Samsam 2019 Klimaat

NR.2 2019/20

SAMSAM – BURGERSCHAP IN DE KLAS

KLIMAAT

Onderzoek: het klimaat en jij

Wonen in het regenwoud

De zeespiegel stijgt in Kenia

PAGINA 20

PAGINA 3

PAGINA 14

2

Deze Samsam gaat over duurzaamheid!

ACHTER DE SCHERMEN

VAN DE REDACTIE

Klimaat

Foto Saikat Mojumder

Er is iets geks aan de hand met de wereld. Op de ene plek is het droger dan ooit en mislukken de oogsten. Op de andere plek regent het langer en heviger en krijgen de bewoners letterlijk natte voeten. Het heeft allebei te maken met klimaatverandering. De kinderen in deze Samsam vertellen wat zij daar dagelijks van merken en welke oplossingen er zijn. Zo vertelt Swabir uit Kenia (p. 14) hoe ze een historisch fort beschermen tegen de stijgende zeespiegel. En Mahmoud uit Egypte (p. 18) legt uit waarom ze speciale zaden nodig hebben om mais te kunnen blijven verbouwen.

Op p. 4 vatten we samen hoe het ook alweer zit, met die klimaatverandering. We verklappen alvast: bomen spelen een belangrijke rol. Daar weet Delmonth uit het regenwoud van Costa Rica alles van (p. 3). Zijn volk kapt daarom geen woudreuzen. Die reguleren namelijk het klimaat. We vroegen ook kinderen in Nederland wat zij merken van de klimaatverandering.

Het blijkt dat 75% van hen hier weleens wakker van ligt. Door dit onderzoek weten we nu ook wat jullie allemaal doen voor het klimaat en waar jullie je weleens schuldig over voelen. Benieuwd?

Blader dan snel door naar p. 20.

Veel leesplezier!

MEER LEZEN samsam.net/ bangladesh

BANGLADESH Een land dat regelmatig voor grote delen overstroomt, is Bangladesh. De bewoners bouwen daarom vaak hun huizen op palen en weten precies waar ze naartoe moeten vluchten als het water te hoog stijgt in het regenseizoen. Toch wordt het voor hen steeds moeilijker droge voeten te houden. Dat merkt ook Akash (9) die in de hoofdstad Dhaka woont.

"Spelen in de regen op ons dak is wel leuk." Lees het interview op: samsam.net/spelen-regen

TEXEL Eliyha en Mathijs hebben zeebenen.

Journalist Karin werd helaas wel zeeziek.

KENIA Fotograaf Joost dook in de geschiedenis met Swabir.

BOSNIE Iva vertelt journalist Marjolein hoe haar huis onder water kwam te staan.

POLL

Stelling: Het valt wel mee met de klimaatverandering Strip Studio De Leijer

EEFJE WENTELTEEFJE

eens Vul ook in op samsam.net/ poll-klimaat

oneens

3

Wist je dat

per jaar regent het gemiddeld in Nederland

1 Het regent bij jou vast elke dag?

2,5

2

3 regent het in sommige regenwouden

WAAR VALT DE MEESTE REGEN? TOP 3: 1. López de Micay in Colombia 2. Mawsynram in India 3. Lloró in Colombia

Wat betekent dat: 'respect voor de natuur'?

“De woudreuzen in het regenwoud regelen het klimaat: ze nemen enorme hoeveelheden regenwater op en zorgen voor een constante temperatuur. Die bomen kappen we nooit. We wonen hier met weinig mensen, waardoor er ook bij droogte genoeg regenwater in de rivier over blijft om te drinken, douchen, koken en wassen.”

keer zoveel regenwater dan in Nederland

10.000 millimeter per jaar

Delmonth (11) woont in het regenwoud van Costa Rica

“Dat ook weer niet. Maar wel vaak en heel hard. Het is bij ons nooit langer dan twee weken droog. Overal hebben mensen problemen door extra droogte of regen, ook in Costa Rica, maar wij hebben daar geen last van. Dat komt doordat wij leven met meer respect voor de natuur.”

Er is nu 4 tot 5 keer meer kans op een extreme bui dan een paar jaar geleden

In een regenwoud valt

Tekst en foto’s Amy Schutte

800

In het regenwoud

mm

WIL JE WETEN hoe het leven in het regenwoud is? Kijk op samsam.net/ regenwoud

Is regen ook wel eens irritant?

“Ik moet elke ochtend en middag anderhalf uur lopen naar school. De route is dwars door het regenwoud.

Als het regent, is het één grote modderpoel en spekglad. Soms vallen er wat kleinere palmbomen om doordat de bodem zacht wordt van de regen. Daar moeten we dan overheen klimmen."

Deze gifkikkers komen alleen tevoorschijn als het geregend heeft. “Ze zijn zo klein als het topje van je pink.”

4

Zo zit het Het gaat de laatste tijd in het nieuws over bijna niks anders: klimaatverandering. Waardoor ontstaat die eigenlijk?

1 Voor stroom, warmte en voeding heb je energie nodig.

2

3

Daar worden nog steeds vooral fossiele brandstoffen (kolen, gas, olie, hout) voor gebruikt.

Er komt steeds meer CO2 in de atmosfeer door motoren, schepen, vliegtuigen en veeteelt.

40% meer CO2 is er in de atmosfeer terechtgekomen sinds de industriële revolutie

4 Bomen en planten lukt het niet meer (voldoende) om dit om te zetten in zuurstof.

150% 20% meer methaan (ook een broeikasgas) sinds de 18e eeuw

5 Het broeikaseffect ontstaat: CO2 en andere gassen vormen een beschermende laag om de aarde en houden zo een deel van de warmte vast.

meer neerslag valt er in Nederland vergeleken met 100 jaar geleden

6 Het broeikaseffect wordt steeds sterker en daardoor wordt het steeds warmer. Dit noemen we klimaatverandering.

Illustratie Flos Vingerhoets

Uitleg

5

Interview Madagaskar

Natte voeten

Florette (10) is wel gewend aan overstromingen

WONEN OP EEN EILAND Florette (10) woont in Madagaskar, een eiland ten oosten van het vasteland van Afrika. Haar huis staat middenin de rijstvelden. Maar eens per jaar verhuizen zij en al haar buren naar een tijdelijk onderkomen op de dijk. Daar is iedereen allang aan gewend. "Want als het veel regent, staat ons huis snel onder water."

Normaal gebeurt dit tussen december en maart, als er ook orkanen zijn.

Maar het regenseizoen begon nu eerder dan verwacht en Florette en haar buren moesten al in oktober halsoverkop vluchten voor het water. Daar wonen ze nu in tenten, de meesten zijn van een goede doelen organisatie. "We hebben dit jaar de helft van onze rijstoogst verloren." Toch moet ze niet denken aan verhuizen. Het land is nog van haar grootouders geweest. De oplossing volgens haar?

"We zullen in de toekomst onze rijst op een ander moment van het land moeten halen."

Foto Jan-Joseph Stok

Madagaskar wordt vaak getroffen door natuurrampen, zoals overstromingen en orkanen.

Wil je weten wat dat met het klimaat te maken heeft? Kijk op: samsam.net/natuurrampen

6

Tot hier kwam het water

“ Als het hard regent, ben ik bang” Energie opwekken uit het water van een snelstromende rivier: in Bosnië en Herzegovina bouwen ze hier op veel plekken dammen voor. Goed voor het milieu, maar het huis van Iva (13) kwam daardoor onder water te staan.

“D

e grote overstroming was vijf jaar geleden, maar het is nog steeds gevaarlijk om hier te wonen. Alleen kunnen mijn ouders niet zomaar ons huis verkopen. Niemand anders wil hier graag wonen en mensen in onze stad verhuizen niet vaak.

Meestal blijft iedereen in het huis van z’n ouders. Laatst regende het weer erg veel. We hebben toen alle meubels naar zolder getild voor het geval dat het water terug zou komen.

Elke keer als het hard regent, ben ik bang dat er een overstroming komt. Toch is het hier fijn om te wonen. Ik heb hier mijn vriendinnen en ik ken alle straten.

LOGEREN

DEPRESSIEF

Het water kwam ongeveer tot hier, net onder het raam. Om ongeveer 6 uur in de ochtend maakte mijn moeder ons wakker en ze zei dat we snel weg moesten. Zij had de meeste dingen al gepakt, mijn broertje en ik mochten alleen onze knuffels meenemen. Ik was toen niet echt bang, want ik snapte niet zo goed wat er gebeurde. We gingen eerst naar een vakantiehuis in de buurt en later logeerden we bij een tante in Duitsland. Alles bij elkaar bleven we een maand weg. We konden niet naar school, want die was ook overstroomd.

Eerst was het leuk, omdat het wel vakantie leek. Maar later werd ik een beetje depressief omdat alles anders was toen ik terugkwam. En al die tijd hadden we mijn vader niet gezien. Hij bleef hier om het huis te renoveren. Daarvoor kreeg iedereen in de wijk geld van de Europese Unie. Op foto’s zag ik later hoe kapot de vloeren waren. Ik vond het wel erg dat ik mijn foto’s van vroeger en mijn dagboekjes kwijt was geraakt.” •

7

Reportage Bosnië en Herzegovina

WATERKRACHTCENTRALES

ACTIEVOEREN Ook al zijn er tegenstanders van de waterkracht­centrales die ze met actievoeren proberen tegen te houden: de regering blijft ze toch bouwen. Dat doen ze omdat ze dan voldoen aan de klimaateisen van de Europese Unie, maar er is nog iets anders aan de hand. De machthebbers en hun familie en vrienden verdienen geld door bijvoorbeeld niet eerlijk te zijn over de kosten. Ze doen alsof het duurder is en steken het verschil in eigen zak. Iedereen weet dat dit soort dingen gebeuren, maar er iets van zeggen kan gevaarlijk zijn. Maar er is ook weinig weerstand omdat er bij de gewone bevolking weinig kennis is over klimaatverandering. Vijfentwintig jaar geleden was er een burgeroorlog en het land is nog steeds arm en de schoolboeken zijn verouderd.

Ondertussen worden bestaande dammen wel verbeterd om te proberen overstromingen in de toekomst te voorkomen. Dat is een hele klus, want ook in Bosnië en Herzegovina wordt het weer steeds extremer. Het is moeilijk te voorspellen hoeveel water de dammen in de toekomst moeten kunnen verwerken. Zolang het werk nog niet af is, blijven de bewoners in de buurt van de rivier bang voor overstromingen. •

Tekst en foto’s Marjolein Koster

WIL JE MEER WETEN over groene energie?

Kijk op: samsam.net/ energie

Vlakbij het huis van Iva (13) en haar broertje stroomt de Vrbas: een woeste rivier uit het Vranicagebergte. Door hier dammen in te plaatsen, ontstaat er een (nog) sterkere stroming en zo kan de waterkrachtcentrale energie opwekken. Dat is beter voor het milieu dan fossiele brandstoffen. Toch is niet iedereen blij met de dammen. Veel mensen vinden ze foei-lelijk: het zijn een soort blokken beton in de natuur. Ze zorgen ervoor dat de ene plek overstroomt en de andere juist droog komt te staan.

Soms gaat het mis. De dam bij Iva’s huis kon de heftige regen in 2014 niet aan. Het bassin waarin het water werd opgevangen zat te vol en er werd te veel water tegelijkertijd door de damsluizen gelaten. Op sommige plekken kwam het water toen wel tot acht meter boven de normale stand. Tegelijkertijd verdwijnt op andere plekken de rivier juist doordat er met pijpleidingen water aan de rivier wordt onttrokken. Dat is dan weer een probleem voor de mensen daar in de buurt die de rivier gebruiken voor hun drinkwater en het (verbouwen van) voedsel. Ook zijn de waterkrachtcentrales erg slecht voor de vissen.

Sommige soorten sterven zelfs uit doordat de stroming verandert.

Advertentie

DE R PIEP! E HIEP

30 jaar Kinderrechten!

Kinderen hebben ook rechten. Wat die precies zijn, staat in het Kinderrechtenverdrag. Op 20 november bestaat het Kinderrechtenverdrag dertig jaar. UNICEF, de organisatie die landen helpt om zich aan de kinderrechten te houden, maakt een groot feest van deze verjaardag. Vier je het mee?

Alle kinderen op de wereld hebben dezelfde rechten. Ze moeten gezond en veilig kunnen opgroeien. Daar moeten hun ouders en de overheid voor zorgen. Soms is dat niet makkelijk.

Bijvoorbeeld als er veel armoede en honger is in een land door natuurrampen of oorlog.

Welke rechten zijn voor jou heel vanzelfsprekend (die heb je dus gewoon, zonder erbij stil te staan)? Kruis ze aan! vrije tijd om te spelen

niet (hoeven) werken

genoeg gezonde voeding

goede gezondheidszorg

een dak boven je hoofd

naar school gaan en leren

een eigen mening (en die ook kunnen geven)

privacy (dingen voor jezelf kunnen houden)

Wist jij dat je recht hebt op alle dingen die in de vraag staan? En dat dit dus geregeld moet zijn voor jou? En wist je dat alle kinderen op de wereld deze rechten hebben?

Doe mee met de Grootste Kinderrechtenles Ooit!

Nog te veel kinderen weten niet wat hun rechten zijn, ook in Nederland niet.

Als kinderen hun rechten niet kennen, kunnen ze er ook niet voor opkomen.

Daar moet iets aan veranderen. Doe op 20 november mee aan Grootste Kinderrechtenles Ooit! Van BraziliĂŤ tot AustraliĂŤ, op deze dag leren kinderen over heel de wereld over hun rechten.

UNICEF heeft een gloednieuw en gratis lespakket Ken je rechten gemaakt.

Daarmee kun je heel makkelijk deelnemen aan de Grootste Kinderrechtenles Ooit! Vraag of jouw meester of juf het lespakket aanvraagt op www.unicef.nl/kinderrechtenles. De klas krijgt dan toegang tot een digitale les, en onder andere lesboekjes, een feestelijke poster en slinger toegestuurd.

Of doe op 20 november om 16.00 uur thuis live mee met de les die je kunt volgen op het YouTube kanaal van UNICEF Kinderrechten Filmfestival.

Doe jij mee met de Kinderrechtenles op 20 november?

Deel het op social media en gebruik #30jaarKinderrechten en #WorldsLargestLesson.

Onderweg

9

Bekijk ook het filmpje!

De dijk op Texel Als Nederland ergens goed in is, dan is het wel dijken bouwen.

Acteur Eliyha (17) pakte samen met Mathijs (9) de boot naar een Waddeneiland om meer over dijken te weten te komen.

“Ik ga de dijken fixen.”

“Daar werkt mijn vader aan een dijk.”

... de mannen die de mobiele dijk bedachten.

“Een dijk bestaat dus uit verschillende onderdelen!”

Bij het Hoogheemraadschap sturen ze Eliyha door naar...

Op Texel staat een museum waar je kunt zien hoe dijken werken.

Dijken hebben continue onderhoud nodig.

“Aha! Dus de golven snoepen steeds een beetje van de dijk."

Pak samen met Eliyha en Mathijs de boot en leer meer over dijken. Bekijk het filmpje op: samsam.net/dijk

“Kom je mee naar Texel? ”

"Dit zet inderdaad geen zoden aan de dijk.”

Tekst Karin Wesselink Foto's Len Land Met dank aan Museum Kaap Skil

Een zandzak?

Beetje ouderwets, Eliyha!

“Een dijk die je met water vult, waar je maar wilt.”

Advertentie

Spelen over

de hele wereld

en, dat klinkt voor Knikkeren of tikkertje do hoe spelen ze eigenlijk jou heel gewoon. Maar d? Dat kun je nu rel we ergens anders in de Amsterdam. in m seu mu zien in Eye Film kunstenaar Francis De Belgisch- Mexicaanse 18 korte filmpjes van Alÿs maakte een serie en. der van spelende kin n uitleg gegeven.

In de filmpjes wordt gee deren hinkelen, kin e ho Je ziet van dichtbij of steen- papiervliegeren, stoelendans spellen als hier schaar doen. Dezelfde ar dan door heel Ma s. worden gespeeld du k heel anders leven. andere kinderen die oo te vogelen hoe dat Als kijker probeer je uit er veilig? Wat zijn het zit. Is het land arm? Is t op. Of het nou val g din de gebruiken? Een xico of Nepal is, in België, Afghanistan, Me lijk. Je krijgt vro kinderen die spelen, zijn en! do te e meteen zin om me

DE TENTOONSTELLING CHILDREN’S GAMES VAN FRANCIS ALŸS IS VAN 19 DECEMBER - 8 MAART 2020 TE ZIEN IN EYE FILMMUSEUM IN AMSTERDAM. KIJK VOOR MEER INFORMATIE OP WWW.EYEFILM.NL

Advertentie

SAVE THE CHILDREN’S FOUTE KERSTTRUIENDAG KOM IN ACTIE VOOR KINDEREN IN NOOD! Voor kinderen die opgroeien in een oorlogsgebied of in armoede is de kerstperiode niets om naar uit te kijken.

De bijzondere tijd van lichtjes en kerstbomen tovert hun honger, kou, eenzaamheid en angst niet weg. Hoewel…

Jij kunt hen helpen door een heldendaad te verrichten in je foute kersttrui! Zo’n trui geeft namelijk superheldenkrachten om zoveel mogelijk geld in te zamelen voor kinderen in nood. Daarmee geef je een kind bijvoorbeeld een warme maaltijd, kleding, onderdak en de kans om te overleven.

Doe mee, want: een echte held verzamelt geld!

Voor € 3,50 kun jij drie kinderen in Libanon aan een paar warme sokken helpen. En voor € 12,50 bied jij een kind in India een week lang onderdak.

MELD JE AAN!

WIL JE MEEDOEN? MELD JE AAN EN ONTVANG EEN GRATIS PAKKET VOL INFORMATIE EN IDEEËN VOOR SAVE THE CHILDREN’S FOUTE KERSTTRUIENDAG OP 13 DECEMBER: SAVETHECHILDREN.NL/HELD

11

Interview Pakistan Test

Vluchten voor smeltend ijs Waar eerst het bergdorp van Shazeeb (12) uit Pakistan stond, is nu een meer. “Er was zoveel ijs bovenop de berg gesmolten dat de rivier overstroomde en zo verdwenen onze huizen onder het water van de gletsjer.”

1.

Hoe zag je dorp eruit?

“Mijn dorp was het mooiste van de hele wereld.

Het lag heel afgelegen, in een vallei vol bloemen en vlinders in het noorden van Pakistan. Er komen bergbeklimmers uit de hele wereld naar het Himalayagebergte, omdat hier de K2 staat. Dat is, na de Mount Everest in Nepal, de hoogste berg van de wereld.”

2.

Wat kun je je nog herinneren van de overstroming?

3.

Hoe kan zoiets eigenlijk gebeuren?

4.

En toen?

“Het was nacht en donker. Ik hoorde een heel raar geluid. Het leek alsof er een vliegtuig neerstortte. De aarde trilde en toen kwam het water. Mijn moeder schreeuwde en ik was heel bang. Soldaten kwamen ons halen en namen ons mee in boten. Ik zag lichamen drijven. Mijn moeder vertelde de volgende dag dat er zes mensen uit ons dorp waren verdronken.

Bijna niemand in het dorp kan zwemmen, ik ook niet.”

“Dat vroegen wij ons ook al die tijd af. Maar de meester op school heeft laatst uitgelegd dat zoiets komt doordat het die winter heel veel had gesneeuwd en dat werd ijs. Dat ijs ging heel snel smelten en dat water kwam met een rotgang naar beneden. Het nam aarde en stenen mee waardoor de rivier overstroomde.

Niemand kan zo’n gletsjer overstroming precies voorspellen.”

5.

Heeft zo’n gletsjer overstroming iets met klimaatverandering te maken?

Tekst en foto Wilma van der Maten

SMELTENDE GLETSJERS Inwoners van bergdorpen zoals dat van Shazeeb zijn afhankelijk van het water dat van de gletsjers in de bergen komt. Dat is hun drinkwater en ze wekken er stroom mee op. Na de Noord- en de Zuidpool ligt in het berggebied van Pakistan het meeste ijs. Door de opwarming van de aarde dreigt eenderde van de ruim zevenduizend bevroren sneeuwtoppen in het Pakistaanse Himalaya gebergte te smelten. Als dat gebeurt, verdwijnen er nog meer bergdorpen onder water.

Tekst Karin Wesselink Foto Noraly Beyer

“We werden hiernaartoe gebracht, twee uur rijden van ons dorp. De eerste weken woonden we in tenten. We hadden niets meer. Alle huizen waren onder het water verdwenen en onze koeien en geiten waren verdronken. Het dorp waar ik nu woon, is gebouwd door de regering. Het is er niet zo leuk als waar ik geboren ben. Hier voetballen we in de modder, daar hadden we gras. Maar ik heb geluk, want er zijn heel veel bergdorpen zoals die van ons en de bewoners daar lopen nu nog steeds gevaar. Mijn moeder zegt heel vaak dat ze nu beter kan slapen, omdat ze hier niet bang hoeft te zijn.”

“Ja, omdat we teveel auto’s gebruiken en fabrieken de lucht vervuilen, smelt het ijs op de bergen sneller.

Alleen: in de bergen hebben helemaal niet veel mensen auto’s. Het zijn vooral de bussen vol toeristen die in lange files staan die voor luchtvervuiling zorgen.

Bij ons in de bergen zijn ook geen fabrieken, maar wel in de andere provincies. Ik maak me wel zorgen over de bewoners van andere bergdorpen. Die zouden daar ook weg moeten. Maar de regering heeft geen geld om voor iedereen een ander huis te bouwen.” •

12

Opwarming

D

oordat de deken van broeikasgassen steeds dikker wordt, houdt de aarde hitte vast. Daardoor stijgt de temperatuur: tropische stormen worden heviger en hongersnood dreigt in sommige landen doordat oogsten mislukken als het minder regent.

Er wordt onderzoek gedaan naar gewassen die wel tegen droogte kunnen.

Van gortdroog naar kletsnat Er is iets geks aan de hand met de aarde. Op de ene plek regent het harder dan ooit, op de andere plek blijft het juist kurkdroog. Het heeft allebei te maken met klimaatverandering.

NEDERLAND

In 2018 viel er 240 mm minder regen dan het jaar ervoor

ETHIOPIË Het Ziway-m eer is al jarenlang aa n het krimpen

CHILI

De Atacama woestijn is de droogste plek op aarde

Vruchtbaar

E Onzin

K

limaatverandering is niet nieuw. Er waren eerder ijstijden en warmere periodes.

Maar niet eerder woonden er zoveel mensen op aarde en die hebben in een recordtijd enorme hoeveelheden extra broeikasgassen uitgestoten.

Daar zijn de meeste deskundigen het wel over eens.

Toch zijn er wetenschappers die het aandeel van mensen in twijfel blijven trekken.

en van de gevolgen van de opwarming van de aarde is dat het poolijs smelt en de zeespiegel stijgt. Daardoor zullen stukken land aan de kust en naast rivieren steeds vaker overstromen. De pech is dat hier vaak de meeste mensen wonen. Het zeeklimaat is in warme landen prettig, de zee zorgt voor voedsel en inkomsten. En aan de oevers van rivieren is de landbouwgrond het meest vruchtbaar. Dat kwam vroeger door die overstromingen. Nu zorgen ze juist voor te veel zout in de bodem en loopt de voedselproductie zelfs gevaar.

Lees meer over verzilting op p. 18.

Deltagebied

E

r zijn nogal wat zogenaamde deltagebieden op de wereld.

Hier stroomt een rivier met veel aftakkingen de zee of een meer in. Nederland is een goed voorbeeld van een land met deltagebieden, maar ook Bangladesh, Vietnam, delen van China en ook een stad als Venetië in Italië. Juist in deze gebieden zullen rivieren de komende tijd vaker buiten hun oevers treden.

Droogte

Tekort

Woestijn

E

A

I

ls het te lang niet regent, dan krijgen steden overal ter wereld te maken met waterschaarste of zelfs –tekorten. Dat speelde bijvoorbeeld in Melbourne, São Paulo en zelfs in Londen.

Maar afgelopen jaar had vooral Kaapstad (Zuid-Afrika) het zwaar. De bewoners moesten op rantsoen en heel zuinig zijn met water.

SIBERIË

In Siberië is de gemiddelde tempe ratuur met 3 graden gest egen

n de woestijn van Tharpakar in Pakistan heeft het al vier jaar niet meer geregend. Een kwart miljoen mensen vertrokken naar de grote steden. Buiten de metropool Karachi zijn langs de snelwegen zelfs sloppenwijken ontstaan waar alleen maar klimaatvluchtelingen leven.

Maar ook hier zitten ze in de warmte zonder stromend water. Extra schrijnend: het grootste deel van hun inkomen dat ze vergaren door te bedelen, gaat op aan de watermaffia. Die verkoopt tegen veel te hoge prijzen flessen water aan de klimaatvluchtelingen.

Laag water

D

e Mekong rivier stroomt van de Tibetaanse bergen naar de Zuid-Chinese Zee. Er zijn maar weinig rivieren zoals de Mekong met een waterstand die tijdens de verschillende seizoenen wel 12 meter stijgt en daalt! Maar dan moeten de moessonregens wel komen.

En dat gebeurde afgelopen jaar niet. Dat zorgt voor grote problemen, niet alleen voor de mensen die afhankelijk zijn van de rivier. Maar ook voor de vissen. Die konden zich hierdoor bijvoorbeeld niet voortplanten.

KIRABATI

Verwacht wor dt dat dit eiland als eerste verdwijnt onder de stijgende zeespiegel

Foto's Shutterstock

lke dag zwemmen en veel ijsjes eten. Best lekker: die hete zomers van de afgelopen jaren in Nederland. Maar voor schippers en boeren was het een ramp. Door de droogte bereikte de Rijn bij Lobith in november 2018 zijn laagste stand ooit. Dat leverde problemen op voor de scheepvaart. En ook veehouders en landbouwers hadden het zwaar. Zo mochten ze bijvoorbeeld vanwege het lage grondwaterpeil hun planten niet besproeien en mislukten oogsten.

13

Verhuizen Pompen

D

e groei van miljoenensteden zoals Shanghai (China) en Bangkok (Thailand) aan zee, betekent dat er steeds meer grondwater wordt opgepompt voor dagelijks gebruik van al die mensen. Hierdoor komt het land steeds lager te liggen waardoor het stijgende water nóg meer schade kan aanrichten. De oplossing lijkt heel simpel: dijken bouwen om het land tegen de golven beschermen.

Dijken

O

m stevige dijken te bouwen, is veel geld nodig. Vooral landen buiten West-Europa hebben dat geld vaak niet. Dat kan betekenen dat juist de armere landen straks te lijden hebben onder overstromingen. Ook kost het veel tijd om dijken te bouwen en is er veel kennis nodig.

Onder andere over hoe veel het water gaat stijgen. En dat is moeilijk precies te voorspellen.

Lees op p. 9 meer over dijken bouwen.

G

elukkig worden er in landen als Bangladesh, Indonesië en Thailand ook andere dingen gebruikt om het water buiten de deur te houden. Een goede manier is bijvoorbeeld het aanleggen van mangrovebossen langs de kust. Die breken hoge golven en houden met hun wortels het zand vast. Dit is goedkoper dan een dijk bouwen. Alleen moet er wel ruimte voor zijn.

En zand. Maar de kans is groot dat de komende tijd alsnog miljoenen mensen hun huis moeten verlaten omdat het water oprukt.

14

Reportage Kenia

De vader van Swabir werkt in een oud fort

Een nieuwe muur tegen Eén van de belangrijkste historische gebouwen in de stad Mombassa, een havenstad in Kenia, dreigde in zee te verdwijnen.

Gelukkig staat er nu een gloednieuwe witte muur om Fort Jesus te beschermen tegen de golven. Swabir (12) en zijn vader geven een rondleiding.

“Z

ie je dat groene stuk, met die bomen? Daar liep vroeger de gracht om het fort heen”, wijst Raphael Igombo zijn zoon Swabir. De twee lopen een rondje door de eeuwenoude vesting, die in 1593 door de Portugezen is gebouwd. "Maar er hebben ook mensen uit Oman en de voormalige ­kolonisten uit Engeland in gewoond. Het heeft een lange geschiedenis.”

er een strand tussen het fort en de zee, maar dat is door de stijging van de zeespiegel al helemaal verdwenen. Het water in de Indische Oceaan komt steeds dichterbij de vesting. Swabir: “Het zout in het zeewater is slecht voor de stenen en als de golven lang achter elkaar tegen de muren slaan, stort het gebouw in. Dat moet voorkomen worden, want mensen moeten blijven leren over onze geschiedenis.”

HANDEL Ze staan op Mombassa Eiland, het oudste deel van de grootste havenstad van Oost-Afrika.

Al eeuwenlang komen hier schepen van over de hele wereld naartoe om handel te drijven. Nu is het oude gebouw een museum. “Mijn vader werkt hier als Hoofd Onderwijs”, zegt Swabir.

“Mensen van overal vandaan komen het fort bewonderen. Dat maakt mij erg trots.” Hoewel het eeuwenoude fort na al die jaren nog overeind staat, zijn er grote problemen. Vroeger lag

NIEUWE MUUR Er moest een nieuwe muur om het fort komen om de golven tegen te houden. Dat vond ook de regering van het land die daar bijna 4,5 miljoen euro voor betaalde. De bouw ging niet van een leien dakje: toen de muur bijna af was, stopte de aannemer ineens. Hij zei dat hij te weinig geld had gekregen. Pas toen de rest van het bedrag was overgemaakt, maakten de metselaars de muur af.

15

De binnenplaats van het fort

Deze muur beschermt tegen de zee

rukt de zeespiegel op en dreigt een tempel te verdwijnen. Kijk het filmpje: samsam.net/ tempel-thailand

het zeewater SCHATTEN Tijdens de bouw werden zeldzame schatten gevonden: kruiken, potten en beeldjes die de Portugezen vroeger gebruikten. “Die worden nu tentoongesteld in een zaal van het museum”, vertelt Raphael. Vanaf Mombassa Eiland is de witte muur goed te zien. Net wanneer ze weer naar de binnenplaats willen lopen, begint het te stortregenen en moeten ze schuilen onder een boom.

fort loopt. Daardoor slijten de muren heel snel.

Ook komen er minder toeristen, als het weer wispelturig is.”

De hevige regenval is op meer plekken in Kenia een groot probleem. Zo zijn er mensen verdronken door overstromingen en spoelen de gewassen van boeren soms weg. Zeventig procent van alle Kenianen verdient hun geld met landbouw.

BEZEM REGENWATER Raphael en Swabir kijken door de takken naar de donkere lucht. Niet alleen zeewater is slecht voor het fort. De muren hebben ook te lijden onder regenwater. “Vroeger wisten we precies wanneer het regenseizoen was en wanneer de droge tijd. Maar nu kunnen we dat niet meer voorspellen. En het regent harder, waardoor er veel meer regenwater langs de muren van het

Swabir kent veel mensen in Mombassa die last hebben van overstromingen. “Als het hard regent, doen mensen de deur op slot. Maar het water komt natuurlijk gewoon onder de deur door en blijft in huis staan.” Overal zie je nu stenen of stukken hout voor de deuropeningen staan. “In het museum hebben ze de drempels ook verhoogd.” Swabir’s school heeft ook weleens last van overstromingen. “Dan moeten we

om de beurt het lokaal dweilen. Als het heel hard regent, moeten we ook buiten het water en de viezigheid met een bezem aan de kant vegen.”

AFVOER Ondertussen is het opgeklaard en lopen vader en zoon terug naar het fort. Hoe zien Raphael en Swabir de toekomst? “Er moet nog veel gebeuren. We hebben nu wel een muur om het zeewater tegen te houden, maar we moeten ook een betere waterafvoer hebben zodat het regenwater niet meer langs de muren sijpelt.”

Dan komt er een schoolklas aan en moet Raphael aan het werk. Swabir luistert vanaf een afstandje mee. “Ik wil later ook in het fort werken, net als mijn vader." •

Tekst en foto’s Joost Bastmeijer

Ook aan de kust van Thailand

Advertentie

Waarom vluchten mensen?

Interactieve lessen

Waarom zijn mensen in andere landen soms niet veilig?

En wat zijn redenen om te vluchten? Met het lespakket van VluchtelingenWerk worden kinderen uit groep 7 en 8 uitgedaagd om na te denken over waarom mensen vluchten.

Met interactieve lessen en bijbehorende opdrachten leren kinderen onder meer wat vluchtelingen zijn en hoe het is om als vluchteling naar Nederland te komen. Ook de meest voorkomende vooroordelen komen aan bod.

Interesse in dit lespakket?

Neem een kijkje op vluchtelingenwerk.nl/educatie voor meer informatie en het gratis downloaden van dit lespakket.

17

Puzzelen!

Streep de woorden weg, van links naar rechts of van rechts naar links. Van boven naar beneden of van beneden naar boven, of schuin. Vul de letters die overblijven in op de stippellijntjes.

Welke zin zie je?

Zoek de woorden ANTARCTICA FABRIEKEN KOOLSTOFDIOXIDE REGENDRUPPEL TOEKOMST VERVUILING ZONNESCHIJN

BROEIKASEFFECT IJSBEER MESTOVERSCHOT SEIZOENEN UITLAATGASSEN VOORSPELLING DROOGTE

INDUSTRIE OVERSTROMING TEMPERATUUR UITSTERVEN ZEESPIEGEL

Vul de letters hier in

T

Z

A

V

E

R

V

U

I

L

I

N

G

B

E

O

O

C

F

A

B

R

I

E

K

E

N

R

D

G

H

N

I

J

S

B

E

E

R

N

I

O

I

U

N

C

N

T

M

E

R

K

J

E

M

E

X

I

I

I

S

E

C

J

I

E

T

O

O

I

O

S

V

T

L

R

S

R

A

N

D

Z

R

K

I

E

K

L

S

L

E

C

A

I

M

I

T

A

D

R

O

O

G

T

E

V

H

T

A

E

S

S

F

A

T

V

E

R

E

P

O

I

N

S

R

E

O

A

N

D

E

R

I

R

S

T

J

A

E

F

T

O

E

K

O

M

S

T

V

R

S

N

V

F

S

I

N

D

U

S

T

R

I

E

O

E

O

E

L

E

G

E

I

P

S

E

E

Z

N

O

M

C

O

T

E

M

P

E

R

A

T

U

U

R

V

T

O

N

E

S

S

A

G

T

A

A

L

T

I

U

K

L

E

P

P

U

R

D

N

E

G

E

R

N

G

De oplossing staat op pagina 24.

?

Advertentie ADVERTENTIE

affe met een Wat krijg je als je een gir waakhond die n hond kruist? Precies, ee ken! In Kidsweek over de schutting kan kij n de allerbeste Moppenboek deel 7 zij eek verzameld. dierenmoppen uit Kidsw

In de Kidsweek Kindertaalkalender vind je spreekwoorden die worden uitgelegd, grappige woorden, taalblunders, woordspelletjes, puzzels, leuke raadsels én moppen.

Knip voor ujit verlan e glijst

je

week Aftellen tot Kerstmis met de Kids paar een je mag Adventspocket! Elke dag ken nma ope pagina’s langs de scheurrandjes tot en vind je voor elke decemberdag ng! aan Kerstmis een nieuwe verrassi

KIDSWEEK HEEFT DE LEUKSTE CADEAUTJES VOOR DE FEESTDAGEN. DEZE EN NOG VEEL MEER VIND JE OP WWW.KIDSWEEK.NL/SHOP

18

Groente van de toekomst Het wordt steeds heter in Egypte en de bonenplanten van de familie van Mahmoud (12) verdorden door de droogte. Ook wordt de landbouwgrond steeds zouter. Gelukkig hebben ze nu speciale maiszaden.

O

m zeven uur vanochtend stond Mahmoud al met zijn voeten in de aarde, om samen met zijn oma en neee de mais van het land te halen.

De familie heeft drie stukken land waar elk seizoen andere gewassen op groeien. Tussendoor laten ze de grond steeds anderhalve maand rusten, zodat er niet te veel voedingsstoffen uit de bodem verdwijnen. Het was spannend hoe de mais het dit jaar zou doen, vertelt oma. “We hebben nieuwe zaden gebruikt voor mais die beter tegen de zoute bodem en de warmte kan.”

SPECIALE ZADEN Voor de zomer ging Mahmoud met zijn vader dat nieuwe genetisch gemodificeerde zaad kopen. Dit betekent dat wetenschappers iets veranderden aan het materiaal waar de plant uit bestaat. De regering zorgde voor deze zaden omdat zij het belangrijk vindt dat de boeren zelf hun voedsel kunnen blijven verbouwen en omdat ze geld verdienen aan de export van landbouwproducten. De familie hoefde hier niet méér voor te betalen dan voor het oude

Het grondwaterpeil zakt steeds verder

In dit dorpje woont Mahmoud

zaad. Mahmoud vindt het een slimme uitvinding.

“Hopelijk verbouwen we nu genoeg mais voor onszelf en om te verkopen.” Maar er zijn ook tegenstanders van genetisch gemodificeerd zaad. Zij zeggen bijvoorbeeld dat we niet weten wat de effecten zijn voor onze gezondheid en de natuur.

ZOUT WATER Mahmoud woont in de delta van de Nijl, zo’n uur rijden van de hoofdstad Cairo, richting de kust. Hier mondt de rivier met allemaal smallere zijtakken uit in de Middellandse Zee. Eeuwenlang was dit het meest vruchtbare deel van het woestijnland waar het zelden regent. De rivier bracht genoeg zoet regenwater vanuit de bergen in Uganda en Ethiopië en dat gebruikten de bewoners voor irrigatie.

“Toen oma jong was, haalde ze water uit de rivier met een kar getrokken door een koe”, vertelt Mahmoud. “Ze goot dat water op het land om de planten water te geven.” Maar door de stijgende zeespiegel stroomt er vanuit zee nu steeds meer zout water terug de rivier in. Dat zout blijft door verdamping achter in de grond en er zijn maar weinig

19

Reportage Egypte

Mahmoud

Abdulrahman

Oma hoop dat haar kleinzoon geen boer wordt

gewassen die goed groeien in een zoute bodem.

Onderzoekers verwachten dat over dertig jaar zo’n 15% van het akkerland onbruikbaar is voor landbouw door de verzilting. Ze denken dat de tomatenoogst met wel 50% zal dalen en dat nog maar een vijfde van de tarwe verbouwd kan worden. Een groot probleem, want de bevolking in het land zal alleen maar verder toenemen. De regering en buitenlandse bedrijven stoppen veel geld, tijd en kennis in het ontwikkelen van gewassen die wel tegen de zoute bodem kunnen.

OP TEXEL doen ze onderzoek naar gewassen die groeien op zoute grond: samsam.net/zout

verzameld werd. “Dit zit nu helemaal vol met afval. Het stinkt zelfs een beetje.”

Verderop staat een grote gloednieuwe machine waarmee het water van veel dieper uit de grond gepompt wordt. Daar zit nog wel water. Vanuit die pomp stroomt het door een gootje naar de akkers.

Mahmoud maakt een kommetje met zijn handen en laat de modderige drek zien. Zo komt er voorlopig nog genoeg water bij de planten, maar het grondwaterpeil zal wel steeds verder zakken.

HITTEGOLF Verzilting is niet het enige probleem voor boerenfamilies. Er zijn steeds vaker hittegolven en het blijft tot laat in het jaar warm. In het dorp van Mahmoud kan het soms wel 45 graden worden. “Het enige wat ik dan kan doen om af te koelen, is zwemmen in de Nijl.” Alleen kan dat nu niet meer dicht bij zijn huis, want steeds meer zijtakken van de rivier vallen droog. Hij moet eerst naar een ander dorp voor hij een verfrissende duik kan nemen. En de boeren in zijn dorp moeten voor irrigatie nu grondwater oppompen. Alleen is dat niet meer zo eenvoudig als het klinkt. Uit de waterpomp vlakbij het huis van Mahmoud komt bijvoorbeeld al geen water meer. “Kijk,” zegt Mahmoud, terwijl hij het gat in de grond laat zien waar het water vroeger in

Mahmoud’s oma maakt zich zorgen over de toekomst. Vorig jaar toen de bonenoogst mislukte door de droogte, had de familie geen geld. Daarom fokt ze nu dieren die ze in nood kan verkopen.

Onder de trap zitten konijnen in een kooi en de kippen staan naast haar bed. In de schuur houdt ze duiven. Oma wil liever dat haar kleinzoon later taxichauffeur wordt om geld te verdienen. “Dan ben je niet zo aankelijk van het weer.” Maar dat ziet Mahmoud zelf niet zo zitten. “Ik houd van het leven op het platteland en ik vind het leuk om iets te planten, ervoor te zorgen en te zien hoe het groeit. Ik maak me niet zo’n zorgen over de klimaatverandering, want mensen vinden vast nog meer slimme dingen uit, zoals de nieuwe maiszaden.” •

Tekst en foto’s Kim Deen

PLATTELAND

Wat is verzilting?

De bodem of het water wordt steeds zouter.

Dat kan komen door bijvoorbeeld overstromingen vanuit zee.

Verzilting komt dan ook vooral voor in gebieden aan de kust.

20

Klimaatonderzoek

Het klimaat en jij Afval scheiden en de verwarming een graadje lager zetten om het klimaat te helpen: dat doen kinderen graag.

Maar minder vaak met het vliegtuig op vakantie of minder vlees eten: dat gaat de meesten toch te ver.

Dit zijn een paar conclusies uit ons Klimaatonderzoek. Wat weet jij over klimaatverandering?

13%

“Dat ik later beter geen kinderen kan nemen”

merkt niet dat het klimaat verandert

“Hoe ik meer kan doen om te helpen.”

“Dat we insecten moeten gaan eten”

75%

"De klimaatverandering wordt overdreven."

Maak jij je weleens zorgen over de gevolgen van klimaatverandering op de aarde?

50%

maakt zich zorgen 2x zoveel meisjes dan jongens

25%

maakt zich geen zorgen

ziet het vergaan van de aarde als een gevolg van klimaatverandering

Meer jongens dan meisjes vinden de zorgen overdreven

21% vindt dat de gevolgen van klimaatverandering worden overdreven

75% ligt weleens wakker door klimaatverandering

Welk continent heeft, denk jij, het meeste last van de gevolgen % van klimaatverandering?

56

Antarctica

22%

"Ik ben bang dat de ijsberen uitsterven."

weet NIET

8% Afrika

Azië

4%

4% Europa

2% 1,5% 1,5%

Oceanië

Noord-Amerika

Zuid-Amerika

21 Wanneer voel jij je schuldig?

Wat doe jij om het klimaat te helpen?

53% zegt dat ze minder lang douchen om het klimaat te helpen

64% bij onnodig lampen laten branden

45% bij onnodig de kraan laten stromen tijdens het tandenpoetsen

Minder vaak op vliegvakantie: 33%

47% bij te lang douchen

Wie zijn er schuldig aan klimaatverandering?

"Eigenlijk vind ik dat iedereen schuldig is."

Minder kleren kopen: 38%

Minder vlees eten: 39%

60% zegt: Leiders van rijke landen, multinationals, oliemaatschappijen

weet dat kinderen in arme landen meer last hebben van de gevolgen van klimaatverandering dan kinderen in Nederland.

van de kinderen vindt dat ze binnen hun gezin genoeg doen om klimaatverandering tegen te gaan.

HET MERENDEEL van de ondervraagde kinderen maakt zich zorgen over klimaatverandering en de helft van hen denkt dat de aarde binnen nu en 500 jaar zal vergaan. Verder valt op dat ze weten wie er schuldig zijn aan de klimaatverandering: de rijke landen, multinationals en oliemaatschappijen. Ze weten wat ze zelf kunnen doen om de klimaatverandering te stoppen en brengen dat ook in de praktijk. Maar: er zijn ook kinderen die vinden dat het allemaal wel meevalt met die klimaatverandering.

Verwarming lager zetten: 48%

Afval scheiden: 82%

Het onderzoek werd gedaan door PanelWizzard in opdracht van Samsam en Save the Children. We ondervroegen 800 kinderen tussen 8 en 13 jaar.

22

Blij met elke druppel Het lijkt wel een paradijs, als je kijkt naar de natuur en het weer op Kaapverdië. Maar de eilandbewoners hebben te maken met heel wat problemen. Zo is zoet water er bijvoorbeeld schaars. Daarom gebruiken ze afvalwater opnieuw en maken ze van zout zeewater zoet water.

HET REGENT niet veel op de Kaapverdische eilanden. En rivieren zijn er ook weinig. In grote reservoirs wordt daarom van zout zeewater zoet water gemaakt.

VEEL EILANDBEWONERS verbouwen hun eigen voedsel op het land. Door de zon groeit alles goed, maar de droogte is een probleem.

Bekijk ook het filmpje over Cleber op: samsam.net/kaapverdie

OP HET EILAND Santiago woont Cleber (10) met zijn familie. Ze verbouwen groente en fruit zoals papaya. Maar het land wordt steeds droger.

GROTE POMPEN brengen het zoete water vanuit de reservoirs dichter bij de mensen.

Op Kaapverdië zijn ze zuinig op elke druppel. Ze gebruiken zelfs afvalwater opnieuw.

CLEBER EN ZIJN VADER proberen met plastic buizen zoet water naar hun planten te laten stromen.

Reportage KaapverdiĂŤ

VROEGER WAS KaapverdiĂŤ een kolonie van Portugal. Het ligt op zo'n 500 kilometer voor de kust van Senegal en bestaat uit negen bewoonde eilanden.

23

CLEBER IS de oudste zoon van de familie. Hij helpt zijn ouders vaak op het land.

"Maar ik maak me zorgen over onze papayabomen. Die zien er zo droog uit."

Die stenen zijn al zwaar genoeg!

MENSEN SCHEPPEN daarom zand van de zeebodem. Alleen zorgt dit ervoor dat de golven vrij spel krijgen en stukken land van de kust slaan.

MET DE JONGE planten lijkt het wel goed te gaan. Hun bladeren zijn frisgroen en sappig. "Maar wat je niet ziet, is dat de grond niet alleen droog is, maar ook zout."

IN ZOET GEMAAKT irrigatiewater zit altijd nog wel wat zout. Door de droogte verdampt het water sneller en daardoor blijft er meer zout achter.

Tekst Karin Wesselink Foto's Reinier van Oorsouw

DOOR DROOGTE op het land zijn bouwmaterialen zoals goed zand lastig te vinden. Er zijn ook geen doe-het-zelf zaken waar je bouwzand kunt kopen.

24

1.

Delmonth woont in het regenwoud van Costa Rica. Wat is waar?

De woudreuzen regelen het klimaat.

Het regent er elke dag.

Hij gaat niet naar school.

Hij heeft veel buren.

Quiz

Gelukkig leef ik op het land én in het water

5. Wat merkt Swabir in Kenia van de klimaatverandering?

Er wonen nu pinguïns in zijn land.

De ijsjes worden goedkoper.

Niks. Hij gelooft daar niet in.

De zee rukt op.

6.

Wat is het probleem in Egypte?

Het wordt steeds droger.

De landbouwgrond wordt steeds zouter.

Het grondwaterpeil zakt.

Alle antwoorden kloppen.

2.

Wat was er aan de hand op het eiland Madagaskar?

De rijstoogst mislukte door droogte.

De moessonregens kwamen niet.

Het regenseizoen begon veel eerder.

De dijken waren doorgebroken.

3. Het huis van Shazeeb in Pakistan verdween onder water. Waardoor?

De rivier overstroomde door het smeltende gletsjerijs.

Hij was vergeten de kraan uit te doen.

Er moest een meer komen voor toeristen.

De dijken waren doorgebroken.

Doe deze quiz ook online en zie meteen wat je goed hebt! samsam.net/klimaat-quiz

4. Wat veroorzaakt het broeikaseffect?

ware regenbuien.

Z Hondenpoep op de stoep.

Koolstofdioxide.

Plasticsoep.

COLOFON

SAMSAM betekent samen. Samsam laat zien hoe kinderen wereldwijd samen leven, spelen, delen, leren en samen verantwoordelijk zijn voor de wereld. Samsam is een tijdschrift, website en lesbrief voor groep 5 t/m 8.

Redactie Henrike van Gelder (hoofdredacteur), Karin Wesselink, Rolf Rosing (beeldredacteur) Educatie Femke Ruiter (hoofd onderwijs), Meggy Wijnen Marketing Floor Denekamp, Layla te Rehorst Advertenties en sales Budi Goudsmit, Ranou Hira, Patrice Sijmons Verder werkten mee Eliyha Altena, Joost Bastmeijer, Kim Deen, Marjolein Koster, Len Land, Jeroen de Leijer, Reinier van Oorsouw, Amy Schutte, Jan-Joseph Stok, Illustraties Max Grünfeld, Flos Vingerhoets Ontwerp Barbara Pilipp, Matthijs Koppen Uitgever Young & Connected Lithografie Rody Slavenburg Druk Rodi Media Verzending APG Redactieadres Weesperplein 4, 1018 XA Amsterdam Mail info@samsam.net Web samsam.net Mail voor abonnementen, bezorg­klachten en wijzigingen lezersservice@samsam.net of bel 020-2251224 Voor burgerschapsopdrachten kijk op samsam.net/leerkrachten

Strip Studio De Leijer

Meer Samsam op social media en samsam.net

OPLOSSING P.17: Merk jij iets van de klimaatverandering?

TWIDO