Een wereld vol geloof - basiskennis wereldgodsdiensten (0697) by Kwintessens

In de Nederlandse samenleving kom je op verschillende manieren in aanraking met uiteenlopende uitingen van godsdiensten en levensbeschouwing. Diversiteit is hierbij een kernwoord. Ook in het onderwijs is er steeds meer aandacht voor het vak levensbeschouwing. Soms als aanvulling op het vak wereldoriëntatie, vaak ook als apart vakgebied. Als leerkracht (in spé) geef je het vak wereldgodsdiensten. Een wereld vol geloof geeft je de handvatten om leerlingen over dit onderwerp te kunnen vertellen en de lessen goed te kunnen geven. Dit boek behandelt op toegankelijke wijze wat je weten moet over de vijf grote wereldgodsdiensten: hindoeïsme, boeddhisme, jodendom, christendom en islam. Met de belangrijkste verhalen, stichters, inhoud van het geloof, feesten en rituelen. In het eerste hoofdstuk word je meegenomen door Michel, een moderne ‘zinzoeker’. In het laatste hoofdstuk kun je lezen wat een geloof betekent voor het denken en doen van mensen.

Drs. Erik Idema (1980) studeerde theologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam en de Rijks Universiteit Groningen. Hij was werkzaam als docent godsdienst in het primair en voortgezet onderwijs. Tegenwoordig werkt hij als auteur en redacteur voor Kwintessens.

Een wereld vol geloof Basiskennis wereldgodsdiensten

Hoe goed ben jij op de hoogte van de vijf grote wereldgodsdiensten?

Bij Kwintessens verschenen lesmethodes wereldgodsdiensten voor het basisonderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. bestelnummer 0697

Erik Idema

12040_Cover_een wereld vol geloof_v3.indd 1

30-08-12 21:12

Een wereld vol geloof Basiskennis wereldgodsdiensten

Erik Idema

12040_Een wereld vol geloof FC_v3.indd 3

29-08-12 17:56

Inhoud Voorwoord Inleiding wereldgodsdiensten

9 11

Waarom godsdienst op school? Ieder een eigen levensbeschouwing Wat is godsdienst? De ontwikkeling van godsdienstige tradities Interreligieuze dialoog De opzet van dit boek Woordenlijst inleiding wereldgodsdiensten

11 12 13 16 18 20 22

Zinzoekers

Paranormale verschijnselen Zinzoeker Michel Mediums, paragnosten en aura Psychometrie, astrologie en Tarot Lezing bij een medium Woordenlijst zinzoekers

24 24 28 32 33 37

Hindoeïsme

2.1 Wat bedoelen we met hindoeïsme?

De Indus-cultuur; Geschreven teksten: de veda’s; Andere heilige geschriften; Wanneer is het hindoeïsme ontstaan?; Hindoeïsme: een verzamelnaam; Hindoes in onze tijd

2.2 Wat geloven hindoes?

Leer en praktijk; Hogere werkelijkheid; Atman en Brahman; Karma en reïncarnatie; De verlossing

INHOUDSOPGAVE

12040_Een wereld vol geloof FC_v3.indd 5

29-08-12 17:56

2.3 Structuur van de samenleving

Het kastenstelsel; Vier standen; Kritiek

2.4 Goden

Vishnu; Shiva; Brahma

2.5 Hindoe-feesten

De tijd markeren; Holi; Divali; Rahki-feest

2.6 Plaatsen om te bidden

De bouw van de tempel; Puja-ritueel; Religieuze gezagsdragers; Pelgrimstochten en processies

2.7 Rituelen

Rituele handelingen; Geboorte; Initiatie; Huwelijk; Dood

Woordenlijst hindoe誰sme 3.

Boeddhisme

3.1 Wat is het boeddhisme?

Siddhartha Gautama; Ascese: een leven zonder luxe; Boeddha, de verlichte; Volgelingen; Het boeddhisme in latere tijden

3.2 De leer van het boeddhisme

Gehechtheid en onbestendigheid; Drie soorten lijden; Vier waarheden; Het achtvoudige pad

3.3 Verschillende opvattingen

Hanayana en Mahayana; Filosofie of godsdienst?; De leer als vlot

Woordenlijst boeddhisme

Jodendom

4.1 Het verhaal van het Joodse volk

Verhalen; Het begin; Abraham; Mozes; Koningen en profeten; Volk en vaderland

4.2 Geloofsboeken

101

Tenach; Thora; Profeten; Geschriften; De Talmoed

12040_Een wereld vol geloof FC_v3.indd 6

EEN

WERELD

VOL

GELOOF

29-08-12 17:56

4.3 Wat geloven Joden?

107

EĂŠn God; Schepping; De Messias; Jeruzalem

4.4 Leven

112

De Tien Geboden; Kosjer eten; Bidden; Rituelen op de levensweg

4.5 Joodse feesten

117

Pesach; Joods Nieuwjaar; Grote Verzoendag; Loofhuttenfeest; Chanoeka; Poerim

Woordenlijst jodendom 5.

123

Christendom

125

5.1 Het ontstaan van het christendom

126

Jezus van Nazaret; Paulus; De Bijbel

5.2 De geschiedenis van het christendom

132

Vroege kerk; Middeleeuwen; Reformaties; Katholieken en protestanten; Christenen nu

5.3 Wat geloven christenen?

138

Geloofsbelijdenissen; Vader, Zoon en Heilige Geest; God en de wereld; Opstanding; De kerk

5.4 Rituelen

145

Doop; Avondmaal/eucharistie; Vormsel; Belijdenis; Huwelijk; Begrafenis

5.5 Feesten

151

Pasen; Pinksteren; Kerstmis; De kerkdienst

Woordenlijst christendom 6.

159

Islam

161

6.1 Ontstaan van de islam

163

Ibrahim; Arabische godsdienst in de tijd van Mohammed; Mohammed; Soennieten en sjiieten

6.2 De Koran

169

Heilig boek; Het ontstaan van de Koran; Opbouw van de Koran

INHOUDSOPGAVE

12040_Een wereld vol geloof FC_v3.indd 7

29-08-12 17:56

6.3 De vijf zuilen

173

Leven als moslim; Geloofsbelijdenis; Gebed; Aalmoes; Ramadan; Bedevaart

6.4 Wat geloven moslims?

182

Overgave aan één God; Sjari’a; Jihad; Het laatste oordeel

6.5 Islamitische feesten

188

Besnijdenis; Asjoera; Suikerfeest; Offerfeest

Woordenlijst islam 7.

192

Wat is goed en wat niet?

195

Een wereld vol vragen

196

7.1 Armoede en rijkdom

198

De waarde van armoede; Hoe word je arm of rijk?; Omgaan met rijkdom

7.2 Geweld

203

Geweldsverhalen; Afkeuring van geweld

7.3 Leven en dood

207

Anticonceptie; Abortus; Euthanasie

7.4 Seksualiteit

213

Genot; Seks leidt af; Vreemdgaan; De diepere betekenis van seksualiteit; Homoseksualiteit

Een wereld vol geloof

219

Literatuurtips

221

12040_Een wereld vol geloof FC_v3.indd 8

EEN

WERELD

VOL

GELOOF

29-08-12 17:56

Voorwoord Voer in google de zoekterm ‘religion’ in en je ziet hoe nadrukkelijk godsdienst aanwezig is in de wereld van vandaag: in een fractie van een seconde krijg je ruim 900 miljoen zoekresultaten. ‘Religion is a collection of cultural systems, belief systems, and worldviews…’ begint Wikipedia in het bovenste zoekresultaat uit te leggen. De zoekterm leidt je vervolgens naar de meest uiteenlopende websites: pagina’s waarin mensen hun geloof uitspreken of juist afzweren, teksten waarin mensen godsdienst belachelijk maken of juist de hemel in prijzen, informatieve sites, fora, weblogs… je kunt het zo gek niet bedenken. Je kunt uren-, zeg maar gerust dagenlang op internet rondzwerven en steeds weer nieuwe ontdekkingen doen op het gebied van godsdienst/religie.

VOORWOORD

12040_Een wereld vol geloof FC_v3.indd 9

29-08-12 17:56

Nu kan het natuurlijk zijn, dat je het na een aantal van die websites tijd vindt worden voor iets anders. Misschien zet je dan de computer uit en de televisie aan. Maar de kans is vrij groot dat je ook daar sporen van religie tegenkomt. In talkshows komen regelmatig religieuze onderwerpen aan de orde, in actualiteitenprogramma’s wordt duidelijk dat godsdienst voor veel mensen bepalend kan zijn in hun doen en laten, en veel films en televisieseries bevatten motieven uit religieuze verhalen en tradities. Wie de televisie dan maar uitzet en een goed boek uit de kast pakt of een leuk muziekje opzet, loopt een grote kans ook daarin te ontdekken dat de wereld van vandaag vol geloof is. Godsdienst is nu eenmaal overal in het leven van mensen aanwezig. Wie er echt niets over wil horen, moet in een kamer gaan zitten met de gordijnen dicht en zonder krant, tv, internet of muziek. Maar ook dat werkt eigenlijk niet. Want hoe stiller het wordt, hoe meer religie zich aandient: in de meest uiteenlopende tradities wordt juist aan de stilte een belangrijke religieuze waarde toegekend. Ook in het onderwijs van vandaag is religie niet meer weg te denken. In de eerste plaats natuurlijk omdat een deel van de kinderen in een klas religieus is. Maar ook omdat bepaalde elementen uit de wereld om ons heen niet te begrijpen zijn als je niets weet van religie. Je kunt geen geschiedenis geven zonder iets over godsdienst te vertellen, en aan het vak wereldoriëntatie ontbreekt iets als religieuze tradities niet worden genoemd. Dit boek is bedoeld voor (aankomende) leerkrachten. Je vindt er informatie in over belangrijke religieuze tradities. Vijf grote wereldgodsdiensten worden geïntroduceerd: hindoeïsme, boeddhisme, jodendom, christendom en islam. Je leert iets over de gewoonten en gebruiken in deze tradities, over belangrijke religieuze feesten, geloofsinhouden, centrale figuren en heilige boeken. Al deze tradities zijn al eeuwen oud. Maar tot op de dag van vandaag inspireren ze mensen. Ze wijzen wegen over hoe je je leven kunt leven, wat de diepere zin is van je bestaan.

12040_Een wereld vol geloof FC_v3.indd 10

EEN

WERELD

VOL

GELOOF

29-08-12 17:56

Inleiding wereldgodsdiensten Waarom godsdienst op school? Wie zich bezighoudt met de wereldgodsdiensten, ontmoet levende mensen en hun vragen en antwoorden over de zin van het leven. Dat is natuurlijk boeiend en interessant. Maar dat neemt niet weg dat je je kunt afvragen waarom je eigenlijk op school aandacht moet besteden aan de grote wereldgodsdiensten. Daar is veel over te zeggen, maar we willen hier in ieder geval twee redenen noemen. In de eerste plaats draagt kennis van de wereldgodsdiensten bij aan de algemene ontwikkeling van kinderen. Op school leren en ontdekken kinderen van alles over de wereld om hen heen. Daarbij hoort dat je tot tien kunt tellen, dat je kunt lezen en schrijven en dat je weet waar Parijs ongeveer ligt. En daar hoort ook bij dat je enige kennis hebt van de wereldgodsdiensten. Wie daar niets vanaf weet, is niet in staat om duiding te geven aan rituelen en overtuigingen die je in de samenleving van nu tegenkomt.

Kinderen leren over de wereldgodsdiensten

INLEIDING

WERELDGODSDIENSTEN

12040_Een wereld vol geloof FC_v3.indd 11

29-08-12 17:56

In de tweede plaats kan aandacht voor het vak godsdienst leiden tot een beter begrip tussen mensen uit verschillende culturen. In het onderwijs van nu zitten in een klas vaak kinderen met verschillende culturele en religieuze achtergronden. Ook in hun latere leven zullen kinderen in contact komen met mensen die andere dingen geloven en denken dan zijzelf. Om daar op een goede manier mee om te gaan, is het nuttig om al vroeg in aanraking te komen met belangrijke geloofsvoorstellingen en gebruiken. Ieder een eigen levensbeschouwing De oude religieuze tradities zijn in onze tijd nog springlevend. Toch moet je je bij het lezen van dit boek wel realiseren, dat mensen heel verschillende keuzes maken in hoe ze omgaan met wat door de religieuze tradities wordt aangereikt. Er zijn veel gelovigen die zich thuisvoelen in een bepaalde religie, maar toch aangeven dat ze met bepaalde onderdelen van de traditie niet uit de voeten kunnen. Bijvoorbeeld omdat ze dat niet vinden passen bij deze tijd, bij de samenleving waarin zij nu leven. Bij het lezen van dit boek is het belangrijk om dat in gedachten te houden. Als in dit boek bijvoorbeeld wordt uitgelegd wat hindoes geloven, wil dat niet zeggen dat je nu precies weet wat elke hindoe gelooft. In elke religieuze traditie zijn er grote verschillen in wat mensen vinden, denken en doen. Wat je in dit boek leest is een basis, we beschrijven de grondlijnen van de grote religieuze tradities. Dat kan veel verhelderen over het geloof van mensen. Maar alleen de ontmoeting met levende mensen kan je leren hoe zij in het dagelijks leven vormgeven aan hun geloof. De laatste jaren groeit ook de behoefte om elementen uit verschillende tradities met elkaar te verbinden. Steeds meer mensen geven aan dat ze niet tot ĂŠĂŠn specifieke geloofsrichting behoren, maar dat ze wel door verschillende tradities geĂŻnspireerd worden. Dat heeft verschillende oorzaken. Om te beginnen bieden de huidige communicatiemiddelen de kans om veel verschillende tradities te leren kennen. Via internet kun je vrij gemakkelijk in contact komen met andere culturen en tradities. Ook door migratie en het feit dat mensen tegenwoordig vrij gemakkelijk verre reizen

12040_Een wereld vol geloof FC_v3.indd 12

EEN

WERELD

VOL

GELOOF

29-08-12 17:56

kunnen maken, neemt de kennis van andere culturen en religies toe. En in het denken van de hedendaagse westerse mens speelt het ‘ik’ een vrij belangrijke rol. Er is veel aandacht voor het individu en de eigen ontplooiing, waardoor mensen zich niet verplicht voelen om precies hetzelfde te geloven als een ander. Waar vroeger een hele familie, een heel dorp of zelfs een heel land min of meer hetzelfde geloofde, stelt iedereen tegenwoordig zijn eigen levensbeschouwing samen, op basis van wat verschillende tradities aanreiken. Wat is godsdienst? Voordat we beginnen met onze ontdekkingstocht langs verschillende godsdiensten, is het goed om eerst de beginvraag te stellen: Wat is godsdienst eigenlijk? Wanneer noem je iets een godsdienst en wanneer niet? Wat maakt een verzameling ideeën of gewoontes tot een godsdienst? Is voetbal bijvoorbeeld ook een religie? Of de massale verering van bepaalde popidolen, is dat ook godsdienst? Om meer helderheid te krijgen over deze vragen, verkennen we eerst het begrip godsdienst/religie. Het begrip godsdienst is niet voorbehouden aan één bepaalde geloofsrichting. Het christendom is een godsdienst, zoals het hindoeïsme dat ook is. Het woord ‘godsdienst’ beschrijft in een keer alle verschillende geloofsrichtingen samen, zonder daarbij een oordeel uit te spreken over de waarheid of onwaarheid van wat mensen geloven. Bij het bestuderen van dit boek is het goed om je dat te realiseren. Wie zich wil verdiepen in de vraag wat mensen in een bepaalde godsdienstige traditie bezighoudt, zal de godsdiensten op een open en geïnteresseerde manier tegemoet moeten treden. Je kunt over godsdiensten alleen meer te weten komen, als je niet onmiddellijk een antwoord geeft op de vraag of het waar is wat mensen in die religie geloven. De woorden religie en godsdienst betekenen hetzelfde en worden in dit boek door elkaar gebruikt. Het is niet voor niets dat in het Engels alleen het woord religion wordt gebruikt als het over godsdienst gaat. Het woord religie komt van het Latijnse religare, dat verbinden betekent. In allerlei verschillende

INLEIDING

WERELDGODSDIENSTEN

12040_Een wereld vol geloof FC_v3.indd 13

29-08-12 17:56

tradities voelen mensen zich verbonden met een god of met meerdere goden. Het woord religie wordt gebruikt als aanduiding voor alles wat met die verbinding tussen mensen en goden te maken heeft. Daarbij kan het gaan om dingen die je kunt zien, zoals kleding en gebouwen, maar ook om dingen die je niet kunt zien, zoals ideeën, woorden of voorstellingen. Om uit te leggen wat godsdienst of religie nu precies is, kunnen we de definitie gebruiken die L. Laeyendecker geeft: ‘Het traditionele begrip religie duidt op die (klasse van) verschijnselen waarin mensen hun relatie tot een god of goden tot uitdrukking brengen.’ Bron: Handboek godsdienst in Nederland, Hein Schaefer (De Horstink)

Religie gaat over verschijnselen die je kunt ervaren en benoemen. In die verschijnselen brengen mensen hun relatie met een hogere macht tot uitdrukking. Religie gaat dus tegelijk over de hogere machten, ook wel de ‘transcendente werkelijkheid’ genoemd, en over mensen. Mensen ervaren een relatie met die andere werkelijkheid, die ze tot uitdrukking brengen in woorden, in handelingen en in beelden. Dat alles vatten we samen met het begrip godsdienst. De verschillende godsdiensten die in dit boek worden besproken, hebben enkele opvallende kenmerken met elkaar gemeen. Bij het lezen van dit boek is het aardig om je daarvan bewust te zijn. Niet omdat we net willen doen alsof alle godsdiensten gelijk zijn. Dat is niet zo, en dat is maar goed ook. Godsdienstige tradities zijn net zo verschillend als de mensen die er deel van uitmaken. Toch is het opvallend dat er algemene lijnen zijn aan te wijzen, die in de verschillende godsdiensten parallel lopen. Meer aandacht daarvoor maakt dat je de verschillende godsdiensten veel beter kunt begrijpen en waarderen.

12040_Een wereld vol geloof FC_v3.indd 14

EEN

WERELD

VOL

GELOOF

29-08-12 17:56

Jeruzalem, stad van joden, christenen en moslims

Het valt bijvoorbeeld op dat de verschillende godsdiensten deels op dezelfde vragen een antwoord proberen te vinden. In alle godsdiensten wordt bijvoorbeeld op een of andere manier aandacht besteed aan de vraag naar de oorsprong en het doel van het leven. Ook hebben vrijwel alle godsdiensten een bepaalde voorstelling over een hogere werkelijkheid. Godsdienstige tradities proberen dingen onder woorden te brengen die op het eerste gezicht niet te benoemen zijn. Ook in rituelen, religieuze gebruiken met een symbolische betekenis, vertonen de godsdiensten opvallende overeenkomsten. In verschillende religies wordt gebeden, men maakt reizen naar bepaalde plaatsen en men viert een aantal belangrijke momenten in het leven of in het jaar. Ook het vertellen van verhalen is een vrij universeel godsdienstig verschijnsel.

INLEIDING

WERELDGODSDIENSTEN

12040_Een wereld vol geloof FC_v3.indd 15

29-08-12 17:56

Een wereld vol geloof Basiskennis wereldgodsdiensten

Hoe goed ben jij op de hoogte van de vijf grote wereldgodsdiensten?

Bij Kwintessens verschenen lesmethodes wereldgodsdiensten voor het basisonderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. bestelnummer 0697

Erik Idema

12040_Cover_een wereld vol geloof_v3.indd 1

30-08-12 21:12