Geloof Het zou je binnenkort zo maar kunnen overkomen… Op straat zie je groepjes kinderen die met pen en papier in de hand en mobieltjes in de aanslag stilstaan bij een Chinees restaurant, helemaal gefocust op het beeld van de lachende Boeddha in het vensterraam. Of je ziet ze bij het halalvak in de supermarkt vragen stellen aan mensen die halalvlees kopen. Wat je ook nog kan gebeuren is dat ze op je af komen met de vraag of ze je mogen interviewen. Op je bevestigend antwoord vragen ze, heel onbevangen, of je een religie of levensbeschouwing aanhangt, en zo ja, welke dan en wat dit voor jou betekent. En hoe je daar vorm aan geeft in je dagelijks leven. Enige tijd later zie je weer diezelfde groepjes op straat, maar nu doelbewust op weg naar een gebedshuis in de buurt. Zo langzamerhand kun je je nieuwsgierigheid niet langer bedwingen: je besluit ze te volgen. Je ziet ze naar binnen gaan. Je glipt naar een plekje achter in de grote ruimte, zó dat je het gesprek dat ontstaat tussen de mensen van het gebedshuis en de groep leerlingen goed kunt volgen. En je bent verbaasd over wat je hoort; je merkt dat er een echt gesprek ontstaat, een dialoog tussen twee gelijkwaardige gesprekspartners die zich voor elkaar willen openstellen. De kinderen vragen door, de man of vrouw geeft open antwoord. De kinderen hoeven duidelijk niet bekeerd, maar krijgen alle informatie die ze willen hebben. De man of vrouw krijgt alle ruimte om te vertellen wat hem of haar zo boeit in de eigen godsdienst en waarom hij zo graag komt in dit gebedshuis. Je realiseert je dat je getuige bent van een dialogische ontmoeting, ‘een voorwaarde om te kunnen samenleven’. 1
1
Ina ter Avest, TussenRuimte 2011/2
Hoe kunnen we álle kinderen in Nederland voorbereiden op het functioneren in een samenleving die cultureel en religieus steeds meer diversiteit kent?
Welkom in de wereld van Geloof in de buurt, een project waarin wereldreligies, de multiculturele samenleving en sociaal-emotionele vorming (leren samenwerken, taken uitvoeren, dialogiseren, filosoferen, zich presenteren, een keuze maken, jezelf en de ander respecteren) samenkomen. De bedenkers van dit project waren gefocust op de vraag: hoe kunnen we álle kinderen in Nederland voorbereiden op het functioneren in een samenleving die cultureel en religieus steeds meer diversiteit kent? Voor veel scholen is multiculturaliteit een gegeven, leerlingen en leerkrachten hebben dagelijks te maken met culturele en religieuze verschillen. Een kind uit een gezin waarin elke vorm van religie wordt bestempeld als ‘achterhaalde onzin’ komt spelenderwijs over de vloer bij een gezin waar diepe eerbied is voor de Koran en Mohammed. En omgekeerd. Deze ‘stemmen en tegenstemmen’ (vgl. Ina ter Avest, 2011) worden door het kind van jongs af aan opgevangen en worden als het goed is bespreekbaar gemaakt, op school en thuis, zodat het kind ze een plek kan geven en de verschillen kan meenemen in de ontwikkeling van de eigen identiteit.
erg benieuwd of de andere groepen daar ook iets mee konden gaan doen op onze protestants christelijke school. In Geloof in de buurt is ook aandacht voor het boeddhisme en het hindoeïsme maar wij vonden drie godsdiensten genoeg (jodendom, islam en christendom) – zeker als je schoolbreed een maand aan dit thema wilt werken. Bij Geloof in de buurt leren de kinderen om op een respectvolle manier om te gaan met verschillen maar ze ontdekten ook dat er overeenkomsten zijn in verhalen, voorwerpen (boeken, kandelaars/kaarsen) en namen van personen die belangrijk zijn in de Tora, de Koran en de Bijbel, zoals Abram, Mozes en Jezus. Het project start met een introductiefilm waarbij de nieuwsgierigheid van de kinderen werd geprikkeld. De kinderen hebben ook met Google maps een religieuze kaart gemaakt van alle gebedshuizen in de buurt van de school. Het bleken er heel wat te zijn en enorm gevarieerd!
Maar er zijn uiteraard ook veel scholen in Nederland die in een ‘witte’ omgeving opereren. Hun leerlingen komen nú nog niet in aanraking met vogels van diverse pluimage, maar ze zullen uitvliegen, opleidingen gaan volgen in (middel)grote steden en nog weer later hun plek innemen in bedrijven en organisaties waar ze zullen samenwerken met collega’s met de meest uiteenlopende achtergronden. Hoe worden deze leerlingen hierop voorbereid?
Een belangrijk element van het project is dat de kinderen leren hoe ze respectvol een dialoog kunnen voeren. In maart 2011 kregen wij, het team van de Bavinckschool in Hilversum, een flyer in handen over het project Geloof in de buurt van Arkade-Cilon en Kwintessens. Wat ons direct aansprak, was dat er gesproken werd over actief burgerschap, onderzoekend leren, dialoog, bezoek gebedshuizen en projectmatig werken. Dit project was bedoeld voor groep 7 en 8 maar we waren
Een belangrijk element van het project is dat de kinderen leren hoe ze respectvol een dialoog kunnen voeren. Dat is eerst besproken en praktisch geoefend in de klas met behulp van een afbeelding van de vijf vingers van een hand die staan voor: luisteren naar elkaar, niet oordelen, vragen stellen, respect voor elkaar en je eigen mening geven. Deze hand werd daarnaast ook vaak gebruikt tijdens andere lessen en hing tijdens en na het project duidelijk zichtbaar in het lokaal. De kinderen leren hiermee respectvol omgaan met verschillen. Doordat we er in de klas zo mee aan de slag waren gegaan,
De kinderen mochten meedoen aan de rituele voetwassing in de moskee maar het hoefde niet.
verliepen de bezoeken aan de gebedshuizen respectvol en stelden de kinderen ook persoonlijke vragen zoals: Waarom gelooft u? of: Wat vindt u het mooiste feest? We werden overal gastvrij ontvangen en rondgeleid. In de moskee was er iets te eten en te drinken voor de kinderen en een informatiefolder om mee naar huis te nemen; in de kerk mochten de kinderen de avondmaalsbeker van dichtbij zien en werd de kanselbijbel naar beneden gehaald en doorgebladerd en mocht er zelfs boven op het orgel gespeeld worden! Dat was erg leerzaam en laagdrempelig en zorgde daarmee voor meer begrip tussen de verschillende godsdiensten. De kinderen mochten meedoen aan de rituele voetwassing in de moskee maar het hoefde niet. Voor dit speciale bezoek mochten ook de meisjes op dezelfde plek komen waar normaal gesproken alleen de mannen en jongens mogen komen. Voor vrouwen en meisjes is er zelfs een aparte ingang en ruimte tijdens de bijeenkomsten zodat mannen en vrouwen elkaar niet tegen komen. De imam trok zijn kleed aan en citeerde zingend uit zijn hoofd een gedeelte uit de Koran. Ook wilde hij daarna graag met de hele groep op de foto. De jongens wilden in de Portugese synagoge in Amsterdam allemaal uit respect een keppeltje dragen en we bezochten het Joodse huis binnen het Joods Historisch Museum om meer te zien en te ervaren hoe het is om joods te zijn in het dagelijks leven door koosjer brood te bakken en je naam in het Hebreeuws te schrijven.
Tijdens dit project werden de kinderen van groep 8 ondersteund door De frisse blik. Deze organisatie geeft les over het voorbereiden en afnemen van interviews en het daadwerkelijk filmen en monteren van documentaires van een paar minuten, compleet met achtergrondmuziek en aftiteling. Er werd niet alleen gefilmd tijdens het bezoeken van de gebedshuizen, maar ook op straat waar de kinderen voorbijgangers interviews afnamen. Ook reacties van kinderen met een achtergrond in één van deze drie godsdiensten werden op film vastgelegd. Het project werd afgesloten met een tentoonstelling in alle lokalen waar ouders en buurtbewoners konden zien, ruiken en proeven welke activiteiten de verschillende groepen hadden gedaan, zoals het maken van muurkranten, schilderijen, voorwerpen en foto’s. Ook verscheen er een prachtige glossy, getiteld Feest en religie die de kinderen mee naar huis kregen als aandenken. Het was voor alle kinderen – van groep 1 tot en met 8 – een heel leuk, afwisselend en leerzaam project. Een echte aanrader!
www.defrisseblik.nl – de films – 2011 Bavinckschool www.bavinckschoolhilversum.nl > downloads en activiteiten> algemeen> blz. 4: glossy project feest en religie. www.youtube.com/watch?v=UPUJ4gZ7ss4 de spetterende flashmob als start van het project Coriene Rouvoet is leerkracht aan de Dr. Bavinckschool in Hilversum