردووە جـا چـۆن لە‬ ‫شاری شێعر دا هەست بە غەریبی دەكەم؟ بۆیە ئەگەر دارە خورماكەی گەرمێنی‬

‫بم و بـڕێك گەاڵم سیس بووبێ‪ ،‬بە‬

‫شانازی یەوە دەڵێم‪ :‬ویشك نەبووم و هەر بە فلر بوونی زمان‪ ،‬گەشەم كردووە‪ .‬یـانی لەم شـارەدا‪ ،‬لە قوتابخـانەی‬ ‫"هەوار" و "هێمن"دا خۆم زیندوو راگرتووە‪ .‬پاش دە سااڵن‪ ،‬وردە وردە ئارەزووی گەڕانەوە بـۆ شـارەكەم كەوتە دڵـم‪.‬‬ ‫بەاڵم تا تەماكەم رەنگی راستی بە خۆ گرت‪ ،‬پازدە ساڵی خایاند‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬دەڵێن شێعری ھەر شاعیرێك پەیوەندی راسدتەوخۆی بە ژیدانی یەوە ھەیە‪ ،‬جدا بدۆیە تكدام ئەوەیە لە ژیدانی خدۆت‬ ‫بدوێی یانی ھەر لە‪ ...‬سەردەمی منداڵی یەوە دەست پێ بكە‪ .‬ئەمن لەو بدابەتە دەگەرێدم كە رووحدی ئێدوەی ھاژانددووە و‬ ‫بۆتە ھۆی شاعیری تان‪.‬‬

‫وەاڵم‪ :‬بابم ناوی سەیید مەحیەددین بـوو‪ .‬دوكـانی عەتـاری هەبـوو‪ .‬ماڵمـان لە گەڕەكـی ئاغازەمـان لە شـاری سـنە‬ ‫دابوو‪ .‬یازدەی گەاڵڕێ انی ‪ ٢١١١‬هاتوومەتە دونیاوە‪ .‬بابی خۆمم نەدیوە‪ ،‬گوایە كەمتـر لە یەك سـااڵم تەمەن بـووە‬ ‫كە بـابم بە هـۆی نەخۆشــی لە دونیـا دەرچــووە‪ .‬لە منـداڵی دا پێیــان دەگـوتم ســەرەخۆرە! یـانی ئەتــۆ پێـت نــاوەتە‬ ‫دونیا‪ ،‬بابمان كۆچی دوایی كردووە‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬یانی دایكت وای پێ دەگوتیە!‬

‫وەاڵم‪ :‬نا‪ ،‬ئەو هەرگی وای پـێ نەگـوتم‪ ،‬تەنـانەت ئەگەر كەسـێكی‬ ‫منداڵەكان وایان دەگوت‪ .‬ئەوانی‬

‫وای پـێ دەگـوتم‪ ،‬زۆری پـێ نـاخۆش دەبـوو‪.‬‬

‫لە خوشكی گەورەم فێر ببوون‪ .‬سێ خوشـك و بـرایەكم هەیە كە مـن لە هەمـووان‬

‫چكۆڵەترم‪ .‬كاكم تەمەنی هەر هەشت ساڵ بوو كە بابم كۆیی دوایی كرد‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫پرسیار‪ :‬جا بەتاستی با‬

‫كە نەما‪ ،‬ئەركی سەرشانی دایك قور‬

‫تدر دەبدێ‪ .‬جێگدای بدابیش دەبدێ بگدرێتەوە و بدۆ قەرەبدوو‬

‫كردنەوەی ئەو كەلێنە بەتاڵە‪ ،‬دڵسۆزی و مێھرەبانیی دایكانەی بۆ منداڵەكانی دەبێتە دوو ھێندە‪ ،‬وا نیەە!‬

‫وەاڵم‪ :‬نەوەاڵ‪ ،‬بەشــی مــن وا نەبــوو‪ .‬چــون بەداخەوە دایكــم بــۆ خــۆی نەخــۆش بــوو و دەبــوو ئاگــاداری لــێ بكــرێ و‬ ‫نەیدەتوانی منداڵەكانی بالوێنێتەوە‪ .‬ماوەیەكی بەردەوام گیرۆدەی دەردێكـی نادیـار بـوو‪ ،‬زۆر كەم دەتـدی سـا بـێ‪.‬‬ ‫هەموو بیرەوەری من لە دایكم هەر ئەوەندە كە دەمـدی بە هـۆی نەخۆشـیی‪ ،‬هەمیشـە لە جـێ و بـان دا كەوت بـوو و‬ ‫تاقەی ماڵەكەمان دایمە پـڕ بوون لە دەرمان‪ .‬باشم لە بیـرە‪ ،‬زۆر تـامەزرۆی مێهرەبـانیی دایكـانە و دە بە سـەر‬ ‫داكێشانی بووم‪ ،‬بەاڵم ئەو هەمیشە لە جێگادا دەینااڵند و ئەمنی‬

‫لە سووچێ بە پەوارەوە كـایەم دەكـرد‪ .‬تەمەنـم‬

‫هەشت سااڵن بوو كە نیوەشەوێك بە دەنگی هاواری كاكم لە خەو ڕاپەریم‪ .‬چرای ووورەكەمان هەڵكرابـوو‪ ،‬كـاكم بە‬ ‫گریانەوە خوشكەكانی بانگ دەكرد‪ ":‬هەستن‪ ،‬هەستن دایكمان مردووە‪".‬‬ ‫پرسیار‪ :‬پاشان چیتان بە سەر ھاتە كێ دەستی بە سەر داگرتن و چاوەدێری دەكردنە‬

‫وەاڵم‪ :‬ئەو دەمەی دایكم كۆچی دوایی كرد‪ ،‬خوشكەكانم هەر كام دوو یا سێ ساڵ لە من گەورەتر بوون‪ ،‬بەاڵم كاكم‬ ‫شازدە سااڵنە بوو‪ .‬بە شوێن دایكم دا ئەو بوو بە گەورەی ماڵ‪ .‬وەبیرم نـایە هەرگیـ لە گەڵ مـن و خوشـكەكانم بە‬ ‫زمــانی خــۆش یــا ئاســایی قســەی كردبــێ‪ .‬زۆر بە ســام و هەیــبەت بــوو‪ .‬هەمیشــە بە تــووڕەیی لە گەڵمــان دەدوا‪.‬‬ ‫ووورەكەمان بە پەردەیەكی سپی دوو بەش كرابوو‪ .‬بەشێكی لە جیاتی پەستوو‪ ،‬كە بۆ چێشت لێنـان جـودا كرابـۆوە‪،‬‬ ‫من و خوشكەكانم لەو بەشەی دا دادەنیشتین‪ .‬بەاڵم كاكم لە بەشەكەی دیكەدا كە گەورەتر بوو دادەنیشت‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬لە گەڵ تۆ چۆن دەجواڵوەو چۆن دەدواە‬

‫وەاڵم‪ :‬كاكم قەت ناوی نەدەبردین‪ ،‬بەڵكوو لە سەر هەر كاممـان ومـارەیەكی دانـابوو‪ ،‬یـانی ومـارەی یەك تـا سـێ‪.‬‬ ‫ئەمن ومارە سێ بووم‪ .‬قەتی‬

‫لە گەڵ ئێمە نانی نەدەخوارد‪ .‬لە سەر مەجـۆعمە‪ .‬واتە كەشـەفی گەورە‪ ،‬نانمـان لە‬

‫بەر دەستی دادەنا‪ .‬ئەگەر كاری خۆی نەبا قەت نەیدەدوانیدین‪ .‬ئێمە دەبوو بە سرتە لە گەڵ یەك قسە بكەین تـا‬ ‫قەلس نەبێ‪ .‬ئەگەر قەند یا چامان تەواو دەبوو‪ ،‬كە نەیدەوێرا پێی بڵێ‪ .‬پشكمان دەهاویشت‪ ،‬وەبەر هەر كە‬

‫‪9‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫كەوتبا‪ ،‬دەبوو یووبا بە تر و لەرزەوە گوتبای قەند نەماوە‪ .‬كاكم بەستەزمانە‪ ،‬بۆ خۆشـی هەر نـازی شـێوا بـوو‪.‬‬ ‫ئەوی‬

‫هەر منداڵ بوو‪ .‬رەنگە لەوەی دەترسا كە نەتوانێ ئەركی بەرێوە بردنی ماڵ بە جێ بهێنێ‪.‬‬

‫پرسیار‪ :‬ئەڵیەت ئەویش رۆحی بریندار بوو‪ .‬بەو تەمەنەوە تێر كردنی زگی چوار برسی ھەروا سووك و سانا نیە‪ ،‬وایەە‬

‫وەاڵم‪ :‬بەڵــێ‪ ،‬وایە‪ .‬ئەو ئاكــارانەی‪ ...‬هەمــووی هەر بە هــۆی ڕۆحــی برینــداری بــووە‪ .‬مــن دەنــدەزانی بــاب چــیە‪،‬‬ ‫چونكــوو نەمــدی بــوو‪ .‬تــامی نــازی بــابم نەچێشــت بــوو كە لە دەســتی دەم داغــی بە دڵــمەوە بنووســێ‪ .‬هەر دەم انــی‬ ‫منــداڵی جیرانــان بابیــان هەیە و ئەمــن نــیمە‪ .‬بەاڵم كــاكم لێــی قەومــابوو‪ ،‬كــاكم نــازداری بــابم بــوو‪ ،‬ئەو تــامی‬ ‫مێهرەبانیی دایك و بابی دەزانی‪ ،‬نە مـن ‪ .‬جـا لە پاشـان باشـتر بـۆم روون بـۆوە كە برینـی دڵـی ئەو بەسـتەزمانە‬ ‫چەندە لە من بە ئێ‬

‫تر بووە‪ .‬تازە دەزانم چـی كێشـاوە‪ .‬ئەمـن تـا نەبـووم بە بـاب‪ ،‬تـا پێوەنـدی نێـوان دایـك و‬

‫منداڵم نەدیت‪ ،‬نەم انی بە منـداڵی چەنـدە هەناسـە سـارد و هەوار بـووم‪ .‬نەم انـی بـوو كە ڕادەی خەمـی كـاكم یـا‬ ‫خوشكی گەورەترم چەندە لە دەردی من گەورە تر بووە ‪ .‬دە راستی دا ئەوە ئەوان بوون كە نازیـان شـێوا بـوو‪ ،‬نەك‬ ‫من‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬بەڵێ‪ ،‬وایە‪ .‬دەردی ئەو كەسەی كە لە ھەوەڵەوە شتێكی نیە‪ ،‬لە گەڵ ئەو كەسدەی كە لە پێشددا ھەییدووە و خدووی‬ ‫پێگرتووە و پاشن لە دەستی داوە‪ ،‬جیداوازی یەكجدار زۆرە‪ .‬ئەو تەنیدا خەمدی ئەوە دەخدوا كە ئەو شدرەی ندیە‪ ،‬بەاڵم ئەوی‬ ‫دیكە خەمی لە ناو چوونی ھەیە‪ .‬كەوا بوو خەمی كاكت گەورەتر بووەو نەمانی دایدك و بدا‬

‫چد ەی لە جەرگدی ھێنداوە‪.‬‬

‫پێم خۆشە باسی رووداوی ئەو سااڵنە بكەی‪ .‬خاڵێكم وەبەرچاو ھات‪.‬‬

‫وەاڵم‪ :‬چیە؟ چ خاڵێكت دیوەتەوە؟‬ ‫پرسیار‪ :‬خۆ بدڕیار نەبوو جێگەكەمان بگۆرینەوە و ئەتۆ پرسیار بكەی و من وەاڵم بدەمەوە‪ .‬باشە قەیدێ ناكدا‪ ،‬پێدت دەڵدێم‪.‬‬ ‫بەاڵم لە پێشدا ئەو پریارەت بە وردی وەاڵم بددەوە‪ .‬دەمەوێ بد انم لە تەمەندی سدەرەتای مندداڵی دا چدۆن ھەسدتت بەوەی‬ ‫دەكرد كە تامەزرۆی الواندنەوەی دایكانەی ە ئەوە ھەر قسەكەی خۆت بوو كە بۆم بوو بە پرسیار و دەمەوێ ب انم دەكرێ‬ ‫بە وشە ئەو ھەستە دەربیدڕی ە یا لەو بابەتانەیە كە ناخرێتە ناو چوارچێوەی وشەكان و‪ ،‬ناگوترێە‬

‫وەاڵم‪ :‬رەنگە تا ئێستا ئەم بیرەوەری یەم بۆ جارێكی‬

‫وەبیر نەهات بێیەوە‪ ،‬چونكوو تا ئێستا كە ئەو‬

‫‪10‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫پرسیارەی لێ نەكردووم‪ .‬هێشتا دایكم مابوو‪ ،‬لە بیرمە رۆوێ لە حەوشەی مالی خۆمان دانیشـت بـووم‪ ،‬نـازانم خەو‬ ‫گرت بوومی یان خەم دەورەی دابووم‪ .‬سەرم لە سەر بەردی پێپلیكانەكانێ دانابوو‪ .‬منداڵەكان پرسیاریان كرد‪ :‬ئەوە‬ ‫چیە‪ ،‬نەخۆشی ؟ گوتم‪ :‬ئەرێ نەخۆشم‪ .‬لەو ساتەدا پێم خۆش بوو دایكم بێ و لە باوەشـم كـا و بمبـاتەوە ووورێ‪.‬‬ ‫هەرچەند دەم انـی لە جێگـادا كەوتـووە و نـاتوانێ هەسـتێ بەاڵم بەراسـتی تینـووی ئـامێ ی بـووم‪ .‬هەر بـۆیە گـوتم‬ ‫بەڵێ نەخۆشم كە منداڵەكان ئەو خەبەرەی بۆ بەرن‪ .‬بەاڵم سوودی نەبوو‪ .‬باجە كیشوەری ونە جیران كە هـات بـوو‬ ‫ســەری دایكــم بــدا‪ ،‬هــات لە باوەشــی گــرتم و مــاچی كــردم و بــردمییە ووور‪ ،‬جــا ئەو توونیەتیەشــم هەر نەشــكا و‬ ‫ئارەزووی ئەوەم هەر دە دڵ دا ما‪.‬‬ ‫پرسیار‪:‬زۆر باشە ئەو خاڵەی باسم كرد‪ ،‬شێعری كۆاڵن بوو‪ .‬لە نێو قسەكانت دا ھەڵم ھێنجا‪ .‬لە بیدرتە باسدی جیداوازی نێدوان‬ ‫خەمی خۆت و كاكت كە گێڕاوە‪ ،‬فەرمووت‪ :‬بابم نەدیوە تا برینی كۆچی دوایی ئەو لە سەر دڵدم بیێدتە گدرێ‪ ،‬جدا ھەر ئەو‬ ‫قسەت وەبیر شێعری كۆاڵنی ھێناومەوە‪ ،‬بە تاییەت دە واڵمی ئاخرین پرسدیاردا ئەوەم زیداتر بدۆ روون بدووە كە ئەو كدوتە‬ ‫بچكۆڵەی لە شێعری كۆاڵن دا باسی دەكەی‪ ،‬ھەر خۆتانن‪ .‬وایەە‬ ‫ئەدی بۆ مات بوویە بیوورە ئەگەر ناتەحەتم كردی‪.‬‬

‫وەاڵم‪ :‬تكا دەكەم‪ .‬ئێوە ببوورن‪ .‬بەڵێ‪ ،‬وایە شێعری كۆاڵن قسەی دڵـی خـۆمە بەاڵم ئەو پەیوەنـدی یەم تـا ئەمـڕۆ‬ ‫نەدۆزی بۆوە‪ .‬ئەرێ نەچینە سەر باسی شێعر؟‬ ‫پرسیار‪ :‬ئەگەر لە بیرت بێ‪ ،‬منداڵێ بووی سێ ‪ -‬چوار ساڵە‪ .‬ئەمدن ھەرچدی حەود دەدەم بەرەو دوندای مندداڵی بتگێدڕمەوە‬ ‫بەاڵم دیسان دەبێوە شاعیر و دەچیتەوە سەر باسی ھونەری و زانستی‪ .‬مەگەر باسدی ئەوەت نەكدرد كە دەگەڵ خوشدكەكانت‬ ‫لەو دیوی پەردەی ژوورەكەتان دانیشت بوویە مەگەر نێویدان نەندابووی ژمدارە سدێە دەی دوایە چیتدان بە سدەر ھداتەوەە‬ ‫خەرجی ماڵ لە ئەستۆی كێ بووە ھەرچی لە بیرت ماوە بۆمان بگێدڕەوە‪.‬‬

‫وەاڵم‪ :‬كەم وا هەبوو برسیەتی بكێشین‪ ،‬بەاڵم بێ ناز بووین و هەمیشە رەنگ زەرد و ڕەنـگ پەڕیـو‪ .‬جگـری دایـك‪،‬‬ ‫خوشكی یازدە سااڵنە و جێگری باب‪ ،‬كاكی شازدە ساڵە بوو‪ .‬ماڵەكەمان دوو نهۆم و زۆر گەورە بوو‪ .‬شـەش دیومـان‬ ‫كرێ گرتەی تێدا بوو و بە پارەی كرێی ئەوانە دەویاین‪ .‬خ مەكانمـان بە دەگـمەن یارمەتیـان دەدایـن‪ .‬ئەو داهـاتە‬ ‫كەمەش بەشی ئەوەی نەدەكرد كە خوشكەكانم دەر بخوێنن‪ .‬هەر من و كاكم دەرمان دەخوێند ‪ .‬ئێستاش دیمەنی‬

‫‪11‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫حەوشەی ماڵەكەمانم لە بەرچاوە كە حەوزی تێدابوو‪ .‬دارە‪...‬‬ ‫‪...‬ســێو و گــوڵ بــاخی بــۆن خــۆش‪ ،‬حەوشــەكەمانی زارانــدبۆوە و ماڵمــان لە گەرەكــی ئاغــا زەمــان بــوو‪ ،‬بە شــێوەی‬ ‫مێعماریی كۆن ساز كرابوو‪ .‬هەیوان و وێرخانی گەورەی هەبوو‪ .‬دیوی ئـێمە زۆر گەورە بـوو‪ ،‬دەورانـدەوری هەر اقەی‬ ‫ســەرچەماوەی لە گــێ بـــڕدراو بـوون و پەنجەرەكانیشــی بە شــێوەی عرووســی (ئورووســی) ســاز كرابــوون‪ .‬ســەرەوەیان‬ ‫كەوانی و پـڕ بوون لە نەخ‬

‫و نیگاری لە دار ساز كراو‪ .‬شووشەی ورد وردی رەنگاورەنگی تێ گیرابوو‪ .‬بەیانان بە‬

‫جریوە جریوی چـۆلەكەی سـەر دارەكـان وەخەبەر دەهـاتین‪ .‬خـۆر كە لە پەنجەرەكـانی دەدا‪ ،‬ئەو هەمـوو نەخشـە بە‬ ‫رەنگـی شووشــەكانی خۆیـانەوە‪ ،‬دەكەوتــنە ســەر گێچـی دیوارەكــان و لە گەڵ خۆرەتــاو‪ ،‬بە دەوری ووورەكەدا دەگەڕان‬ ‫یــان دەهــاتنە خــوار و لە گەڵ نەخـ‬

‫و گــوڵی فەڕشــەكان تــێكەڵ دەبــوون‪ .‬لە بەرچــاوی خەیــااڵویی منــدااڵنەم دا‪،‬‬

‫وێنەی ئاسـكە كێـوی و كۆترەكـانی نەخشـی فەڕشـەكان‪ ،‬لە بەر تیشـكی خۆرەتـاوەكەدا وەڕێ دەكەوتـن‪ .‬نـاو بە نـاو‬ ‫ڕەنگــی ســپی كۆترەكــان دەگــۆڕدران و هەر تــاوێ رەنگــی شووشــەیەكیان دەكەوتە ســەر‪ .‬بەاڵم ئەو هەمــوو رەنــگ و‬ ‫نەخشە‪ ،‬هیچیان جوان نەبوون‪ .‬هیچیان رەنگی بەزەیی و مێهرەبانیی دایـك و بابیـان پێـوە نەبـوو‪ .‬ماڵەكەمـان زۆر‬ ‫سارد بوو‪ .‬سێ‪/‬چوار ساڵ پاش ئەوەی كە كاكم بوو بە گەورەی ماڵ‪ ،‬ئەو خانووەی فرۆشت‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬باسی بەتێوەچوونمان دەكرد‪ .‬ھاوینان كە لە خوێندن دەبوونەوە‪ ،‬دەگەڵ كاكت كارت نەدەكردە‬

‫وەاڵم‪ :‬چەند هاوین‪ ،‬كاكم لە كەبابخانە كاری دەكرد یانی بڵیتی سینەمای دەفرۆشت‪ .‬خوشكەكانم كاڵویان دەچنی و‬ ‫ئەمنــی‬

‫بە شــەقام و قاوەخانەكــان دا دەســووڕامەوەو دەمفرۆشــتن‪ .‬دوایە كچەكــان فێــری تەون بــوون و فەرشــیان‬

‫دەچنی‪ .‬منی‬

‫هاوینان دەچوومە دوكانی یەكێك لە خ مەكان كارم دەكرد‪ .‬ساڵێكی‬

‫چوومە كوورەخانە‪ .‬زۆر ناخۆش‬

‫بوو‪ .‬بەاڵم بە قەدەر كـاری بەردەوامـی خوشـكەكانم گـران نەبـوو‪ ،‬چـون سـەرەڕای حەول دان بـۆ داهـاتی ویـان‪ ،‬بەو‬ ‫جەستە الواز و دەستە بچكۆاڵنەوە‪ ،‬ئەركی گرانی كاری ماڵیشیان لە ئەستۆ بوو‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬بەڵێ‪ ،‬دەزانم! پێم وایە ئەم ئازارە لە شێعرێك دا رەنگی داوەتەوە‪ .‬دیسان مات بووی‪ ،‬وەبیر چی كەوتوویەتەوەە‬

‫وەاڵم‪ :‬هەر من و كاكم دەرسمان دەخوێند‪ .‬لە قوتابخانە‪ ،‬وێنەی منیان دەویست بۆ سەر كارنمانە‪ .‬رۆوێ كاكم‬

‫‪12‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫وێنەی منداڵیی خۆی دامێ بۆیان بەرم‪ .‬بانگیان كردمە دیوی مامۆستایان‪ .‬مودیر بـڕێك تووڕە بوو‪ .‬چاویـان لە خـۆم‬ ‫و وێنەكە دەكرد و دەیانگوت ئەمە بۆ خۆت نیت و وێنەی كاكتە‪ .‬ئەمنی‬ ‫دەمگوت هی خۆمە و لە شەرمان سەرم دادەخست‪ .‬ئەوانی‬

‫لە ترسی كاكم نەمدەوێرا بڵێم وایە‪ ،‬هەر‬

‫وێـڕای مـن چاویـان لە كەوشـە گەورە و فـ‬

‫و فۆڵەكـانم‬

‫دەكرد كە چەنـدە لە القـم گەورەتـر و هەر لینگێكـی دوو لینـگ گـۆرەویم تێـی ئـاخنی بـوو تـا نەپـووچێتەوە‪ .‬پـاش‬ ‫ماوەیەك‪ ،‬مودیر گوتی‪ :‬باشە بـڕۆ بیبەوە‪ ،‬حاشا لە وێنەش‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬ئەو سەردەمەی كە قوتابی بووی چ ئاواتێكت دە دڵ دا ھەبووە‬

‫وەاڵم‪ :‬ئاواتی ئەو دەم؟‬ ‫پرسیار‪ :‬بەڵێ‪ .‬چ ئاواتێكت لە دڵ دا بووە وەك منداڵەكانی ئەو سەردەمە ئارەزووی چ شدتێكت ھەبدووە ئە سدااڵنە دڵدت شدی‬ ‫دەویستە تۆپە دووچەرخەە بەرگی تازەە‬

‫وەاڵم‪ :‬بە منداڵی قەتم بەرگی تازە نەبووە‪ .‬هەمیشە جل و بەرگی كاكم دەدرا بە خەیات تـا بـۆم چكـۆڵە كەنەوە‪.‬‬ ‫ئەوی‬

‫بە پیاوەتی خۆی هەڵی دەوەشـاندەوەو پـارچە رەنـگ بەزیـوەكەی ئـاوەووو دەكـردەوەو دەیـدرۆوە‪ .‬جـا لە بەر‬

‫ئەوەی بە ئاوەووویی دوورابۆوە‪ ،‬رەنگی لیباسم قەت وە هی كە نەدەچوو‪ .‬جا منداڵی وشیاری‬

‫سـەرنجیان دەدایە‬

‫و دەیانگوت‪ :‬دیارە خەیاتەكە ناشی یە و چەپ و راستی پارچە نازانێ!‬ ‫پرسیار‪ :‬كەوا بوو وەكوو زۆربەی مندااڵن كە خەون بە تدۆپ و دووچەرخەوە دەبیدنن‪ ،‬بەاڵم ئێدوە ھەر خەونتدان بە لییاسدی‬ ‫تازەوە دەدیتە‬

‫وەاڵم‪ :‬نەوەاڵ‪ ،‬زۆرتر خەونم بە دایمەوە دەبینی‪ .‬ئارەزووشم هەر ئەوە بوو كە دایكم بگەڕێتەوە‪ .‬ئاخر زۆر هەناسە‬ ‫سارد بووم و هەستم بە تەنیایی یەكی قوڵ دەكرد‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬دەتوانین بڵێین كە شێعری النەی بایە قوت رەنگدانەوەی ئازارەكانی دەروونتەە‬

‫‪13‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫وەاڵم‪ :‬راست وایە‪ .‬ئەوە دووهەمین شێعرمە‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬ئەدی بۆ لەوێدا كچێك‪....‬نەقشی سەرەكی دەگێدڕێە‬

‫وەاڵم‪ :‬ئەو رۆوانەی هەوەڵ كە زۆر بێ ئارام بووم و دەگریام‪ ،‬دەیانگوت‪ :‬عەیبە‪ ،‬تۆ كـوری‪ .‬تـۆ پیـاوی‪ ،‬چـۆن كـور‬ ‫بۆ دایكی دەگری؟‬ ‫پرسیار‪ :‬جا رەنگە تۆت بدڕوات بەوە ھێنابێ كە عەییە‪ ،‬كوت بۆ دایكی پەرۆت بێە! ھەر بدۆیە بە زمدانی كچدێكەوە ھەسدتی‬ ‫خۆت دەربدڕیوەە‬

‫وەاڵم‪ :‬نا‪ ،‬لە بەر ئەوەی خوشكەكانم لە من هەوارتر بوون‪ .‬رۆوێ خوشكی نێـوەنجیم پرسـی‪ :‬ئەرێ شـەریف! كـاتێ‬ ‫دەنگی دەركە دێ ئەتۆ ڕاناچەنی؟ چاوەڕێ نیت ئەگەر دەركی حەوشە دەركێتەوە‪ ،‬دایكمان بێتەوە؟ كوڵ گرتمی‪ ،‬دڵم‬ ‫پـڕ بوو‪ ،‬نەمتوانی جوابی بدەمەوە‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬باسدی ئ ەوەت كدرد كە ھەر لە مندداڵییەوە تدا گەورە بدووی‪ ،‬لە مداڵێ دا ئی ندی قسدە كردندی ئاسداییت نەبدووە‪ .‬بدا‬ ‫بگەتێینەوە بۆ سەردەمی دەر‬

‫خوێنددن‪ .‬لە قوتابخدانە چدۆن بدوویە نێواندت دەگەڵ مامۆسدتاكانت چدۆن بدوو‪ ،‬دەگەڵیدان‬

‫دەدوای و قسەت دەكردە‬

‫وەاڵم‪ :‬قسە چی‪ ،‬هەر قسەم پـێ نەدەكـرا‪ .‬قەتـی‬

‫بانگیـان نەدەكـردم بـۆ دەر‬

‫لێپرسـینەوە‪ .‬قوتـابییەكی خـراپ‬

‫نەبووم‪ .‬بەاڵم زمـانم تێـك دەهـااڵ و ئەونـۆم دەلەرزی‪ .‬هەر بـۆیە ئەگەر مامۆسـتایەك بـۆ جـاری یەكەم و بـۆ دەر‬ ‫پرسینەوە بانگی كردبام‪ ،‬كە ئاوای دەدیتم‪ ،‬خێرا دەیگوت‪ :‬بـڕۆ دانیشە! دەتگـوت گـوێی لە دڵەكـوتەم بـووە‪ ،‬ئیـدی‬ ‫بانگی نەدەكردمەوە‪ .‬ساڵەكانی كۆتایی قوتابخانە بوو كە لە الیەن رادیۆ سنەوە‪ ،‬كێ بەر كێیەكـی چیـرۆك نووسـی‬ ‫بەرێوەچوو‪ ،‬لەو كێ بەر كێیەدا سەركەوتم و وەك خەاڵت‪ ،‬دوو سكەی زێـڕم وەرگرت‪ .‬بەرپرسی بەرمـانە ویسـتی بە‬ ‫هــۆی ئەو ســەركەوتنەوە‪ ،‬وت و وێــژم لە گەڵ بكــا و قســەكانم تۆمــار بكــات‪ ،‬بەاڵم وەهــا وە الڵەپەتە كەوتــم‪،‬‬ ‫تەنانەت نەمتوانی خۆشم بناسـێنم‪ .‬ئاغـای مـوزەففەر كەوسـەری سـەرێكی ڕاوەشـاند‪ .‬بەاڵم دە كۆتـایی دا‪ ،‬هێنـد دە‬ ‫خۆم نووسام‪ ،‬تا توانیم نێوی خۆم و قوتابخانەكەم بدركێنم‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫پرسیار‪ :‬كامە مامۆستای قوتابخانەی تۆ باشتر بوو و توانی شوێن لە سەر ئێوە دابنێە‬

‫وەاڵم‪ :‬ئەڵـبەت هەموویـان هەر بـاش بـوون‪ ،‬بەاڵم مامۆسـتاكانی ســااڵنی كۆتـایی قوتابخـانەم زۆریـان هـان دام بــۆ‬ ‫نووسین‪ .‬رێنوێنی ئەوەیان دەكردم كە چ كتێبێك بخوێنمەوە‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬سەر و بنی واڵمی پرسیارەكەت بە دوو رسدتەی كدورت وێدك ھێنداوە‪ .‬دەی جدا ئەگەر بیرەوەرییەكدی دەیدكەت لە‬ ‫قوتابخانە ھەیە‪ ،‬بۆمانی بگێدڕەوە‪.‬‬

‫وەاڵم‪ :‬مامۆستای پۆلی یەكەمی سەرەتاییمان خانمێك بـوو‪ .‬بەاڵم مامۆسـتاكانی دیكەمـان هەمـووی هەر پیـاو بـوون‪.‬‬ ‫سەرەتای ساڵ كە مامۆستاكان دەگـۆڕدران و پرسـیاریان لە منـداڵەكان دەكـرد و لە ئـی‬

‫و كـاری بـاب و بنەمـاڵەی‬

‫قوتابییەكانیان دەكۆڵییەوە‪ ،‬كە دەگەیشتە من‪ ،‬ئیدی هی قسەم پێ نەدەكرا و منداڵەكانی هاوپۆلم لە جیاتی من‬ ‫واڵمی مامۆستایان دەداوە و دەیانگوت‪ :‬مامۆستا؛ شەریف دایك و بابی نیە‪ ،‬ئەمنی‬

‫هەموو جارێ پاش ئەو قسەیە‬

‫موچـڕكم بە لەش دا دەهات و دڵم دەگوشرا‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬نازانم تا ئەمڕۆ زانست تا چ رادەیەك لە پێوەندی نێوان و مێشك و دڵی كۆڵیدوەتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەو پەیوەنددییە ھەر لە‬ ‫ھەوەڵەوە ھەست پێكراوە‪ .‬لە خۆتا نەیانگوتووە‪ :‬دڵی تەنگە‪ ،‬دڵی دەگیرێت‪ ،‬ھەر وەكوو دەڵێن ھێالنەی ھەستی ئینسان لە‬ ‫دڵی ئەو دا چدێ كدراوەو لە فولكردۆر و ئەدەبیدات دا‪ ،‬زۆرتدر نێدوی دڵ دێدنن تدا مێشدك و بیدر‪ .‬دەی جدا باسدی بیدرەوەری‬ ‫مامۆستاكانت دەكرد‪.‬‬

‫وەاڵم‪ :‬بیرەوەرییەكی ئەوتۆم نیە‪ .‬ئەگەرچی مامۆستاتانی ساڵەكانی كۆتایی قوتابخانە زۆریـان ڕێنـوێنی دەكـردم و‬ ‫بۆ نووسین هانیان دەدام بەاڵم مامۆسـتای پـۆلی پێنجەمـی سـەرەتایی یەكەم كە بـوو كە بـۆ نووسـین هـانی دام و‬ ‫توانای خۆمی پێ ناساندم‪ .‬جارێ وەرزی بەهاری دابووینێ تا بیكەینە بـابەتی نووسـینی ئینشـا‪ ،‬لە پـاش نووسـین‬ ‫كە نۆرەی من هات تا بیخوێنمەوە‪ ،‬هەموو منداڵەكانی بێدەنگ كرد و سرنجی وانی بۆ گوێ دێری ئینشای راكێشـا و‬ ‫دوو جاریشی پێ خوێندمەوە‪.‬‬ ‫پێم وابێ‪ ،‬جیاوازی بووسراوەی من لە گەڵ قوتابییەكانی دیكە تەنیا هەر ئەوە بوو‪ ،‬كە گوتبووم هەموو وەرزێ‬

‫‪15‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫هەر جوانە و زستانی‬

‫ئاوایە و پایی ی‬

‫ئاوا‪ .‬ئەو مامۆستایە بە ڕەحمەت بـێ‪ ،‬زۆری رێنـوێنی دەكـردم كە پاشـان‬

‫هەر ئەو ئامۆوگاریانەی وی بۆ هەموو ساڵەكانی خوێند بە كارم هات‪ .‬بەراستی هەر لە دڵەوە خۆشم دەویست‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬چۆن دەزانی كۆچی دوایی كردووەە مەگەر پات كۆتایی ھێنان بە خوێند ھەر پەیوەندیت دەگەڵ نەپساندبۆوە‪ ،‬كە‬ ‫دەفەرمووی بە تەحمەت بێە‬

‫وەاڵم‪ :‬بەڵێ دەزانم كە فەوتی كردووە و بە داخەوە ئەو ساڵەی نەگەیاندە ئاخر‪ .‬لە نیوەی سـاڵ سـا فەوتـی كـرد‪.‬‬ ‫باشم لە بیرە‪ ،‬رۆوێ كاكم هاتەوە ماڵم زستان بوو‪ ،‬ئەمن نەخۆش بووم و لە بن كوردی گەرم دا نوستبووم‪ .‬بـانگی‬ ‫كردم و گوتی‪ :‬هەستە‪ ،‬هەستە‪ ،‬مامۆستاكەت كووراوە! پێم وابوو گاڵتە دەكا و هەر دەیەوێ بەو قسە جێگا و بانی‬ ‫نەخۆشــی بە جــێ بهــێڵم‪ .‬بەاڵم دڵــم ئــۆقرەی نەگــرت و پــاش مــاوەیەك وەڕێ كەوتــم و چــوومە مــاڵی ئەوان كە لە‬ ‫ئــاخری شــەقامی ســیروو بــوو و لە مــاڵی ئــێمە زۆر دوور نەبــوو‪ ،‬كە گەیشــتمە ئەو گەڕەكە‪ ،‬لە دوورەوە دیــتم كە‬ ‫ئەوە جەماوەرێكی زۆر كوچەكەیان گرتبوو‪ .‬منـداڵەكانی هاوقوتـابی خـۆمم دیـت كە هەموویـان بە سـۆراوی فرمێسـك‬ ‫چاویان سوور هەڵگەڕاوە‪ ،‬ئیدی خاترجەمیان كردم كە هەواڵەكە راستە‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬لە سەر چی كوژرابووە‬

‫وەاڵم‪ :‬پاشان كە پرسیم‪ ،‬گوتیان‪ :‬راسی پێ خۆش بووە و زۆر جاران دەچوو بۆ راوێ‪ ،‬ئەو رۆوەی لە ماڵێ خەریكی‬ ‫خاوێن كردنەوەی تفەنگەكەی بووە كە لە نەكاو فیشەكێ لە دەستی دەرچووە و وەخۆی كەوتـووە‪ .‬بەاڵم پاشـان ئەوە‬ ‫بوو بە دەنگۆ و ئەو قسە كەوتە سەر زاری منـداڵەكان كە نەخێـر ئەو ڕووداوە وا نـیە‪ ،‬بەڵـكە كوشـتوویانە‪ .‬دیـارە‬ ‫ئەوانی‬

‫ئەو قسەیان هەر لە گەورەكان بیست بوو كە ئەوەیان دەگوت كە گۆیا لە بەر هێندێ بیر و ڕای تـایبەتی‬

‫خۆی‪ ،‬زۆردارانی سەردەمی پاشایەتی هێرشیان كردۆتە سەرماڵێ و كوشتوویانە‪ .‬جا ئێستاش نازانم لەو دوو قسەیە‬ ‫كێهەیان راست بوو‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬جا ئەوە ھەر جەنابت ئەو مامۆستایەت ئاوا خۆت دەویست یا ھەموو منداڵەكانە‬

‫وەاڵم‪ :‬هەموومان هەر خۆشمان دەویست‪ .‬موبسیر كە بـڕێك لە ئێمە گەورەتر بوو هەر رۆوێك باش كوورانی مامۆستا‬

‫‪16‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫پارچەی رەش و چەپكێك گوڵی سووری هێنا قوتابخانە و می و كورسیی مامۆستاكەمانی پێ رازانـدەوە‪ .‬ئەو زۆرتـر‬ ‫لە منداڵەكانی دیكە‪ ،‬زۆر زیـاتر بە پەرۆش بـوو ق تـا قەدەرێ هەمـوو رۆوێ چینێكـی بـۆ دەگریـا‪ .‬رەنـگە بە پێـی‬ ‫تەمەنی ئاگاداریی زیاتری لە سەر چۆنییەتی ویانی مامۆستا و ئەو رووداوە هەبووبێ كە ئاوا بە كوڵ بۆی دەگریا و‬ ‫بۆی بە پەرۆش بوو‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬ئەو رووداوە دەگەرێتەوە بۆ چەند ساڵ لەوە پێشە ناوی ئەو مامۆستایە چ بووە‬

‫وەاڵم‪ :‬دەبێـتە سـی و ســێ سـاڵ لەمەربەر‪ ،‬یــانی زسـتانی ‪ ٢١١١‬و ناویشـی خــوا لێخۆشـبوو ئیــرەج وەزیـری بــوو‪ .‬ئەو‬ ‫موبسیرەی كەالسی‬

‫كە بۆم با كردی‪ ،‬ناوی جەالل زارعی بوو و مەدرەسەكەمان نـاوی حیـرەت سـەججادی بـوو كە‬

‫لە گەڕەكی ئاغەزەمانە و ئێستاكە ئەو قوتابخانەیە لەو شوێنە نەماوەو لە جێگایەكی ترە‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬باشە ئەو مامۆستایەتان بۆ وا خۆت دەویستە‬

‫وەاڵم‪ :‬لە بەر زۆر شــتان‪ .‬دڵســۆز بــوو‪ ،‬تــووڕە نەدەبــوو‪ ،‬ئاگــای لە قوتــابییە رەش و ڕووتەكــان بــوو‪ ،‬تەنــانەت‬ ‫كەرەســەی نووســینی بــۆ وەردەگــرتن‪ .‬زۆر جــوانی دەر دەكــوتەوە‪ .‬فێــری دەكــردین قــووڵ بیــر بكەیــنەوە و هەرچــی‬ ‫ئینسانە خۆشمان بوێ‪ .‬باسی ئەوەشم كرد كە بۆ دەرسی ئینشا زۆر یارمەتی داین‪ ،‬بە تایبەت بە منەوە زۆر ماندوو‬ ‫بوو‪...‬‬ ‫‪---------------------------------------------------------‬‬

‫بهشی دووھهم‬ ‫پرسیار‪ :‬ھیچ بیرهوهرییهکی تاییهتی و یا نووسراوهیهکی لهپات خۆی بهجێ نهھێشتە‬

‫وەاڵم‪ :‬ئــهو ڕۆوانــه‪ ،‬مــودیر و مامۆســتاکانی دیکــهش ئــهم پرســیارهیان لــێ دهکــردین و دهیــانکوت ئــهرێ هیچــی‬ ‫نهدهنووسی و پاشان دهنێو کوورهکهی باوێ و بیسووتێنێ؟ بهاڵم ئێمه هیچمان نهدیبوو‪.‬‬

‫‪17‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫پرسیار‪ :‬مهبهستم ئهوه بوو؛ لهسهر تهخته تهشدهکهی سدهر دیدواری کدهال ‪ ،‬ده خدهتی بدهجێ ندهمابووە یدانی ئدهو فێدری‬ ‫نهکردن (ئا ‪ -‬وێنهی ئازادی)ە‬

‫وەاڵم‪ :‬ئای له شۆڕهالوی ئهم دهوره! خۆ تهواوی تهنراوی ویانمت ڕیشاڵ ڕیشاڵ کردهوه پیاو‪ ...‬جهنابت له خاڵ و‬ ‫بهڵگه دهگهڕێی یان تانوپۆی شیعرهکانم دهردهکێشی؟ باشه‪ ،‬قهیدی نیه! کاری ڕۆونامهگهری هـهر وایـه! ئێسـتا تـۆ‬ ‫(سواره)ی و ئهمنی‬

‫پیاده! ئهرێ‪ ،‬باسی شیعر نهکهین؟!‬

‫پرسیار‪ :‬ھهرچی ئاماژهت به میهرهبانی کرد‪ ،‬بهالی منهوه کورت بوو‪ .‬پێم خۆشده بدهوهردی و بدهرباڵوتر باسدی الیهندهکانی‬ ‫دیکهی خۆشهویستی بکهی‪.‬‬

‫وەاڵم‪ :‬مرۆڤ‪ ،‬له سهرهتای ویانی منداڵیدا‪ ،‬دهگـهڵ ههناسـه و بژیـوی ویـان‪ ،‬بـۆ بـهردهوامی ویـانی ئاسـایی خـۆی‪،‬‬ ‫پێویسـتی ئێجگــار زۆری بــه میهرهبــانی و خۆشویســتن لهالیــهن دایـک و بابــهوه ههیــه‪ .‬بێبهشــی لــهم پێداویســتییه‬ ‫گرینگ و ئاسایییه‪ ،‬دهبێته هۆی برینداربوونی ڕۆح و مـرۆڤ تووشـی دهردێکـی لهبڕاننـههاتووی بێهـهتوان دهکـا و‬ ‫ئهم توونیهتییه بێبڕانهوه‪ ،‬دهبێ به هـۆی ئـهوهی کـه ئـهو مرۆڤـه‪ ،‬ههسـت بـهوهی بکـا کـه ههمیشـه سـهرگهردان و‬ ‫چــاوهڕوان و بێئارامــه‪ ،‬بــه شــوێن خۆشهویســتیدا و بــه کوێرهڕێگاکــانی تــاریکیدا ڕێدهبرێــت و دهیــهوێ بــه هــهر‬ ‫شێوهیهک‪ ،‬تاسه و توونیهتیی بشکێ‪ .‬جا له درێژهی ئهو ڕێگایانهدا‪ ،‬جارناجار تووشی ئامانـاجێ دێ‪ ،‬جارجـاری‬ ‫ههر ههواری خاڵییه و هیچی تر‪...‬‬ ‫پرسیار‪ :‬یانی چی ھێندێ جار تووشێ ئامانجێ دهبێ و ھێندێ جار نابێە‬

‫وەاڵم‪ :‬مهبهستم ئهوهیه که ئهو ڕۆحه برینداره‪ ،‬ههمیشه باوهشی ئاوهاڵیه و چـاوهنواڕی ئـامێ ی گـهرمی میهرهبـانی‬ ‫ڕاستهقینه و خۆشهویستی دایکانهیه‪ ،‬تا ئهوهی که سهری له سهر شانی دانێ و ئارام بگرێ‪ .‬زۆرجار‪...‬‬ ‫‪...‬تووشی دهبێ؛ بهاڵم دوایه دهزانێ که درۆیه‪ ،‬فریو دراوه؛ ئهو میهرهبانییه‪ ،‬ههر ڕواڵـهت بـووه‪ .‬لـه پهناشـهوه‪،‬‬ ‫زۆرجاری‬

‫تووشی دهبێ و ئۆگری دهبێ‪ .‬جا کورتهی مهبهست ئهوهیه‪ ،‬که له هی کات و وهرزێکـی تهمـهنیدا‪ ،‬تـازی‬

‫ئیدی ئهو توونیایهتییه ناشکێ و ئهو تاسهیه ههر بهردهوامه‪...‬‬

‫‪18‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫پرسیار‪ :‬بهڵێ! تێگهیشتم‪ .‬مهبهستت ئهوهیه؛ ئهگهر کهسێ بده مندداڵی لده شدیرهی شدیرینی خۆشهویسدتی دایدو و بدا‬

‫تێدر‬

‫نهکرێ‪ ،‬ئیدی بێسهمهره! تازه‪ ،‬دهروونی تهژی خۆشهویستی و دلۆڤانی نابێە!‬

‫وەاڵم‪ :‬بهڵێ‪ ،‬وایه! تازه ئهو کهلێنه پڕ نابێتهوه‪ .‬ئهو گرێیه دهبێ به گرێپووچکه و قهتی‬

‫ناکرێتهوه‪...‬‬

‫پرسیار‪ :‬ئهگهر ئهو باسه پهیوهند بدهینهوه به جهنابت‪ ،‬ئهو بابهته چۆن لێودهدهیهوهە‬

‫وەاڵم‪ :‬بــهو توونیــهتی بــهردهوامــه‪ ،‬جــارێ تووشــی ئــاڵوگۆڕێکی ڕۆحــی بــووم‪ .‬تهمــهنم هــهوده ســاڵ دهبــوو؛ یــانێ‬ ‫ڕووداوێ‪ ،‬وهکوو سێاڵوێ‪ ،‬له ناکاو هات و بهرهو دهریای شیعری بردم‪ .‬ئهو ڕووداوه‪ ،‬دیمهنێکی خۆشهویستی بوو کـه‬ ‫تووشی بووم و ئیدی ههر ئهوه بوو به شیعر‪ .‬یانی پاشان‪ ،‬ههر ئـهو ڕووداوه‪ ،‬گهاڵڵـهی تـهواوی پاشمـاوهی ویـانی‬ ‫بۆ داڕشتم‪...‬‬ ‫پرسیار‪ :‬باتتر وایه‪ ،‬پتری شی بکهیهوه! چۆن له ناکاو ھات و گهاڵڵهی تهواوی ژیانی بۆ داتشتیە!‬

‫وەاڵم‪ :‬بهگشتی‪ ،‬مرۆڤ‪ ،‬چ کوڕ بێ و چ ک ‪ ،‬بۆخۆی بهتهنیایی مرۆڤێکی ناتهواوه! بهبێ ئاواڵهکهی‪ ،‬تـهواو نیـه و‬ ‫له مهودای تهمهنی ویانی تهنیاییدا‪ ،‬بهشوێن نیوهکهی دیکهیدا سهرگهردانه و لێی دهگهڕێ ئهوکاته که ئاواڵهکهی‬ ‫دیتراوه‪ ،‬له "کوت" دهردهچـێ و ههریـهک لـهوان دهبنـه مرۆڤێکـی تـهواو و لـهوه بـهدواوه‪ ،‬بهشـی دووهـهمی ویانیـان‬ ‫دهستپێدهکا‪...‬‬ ‫پرسیار‪ :‬وهاڵمهکهت بوو به باسێکی زانستی و داوێنی زۆر کهسان دهگرێتهوه! ئهو تووداوه کاتییه‪ ،‬بهسدهر زۆربدهی زۆری‬ ‫مرۆڤهکاندا دێ‪ .‬بهاڵم دهمهوێ ئهگهر بکرێ‪ ،‬جیاوازی بهشهکهی خۆت‪ ،‬یدانی خاڵده تاییهتییهکدهی‪ ،‬دهرکدهوێت و بکرێتده‬ ‫وهاڵمی پرسیارهکهم!‬

‫وەاڵم‪ :‬شتێکی ڕوونه؛ مرۆڤێ که ههوده سـاڵ چـاوهڕوانی میهرهبـانی بـێ و بۆخۆشـی نـهزانێ کـه بێبهشـی لـه نـاز و‬ ‫ئامێ ی گهرمی دایک و باب‪ ،‬لهکاتی خۆیدا‪ ،‬ڕۆحی ئاوهها بریندار کردووه و بهجارێ‪ ،‬کانیی میهرهبانیی بۆ بۆتـه‬ ‫تراویلکه‪ ،‬جا لهو حاڵهدا که سـهرچاوهی خۆشهویسـتی لـه چـاوی گراوێـکدا دهدۆزێتـهوه‪ ،‬ئـهو توونیایهتییـه‪ ،‬ئـهو‬ ‫پێداویستییه گرینگه‪ ،‬وای لێدهکا؛ تهواوی دونیاکهی ببێتـه ئـهو کهسـه‪ ...‬یـانی خۆشهویسـتی ئـهو گورچـووبڕتره‪،‬‬

‫‪19‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫گــهڕموگوڕتره‪ .‬چونکــوو ئــهو خۆشهویســتییه‪ ،‬تهنانــهت کــهلێنی چۆڵوهــۆڵی میهرهبــانی دایــک و بابیشــی بــۆ پــڕ‬ ‫کردۆتــهوه‪ .‬جــا کــهوابوو‪ ،‬ئــهو ئۆگرییــه تونــدوتیژتره‪ ،‬چونکــوو ئــهوهی کــه لــه منــداڵیدا ونــی کردبــوو‪ ،‬ئێســتا‬ ‫دۆزیویهتهوه‪ .‬ئهو ئهوینه‪ ،‬تهنیا ناگهڕێتهوه سهر تینی الوهتی! جا ئاشکرایه ئهو هێ ه‪ ،‬ڕۆحی مهندی ئهو مرۆڤه‪،‬‬ ‫چۆن دهههوێنێ! ڕهنگه به ڕواڵهت‪ ،‬ئهو پێوهندییه دوورادووره و ئـهو دونیـا شـیرینه‪ ،‬ئاکـارێکی الوانـه بـێ! بـهاڵم‬ ‫ئهگهر له نهکاو تێکبچێ‪ ،‬دهبێ ئهو بابهته چۆن لێکدهینـهوه؟ بڵێـین ئـهو کـوڕه بهتـهواوی تێـکدهڕووخێ و شـوێن‬ ‫لهسهر ڕۆح و گیانی دادهنێ؟ یـا دهیهـهوێنێ و دهیگـۆڕێ و دهیکـا بـه مرۆڤێکـی جیـاواز لـه هاوتهمهنـهکانی؛ واتـا‬ ‫دڵناسکتر‪ ،‬خهیااڵویتر و تینووتر به خۆشهویسـتی یـا هـهر نـاوێکی دیکـهی کـه ئێـوه پێتـان بـاشتره لـه سـهری‬ ‫دابنێن‪...‬‬ ‫پرسیار‪ :‬جا کورت و کرمانجی بفهرموون؛ دهیکا به شاعیر و ئهھا! بهاڵم بهتاستی‪ ،‬دابڕان و پسانی ئهو پێوهندییده‪ ،‬بدۆ ئدهو‬ ‫مرۆڤه‪ ،‬جهرگبڕه! دیاره که تووخانی کۆشکی عاتیفه و میهرهبانی‪ ،‬له تدافی الویدا‪ ،‬دهو ھهدومهرجدهدا کده ئێدوهی تدێدا‬ ‫ژیاون‪ ،‬زۆر دژوار بووه! کاتێ ئهو دونیا شێرینه که تدازه دهیھهویسدت چدۆر دهر بکدا و بدهری ھدهبێ‪ ،‬تێدودهقرمێ و بده‬ ‫وێنهی بۆرکانێ که ھهژده ساڵه خۆی دهخواتهوه‪ ،‬سهرھهڵدهدا و بهرھهمی ئهو بۆرکدان و گدۆتان و نائارامییده‪ ،‬دهبدێ بده‬ ‫شیعر‪ .‬دوایه چیە!‬

‫وەاڵم‪ :‬دوایهش به وێنهی چهخماخهی چرایهکی ئهفسانهیی ڕێگـای ویـانی بـۆ ڕوون کردمـهوه‪ .‬بـهاڵم ئهگـهرچی ئـهو‬ ‫هونــهره‪ ،‬هــهتا ئــهمڕۆ‪ ،‬هــهر بــهرهو هــهڵدێران و ســارای چهرمهســهریی بــردووم‪ ،‬هێشــتاش لهقــهدهر گیــانم‪ ،‬خۆشــم‬ ‫دهوێ!به وتهی خۆتان‪ ،‬ویانیشم کردووه به قوربانی چاوی جوانی شیعر‪...‬‬ ‫پرسیار‪ :‬جا باشه؛ یانی ھهر ئهو سهردهمه‪ ،‬کانیرهی شیعر له دهروونتا ھهڵقوڵیە یا پاشانە!‬

‫وەاڵم‪ :‬بهڵێ! ڕهنگه ههر ئهو ڕۆوانه‪ ،‬یانی لهباتی ئهو گراوه‪ ،‬یان به شـوێن ئـهودا‪ ،‬ئیـدی شـیعرم خـۆش ویسـت و‬ ‫بووم به ئۆگری شیعر‪ ،‬که ئیدی نهتوانێ بهیهکجاری لێم زی بێ! هـهر پـاش دوو ڕۆو لـه دوای ئـهو ڕووداوه تاڵـه‪،‬‬ ‫واتا ئهو لێکدابڕانه‪ ،‬که بهجارێ پهشۆکاندمی‪ ،‬شهوێ زۆرم ههست بهوهی دهکرد که دهبێ شـتێک بنووسـم و نیـازم‬ ‫بــه نووســینه‪ .‬یهکــهم جــار بــوو کــه ههســتێکی وام لــه خــۆمدا بــهدی دهکــرد‪ .‬جــا چ لــهباری ڕۆحییــهوه‪ ،‬چ لــهباری‬ ‫نووسینهوه‪ ...‬ئهو شـهوه‪ ،‬یهکـهم شـیعرم نووسـی‪ .‬یـانێ وشـهکان‪ ،‬دهسـته دهسـته وهکـوو هێرشـی دهسـتهی پهپوولـه‪،‬‬

‫‪20‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫بهدهم سهماکردنهوه‪ ،‬دههاتن و لهسهر دهفتهرهکهمدا‪ ،‬بـه ڕیـ دهنیشـتنهوه بـێوهی حـهولێ بـدهم‪ ،‬بـێوه ڕاوهسـتم و‬ ‫بیری لێبکهمهوه بۆخۆشم زۆرم پێ سهیر بوو که چۆن ئاوا به دوای یهکدا‪ ،‬ئهو خهیاڵ و ئاههنگ و سۆزه‪ ،‬دهبوون‬ ‫بــه وشــه و بهپێچهوانــهی نامهنووســین و وتــار و شــتی وا‪ ،‬بیــرم لــه هــی دێڕێکــی نــهدهکردهوه! بــهکورتی‪ ،‬وشــهکان‬ ‫دههاتن که بیاننووسمهوه‪...‬‬ ‫پرسیار‪ :‬ئهو شیعرهت باڵو کردهوهە یانی له مروانکهدا و یا‪ ...‬به چاپت گهیاندە!‬

‫وەاڵم‪ :‬پاش حهوتوویهک‪ ،‬یهکێ له دۆستان‪ ،‬ئهو شیؤرهی به نێـوی (ئاشـنا) بـۆ ڕادیـۆ سـنه نـاردو پێشوازیشـی لـێ‬ ‫کــرا‪ ،‬چــهن جــاری‬

‫خوێندرایــهوه‪ .‬بــهاڵم بــه زاراوهی ئــهردهاڵنی هۆنراوهتــهوه‪ .‬دوایــه چــهن دێــڕێکم پــاش گــۆڕینی‬

‫زاراوهکهی له شیعری (ههاڵڵه) و (پهپوولهی خهیال) و (ملوانکهی شین)دا جێ کردۆتـهوه‪ ،‬ئهڵبـهت بهشـێکی زۆری‬ ‫ههروا ماوه و باڵو نهبۆتهوه‪...‬‬ ‫پرسیار‪ :‬کهوابوو‪ ،‬دیتنهوهی سهرچاوهی خۆشهویستی و ئهوینداری به شوێن تینوویهتی ھهژده ساڵهی میهرهبانیدا‪ ،‬دونیای‬ ‫الوهتیی شیرین کردی و به تێوچوونی ئهو پێوهندییه دوورادووره‪ ،‬تێکی تووخاندی‪ .‬ئهمه بهڵگهیهکی بهرچاوه‪ .‬جا خدۆت‬ ‫پێت وایه چێ کردنی دونیای ئاوا دروستهە‬

‫وەاڵم‪ :‬ئهی چۆن دروسـت نیـه! ئهوهنـده بـه کووچـه و کـۆاڵنی منـداڵی و الوێتـیدا هێنـات و بـردم‪ ،‬شـهکهت بـووم و‬ ‫ئهوهی لێی دهگهڕێی‪ ،‬درکاندم! ئیدی چۆن ههڵهیه و دروست نیه؟!!‬ ‫پرسیار‪ :‬لهبهر ئهوهی به ھهڵهی دهزانم‪ ،‬چۆن بهڵگهی بهرچاوترم دیوهتهوه‪ .‬تهنگه بێئهوهی که خۆت ب اندی‪ ،‬لده تدهواوی‬ ‫تهمهنتدا حهولت داوه که بێدهنگی بهسامی ئهو سااڵنه بشکێنی‪ .‬له منداڵیدا‪ ،‬کده‬

‫فێدری قسده کردندی ئاسدایی ندهکردی‪،‬‬

‫مهگهر له تهواوی سالهکانی قوتا خانهدا لهگهڵ دهربڕینی تستهیهک دڵت نهلهرزێە کدهوابوو‪ ،‬حدهولت داوه ئدهو کهلێنانده‬ ‫پڕ کهیهوه‪ .‬یانی ویستووته النی کهم‪ ،‬زمانی قهڵهمهکهت‪ ،‬شیرینتاوێژ و پاراو بێ‪ .‬پێت وا نیه وا بێە‬

‫وەاڵم‪ :‬زۆر سهیره ئێستا زانیم بۆچی دهڵێن؛ خامهگهرانی گۆڤاران‪ ،‬بهڕاستی شـاعیربهزێنن! چهنـد بابـهت و خـاڵی‬ ‫باشت پهیدا کرد! بهاڵم دهتوانم ههر ئهوهی بڵـێم کـه لـهنێوان ئـهو خاڵـه تایبهتییانـهدا‪ ،‬تـهنیا یـهکیان دهبێتـه‬ ‫بهڵگه‪ ،‬بۆ چوونهوووری دونیای شیعر‪ ،‬ههرچهند بۆخۆشمان نازانین کامهیانه‪...‬چونکوو کارێکی زۆر ساده نیه‪ .‬له‬

‫‪21‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫شوێنی وا‪ ،‬دهبێ کارناسهکانی بهئهزموونی مرۆڤناسی و ڕهوانناسی قامکی لهسهر دابنێن و بڵێن ئهو خاڵهیه‪...‬‬ ‫پرسیار‪ :‬بهرچاوترین تووداوی‬

‫ویانی ئهدهبی ئێوه چیه؟‬

‫وەاڵم‪ :‬ئاشنایی لهگهڵ شیعر و کهسایهتی ئینسانی و ئهدهبی مامۆستا هێمن بوو‪ .‬دیاره ئهگـهر ئـهو بهختهوهرییـهم‬ ‫تووش نهبووبا‪ ،‬شیعرهکانم لهنێو گاڵته و گـهپی کـوڕه جیرانـی بێئـهزمووندا ون دهبـوو و چـاپم نـهدهکردن‪ .‬ڕهنگـه‬ ‫ههر ڕێگای هونهریشم نهگرتبا‪ .‬ههر ئهو خۆمی به خۆم ناساند‪...‬‬ ‫پێم وایه تا ئێرهی باسهکهمان‪ ،‬یدانی ئدهو ھدهموو پرسدیار و وهاڵم و شدیکردنهوهی ئدهمڕۆ‪ ،‬کده لهسدهر ژیدان و دهربدارهی‬ ‫شددیعرهکانت کردمددان‪ ،‬مامۆسددتا ھددێمن لدده چددوار وشددهی تسددتهیهکدا‪ ،‬لدده پێشددهکی (مروانکددهی شددین)دا پوخددت و پدداراو‬ ‫فهرموویهتی‪( :‬کوڵ و کۆی دهروونی خۆنی)‪ ...‬تای خۆت لهم بارهوه چیهە!‬

‫وەاڵم‪ :‬بهڕاستی وایه! دهبوو زانیباشی‪ .‬بۆخۆم زۆرم پێ سهیر بوو ئهو دهفتهره شڕهی پڕ له ههڵهی الوێکی الوێکـی‬ ‫کوردی نهزانی بێئهزموون‪ ،‬چیی تێدا بوو که مامۆستا هێمن دیبـووی و ههسـتی پـێ کردبـوو‪ ،‬بـهاڵم خاوهنهکـهی‪ ،‬و‬ ‫دهوروبهری نهیاندهزانی؟! یان بـۆچی ئـاوا هـانی دام و پهلـهی لێکـردم بـۆ چاپکردنیـان؟! فـار کوتـهنی (ئـهوهی‬ ‫الوان له ئاوێنهدا دهیبینن‪ ،‬پیر له خشتی کاڵدا دهیبینێ!) بهڕاستی چۆنی دهزانـی کـه ئـهو بهرههمـه کرچوکاڵـه‪،‬‬ ‫ئاوا پێشوازیی لێ دهکرێ؟!‬ ‫پرسیار‪ :‬مهبهستتان له پێشوازی چیهە‬

‫وەاڵم‪ :‬ئهگهر یهکهم جار ملوانکه باڵو کراوه‪ ،‬بێپسانهوه چوار جاری دیکهش لهچاپ درایـهوه‪ .‬یـانی بـوو بـه پێـن‬ ‫چاپ که سهرجهم بیست و سێ ههزار دانه بوو‪ ...‬دوایهش بێ ئاگاداری و ڕهزامهندی خۆم‪ ،‬ههر بهو ههڵه و پهڵهی‬ ‫چاپهکانی ههوهڵهوه‪ ،‬ههروا که خۆتان سهرنجی نموونهکانتان دا‪ ،‬پهیتا پهیتا بـه حـهوت چـاپی جۆربـهجۆر‪ ،‬بـه‬ ‫ناتهواوی باڵویان کردووهتهوه‪ .‬ههر پاش ساڵێک باڵوبوونهوهی ملوانکه‪ ،‬هونهرمهندی لێهـاتوو "مامۆسـتا مهزهـهری‬ ‫خالقی" پێن شیعری لهو بهرههمهی بۆ گۆرانی و مهقام هـهڵبژارد و پاشـانی‬

‫‪22‬‬

‫هونهرمـهنـدانی خۆشخـوانی دیکـهی‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫کورد‪ ،‬پتر له سی ئاههنگیان لـه شـیعرهکانی ئـهو بهرههمـه سـاز کـردووه کـه پێموایـه ههریـهک لهوانـه‪ ،‬بۆخۆیـان‬ ‫جۆرێ پێشوازی بن‪...‬‬ ‫پرسیار‪ :‬باسی ئیش و کاری خۆی بۆ نهکردین!‬

‫وەاڵم‪ :‬پـاش دوازده ســاڵ دهر‬

‫خوێنـدن‪ ،‬لهبــهر ئـهوهی کــه خـهرج و بــهرجی زانکـۆم نــهبوو‪ ،‬نـهمتوانی درێــژه بــه‬

‫خویندن بدهم! له دایرهی بنهماڵه ههوارهکان دامهزرام و چارده سااڵن‪ ،‬کارم یارمهتی کۆمهاڵیـهتی واتـه (مـددکاری‬ ‫اجتماعی) بوو‪ .‬بهداخهوه‪ ،‬ماوهیـهک ئـهو دایـره بهنرخـه‪ ،‬هـهر نـاو و ڕواڵهتهکـهی مـا! ئـهمنی‬

‫کـه ئـاوام دیـت و‬

‫لهالیهکی تریشهوه‪ ،‬سهودای کاری فهرههنگی و هونهرییان خستبووه سهرم‪ ،‬بهیهکجاری لهو دایره دڵسارد بوومهوه‬ ‫و بهجێم هێشت و لهوێ دهرباز بووم‪...‬‬ ‫بهڵێ! دهتوانم بڵێم ویستم السایی مامۆستا هێمن بکهمهوه‪ .‬بهالی خۆمهوه بڕیارم دا ئهوهندهی تهمهنم ماوه‪ ،‬قۆڵم‬ ‫ههڵماڵم بۆ پهرهی هونهرهکانی دیکهی کورد‪ .‬ویستم ئاواتهکانی مامۆستا هێمن بهجێبێنم! ههڵبهت‪ ،‬بناغـهی ئـهم‬ ‫بیره‪ ،‬ئهوه بـوو کـه هێنـدێ لـه دۆسـتانی ئـهدهبی‪ ،‬زۆریـان کـوت ئـهتۆ بـڕۆ‪ ،‬ئێمـه پشـتیوانین! زۆریـان کـوت دهبـێ‬ ‫جوواڵنهوهیهکی هونهری و ئهدهبی بخرێته واڵت‪ .‬ساڵی ‪ ٢١٣١‬پاش حهولێکی زۆر‪ ،‬بـه ڕواڵـهت بـووم بـه بهرپرسـی‬ ‫بهشــی هونــهری ناوهنــدی فهرهــهنگ و ئیرشــادی مــههاباد‪ .‬بــهردهوام‪ ،‬ئــهو کــارهم دوو ســاڵی خایانــد‪ .‬تــهنیا لــه‬ ‫بهشهکانی خهت و شانۆگهری و مۆسیقادا بڕێک سهرکهوتم! ئهو دهی؛ شهپکه‪ ،‬تونـد و کـهڵ‪ ،‬بـه مـوو بهنـد بـوو‪...‬‬ ‫نهمدهزانی ئهگـهر پیـوا بۆخـۆی خـاوهن دهسـهاڵت نـهبوو‪ ،‬تـاوێ لـه بێشـکهی ئـازادیدا ڕایدهوێـنن و تـاوێ گۆچـانی‬ ‫ئاتاتورکی بۆ ههڵدهگرن! داوای دامهزرانی ئهنجومهنی ئهدهبی سهربهخۆ و دهرکردنی گۆڤاری کوردیم کرد‪...‬‬ ‫سهرتان نهئێشێنم؛ دیقیان پێ کردم و دهریـان پهڕانـدم! ئـهوجا‪ ،‬پشـتیوانهکانم لـه دوورهوه پێدهکـهنین‪ ...‬تـهنیا‬ ‫قازانجی ئهو دوو سالهم‪ ،‬ئهزموون وهرگرتن بوو که لـه ڕادهی بێدهسـهاڵتی خۆمـان گهیشـتم! هـهر بـه شـوێن مـندا‪،‬‬ ‫کوڕهکانی دیکه ویرانه چوونه مهیدان و نیـوهی مافـهکانیان وهرگـرت‪ .‬بـهاڵم ئـهوه حـهوت سـاڵ تێپـهڕیوه و هیشـتا‬ ‫ومارهی یهکهمی ئهو گۆڤاره‪ ،‬ههر بهڕێوهیه و ڕهنگه ههر بهڕێوهش بێ! بهرههمی باخی ئهو ئهنجومهنه‪ ،‬کـه یهکـهم‬ ‫پشتیوانی پێ کهوتی زمانهکهمانه و ههمیشه ڕازێنهرهوهی چاپهمهنییهکانه‪ ،‬به الرهملی ئاراستهی گۆڤارهکانی‬

‫‪23‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫دیکهی واڵت دهکرێ تا لهو خهلهوخهرمانه خۆڕایییه‪ ،‬چهندهی چاپ چهندهی چاڵ بکرێ‪...‬‬

‫له نیوهی ساڵی ‪ ٢١٣١‬بهو الوه‪ ،‬دهفتهرداری قوتابخانهم‪.‬‬ ‫چهرمهسهری نان و دهرمان‪ ،‬یهکێ له کۆسپه گهورهکانی ڕێگای هونهرم بووه‪ .‬سهرهڕای کاری دایـره یـا قوتابخانـه‪،‬‬ ‫پازده ساڵه خهریکی ئیشی دارتاشیم و بێپسانهوه حهولم دواه‪...‬‬ ‫ڕهنگه ترسی له دایره وهدهرنان و ههروهها مهعاشی کهمی کارمهندی و ده کورتی و گرانی ئهم چهن سـاڵه‪ ،‬هـانی‬ ‫داوم بۆ ئهو کـاره! زۆر جـار‪ ،‬لـه چنگـی قهرزوقۆڵـهی ڕزگـار کـردووم‪ .‬لـه دارتاشخانهکـهمدا‪ ،‬کڕنۆشـم بـۆ دارگـوێ‬ ‫بــردووه و ســهرم بــۆ زهختــی و ســهختی ویــان دانهنوانــدووه! گــۆران کوتــهنی (شــیعرم نهفرۆشــت بــۆ نــان!)‪ .‬لــهنێو‬ ‫تهپوتۆزدا ویاوم و ڕێ ی پێنووسم ڕاگرتووه‪...‬‬ ‫پرسیار‪ :‬لهبارهی ژیانی ھاوبهشییهوه‪ ،‬ھیچ نهگێڕاوه!‬

‫وەاڵم‪ :‬لـــه تهمـــهنی بیســـت و نـــۆ ســـاڵیدا لـــه شـــاری مـــههاباد‪ ،‬ویـــانی هاوبهشـــیم ده پێکـــرد‪ .‬خێـــ انم‪ ،‬نـــاوی‬ ‫(مهعسووم)ه‪ .‬جودا له ئهرکی کابانهتی و هاوزمانی‪ ،‬به دڵسۆزی و میهرهبانی‪ ،‬بڕێک لـه خهمـهکانی بێدایکیـی بـۆ‬ ‫قهرهبوو کردوومهوه‪ .‬سهمهرهی ویانی هاوبهشیمان‪ ،‬تهنیا کوڕێکه به ناوی (گۆران)که ئێستا چارده ساڵی تهمهنه‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬یهکهم ترووسکی خولقانی شیعرتان‪ ،‬چ سهردهمێکهە!‬

‫وەاڵم‪ :‬پێموایه‪ ،‬له بهشی لێکدانهوهی شیعر و ویانمدا‪ ،‬ئهو پرسیارهم وهاڵم داوهتهوه‪ .‬له تهمهنی ههوده ساڵیدا‪،‬‬ ‫ڕهنگدانهوهی ڕووداوێکی عاتیفی‪ ،‬که زۆری کار لهسهر دڵم کرد و شوێنی لهسهر ههستم دانا‪ ،‬دهتوانم بڵێم؛ یهکهم‬ ‫ترووسکی شیعرم بوو‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬حهز دهکهم ب انم که ئێوه چۆن دهتواننه شیعرە نهخشی شیعر لهسهر کۆمهڵ چۆن دهبیننە‬

‫‪24‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫وەاڵم‪ :‬شــیعری‬

‫وهکــوو هونــهرهکانی دیکــه‪ ،‬پێداویســتی ڕۆحــی مرۆڤــه! شــان بــه شــانی هونــهری مۆســیقا‪ ،‬لــهنێو‬

‫جهماوهردا پهرهی گرتووه‪ .‬لهبارهی شیعرهوه‪ ،‬ڕستهیهک ههیه‪ ،‬دهڵـێن (شـیعر‪ ،‬تایبـهت بـه گـهالنی دواکهوتوویـه و‬ ‫کۆمهڵی پێ کهوتوو‪ ،‬الیهنگری شیعر نین!)‪ .‬به ڕای من‪ ،‬ئهو قسهیه ههڵهیه! نازانم کێهـه زانـای لێهـاتووم ئـهم‬ ‫ڕستهیهی داڕشـتووه یـا چـۆن ئـهو بابهتـهی تـاقی کردووهتـهوه؟! چونکـوو ئهگـهر مـرۆڤ‪ ،‬لـه بهرانبـهری خهڵکـهوه‪،‬‬ ‫قسهیهکی کرد یا ڕایهکی دهربڕی‪ ،‬دهبێ وتهکهی ڕاستهوخۆ پشتیوانی زانستی ههبێ‪ .‬النی کهم ویرانه بێ!‬ ‫پرسیار‪ :‬بهڵگهی ئێوه چیه بۆ ھهڵه بوونی ئهو قسهیهە‬

‫وەاڵم‪ :‬ئــهوه دهگهڕێتــهوه بــۆ ڕادهی مرۆڤایــهتی یــا الواز بــوونی ههســتی مرۆۆڤایــهتی ئــهو کۆمهڵــه‪ .‬لــه دونیــای‬ ‫پارهدارهکــاندا‪ ،‬لهمێژســاڵه‪ ،‬مرۆڤایــهتی کــووراوه‪ ،‬گــهرچی لهســهر خاکهکــهی‪ ،‬پهیکــهرهی ئــازادی دانــراوه‪ .‬لــهوێ‬ ‫ههستی مرۆڤایهتی کاڵ بووهتهوه و بهرهو نهمان دهچێ‪ .‬شیعری‬

‫بۆ مرۆڤـی کۆمـهڵێکی بـه ههسـت و عاتیفهیـه‪ .‬وا‬

‫نیه؟ ئهوانه که نانی سهر سفرهکهیان‪ ،‬به خوێن ڕشتنی ئینسانی جیهانی سێههم به تااڵنکردنی خهزێنـه و داهـاتی‬ ‫واڵتــه هــهوارهکان دابــین دهکــهن‪ ،‬شــیعریان بــۆ چیــه؟! بــۆچی مهگــهر ئــهو هــهموو هــاوار و خــوێن و ســووتان و‬ ‫وێرانکارییــه‪ ،‬بــه گــهاڵاڵی خۆیــان دهخــولقێ‪ ،‬ههســتی وانــه دهب ێــوێ؟! جــا چــۆن شــیعر‪ ،‬دڵــی وانــه دهلــهرزێنێ و‬ ‫دهیانب ێوێ‪ .‬کهوابوو؛ بژی مرۆڤایهتی! بژی شیعر!‬ ‫ئینســانی ڕۆوئــاوا‪ ،‬بــه دهنگــی ســازێ‪ ،‬یــا خ ـهیاڵی ناســکی هونهرمهنــدێ‪ ،‬جــا لــه هــهر بهرهــهمێکی هونــهریدا‪ ،‬چ‬ ‫وێنهیێکی بایهخدار یـا شـیعرێکی لـهبار‪ ،‬دڵـی دادهخـورپێ‪ .‬خـوێنی مرۆڤایـهتی وهجـۆش دێ و ئـهو هونـهره ههسـتی‬ ‫دهب ێوێ‪ .‬له بیرمان نهچێ که له واڵتانی پێشـکهوتوودا‪ ،‬ئینسـانی ڕاسـتهقینهش ههڵدهکـهوێ‪ .‬هـهروا کـه لـه نێـو‬ ‫خۆشماندا‪ ،‬مرۆڤی بێههست‪ ،‬به دهگمهن ههڵدهکهوێ‪.‬‬ ‫بهبڕوای من‪ ،‬ههبوونی ههستی مرۆڤایهتی و تێگهیشتن له نـاخی هونـهر و ههسـت بـه ئازارهکـانی مـرۆڤ‪ ،‬سـنووری‬ ‫نێــوان مرۆڤایــهتی و دڕندایهتییــه‪ .‬جــا پــارهداره بێخهمــهکانی واڵتــانی پێ کــهوتوو لهبــهر ئــهوهی کــه هونــهر بــه‬ ‫تهرازووی دۆالر ههڵدهسـهنگێنن‪ ،‬پێیـان وایـه؛ شـیعر‪ ،‬تایبـهت بـه گـهالنی دواکهوتوویـه! بـهاڵم ئینسـانی جیهـانی‬ ‫سێههم‪ ،‬هونهرهکهی به پێوانهی ههستی مرۆڤایهتی ههڵدهسهنگێنێ و سـهری کاسـی بـه سـینهی شـیعرهوه دهنـێ‪ ،‬لـه‬

‫‪25‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫زینــدوو بــوون و خورپــهی دڵــی مرۆڤایــهتی خاترجــهم دهبــێ و شــهکهتی ســاتێکی پــێ دهحهســێنێتهوه‪ .‬ئهگــهر ئــهو‬ ‫تاریفــهی کــه مامۆســتا هــهوار بــۆ شــیعری کــوردی‪ ،‬ســهرنجی بــدهینێ‪ ،‬ئــهم مهبهســتهمان‪ ،‬ئاشــکراتر دهبــێ‪ .‬مامۆســتا‬ ‫فهرموویـهتی‪( :‬شـیعر ئهوهیـه کـه شـوێن لهسـهر مرۆڤـی بهههسـت دابنـێ)! نـهیکوتووه مـرۆڤ‪ ،‬فهرموویـهتی (مرۆڤـی‬ ‫بهههست)! له واڵتی خۆشماندا‪ ،‬ههروا که ئاماوهمان پێ کرد‪ ،‬مرۆڤی بێههست ههڵدهکهوێ‪ .‬ئینسانی وا ههیه؛ دو‬ ‫به جهماوهرهکه ڕادهوهستێ و شاعیرێکی ههڵکهوته پهسهند ناکـا! دهڵـێ شـیعری ئـهو شـاعیره‪ ،‬هـی نیـه! زۆر جـار‬ ‫بیستوومه؛ خـاوهن ڕایـان‪ ،‬بـه سهرسـووڕمانهوه کوتوویانـه (چـۆن فاڵنهکـه ئـهو شـیعرانهی بـهدڵ نیـه؟! چـۆن ئـهو‬ ‫شاعیره پهسهند ناکا؟ دیاره ئهو کابرایه درۆ دهکـا و خـۆی ههڵدهکێشـێ‪ ،‬مـافی ئـهو شـاعیره لـه بنپـێ دهنـێ‪ ،‬بـۆ‬ ‫ئهوهی بۆخۆی سهروگهردنێ بڵیندتر دیاری بکا)!‬ ‫بهاڵم من پێم وایه بڕێکیان درۆ ناکهن‪ .‬ئهوانی‬

‫مرۆڤن‪ ،‬بهاڵم مرۆڤی بهههست نین! ئهوانهن کـه مامۆسـتا هـهوار‬

‫ئیشارهی بۆ کردوون‪ .‬پێی ئـهو تاقمـه دهگرێتـهوه کـه بهڕاسـتی شـیعر‪ ،‬شـوێن لهسـهر دڵـی بـهردین و ڕهقـی ئهوانـه‬ ‫ناکات‪ ،‬چون هی ههستێک دهخۆیاندا شک نابهن‪...‬‬ ‫پرسددیار‪ :‬ئایددا چوارچێددوهی بهرتهسددکی وهزن و قافیدده و قوفددق و قددهرازهی کالسددیو‪ ،‬ھهمیددهری تووبدداری وشددهی ئێددوه‬ ‫تانهوهستاوهە! ئایا شیعرهکانی مروانکهی شین یا شیعرهکانی "بێھێالنه"ی ئێوه‪ ،‬ھهموو به شێوهی کالسیکنە‬

‫وەاڵم‪ :‬شیعرهکانی ملوانکه و شیعرهکانی دیکهش‪ ،‬بهشێکیان بڕگهیی یـا پهنجـهیین و بهشـی زۆریـان عـهرووزین کـه‬ ‫لهم کورتهباسهدا ناگونجێ‪ .‬بهاڵم ههرگی هی کـام لـهو بابهتانـهی ئاماوهتـان پێـی کـرد‪ ،‬لهمپـهری کـاری هونـهریم‬ ‫نهبووه‪ .‬ئێستا بووهته داب‪ ،‬دهڵـێن "کـۆت و زنجیـری عـهرووز و قافیـه"! عـهرووز و قافیـه‪ ،‬ئـامرازن‪ ،‬ئامـان نـین!‬ ‫زمــان‪ ،‬کهرهســهیه‪ ،‬ئامــان نیــه! ئــهو بابهتانــهی ناوتــان بــرد‪ ،‬کهرهســهی پیــرۆزی شــیعرن‪ ،‬لهبــهر ئــهوهی کــه‬ ‫پێوهندییان بهو هونهرهوه ههیه‪ .‬پهیکهرهی له مهڕمهڕ داتاشراوێ دهیبینین که له مهیـدانی شـارێ دانـراوه‪ ،‬ئایـا‬ ‫دهکــرێ ئێمــه ئــهو کــاره هونهرمهندانــه و بایــهخداره‪ ،‬پهســهند نهکــهین‪ ،‬تــهنیا لهبــهر ئــهوهی ئــامرازی تاشــینی‬ ‫بهردهکه‪ ،‬تهشـووی وهنگهێنـاوی نالـهبار بـووه؟! یـا لهبـهر ئـهوهی هونهرمهندهکـهی مـانوو کـردووه؟! جـا بـا شـوێنی‬ ‫تهشووهکهش به پهیکهرهکهوه دیار بێ‪ .‬له ههڵسهنگاندنی هونهرهکهدا‪ ،‬بۆچی دهبێ ئهو ئامرازه لهبهرچاو بگرین و‬ ‫لهپهنای پهیکهرهکهی دابنێین؟! ئهگهر چوارچێوهی کالسیک بهرتهسکه‪ ،‬بۆچی بۆ حاف یا نـالی‪ ،‬ئهوهنـده بـهرین و‬

‫‪26‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫شیرینه؟ شوێندانان و بایهخی شیعر‪ ،‬گرینگه‪ ،‬نه ئامراز و کهرهسهی خولقاندنی بهرههم! پێم وایه‪ ،‬لـهم دهرفهتـه‬ ‫کــورت و باســه ناتــهواوهدا‪ ،‬ئــهم چــهن وتهیــه‪ ،‬مهبهســتهکهی نــهپێکابێ! ئــهو شــتانه ئــامرازن‪ ،‬بــهاڵم ئــامرازی‬ ‫شاردراوهن‪ ،‬کهرهسهی نادیارن‪ .‬یانی له شیعرهکهدا نابینرێن‪ .‬تهنیا ههستیان پێ دهکرێ‪ .‬زۆری‬

‫قور و نالهبار‬

‫نــین! کــهوابوو‪ ،‬مۆســیقای شــیعری ‪ ،‬ئامرازێکــه؛ لــهپێ دا شــاعیر‪ ،‬بــهو ئاههنگــه ســیاراوییه‪ ،‬مــهلی خــهیاڵی‬ ‫هــهڵدهفڕێ‪ ،‬ئــهوجار ڕاوی وشــهی پــێ دهکــرێ‪ .‬پاشــان‪ ،‬هــهر بــهو ئاههنگــه لــهپیت ســازکراوه‪ ،‬ســهرنجی خوێنــهر و‬ ‫گوێگر ڕادهکێشێ و ئارامیان دهکا و خهیاڵیان له بیری دیکـه‪ ،‬خـاوێن دهکاتـهوه و ئامادهیـان دهکـا‪ .‬جـا ورده ورده‬ ‫قسهی خۆی دهکا و پهیامهکهی ڕادهگهیێنێ‪ .‬ئێمه به دهنگی مۆسیقای سازێ‪ ،‬موچڕکمان بهلهشدا دێ‪ ،‬بهاڵم ئهگهر‬ ‫ئهو مووسیقایه به پیتهکان خولقابێ‪ ،‬چۆن دهبێ بڵێین (کۆت و زهنجیر)؟! ئهم قسانه‪ ،‬زاربـهزار هـاتووه‪ ،‬بناغـهی‬ ‫زانستیی نیه‪ ،‬یانی به شێوهی لێکۆڵینهوه لهنێو خهڵکدا‪...‬‬ ‫بهگشتی تاقی نهکراوهتهوه‪ ،‬ڕای خهڵکی و بیروڕای جهماوهر نهخراوهته بهر گهاڵڵهی لێپرسینهوهی گشتی‪ .‬ویستی‬ ‫خهڵکم وهبهرچاو نهگیراوه‪ .‬بهچیڕا بـ انین کـام شـیعره کـه گهلپهسـهنده و خـهڵک‪ ،‬پێـی خۆشـه؟ جـا ئهوهیـه کـه‬ ‫بابهتهکه‪ ،‬پێوهندیی ههیه به ئهزموونی تاکهیی و سهلیقهی تایبهتی دانهرهکهی‪ .‬هاکا بوو بـه چـهرخێ‪ ،‬کـه ئـهم‬ ‫شۆڕشه فهرههنگییه ده پێکراوه و هێشتا له گهرماوگهرمی بیروڕا گۆڕینهوهداین‪ .‬ئـهوه چـهرخێکی تـهواوه‪ ،‬کـۆت و‬ ‫زنجیری مۆسیقای شـێعر و عـهرووز لـه دهسـت و پێـی شـاعیران کراوهتـهوه‪ ،‬بـهاڵم جـهماوهری‬

‫چـاوهڕێی ئـهوهن کـه‬

‫شاکارهکانی شیعری پێ بخولقێ‪ .‬تازه خاوهنڕایان بۆیان دهرکهوتووه چ زهبرێکـی ڕووخێنـهریان لـه هونـهری مۆسـیقا‬ ‫داوه‪ .‬ئهو ڕۆوهی کۆت و زنجیری عهرووز و قافیهیان پساند و دیاردهی شیعری سپیی پێ هاته مهیدان‪ ،‬بیریـان لـه‬ ‫موسیقاکهیان نهکردبووهوه‪.‬‬ ‫بۆچی موسیقا دهبێ ههر خهیاڵـه ڕووتهکـهی تـێدا بـێ؟ ئـهدی پهیامهکـهی چـی؟ گـهورهترین هونهرمهنـدی بلیمـهتی‬ ‫مووسیقای ئێرانی یانی (شهجهریان) لهم زهمانه پڕئازارهدا‪ ،‬ناچـاره لـه مهقامـهکانیدا شـیعر و دهردی هـهزار سـاڵ‬ ‫پێ‬

‫بکاته بهسته و ئاواز‪ .‬نهدهبوو ئهو هونهره بهرزه‪ ،‬ئاوێنهی دهردی الوی بهرهی ئهمڕۆ بوایه؟ باسهکه چوو بـۆ‬

‫الڕێ‪ ...‬ئــهم هــهویره‪ ،‬ئــاوی زۆری دهوێ‪ ،‬هــهر بهشــێکی جێگــای باســێکی دوور و درێــژه و پرســیارهکانی ئێــوهش‬ ‫ههمهڕهنگن‪...‬‬

‫‪27‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫پرسیار‪ :‬ئیرهام‪ ،‬کهرهسهی بنهتهتی شاعیره‪ .‬تاریفی ئێوه بۆ ئیرهام چیهە‬

‫وەاڵم‪ :‬بۆخۆت دهزانی کهرهسهی بنهڕهتی شاعیری‪ ،‬دڵێکی ناسکه‪ ،‬بیرێکی قووڵه‪ ،‬چاوێکی تیژ و دووربینه‪.‬‬ ‫ئیلهام‪ ،‬له بناغهدا‪ ،‬وشهیێکی پیرۆزی ئایینییه‪ .‬عهرهب و فار هێناویانه ناو ئهدهبیات‪ .‬ئهگهر بهو مانا که لـه‬ ‫ئاییندا ههیهتی‪ ،‬کهڵکی لێوهرگیرێ و بریتی بێ له پهیامێکی نهێنی ئاسـمانی‪ ،‬هـهرگی لـه شـێعردا شـتی وا نیـه!‬ ‫ئیلهام‪ ،‬بهو مهرجهی له شیعردا دروسته‪ ،‬که به مانای "دڵ داهاتن" بێ‪ .‬ئهوی‬

‫له دهروونهوه‪ ،‬نهک له ئاسمانهوه!‬

‫کهوابوو‪ ،‬برووسکهی ههر دیاردهیێ که له ئاکاما بێ به هۆی خولقاندنی بهرههمێ‪ ،‬ئهوه ئیلهامه‪.‬ئهگهر شتێ‪ ،‬یانی‬ ‫دهنگێ‪ ،‬ڕهنگێ‪ ،‬دیمهنێ‪ ...‬کار لهسهر دڵ بکات؛ بهم شێوهیه‪ ،‬که بههۆی ئهو دیاردهیه‪ ،‬پێوهندی لـهنێوان بیرگـهی‬ ‫نهێنـــی و بیرگـــهی وریـــا دامـــهزرێ‪ ،‬دیـــاره برووســـکهیێک لێدراوهکـــه هـــهودای پێوهنـــدی بهســـتراوه‪ .‬ئاشـــکرایه؛‬ ‫برووسـکهکهیه‪ ،‬دهبێتـه هـۆی خولقانـدنی بهرهـهمی هونـهری‪ .‬جــا لێـرهدا بـه دیاردهکـه دهڵێـین‪ :‬سـهرچاوهی ئیلهــام‪.‬‬ ‫برووسکهکهش دهبێ به ئیلهام‪ .‬کارهساتهکهش دهبێ به ئیلهام وهرگـرتن‪ .‬ئـهو سـهرچاوهیه‪ ،‬جـاری وا ههیـه بیرگـهی‬ ‫نهێنی یا بیرگـهی دهروون‪ ،‬بۆخۆیـهتی‪ .‬یـانی ڕووداوێ فـهرامۆشکراوه‪ ،‬بـهاڵم شـوێنی لهسـهر ئـهو بیرگهیـه دانـاوه‪.‬‬ ‫پاش دهیان ساڵ‪ ،‬ئهگهر خهیاڵ دهتباتهوه‪ ،‬لهناکاو تووشی دهبی و ئهو دیارده لهمێژینه‪ ،‬دهبێ بههۆی برووسکهی‬ ‫پێوهندی و داهێنان و بهرههمی تازه‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬له داتشتنی شێعر‪ ،‬نهخشی چاو‪ ،‬واتا (دیتن) زاڵتره یا بیر و فکرە‬

‫وەاڵم‪ :‬دیتن نا! بۆ شاعیر‪ ،‬دیتن نابێته هۆی برووسکهی شیعر له دهروونیدا‪ .‬پـێم وایـه بڵێـین (ڕوانـین) بـاشتره‪.‬‬ ‫جهنابت‪ ،‬ڕهنگه ده جار ئهمنت دیبێ‪ ،‬بـهاڵم نـهزانی خـاڵێ بـه ڕوومهتمـهوه ههیـه یـان نـه! ئهگـهر ههیـه‪ ،‬لـه الی‬ ‫چهپهوهیه یان ڕاست؟ کهوابوو‪ ،‬ڕوانین یا تهماشاکردن‪ ،‬که دیتنێکه به سهرنجهوه له داڕوتنی شیعردا دهوری ههیه‪،‬‬ ‫له دهروونی شاعیراندا شوێن دادهنێ‪ ،‬دهبێ به مووچڕکی لهش و ک هی جهرگ و لهرزینی دڵ‪ .‬واتا به چهشنێ بۆی‬ ‫دهڕوانی و نیگاهی و هۆشی لهسهر سهقامگیر دهبێ‪ ،‬که به جوانی ههستی پێدهکات‪.‬‬ ‫له خولقاندنی شێعردا‪ ،‬بیستن‪ ،‬لهقهدهر تهماشا کردن‪ ،‬دهوری ههیه‪ .‬جا ئهگهر بادهینهوه بۆ الی پرسیارهکه و‬

‫‪28‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫ب انین ڕوانین یا بیر و فکر‪ ،‬کامیان له خولقاندنی شێعردا دهوری گرینگیان ههیه؟ دهبێ بڵێین هی یان! تهنانـهت‬ ‫بیر و خهیاڵی‬

‫ناگهنه ڕادهی ههستپێکردن و ئهوهندهی ههست‪ ،‬دهوری گرینگیان نیه‪...‬‬

‫بهشی سێههم‬ ‫پرسیار‪ :‬ئییداع‪ ،‬واتا داھێنان‪ ،‬ده شیعردا چۆن بهراورد دهکهنە یانی به چ شیعرێ دهڵێن ئییداعی تێدایهە‬

‫وەاڵم‪ :‬ئهگــهر داهێنــان بناســێنین و لــه یــهک دوو ڕســتهدا تــاریفی کــهین‪ ،‬دوایــه بهرهــهمی تــازهی داهێنــهرێ لــه‬ ‫چوارچێوهی تاریفهکهدا بگونجێ؛ ئهو بهرههمه‪ ،‬داهێنانی تێدا نیه‪ .‬به کورتی‪ ،‬یانی ئـهم تاریفـهی ئـهمڕۆی ئێمـه‬ ‫بۆ داهێنان‪ ،‬شیعرهکهی سبهینێی ئهو بگرێتهوه‪ ،‬ئهو بهرههمه ناچێتـه ڕیـ ی داهێنانـهوه‪ .‬چونکـوو داهێنـان ئهوهیـه‬ ‫کــه لــهپێ دا بیــر و خــهیاڵی کهســێکی تــر بــۆ الی نــهچووبێ و لــه چوارچێــوهی دانــراوی پێشــوودا نــهگونجێ‪ .‬ئــهو‬ ‫کهسانهی خوێندنهوهیان لهسهر گهاڵڵهیێکی زانستی دیاریکراو بێ و تـهنیا ئـهو بهرههمانـه بخوێننـهوه کـه لهگـهڵ‬ ‫بۆچوون و شێوازی خۆیان پێوهندی ههبێ‪ ،‬هێ ی داهێنانی ئهوانه پتهوتر دهبێ‪ .‬بـه پێچهوانـهوه‪ ،‬ئهگـهر گهیشـتنه‬ ‫ههر شتێ‪ ،‬خوێندیانهوه؛ ئهو بهرههمانه چۆن لهگهڵ چنراوی ڕۆحی ئهوان جیاوازییان ههیه‪ ،‬له ڕێگـای الدهدهن و‬ ‫سهریان لێ دهشێوێنێ‪ ،‬مهگهر ناڵێن هاواڵی خهراپ‪ ،‬شوێنی ناحهز لهسهر مرۆڤ دادهنێ؟!‬ ‫داهێنان‪ ،‬تایبـهتی بـه بهشـێکی جیـاوازهوه نیـه‪ .‬لـه بابـهتدا‪ ،‬لـه کاکـڵ و چوارچێـوهدا‪ ،‬لـه وهزن و مۆسـیقادا‪ ،‬لـه‬ ‫تهواوی ڕازێنهوه ڕواڵهتییهکاندا‪ ،‬دهکرێ داهێنهری بکرێ و شیرینکاری بکهین‪ .‬بـهاڵم لێـرهدا‪ ،‬توانـای داهێنـان و‬ ‫هێ ی داهێنهری‪ ،‬پێوهندی ڕاستهوخۆی ههیه بـه هێـ ی ههڵکـهوتووی ئـهو هونهرمهنـدهوه‪ .‬ڕادهی ئـهو توانایییـهش‬ ‫جیاوازه‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬ئێوه وهک شاعیرێو سهرنج دهدهنه کام الیهنی شیعر‪ ،‬یانی الیهنی فۆرم و وهزن یا ناوهرۆک! پێتدان وایده‪ ،‬کامدهیان‬ ‫دهبێ له خ مهتی ئهوی دیکهدا بێە‬

‫وەاڵم‪ :‬چۆن کوتن زۆر گرینگ نیه! چی با دهکهی‪ ،‬یان چ پهیامێ له شیعرهکهتدا ههیه‪ ،‬ئهوه مهرجی‬

‫‪29‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫گرینگه‪ .‬دیاره که ناوهرۆک الیهنهکانی دیکهی دهبێ له خ مهتدا بێ‪.‬‬ ‫چۆن گوتن دهگهڕێتهوه بۆ ئـهزموونی خـۆت و ڕادهی شـارهزایی و دهسـهاڵت بهسـهر زمـان و وهزن و مۆسـیقادا‪ .‬ئهگـهر‬ ‫خــهیاڵێ هــانی دای قســهیهکی تــازه بهســهر زمــانی پێنــوو دا هــات‪ ،‬بۆخــۆی وهزن و فــۆرمێ هــهڵدهبژێرێ‪ .‬ئــهوه‬ ‫فهرمایشی "مامۆستا هێمن"ه‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬شیعر بهرھهمی ئهندێشه و ھهست و عاتیفهی شاعیره‪ ،‬الیهنهکانی خۆشهویستی‪ ،‬دهشیعردا چۆن دهبیننە‬

‫وەاڵم‪ :‬لــه گێڕانــهوهی بهســهرهاتی خــۆمدا‪ ،‬بڕێکتــان لــه وێــر زمــانم دهرکێشــا‪ .‬دهتــوانم بڵــێم؛ شــاعیر‪ ،‬ئــهوین و‬ ‫ڕوانینێکی تایبـهتی بـه دونیـاوه ههیـه‪ .‬دار و بهردیشـی خـۆش دهوێ‪ ،‬تـا دهگـاتی ئینسـانی ڕهش و سـپی‪ ...‬ئهگـهر‬ ‫ڕۆحێکی شاعیرانهشـی هـهبێ‪ ،‬خـهمی دوومنـهکانی خۆشـی دهخـوات‪ .‬بـه گـوێرهی پێوهندییـهکان‪ ،‬ڕادهی خۆشهویسـتی‬ ‫جیاوازن‪ .‬به بڕوای گهلێ که ‪ ،‬دایک و دڵدار و گوڵ‪ ،‬یهک به شوێن یهکدا سهرچاوهکانی یهکهمین خۆشهویستین‪،‬‬ ‫دوایه من داڵ و هونهر و‪ ...‬بهشـه زۆرهکـانی خۆشهویسـتی‪ ...‬تـهواوی ئهوانـه لهسـهر یـهک‪ ،‬ناگاتـه ئـهوین و گـڕی‬ ‫خۆشهویستی نیشتمان‪...‬‬ ‫پرسیار‪ :‬له وتووێژێودا که شاؤیری ھهڵکهوتوو و خۆشهویست‪ ،‬خوالێخۆتبوو (مدار‬

‫ئاغدایی) لهگدهڵ (مامۆسدتا شدێرکۆ‬

‫بێکه ) وهتێی خستیوو‪ .‬کاک شێرکۆ له وهاڵمی پرسیارێودا فهرمووی‪ :‬زۆربهی شیعرهکانم‪ ،‬له قهرهباڵغی و شرووغی نێدو‬ ‫قاوهخانهی سوئێددا نووسیوه‪ .‬دهی باشه‪ ،‬ئهو کاتهی سیحری شیعرێ‪ ،‬ژوورهکهتان دهتدهنێ؛ ئایدا زهمدان و مدهکان‪ ،‬بدۆ ئێدوه‬ ‫مانا و مهفهوومێکی ھهیهە!‬

‫وەاڵم‪ :‬ئهگهر مێشکی شاعیرهکه شلوو نهبێ‪ ،‬شوێنی نووسینی شیعرهکهی‪ ،‬مهرجێکی گرینگ نیه! ئهگهر بیری لێ‬ ‫بکهینهوه‪ ،‬له ئهم زمانهدا‪ ،‬که ئاسووده نیه‪ .‬پێم وایه‪ ،‬مامۆستا شێرکۆ بێکه‬

‫وهکوو هاوواڵتیانی دیکه‪ ،‬خـووی‬

‫بهو خهمانه گرتووه‪ .‬فهرقی نیه له سای درهختی پارکێ له لهندهن بێ‪ ،‬یا لـه کـانی ئاسـکانی سـولهیمانی‪ .‬مـرۆڤ‬ ‫ئهگهر کوێرهوهری و چهرمهسهری دهوران لێی گهڕێ و بیروخهیاڵی‪ ،‬زۆر ئاڵۆز نـهبێ؛ بـههۆی چهخماخـهی شـیعرێ‪،‬‬ ‫پێوهنــدی نێــوان بیرگــهی وریــا و نهێنــی دهروونــی پێــک دێ و شــیعرهکهی دهنووســێ‪ ،‬جــا بــا لــه دهوروبهریشــیدا‬ ‫چهپڵهڕێ ان بێ! مهرجی گرینگ‪ ،‬ئهوهیه؛ بیر و مێشکی شلوو و ئاڵۆز نهبێ‪ .‬بڕوا بکه نووسینی خهمهکانی ‪ ،‬دڵی‬

‫‪30‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫خۆشی دهوێ! مهبهستم ئهوهیه؛ خهیاڵی ئاسوودهی دهوێ‪ .‬جاری وا ههیه‪ ،‬مرۆڤ ئهوهنده وهڕهزه؛ له گیـانی خۆشـی‬ ‫بێ اره‪ ،‬ئهو شیعر و هونهره شیرینهشی ههر لهال تاڵه‪ .‬زۆر جاری‬

‫شاعیر لهکاتی کارکردندا گڕی شیعرێ له دڵی‬

‫بهربووه و شتێکی نووسیوه‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬دوای (مروانکهی شین) بهدهگمهن شیعرمان لێ نهدیوی و بهرھهمت له گۆڤارهکاندا کدهمتر بداڵو بووهتدهوه‪ .‬ھدۆی‬ ‫ئهوه چیهە!‬

‫وەاڵم‪ :‬له پێشهکی نووسراوهیهکدا که له ومارهی سێههمی گۆڤاری زرێباردا چاپ کراوه‪ ،‬ههروهها له شیعرێکدا‪ ،‬به‬ ‫ناوی "پاڵهوان" که لـه حهوتهنامـهی ئاویـهری سـاڵی ‪ ٣٣‬دا بـاڵو کـراوهتـهوه‪ ،‬هێنـدێ لـهو هۆیانـهم بـه ئیشـاره و‬ ‫ئاشکرا ئهنگاوتووه‪ .‬ڕووی دهوران ڕهش بێ! سهرهڕای ئهوهش‪ ،‬ئهو سااڵنه‪ ،‬کوردییهکهم زۆر کورت بـوو‪ .‬گیروگـرفتم‬ ‫لهباری زمانهوه‪ ،‬بهرچاو بوو‪ .‬پێم خۆش نـهبوو چیتـر شـیعری الواز و کرچوکـاڵ چـاپ کـهم‪ .‬جارێـک بـه بـوو‪...‬‬ ‫ئاگــات لێیــه (ملوانکــه) چهنــدهی ههڵــهی زمــان و ڕێ مــان تێدایــه کــه دهبــێ چــاک بکــرێن؟! دیــاره ئهگــهر بهشــوێن‬ ‫دامهزراندنی (سروه)دا‪ ،‬دهسـتم دابـا بهرهـهم باڵوکردنـهوه‪ ،‬شـیعرهکانم ئهوهنـدهی ههڵـه نـهدهبوو! بـهاڵم بهداخـهوه‬ ‫شهش ساڵی پێ‬

‫(سروه) شـیعرم چـاپ کـرد‪ .‬ئـهو دهمـی ‪ ،‬بۆخۆتـان دهزانـن نووسـینی زمـانی کـوردی و چاپهمـهنی‬

‫کوردی‪ ،‬پاوان کرابوو‪ .‬له ههر شارێکی ئێران‪ ،‬تهنیا چهند کهسێ دهیانزانی بـه کـوردی بنووسـن و بخوێننـهوه‪ ،‬کـه‬ ‫زۆربهیان له دایهرهی ڕادیۆ و تهلهڤ یۆن کاریان دهکرد‪.‬‬ ‫ئێستا ههرچی دهنووسم‪ ،‬یان زۆربهیان‪ ،‬به شریت یان ده نـوو بـاڵوی دهکهمـهوه‪ .‬پـاش چـهن سـااڵن‪ ،‬درهنـگ یـا‬ ‫زوو‪ ،‬ئهگهر ئهو شیعرهی هۆندوومهتهوه‪ ،‬ناوی دهر کرد و جهماوهرێکی زۆر بـهدڵیان بـوو‪ ،‬یـانی ده بـهده بـهناو‬ ‫یاران و شاراندا باڵو بوونهوه؛ ئهوجا دهزانم ئهو نووسراوهیه‪ ،‬مهیلهو شیعره و له دهفتهری جیاوازدا دهینووسمهوه‪.‬‬ ‫یانی وێنهی کۆتری نامهبهر‪ ،‬ههڵیاندهفڕێنم و باڵویان دهکهمهوه‪ .‬ههر کۆترهشیعرێ گهڕاوه ماڵی خۆمان‪ ،‬ئهوه بـه‬ ‫شیعری دهزانم‪ .‬یانی ئهگهر زۆر که ئهو شیعرهی منیان لهالبێ‪ ،‬یان چـهن دێڕێکیـان لـهبـهر بـێ؛ ئـهوجا بۆخـۆم‬ ‫پهسهندی دهکهم‪ .‬ئهو شیعرانهش که نهگهڕاونهتهوه؛ با بڕۆن‪ ،‬خوا یاوهریان بێ‪...‬‬ ‫پرسیار‪ :‬بۆچی شیعر لهچاو بهشهکانی تری ھونهر‪ ،‬ئهوهنده لدهنێو ئێمدهدا بدازاتی خۆشدهە! دهبدێ بڵدێم بهداخدهوه زۆربدهی‬ ‫ھونهرمهندددهکانمان‪ ،‬گرینگددی پێویسددت بدده بهشددهکانی تددری ھونددهر نددادهن و بهتاشددکاوی دهتددوانم بڵددێم کدده ھددهر لهمددهت‬

‫‪31‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫ھونهرهکانی تر ئاگادارییێکی ئهوتۆیان نیه‪ .‬تهنگه بڵێم ھهر بهتهواوی نامۆن و تهنیا ھونهرهکهی خۆیان به ھێندد دهگدرن‪.‬‬ ‫بۆ وێنه‪ ،‬ھهر خۆم زۆر جار ھهستم بهوه کردووه و دیتوومه؛ کاتێ نوێنگهی وێنهگهری یدا پهیکهرتاشدی دادهمدهزرێ و یدا‬ ‫ئهوه شانۆیهک بهتێوه دهچێ‪ ،‬بهشداری ھومهرمهندهکان لهم شوێنانه‪ ،‬زۆر بهرچاو نیه‪ .‬ئێوه ئهو بابهته چۆن دهبیننە‬

‫وەاڵم‪ :‬مۆســیقا‪ ،‬بهگشــتی‪ ،‬غــهیری ئــهوهی کــه لــهزهتێ بــه ڕۆح دهدا و کــار لهســهر ههســت دهکــات‪ ،‬مــرۆڤ دهباتــه‬ ‫خهیاڵهوه‪ .‬له شیعری داکه پیوهندی پیتهکان و ومـاره و چۆنیـهتی چنینـی بڕگـهکان‪ ،‬دهوری مۆسـیقا دهگێـڕن‪ ،‬ئـهو‬ ‫ههستهی که مۆسیقای ساز دهیدا بـه گـوێگر‪ ،‬مۆسـیقای شـیعری ‪ ،‬کـهم تـا کورتێـک ئـهو ههسـته دهدا بـه خوێنـهر‪.‬‬ ‫ئاگهرچی ناگاته ڕادهی دهنگی ساز‪ ،‬بهاڵم ههرچی بـێ‪ ،‬سـهرن ڕاکێ‬

‫و ب وێنـهره و دهورهکـهی بـهرچاوه‪ .‬شـیعر کـه‬

‫بۆخۆشی بیر و خهیاڵ و قسهشی تێدایه‪ .‬کهوابوو‪ ،‬پتـر لـه هونـهری مۆسـیقا‪ ،‬مـرۆڤ دههـهوێنێ‪ .‬خـهڵکی ڕۆوئـاوا‪،‬‬ ‫ڕۆحی مرۆڤایهتی خۆیان هێشتا پاراستووه‪ .‬بۆیه حهزیان ه شیعر و مۆسیقایه‪ .‬له واڵتـی ئێمـهشدا‪ ،‬خـهم و ئـازاری‬ ‫ئینسانبهزێن‪ ،‬زۆرن! شیعر و مۆسیقاش‪ ،‬وهکوو دهرمان‪ ،‬سوکنایی دهدهن بهو دهردانه‪...‬‬ ‫پێشوازی بهرچاوی‬

‫بۆیه له هونهرهکانی دیکه ناکرێ‪ ،‬لهبـهر ئهوهیـه هونـهرهکانی دیکـه لـه واڵتـی ئێمـه پـهرهگر‬

‫نهبووه‪ ،‬لهبهر بێدهرهتانی و نهبوونی کهرهسهی بنهڕهتی پێویست‪ .‬مامۆستامان زۆر کهمن‪ .‬شوێنی پێشانگا‪ ،‬ڕێگـهی‬ ‫باشی نیشاندان و نواندنی بهرههمی وێنهگر یان مۆسیقازانێکی ههوار‪ ،‬کوا دهتـوانن بـه ئاسـانی و بـهرباڵوی شـیعر‪،‬‬ ‫بگاتــه دهســتی هونهردۆســتان؟! دهنگهبــهرهکان‪ ،‬واتــا ڕاگهیهنــهره گشــتییهکانی ‪ ،‬بــهالی دهمێکــهوه یــا بــه گۆشــهی‬ ‫چاوێ‪ ،‬له دوورهوه دهڕواننه هونهر و هونهرمهند‪ ،‬بۆیه وایه‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬گۆران‪ ،‬زمانی شیعر و فۆرم و ناوهرۆکی شیعری کوردی بهتهواوی گۆتی و لهجیاتی وهزنی عهرووزی عهرهبی‪،‬‬ ‫وهزنی سیالبی ھێنایه مهیدان و زمانێکی تهوان و تهژی له وێنهی تیاڵیستی ساده‪ ،‬بدهاڵم قدووڵ و پدڕ لده ماندای ھێنایده نداو‬ ‫شیعری کوردی‪ .‬ئێوه بهگشتی تاتان لهسهر گۆران و شوێن پێی ئهو ده ئهدهبیاتدا چیهە!‬

‫وەاڵم‪" :‬ئـهو دهریایــه‪ ،‬لــهم بایــه*دا نــاگونجێ"! دهرفــهت کهمـه‪( .‬گــۆران) و باســی الیــهنێکی کهســایهتی هونــهری و‬ ‫ئینســانی ئــهو شــاعیره‪ ،‬باســێکی ســهربهخۆی دهوێ‪( .‬سروشــت و دهروون) بهرهــهمێکی چــاپکراوی (گــۆران)ه‪ .‬کــه‬ ‫لهقهدهر (فرمێسـک و هونـهر) یـان (بهههشـت و یادگـار) شـیعری تێدایـه‪ .‬تـهواوی شـیعرهکانی (سروشـت و دهروون)‬ ‫عهرووزین‪ .‬له دوو بهرههمهکهی دیکهشدا که ناو بردن‪ ،‬شیعری عهرووزی ههیه‪ .‬عهرووز تایبهت بـه عـهرهب نیـه‪،‬‬

‫‪32‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫شیعری زمانهکانی هێند و ئورووپایی ههر ههموویان بهو چهشنهیه‪ .‬یانی کورت و بڵیندی بڕگهیه‪ ،‬وهزنهکـهی پێـک‬ ‫دێنێ‪ .‬وهزنی بڕگهیی شێوهی (گۆران) پێ‬

‫ئهوی‬

‫ههر ههبووه‪ .‬بهیت و یاوی زۆر کورتم بیستووه که بهو وهزنهیه‪.‬‬

‫له نیوهی زیاتری شیعری کالسیکی کوردی و شیعری زۆربهی گۆرانی‪ ،‬ههورامی و سۆرانی‪ ،‬هـهر ئـهو وهزنهیـه‪ .‬بهرلـه‬ ‫گۆران‪ ،‬مهولهوی و قانع و‪ ...‬بهکاریان هێناوه‪.‬‬ ‫گومـانێکم ههیـه و بهڵگـهی سـهلماندنی مێژوویـی یـا زانسـتیم بـۆ نابینرێتـهوه و ئهگـهر بـهگوێرهی ئـهزموون‪ ،‬لێمـی‬ ‫قهبووڵ فهرموون‪ ،‬که ئهزموونی‬

‫پلهی خـۆی لـه زانسـتدا ههیـه‪ .‬جـا نـازانم لـه ئـهنجامدا ئـهم فهرزیـه‪ ،‬بهڵگـهی‬

‫زانستی لهسهر دهدرێ یا نه!‬ ‫"پێم وایه؛ وهزنـی بڕگـهیی گـۆران‪ ،‬وهکـوو (گهشـتی هـهورامان) و (گهشـتی قـهرهدا ) و (بـه ئاسـمانهوه ئهسـتێرهم‬ ‫دیــوه) کــه وهزنــی زۆربــهی گۆرانییــهکانی فۆلکــۆری ســۆرانی‪ ،‬هــهورامی و زاراوهی ناوچــهکانی دیکهشــه‪ ،‬هــهر وهزنــی‬ ‫عهرووزی (فع لن فعولن) یا (مستفعلن فه) بووبێ که گۆڕانی بهسهردا هاتووه‪ .‬یـانێ نـهزمی بڕگـهی کـورت و بڵینـد‬ ‫شێواوه و تهنیا ومارهی بڕگهکان و کورته ڕاوهستانی نێوان پێن بڕگهی ماوهتهوه‪ .‬فهرزهکهش لهسهر ئـهم سـێ لقـه‬ ‫دامهزراوه‪:‬‬ ‫یهکهم دووپات بوونهوهی ئهو وهزنه له ویانی ڕۆوانهدا و ڕاهاتنی گوێی بیسهرانی ڕابوردوو‪ .‬کـوردی ‪ ،‬ڕۆو و شـهو‪،‬‬ ‫پێن کهڕهت له بانگی م گهوتدا گوێی له (الله اکبر) دهبێ‪ .‬ۆهڤده کهڕهتی‬

‫له نـوێژدا‪ ،‬هـهر کـهڕهتێ چـهن جـار‬

‫دووپاتی دهکاتهوه و گوێی به ئهو ئاهـهنگ و ومـارهی بڕگهیـه‪ ،‬ڕادێ و عـادهتی پێدهکـا‪ .‬لـهباری وهزنـهوه‪( ،‬اللـه‬ ‫اکبر) دهبێته (مستفعلن فع) یا (‪ - -‬ل ‪ )- -‬کـه وهزنێکـی دهورییـه و هـهر میسـرهعێ لـه شـیعرهکهش ده بڕگهیـه و‬ ‫لهنێوان ههر بهشێکیدا‪ ،‬ڕادهوهستن‪( .‬حاف )ی‬

‫چهن غهزهڵی لهم وهزنهدا ههیه‪.‬‬

‫دووهــهم‪ ،‬کــهڵک لێوهرگرتنــی لهڕادهبــهدهر‪ .‬هــهرچی میرزاکــانی قــهدیم‪ ،‬نامهگۆڕینــهوهیان کــردووه‪ ،‬لــهم وهزنــه‬ ‫کهڵکیان وهرگرتووه‪ ،‬بهاڵم جێگا جێگا تێکیان داوه‪ .‬یانی تهواوی مهرجی کورت و بڵیندی بڕگـهکانیان وهبـهرچاو‬ ‫نهگرتووه‪ .‬بهشێکی ههره زۆری گۆرانی فۆلکۆری کوردی‪ ،‬سۆرانی و ههورامی ههر ئـهو وهزنهیـه‪ .‬جـار وایـه دروسـته‪،‬‬ ‫جاری وایه نهزمی بڕگهکان تێک چووه‪ .‬بهشێ ههره زۆری شـیعری کالسـیکی کـوردی ‪ ،‬هـهر ئـهو وهزنهیـه‪ .‬بۆیـه لـه‬ ‫تهرازووی عهرووزدا داینانێن و پێی دهڵێن بڕگهیی‪.‬‬

‫‪33‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫سێههم ئهوهیه که؛ وێکچوونی زۆری ئهو دوو وهزنه و جیاوازی کهمیان بووهته هۆی ئهوهی که پێموابێ ههر یـهکن‪.‬‬ ‫یانی ومارهی بڕگهکان "ده"ن‪ .‬وهزنهکه دهورییه‪ .‬تـهنیا بڕگـه کورتهکـهی جێگـا دهگـۆڕێ و ئـازاده‪ .‬ڕهنگـه هـهر ئـهو‬ ‫وهزنه عهرووزییـه بـێ‪ ،‬کـه ئـهم کورتـه ئـاڵوگۆڕهی بهسـهردا هـاتووه‪ .‬چـون وهزن شـتێکی سـادهیه و زۆر زوو مـرۆڤ‬ ‫وهریدهگرێ و السایی دهکاتهوه‪.‬‬ ‫ئهگـــهرچی گـــۆران وهکـــوو (شـــێ نـــووری) نووســـهر نـــهبوو‪ ،‬بـــهاڵم بـــه ئااڵهـــهڵگری ئـــهو شۆڕشـــهی‪ ،‬بـــه شـــیعره‬ ‫ناســکهکانییهوه‪ ،‬ســهرچاوهی شــیعری ئــهمڕۆی کــورده‪( .‬گــۆران)ی ـ‬

‫کــهم ویــا‪ ،‬بــهاڵم چــاکی ڕێگــا خــۆش کــرد‪ .‬ئــهو‬

‫قهدهرانه گوێم له شریتی دهنگی گۆران بوو که شیعرێکی له کۆڕێکدا دهخوێندهوه‪ ،‬دهربـارهی سـهالحهدینی ئـهیووبی‬ ‫بوو‪ .‬زۆرم پێ سهیر بـوو ئـهو شـیعرهیان لـه سـهرجهمی دیوانهکـهیدا چـاپ نـهکردووه‪ .‬دیـاره دهبـێ شـیعری دیکهشـی‬ ‫ههبێ که هێشتا کۆ نهکراوهتهوه‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬شیعری زۆربهی شاعیرانی سهردهمی ئێستا که دهخوێنیهوه‪ ،‬مرۆڤ ھهست به بابهت و شتی تازه دهو شیعرانهدا ناکا‬ ‫و به قهولی (کاک جهالد مهلهکشا) تهنگه ئهگهر چهند پارچه شیعری چهند شاعیر بهدوای یهکدا بنووسی و نداوی شداعیرانی‬ ‫ژێری پاک کهیهوه‪ ،‬بۆت لێو نهبێتهوه کام شیعر ھی کام شاعیر بدوو! یدا بده واتایدهکی تدر‪ ،‬دهنگدی سدهربهخۆ‪ ،‬کدهم بدهدی‬ ‫دهکرێ‪ .‬تای ئێوه چیهە‬

‫وەاڵم‪ :‬جوواڵنهوهی ئهدهبی تایبهت به شیعر‪ ،‬دوو بهشی جیاوازی ههیه‪ .‬هـهر بهشـێکی لـه بـواری تایبـهتی خـۆیدا‬ ‫دهڕوا‪.‬‬ ‫یهکهم‪ ،‬ڕهوتی بهردهوام یا شیعری پایهدار‪ ،‬که له پهیدا بوونی یهکهم شیعری فۆلکلۆری جوانهوه دهستی پێکراوه‪.‬‬ ‫یــانی لــهو ڕۆوهوه‪ ،‬یهکــهم شــیعری بــههێ ی خۆمــاڵی خوڵقــاوه‪ ،‬دهســتی پێکــراوه‪ .‬شــوانێکی نهناســراو‪ ،‬دێڕێکــی‬ ‫ههستب وێنی کوتووه‪ ،‬پاش هـهزاران سـاڵ گهیشـتووهته دهسـتی ئێمـه‪ .‬تـهنیا ناوچـهی خوڵقانـدنی ئـهو شـیعرانهش‬ ‫دیارن و به ! ئیدی نه مێژووی نووسینی ئاشکرایه و نـه نـاوی وێژهرهکـهی‪ .‬ئـهو ڕهوتـی ئاسـایییه‪ ،‬ئێسـتاش هـهر‬ ‫بهردهوامه‪ .‬یانی ڕهنگه ئهمڕۆ تاقه شیعرێ خوڵقابێ و من و ئێوه بێخهبهر بـین‪ .‬بـهاڵم ئهوهنـده جـوان و گیـاندار‬ ‫بێ‪ ،‬که وێنهی شیعری گۆرین** ههتاههتایه بمێنێتهوه و شیعرێکی گهلپهسهند و ڕاسـتهقینه بـێ‪ .‬کـهوابوو‪ ،‬ئـهو‬

‫‪34‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫شــیعرهش لــه ڕیــ ی بهشــی یهکــهم‪ ،‬واتــا ڕهوتــی بــهردوام یــا شــیعری پایــهداردا جێگــا دهگــرێ‪ .‬ســهیر ئهوهیــه‪،‬‬ ‫دانهرهکانی یان تا زیندوون‪ ،‬ڕهنگه نهزانن لهنێو شیعرهکانیاندا بهرههمی ههڵکهوتهیان خوڵقاندووه‪.‬‬ ‫تایبهتمهندی ئهو شیعرانه دهبن به ئاوی حهیات بۆ ئهو بهرههمانه و ناهێڵن تازه بمرن! (شیعری پهتی به وێنهی‬ ‫کوردی ئاواره‪ ،‬یا به وێنهی باڵندهکانی کۆچهری‪ ،‬تێلی پهروینی بهسـامی هـی سـنوورێکی ناناسـن‪ .‬شـار بـه شـار و‬ ‫زار به زار‪ ،‬دهگهڕێن و باڵو دهبنهوه‪ .‬چاپی یان نهکهن‪ ،‬ههر باڵو دهبنهوه‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬بهڵێ! وایه‪ .‬ئینسانهکان دێنه سهر دونیا و لهم چهشنه شیعرانه دهخدوڵقێ و دهکهونده سدهر زاران و دوایده دهخرێنده‬ ‫ناو خهزێنهی ئهدهبی تاستهقینهی ئدهو گهلده‪ .‬ئدهدی بهشدی دووھدهم چۆندهە چونکدوو بده تهوتدی بدهردهوام‪ ،‬ئدهو جدووره‬ ‫شیعرانهت ناو برد‪.‬‬

‫وەاڵم‪ :‬بهڵێ! ئهوه شیعری ڕهوتی بهردهوام بوو‪ .‬شیعری پایهدار بوو‪.‬‬ ‫دوایه دهگهینه بهشی دووههم که باشتره ناوی بێنین‪ :‬ڕهوتی شیعری ده کرد‪ .‬ڕۆوێ پیری دونیادیده‪ ،‬هونهرمهندی‬ ‫بهناوبانگ (مامۆستا قالهمهڕه) فهرمووی‪" :‬براله! هێندێ شیعر ههیه‪ ،‬به تهشی دهیڕێسـن!" ئـهو قسـهیهم زۆر پـێ‬ ‫جوان بوو‪ .‬پـێم سـهیر نـهبوو شمشـاڵوهنێکی ههشـتا سـاڵهی شـارانگهڕاوی نهخوێنـدهوار‪ ،‬کـورت و کوردانـه ئـاوا بـه‬ ‫شــیرینی ڕای خــۆی دهربــارهی شــیعر دهربــڕێ‪ .‬ئــهوهم پــێ ســهیر بــوو کــه دهبــوو ئــهدیبێ ئــهو قســهی کردبــا‪ ،‬نــه‬ ‫هونهرمهندی مۆسیقا! لێرهدا قالهمهڕه زمانی به "خوری" تهشبیه کـردووه‪ .‬یـانی ئـهتۆ بێنـی بـه دانسـته‪ ،‬مووبـهموو‬ ‫وشهکان به ئامرازێک لێک ببهستی و به زۆری وێنه و ڕازێنهری پێوه ههڵواسی‪ .‬جا ئهوهیه شیعری ده کرد‪.‬‬ ‫تاوهکوو هونهرمهندێ‪ ،‬دڵی ئاوری تێبهرنهبێ‪ ،‬شیعری دڵتهزێن نانووسرێ که شوێن لهسهر ههستی ئینسانهکانی‬ ‫دیکه دابنێ‪ .‬تاقه شیعرێکی پڕههست لهالیهن ههر کهسێکه بخوڵقێ‪ ،‬خاوهنهکـهی شـاعیره‪ .‬حـهولدان بـۆ بهرهـهمی‬ ‫زۆره که دهبێته هۆی نووسینی شیعری ده کـرد و بـه وتـهی ئێـوه شـتی تـازهی تێدانـابێ‪ .‬بـا ئێمـه شـهد شـاعیرمان‬ ‫ههبێ و ههر یهکێ تاقه شیعرێکی پهتی و پڕههستیان خوڵقاندبێ‪ ،‬لهوه باشتره که چوار پێن شاعیرمان ههبێ‬ ‫و حــهول بــدهن کــه بهرهــهمیان زۆر و دیوانهکــهیان پــڕ بــێ‪ .‬لێرهدایــه کــه شــیعری ده کــرد پهیــدا دهبــن و وهکــوو‬ ‫بهرههمی دارێک دهچن‪ .‬خۆ شیعر‪ ،‬بهرههمی کشتوکاڵی نیه‪ ،‬دهغڵ و دانی‬

‫‪35‬‬

‫نیه که خهرمانی پڕ پیت و بهرهکهتی‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫به شانازییهوه ههڵدهینهوه‪ .‬با کهم بێ و جهموجۆر بێ‪ ،‬نهک زۆر بێ و بۆر بێ‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬بهڵێ! وایه‪ .‬بابهتاھیر شیعری کهمه‪ ،‬بهاڵم جوانه‪ .‬به قهولی ئێوه‪ ،‬شیعرهکانی پایهداره‪ .‬بهاڵم بهشێکی ئدهم پرسدیاره‬ ‫بێوهاڵم مایهوه؛ باسی ن یکی شێوازهکان و دهنگی سهربهخۆت نهکرد!‬

‫وەاڵم‪ :‬لهو بابهتهوه که پرسیتان شیعری چهند که له پهنا یهک داینـێن‪ ،‬نـازانین کامـهیان هـی کامیانـه‪ ،‬ئـهوه‬ ‫به بڕوای من‪ ،‬نابێته عهیب بۆ ئهو شیعرانه‪ .‬ئهگهر سهرن بدهینه ناوهرۆکی شـیعری الوهکـانی ئـهم سـهردهمه‪ ،‬زۆر‬ ‫شت وهدهر دهکهون‪ .‬ئهوانه شاعیری هاوچهرخن و لـه واڵتێـکدا دهویـن‪ .‬هاوفهرهـهنگ و هاوتهمـهنن یـان تهمـهنیان‬ ‫لێک ن یکه‪ .‬کهوابوو دهردهکانیان‪ ،‬ئازارهکانیان و ئارهزووهکانیان‪ ،‬هـهر یـهکن‪ .‬خـهرمانی یـهک خـهم بـه سـهریاندا‬ ‫دابــهش کــراوه‪ .‬بهشــه خهفــهتی هــهر کامیــان وهکــوو ئــهوهی دیکــه دهچــێ‪ .‬ههســتی دهروونــی شــیعرهکانی‬

‫کــه لــه‬

‫هــهڵبژاردنی وشــهکاندا دهردهکــهوێ‪ ،‬دیــارن‪ ،‬ســکااڵکان و هاوارهکــان وێــک دهچــن‪ .‬وشــهی ســهیر هــهڵدهبژێرن کــه‬ ‫ئاوێنهی ههسـتهکهیانه‪ .‬بۆخـۆم زۆر بـه سـهرنجهوه تهنانـهت چـهن جـار شـیعرێکی تـازهی ئـهو الوانـه دهخوێنمـهوه‪،‬‬ ‫دهمهوێ چێژی لێ وهرگرم کاتێ بۆ وێنه سهرن دهدهمه وشهی "تۆقینهوه"‪ ،‬ههست به دهنگی گرمه و ئاگر و خوێن و‬ ‫دووکهڵ و کهپ و تـۆز و هـاوار و گریـان دهکـهم‪ .‬ئهگـهر شـیعرهکانمان خـۆش بـوێ و جوانیـان بخوێنینـهوه‪ ،‬زۆریـان‬ ‫باشن‪ .‬ئهگهرچی له باری وهزنهوه یا ومارهی بڕگهوه یهکن‪ .‬جا چ بوو خۆ قسه‪ ،‬بـه وهزن نـابێ بـه شـیعر! تـهواوی‬ ‫شانامهی فێردهوسی‪ ،‬ههمووی یهک وهزنه‪ .‬هی خهیام‪ ،‬یهک وهزنه‪ .‬هی بابه تاهیر که ناوتان هێنـا‪ ،‬یـهک وهزنـه‪.‬‬ ‫ئهگهری‬

‫ئهم قسانهی من دهربارهی شیعری الوهکان‪ ،‬به پاکانه دهزانن‪ ،‬لێرهشدا ههر ئهوان بێتاوانن‪ .‬کـێ فێـری‬

‫کردوون؟! کام کتێبی بێههڵهی فێر کردن و بارهێنان ههیه تا بیخوێنن؟! کام بهرنامهی تهلهوزیۆن بۆ هونهری وان‬ ‫تهرخان کراوه؟! ئهزموونهکانیان له کوێ وهرگرن؟! کاتێ تاقیکاری و لێپرسینهوه له قوتابی ههیه‪ ،‬که لهپێ دا‬ ‫شتێکی فێر کرابێ‪...‬‬ ‫پرسیار‪ :‬باسی دهنگی سهربهخۆت لهبیر ماوهە!‬

‫وەاڵم‪ :‬دهنگی سهربهخۆ لهو ڕوانگهوه که ئێوه دهتانهوێ‪ ،‬یا خهڵک دهیهوێ‪ ،‬پێم وایه وهگیـر ناکـهوێ! دونیـا زۆر‬ ‫کۆنـه‪ ،‬بابهتـهکان زۆر کـهمن‪ .‬دهشتـوانین قـهتاریان کــهین و بیـانبژێرین‪ .‬دیـوانی حـاف ی‬

‫‪36‬‬

‫بۆخـۆی ڕهنگدانــهوهی‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫دیوانی بیست و چوار شاعیری پێ‬

‫خۆیهتی‪ .‬ڕهنگه هاوچهرخ و هاودهردیشی تێدا بێ‪ .‬حاف ی‬

‫دهنگی سـهربهخۆی‬

‫نیه‪ .‬به دهگمهن ههڵدهکهوێ‪ .‬بۆخۆم تهنیا شاعیرێ دهناسم‪ ،‬که بابهت و شێواز و ههموو شـتێکی دهڵـێن تازهیـه و‬ ‫ههمیشه خولقێنهر و داهێنهره‪ ،‬ئهوی‬

‫[ئاڵدۆپاالتسکی ‪ ]ALDOPALATSKI -‬شاعیری هاوچهرخی ئیتالیایییـه‬

‫کــه دهڵــێن هــی شــاعیرێ شــوێنی لهســهر دانــهناوه و ئیلهــامی ل ـه شــیعری کهســی‬

‫وهرنــهگرتووه‪ .‬بۆخۆشــی‪ ،‬هــۆی‬

‫سهرکهوتنی خۆی درکاندووه‪ :‬دهڵێ‪" :‬ئهمن پشتم به بیر و خهیاڵی خۆم بهستووه‪ .‬بابـهتی شـیعرهکانم لـه کووچـهی‬ ‫خۆماندا دهبینمهوه‪ .‬زۆر جاری‬

‫چوومهته کتێبخانه گهورهکان‪ ،‬بهاڵم تا دیوانی قورسی شاعیرهکانم ههڵداوهتهوه‪،‬‬

‫پاش چهن سـاتێ وهڕهز بـووم و دڵـم گیـراوه و هـهاڵتووم‪ ".‬ئهمـه قسـهی "ئالدۆپاالتسـی بـوو‪ .‬جـارێکی‬

‫کوتوویـه‪:‬‬

‫"ئهمن قهت یهک سهعاتیشم بۆ خوێندنهوه تهرخان نهکردووه"‪ .‬پێم وابێ له واڵتی ئێمهدا ههر شـاعیرێ شـیعرێکی‬ ‫له گۆڤارێکدا چاپ کردبێ و جگهرگۆشهیێکی خستبێته بهر چاوی خوێنـهران‪ ،‬دهنگـی تایبـهتی و سـهربهخۆی ههیـه‪.‬‬ ‫ههر گوڵێ‪ ،‬عهتر و بۆنی خۆی ههیه‪ ،‬دهنگی خۆی ههیه‪ .‬ههر قامکێ ‪،‬خوێنی خـۆی لـێدێ‪ .‬ئهگـهر بـه وردی شـیعر‬ ‫بخوێنینهوه‪ ،‬زیاتر چێژی لێ وهردهگرین‪.‬‬ ‫‪------‬‬‫‪ -٢‬ئاماوهیه به شیعرێکی فۆلکلۆری "تا کهی دانیشم له سای داری بی ‪ -‬تا کهی ههڵکێشم ئاهی غهریبی"‬ ‫* بایه‪ :‬کاسه‪ ،‬دهفر‪ ،‬قاپ‬ ‫** ئهو کهسهی با مان کرد‪.‬‬ ‫سروهی ‪ - ٢٥١‬سێپتەمبەری ‪١١٢١‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬گۆڤاری سروهی ‪ ٢٥١ -٢٥١‬و ‪ - ٢٥١‬ڕێکەوتی‪٢١ :‬ی ئەپریلی ‪١١٢٥‬‬

‫‪37‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬

‫دید و بیرورای چەند نووسەر و شاعیر لە بارەی مامۆستا شەریف ی شاعیر‪:‬‬ ‫‪-----------------------------------------------------------‬‬

‫شەرێف فەالح نووسەر کورد‪:‬‬ ‫سەبارەت بە شاعیری (مروانکەی شین) مامۆستا شەریف (چەند) ساڵە بێ سەروشوێنە دەڵێ‪:‬‬

‫”کە نازانێ ئاسمان هەڵی کێشا یام زەوی قوتی دا!“‬ ‫"ئا" وێنەی ئازادی ئااڵی ئاوات و شادی‬ ‫رۆوانە لە رادیۆ‪ ،‬تەلەڤ یۆن و میدیا دەنگییەکانی کوردستانەوە‪ ،‬گوێمان لە تێکستی گەلێک گۆرانیی کـوردی دەبێـت‬ ‫کە بە گــوێی هەموومـــان ئاشـــنان‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە کەم کە ئاگـــای لە شـــوێنی ویـــان و چارەنووســـی خـــاوەنی ئەو‬ ‫تێکستە رەسەنانەیە‪.‬‬

‫‪38‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫(ملوانکەی شین) ئەو کۆمەڵە شیعرەیە کە هەر لە سەرەتای شۆڕشـی گەالنـی ئێـرانەوە‪ ،‬وەک یەکەم کـۆمەڵە شـیعری‬ ‫کوردی لە رۆوهەاڵتی کوردستان لە کەش و دۆخێکی هەستیاردا چاپ و باڵو کرایەوە و شیعرە دەگمەن و هەستب وێنە‬ ‫پڕ لە مۆسیقا و ریتمەکانی ئەم کۆمەڵە شیعرە زۆر بە خێرایی رۆ چوونە زەینی خەڵکەوە‪.‬‬ ‫شیعرەکانی وەک (دایە گیان‪ ،‬مامە شوان‪ ،‬زرێبار‪ ،‬ملـوانکەی شـین‪ ،‬قوتابخـانە) و چەنـدین شـیعری دیـکەی نـاو ئەم‬ ‫کـۆمەڵە شـیعرە‪ ،‬دەمـێکە کـراونەتە ملـوانکە و کیـژ و کـوڕانی دڵپـڕ لە سـەودای ئـازادیی نیشـتمان دەیـکەنە گەردنـی‬ ‫خۆشەویستی‪.‬‬ ‫خاوەنی ئەو شیعرانە شەریف حوسێن پەناهی ناسراو بە (مامۆستا شـەریف)ە کە دوای ئەوەی شـەش سـاڵ لەمەوبەر‬ ‫لە شاری سنە لەالیەن دەزگا ئەمنییەکانەوە تووشی لێپێچینەوە و گوشار بوو‪ ،‬رۆوهەاڵتـی بەجـێ هێشـت و دوو سـاڵ‬ ‫لە شاری هەولێر و کۆیە ویا‪ ،‬بەداخەوە باری دەروونیی تێکچوو و دواتر لەالیەن کەسـوکاریەوە بـرایەوە رۆوهەاڵت‪،‬‬ ‫بەاڵم لەوێ‬

‫نەحەوایەوە و دیسان لە ماڵ هەاڵت و ئیتر لەو کاتەوە هەتا ئێستە هی کە و تەنـانەت بنەمـاڵە‬

‫و کەسوکاریشی هەواڵی نازانن‪.‬‬ ‫لە شــیعری کــوردی لە رۆوهەاڵتــی کوردســتاندا‪ ،‬دەگمەنــن ئەو دەنــگ و نــاوە شــیعرییانەی لەنــاو نــوتەی مۆســیقا و‬ ‫سەمفۆنیا و گۆرانیدا بوونەتە هەرمان و لەسەر زاری پیر و الو و کوڕ کااڵن دووپات دەبنەوە‪.‬‬ ‫دەگمەنن ئەو دیوانە شیعرانەی لە سەردەمی تاریکی و بڤە و قەدەغەدا دڕیان بە تاریکی دا و رووناکیبەخشی شەوی‬ ‫تاری ویانی نیشتمان بوون‪( .‬ملوانکەی شین) کۆمەڵە شیعری شەریف حوسـێن پەنـاهی (مامۆسـتا شـەریف) یەک لەو‬ ‫کۆمەڵە شیعرە پڕ لە ریتم و لە دڵ ن یکانەی ئەدەبی بەرەنگاری و بەرخودانە کە یەک سـاڵ پـاش شۆڕشـی گەالنـی‬ ‫ئێران و لە سەردەمێکدا کە وشە و کتێبی کوردی دەگمەن و یاسـا بـوون بـاڵو کـرایەوە و تـوانی لە رێچـکەی شـیعری‬ ‫کالسیکی کوردی و لە وانری ئەدەبی بەرگریدا ببێتە رچەشکێن و بووە پردی گواستنەوەی رەوتی شیعری نوێی کـوردی‬ ‫لەو پارچەیە و بە دەیان جار چاپ و باڵو بکرێتەوە‪.‬‬

‫‪39‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫ملوانکەی شین‪ ،‬تژییە لە بیرەوەری و خەون و خەیاڵی نەتەوەیەکی ستەملێکراو‪ ،‬بۆیە خێـرا لەالیەن گـۆرانیبێژان‪،‬‬ ‫ناسری رەزازی نەجمەی غواڵمی‪ ،‬مەزهەر خالقی‪ ،‬عەدنان کەریم و چەندین کەسکی دیکەوە کـرانە گـۆرانی و خـ ینە‬ ‫نــاو نــوتەی مۆســیقاوە‪ .‬شــاعیری (ملــوانکەی شــین) کە مامۆســتای قوتابخــانە بــووە و دەردەی هەواری‪ ،‬بێبەشــی لە‬ ‫خوێندن و نەبوونی ئازادیی هەست پێ کردووە‪ ،‬بە جوانی لە شیعری قوتابخانەدا و لە دووتوێی پیتەکانـدا سـیمای‬ ‫ئازادی و وەتەن بۆ قوتابیانی تۆمار دەکات‪.‬‬ ‫شەریف بۆ خۆی لە قوتابخانە شیعرییەکەی موکریان و بەتایبەت شاعیر هێمن وانەی شیعر و کوردایەتی فێـر بـووە‬ ‫و ئەمەش بــوونە ســەرچاوە و هەوێــن تــا رێچــکەی فێرکــاری و وانەبێژیــی زمــانی کــوردی بگــرێتە بەر و ئەمەشــی لە‬ ‫ئامۆوگـارییەکەی هــێمن وەرگــرت کە لە پێشــەکیی (ملــوانکەی شــین)دا دەڵــی‪« :‬ئەوەشــی لەبیــر بێــت کە زمانەکەمــان‬ ‫پێویســتی بە خـ مەت هەیە و هەوڵ بــدا وشــەی رەســەنی کــوردی بەکــار بێنــێ و خــۆ لە وشــەی دەســکرد و داتاشــراو‬ ‫بپارێ ێ»‪.‬‬

‫‪-----------------------------------------‬‬

‫رەحیم لوقمانیی شاعیر‪ ،‬ئەدیل و وەرگێر دەڵێ‪:‬‬ ‫"شیعرەکانی مامۆسـتات شـەریف پیشـاندەری سـیمای سیاسـی و کـۆمەاڵیەتیی ئەو دەمـانەی کوردسـتان بـوو‪ .‬هەروەهـا‬ ‫لەڕووی زمان و ریتمی شیعری و پەیامەوە زۆر لەگەڵ نیاز و خواستی خەڵکی کوردستان گونجاو بوو‪ .‬ساڵی‪ ٢٨١٣‬من‬ ‫لە گۆڤاری (سروە) بووم‪ .‬جاروبار رۆوانی هەینی دەچووم بـۆ مەهابـاد لەوێ دەچـوومە الی کـاک شـەریف‪ ،‬ئەو دەمە‬

‫‪40‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫وەک خۆی باسی کرد‪ ،‬کالسێکی بۆ کێشـی عەرووزی دانـابوو و کەسـانێکی هـۆگری شـیعری شـێوە کالسـیک دەهـاتن بـۆ‬ ‫الی‪".‬‬ ‫‪--------------------------------------------------‬‬

‫رەئوو‬

‫مەحموودپوور‪ ،‬شاعیر و رەخنەگر دەگێڕیتەوە‪:‬‬

‫"منداڵ بووم‪ ،‬لە پۆلی دووی ناوەندی دەمخوێند‪ .‬پێشـتر مێشـکم بە شـیعری هەنـدێ شـاعیر زاخـاو درابـوو‪ .‬لەوانە‪:‬‬ ‫سەیدی و مەولەمی و مەال حەسەنی دزڵی و قانع و داستانە شیعرییە عاشقانەکانی وەک (شیرین و خوسـرەو‪ ،‬لەیـال‬ ‫و مەجنوون و رۆستەم و زۆراب و لە پاڵ ئەوانەشدا شیعرەکانی سەعدی و داستانە دینییەکانی وەک قەاڵی خەیـبەر‬ ‫و ماەمەد حەنیفە و میعراجنامە)‪ ..‬لەو دەمەدا یەکێک لە دەبیرەکانمـان کتێبێکـی خنجـیالنەی بـۆ هێنـاین کە نـاوی‬ ‫(ملوانکەی شین) بوو‪.‬‬ ‫بەالمەوە زۆر ســـەرنجڕاکێ‬

‫بـــوو‪ .‬بەو پێشـــینە شـــیعرییەوە کە لە مێشـــکمدا بـــوو‪ ،‬کـــاتێ دەبیرەکەمـــان بۆمـــانی‬

‫ئەخوێندەوە بەتاسەوە گوێم بۆ ئەگرت‪ .‬سەیر بوو‪ .‬لە هیچیەک لەو شیعرانەی لەگەڵیان ئاشنا بووم نەچوو‪ .‬زۆریـم‬ ‫لەبەر کرد و هێشتاش لەبەرمە‪ .‬بەپێی ئەو سەردەمە شێوازێکی پڕ پێویست و بەسوود بوون و سـەرڕێژی جوانکـاریی‬ ‫ئەدەبــی و هەســتی شــاعیرانە بــوون‪ .‬هەســتێکی پــاک و راســتبێژن لەگەل خــۆ پــۆلە پەپــوولەیەک بــوون کە بەرەو‬ ‫ئاسمانی داڵن ئەفڕین و زەینیان ئەهەواند‪:‬‬

‫‪41‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫پەپوولەی خەیاڵ‪ ،‬سەرمەست و هێمن‬ ‫دەپـێــوێ سـینگی ئاسـمـانـی بێ بـن‬ ‫ئاسمانێک وەک دڵی ئەویندارانی وشەی دایکانە و مەستی تاماوی سروشتێکی خەمڵیو و بێخەوش‪:‬‬

‫لەپـەڕ شــــاری مــەریـــوان‬ ‫دوو چین کێوی سەوز و جوان‬ ‫راوەســتـاون بەرانـبــەر‬ ‫بەرز و دارستان لەسەر‬ ‫ئەوە بوو کە بەدەم نەرمە شەپۆلەکانی زرێبارەوە ئەبوونە عەشقێکی بن بەستووی کانگای هەسـتی هـۆنراوی و زێـد‬ ‫دۆستی‪.‬‬ ‫‪-------------------------------------------------‬‬

‫ئەفراسیا‬

‫گرامی‪ ،‬نووسهر و رۆژنامهنووسی مەریوانی لەبارەی (مروانکەی شین)ی‬ ‫مامۆستا شەریفەوە گوتی‪:‬‬

‫(ملوانکەی شین) لەدایکبووی ئەو سەردەمەیە کە شیعر ئەیویست گەرووی هاوارێک بێت بۆ رابوون و بوووانەوەی‬

‫‪42‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫کۆمەڵگــای کــوردی‪ .‬بەگشــتی دەتــوانین بڵێــین بەرهەمــی کەڵــکەڵە و دڕدۆنگییەکــانی ئینســانی کــورد و بەری رەنـ و‬ ‫بەرگریــی شــار بــوو کە خەیــاڵ و هـ ری شــاعیر دائەگرێــت‪ .‬شــاعیر بە پەیڕەوکــردن لە شــاعیرانی بەرگریــی ســەدەی‬ ‫بیستەم‪ ،‬دەفـتەرە شـیعرێک بـاڵو دەکـاتەوە کە بێـدەنگییەک دەشـکێنێت‪ .‬ئەم بێـدەنگییە لە کاتێکـدایە کە خـوێنەری‬ ‫زمــانی کــوردی زۆر ک ـ و الوازە‪ ،‬بەاڵم بە خێرایــی ئەبێــتە ســروودی قوتابخــانە و هونەرمەنــد و شــاعیرانی دیــکە‪.‬‬ ‫تروپکی بەرگریی ئەدەبی کوردی لە دوو شـیعری «قوتابخـانە» و «ملـوانکەی شـین»دایە‪ .‬دوو چیرۆکـی ریالیسـتیی‬ ‫شیعرئامێ ‪.‬‬ ‫لە قوتابخــانەدا مامۆســتا‪ ،‬شۆڕشــگێڕ و هێمــای بەرگریــی ئــازادی و خەبــات و بەرخــودانە‪ .‬لە (ملــوانکەی شــین)دا‪،‬‬ ‫گەرچــی حیکــایەتێکی کــۆنی کــوردەواریی نــاوچەی مەریــوان ئەگێــڕێتەوە‪ ،‬بەاڵم بە تێهەڵکێشــکردن بە زام و رەنجــی‬ ‫کوردەواری‪« ،‬هیوا» وەک کەسـایەتیی یەکەمـی گێـڕەرەوە‪ ،‬ئەبێـتە هێمـای رەنـ و ئـازار و ئـازادیبەخ‬

‫کە دوایـین‬

‫پەیامی لە ملوانکەکەی ناو مشتیدا خۆی ئەنوێنێت‪ ».‬وەتەن‪ ،‬نیشتمان‪ ،‬ئاوارەیی‪ ،‬رەن ‪ ،‬ئازار‪ ،‬تەنیـایی‪ ،‬ئەویـن‪،‬‬ ‫هیوا‪ ،‬مەرگ‪ ،‬دایک» هەموو ئەمانە دەبنە چاوگی لەدایکبوونی هەستی رابوونی ئەم نەتەوەیە‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی باسنیوز‬

‫‪--------------------------------------------------------‬‬

‫‪43‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬

‫کێ ھەواڵی مامۆستا شەریف حوسێن پەناھی دەزانێە (بانگەواز)‬

‫قادر وریا‬ ‫مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‪ ،‬ماوەی چەنـد سـاڵێکە ونە‪ .‬ئەو سـااڵنێک بـوو لە هەرێمـی کوردسـتان دەویـا‪ .‬ئەو‬ ‫کـاتەی لە هەرێمــی کوردسـتان گیرســابۆوە‪ ،‬گۆشـەگیر بــوو‪ .‬زۆری حەز بە دەرکەوتـن لە میــدیاکان و کـۆڕ و کــۆمەڵی‬ ‫ڕۆشنبیری و هتد نەدەکرد‪ .‬لە گەڵ ومارەیەکی کەم لە ناسیاوان و دۆستانی لە پێوەنـدی دابـوو‪ .‬دوا مەنـ ڵگەی لەو‬ ‫سـااڵنە دا کە لە هەرێـم دەویــا‪ ،‬شـاری کـۆیە بــوو‪ .‬ئەوانەی لێـی ن یـک بــوون‪ ،‬هەسـتیان دەکـرد کە ئەم مامۆســتایە‬ ‫تووشی جۆرێک نەخۆشی و پەرێشـانی ببـوو‪ .‬سـێ سـاڵ لەمەوبەر‪ ،‬بنەمـاڵەکەی بردیـانەوە بـۆ الی خۆیـان‪ .‬بەاڵم وا‬ ‫دیــارە مــاوەیەکی زۆر نابــا‪ ،‬جــارێکی دیــکە ســەری خــۆی هەڵ دەگــرێ و دەڕوا‪ .‬بەو جــۆرە لە دۆســتان و ئاشــنایانی‬ ‫مامۆستا شەریف و بنەماڵەکەی بیستراوە‪ ،‬زیاتر لە دوو ساڵە مامۆسـتا شـەریف لە مـاڵی خۆیـان وەدەر کەوتـووە و‬ ‫نەگەڕاوەتەوە‪ .‬لە بــارەی شــوێنی ئەم مــاوەیەی قســە و دەنگــۆی جۆراوجــۆر هەیە‪ .‬دەگــوترێ ویــانی گردەنشــینی و‬ ‫گۆشەگیرانەی هەڵبژاردوە ولەم یا ئەو م گەوت دەمێنێتەوە‪ .‬تەنانەت لە سەر ئەوەش زانیاریی ورد نـیە کە هەر لە‬ ‫ڕۆوهەاڵت مــاوەتەوە یــا گەڕاوەتەوە بــۆ باشــووری کوردســتان‪ .‬چــونکە دەنگــۆی ئەوە هەیە لە نــاوچە و شــاری بــانە‬ ‫دیتراوە‪ .‬باسی ئەوەش هەیە کە لە ڕانیەی هەرێمی کوردستان بینیویانە‪.‬‬ ‫شەریف حوسێن پەناهیی شاعیر‪ ،‬خاوەنی ڕۆحێکی لەتیف و هەستێکی ناسک و سەرێکی پڕ لە ئەندێشە و بیری‬

‫‪44‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫نەتەوەیـی و ئــازادیخوازی و ئینسـانییە کە هەموومــان درەوشـانەوەیمان لە "ملــوانکەی شـین" و شــێعر و نووســینەکانی‬ ‫دواتری دا دیتوە‪ .‬دوور لە چاوەڕوانی نییە کەسێکی ئەوتـۆ‪ ،‬تـاقەت و تەحەممـولی سـتەم و تـاوان و چەوسـانەوە و‬ ‫سووکایەتییەکانی دەسەاڵتدارانی دڕندە بەرامبەر ڕۆڵەکانی نەتەوەکەی نەبـێ و تووشـی کێشـە و ئـاڵۆزیی دەروونـی‬ ‫بــێ‪ .‬ئەوەی لە چــاوەڕوانی بە دوورە ئەوەیە کە ئــێمە ‪ -‬هەمــووی ئەوانەی شــارەزا و ئاگــاداری شــێعر و نووســین و‬ ‫خ مەتی زمانی کوردی و هەڵوێستە نەتەوەیی و نیشتمانپەروەرانەکانی ئەو مرۆڤەین‪ -‬لە ئاست چارەنووسـی نـاڕوون‬ ‫و ئەو بارودۆخە لێڵەی ئێستا ئەو تێی دا دەوی‪ ،‬بێخەم و بێتەفاوەت بین‪.‬‬ ‫لە ڕێگای ئەم بانگەوازەوە‪ ،‬داواکارم هەر کە زانیاریی لە بارەی شوێنی ویـان و گیرسـانەوە و سـاڵمەتیی مامۆسـتا‬ ‫شەریف حوسێن پەناهی هەیە‪ ،‬بە بنەماڵەکەی‪ ،‬بە دۆستان و خەمخۆرانی چارەنووسی ئەو شاعیرەی ڕابگەیەنێ‪ .‬لە‬ ‫پلەی یەکەم دا‪ ،‬گرنگ ئەوەیە شـوێنی مـانەوەی مامۆسـتا شـەریف و بـارودۆخی تەندروسـتیی نـاوبراو ب انـرێ‪ .‬هەر‬ ‫کــاتێکی‬

‫ئەمە روون بــۆوە و سەروســۆراغی مامۆســتا شــەریف پەیــدا بــۆوە‪ ،‬پێویســتە دامەزراوە کولتوورییەکــان و‬

‫دەزگاپێوەندیــدارەکان بە تــایبەتی لە هەرێمــی کوردســتان‪ ،‬مشــووری کەســێکی ئەوتــۆ بخــۆن و پێداویســتییەکانی‬ ‫ئاگـالێبوون و پێڕاگەیشـتنی دابـین بـکەن‪ .‬بـا لە جیـاتی ئەو پەیـکەرە زێڕینـانەی لە دوای مـردن بـۆ سـەرمایەکانی‬ ‫ئەدەب و کولتــووری خۆمــان دروســتیان دەکەن‪ ،‬بە زینــدوویی بە هانایــانەوە بچــین و خەمێــک لە کێشــە و گــرفتە بە‬ ‫ئازارەکانی ئەمڕۆی خۆیان و بنەماڵەکانیان بخۆین‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬فەیس بووکی نووسەر ‪ -‬ڕێکەوتی‪٢٨ :‬ی ئاگۆستی ‪١١٢٥‬‬

‫‪45‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬

‫مروانکەی شین‬

‫پێشكەشە بە‪....‬تۆ‪...‬كە یەكەم جار‪ ،‬فێری نووسین و خوێندنی كوردیت كردم‪...‬‬

‫شەریف ‪ -‬ح‬

‫‪-------------------------------------------------‬‬

‫پێرست‪:‬‬ ‫‪ -٢‬بۆ رێ گرتن لە شەریف ‪ ......................................................‬ئەنوەر حوسدێن ‪١١ ...............‬‬ ‫‪ -١‬پێشەكی ‪........................................................................‬مامۆستا ھێمن ‪٥١ ................‬‬ ‫‪ -١‬دی د ‪٥١ .........................................................................................................‬‬ ‫‪ -١‬فرمێسك ێ بۆ فەڵەستین ‪٥١ ....................................................................................‬‬ ‫‪ -٥‬یادێ ‪٥٣ ........................................................................................................‬‬ ‫‪ -٣‬قوتابخانە‪٥٣ ....................................................................................................‬‬ ‫‪ -٣‬نامەێ بۆ كوتی شاعیران ‪٣٥ ...................................................................................‬‬

‫‪46‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫‪ -١‬ئامانجی قەڵەم ‪٣٣ ..............................................................................................‬‬ ‫‪-٨‬‬

‫بۆ‬

‫گۆران ‪٣٨ ...................................................................................................‬‬

‫‪ -٢١‬كۆچ ‪٣٨ ........................................................................................................‬‬ ‫‪ -٢٢‬رووبار ‪٣١ .....................................................................................................‬‬ ‫‪ -٢١‬تەنیددا ‪٣٥ .......................................................................................................‬‬ ‫‪ -٢١‬ژار ‪٣٣ .......................................................................................................‬‬ ‫‪ -٢١‬دێ ‪٣١ .........................................................................................................‬‬ ‫‪ -٢٥‬بگددری ‪١٢ ......................................................................................................‬‬ ‫‪ -٢٣‬فەلسددەفەی گەردوون ‪١١ .....................................................................................‬‬ ‫‪ -٢٣‬ھەاڵڵە ‪١١ .....................................................................................................‬‬ ‫‪-٢١‬‬

‫ھەنسك و‬

‫فرمێسدك ‪١٣ .......................................................................................‬‬

‫‪-٢٨‬‬

‫النەی بایە‬

‫قوت ‪٨١ ............................................................................................‬‬

‫‪ -١١‬وێنە‪٨٣ ........................................................................................................‬‬ ‫‪-١٢‬‬

‫پەپولەی خەیاڵ‬

‫‪٨٨ ............................................................................................‬‬

‫‪-١١‬‬

‫بادە‬

‫‪٢١١ .......................................................................................................‬‬

‫‪-١١‬‬

‫خێرا‬

‫‪٢١١ ....................................................................................................‬‬

‫‪-١١‬‬

‫زرێیار‬

‫‪٢١١ .....................................................................................................‬‬

‫‪-١٥‬‬

‫خوداتان لەگەڵ‬

‫‪٢١٣ ...........................................................................................‬‬

‫‪-١٣‬‬

‫مروانكەی شین‬

‫‪٢١٣ ...........................................................................................‬‬

‫‪-١٣‬‬

‫شددوان‬

‫‪٢٢١ .....................................................................................................‬‬

‫‪-١١‬‬

‫نیگارێ‬

‫‪٢٢٣ ...................................................................................................‬‬

‫‪ -١٨‬چوارینە ‪٢٢١ ..................................................................................................‬‬ ‫‪١١‬‬

‫تابوتی سدوور‬

‫‪٢١٢ ..............................................................................................‬‬

‫خاك و خۆر‬

‫‪٢١٢ ..............................................................................................‬‬

‫‪-١٢‬‬

‫‪47‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬

‫بۆ رێ گرتن لە شەریف‬

‫ئەو كاتەی لە سااڵنی هەشتاكان گوێم لە گۆرانیەكانی )هەاڵڵە‪ ،‬خوداتان لەگەڵ‪ ،‬دێ‪ ،‬فرمێسكێ بـۆ فەڵەسـتین و‬ ‫قوتابخانە(بوو بە دەنگی هونەرمەندان) نەجمەی غوواڵمی‪ ،‬كاڵێئاتەشـی‪ ،‬مەزهەری خـاڵقی (‪ ...‬سـەرنجم بـۆ ئەوە‬ ‫چوو‪ ،‬دەبێ ئەو هۆنراوانە هی چ كەسێكبن‪ ،‬چونكە هۆنراوەكان‪ ،‬سادە و قوڵ و بە نەزم و جوان بـوون و كـاریگەری‬ ‫گەورەی لەسەرمن دانا‪.‬‬ ‫تا ئەو كاتەی لە سااڵنی نەوەدەكان‪ ،‬لە شەقامێكی شاری سنە چەند كتێبێك بێ ناز لەسـەر شـەقامەكە دانرابـوون‬ ‫بۆ فرۆشتن‪ ،‬لەگەڵ هاوڕێكەم سەروو دانەیەكمان كڕی‪.‬‬ ‫ئیتر شەریف ‪ -‬م باشتر ناسی و ئەو كات زانیم كە خاوەنی ئەوهۆنراوە جوانانە‪ ،‬ئەم شاعیرە بەرزەیە‪.‬‬ ‫شــەریف حســێن پەنــاهی‪ ،‬خــاوەنی نــامیلكەی (ملــوانكەی شــین) ئەگەرچــی مــن بەشــبەحاڵی خــۆم تەنهــا ئەم دیــوانە‬ ‫بچوكەم بینیوە‪ ،‬بەاڵم دەكرێت بڵێم (ملوانكەی شین) نموونەیەكی بەرز و گەورەی شیعری كوردیە‪.‬‬ ‫هەستی نێونەتەوەیی و ئینسانی شاعیر بە ئاشكرا بە شیعرەكانیەوە دیارە‪ ،‬ئەمەش دەكرێت وەكو ئینسانێكی‬

‫‪48‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫شۆڕشگێر و نێونەتەوەیی شاعیر و شیعرەكانی بناسین‪ ،‬جیـا لەوە كاتێـك شـیعرەكان دەخـوێنینەوە هەسـت دەكەی لە‬ ‫وێــر زوڵــم و زۆری ســتەمێك ئەم شــیعرانە نوســراون و هەر چەنــدە دەیەوێــت پــڕ بە دڵــی خــۆی قســە بكــات و بــاڵی‬ ‫شیعری بفڕێ و نەهامەتیەكان بدركێنێت‪.‬‬ ‫بەاڵم یاسای باو و زڵم و ستەم ڕێگای پێ نادات‪ ،‬بە ناچاری خۆزگە و ئاواتەكانی پەنگ دەخواتەوە‪ .‬لە پەیوەست‬ ‫بە كورد و كوردبونی ‪ ،‬هەستی شاعیر بە ئاشكرا دیارە‪ ،‬كە چەند لە خەمی نەتەوە و نیشتیمانەكەیدایە‪.‬‬ ‫سەبارەت‪ ،‬سروشت و وەسفی سروشت داهێنانەكی گەورەی كردووە كە ئینسان هێندەی تر پەیوەست دەبێ بە سروشتی‬ ‫كوردستانەوە‪.‬‬ ‫شــەریف‪ ،‬لەم دیوانەیــدا‪ ،‬لە لــووتكەی شــیعردا خــۆی دەبینێــتەوە هەر بــۆیە لەبەر گرنگــی شــیعرەكانی و ناســاندنی‬ ‫باشتری شیعرەكانی و ملوانكەی شین بە خەڵكی كوردستان‪.‬‬ ‫بڕیارمانــدا (ملــوانكەی شــین) چــاپ بكەیــنەوە خ مەتێكــی بچــووك بە شــەریف و ملــوانكەی شــین و شــیعری كــورددی‬ ‫بكەیــن‪ .‬بەو هیــوایەی ئێــوەش شــەریف و ملــوانكی شــین باشــتر بناســن و تــام و چێــژی ئەدەبیــات و شــیعری باشــتر‬ ‫لێوەرگرن‪.‬‬ ‫بێگومان لەم كارەشماندا‪ ،‬تەنها و تەنها ئامانجمان خ مەتكردن بوو بە شیعر و ئەدەبیاتی كـوردی و بە تـایبەتی‬ ‫ئەدەبیــاتی ڕۆوهەاڵتــی كوردســتان و شــاعیری گەورە و هەســت ناســك (شــەریف حســێن پەنــاهی) بە هیــوای ئەوەی‬ ‫كارەكەمان گەر چی بچوكی بێت‪ ،‬جێگەی ڕەزامەندی ئێوەی خوێنەران بێت‪.‬‬ ‫ئەنوەر حسێن (بازگر)‬ ‫ووئەن ‪١١٢١ -‬‬ ‫سلێمانی‬

‫‪49‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬

‫مروانکەی شین‬

‫پێشەکی‬ ‫یەکەم جار لە بەزمێکی شاعیرانی مەهاباددا ناسیم و شێعریم بیست و خۆشم ویست‪.‬‬ ‫دوایەش بۆ رەخنە لێگرتن زۆربەی شێعرەکانی بۆ خوێندمەوە‪ .‬بەاڵم من بەش بە حاڵی خۆم خۆشم لێ هاتن و بۆنی‬ ‫شێعرم لێ کردن‪.‬‬ ‫خەیاڵی ناسک و هەستی هونەرمەندانە و مەزموونی شاعیرانەم تێدا بەدی کرد‪.‬‬ ‫هەر کەسە جۆرە بۆچوونێکی لە شێعردا هەیە ‪ .‬من زیاتر لە خەیاڵی ناسـک و مەزمـوونی ورد و نـوێ دەگەڕێـم‪ ،‬تـا‬ ‫رواڵەتی جوان و رازاوە و کێ و قافیەی سەیر و سەمەرە‪ ،‬یا باشتر بڵێم شێعرم لە نەزم خۆشتر دەوێ‪.‬‬ ‫شــێعرێکم پــێ باشــترە کە لە دڵەوە هەڵقــوڵێ و بە دڵەوە بنووســێ‪ .‬بەشــی زۆری شــێعرەکانی شــەریف وان‪ .‬ســۆز و‬ ‫عاتیفە و کوڵ و کۆی دەروونی خـۆنی‪ .‬هەسـتی خـوێنەر یـا گـوێگر دەبـ وێنن و حـاڵەتی شـاعیر لە کـاتی نووسـینی‬ ‫شێعرەکەیدا لە پیاوی ورد دەگەیەنن‪.‬‬

‫‪50‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫بە بڕوای من ئەگەر ئەم شاعیرە زیاتر خۆماندوو بکا و پتر هەوڵ بـدا‪ ،‬شـاعیرێکی نەک بـاش‪ ،‬بەڵکـوو گەورەشـی‬ ‫لێ پەیدا دەبێ‪.‬‬ ‫هونەر سنووری بۆ نییە‪ ،‬هی هونەرمەندێک نەگەیشتووەتە دوندی هونەر و ناشگاتێ‪ ،‬بەاڵم هی وا هەیە زۆر بەرەو‬ ‫ووور دەچن‪.‬‬ ‫وەک تێ گەیشتووم شـەریف دەزانـێ تـازە وردە هەنگـاو بەرەو مەنـ ڵ هەڵـدێنێتەوە بـۆیە بە هیـوام زۆر بەرەو ووور‬ ‫بچێ‪.‬‬ ‫وا هەست دەکەم شەریف وەک من لەو بڕوایە دایە کە شێعر کۆن و نوێی نییە و باش و خراپی هەیە‪.‬‬ ‫نەزم نە بە وشەی جوان و وەزنی سەنگین و قافیەی گران دبێتەوە شـێعر‪ ،‬و شـێعری نە بە وشـەی سـاکار و کێشـی‬ ‫سووک و لە کار نەهێنانی قافیە ن م دەبێتەوە بۆ نەزم‪.‬‬ ‫شێعر و نەزم دوو جۆرە هونەرن کە دەبێ خوێنەری ورد‪ ،‬حوکمیـان لە سـەر بـدا‪ .‬بەاڵم چەنـد خۆشـە شـێعر ئەوەنـدە‬ ‫باش بێ کە هەم فۆڕمی لێک و لوو و رێک و پێک بێ و هەم ناوەرۆکی هەست ب وێن و دڵڕفێن‪.‬‬ ‫خۆزیا شەریف ئەو ئامۆوگارییانەی هەمیشە لە پێ چاو بێ‪:‬‬ ‫هەرگی لە شێعری خۆی رازی نەبێ و پێی وابێ کە دەتوانێ لەوەش باشتر شێعر دانێ‪.‬‬ ‫تا شێعر دنەی نەدا‪ ،‬لە خەوی رائەپەڕێنێ و هەستی نەب وێنێ دەست نەداتە قەڵەم‪.‬‬ ‫ئەوەشی لە بیر بێ کە زمانەکەمان پێویستی بە خ مەت هەیە و هەوڵ بدا وشەی رەسەنی کوردی بەکـار بێنـێ و لە‬ ‫وشەی دەسکرد و داتاشراو بپارێ ێ‪.‬‬ ‫تەنانەت لەبەکارهێنانی وشەی بێگانەی لە وشەی ناڕەسەنی کوردی پێ باشتر بێ‪.‬‬ ‫هیوادارم دیوانی دووەمی ئەم شاعیرە زیاترم رازی بکا‪.‬‬

‫مامۆستا هێمن‬ ‫‪٢١٥١ - ٥ - ١١‬‬

‫‪51‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬

‫دی‬ ‫وەكو ئاوی بنی گۆمێ كە جێ مابێ لە رووبارێ‬ ‫وەكو بەردی سەری شاخێ كە دانراب ێ لە دیوارێ‬ ‫وەكو كاتێ گەاڵی زەردێ دەسی بەربێ لەسەر دارێ‬ ‫دڵم تەنگە لە تەنیایی نە هاوڕازێ نەخەمخۆرێ‬ ‫من ئەو بەردەی گرفتارم‪ ،‬كە دیلی چینی دیوارم‬ ‫من ئەو ئاوەی بنی گۆمم كە جێ ماوم لە ڕووبارم‬ ‫گەاڵی زەردم‪ ،‬مەلێ پیرم‪ ،‬منم دڵداری زنجیرم‬ ‫لەبیرم دێ كە سی ساڵە لە بەندیخانە یەخسیرم‬ ‫لە تاریكی ویانم دا‪ ،‬لە سوچی سەردی زیندانا‬ ‫بە مۆرەی نەردی ناكامی‪ ،‬بە جارێ عومری خۆم دانا‬ ‫بەڵێ ئەو ساتە الوێ بووم وەلێ ئێستا وەها پیرم‬ ‫هەیە جارێ بەسەرهاتی خەمینی خۆم نیە بیرم‬ ‫قەرەوڵ دێت و ڕادەبری‪ ،‬شەوانی عومرم ئەومێرێ‬ ‫شەوێكی وا منی دیلی‪ ،‬بەدەستی مردن ئەسپێرێ‬ ‫* دیل ‪ :‬بەندی‪ ،‬زیندانی قەرەوڵ ‪ :‬چاودێر‬

‫‪52‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬

‫فرمێسكێ بۆ فەڵەستین‬ ‫ئەی سەرگەردانی مانوو‬ ‫لێ قەوماوی بێ خانوو‬ ‫ئەی ماڵ و منداڵ لە كۆڵ‬ ‫ئاوارەی نیشتمان چۆڵ‬ ‫ئەی برای فەلەستینی‬ ‫كەی مافی خۆت ئەستێنی؟‬ ‫ئەی باڵندەی بێ هێالن‬ ‫ئەی وەیالنی بەستەزمان‬ ‫لەو دەشت و دۆڵ و كێوە‬ ‫دوو كۆڵ ئەبەی بەڕێوە‪:‬‬ ‫كۆڵێ ماڵ و منداڵت‬ ‫تەزاندویتی باڵت‬ ‫كۆڵێ خەمی وەیالنی‬ ‫دڵت گرتویە شانی‬

‫‪53‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫بارت قور و پێ پەتی‬ ‫رێبواری رێی مەینەتی‬ ‫ئاخۆ خەمی نیشتمان‪،‬‬ ‫پێت قورسە یا كۆڵی شان؟‬ ‫ئەی فەلەستینی هەوار‬ ‫وێڵی دەستی ئیستعمار‬ ‫رۆوێ دەبێ خەباتت‬ ‫بێنێتە دەست واڵتت‬ ‫ئاخۆ ئەو رۆوە كەی بێ ؟‬ ‫ئاخۆ ئەو رۆوە كەی بێ ؟‬ ‫***‬

‫ئەی باڵندەی بێ هێالن‬ ‫ئەی وەیالنی بەستەزمان‬ ‫من هەوارێ وێنەی تۆم‬ ‫كوردم‪ ،‬كوردی ڕەنجەڕۆم‬ ‫هەرچەن لە كوردستانم‬ ‫دڵ خۆشم لە هێالنم‪،‬‬

‫‪54‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫بەاڵم كەوی كام كوێستان‬ ‫باڵندەی كام دارستان ؟‬ ‫بە زمانی خۆی ناخوێنێت ؟‬ ‫بۆ خۆی باڵ ناوەشێنێت ؟‬ ‫ئەی ئاوارەی فەڵەستین‬ ‫خانوی هەردوكمان خوێنین‬ ‫هەردوو پەشێو و خەمبار‬ ‫هەردوو ك و بریندار‬ ‫برینداری چ ی مار‬ ‫چ ی ماری ئیستعمار‪....‬‬ ‫ئەی باڵندەی بێ هێالن‬ ‫ئەی وەیالنی بەستەزمان‬ ‫رۆوێ بە هیوای خەبات‪،‬‬ ‫هەردوو دەگەینە ئاوات‪.‬‬ ‫ئاخۆ ئەو رۆوە كەی بێ؟‬ ‫ئاخۆ ئەو رۆوە كەی بێ؟‬

‫‪55‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬

‫یادێ‬ ‫بولبولی بەندی قەفە ‪ ،‬پەروەردەی ئەو كێوانەیە‬ ‫بۆیە تا ئاخر نەفە ‪ ،‬هەروا بە تاسەی النەیە‬ ‫باڵی ئازادی ئەسوتێنین و دانەی پێ ئەدەین‪،‬‬ ‫نەك ویانی ئەو مەلە‪ ،‬تەنیا بە ئاو و دانەیە‬ ‫شینی هێالنەی دەكات‪ ،‬ئەگریت و سەربەستی دەوێ‬ ‫بانگ و ئاوازی قەفە ‪ ،‬ئەو شیوەن و گریانەیە‬ ‫سوچی بەندی بۆ دەڕازێنینەوە بێ خەم بژی‪،‬‬ ‫كەی نیشانەی وینی ب ێ خەم‪ ،‬زیوەری كاشانەیە؟‬ ‫تێ دەكۆشێ هەڵفڕێ‪،‬بەندی قەفە بۆی ناچڕێ‬ ‫ئاخرین ئاواتی بەرزی دیتنی هێالنەیە‬ ‫نەغمە سەردانی كەوا پاراوی هەستی گەل دەكا‪،‬‬ ‫شینی بێ فرمێسكی ئەو باڵندە بەستەزمانەیە‪.‬‬ ‫سوچی بەندیخانە وایە‪ ،‬هەر كە ئازادی دەوێ‪،‬‬ ‫بەرهەمی كاتی خەمی‪ ،‬ئەو نەغمە بەرزو جوانەیە‬

‫‪56‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫« قانعم» دێنێتە بیر ئاوازی باڵندەی قەفە‬ ‫قوڕ بەسەر ئەو دوومنەی هیوای بە بەندیخانەیە(‪)1‬‬ ‫(‪ - )٢‬دێری ئاخیری هی مامۆستا قانعە‪ ،‬كە ئەو شـیعرە بە ناوبـانگەی لە بەنـدیخانەدا دانـاوە (بەوێـنەی بولبـولی‬ ‫نێوان قەفەسێ)‬

‫قوتابخانە‬

‫‪-٢‬‬‫پاش ئەوەی کە خۆر هەڵدێ‬ ‫پرشنگ ئەخاتە سەر دێ‬ ‫خوێندە واران دێنە دەر‬ ‫رێی مەکتەب دەگرنە بەر‬ ‫لە نێو کۆمەڵەی مااڵن‬ ‫بۆ خوێندنی مندااڵن‬ ‫ماڵێکی زور وێرانە‬ ‫کراوەتە قوتابخانە‬ ‫کاکی مودیر بەیانی‬ ‫بەر لە خوێندەوارانی‬

‫‪57‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫ئەڕوات و لەو بەر دەرگا‬ ‫ماوەێ هاتۆ چو دەکا‬ ‫رەوشتی کاکی مودیر‬ ‫الوی ویر و رۆشنبیر‬ ‫لە نیۆ دڵی خەڵکی دێ‬ ‫بە جوانی گرتویە جێ‬ ‫یاری هەوارەکانە‬ ‫هیوای نەدارەکانە‬ ‫الوێکی چاک و روو خۆش‬ ‫کوردی وێژ و کوردی پۆش‬ ‫بەڕاسی خەڵکی ئەوێ‬ ‫گیانیان بۆ مودیر ئەوێ‬ ‫ماوەی تر مەکتەبی دێ‬ ‫گەرم ئەبێ بە سروودێ‬ ‫لە پەنجەرەی پورتوکاو‬ ‫تیشکی خۆر ئەداتە ناو‬

‫‪58‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫مامۆستا وەکو جاران‬ ‫ئەڵێ بە خوێندە واران‬ ‫دیسان رۆوی شەمەیە‬ ‫کاتی پرسینە وەیە‬ ‫وریا تۆ هەستە سەر پێ‬ ‫دەرسی پێشوم بۆ بڵێ‬ ‫ئا وێنە چی؟ ب وەک چی؟‬ ‫ت وێنەی چی؟ پ وەک چی؟‬ ‫لە ئەلفەوە تاکو ی‬ ‫هەرچی دەزانی بیڵێ‬ ‫وریا بیر ئەکاتوە‬ ‫وەاڵمی ئەداتەوە‬ ‫ئا وێنەی ئاوارە‬ ‫ئاواتی ئەو هەوارە‬ ‫ب وەکو برسیەتی‬ ‫پ وێنەی پێ پەتی‬

‫‪59‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫ت وەکو تالی وین‬ ‫تاریکی و تێکوشین‬ ‫کاتێ شتێ نازانێ‬ ‫بۆ مندااڵن ئەڕوانێ‬ ‫نون بەوێنەی نەدار‬ ‫ە بە چەشنی هەوار‬ ‫کاکی مودیر هەڵدەستێ‬ ‫بەرامبەریان دەوەستێ‬ ‫ئەڵێ بەسیەتی ئیتر‬ ‫دە کەینە باسێکی تر‬ ‫هەتا من لە بیرم بێ‬ ‫ئەم ووشانە ئەگوترێ‬ ‫تاکەی دەرسی دڵتەنگی؟‬ ‫تاکەی دەرد و بێدەنگی؟‬ ‫ئیتر الیان بەین لە بیر‬ ‫روو کەینە را و تەگبیر‬

‫‪60‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫منداڵەکان مات ئەبن‬ ‫دەرسی تازە گوێ دەگرن‬ ‫بێ دەنگی قوتابخانە‬ ‫پڕ دەبێ لەم ووشانە‬ ‫ئا وێنەی ئازادی‬ ‫ئااڵی ئاوت و شادی‬ ‫ب وەکو بیرەوەر‬ ‫ت وێنەی تیکوشەر‬ ‫وەکو سەربەستی‬ ‫سەر و سێدارە و ستی‬ ‫منداڵ بە یەک دەنگەوە‬ ‫دەڵین بە ئاهەنگەوە‬ ‫خ بە وێنەی خەبات‬ ‫خوێندن و خوێن و خەاڵت‬ ‫کاف وێنەی کوردستان‬ ‫کورد کۆمەڵ و کوێستان‬

‫‪61‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫ماوەێ بەر لە نیوەڕۆ‬ ‫دوایی دێ دەرسی ئەمڕۆ‬ ‫ئێوارە منداڵەکان‬ ‫لە نێو باخ و لە سەربان‬ ‫دەرسی تازە دەخوێنن‬ ‫بە خەڵکی را دەگەیەنن‬ ‫ی وەکو یەکیەتی‬ ‫یەکگرتن و یارمەتی‬ ‫رۆوی شەمەی داهاتوو‬ ‫ئەو دەرسەیان لە بەربوو‬ ‫بەاڵم تاکو خۆراوا‬ ‫بەم گەرمای خۆرە تاوا‬ ‫لەرێی شارا وەستابوون‬ ‫چاوەرێی مامۆستا بوون‬ ‫تینی خۆر و خەمباری‬ ‫پرسین و چاوەنواڕی‬

‫‪62‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫مامۆستامان والەکوێ؟‬ ‫بوچی ناێەتەوە دێ؟‬ ‫پی ئەوەی تاریک دابێ‬ ‫هەواڵێ کەوتە نێو دێ‬ ‫مامۆستای قوتابخانە‬ ‫کەوتووەتە بەندیخانە‬ ‫ماوەئ حەفتەی دەگوزەرێ‬ ‫نابێ لەوی خەبەرێ‬ ‫بەاڵم خوێندەوارەکان‬ ‫هەرلە قوتابخانەدان‬ ‫دەنگی بەرزی دەرسی جوان‬ ‫ئەروا بەرەو ئاسمان‬ ‫ب وینەی بێگانە‬ ‫برین و بەندیخانە‬ ‫چاویان وا بە رێگەوە‬ ‫مامۆستایان بێتەوە‬

‫‪63‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫رۆوی هەوەڵی زستان‬ ‫کە سەرما هاتە کوێستان‬ ‫کەسێ هەواڵێ دێنێ‬ ‫دڵی دێ ئەلەرزێنێ‬ ‫چەن الوێکی روشبیر‬ ‫بە هاوڕێی کاکی مودیر‬ ‫ئەو رۆوە تاریک و روون‬ ‫لە سێدارە درابوون‬ ‫ئیتر ئەو مندااڵنە‬ ‫جێی دێڵن قوتابخانە‬ ‫کاتێ ئەڕۆن بە دڵتەنگ‬ ‫چاوبە فرمێسک و بێدەنگ‬ ‫خوێندەوارێ ک و مات‬ ‫سەرنجی دیوار ئەدات‬ ‫فرمێسکی پڕ لە گرێ‬ ‫دێت و بەر چاوی دەگرێ‬

‫‪64‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫لەبان تەختەی سەر دیوار‬ ‫خەتێ مابوو یادگار‬ ‫دڵی نەدەهات کەسێ‬ ‫شتی لە سەر بنوسێ‬ ‫ی وەکو یەکیەتی‬ ‫یەکگرتن و یارمەتی‬ ‫ئا وێنەی ئازادی‬ ‫ئااڵی ئاوات و شادی‬ ‫***‬ ‫* لە دێهاتی ناوچەی كوردەواری ئێراندا‪ ،‬بە مامۆستای قوتابخانەكان دەڵێن « مودیر ‪».‬‬ ‫* بێگانە ‪ :‬ئستیعمار‬

‫نامەێ بۆ كۆتی شاعیران‬ ‫كورد ئەگەرچی زۆرە دەردی‪ ،‬بەردی مەینەت وا لەڕێی‬ ‫دە لە ئەونۆ گرتن ئەو بەردانە النایا لە ڕێی‬ ‫شیعری خاوێنم دەو ێ خوێنی دڵ و زاری نەبێ‬ ‫رەنگی فرمێسكی دەروون و بۆنی خەمباری نەبێ‬

‫‪65‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫بۆچی «قانع » بم لە وینا‪ ،‬بۆ ئەب ێ هەوڵ ێ نەدەم ؟‬ ‫بۆ ئەبێ دە هەڵگرم‪،‬تاكو بە ئامانجم نەگەم ؟‬ ‫هێمنی هەڵناگرێ ئەم چەرخە بۆ كوردی كڵۆڵ‬ ‫تابەكەی «هێمن » بژین و تێ نەكۆشین گورج و گۆڵ‬ ‫گەر هەموو پەرداخی وینم‪ ،‬هەروەها پڕ ب ێ لەوار‬ ‫ناگرم دەستم لە ئەونۆ‪ ،‬قەت بە خۆم ناڵێم ‪« :‬هەوار »‬ ‫هەروەكو «بێكە » ئەگەرچی دەردەدارو بێ كەسم‬ ‫من كەسم كوردە‪ ،‬بەكە ناڵێم هەوارو بێ كەسم‬ ‫شیعری خاوێنم دەو ێ خوێنی‪ ،‬دڵ و زاری نەبێ‬ ‫رەنگی فرمێسكی دەروون و بۆنی خەمباری نەبێ‬

‫‪-١‬‬‫تا پەری شیعرم نەدی‪ ،‬هەرساتە بیر ێ وام هەبوو‬ ‫داخەكەم چاوی پەری ‪ ،‬غەیری خەوی تێدا نەبوو‬ ‫بۆ گوڵی شادی گەڕام ماوەی‪ ،‬هەتا بیدۆزمەوە‬ ‫تاكو بەرگی بووكی شیعری پێ بڕازێنمەوە‬ ‫شار و كوێستانی كوردەواریم گرتەبەر‬ ‫پێكەنینێكم نەدی هەرگی ‪ ،‬لە دڵ هاتبێتە دەر‬

‫‪66‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫بۆ نەگریم من‪ ،‬كە پەروەردەی هەوای شاری خەمم؟‬ ‫چی بنوسم‪ ،‬غەیری ئەو فرمێسكە‪ ،‬چی بێ بەرهەمم؟‬ ‫كوردەواری هەر بەشی زوخاو دەردو زللەتە‬ ‫تاكو داهاتوی بە چی ب ێ‪ ،‬زەحمەتی ئەم میللەتە‬ ‫لێم ببورن ئەی هەوار و بێكە و هێمن‪ ،‬ئەمن‬ ‫ئێستە ئەی انم‪ ،‬كە ئێوە بۆچی ئالودەی خەمن‬ ‫ئەو خەمانەی نەمدەناسین وا ئەسیری كردووم‬ ‫چی بڵێم ؟ چۆنی بڵێم ؟ چەشن ێ كە پیری كردووم‬ ‫***‬

‫ئامانجی قەڵەم‬ ‫ئامانجی وایە‪ ،‬پێنووسی دەستم‬ ‫وەهایە هیوای‪ ،‬شێعر و هەڵبەستم‬ ‫تاقەی مرواری هەر چەندە جوانە‬ ‫بووکی بە نرخی نێو گەوهەرانە‬ ‫بەاڵم ئەو کاتەی‪ ،‬کۆ بکرێتەوە‬ ‫لە سەر شریتێ بهۆنرێتەوە‬

‫‪67‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫ئەو ساتە جوانە و جوانتر دەنوێنێ‬ ‫تاکوو بەتەنیا لە الی بمێنێ‬ ‫***‬

‫زمانی کوردی ‪ ،‬ئەو گەوهەرەیە‬ ‫کە دیاری بەرزی‪ ،‬مێژووی ئێمەیە‬ ‫وشەی جوان جوانی نێو کوردەواری‬ ‫جوانتر لە زێڕ و لەعل و مرواری‬ ‫کاتێ بە شێوەی جوانی‪ ،‬هۆنراوە‬ ‫کرایە بەستەو شێعرو هۆنراوە‬ ‫چاکتر دەنوێنێ و هەر لە بەر چاوە‬ ‫هەرگی ون نابێ و ناخرێتە الوە‬ ‫ئامانجی وایە پێنووسی دەستم‬ ‫وەهایە هیوای شێعر و هەڵبەستم‬

‫‪68‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬

‫بۆ گۆران‬ ‫بە ئاوام چەپكە شیعرێ هەڵبەستم‬ ‫بۆ گۆرانی شاعیری جوان پەرستم‬ ‫تێدەكۆشم بە هێ ی بیرو هەستم‬ ‫وشەی نیە كە دەربڕێ مەبەستم‬ ‫پێنوسەكەم‪ ،‬ئەی قەڵەمی سەربەستم‬ ‫دەخیلی تۆم‪ ،‬بۆ جارێ بگرە دەستم‬ ‫هەرچەند دەكەم ئەو خەیاڵەی پێی مەستم‬ ‫بۆم ناخرێتە ناو چوارچێوەی هەڵبەستم‬ ‫***‬

‫تاقە شیعری ئاخیری هی مامۆستا گۆرانە‪٢ .‬‬ ‫كۆچ‬ ‫ئاوایی لە شان چۆم و باخەوە‬ ‫پاڵی داوەتە سینگی شاخەوە‬ ‫عومرێكە نێوان لەشی كۆرپەی دێ‬ ‫خوێنی وین گەرمەو دڵی خورپەی دێ‬

‫‪69‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫باڵندەی ڕەنگین‪ ،‬كۆتری نەخشین‬ ‫بەدەوری دێ دا ئەگەڕێ چین چین‬ ‫تاوێ لە باخان‪ ،‬تاوێ لەسەر دێ‬ ‫هەر یەكێ نەغمەیێ لە ناخی دەردێ‬ ‫****‬

‫ئەو دەشتە سەوزە‪ ،‬ئەو دێیە جوانە‬ ‫ئەو هەموو دار و باخ و بێستانە‬ ‫دەستی سیاسەت‪ ،‬ئاورێ دێنێ‬ ‫یەك لە شوێن یەكا‪ ،‬ئەیانسوتێنێ‬ ‫دێ ئەسوتێت و خەڵكی‪ ،‬كۆچ ئەدرێن‬ ‫كۆچی دڵتەزێن‪ ،‬بۆ دەشتی گەرمێن‬ ‫بە وێنەی شەمێ‪ ،‬كە توابێتەوە‬ ‫پەپولەی تەنیایی‪ ،‬ال مابێتەوە‪،‬‬ ‫ئەو كۆترانەی‪ ،‬بە ئاسمانەوە‪،‬‬ ‫لە دەوری دێدا ئەسوڕانەوە‪،‬‬ ‫بە ئاهەنگی خەم‪ ،‬تاكو خۆراوا‬ ‫ئەگەڕێن بەسەر‪ ،‬دەشتی سوتاوا‬

‫‪70‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫تا وردە وردە دڵنیا ئەبن‬ ‫دێ بەجێ دێڵن ئەوانی دەچن‬ ‫***‬

‫گەرمەسێر ئەگەر‪ ،‬بەهەشتی ڕوون بێ‬ ‫باخی گەوهەر و دەشتی ئاڵتون بێ‬ ‫ئێستاش هەروەها‪ ،‬كوردی كۆچ دراو‬ ‫باڵندەی ك ی‪ ،‬لە هێالن بڕاو‬ ‫مشتێ لەو خاك و بەردە سوتاوە‪،‬‬ ‫خاك ئەو دەشتەی‪ ،‬تێدا ویاوە‪،‬‬ ‫بە سەرتاسەری گەرمێنی نادا‬ ‫نایگۆڕێتەوە‪ ،‬لەگەڵ دنیادا‬ ‫ئاخر بە خوێنی‪ ،‬ئاوی پێ دابوون‬ ‫باو باپیری‪ ،‬لەوێ ویا بوون‬ ‫***‬

‫گەرمەسێر ئەگەر بەهەشتی ڕوون بێ‬ ‫باخی گەوهەرو دەشتی ئاڵتون بێ‬ ‫هەمویان ئەدا‪ ،‬تەنیا هەناسەی‬ ‫بەیادی واڵت‪ ،‬بشكێنێ تاسەی‬

‫‪71‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬

‫رووبار‬ ‫قەڵبەزەی بەرزی كوێستان(‪)٢‬‬ ‫ئــەڕوێـتــه نـێــو دارســتـان‬ ‫بەفـراوی كێوان دێنێ‬ ‫رووبارێ پێك دەهێنێ‬ ‫رووبار ئەكەوێتـه رێ‬ ‫دارستان دێڵێته جێ‬ ‫ئاواییەك لەو قەراخا‬ ‫لـه نـێـــوان دار و باخا‬ ‫بەرامبەر به خۆراوا‬ ‫ئەڕوانێته سەر ئاوا‬ ‫رووبـار ئـەڕوا بـه بـەر دێدا‬ ‫خوڕەی جوانی دێته گوێدا‬ ‫هاوینان خۆر داخ ئەبێ‬ ‫گەرمه نیوەڕۆی ناو دێ‬

‫‪72‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫مندااڵن دێنه سەر ئاو‬ ‫بۆ مەله یا ماسـیڕاو‬ ‫زۆریـان تـێدا هــەواره‬ ‫چاوی له دەست رووباره‬ ‫بۆ پێـخـۆر ماڵـێ دامــاو‬ ‫كاری بووەته ماسی ڕاو‬ ‫***‬

‫نیـوەڕۆیـه و نـاو دێ چـۆڵ‬ ‫كوڕی شوان‪ ،‬گورج و گۆڵ‬ ‫رێ دەكـەوێ بۆ رووبار‬ ‫سك برسی و شڕەبار‬ ‫به هیـوای قـوالپ و تـۆڕ‬ ‫ماسی بگرێ بۆ پێخۆر‬ ‫دێت و ئەگاته سەر ئاو‬ ‫دەست ئەكاته ماسی ڕاو‬ ‫رووبار ئەڕوا به بەر دێ دا‬ ‫خوڕەی جوانی دێته گوێ دا‬

‫‪73‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫ماوەیە زۆری ئەدا سەر‬ ‫ماسـی یەك دێنـێته دەر‬ ‫ماسی كۆرپه و ورده‪ ،‬زۆر!‬ ‫بـه كـار نـایــه بـۆ پـێــخۆر!‬ ‫سینگی سپیی؛ خوێناوی‬ ‫پـەلــەقــاوەی تــاوتــاوی‪...‬‬ ‫تێدەكۆشێ جاروبار‬ ‫خۆی بخـاتـەوه رووبار‬ ‫پێستی جوانی برواوه‬ ‫زیـخــی پـێــوه تـالوه‬ ‫زیـخــی داخــی نـیـوەڕۆ‬ ‫دڵ ماسی دێنێته سۆ‪...‬‬ ‫***‬

‫كاتـێ قـوالپـی خوێنین‬ ‫ئەخرێته نێو ئاوی شین‬ ‫دڵی ئەو ماسییه كۆرپه‬ ‫راوەسـتـابـوو له خـورپــه‬

‫‪74‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫رووبـار ئـەڕوا بـه بـەر دێ دا‬ ‫خوڕەی جوانی دێته گوێ دا‬ ‫***‬

‫ئەی ماسی وێڵی هەوار!‬ ‫بۆ دەگـەڕای له رووبـار؟‬ ‫ئاخۆ تۆش له رێی سەفەر‬ ‫بۆ پێخـۆر بووی دەربەدەر؟!‬ ‫ئێوەش له نێو ماسییان‬ ‫بـۆ پـاره و پـێـخــۆر ویـان؟‬ ‫هـەوارەكان ئەمـرێـنـن؟‬ ‫خوێنی یەكتر ئەڕوێنن؟‬ ‫رووبـار ئـەڕوا بـه بـەر دێ دا‬ ‫خوڕەی جوانی دێته گوێ دا‬ ‫(‪ -)1‬قەڵبەرە‪ :‬تاڤگە‪،‬‬ ‫تەنیا‬ ‫خانووی سەردم ك و مات‬ ‫بۆنی بێدەنگی ئەدات‬

‫‪75‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫لە شوێنی بیری رێبوار‬ ‫چاوم بڕیوە دیوار‬ ‫جارێ هەتا ماوەی دێر‬ ‫گوێ دەگرم بۆ كاتژمێر‬ ‫هاتوچۆی عەقرەبەكان‬ ‫وەك ڕێبوارانی زەمان‬ ‫یەكێ گورج و یەك هێمن‬ ‫ڕێگای عومرم دەپێون‬ ‫بە ناوەدڵ ئەمەوێ‬ ‫بەڵكو دەردێ بسرەوێ‬ ‫پەنا بەمە پێنوسم‬ ‫بیرەكانم بنوسم‬ ‫من كێم و لە كوێم و چیم ؟‬ ‫تاكەی و بۆ چی دەویم‪...‬‬ ‫جارێ قاقای پێكەنین‬ ‫بە دنیاو ئینسان و وین‬

‫‪76‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫جارێكی بوغ ی گریان‬ ‫بۆ ماوەی خۆ خەڵەتان‬ ‫خەمبار و بێ دەنگ و با‬ ‫خەیااڵوی و كەسا‬ ‫هی ئاهەنگێ ناێتە گوێ‬ ‫بەحری بێدەنگی بشكێ‬ ‫خانوی سەردم ك و مات‬ ‫بۆنی تەنیایی ئەدات‬ ‫ژار‬ ‫له داخی مەینەتی دەوران‪ ،‬دڵم پــڕ ئاوره ساقی‬ ‫له واری تاڵی وین دیسان پیاڵەی دڵ پـڕه ساقی‬ ‫وەره ئەمشەو وەكوو هەرشەو‪ ،‬وەره ساقی دڵم خوێنه!‬ ‫هـەتـاكـوو دێتـه چـاوم خـەو‪ ،‬حـەرامـە شـەربـەتان بێـنه!‬ ‫دڵم زووخاوی لێ دەڕوێ‪ ،‬دەسا هەسته! بكه مەسـتم!‬ ‫شـەرابی كۆن له جامی نوێ‪ ،‬بەخوڕ تێكه‪ ،‬بده دەسـتم!‬ ‫كـەوا كون كون بـووه جـەرگم‪ ،‬له جـەوری ماتەمی دنیـا‬ ‫هەتاكوو سەردەمی مەرگم‪ ،‬وەره هەر تۆم دەوێ تەنیا‬

‫‪77‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫هەناسەی سەردی پـڕداخم دەمێكه گرتوویه ناخم‬ ‫شەرابی تۆیه دەیشۆرێ؛ پەوارەی وینی پـڕئاخم‬ ‫دێ‬ ‫شەوگاری بەهار دەرچوو له نیوه‬ ‫تـاریـكــی ئەڕوات بـەرەو كـازیـوه‬ ‫ئـاوایـی تاریـك‪ ،‬ورشـەی چـرایـێ‬ ‫له نێو پەنجەرەی هی ماڵێ نایێ‬ ‫دێ دەركـی له رووی رۆو داخـســـتـووه‬ ‫له بەرگی شەودا‪ ،‬جوان جوان نوستووه‬ ‫مـنــداڵـێ ســاوا دەگــریـێ جـار جـار‬ ‫ئەشكێنێ دەریای بێدەنگی شەوگار‬ ‫دایكێ سەر له بان النكی كۆرپەوه‬ ‫سـەردەمـێـكه خـەو بـردوویــەتـەوه‬ ‫ئەو سـاته گوڵی شـەو دەتوێـتەوه‬ ‫سەر گۆنای ئاسۆ‪ ،‬سوور ئەبێتەوه‬ ‫كەڵەشێرێ دێ و لەو سەر بانانه‬ ‫مـ گێنـی ئەدا؛ هەسـتن! بەیانه!‬

‫‪78‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫شنەی بەربەیان‪ ،‬یەك له شوێن یەكا‬ ‫مـااڵنــی نـوســتـوو باوەشــێـن ئـەكا‬ ‫هـەتـاو الی ئەبـا دیسـان بەسـپایی‬ ‫پەردەی شەو له سەر بووكی ئاوایی‬ ‫مااڵن بەردەچن‪ ،‬ئاوایی ساكار‬ ‫گرتوویه باوەش؛ باپیری كۆسار‬ ‫ماویانه خەڵكی؛ ماندوویی دوێنێ‬ ‫گ نگی هەتاو هەڵیان دەسـتێنـێ‬ ‫ونێ گورجوگۆڵ ئەڕوا بۆ كانـی‬ ‫به نەزمی جوانی لەرزانەكانی‬ ‫ونـێ له كانـی مانـدوو دێتـەوه‬ ‫سەری ناوەته سینگی گۆزەوه‬ ‫دووكەڵ له سەربان‪ ،‬ئەڕوا بەرەو ووور‬ ‫سـوور ئەبێتـەوه سـەر گۆنای تەنـوور‬ ‫تەندووری مااڵن‪ ،‬نانی گەرم و جوان‬ ‫دەكا به توێشووی باخەوان و شـوان‬

‫‪79‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫مریشكێ سپی‪ ،‬جووجەڵه له شوێن‬ ‫بـەجـێ دەهـێـڵـێ تـاریـكــی كـولـێـن‬ ‫پێ ئەوەی كه خۆر بدا له ناو دێ‬ ‫ڕانــی ئــاوایـــی دەكــەوێـتـــه رێ‬ ‫نیـوەی ناوەدڵ له دێ دەر ئـەچـێ‬ ‫بەرخ و كارویلەی هێشتووەته جێ‬ ‫مـراوی له سـەر چـیـمـەنـی جـۆبـار‬ ‫دەشكێنێ شەقڵی شەونمی بەهار‬ ‫ئاسـمانی شـیـن و كـۆچـی هـەورەكان‬ ‫پرشنگی خۆر و دەشتی سەوز و جوان‬ ‫هاتوچۆی ئاسكی ب یوی سەر كۆ‬ ‫شـنەی شـەمـاڵ و لەرەی لەقوپۆ‬ ‫جـریــوەی بولبـول‪ ،‬خـوڕەی جـۆبـاران‬ ‫شمشاڵی شوان و بەستەی دڵداران‬ ‫مۆسیقای جوانی وینی دێهاتن‬ ‫دیمەنی رەنگینی خاكی واڵتن‬

‫‪80‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫وینی رۆوێكی ئەو دێیه الی من‬ ‫ئەوێ به شاری دووكەڵ و ئاسن‬ ‫* كازیوە‪ :‬تاریك و لێڵی بەربەیان‪.‬‬ ‫بگری‬ ‫دایه گیان بگری له سەر خاکم کەوا شینم دەوێ‬ ‫زۆر بگریێ دایه گیان فرمیسکی خوینینم دەوێ‬ ‫من گولڵی سەد ئارەزوویی وینم لە خاکا خەوتووە‬ ‫خاکی مەیدانی خەبات ڕەنگینی خوێنی من بووە‬ ‫دامەنیشە دایە گیان بۆ هاتنی من چـــــاوەڕێ‬ ‫دڵنیا بە‪ ،‬بەسیەتی‪ ،‬بۆ دەنگی دەرگا مەگرە گوێ‬ ‫من دەمێکە جەرگی سووتاندووم هەناسەی سەردی گەل‬ ‫دڵپڕی کردووم خەمی دەسکورتی و ڕەنگی زەردی گەل‬ ‫من کوری کوردی شەهیدی ڕێیی خەباتم دایە گیان‬ ‫کـــــــۆتری خوێنینی پەری باخی واڵتم دایە گیان‬ ‫من له شاری خوم غەریب و بو هه مو بیگانه خوم‬ ‫کوتری کووراوی ریگای النه خوم‪,‬بی النه خوم‬

‫‪81‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫دایه گیان بگری له سر خاکم که وا شینم ده وی‬ ‫زور بگریه دایه گیان فرمیسکی خوینینم ده وی‬ ‫* ئەتویس‪ :‬كورت كراوەی ئەتویست‪.‬‬ ‫فەلسەفەی گەردون‬ ‫هاکا ئەم چەرخەش هەڵ گەڕایە وە‬ ‫ئیتر نەگەڕا ونەسوڕایەوە‬ ‫کیژێ خاوەنی وینی دنیاێە‬ ‫ری ێ مرواری لە گەردنیایە‬ ‫کیژێ کە تینی ئەوینی وایە‬ ‫ویان و مردن لە دەستی دایە‬ ‫مرواری لە ێەر سینگی رازاون‬ ‫بە هێ ی جەزبەی عشقی وەستاون‬ ‫ئەویس وەک هەمو رۆوی پیر ەبێ‬ ‫بە تیری مردن داوێنگیر ەبێ‬ ‫بەڵێ ئەمرێت و ئەکووێتەوە‬ ‫ملوانکەی ملی ئەبچڕێتەوە‬

‫‪82‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫نۆ مرواری جوان یەک لە شوێن یەکتر‬ ‫وینی ئەوانی ئگاتە ئاخر‬ ‫شینی مردنی ئەو کیژە وایە‬ ‫کە لە شوێنی دا ئاخر دنیایە‬ ‫بناغەی گەردون وا دەشکیتەوە‬ ‫ئیتر ناگەڕێ و ناسوڕێتەوە‬ ‫****‬

‫* مەبەست‪ :‬لە تەواو بونی هێ ی خۆر وتیكچوونی (مەن ومەی شەمسییە )‬

‫ھەاڵڵە‬ ‫دەوڵ و زۆرنایـه‪ ،‬چەپڵـەڕێـ انـه‬ ‫بەزمی شادی و چۆپیكێشانه‬ ‫بەرگی ڕەنگاوڕەنگ كیژی سەر بانان‬ ‫دەكـێـشــێ نیــگـای الوی كــۆاڵنــان‬ ‫ئاهەنگی زۆرنا و بەزمی هەڵپەڕكێ‬ ‫دەنـگ ئـەداتـەوه هـەتـا ئەو پەڕ دێ‬

‫‪83‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫لـه نـێـو كـیـژانـا‪ ،‬تـەنـیـا هـەاڵڵـه‬ ‫دڵی خەمینه و له سووچی ماڵه‬ ‫ئـاخــر دیـاری یـاری بــێوەفــای‬ ‫دەستەی چنووره‪ ،‬ماوەتەوه الی‬ ‫یـادگـارێــكـه‪ ،‬یـاری پـێــی داوه‬ ‫ئێستا بێڕەنگه و بۆنی نەماوه‬ ‫هــەاڵڵـه دەڕوا بــۆ خــەیـاڵــی دوور‬ ‫ئەڕوانێ جارجار بۆ چەپكەی چنوور‪...‬‬ ‫***‬

‫دەنـگــی زەمـاوەن ئەتۆم دێتـه گوێ‬ ‫كوانێ پەیمانت؛ كوانێ؟ وا له كوێ؟‬ ‫قەولی ئەو ڕۆوەی سەما و شادییه‬ ‫به مـنـت دابـوو! لـه بـیــرت نـییــه؟!‬ ‫دڵم گوڵێ بوو؛ بۆچیت هەڵوەراند؟‬ ‫بۆچـی ئاوێنـەی ئەوینـت شـكانـد؟‬ ‫كوانێ مەیلەكەی جاری جارانت؟‬ ‫كوانـێ هاتوچۆ و ئیـشـارەكانت؟‬

‫‪84‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫كوانێ ڕاوەسـتان سـەر ڕێگای كانی؟‬ ‫كوانێ سێوی سوور؟ كوانێ گۆرانی؟‬ ‫گیانی شیرینم! دڵت شكاندم!‬ ‫دڵت شـكاندم! دڵت شـكاندم!‬ ‫***‬

‫جارجارێ فرمێسك له چاوی سوورا‬ ‫ئـەبارێـنـه سـەر چـەپكـەی چـنوورا‬ ‫ئاهەنگی زورنا و بەزمی هەڵپەڕكێ‬ ‫دەنـگ ئـەداتـەوه هـەتا ئـەو پـەڕ دێ‬ ‫***‬

‫هـەاڵڵه هـەروا بیر ئـەكاتەوه‬ ‫دەفتەری وینی پەڕ ئەداتەوه‪:‬‬ ‫سوێندم به سۆزی دڵی ئەسیرم‬ ‫تا سـاتێ ماوم‪ ،‬هەر وای له بیرم‬ ‫ئەو ساته الشه سەرد ئەبێتەوه‬ ‫چـــرای ویـــانـــم ئـەكـووێــتـەوه؛‬ ‫ئاخرین قسەم‪ ،‬هەر ناوی تۆیه‬ ‫هـەر چـاوەكانـم‪ ،‬پڕ ئاوی تۆیـه‬

‫‪85‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫دڵم گوڵێ بوو؛ بۆچیت هەڵوەراند؟‬ ‫بۆچـی ئاوێـنـەی ئـەویـنت شـكاند؟‬ ‫تۆ دەوڵەمـەنـد و من كـیژێ نـەدار‬ ‫به غەیری وەفا‪ ،‬چی هەیه هەوار!‬ ‫خونچەی دڵی خۆم هێنا و دام به تۆ‬ ‫بـەاڵم وتــەی تـۆ؛ هــەمــوویـان درۆ‪...‬‬ ‫***‬

‫جارجارێ فرمێسك له چاوی سوورا‬ ‫ئـەبارێـنـه سـەر چـەپـكـەی چـنوورا‬ ‫دایكـی له داخـی ك بێخەبەره‬ ‫بانگی لێدەكا‪ ،‬لەو بەر پەنجەره؛‬ ‫هــەاڵڵــه! وەره! هــەاڵڵــه! وەره!‬ ‫كیژه جوانەكەم! ساتێ هەڵپەڕه!‬ ‫***‬

‫دایكی نەیبینی فرمێسكی چاوی‬ ‫زوڵـفـی شـێـواوی‪ ،‬دڵـی شــكاوی‬ ‫ئاهەنگی زۆرنا و دەنگی هەڵپەڕكێ‬ ‫دەنگ ئـەداتـەوه هـەتا ئـەو پـەڕ دێ‪...‬‬

‫‪86‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬

‫ھەنسك و فرمێسك‬ ‫وینـی منـداڵـی‪ ،‬دنیـاێ شـیرینـه‬ ‫شیعری سەرەتای چیرۆكی وینه‬ ‫***‬

‫عومـری منـداڵیـم چـەن زوو‬ ‫وەك نەسیمێ؛ هات و چوو‬ ‫مەلێ غەریب بوو‪ ،‬رۆیشـت‬ ‫هەر یادێكی بەجێ هێشت‬ ‫***‬

‫كەمكەم وریا بوومەوه‬ ‫بـیــرم چـاوی كـردەوه‬ ‫دنیاێكـم بیـنـی بێتیـن‬ ‫نەوەك منداڵی؛ شیرین‬ ‫خەمی كاتی منداڵی‬ ‫گـرێ نـەبوو لـه پاڵـی‬ ‫كەی وەكوو خەمی ئێستا‬ ‫ڕیشـەی له دڵ ئەوەسـتا!‬

‫‪87‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫هەر خەمێك و فرمێسكێ‬ ‫فرمێسكێك و هەنسـكێ‬ ‫تەمی دڵی ئەشۆرێ‬ ‫دنیـای تاڵی دەگـۆڕێ‬ ‫چه دەروون و چه له روو‬ ‫دنیـامـان هـەر ئەوه بوو‬ ‫***‬

‫وینـی منـداڵـی‪ ،‬دنیـاێ شـیرینـه‬ ‫شیعری سەرەتای چیرۆكی وینه‬ ‫***‬ ‫وریـا بوومـەوه كـەمكـەم‬ ‫دەوری گرتم گەلی خەم‬ ‫كه هەوەڵ جارێ گریام‬ ‫لـه بـۆ هـەواری گــریـام!‬ ‫بۆ ئـەو گریام و بۆ خۆم‬ ‫كه ئاخۆ بۆ كوێ دەڕۆم!‬ ‫وەك منداڵێ ون بووبێ‬ ‫نەمدەزانی وام له كوێ‬

‫‪88‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫ئێستاش هەرچی دەڕوانم‬ ‫خــۆم بـه وەیــالن دەزانــم‬ ‫سەرنجی هەر الێ ئەدەم‬ ‫هی شـتێ بـەدی ناكـەم!‬ ‫هەرچەن ئەو سەری رێگا‬ ‫نـایــ انــم بـه كــوێ دەگـا؛‬ ‫پێم خۆشه جارێكی تر‬ ‫تەنــیـا گـوزارێـكــی تـر‬ ‫بـگــەڕایـمــەوه له نـوێ‬ ‫دیسان بۆ هەوەڵێ رێ‬ ‫بگام بەو دنیا جوانه‬ ‫وەكوو ئەو منـدااڵنه‬ ‫با خەمەكانم سـووك بێ‬ ‫بێگرێ بێ و بچووك بێ‬ ‫بـاكـوو تـەنـیا فرمێسـكێ‬ ‫هەناسەێك و هەنسكێ‬

‫‪89‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫تەمی دڵم بشۆرێ‬ ‫دنـیـای تاڵم بگۆڕێ‬ ‫***‬

‫وینـی منـداڵـی‪ ،‬دنیـاێ شـیرینـه‬ ‫شیعری سەرەتای چیرۆكی وینه‬

‫النەی بایەقوت‬ ‫‪-٢‬‬‫نیوەشەوێكی سەرد و دڵتەنگه‬ ‫خەڵكی خەوتوون و دنیا بێدەنگه‬ ‫شار پەردەی رەشی كێشاوەته سەر‬ ‫مانگی شەوانپێو‪ ،‬له كێو هاته دەر‬ ‫بایەقوشی پیر‪ ،‬دێت و جار جارێك‬ ‫دەخوێنێ له سەر كۆنەدیوارێك‬ ‫له وێرانەیێكی چۆڵ و بێدەنگا‬ ‫له نێو ماڵێكی سەرد و دڵتەنگا‬

‫‪90‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫خەوتووه خەمین؛ كچێكی هەتیو‬ ‫هەتیوی خۆشی له دنیا نەدیو‬ ‫دایكی بەینێكه دووره له دنیا‬ ‫ئەو كچه ماوه لەوێدا تەنیا‬ ‫منداڵێ بچووك‪ ،‬له نێو بەرگی خەو‬ ‫ئەدا له گۆنای؛ شەوقی مانگەشەو‬ ‫بەاڵم خەوی چی؟ هەتاكوو بەیان؛‬ ‫وتووێژ دەكا لەگەڵ ئەستێران‪...‬‬ ‫لەوان دەپرسێ؛ دایكی وا له كوێ؟‬ ‫بۆچی به تەنیا هێشتوویەته جێ؟‬ ‫ساتێ فرمێسكی لێ جیا نابێ‬ ‫ئاخر منداڵه و دڵنیا نابێ!‬ ‫گوێ بده ساتێ‪ ،‬بەسەرهاتی ئەو‬ ‫لەگەڵ ئەستێران‪ ،‬چی دەكوت ئەوشەو؛‬ ‫(‪)١‬‬ ‫ئەی مانگی جوان! ئەی ئەستێرەكان!‬ ‫ئێوه دەبینن له نێو ئاسمان؛‬

‫‪91‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫باخی بەهەشتی خودا له كوێ دا؟‬ ‫ئەڵێن دایكی من‪ ،‬وا له ئەوێدا‪...‬‬ ‫ئەی مانگ! تۆ دایكی ئەستێرەكانی‬ ‫تۆ خودا! پێم بڵێ‪ ،‬ئەگەر دەزانی!‬ ‫ئەستێرەكانت‪ ،‬كۆ بوونەتەوه‬ ‫وان لەگەڵ خۆتا‪ ،‬چەشنی هەرشەوه‬ ‫پێم بڵێ؛ دایكی من كەی دێتەوه؟‬ ‫منی ئەستێرەم‪ ،‬مانگی من ئەوه!‬ ‫***‬

‫ئەی ئەستێرەی خۆم! گوێ بگره ساتێ!‬ ‫به دایكم بڵێ‪ ،‬دەیبینی كاتێ‪:‬‬ ‫دایكی خۆشەویست! بینایی چاوم!‬ ‫هێ ی ویانم! تەنیا هەتاوم!‬ ‫بۆچی رۆیشتی‪ ،‬لەگەڵ نەتبردم؟‬ ‫تەنیا لەم دنیا وەیالنت كردم؟‬ ‫هەتا دیتەوه‪ ،‬هەر چاوەڕێتم‪...‬‬ ‫به هیوای بیستن ئاهەنگی پێتم‪...‬‬ ‫***‬

‫‪92‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫ئەی ئەستێرەی خۆم! گوێ بگره ساتێ‬ ‫به دایكم بڵێ‪ ،‬دەیبینی تا تێ؛‬ ‫زۆر به ئاواتم‪ ،‬كاتێ هاتەوه؛‬ ‫لەسەر داوێنی‪ ،‬خەو بمباتەوه‬ ‫ئەگەر وەكوو مەل‪ ،‬دوو باڵم هەبوو‬ ‫لەنێو دنیادا‪ ،‬ئەمكرد هاتوچوو‬ ‫دەگەڕام هەموو كێو و دەر و دەشت‬ ‫هەتاكوو دەگام به باخی بەهەشت‬ ‫بەڵكوو لەوێدا‪ ،‬جارێ بتبینم‬ ‫ئەتۆش ببینی؛ گریان و شینم‬ ‫بەاڵم باسی من‪ ،‬زۆر بێفایەیه‬ ‫ئاخر كەی هەتیو‪ ،‬ئەستێرەی هەیه؟!‬ ‫دەردی دڵی خۆم‪ ،‬من دەڵێم به كێ؟‬ ‫هەتیو چیی هەیه‪ ،‬تا ئەستێرەی بێ؟!‬ ‫(‪)١‬‬ ‫نەختێ دەگوزەرێ‪ ،‬خەو دێته چاوی‬ ‫باسی دەمێنێ به ناتەواوی‪...‬‬

‫‪93‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫تاكوو دەخەوێ‪ ،‬له نیوەی شەودا؛‬ ‫دایكی دەبینێ‪ ،‬له دنیای خەودا‪...‬‬ ‫دەپاڕێتەوه؛ لەگەڵ خۆی بیبا‬ ‫نەڕوات و دیسان؛ نەیهێڵێ تەنیا‬ ‫دایكی دەكێشێ‪ ،‬له سەری؛ دەستێ‬ ‫ئەڵێ؛ نەبوونه‪ ،‬پاشی هەر هەستێ‬ ‫كچم! جێگای من‪ ،‬جگه دنیایه‬ ‫دایكت وەكوو تۆ؛ لەوێ تەنیایه‬ ‫ڕۆڵه! ماڵی من‪ ،‬تاریك و سەرده‬ ‫جێگاكەم خاكه‪ ،‬سەرینم بەرده‪...‬‬ ‫به دایكی دەڵێ‪ ،‬ك به چاوی سوور‬ ‫له قرچه و سۆزی دڵ وەكوو تەنوور؛‬ ‫نامەوێ بێ تۆ‪ ،‬رووناكی دنیا!‬ ‫هەر خۆتم دەوێ‪ ،‬وای له هەركوێدا‬ ‫دیسان بۆ دڵم دەشكێنیتەوه؟‬ ‫گەر نامبەی لەگەڵ‪ ،‬بۆ هاتویتەوه؟!‬ ‫***‬

‫‪94‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫دایكی به دڵێ پڕ ئێ و خەمناك‬ ‫تكتك فرمێسكی دەتكێته سەر خاك‬ ‫ئەڵێ؛ كچەكەم! شەوێكی سەرده‬ ‫سەرماش‪ ،‬سەرەتای نەخۆشی و دەرده‬ ‫تۆش له جێگاكەت كەوتبویته دەر‬ ‫هاتووم بیكێشم؛ پۆشینت لەسەر‬ ‫زستان‪ ،‬بێنەوه‪ ،‬نابەتەوه له هۆش‬ ‫باكوو له سەرما‪ ،‬نەكەوێته ناخۆش‬ ‫كێ له ناخۆشی‪ ،‬شەوان یارت بێ؟‬ ‫كێ له جێگای خۆم‪ ،‬پەرەستارت بێ؟‬ ‫وەاڵمی ئەدا بەم چەشنه و ئەڕوا‬ ‫ئیتر هاواری كچی پێ ناگا‪...‬‬ ‫(‪)١‬‬ ‫سبەینێ‪ ،‬كاتێ خۆر دای له سەر كێو‬ ‫له شووشەی شكاو‪ ،‬شەوقی دایه نێو‬ ‫دای له سەر جێگا و الشەی سەردی ك‬ ‫ڕووناكی دەكرد؛ گۆنای زەردی ك‬

‫‪95‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫بایەقوش‪ ،‬نەختێ چڵی بردبوو‬ ‫لەو ماڵه چۆڵه‪ ،‬النەی گرتبوو‬ ‫ئاخر چۆن بڵێم؟ ئەو كچه مردبوو‪...‬‬ ‫بایەقوش دەیگوت؛ دێقی كردبوو‪...‬‬ ‫وێنە‬ ‫گەاڵڕێ ان هاتووە‬ ‫ناخی باخی گرتووە‬ ‫گەاڵی زۆری وەریون‬ ‫سینگی باخی پۆشیون‬ ‫تاو نا تاوی شنەی با‬ ‫بە ئەسپایی دەیان با‬ ‫خۆری بێتینی سەر دێ‬ ‫وەك ڕێبوار ێ ماندوو بێ‬ ‫وردە وردە دێتە خوار‬ ‫ئەنیشێتە سەر كۆسار‬ ‫دیسان بە لوتكەی كێوا‬ ‫رێ دەكەوێ بەو دیوا‬

‫‪96‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫باخەوان ك و تەنیا‬ ‫لەسەر ئاوی كانیا‬ ‫دەستی پیرو لەرزۆكی‬ ‫داناوەتە سەر چۆكی‬ ‫بە شوێن بیری پڕ داخا‬ ‫چاوی دەكشێتە باخا‬ ‫دارێكی وشك و مردوو‬ ‫النەی مەلی كۆچ كردوو‬ ‫نە سەوزایی نە سێبەر‬ ‫نە ئاهەنگی پەلەوەر‪......‬‬ ‫لەبیری نایە هەرگی‬ ‫گەاڵ ڕێ انی پایی‬ ‫وا دڵپڕی كردبێ‬ ‫ناخی گیانی گرتبێ‬ ‫جارێ سەری دائەخا‬ ‫سەرنجی كانی ئەدا‬

‫‪97‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫ئاوێنەی رووناكی ئاو‬ ‫وێنەی دێنێتە بەر چاو‬ ‫وێنەی پیر و زەردی خەم‬ ‫پڕ چین و خەتی ماتەم‬ ‫وێنەیەكی پەوارە دیو‬ ‫وێنەی گوڵێ هەڵوەریو‪...‬‬ ‫فرمێسكی وینی تاڵی‬ ‫دێنێتەوە خەیاڵی‬ ‫ئەوسا بەهارێ بێ تین‬ ‫ئێستا پایی ی خەمین‪...‬‬ ‫گەاڵ ڕێ انی ئەڕوات‬ ‫هاكا بەهارێ تر هات‬ ‫تەنیا وینی من وایە‪،‬‬ ‫ئیتر بەهاری نایە‬ ‫****‬

‫كەم كەم فرمێسكی ئەتكێ‬ ‫ئاوێنەی كانی دەشكێ‬

‫‪98‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫لە چوڵی باخا جار جار‬ ‫گەاڵی زەردێ دێتە خوار‬ ‫لەگەڵ ئاوی كانیا‬ ‫رێ دەكەوێ دڵنیا‬ ‫باخەوان سەر دائەخا‬ ‫سەرنجی وێنەی بدا‬ ‫ئاوی كانی شێواوە‬ ‫وێنەی تێدا نەماوە‪...‬‬ ‫لە چوڵی باخا جار جار‬ ‫گەاڵی زەردێ دێتە خوار‬ ‫پەپولەی خەیاڵ‬ ‫پەپولەی خەیاڵ سەرمەست و هێمن‬ ‫دەپێوی سینگی ئاسمانێ بێ بن‬ ‫دفتەری وینم پەڕ ئەداتەوە‬ ‫الپەڕی الویم بیر ئەخاتەوە‬ ‫ئەم هۆنراوانە‪ ،‬تۆم دێنیتە بیر‬ ‫پێکەنینێ تاڵ دەتباتەوە لەبیر‬

‫‪99‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫لە خاکی الشەم‪ ،‬بەیانێ بەهار‬ ‫گواڵڵە سورەیەکی ئاورین روخسار‬ ‫بەجوانی گۆنات سەر دەر ئەهینی‬ ‫لەسەر م ارم دێ خۆی بنوێنی‬ ‫ئەتۆش کە هاتوی لەبۆ گوڵ چنین‬ ‫جوان ڕادە بوری دەم بە پێکەنین‬ ‫ئەو گواڵڵە سورە‪ ،‬دەچێنی لە رێت‬ ‫ئاخۆ دەی انی‪ ،‬بۆنی کێ لێ دێت؟‬ ‫ئەڵی‪ :‬چەن جوانە چەن ڕەنگی گەشە‬ ‫داخەکەم داخۆم بۆچ دڵی رەشە؟‬ ‫بەێ ئەوساتە ب انە‪,‬گوڵم‬ ‫گوڵی بەهەشتی‪ ،‬ئاواتی دڵم‬ ‫ئەو گوڵە خاکی دڵداری خۆتە‬ ‫ئێستاش بەهیوای روخێاری خۆتە‬ ‫بۆیە بەو چەشنە گەش و خوشڕنگە‬ ‫بۆیە ئەوندە مات و دڵتەنگە‬

‫‪100‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫بۆیە وەستاوە دڵتەنگ لە سەر ڕێت‬ ‫دڵی داخورپێ‪ ،‬دیێان لە بەر پێت‬ ‫گیانا لەو گوڵەی چیت دێتە بەرچاو؟‬ ‫لەو گواڵڵە سوورە گوڵی دڵ سوتاو‬ ‫جوانی هەڵ بگرە هەرچەن خۆت گوڵی‬ ‫خوشبۆتر لە بۆن یا و سون وڵی‬ ‫خاکی دڵدارە ئەی هێنیتەوە‬ ‫زامی دڵەکەی نە کولێنیتەوە‬ ‫ئەم هۆنراوانە‪ ،‬تۆم دێنیتە بیر‬ ‫پێکەنینێ تاڵ دەتباتەوە لە بیر‬ ‫پە پولەی خەاڵڵ ئەڕوا بە سەرخۆ‬ ‫لە شوێن بیری تر ئاسۆ بە ئاێۆ‬ ‫هەتاکو خەودێ بیرم ئەمرێنێ‬ ‫پەپولەی خەیاڵ هەڵدەورێنێ‬

‫‪101‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬

‫بادە‬ ‫ساقی گوزەرا شەو بە فیداتم وەرە دێرە‬ ‫دڵ تەنگە‪ ،‬درەنگە‪ ،‬وەرە سا بادە بگێرە‬ ‫تا تۆ بی و مەی بێ من و دڵ لێرە خەمۆشین‬ ‫هەردوو بە تەماتین‪ ،‬وەرە مەی لێرە بنۆشین‬ ‫تینویە دەمێكە چەمەنی باخی ئەوینم‬ ‫ئەم باخە بدێرە وەرە مەی بێنە سەرینم‬ ‫ویستومە كە تەنیا بم و لەم سوچە بمێنم‬ ‫دیسانەوە ئەم باری خەمە كەوتووە شوێنم‬ ‫دەستی خەمەكەم بگرە لە مەیخانە بەدەر كە‬ ‫رێگای مەدە ئێرە وەرە لەو مەستە حەزەر كە‬ ‫نا نا لێ گەڕێ تاكو بمێنێتەوە گیانە‬ ‫ئەم كۆترە وەیالنە دڵی گرتووە النە‬ ‫بۆ مەی نیە‪ ،‬ساقی‪ ،‬كە پەنا دێنمە ئێرە‬ ‫هەر كە بە شەراب ێ خەمی جەنانەیێ تێرە‬

‫‪102‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫من هەمدەمی بادەم‪ ،‬كە خەمی سینە بەبا دەم‬ ‫دەستم گرە گیانە وەرە بسپێرە بە بادەم‬ ‫ساقی گوزەرا شەو بە فداتم وەرە دێرە‬ ‫دڵ تەنگە درەنگە وەرە سا بادە بگێڕە‬ ‫خێرا‬ ‫لەسەردەمی بەهارێ‪ ،‬شەرابی دەست یارێ‬ ‫كە قەترە قەترە مەستی‪ ،‬بەسەر داڵ ببارێ‬ ‫هەرچەندە نەختێ تاڵە‪،‬شادی هێنەر ئاوێكە‬ ‫خێڕابە نەك شەرابە‪،‬چ وەرگێڕاو ناوێكە‬ ‫ئەوەی كەتینی گیانە‪ ،‬دەوای خەمی داڵنە‬ ‫سوێندم بە دەستی ساقی‪،‬حەرامە شەربەتانە‬ ‫ساقی سا بگرە دەستم‪،‬دەركی مەیخانە كامە؟‬ ‫پێكەوە جام ێ پڕكەین‪،‬با هەر بڵێن حەرامە‪.‬‬

‫‪103‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬

‫زرێیار‬ ‫لە پەڕ شاری مەریوان‬ ‫دوو چین كێوی سەوز و جوان‬ ‫راوەستاون بەرانبەر‬ ‫بەرزو دارستان لەسەر‬ ‫لە داوێن ئەو كێوانا‬ ‫لە وێر تاقی ئاسمانا‬ ‫گومێكی جوان وەستاوە‬ ‫كە (زرێبار)ی ناوە‬ ‫كێوان سەوز و دڵنشین‬ ‫ئاسمان و ئاو هەردوو شین‬ ‫زرێبار و بەهاری‬ ‫بەهەشتی كوردەواری‪..‬‬ ‫لە نێو دارستان قەراخ (‪)٢‬‬ ‫باڵندەكان شاخ بە شاخ‬

‫‪104‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫كۆ دەبن و یەك دەگرن‬ ‫ئاسمانی سەر ئاو دەبڕن‬ ‫لە وێر تیشكی هەتاوا‬ ‫لەسەر ئاوێنەی ئاوا‬ ‫وێنەی خۆیان دەبینن‬ ‫مەست دەبن و ئەخوێنن‪:‬‬ ‫زرێبارو بەهاری‬ ‫بەهەشتی كوردەواری‬ ‫***‬

‫شەی بەیانی بەهار‬ ‫ئەدا لەسەر زرێبار‬ ‫كاتێ كە بووكی هەتاو‬ ‫تیشكی ئەخاتە سەر ئاو‬ ‫وێنەی كراسی كیژی كورد‬ ‫كە شەماڵ ل ێ دا ورد ورد‪،‬‬ ‫شەپۆلی جوان و زێڕین‬ ‫دەڕوێنە سەر ئاوی شین‬

‫‪105‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫بەرەو چیمەن و گوڵ ار‬ ‫رێ دەكەون بۆ لێوار‬ ‫بەرانبەر بووكی هەتاو‬ ‫كیژی زێڕینی ڕازاو‬ ‫لەو كاتی بەر بەیانە‬ ‫شادی و سەمایانە‬ ‫ئەڵێن شەپۆلی قەراخ‬ ‫دەنگیان ئەڕوا شاخ بە شاخ‪:‬‬ ‫زرێار و بەهاری‬ ‫بەهەشتی كوردەواری‬ ‫* قەراخ‪ :‬كەنار‬

‫خوداتان لەگەڵ‪...‬‬ ‫كەوتوەتە بەرم ڕێگای غەریبی‬ ‫گەلی ڕەفیقان خوداتان لەگەڵ‬ ‫هەر كە رێگای‪ ،‬بوەتە نەسیبی‬ ‫گەلی ڕەفیقان خوداتان لەگەڵ‬

‫‪106‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫كۆترانی زۆر لە شوێنی دانە‬ ‫هێشتویانە جێ كونجی هێالنە‬ ‫زۆر كە ڕۆیشت پاشان بێتەوە‬ ‫بەاڵم نەیدی كە ‪،‬بگەڕێتەوە‬ ‫كێ چاك دەزانێ چی دەكات گەردون‬ ‫یەكێ سەركەوتوو‪ ،‬یەكێ سەرنگون‬ ‫دڵی گرتوم خەم وەكو دوكەڵ‬ ‫گەلی رەفیقان خوداتان لەگەڵ‬ ‫* زرێبار‪ :‬گۆمێكی گەورەیە ن یك شاری مەریوان‬

‫مروانکەی شین‬ ‫نیوەڕۆی گەرمی رۆوێکی بەهار‬ ‫له وێر هەتاوی رێگای زرێبار‬ ‫منداڵێ مل ک ‪،‬چۆخە و ڕانک شڕ‬ ‫رێگا دەپێوێ‪ ،‬پەشێو و دڵ پڕ‬ ‫بێ ووچان ئەڕوا و‪ ،‬هەنگاو هەڵ دەگرێ‬ ‫بە گوێی چۆخەکەی‪ ،‬ئارەقی ئەسڕێ‬

‫‪107‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫نەختێ نانە رەق‪ ،‬لە توێ جامانە‬ ‫بونەتە تۆشوی‪ ،‬ئەو بەستەزمانە‬ ‫بۆ تێکۆشانی رۆوێ ماسی ڕاو‬ ‫نەختێ شریت و تۆڕێ پورتوکاو‬ ‫لەگەڵ قوالپێ کۆن و وەنگ هێناو‬ ‫هێناویە ئەمڕۆش بیانخاتە ناو ئاو‬ ‫ئەڕوات و جار جار لە چۆڵی رێ دا‬ ‫ئەزرنگێتەوە دەنگێ لە گوێی دا‪:‬‬ ‫هیوا خێراکە خوا نەت هێنێتۆ‬ ‫حەو رۆوە ئەڕۆی دە خاڵی دێیتۆ‬ ‫ئەمجار بێ ماسی نەیتەوە بۆ شار‬ ‫ئەر بۆت نەگیرا خۆت خە زرێبار‬ ‫ئەڕوات و لە نێو دڕک و داڵی رێ‬ ‫کاڵش کۆنی تاو تاو ئەکەنرێ لە پێ‬ ‫بێ وچان ئەڕوا و هەنگاو هەڵ دەگرێ‬ ‫بە گوێ چۆخەکەی ئارەقی دەسڕێ‬

‫‪108‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫جارێ بۆ ال ڕێ ورد ئەبێتەوە‬ ‫ملوانکەیێکی شین ئەدۆزێتەوە‬ ‫بە چاکی چۆخەی خاکی ال ئەبا‬ ‫ئەڕوات و جار جار سەرنجی ئەدا‬ ‫بێ وچان ئەڕوا و هەنگاو هەڵ دەگرێ‬ ‫بە گوێ چۆخەکەی ئارەقی دەسڕێ‬ ‫کاتێ ئەگاتە ئاوی زرێبار‬ ‫دێتە گوێ دەنگی شەپۆل و لێوار‬ ‫دوو فرمێسکی داخ دێنە گوێ چاوی‬ ‫سووکێ ئەشۆرێن گۆنای سووتاوی‬ ‫ئەڵێ ‪ :‬زرێبار چەن پاڕێمەوە ؟‬ ‫لەم لێوارانەت بسووڕێمەوە ؟‬ ‫حەو رۆو ئەم تۆڕەم هێنا و بردم‬ ‫ماسیت پێ نەدام مەیۆست کردم‬ ‫باوە ونیشم کوتویە ئەمجار‬ ‫ئەر ماسیت نەگرت خۆت خە زرێبار‬

‫‪109‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫بەڵکوو نەختێ زوو بگەڕێمەوە‬ ‫ملوانکەی شینم دۆزیوەتەوە‬ ‫دەیبەمەوە بۆ خوشکم ئێواره‬ ‫ئاخر نێو هاوماڵ سەری لە خوارە‬ ‫زرێبار من و خوشکم هەوارین‬ ‫دایکمان نەماوە باوەون دارین‬ ‫خوشکم هەر خەریک فەرمانە بۆ ئەو‬ ‫وچانی نیە بەیان تاکوو شەو‬ ‫هەرچی دەیبینم چاوی پڕ ئاوه‬ ‫لەبەر سەرماوە دەستی تەزاوە‬ ‫شەوان کە ماندوو دێینەوە بۆ ماڵ‬ ‫کارمان گریانە و بیستن قسەی تاڵ‬ ‫بەیان ناهێڵێ خۆر سەر دەربێرێ‬ ‫هەر یەکمان بەرەو شوێنێ ئەنێرێ‬ ‫خوشکی هەوارم دە ئەکا بە کار‬ ‫منی بۆ ماسی دێم بۆ زرێبار‬

‫‪110‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫خێراکە توخوا با بڕۆمەوە‬ ‫با ئەم ملوانکەی زو بۆ بەمەوه‬ ‫گیرفانم کونە نەک وا داکەوێ‬ ‫یا لە دەستم بێ هەتاکو شەوێ‬ ‫ئەمڕۆش بە وێنەی رۆوانی پێشوو‬ ‫دێت و شریتی ئەخا هاتوچو‬ ‫هەتا رۆو ئەگا داوێن خۆر ئاوا‬ ‫سێبەری کەیوان دێنە سەر ئاوا‬ ‫هیوا هەر پەنجەی لێ هەڵپێکاوە‬ ‫چاوەڕێی تۆڕ و دەریا وەستاوە‬ ‫تاریکی شەو هات ڕەنگ ئاوی گۆڕی‬ ‫هێشتا ماسیێک نەکەوتوە تۆڕی‬ ‫وتەی باوەون لەو نیوە شەوە‬ ‫هەروەها لە گوێی دەنگ ئەداتەوە‬ ‫هیوا خێراکە خوا نەت هێنێتۆ‬ ‫حەو رۆوە ئەڕۆی دە خاڵی دێیتۆ‬

‫‪111‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫ئەمجار بێ ماسی نەیتەوە بۆ شار‬ ‫ئەر بۆت نەگیرا خۆت خە زرێبار‬ ‫زرێبار تاریک شەو سەرد و دڵ تەنگ‬ ‫هیوا ک و مات وەستاوە بێ دەنگ‬ ‫وتەی باوەون لەو نیوە شەوە‬ ‫هەر وەها لە گوێی دەنگ ئەداتەوە‬ ‫بەیان زرێبار تەمی گرتبوو‬ ‫باران دوێنێ شەو لێڵی کردبوو‬ ‫پەڵەی هەوری ڕەش بە ئاسمانەوە‬ ‫لە سەر ئاوی لێڵ ئەسوڕانەوە‬ ‫کاتێ چەخماخە لێ ئەدا تاو تاو‬ ‫الشەی منداڵێ کەوتبوە سەر ئاو‬ ‫ملوانکەیێکی شین لە نێو دەسیایە‬ ‫بۆ کێو ئەڕوانێ ئەڵێ وریایە‬ ‫نێو ئەو شەپۆلەی دەور و بەریایە‬ ‫دوو بەچکە ماسی کەوتبونە کایە‬

‫‪112‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫کاتێ کە نم نم باران هاتە خوار‬ ‫ئەڕوا سەر سنگی سەردی زرێبار‬ ‫سوکێ کەوتە ڕێ شەپۆلێ خەمبار‬ ‫تا الشەی هیوای هێنا بۆ لێوار‬ ‫ملوانکەی هەر وا لە چنگیا مابوو‬ ‫هێشتاکو لە دە بەری نەدابوو‬ ‫زرێبار ئەیکوت‪ :‬زۆری کۆشا بو‬ ‫بەستەزمان ماسی بۆ نەگیرابوو‬ ‫‪-----‬‬‫* بێ ووچان‪ :‬بێ پشو‪ ،‬بێ حەسانەوە‬ ‫(‪ )1‬شێوە زمانی ناوچەیە‪،‬‬ ‫شین‪ :‬ڕەنگی شین‪.‬‬ ‫* بسوڕێمەوە‪ :‬بگەڕێم‪.‬‬ ‫* باوەون‪ :‬زڕدایك‬ ‫لێوار‪ :‬قەراخ‪ ،‬كەنار‬ ‫بەچكە‪ :‬بچوە‬

‫‪113‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬

‫شوان‬ ‫مامە شووانی دەربەدەر‬ ‫کوردی فەرەنجی لە بەر‬ ‫خونچەی دڵم بێ ئاوە‬ ‫هانام بۆ تۆ هێناوە‬ ‫نەخوڕەی ئاوی کانی‬ ‫نەباخ و نەغمە کانی‬ ‫نەدیمەنی بە هاران‬ ‫نە باڵندەی کۆساران‬ ‫ماوەێەکە مەستم نەکەن‬ ‫پاراوی هەستم ناکەن‬ ‫دڵتنگم زۆر خەمینم‬ ‫پەشێوی کۆچی وینم‬ ‫منداڵێ بە خەمباڕی‬ ‫الوی بە چاوەنواڕی‬

‫‪114‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫مانگ و ساڵی ویاتم‬ ‫کەێ هات وچو ؟ نازانم‬ ‫مامە شوانی دەر بەدەر‬ ‫کوردی فەرەنجی لەبەر‬ ‫خونچەی دڵم بێ ئاوە‬ ‫هانام بۆ تۆ هێناوە‬ ‫ساتێ لە بەر شاڵەکەت‬ ‫دەربێنە شمشالەکەت‬ ‫لە سێبەری ئەو دار‬ ‫بڕوانە بەو جۆبارا‬ ‫بە سۆزی جەرگی بریان‬ ‫بلۆێرت بێنە گریان‬ ‫باخی ئەم دڵە تەنگە‬ ‫پاراوکە بەو ئاهەنگە‬ ‫ئاهەنگی بە جێ هێشتن‬ ‫نەغمەی کۆچ و روێشتن‬

‫‪115‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫تاکو بە نەزمی حەیران‬ ‫فرمێسکم بێنە سەیران‬ ‫مامە شوانی دەربەدەر‬ ‫كوردی فەرەنجی لەبەر‬ ‫نیگارێ‬ ‫شنەی بەربەیان دیمەن بە دیمەن‬ ‫باوەشێن ئەکا‪ ,‬ئەگریجەی چیمەن‬ ‫کیژی خورەتاو چاوی هەڵدێنێ‬ ‫دێت وگوڵی شەو‪ ,‬هەڵدەوەرێنی‬ ‫ئەوەستێ لە سەر دیواری ئاسو‬ ‫بۆ سەیری دەشت و سەوزی کەووکۆ‬ ‫ئەستێرە کانی وەک ماسی نێو ئاو‬ ‫لە دەریای شینا ون دەبن لە چاو‬ ‫چیمەنی سەوزی وێرپێ مراوی‬ ‫فرمێسکی شەونم‪ ,‬دەتکێ لەچاوی‬ ‫گەلی ئاسکی جوان لەخەو هەڵدەستن‬ ‫دێنە شەر کانی‪ ,‬کۆڕێ دەزەستن‬

‫‪116‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫الوالوی رەنگین‪ ,‬دە لە مالنی دار‬ ‫پێ دەکەنێ بۆ گوڵی بێ دڵدار‬ ‫پەلەور دەنگی بەرز ئەکاتەوە‬ ‫لە چۆڵی باخا دەنگ ئەداتەوە‬ ‫ئاوی چوم ئەڕوا وگەاڵی زەردی پار‬ ‫دەسپێری بە دە رێبواری رووبار‬ ‫پەپولەی نەخشین لەو سەر جۆبارە‬ ‫بۆنی گوڵ دەکا هەتا ئێوارە‬ ‫پەروینی دەوری باخی گر تووە‬ ‫باڵندە‪ ,‬النەی تێدا بە ستووە‬ ‫خۆر بەجێ دێڵێ داوێنی کوێستان‬ ‫دێتە سەربانی باخ و دارستان‬ ‫بەفراو بە وێنەی فرمێکی دڵدار‬ ‫خوڕ خوڕ بە گۆنای کێوا دێتە خوار‬ ‫بول ول نەغمە خوێن‪ ,‬ئەم چڵ بو ئەو چڵ‬ ‫پێ دەکەنێ بۆی ‪ ,‬عونچەی ئاڵی گوڵ‬

‫‪117‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫ئاوی سافی گۆم‪ ,‬ئەڵی نیگارە‬ ‫وێنەی سروشتی‪ ,‬تێدا دیارە‬ ‫مەوێ دێ لە سەر چیمەنی کۆسار‬ ‫بە دەندوکی سوور ‪ ,‬ئەنوسێ ‪:‬بەهار‬ ‫ئەی بەهاری من تۆ کەی دیتەوە‬ ‫ئەی بەهاری من کەی دیتەوە‬

‫چوارینە‬ ‫شەوی تاریک لێم شێواوە ڕێگا‬ ‫بەیانی هات و زۆری ماوە ڕێگا‬ ‫ویانی من وەكو ئەم شەوە وەهایە‬ ‫بەرە و هەرال دەچم بەسراوە ڕێگا‬ ‫گوڵی سەربەرزی الوالو كورتە وینی‬ ‫دەمێكە سەیری باخ و پێكەنینی‬ ‫بە ناكامی سەری دانا كە بمرێ‬ ‫هەتاكو ڕەنگی ئەم دنیایە ببینێ‬

‫‪118‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫گەاڵڕێ ان گوڵی باخانی دا با‬ ‫بەهارێ دیكە د ێ ئەم داخە البا‬ ‫هەناسەی باخەوانی پیرە دەیگوت‪:‬‬ ‫هەزاران خۆزگە وینی من‪،‬وەهابا‬ ‫دڵم تەنگە پەرێشانم دەمێكە‬ ‫خەیاڵم هەر دەمێ النەی خەمێكە‬ ‫ئەوندە دڵپڕم پێم خۆشە بگریم‬ ‫كە فرمێسك و هەناسەش مەرهەمێكە‬ ‫چلەی زستانی كوێستانە و كچی كێو‬ ‫دەپۆشی بەونو بااڵكەی بە چاشیو‬ ‫من ئەی انم چ سیارێكە ئەگەر بێ و‬ ‫لە درزی پەردەوە دەرخا ب ەی لێو‬ ‫ویانی الویم وێنەی گوڵێ بوو‬ ‫كە هاتە باخی وین و هەڵوەری زوو‬ ‫وەكو الوالوی ناكامی بەهاران‬ ‫خەمێكی نایە داوێنی دڵ و چوو‬

‫‪119‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫چیمەنی نەورۆزی ئەمساڵی سنە‪ ،‬خوێناویە‬ ‫دەشت و كێوانی الوەكان نەخشاویە‬ ‫سێ سەد و پەنجاو حەوتە‪ ،‬ساڵی دین و ڕاپەرین‬ ‫كوردی ئازادە بەرەو پیری لە شۆڕش باویە‬ ‫تابوتی سوور‬ ‫هەستە ئەی الوی سنە‪ ،‬هیوات ئەگەر سەركەوتنە‪،‬‬ ‫كورد ئەبێ ئازادە بێ هەستە چ باكی مردنە‬ ‫رەنگی خوێن چاوت ئەترسێنيت و خۆت نەگریتە دوور‬ ‫هەستە تێكۆشین و دیسان خەینە ڕێ تابوتی سوور‬ ‫دڵ بڵێسەی دێ لە شوێنی الوەكان‪ ،‬وێنەی تەنوور‬ ‫هەستە بخرۆشین و دیسان خەینە ڕێ تابوتی سوور‬ ‫خوێنی بێ تاوانی الوانم لەبیر ناچێتەوە‬ ‫یەك گرین‪ ،‬بۆ گرتنی مافی ئەوان كۆ بینەوە‬ ‫هەستە تاكو یەك گرین تا ئەوجی سەركەوتن بڕۆین‬ ‫دەنگی گوللە گەر بهێڵێ‪ ،‬بەو پۆلیسانە بڵێن‪:‬‬ ‫هەڵ گەڕێنەو ئەو چەكە‪ ،‬تۆ دوومنت ون كردووە‪،‬‬ ‫دوومن ئەو خوێن خۆرەیە‪ ،‬مافی من و تۆی بردووە ‪:‬‬

‫‪120‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬

‫خاك و خۆر‬ ‫‪-٢‬‬‫ئێوارەيه و دنیا جوان‬ ‫لەسوچی تاقی ئاسمان‬ ‫كیژی زێڕینی هەتاو‬ ‫خۆی شاردەوە لەبەر چاو‬ ‫لەسەر سینگی شاخ و هەرد‬ ‫كۆی كردەوە زوڵفی زەرد‬ ‫تاكو بەیان لەسەر خۆ‬ ‫لە تەختی سووری ئاسۆ‬ ‫دیسان بخاتە سەر شان‬ ‫زوڵفی زەردو پەرێشان‬ ‫دارستان مات و خەمبار‬ ‫لە شوێنی كیژی دڵدار‬ ‫پەوارەی تاریك و ڕەش‬ ‫شەوگاری گرتە باوەش‬

‫‪121‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫بە هیوای ووانێكی تر‬ ‫خۆپیشاندانێكی تر‬ ‫سەری ناداوینی شەو‬ ‫خەمی شاردەوە بە خەو‬ ‫تاكو بەیانی نم نم‬ ‫فرمێسكی ساردی شەونم‬ ‫بۆ ئەوینی خاوێنی‬ ‫ئەڕوێنێتە داوێنی‬ ‫‪-١‬‬‫مانگە شەو چاو هەڵدێنێ‬ ‫روخساری خۆی بنوێنێ‬ ‫بە جوانی دەشنێتەوە‬ ‫جێگای خۆر بگرێتەوە‬ ‫خونچە سەری دەربێنێ‬ ‫باڵندە بجریوێنێ ‪...‬‬ ‫بەاڵم هەرگی ناتوانێ‬ ‫تەنیا ئەمەش ب انێ‪:‬‬

‫‪122‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬ ‫نێوان ئەو دڵدارانە‪،‬‬ ‫خاك و ئەو خۆرە جوانە‬ ‫بە ڕاستی هەر ڕۆوێ دێ‬ ‫كە دڵداری تەواو بێ ؟‬ ‫هەروەها دەشنێتەوە‬ ‫جێگای خۆر بگرێتەوە‬ ‫خۆرەتاو چاو هەڵدێنێ‬ ‫‪----------------------‬‬‫ئامادەكردنی‪ :‬ئەنوەر حسێن ‪ -‬د‪ .‬لوقمان رەئوف‬ ‫دی این‪ :‬هەرێم عوسمان‬ ‫تایپ‪ :‬بەرێ حسن قەشانی‬ ‫هەڵەچن‪ :‬سەروەت تۆفیق ‪ -‬دیالن دڵشاد ‪ -‬باوان عومەر‬ ‫سەرپەرشتی چاپ‪ :‬باوان عومەر‬ ‫چاپی سێیەم‬ ‫سلێمانی ‪١١٢١ -‬‬ ‫لەبەرێوەبەرایەتی گشتی كتێبخانە گشتیەكان ومارەی سپاردنى (‪)٢٣٣١‬ی ساڵی (‪)١١٢١‬ی پێ دراوە‪.‬‬

‫‪123‬‬

‫یادێک لە شاعیری نیشتمانپەروەری کورد مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی‬

‫كۆچی كوردان‬

‫كۆچی كوردان‪ ،‬وا بە كاروان دێ لە ڕێی شارانەوە‬ ‫رۆو بە باری قور و برسی‪ ،‬شەو لە بەر بارانەوە!‬ ‫نیشــتمانـی خۆمـە دەیپـێـوم؛ مـەڵـێـن ئاوارەیـە!‬ ‫گەرچی بێڕەشماڵ و پێخواسم‪ ،‬لە كۆسارانەوە‬ ‫رێگە دوورە و خێڵی ماندوو؛ لێوبهبار و پێپەتی‪،‬‬ ‫چاو بە ئەسـرین‪ ،‬دێنە پیری كۆچەكەی یارانەوە‬ ‫نایە سۆزی دەنگی گۆرانی؛ هەوارە و كۆچی سوور!‬ ‫كـاروان‪ ،‬گـوێـی داوەتـــە نـاڵـــەی بــریـنـــدارانــەوە‬ ‫بۆ مناڵێ‪ ،‬تەرمی دایكی خۆی بە جێ دێڵێ و دەچێ؛‬ ‫ئاســمان دەگـری‪ ،‬مـەالن دەگـرین بە سـەر دارانـەوە!‬ ‫دەنگی تۆپ و تیری دوومن‪ ،‬دێ لە شوێنی كۆچەوە‬ ‫جێهـەواران وا بە دەستی سـووری زۆردارانەوە‪...‬‬ ‫مامۆستا شەریف‬

‫ئەم هونەراوەیە هونەرمەند عەدنان كەریم کردۆیەتی بە گۆرانی‬

‫‪124‬‬