Hemel en Aarde – Wit

Nr 4 Jaargang 14, Pasen 2015

VAN

AARS VOORJ OT N T IE T VAKA K A N T IE M E IV A

godsdienst / levensbeschouwing voor het basisonderwijs

Wit

Witte stad van vrede

●

Beschermengel

●

Nieuw begin

Met Edukans in actie

Actie voor India

Organiseren jullie dit jaar een sportdag, avondvierdaagse of vrijmarkt? Gebruik dit moment om er een actie aan te koppelen voor een school in India. Schenk limonade, verkoop vlaggetjes, maak foto’s of bak iets lekkers voor het goede doel.

Een rommelmarkt, kinder- of speelgoedbeurs, tweedehands kledingbeurs of een filmavond zijn ook leuk!

Onderwijs is voor veel Indiase kinderen op het platteland een luxe. Scholen liggen te ver weg. Veel jongens en meisjes moeten werken, soms in gevaarlijke omstandigheden.

Meisjes worden nog vaker thuisgehouden van school. Omdat ze al vroeg trouwen en in het gezin van hun man gaan wonen, is geld voor onderwijs van meisjes weggegooid, denken de ouders. Dit jaar voeren we actie voor extra schooltjes die dichtbij de dorpen op het platteland liggen. De leerkrachten komen uit het dorp zelf en worden opgeleid.

Sociaal werkers vertellen ouders hoe belangrijk het is dat ook hun dochters naar school gaan. Voor € 50,- per maand ondersteun je een leerkracht. Voor € 167,- krijgt een schooltje lesmateriaal.

Voor meer informatie

scholenvoorscholen.edukans.nl/aan-de-slag/ Ga naar Project van het Jaar 2014-2015.

inhoud

Wit

COLOFON Hemel en Aarde voor godsdienst/levensbeschouwing in het basisonderwijs.

Redactie Ron Benjamins, hoofdredacteur Marieke de Geus, Marijke van Ooijen, Liesbeth Vroemen

2

Eindredactie M+ Redactie & Communicatie, Utrecht Illustraties Pauline Oud (onderbouw) Saskia van Gerven (middenbouw en paaskatern) Helen van Vliet (bovenbouw en Gedichten en gedachten)

door Ron Benjamins 4

6

Vormgeving Twin Media bv, Yvonne Dijkshoorn en Marije van der Linde, Culemborg

8

De abonnementsprijs bedraagt met ingang van 1 juni 2014 € 350,00 voor het basisabonnement en € 34,00 per vervolgabonnement. Een abonnement bestaat uit een basisabonnement en het aantal vervolgabonnementen dat nodig is om met één exemplaar per groep te kunnen werken. Het is, met uitzondering van de werkbladen, niet toegestaan het materiaal uit Hemel en Aarde te kopiëren.

Abonnementenadministratie: T 033 460 19 43 E abonnementen@kwintessens.nl Alle rechten voorbehouden.

Het is abonnees toegestaan voor eigen gebruik uit Hemel en Aarde te kopiëren.

Overname uit Hemel en Aarde is zonder voorafgaande toestemming van de uitgever niet toegestaan.

Meer over door Geerteke Boesten en uitgeverij Kwintessens

Weer wat geleerd Kinderen zien wat jij niet ziet door Liesbeth Vroemen

Druk BDUprint, Barneveld

Abonnementen Hemel en Aarde verschijnt vijfmaal per schooljaar.

Abonnementen kunnen met ieder nummer ingaan en worden jaarlijks automatisch verlengd.

Abonnementen kunnen per jaargang vóór 1 juni schriftelijk worden opgezegd.

Achtergrond Witte Wieven, de schrik en trots van het oosten door Liesbeth Vroemen

Foto’s en beelden Omslag, © Jenny Lindhout, pagina 2 omslag, Edukans, pagina 4 Dreamstime, pagina 42, Albino Christ (2001) – © Rinke Nijburg, Collectie AEGON NV, Den Haag, pagina 3 omslag, © Jenny Lindhout

Uitgever Kwintessens Berkenweg 11 / Amersfoort Postbus 1492, 3800 BL Amersfoort T 033 460 60 11 F 033 460 60 20 E hemelenaarde@kwintessens.nl Uitgever: Cora Vlaming I www.hemelenaarde.nl NL39INGB0000192930

Introductie Het optimisme van wit

9

Beste ouders door Ron Benjamins

10

Gedichten en gedachten door Jos van Hest

12

Onderbouw Wit! door Wendy Dannenburg

22

Middenbouw Hagelwit door Mirjam Wolters

32

Bovenbouw Ik zie wit – ik voel wit door Jos van Hest

42

Kunstpagina Albino Christ (2001) – Rinke Nijburg

43

Een witte bladzijde Paaskatern door Bette Westera (paasverhalen) en Wendy Dannenburg (viering en lessuggesties)

57

In het volgende nummer Vrucht

1

introductie

h e m e l e n a a rd e Pasen 2015

Het optimisme van wit Denk aan een sneeuwlandschap in de ochtend, dat zich wit en stil voor je uitstrekt. Of denk aan het gevoel dat je krijgt bij een pasgewassen, fris, helderwit laken. Wit staat voor ongerept, hoop en een nieuw begin. Met kinderen verkennen we deze weken witte rituelen, feesten en symbolen.

In de lessen maken de kinderen kennis met gebeurtenissen en

Kinderen zullen door de lessen met andere ogen naar wit kijken.

gebruiken die tot de verbeelding spreken. Bijvoorbeeld de

De lessen zijn geslaagd, als ze zich iets eigen maken van de

volksverhalen over de mysterieuze Witte Wieven, die in de

zeggingskracht van wit, die in zoveel tradities wordt gebruikt.

nevelen van Oost-Nederland verschijnen. En Surinaamse

Dat frisse gevoel van een schoon wit T-shirt staat symbool voor

begrafenissen, waar mensen in het wit afscheid nemen van

iets wat over je hele leven gaat.

het leven, in het vertrouwen en de hoop dat het een begin is

2

van een ander bestaan. En de Chinese filosofie, waar wit

Onderbouw

samenhangt met metaal en herfst en loslaten. En Johannes,

In de lessen van de onderbouw gaan we zoveel mogelijk van

die droomt van stralend witte steden waar vrede heerst.

concrete verhalen en gebeurtenissen uit. In de eerste les verken-

M

Een feestelijke musical voor een fantastisch afscheid van groep 8!

introductie

h e me l e n a a rde Pa s en 2 0 1 5

godsdienst / levensbeschouwing voor het basisonderwijs

Geschikt voor grote én kleine groepen (inclusief kant-en-klare handleiding) nen we met de kinderen wit en andere kleuren. We kijken hoe wit Mogelijkheden voor eigen eruitziet en voelt. Les 2 gaat over een witte bladzijde en een invulling nieuw begin. Les 3 gaat over trouwen met elkaar, en hoe het Ruimte voor eigen voelt als tijdens die speciale gebeurtenis iedereen in het wit talenten van de kinderen gekleed is. Johannes droomde van een witte stad van vrede, en Eén eenvoudig decor en4 dromen de kindezijn boek werd in de Bijbel opgenomen.

In les veel ecten ren met hem mee. visuele Het Joodseeff feest Jom Kipoer, waar we in les 5 mee kennismaken, is een feest van een nieuw begin en elkaar

Prijs: € 129,50 Bestelnummer: 8650 De kinderen in de onderbouw maken zo kennis met wit als een vergeven. Iedereen komt feestelijk in het wit.

optimistische kleur van hoop, begin, vrede en vergeving.

Middenbouw In les 1 maken de kinderen van de middenbouw een collage, als eerste verkenning van de associaties bij en werking van de kleur wit. In de volgende lessen verkennen de kinderen de symbolische betekenissen van wit. Ze maken kennis met voor hen nieuwe beelden, verhalen en rituelen en gaan na wat die met hen doen.

In les 2 maken ze kennis met de pelgrimage naar Mekka, die moslims in het wit maken. Het is een kleur van reinheid en gelijkheid. In les 3 wordt het verhaal van de Witte Wieven verteld, mysterieuze en grillige verschijningen in het landschap van Oost-Nederland. In les 4 gaan de kinderen op in de visioenen van Johannes, die een visioen van een witte stad van vrede beschreef.

In de Chinese filosofie hebben wit, metaal, herfst en afscheid nemen alles met elkaar te maken. De kinderen maken kennis met deze associaties en proberen zich deze eigen te maken. associaties te verwoorden en te verbeelden. De verhalen en

Bovenbouw

gebeurtenissen die ze verkennen zijn niet alleen vredig, maar

De kinderen in de bovenbouw verkennen wit in verrassende

hebben ook te maken met afscheid nemen en uitgesloten

omgevingen. Ze krijgen volop de gelegenheid om hun eigen

worden. In les 1 en les 4 worden kinderen uitgedaagd hun eigen betekenis en gevoel rond wit te verwoorden. In les 2 maken ze kennis met een Surinaamse begrafenis, die meestal in

Paaskatern

het wit gaat, als teken van een hoopvolle belofte op eeuwig

In het Paaskatern wordt het paasverhaal opnieuw verteld, in vier

leven. In les 3 denken de kinderen na over het lichte wit van een

delen, met suggesties om over te praten of om te doen. Daarin wordt

beschermengel. In les 5 maken ze kennis met Afrikaanse albi-

de viering voorbereid, die uitgeschreven is voor een viering met de

no’s, aan wie door hun opmerkelijk uiterlijk mysterieuze

hele school.

krachten worden toegeschreven.

Witte stad van vrede

●

Beschermengel

Ook in het paaskatern staat ‘wit’ centraal. Zo wordt de paasviering een viering van hoop en een nieuw begin. We vieren de kracht van het leven en het licht, en luisteren naar het verhaal over Jezus, die

Bijbelrooster

opstond uit de dood.

Wilt u vaker een Bijbelverhaal vertellen in de klas? Vanaf volgend

08-12-14 17:31

In de viering kunt u de gouache Albino Christ van Rinke Nijburg verto-

schooljaar kunt u Bijbelverhalen downloaden van de website van

nen (zie pagina 42 en www.hemelenaarde.nl). Het is een indringend,

Hemel en Aarde. Voor iedere bouw, voor iedere week, een nieuw

modern kunstwerk van de klassieke ‘piëta’, het moment dat Maria het

verhaal. Ze vormen een eigen verhaallijn, die de grote christelijke

lichaam van Jezus op haar schoot houdt. In dit kunstwerk is het

feesten volgt. De verhalen zijn mooie, oorspronkelijke vertellingen,

lichaam helemaal wit.

die door de jaren heen in Hemel en Aarde zijn verschenen.

3

achtergrond

h e m e l e n a a rd e Pasen 2015

Witte Wieven, de schrik en trots van het oosten Witte Wieven horen bij het oosten van Nederland. Hoewel er weinig schriftelijke bronnen zijn waarin verhalen over hen verteld worden met een kop en een staart, bestaat er een rijke folklore rond deze nevelige wezens. Er wordt naar hen verwezen in kronieken en op oude prenten. In Gelderland zijn een camping en een restaurant naar hen vernoemd. En vooral zijn er talloze plekken waar Witte Wieven waargenomen zijn. Tot ver in de twintigste eeuw.

Het heet niet voor niets de Witte Kolk. Hier in de weelderige

‘ze’ hem met een dolk in de rug staken. Later kwam hij erachter

bossen bij Hummelo in de Achterhoek wonen Witte Wieven.

dat meer mensen zulke ervaringen hadden gehad.

Oude verhalen, mondeling overgeleverd, vertellen dat ze lang

4

geleden regelmatig werden gezien als ze rond middernacht van

In Gelderland, Drenthe en Overijssel worden Witte Wieven geas-

de Witte Kolk naar de Wrangenbult trokken, een plek waar naar

socieerd met moerassen en heuvels. Ze bestaan uit flarden,

verluid in voorchristelijke tijden een offerplaats was. In meer

komen uit het niets en verdwijnen in de grond of het water. Soms

recente verhalen worden ze niet zozeer gezien als gevoeld. Zo is

nemen ze voorbijgangers mee, vooral wanneer die hen

er het verhaal van de Hummelose arts en schrijver Dr. Wester-

uitgedaagd hebben. In de verhalen zijn Witte Wieven meestal

beek van Eerten. In 1917, toen hij nog maar kort in Hummelo

niet kwaadaardig, wel onberekenbaar. En ze laten niet met zich

woonde, maakte hij een wandeling door het bos. Hij vond het

spotten. In sommige verhalen verleiden zij boeren tot een dans.

er ‘prachtig mooi’ en genoot van de omgeving, tot hij op de

Een dans die duurt tot de boer dood neervalt, of tot hij in het

Wrangenbult kwam. Daar overviel hem plotseling een ‘pene-

moeras verdwijnt. Andere verhalen vertellen van overmoedige,

trante angst’ en hij rende de heuvel weer af. Hij had het gevoel,

dronken boerenzoons die ’s nachts langs een Witte Wievenkuil of

zo vertelt hij later in een interview, dat hij achtervolgd werd en

-bult rijden en dan door krijsende gestalten achtervolgd worden.

achtergrond

h e me l e n a a rde Pa s en 2 0 1 5

Maar er zijn ook verhalen van Witte Wieven die vrouwen bijstaan tijdens een zware bevalling of die een oogst redden.

De verhalen die over Witte Wieven verteld worden, spelen zich doorgaans af in een niet nader omschreven ‘vroeger’. En iedereen heeft het verhaal gehoord van zijn oma, die het van haar vader had, die het weer gehoord had van een oude boer …

Maar de plaats waar het verhaal zich afspeelt is meestal heel precies omschreven. De magische wezens horen bij een bepaalde plek, bij deze grond of dat moeras. De sterke band tussen verhaal en plek suggereert dat die plek van oudsher betekenisvol is voor de mensen in de buurt. De Wrangenbult in

Een grafheuvel van waaruit een Wit Wief naar ons zwaait - Ets uit 1660 door

Hummelo is wat dat betreft uitzonderlijk rijk aan betekenis en

Gerrit van Goedesbergh

herinneringen aan vroegere functies. Men neemt aan dat de heuvel gediend heeft als offerplaats, en later als gerechtsplaats,

rijk. Het was ook een soort schemergebied waar je door toeval

waar ook executies werden uitgevoerd. Weer later was het bos

of op uitnodi- ging terecht kon komen. In Oost-Nederlandse

rond de Wrangenbult en Witte Kolk het toneel van vechtpartijen

overleveringen kwam menige voorbijganger van een grafheuvel

tussen rivaliserende dorpen.

in een ruimte met rijk gedekte tafels terecht. De grens tussen de werelden was dunner op sommige plekken en bepaalde tijden,

Omdat Witte Wieven gezien worden in moerassen en in loofbossen

met name rond 1 november. Witte Wieven waren mogelijk de

bij guur weer, wordt vaak aangenomen dat ze voortkomen uit een

bewaaksters van deze plekken, maar werden met de komst van

combinatie van angst en gezichtsbedrog. In nevels kun je van alles

het christendom steeds meer gezien als vertegenwoordigsters

zien. Maar waarom zijn er juist rond een aantal heuvels zulke sterke

van een verdoemde heidense religie en al snel als heksen

tradities rond deze geheimzinnige vrouwengestalten? Is er een

betiteld.’

verband tussen de geschiedenis van die plekken, en de nevelwezens die er gesignaleerd zijn? De archeoloog Ruud Borman

In onze tijd zijn Witte Wieven vooral omarmd door de toeristen-

denkt van wel. ‘Uit schriftelijke bronnen, teruggaand tot de

industrie. In Lochem bijvoorbeeld doet restaurant ‘De Witte

twaalfde eeuw, blijkt dat Witte Wieven vooral in grafheuvels en bij

Wieven’ zijn naam eer aan met Witte Wieventochten in de herfst.

moerassen woonden. Vanaf de negentiende eeuw werden in het

In het bos hoor je dan het verhaal van Albert en zijn schijnbaar

oosten van Nederland veel opgravingen gedaan bij prehistorische

hopeloze liefde voor Johanna (zie les 3, middenbouw). Het is

grafheuvels. Archeologen hoorden dan vaak van de plaatselijke

vooral dankzij de dichter A.C.W. Staring dat we van dit verhaal

bevolking dat in die heuvels Witte Wieven woonden. Zowel

een zo uitgebreide en romantische versie hebben, waarin Albert

moerassen als grafheuvels waren toegangspoorten tot de Andere

met hulp van de Witte Wieven van Zwiep uiteindelijk zijn

Wereld.’ Ruud Borman is al vanaf zijn jeugd gefascineerd door de

geliefde trouwt. Jong en oud, Achterhoeker en Randstedeling,

Witte Wieven. Als kind logeerde hij op de boerderij van zijn

geniet van de vrolijk-griezelige wandeltocht. Kennelijk voelen

grootouders in Colmschate (bij Deventer). Van zijn grootvader

de Witte Wieven zich niet uitgedaagd, want recente verhalen

hoorde hij dat er in de grafheuvels in de buurt Witte Wieven woon-

over achtervolgingen zijn er niet. De bossen bij Hummelo

den. Daar werd niet lacherig over gedaan, maar ook niet al te

echter werden nog niet zo lang geleden bezocht door The

geheimzinnig. Ze waren er gewoon.

Ghosthunter, die het een van de meest heftige locaties vond die hij ooit bezocht had voor zijn programma over paranormale

Later deed Borman, inmiddels archeoloog, onderzoek naar over-

verschijnselen. En dat kan menig buurtbewoner bevestigen.

eenkomsten en verschillen tussen de locaties, vondsten en over-

Voorlopig laten ze ons nog niet los, de Witte Wieven.

leveringen rond grafheuvels in Oost-Nederland, Groot-Brittannië en Ierland. En hij kwam tot de voorzichtige conclusie dat de

Liesbeth Vroemen

verhalen over Witte Wieven een soort herinneringen zijn aan prehistorische priesteressen die op deze plekken grafrituelen

Bronnen:

uitvoerden. ‘Ze vormden een schakel tussen deze wereld en de

Gelders Erfgoed 2012-4: Mythen en Magie

‘Andere Wereld’. Dat was niet per se het hiernamaals of doden-

www.hummelo.nl

5

meer over...

h e m e l e n a a rd e Pasen 2015

Meer over...

BOEKEN Wit Dit boek staat vol kleurenfoto’s van alledaagse dingen die de

Zo doe je de hadj

kleur wit hebben. In grijswitte kaders staat telkens iets speciaals

Eén keer per jaar reizen moslims uit de hele wereld af naar

over het afgebeelde thema. De tekst is eenvoudig en gemakke-

Mekka voor de jaarlijkse bedevaart, de hadj. Tijdens de bede-

lijk te begrijpen. Ook zie je hoe je kleuren kunt mengen en hoe

vaart dragen de pelgrims een wit gewaad. In het boek gaat

je met wit kleuren lichter kunt maken. Geschikt om te bekijken

Hasan naar Saoedi-Arabië om de hadj te verrichten. Vanuit het

en voor te lezen in de onderbouw.

gezichtspunt van de jongen maken kinderen op een eenvou-

Michael Dahl

dige manier kennis met de regels van de hadj.

Corona (2013)

Uitgeverij Zam Zam

ISBN 9789055669479

Lucas in de sneeuw Het graf is leeg

Lucas loopt door de sneeuw. Hij wil het liefst weg, en nooit

In dit mini-boekje wordt het verhaal verteld over Jezus, die

meer terugkomen. Of de tijd terugdraaien naar de zomer, toen

moest sterven en opstond uit het graf. Het verscheen eerder in

alles nog goed was. Nu is zijn vader dood en zijn vriendinnetje

de Prentenbijbel. In deze uitgave zijn extra illustraties opgeno-

wil hij niet meer zien. Door de sneeuw wordt de wereld weer

men. Ook bevat het een dvd met een animatie van het verhaal

een beetje mooi en nieuw, waardoor Lucas anders gaat denken

om te vertonen op het digibord. Geschikt voor de onderbouw.

over alles wat er gebeurd is. Mooi prentenboek voor de boven-

Marijke ten Cate

bouw waarin de kleuren wit en rood een belangrijke rol spelen.

Benjamin (2013)

Koos Meinderts

ISBN 9789089120342

Lemniscaat (2008) ISBN 9789047700241

Het geheim van de beschermengel Joy ontmoet haar beschermengel Jessica tijdens een gevaarlijk

Suske en Wiske - Het witte wief

moment op het ijs. Joy vindt het geweldig: een onzichtbare

Wiske ziet in het bos een vreemde man die achter een

vriendin die alle antwoorden weet bij belangrijke proefwerken,

zwevende steen aanloopt. Het is Zander zonder Zolen die het

tips geeft bij korfbalwedstrijden en zelfs liefdesadvies geeft.

Witte Wief bij haar verloren liefde brengt. Die zoektocht is niet

Maar op een dag is Jessica plotseling verdwenen. Zou ze nog

zonder gevaar. Lukt het Suske en Wiske? Voor de bovenbouw.

terugkomen? En zou Joy alles ook alleen kunnen? Een boek om

Standaard Uitgeverij (2002)

voor te lezen (of om zelf te lezen) in de middenbouw.

Willy Vandersteen

Gerard van Gemert

ISBN 9789002164590

Leopold (2014) 6

ISBN 9789025864934

meer over...

h e me l e n a a rde Pa s en 2 0 1 5

S U G G E S T I E S V O O R B I J B E LV E R H A L E N Bijbelrooster Wilt u vaker een Bijbelverhaal vertellen in de klas? Vanaf volgend schooljaar kunt u Bijbelverhalen downloaden van de website van Hemel en Aarde. Voor iedere bouw, voor iedere week, een nieuw verhaal. Ze vormen een eigen verhaallijn, die de grote christelijke feesten volgt. De verhalen zijn mooie, oorspronkelijke vertellingen, die door de jaren heen in Hemel en Aarde zijn verschenen.

1 Bijbelverhalen uit Om te beginnen Verhalen rondom Pasen, blz. 200 t/m 216 Johannes ziet een nieuwe dag (Openbaring 21 en 22), blz. 229

FILMS 2 Kijkbijbel De Sneeuwkoningin

Verhalen rondom Pasen, blz. 286 t/m 311

Animatiefilm naar het sprookje van Hans Christiaan Andersen.

Hemelvaart en Pinksteren (Matteüs 28:19 en Handelingen 1 en

De sneeuwkoningin woont eenzaam in haar witte wereld. Haar

2), blz. 312

enige vriend is de spiegel. Maar de spiegel zegt niks terug en

Op weg naar het beloofde land (Exodus en Numeri), blz. 82

van woede gooit ze de spiegel stuk. Een scherpe scherf komt in

Bruiloft in Kana (Johannes 2:1-11), blz. 166

het oog van Kai terecht die samen met hartsvriendin Gerda aan het spelen is. Door de ijspegel verhardt het hart van Kai en kan

3 Het begon met licht

de sneeuwkoningin Kai meenemen naar haar grote koude witte

Verhalen rondom Pasen, blz. 153 t/m 164

ijspaleis. Voor de onderbouw.

Johannes blijft dromen (Openbaring), blz. 183

2012, 30 minuten. dvd Verhalen om nooit te vergeten - De Sneeuwkonin-

Bruiloft in Kana (Johannes 2:1-11, blz. 115

gin & De Wilde Zwanen

4 Bijbelverhalen uit Woord voor woord Sneeuwwitje

Verhalen rondom Pasen, blz. 222 t/m 236

Disneyklassieker over de beeldschone prinses en de jaloerse

De nieuwe stad (Openbaring 21), blz. 203

koningin die haar uit de weg wil ruimen. Sneeuwwitje wordt voorgesteld als een meisje met een huid zo wit als sneeuw, terwijl

5 Bijbelverhalen uit Het hoogste woord

witte duiven om haar heen koeren. Het tegenovergestelde van

Verhalen rondom Pasen, blz. 228 t/m 247

de ‘witte onschuld’ is de kwaadaardige heks, met haar zwarte cape en omringd door zwarte gieren, die Sneeuwwitje met een

Bibliografische gegevens

giftige appel wil doden. Sneeuwwitje wordt gered door een kus

Kijkbijbel, Kees de Kort (NBG, 1994) ISBN 978 90 6126 3883

van haar prins op het witte paard. Voor de middenbouw.

Om te beginnen. Bijbel voor jonge kinderen, Bara van Pelt, Anja de Fluiter,

1937, 80 minuten

(Callenbach/NZV, 1997) ISBN 978 90 2660 9077 Het begon met Licht, Gerrie Huiberts en Anne Westerduin, KBS 2010,

White Lion

ISBN 978-90-6173-160-3

Volgens het verhaal van de oude verteller bracht een witte

Woord voor Woord. Kinderbijbel, Karel Eykman, Bert Bouman, (Uitgeverij

leeuw vroeger vrede en welvaart in het dorp. Als de jonge

De Fontein/NZV Uitgevers, 2001) ISBN 978 90 2451 7442

Gisani dit hoort, besluit hij dat de witte leeuw moet terug-

Het hoogste woord. Bijbel voor kinderen, Imme Dros, Remco Ekkers e.a.,

komen om het leven van zijn volk te verbeteren. Op zoek naar

(Uitgeverij De Fontein/NZV Uitgevers, 2003) ISBN 978 90 2611 9071

een genezend kruid stuit hij bij toeval op een wit leeuwenwelpje. Hij besluit hem te volgen en te beschermen. Voor de

U kunt de Kijkbijbel, Om te beginnen, Het begon met licht en Het

bovenbouw.

hoogste woord bestellen bij Kwintessens (tel. 033-460 19 40 of

2010, 88 minuten

www.kwintessens.nl).

7

weer wat geleerd

h e m e l e n a a rd e Pasen 2015

Kinderen zien wat jij niet ziet Kinderen die engelen of geesten zien: kinderlijke fantasie of speciale antenne? Het is een onderwerp dat niet vaak ter sprake zal komen in een teamvergadering. Maar soms brengen kinderen het wel ter sprake. Hoe kun je daar het beste op reageren?

‘Hij heeft veel fantasie, die zoon van u. Maar maakt u zich geen zorgen: dat krijgen we er wel uit.’ Dat waren ongeveer de woorden van de leerkracht tegen de ouders van cabaretier Herman Finkers, die als kind een bijzonder sterke religieuze antenne had. ‘Een weinig pedagogische reactie’ zullen veel leerkrachten denken. Toch zijn er veel volwassenen die op een vergelijkbare manier reageren op kinderen die hun ervaringen met het mysterieuze uitbundig uiten. Ze voelen zich er ongemakkelijk bij, bestempelen de verhalen van kinderen als ‘fantasie’ en proberen die kinderen in het ongunstigste geval actief tot meer ‘realiteitszin’ te dwingen. En als reactie daarop gaan deze bijzon-

Openstaan

dere ervaringen vaak ‘ondergronds’. Kinderen houden hun

Kinderen willen niet altijd vertellen over dit soort ervaringen, en

verhaal voortaan voor zich.

dat hoeft ook niet. Soms zijn ze bang dat ze uitgelachen worden en soms zijn het simpelweg ervaringen die ze liever voor zich-

Het thema ‘wit’ voert ons naar enkele lessen over magische

zelf houden. Maar het is goed mogelijk dat door thema’s als

witte wezens. Zo gaat het in les 3 van de middenbouw over

‘engelen’ en ‘witte wieven’ de verhalen loskomen. Dat is voor u

Witte Wieven en praten we in de bovenbouw over bescherm-

een kans kinderen te laten merken dat hun ervaringen erbij

engelen. Die kun je bestempelen als ‘folklore’. Daarmee komt

horen en verteld mogen worden. Wanneer een kind in de kring

het gesprek al snel op vragen als ‘waarom geloofden mensen

iets wil vertellen, probeer dan niet te veel te interpreteren. Of

hier vroeger in’, of ‘wat is de symbolische betekenis’. Maar wat

het volgens u gaat om fantasie, gezichtsbedrog of een ontmoe-

gebeurt er waneer u ruimte maakt voor de eigen verhalen van

ting met gene zijde is niet zo belangrijk. Veel belangrijker is wat

kinderen over dit soort bijzondere wezens?

het voor het kind betekende en waarom het indruk heeft gemaakt. En voor de groep is het een leerzame ervaring, dat je

Ruimte

aandachtig naar elkaars verhalen kunt luisteren ook al zijn ze je

Veel leerkrachten hebben er ervaring mee: kinderen die vertel-

vreemd. Lessen levensbeschouwing mogen eindigen met pure

len dat ze overleden familieleden hebben gezien, contact

verwondering. Graag zelfs!

hebben met engelen of in de natuur de aanwezigheid van geestelijke wezens ervaren. Soms lijkt het dan te gaan om een vari-

Liesbeth Vroemen

ant op een ‘onzichtbaar vriendje’: een aan de verbeelding ontsproten ‘ander’ die voor dat kind een belangrijke functie vervult. Soms ook bieden kinderen tegen elkaar op met verha-

Tips

len over wonderlijke verschijnselen, als het thema ‘geesten’

– Bespreek met collega’s of u als kind een antenne voor het niet-

eenmaal aangesneden is. Maar er zijn ook ervaringen van een heel andere kwaliteit. Kinderen hebben volkomen reële ontmoe-

8

zichtbare had. Uitte u zich hierover? Hoe reageerden volwassenen?

– Wees bedacht op cultuurverschillen. In veel culturen is contact met

tingen met niet-stoffelijke wezens, op een manier die hun over-

geesten vrij gewoon, en voor moslims zijn engelen heel reëel.

komt, ontmoetingen die een initiatief ‘van buiten’ lijken te zijn.

– Vaak is de kring geen goede plek om over spirituele ervaringen te

En meestal zijn dat prettige ontmoetingen die de kinderen zelf

vertellen. Schep gelegenheden voor ‘onderonsjes’ tussen kinderen

niet als heel ongewoon ervaren, maar die wel heel belangrijk

of met u, waarin ervaringen gedeeld kunnen worden.

voor hen zijn.

h e me l e n a a rde Pa s en 2 0 1 5

beste ouders

Beste ouders,

De lessen godsdienst/levensbeschouwing van Hemel en Aarde gaan de komende peri-

Vlaggen

ode over het onderwerp ‘wit’.

Je hebt er Wit heeft een heel eigen sfeer en gevoel. Denk maar eens aan een ongerept sneeuw-

met sterren en strepen

landschap of aan schone, witte kleren. Wit roept het gevoel van nieuw, een nieuw

met kronen en kruisen

begin, hoop en helderheid op. En ook iets van voorzichtigheid, stilte en inkeer.

cirkels banen hamers sikkels

In veel tradities heeft wit een symbolische betekenis gekregen, in verhalen en rituelen.

met zonnen en manen

In Suriname zijn begrafenissen in het wit, omdat mensen hopen en vertrouwen dat het

vogels en leeuwen

afscheid van dit leven het begin betekent van een heel ander bestaan. In de Bijbel

in het rood groen

staan dromen, die Johannes geschreven heeft, over een stralend witte stad van vrede.

geel en blauw

In de Chinese filosofie heeft wit iets te maken met afscheid nemen en loslaten. Bij het

maar de mooiste is

Joodse feest Jom Kipoer vieren mensen dat ze elkaar kunnen vergeven en samen een

de witte van vrede

nieuw begin kunnen maken; daar horen witte kleren bij.

In allerlei culturen en tradities, vroeger en nu, geeft wit uitdrukking aan een heel speciaal

met niets Jos van Hest

gevoel.

Met kinderen verkennen we de komende weken allerlei verhalen en gebruiken uit al die godsdiensten en culturen. Het optimistische gevoel van wit gaat zo misschien ook iets voor henzelf betekenen. Het zou fijn zijn als ze zelf ook voelen dat je altijd een nieuw begin kunt hebben, dat er altijd nieuwe kansen zijn.

Dat is ook wat we vieren met Pasen. Het paasverhaal vertelt ons dat Jezus opstond uit de dood en een nieuw begin maakte. Hoe moeilijk dat ook te begrijpen is, die optimistische boodschap vieren we graag!

Namens het team,

9

gedichten en gedachten

h e m e l e n a a rd e Pasen 2015

Gedichten en gedachten Zwart op wit

Wittebroodsweken

Ik geef je een dik schrift met veel witte bladzijden voor sprookjes die ik voor je zal schrijven met zwarte inkt en het laatste verhaal gaat over een wit paard

Liefje, als we trouwen bak ik wittebrood van bloem, van bloem, van witte bloem Ik roer er gist en suiker door ik giet er melk en olie door Ik kneed het deeg en zal het knijpen ik rol het deeg en zal het grijpen

met een prins erop en die prins ben ik

En het deeg zal rijzen, rijzen, rijzen en de oven branden, branden, branden Als we trouwen liefje eten we wittebrood weken, weken, wittebroodsweken

Witte was Witte bonus Mijn moeder doet de witte was - die mag op 90 graden ze wast de vieze witte broek van mijn zus, mijn zweterige witte T-shirts het witte tafellaken met vlekken vier smerige witte servetten de vuile witte badjas van mijn vader haar witte bruidsjurk die eigenlijk nog schoon was plus een verloren rode sok van mij die nog in de machine zat

Deze winter krijg je als bonus een reuzenpak sneeuw die je zelf mag strooien over alles wat je even niet meer wilt zien een kwaad gezicht huiswerk schoolboeken een verloren wedstrijd de eenzaamheid ‘s avonds op je kamer de ruziestemmen van je vader en moeder

mijn moeder doet de roze was en als het dan toch ooit weer lente wordt zal alles smelten als sneeuw voor de zon wordt de wereld weer even jong en fris als toen het begon 10

h e me l e n a a rde Pa s en 2 0 1 5

De rubriek Gedichten en gedachten is bij uitstek bedoeld om een sfeer te scheppen in de klas. Zo kunt u voor u aan een les uit Hemel en Aarde begint, een gedicht uit deze rubriek voorlezen.

Vlaggen

Witte wijven

Je hebt er met sterren en strepen met kronen en kruisen cirkels banen hamers sikkels met zonnen en manen vogels en leeuwen in het rood groen geel en blauw maar de mooiste is de witte van vrede met niets

Waar wonen de witte wijven?

In de witte mist van hier tot daar.

Waar hangt de witte mist van hier tot daar?

Boven de witte velden van mits en maar.

Waar liggen de witte velden van mits en maar?

Achter de witte bergen van raar maar waar.

Waar zijn de witte bergen van raar maar waar?

Vlak bij de witte zee van klip en klaar.

Waar ligt de witte zee van klip en klaar?

In de witte mist van hier tot daar.

Bedoel je daar waar de witte wijven wonen?

Ja! Maar laat die witte wijven daar maar blijven.

Het witste wit Bloemkoolmetsauswit Overgekooktemelkwit Wittebandomboomwit Yoghurtmetslagroomwit Sneeuwklokjesinsneeuwwit Duizendkrijtjeswit Parelwittetandenwit IJsenwederdienendwit Doktersjassenwit Wittestrepenopdewegwit Wattenenverbandwit Schapenwolkenwit Tandenpoetsspuugwit IJsbeeropijsbergwit Wittekoolwitjeswit Veldenvolmargrietenwit Witteduifopwiteiwit Sneeuwwitjeinbruidsjurkwit

11

les

1

onderbouw

h e m e l e n a a rd e Pasen 2015

Wit!

O

Levensbeschouwelijk perspectief Onze wereld is vol kleuren. Waar je ook kijkt, waar je ook bent. Kleuren hebben invloed op de mens.

Bedoeling De kinderen onderzoeken de kleur wit.

Wat je nodig hebt – voor ieder groepje een kopie van het blad met lesmateriaal – voor ieder kind een vel wit papier en witte wasco – ecoline of waterige verf in diverse kleuren – het digibord voor het vertonen van de foto’s van drie ruimtes (zie www.hemelenaarde.nl) of kopieën ervan – voor extra: drie zaklampen (ook nodig in les 4) en een rood, groen en blauw filter, of een stukje blauw, groen en rood doorzichtig plastic

Opstap Speel samen het bekende spelletje Ik zie ik zie wat jij niet ziet en noem de kleur wit. Laat de kinderen rondkijken naar wat allemaal wit is in de klas, buiten het raam, aan hun lijf. Maak er een lijstje van op het bord. Vergelijk de kleuren wit met elkaar. Zijn er verschillen? Praat er met elkaar over. Vraag de kinderen wat nog meer wit is. Wit eten? Witte dieren? Witte bloemen?

kind over zijn werk vertellen. Kijk steeds of je de getekende witte lijnen kunt zien (wasco glimt). Laat de kinderen vervolgens met een zelfgekozen kleur verf over de witte tekening heen schilderen. De witte tekening van wasco blijft nu wit.

Vergelijk de resultaten en bespreek ze samen met de kinderen. Stel bijvoorbeeld vragen als: had je deze tekening verwacht? Bij wie is er veel wit, bij wie weinig? Op welke tekeningen zie je het wit het beste? Hoe komt dat?

Bekijk één voor één de drie foto’s op het digibord. Zeg: stel je voor dat je in deze ruimte zou zijn. Welk gevoel zou je hebben? Zijn er geluiden? Meer of minder dan in de klas?

Wat zou je er willen doen? Waarom? Als je er iets bij moest zetten, zou dat iets wits zijn of iets gekleurds? Waarom? Is wit warm of koud?

Afsluiting Laat de kinderen zinnetjes over kleur afmaken: rood als …, blauw als …, groen als …, bruin als … Laat ze allemaal nadenken over wit als … en dit zinnetje in hun hoofd houden. Wijs de kinderen aan en laat de zin zeggen. Maak een soort compositie door groepjes aan te wijzen die hun zin tegelijk zeggen en door de zinnen door alle kinderen tegelijk te laten fluisteren. Schrijf van twaalf kinderen de vergelijking op om bij de viering te gebruiken.

Extra Kern

12

Maak groepjes van drie of vier kinderen. Geef elk groepje het blad met lesmateriaal en laat de kinderen bespreken welke dingen wit zijn. Vraag of deze altijd wit zijn of ook wel eens een andere kleur hebben.

Deel de vellen wit papier en de witte wasco uit. Laat elk kind iets tekenen wat volgens hem bij wit hoort. Laat elk

Beschijn de wascovellen met verschillend gekleurd licht.

Laat de kinderen benoemen wat er met de kleuren gebeurt.

Laat de kinderen nu zelf experimenteren met twee en drie zaklantaarns om op witte dingen en kleuren te schijnen.

Als je met de drie kleuren op één punt schijnt, krijg je wit.

Bespreek aan de hand hiervan of wit wel of geen kleur is.

h e me l e n a a rde Pa s en 2 0 1 5

lesmateriaal

1

O

13

les

2

onderbouw

h e m e l e n a a rd e Pasen 2015

Nieuw wit

O

Levensbeschouwelijk perspectief

– het digibord of een witte flap – witte tekenblaadjes en potloden – voor extra: het digibord of een computer met internetaansluiting voor het vertonen van het filmpje (zie www.hemelenaarde.nl)

Wie rende erin? Waarom? Hoe vind je het om je eigen voetstappen achter je te zien?

Geef de kinderen een wit velletje papier en houdt de potloden nog even apart. Laat ze eerst nadenken over wat er op hun tekening moet komen. Deel dan de potloden uit en laat ze vijf minuten tekenen. Kijk hoe ze dat aanpakken.

Vraag dan of het zo geworden is als ze zich voorstelden.

Bij wie moet er wat anders? Hoe zou je dat kunnen doen?

(Nieuw blaadje, gummen, iets erbij tekenen.) Doe deze drie mogelijkheden voor op de flap of het digibord en laat de kinderen meedoen op een eigen vel en reageren op wat het resultaat is.

Opstap

Afsluiting

Wijs op het witte digibord of de witte flap. Vraag aan de kinderen wat u zult tekenen. Laat uw twijfel hierbij merken: het kan nog alles worden. Zet dan één lijn. Vraag: kan het nu nog alles worden? Wat kan ik nu nog tekenen?

Zet er nog iets bij, bijvoorbeeld een rondje. Welke mogelijkheden zijn er nu nog? Breid zo de tekening uit. Hij hoeft niet helemaal af te komen.

Lees het gedichtje van het blad met lesmateriaal voor.

Vraag: is het boek oud of nieuw? Staat er helemaal niks in of juist alles? Wat zou jij erin willen schrijven?

Wit staat voor een nieuw begin.

Bedoeling De kinderen onderzoeken vanuit onbeschreven wit hoe het is om aan iets nieuws te beginnen.

Wat je nodig hebt

Kern

14

Maak het bord weer wit of pak een nieuwe flap. Teken er een voetstap op dicht bij de rand. Vraag de kinderen wat het volgens hen is. Teken er nog een voetstap naast en vraag het nog eens. Vraag: wie heeft er wel eens sneeuw gezien waarop nog niemand gelopen heeft? Hoe wit is dat?

Wat wil je dan? Storm je erin of zet je je passen voorzichtig?

Wat zie je als je achterom kijkt?

Laat de kinderen één voor één het lokaal oversteken alsof er verse sneeuw ligt, en aan het eind omkijken. Bespreek de verschillen. Wie deden het heel voorzichtig? Waarom?

Extra Bekijk het filmpje van La linea op YouTube (zie www. hemelenaarde.nl). Bespreek hoe de dingen verschijnen, veranderen en verdwijnen en wie dat doet. Is de wereld van het mannetje steeds nieuw? Is dat fijn of lastig? Zou je zelf elke dag nieuw willen zijn?

h e me l e n a a rde Pa s en 2 0 1 5

lesmateriaal

2

Er is een boek Er is een boek, Je kent het niet, Het is nog niet geschreven.

De bladen zijn Tot op vandaag Nog wit en leeg gebleven.

Ik vond het in mijn vaders kast Van stof grijs en vergeten.

Als ik het niet gevonden had Zou niemand ervan weten.

O

Ienne Biemans

Uit: Mijn naam is Ka. Ik denk dat ik besta, door Ienne Biemans, uitgeverij Querido, 1985.

15

les

3

onderbouw

h e m e l e n a a rd e Pasen 2015

Trouwen

O

Levensbeschouwelijk perspectief Bij het traditionele huwelijk is wit de kleur die staat voor vreugde en feest.

Bedoeling De kinderen ervaren het gevoel dat de kleur wit op kan roepen.

Wat je nodig hebt – het digibord of een computer voor het beluisteren van het lied (zie www.hemelenaarde.nl) – witte (bruids)jurk(en) met sluier en eventueel andere witte kleren en veiligheidsspelden – een boog (bijvoorbeeld van elektriciteitspijp) om onder te staan, witte servetjes of papieren zakdoekjes, plakband en (eventueel) rijst en/of witte confetti, bekertjes en limonade – twee ringen

Opstap Praat met de kinderen over trouwen. Vraag: waar denken jullie aan bij trouwen? Wie was er weleens bij een trouwerij?

Wat hoort echt bij trouwen? Wanneer ga je trouwen? Met wie zou jij nu willen trouwen? (De sekse maakt niet uit.)

Kern

16

Vertel de kinderen dat ze vandaag een trouwfeest gaan houden. Bedenk samen wat je dan nodig hebt en maak een lijstje. Laat de boog zien en versier hem samen met de kinderen, bijvoorbeeld met bloemen van servetjes of zakdoekjes, (of doe dat van tevoren zelf ), maar laat de kinderen zelf ook met ideeën komen. Wat voor muziek en liedjes horen er bij trouwen? Zijn er ook toespraken? En welk eten en drinken hoort er bij een trouwfeest? Laat terwijl het

feest wordt voorbereid het liedje enkele malen horen (zie www.hemelenaarde.nl).

Laat de kinderen in de kring zitten en plaats de boog in het midden. Inventariseer welke kinderen willen trouwen en met wie. Leg ook bruidsjurk en sluier en eventueel andere kleren naast de boog. De kinderen mogen zelf kiezen in welke kleren ze willen trouwen. Als ze de bruidsjurk aan willen, kunt u deze op maat maken met de veiligheidsspelden.

Het bruidspaar komt onder de boog, ze beloven elkaar trouw voor vandaag en geven elkaar de ring. De andere kinderen kunnen wat rijst of confetti strooien. Maak er eventueel een foto van.

Herhaal dit met alle bruidsparen die zich aandienen. Zing het liedje voor/met alle bruidsparen. Drink tot slot samen een bekertje limonade.

Afsluiting Bespreek na. Hoe was het om bruid/bruidegom te zijn? Voel je je nu een beetje anders? Hoe kijk je nu naar je bruid/bruidegom? Is er iets veranderd? Wat is er nieuw?

Bij een bruiloft hoort vaak de kleur wit: een witte jurk, witte confetti of rijst, witte duiven. Waarom zou dat zijn? Waarom is de jurk bijvoorbeeld vaak wit? Is de jurk ook weleens een andere kleur? Hoe voelde je je in de witte jurk? Zou een andere kleur anders voelen, bijvoorbeeld als de jurk felrood zou zijn?

Extra Leer de meisjes het ene couplet van het liedje en de jongens het andere. Bij een scheve verdeling maakt u gewoon twee gelijke groepjes. Laat eerst een tweetal het lied uitbeelden terwijl iedereen zingt. Doe het dan met iedereen tegelijk. Eindig met een vrolijke rondedans.

lesmateriaal

h e me l e n a a rde Pa s en 2 0 1 5

3

Trou wen (meisje)

(meisje en jongen)

Een witte jurk! Die wil ik aan.

meisje: Een bruidegom, waar vind ik die?

Daarin kan ik trouwen gaan.

jongen: Kijk, of ik een bruidje zie!

Nog een sluier voor mijn toet,

meisje: Heel veel jongens, maar wie wil?

Ja, dat staat mij vast wel goed.

jongen: Zij lijkt leuk, maar houdt zich stil!

Bosje bloemen er nog bij,

meisje: Hé, die lijkt er op gekleed!

Dat maakt echt een bruid van mij.

jongen: Maar met deze heb ik beet!

Eén ding is een beetje dom:

samen: Wij zijn voor de bruiloft klaar,

Ik heb nog geen bruidegom!

Refrein

Zijn wij niet een enig paar?

O

Refrein

Trouwen, trouwen, Van de ander houwen,

Tekst: Fred Dannenburg

Lief zijn voor elkaar Als het bruiloftspaar.

Trouwen, trouwen, trouwen, trouwen … ( jongen) Een hoge hoed! Die wil ik op.

Gek, zo’n ding hier op mijn kop.

Nu een strikje om mijn nek En die stok krijgt ook zijn plek.

Zie mij hier nu deftig staan, Zo kan ik wel trouwen gaan.

Maar straks is het sprookje uit: Nergens zie ik nog een bruid!

Refrein

17

les

4

onderbouw

h e m e l e n a a rd e Pasen 2015

De witte stad

O

Levensbeschouwelijk perspectief

– een digibord voor het vertonen van de afbeeldingen van Jan van Schoonhoven (zie www.hemelenaarde.nl) – per kind twee stroken wit papier – per groepje een diep bord (liefst wit) en wit schelpenzand – een vel wit papier of karton (A3-formaat), witte kleine doosjes, rechthoekige stukjes karton, eierdoos-kuipjes, piepschuim blokjes, watten, witte rietjes, lijm en een zaklantaarn – voor extra: ruimte in de speelzaal, ‘hemelse muziek’ (zie www.hemelenaarde.nl) en afspeelapparatuur

daarin diverse reliëfs maken met hun vingers. De mooiste laten ze zien aan de groep. Laat ze hun reliëfs ook beschijnen met een zaklantaarn. Laat ze benoemen wat ze zien.

Biedt dan alle witte vouwkunstwerkjes aan en laat elk groepje op het bord schelpenzand een kunstwerkje ermee bouwen.

Zet alle borden bij elkaar op tafel. Vraag de kinderen: als je zo klein was als een mier, hoe zou het zijn om hierin te wonen? Kun je er vies worden? Kun je de weg vinden? Verandert de stad als het licht verandert? Doe dit door er met een zaklantaarn in een boog overheen te gaan als ochtend, avond, middag, avond.

Vertel de kinderen: in de Bijbel staat een verhaal over wat er later gaat gebeuren. Daarin komt een witte stad voor.

Alles is wit, de mensen dragen witte kleren en er is nooit ruzie. Het is de stad van de vrede. Laat de kinderen nadenken over hoe ze zich in zo’n stad zouden voelen. Hoe zou het zijn? Wat zouden ze er fijn aan vinden? Wat zou er allemaal zijn en wat niet? Zal er veel lawaai zijn of veel stilte?

Zou het er saai zijn of spannend?

Opstap

Afsluiting

Bekijk samen met de kinderen enkele reliëfs van Jan van Schoonhoven (zie www.hemelenaarde.nl). Stel de kinderen bijvoorbeeld de volgende vragen: welke kleuren gebruikt hij? Wat zie je? Waardoor kun je toch iets zien? Wat vind je ervan? Vind je het mooi? Of lelijk? Spannend, saai?

Welk gevoel krijg je erbij? Geef elk kind stroken wit papier om te vouwen, bijvoorbeeld een muizentrap of vlecht.

Leg alle witte vouwwerkjes bij elkaar.

Laat de afbeelding op het blad met lesmateriaal zien.

Bouw nu van de materialen op de bordjes en het overige witte materiaal op het grote witte vel samen een witte stad van vrede.

In het Bijbelboek Openbaringen wordt gesproken over een witte stad, als plek waar vrede en geluk is.

Bedoeling De kinderen denken na over hoe het zou zijn om in een vredige witte wereld te leven.

Wat je nodig hebt

Kern 18

Verdeel de kinderen in groepjes van drie of vier kinderen en geef elk groepje een bord schelpenzand. Laat ze

Extra Ga naar de speelzaal. Laat de kinderen eerst met hun ogen dicht de muziek horen (zie www.hemelenaarde.nl) en zich voorstellen dat ze in de witte stad zijn. Vraag: hoe beweeg je je daar? Laat twee kinderen beginnen en de anderen instappen als ze het gevoel te pakken hebben.

Laat de kinderen elkaars bewegingen overnemen.

h e me l e n a a rde Pa s en 2 0 1 5

lesmateriaal

4

O

Meschac Gaba: Sweetness. Een maquette van een moderne stad, helemaal opgebouwd uit suikerklontjes. Op de BiĂŤnnale van Sao Paolo in 2006 werd dit kunstwerk tentoongesteld.

19

les

5

onderbouw

h e m e l e n a a rd e Pasen 2015

Jom Kipoer

O

Levensbeschouwelijk perspectief

Afsluiting

De kleur wit staat voor onschuld en zuiverheid.

Wis symbolisch, bijvoorbeeld met een doek of de bordenveger, alles wat knaagt en stel een nieuw begin voor: kijk eens nieuw naar elkaar en de dag. Wat zullen we met elkaar doen?

Voer iets leuks uit met elkaar, dat voortkomt uit de ideeĂŤn van de kinderen. Stuur een beetje zodat er nieuwe groepjes ontstaan en niemand afhaakt.

Bedoeling De kinderen maken kennis met het Joodse feest Jom Kipoer, dat staat voor een nieuw begin.

Wat je nodig hebt – geen extra benodigdheden

Extra Opstap Vertel de kinderen dat Jom Kipoer een belangrijk feest is voor joodse mensen. Op deze dag denk je na over de goede en slechte dingen die je hebt gedaan in het afgelopen jaar. Als je dingen niet goed hebt gedaan, vraag je om vergeving. Je maakt het goed met de mensen om je heen en met God. Jom Kipoer staat voor een nieuw begin.

Kern Lees het verhaal van het blad met lesmateriaal voor. Geef de kinderen denktijd bij de sterretjes.

Vraag de kinderen of ze zichzelf wel eens iets beloven, net als Daan in het verhaal. Is het moeilijk je daaraan te houden? Vergeet je het of gaat het knagen zoals Anna zegt?

Laat kinderen vrij vertellen over dingen die ze willen doen en gedaan hebben. Of over dingen die niet lukken of die ze uitstellen. Misschien valt er ter plekke al iets op te lossen.

20

Goedmaken met iemand waarmee je ruzie hebt is best lastig. Hoe kun je dat doen? Laat de kinderen in tweetallen een manier uitbeelden en bespreek de verschillen. De een zal op de inhoud van het conflict ingaan, de ander juist niet.

lesmateriaal

h e me l e n a a rde Pa s en 2 0 1 5

5

Jo m K i poer Daan huppelt op straat. Het is Jom Kipoer en hij is blij. Zijn broek is nieuw en hij draagt een stralend wit overhemd. De hele wereld lijkt nieuw vandaag. Naast hem loopt zijn grote nicht Anna. Ze is Daans lievelingsnicht.

Hij had haar een tijd niet gezien. Tot gisteren. Mama had haar uitgenodigd

O

voor het feestmaal en Anna was gekomen. Daarvoor hadden Anna’s moeder en Daans moeder een hele tijd ruzie.

Toen kwam Anna ook niet. Nu is ze zelfs blijven slapen. Speciaal voor Daan.

Hij pakt haar hand vast. ‘Waar ging die ruzie eigenlijk over?’

‘Maakt het uit?’ vraagt Anna. ‘Het is toch veel belangrijker dat het voorbij is?’

Daan laat Anna’s hand los en rent naar Luka toe.

Dat is waar. Het komt door Jom Kipoer. Vandaag begint alles

‘Ik ben nu met mijn nicht,’ zegt hij, ‘maar zullen we morgen spelen?’

opnieuw.

‘Ja, leuk,’ zegt Luka.

‘Daan?’ vraagt Anna. ‘Beloof jij jezelf wel eens dingen?’*

‘Fijn!’ lacht Daan opgelucht. Dan rent hij weer naar Anna. Het is

Ja, dat hij zijn kamer nu echt op zal ruimen, dat hij zachtjes zal

Grote verzoendag en morgen begint hij opnieuw met Luka.

praten in de klas, dat hij volgende keer in het diepe durft te zwemmen, dat hij …

Jom Kipoer

‘Doe je het dan ook?’ vraagt Anna.

Jom Kipoer duurt een dag en wordt wel de belangrijkste dag van

‘Ik probeer het, soms vergeet ik het.’ Dan gaat hij toch liever spelen

het Joodse jaar genoemd.

met zijn speelgoed, schreeuwt hij van opwinding door de klas,

Na een gezamenlijk avondmaal begint Jom Kipoer als de zon

vindt hij het diepe toch wel erg diep …

ondergaat en het donker wordt tot de volgende avond als het

‘Dat is goed, als je het maar blijft proberen. Want wat je aan jezelf

weer donker wordt. Het is een vastendag, je mag niet eten en

belooft is nog belangrijker dan wat je aan anderen belooft. Snap

drinken en niet werken. De mannen dragen vaak witte kleren. De

je?’

kleden die in de synagoge liggen zijn ook wit. Wit is de kleur van

‘Ja…’, aarzelt Daan.

onschuld en zuiverheid.

‘Want als je iets aan een ander belooft, is het belangrijk voor die

Alle mensen zijn in de synagoge, het is stil op straat. De mensen

ander, maar als je het ook aan jezelf belooft, is het belangrijk voor

bidden: een avond-, ochtend- en middaggebed en ook nog een

jou.’*

slotgebed als de dag, en dus Jom Kipoer, bijna voorbij is. Ze

Daar moet Daan even over denken. ‘En als je het dan niet doet?’

bidden voor zichzelf, voor andere mensen en voor God.

‘Dan blijft het knagen.’ Anna knijpt hem plagend in zijn nek. ‘Knaag,

Tijdens Jom Kipoer denken de joodse mensen na over hun leven,

knaag, knaag. Vandaag is het Jom Kipoer, Grote verzoendag. Dan

over wat ze goed gedaan hebben en vooral over wat ze beter

kun je aan die beloftes aan jezelf opnieuw beginnen.’

kunnen doen. En ze denken aan en bidden voor hun overleden

Daan wil meteen beginnen, maar mama heeft het hele huis opge-

familieleden, want dat hoort ook bij het leven.

ruimd, hij heeft geen school en het zwembad is ver weg. Dan ziet

Na de dienst eten de mensen samen thuis. Ze eten viskoekjes,

hij Luka. Vroeger speelden ze vaak samen, maar Luka kan niet voet-

haring-bietensalade en ze drinken koffie met kaneel.

ballen en Daan wel, dus speelden ze minder vaak. Dat knaagde.

De mens is als nieuw na Jom Kipoer: het nieuwe jaar kan beginnen.

21

les

1

middenbouw

h e m e l e n a a rd e Pasen 2015

Hagelwit

M

Levenbeschouwelijk perspectief De kleur wit heeft een sterke uitwerking op mensen.

Mede daardoor heeft het in veel culturen een grote symbolische waarde.

Bedoeling De kinderen gaan op zoek naar ‘wit’ in hun omgeving en wisselen uit welke associaties ze daarbij hebben.

Wat je nodig hebt – een wit kledingstuk van uzelf – voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal.

– tijdschriften waarin geknipt mag worden, gekleurde vellen A3-papier, scharen en lijm – diverse witte voorwerpen – een geslepen kristal om voor het raam te hangen of een (geslepen) glas met water – voor extra: materiaal voor het maken van de Newtonschijf (zie wwww.hemelenaarde.nl)

Opstap Vertel de kinderen dat u een nieuw kledingstuk aangetrokken of meegenomen hebt. U bent er blij mee en vindt vooral de kleur erg mooi. Waarom denken de kinderen dat u de kleur mooi vindt? Waaraan denken de kinderen bij de kleur wit? Aan slagroom bijvoorbeeld, of het ziekenhuis?

Aan vrede of winter? Vraag: zijn er bij jou thuis ook dingen die wit zijn? Is wit altijd hetzelfde? Welke ‘witten’ ken je zelf? Bijvoorbeeld sneeuwwit, hagelwit, roomwit, vuilwit, spierwit, …

Kern

22

Deel het blad met lesmateriaal uit en bespreek wat de kinderen zien. Waar denken zij zelf aan bij ‘wit’? Help de kinderen eventueel op weg met vragen als: vind je wit

warm of koud? Word je er vrolijk van, vind je het saai of juist iets heel anders? Laat de kinderen het woordweb afmaken met eigen woorden die passen bij wit. Ze mogen er ook bij tekenen.

Deel de kinderen op in groepjes en laat ze met elkaar vergelijken wat ze hebben bedacht. Deel de tijdschriften en het gekleurde vel papier uit en laat de kinderen met hun groepje een collage maken door witte dingen uit de tijdschriften te knippen en deze op het gekleurde vel te plakken.

Afsluiting Maak een wit-tentoonstelling met de collages en enkele witte voorwerpen. De kinderen kunnen de komende tijd meer witte dingen meenemen. Hang ook een kristal in het zonlicht voor het raam. Wat gebeurt er als het (witte) zonlicht door het kristal schijnt? Laat de kinderen in de loop van de tijd ontdekken dat wit alle kleuren in zich heeft. Eventueel volstaat een (geslepen) waterglas ook.

Vul het met water en zet het op een wit vel papier in de vensterbank. Wacht tot het de zon vangt!

Extra Laat door middel van een Newtonschijf (zie www.hemelenaarde.nl) ervaren dat alle kleuren samen weer wit vormen. Plak de schijf op een stuk stevig karton of een bierviltje en knip hem uit. Laat de kinderen de vakken kleuren in de kleuren van de regenboog: rood, oranje, geel, groen, lichtblauw, donkerblauw en violet.

Maak een gaatje in het midden van de cirkel en steek er een potlood doorheen. Draai de schijf snel rond. Wat gebeurt er? U kunt na afloop eventueel samen kijken naar een filmpje waarin uitleg wordt gegeven over wit licht en de regenboog (zie www.hemelenaarde.nl).

h e me l e n a a rde Pa s en 2 0 1 5

lesmateriaal

1

M

23

les

2

middenbouw

h e m e l e n a a rd e Pasen 2015

Allemaal even waardevol

M

Levenbeschouwelijk perspectief Tijdens de bedevaart naar Mekka dragen islamitische pelgrims een wit gewaad. Wit is de kleur van reinheid en soberheid. Het drukt ook uit dat voor God iedereen gelijkwaardig is.

Bedoeling De kinderen maken kennis met de islamitische bedevaart en de rol die witte kleding daarbij speelt.

Wat je nodig hebt – een digibord of een computer met toegang tot internet voor het bekijken van de filmpjes – een aantal geprinte foto’s van pelgrims in Mekka (zie www.hemelenaarde.nl) – voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal en kleurpotloden – voor extra: voorbereiding van een bezoek aan de klas van iemand die de hadj of umrah heeft gedaan

wat Mohamed van de witte kleding vindt. Hoe zouden de kinderen het vinden om zo gekleed te zijn? Laat ze de woorden kleuren die zij erbij vinden passen en opschrijven of vertellen waarom ze die woorden hebben gekozen.

Vertel: wanneer je op bedevaart gaat zijn daar regels voor.

Je moet je helemaal wassen, dit wordt ‘grote reiniging’ genoemd. De mannen en jongens doen twee witte doeken aan. Groot of klein, dik of dun, iedereen draagt dezelfde doeken. Wanneer je deze kleding aan hebt, laat je zien dat je helemaal schoon, rein bent. Ook in je gedrag moet je dat dan laten zien. Je mag bijvoorbeeld geen ruzie maken of schelden. Wanneer iedereen hetzelfde gekleed gaat kun je niet meer zien wie arm of rijk is. Dat is ook niet belangrijk.

Iedereen is gelijkwaardig voor Allah.

Afsluiting Bekijk met elkaar (een deel van) het filmpje over de hadj (zie www.hemelenaarde.nl). Hierin wordt op eenvoudige wijze uitgelegd hoe de hadj in zijn werk gaat.

Opstap Bekijk met de kinderen een fragment van het jeugdjournaal met beelden van pelgrims in Mekka (zie www.hemelenaarde.nl). Laat vervolgens een aantal geprinte foto’s rondgaan (zie www.hemelenaarde.nl). Vraag de kinderen wat hun opvalt. Waarschijnlijk zullen de kinderen opmerken dat de meeste mensen witte kleren aan hebben.

Waarom zou dat zijn? En wat doen al die mensen daar?

Kern

24

Vraag of de kinderen iemand kennen die op bedevaart naar Mekka is geweest. Kunnen ze daar iets over vertellen? Deel het blad met lesmateriaal uit en lees het verhaal voor of lees het samen. Bespreek het verhaal na. Vraag

Extra – Nodig iemand uit in de klas die hadj of umrah gedaan heeft. De kinderen kunnen vragen bedenken die ze willen stellen. Vraag of deze persoon de witte doeken meeneemt om te laten zien.

– Spreek een dag af dat alle kinderen in het wit gekleed naar school komen. Hoe voelt dat?

lesmateriaal

h e me l e n a a rde Pa s en 2 0 1 5

2

Iedereen in het wit Hoi, ik ben Mohamed. Ik ben nu tien jaar. Vorig jaar ben ik in de meivakantie naar Mekka geweest. Daar gingen we umrah doen, de kleine bedevaart. We konden dan vast een beetje wennen voor later, als we de grote bedevaart, de hadj, gaan doen. We gingen met mijn vader, moeder en broer. Mijn zusje was nog te klein, die bleef bij mijn tante logeren. Er waren ook nog andere gezinnen met ons meegekomen.

Voordat we umrah deden wasten we ons hele lichaam en

M

poetsten onze tanden. Onze nagels werden geknipt en we kregen twee witte doeken aan. Dat was de enige kleding die we aan mochten. Het voelde wel een beetje gek. We hadden niet eens ondergoed aan! Ik vond het eerst wat ongemakkelijk. Ik moest netjes zitten of blijven staan. Mijn vader en broer hadden hetzelfde aan als ik. Mijn moeder hoefde dat niet. Iedereen was in het wit gekleed. Toen ik er aan gewend was voelde ik me op mijn gemak, want iedereen zag er hetzelfde uit!

We moesten zeven keer om de Ka’aba lopen. Dat is de heilige

Hier zie je mij met mijn broer. Mijn bovenste kleed heb ik daar

steen.

uitgedaan, want ik had het superwarm!

Daarna moesten we zeven keer van de berg Safa naar de berg Marwa lopen. Er waren groene lampen waar we onderdoor moes-

Vraag:

ten. Eerst gingen we in een rustige draf en aan het einde mocht je

Hoe zou jij het vinden als je in zo’n grote groep wit-geklede

sprinten. Bij Marwa moest je een doua zeggen, een dankgebed.

mensen zou lopen?

Na de umrah werd mijn haar geknipt.

Kleur het woord dat jij daarbij vindt horen.

Want: Hier zie je mij in mijn witte kleding. Ik moest het op het vliegveld en in het vliegtuig al aan!

25

les

3

middenbouw

h e m e l e n a a rd e Pasen 2015

Witte Wieven

M

Levenbeschouwelijk perspectief

Kern

Veel culturen kennen verhalen en tradities rond witte magische natuurwezens, die aantrekkelijk en angstaanjagend tegelijk zijn.

Deel het blad met lesmateriaal uit en lees samen het verhaal. Voor wie het extra spannend wil maken: trek de gordijnen dicht! Bekijk met elkaar de illustratie van het haarspit. U kunt deze ook op het digibord bekijken. Het was gereedschap van de boer en werd gebruikt om een zeis mee scherp te kloppen.

Bedoeling De kinderen maken kennis met Witte Wieven en onderzoeken de spanning tussen bedreiging en aantrekkingskracht.

Wat je nodig hebt – een digibord of computer met internetaansluiting voor het bekijken van de foto’s en de filmpjes – voor ieder kind een groot vel donker papier (donkergroen, -blauw of zwart) en wit bord- of pastelkrijt – voor extra: een aantal computers met toegang tot internet

Opstap Bekijk de foto van nevel boven het water (zie www.hemelenaarde.nl). Vraag: wie heeft dit weleens gezien? Laat de kinderen vervolgens de foto zien van Ralf Onvlee (zie www.hemelenaarde.nl). Vraag: wat zie je op de foto? Is het echt wat je ziet denk je? Waarom wel/niet? Wat voor gevoel krijg je erbij?

Vertel: de witte nevels die ’s morgens en ’s nachts over de velden, over het water en tussen de bomen hangen, worden Witte Wieven genoemd. De nevels veranderen steeds van vorm en lijken dan op witte vrouwen met lange haren. Er wordt gezegd dat de Witte Wieven achter je aan komen als je ze stoort, of dat ze je meelokken en dat je dan met ze moet dansen. Wat vind je daarvan? Heb je zoiets weleens gezien?

26

Afsluiting Deel donker tekenpapier uit en laat de kinderen zelf nevel tekenen. Experimenteer met ouderwets bordkrijt of pastelkrijt op een donkere achtergrond. Komen er spookachtige figuren tevoorschijn? Laat de kinderen vertellen over wat ze hebben getekend.

Extra – Vraag: waar zou je Witte Wieven kunnen vinden?

(Bijvoorbeeld bij moerassen, in bossen, in weilanden.)

Laat de kinderen op internet foto’s van nevels zoeken.

Of misschien zien ze zelf eens kans om nevel te fotograferen. Wie ‘vangt’ de Witte Wieven?

– Bekijk de aflevering van Sien van Sellingen (zie www. hemelenaarde.nl).

lesmateriaal

h e me l e n a a rde Pa s en 2 0 1 5

3

De Wi tte Wieven van Lochem Vlak bij Lochem, op een boerenweggetje, reed Albert op zijn oude

men. Om de Witte Wieven te bedanken liet hij een koek bakken,

paard. Hij floot een liedje. Albert was op weg naar Johanna. Hij

die hij overdag op een schaal in de kuil gooide.

vond haar het liefste meisje van de wereld en hij wilde graag met haar trouwen. Johanna hield net zo veel van hem als hij van haar,

Johanna was erg verdrietig dat ze Albert niet meer mocht zien.

dat wist hij zeker.

Haar vader zag dat en kon er niet tegen dat zijn meisje moest

‘Maak het niet te laat, Albert,’ had zijn moeder gezegd voordat hij

huilen. Om het goed te maken bedacht hij een wedstrijd. De

wegging. ‘En pas op voor de Witte Wieven! Laat ze je niet vangen!’

beide heren mochten laten zien wat ze waard waren en wie won

‘Ja, ja,’ had Albert gezegd, ‘natuurlijk pas ik op.’ Zijn moeder hoefde

mocht met Johanna trouwen. Albert en Hendrik moesten een

zich over hem echt geen zorgen te

haarspit, een zwaar ijzeren ding, in de Witte Wievenkuil gooien.

maken. Toen hij bij de boerderij van

Daardoor zouden de Wieven wakker worden, en ze zouden dan

Johanna kwam, zag hij niet

vast uit de kuil komen. Wie daarna het eerst thuis was had gewon-

haar, maar haar vader

nen. Albert maakte zich vreselijk zorgen. Zijn oude paard zou nooit

in de deuropening

tegen het snelle paard van Hendrik op kunnen. Wat Albert niet

staan.

wist, was dat Hendrik ontzettend bang was geworden. Hendrik

‘Maak dat je

M

durfde niet naar de kuil, gooide zijn spit in de struiken en

wegkomt, Albert’,

ging naar huis. Maar Albert deed wat hij moest doen.

zei de boer. ‘Mijn

Op zijn paard reed hij naar de kuil, waar hij kort gele-

Johanna heeft niets aan

den nog bijna in was gevallen, en riep: ‘Witte Wieven

zo’n arme sloeber als jij. Ze zal met

wit, hier breng ik u het spit!’ Hij gooide het zware

Hendrik trouwen. Laat me je hier niet

voorwerp in de kuil. Meteen kwamen de Witte

meer zien!’

Wieven daar krijsend uit! Een rilling ging

‘Maar Johanna heeft een hekel aan

over Alberts rug. Hij liet het paard zo

Hendrik!’ riep Albert. ‘Johanna, kom naar

hard draven als het maar kon,

buiten! Zeg dat je van me houdt!’ Er kwam geen antwoord. Het

maar de Wieven zaten

enige wat hij hoorde was de deur van de boerderij, die met een

vlak achter hem.

harde klap dichtgetrokken werd.

Een van hen

Met een brok in zijn keel keerde Albert zijn paard. Die vervelende

had het spit

rijke Hendrik zou met zijn lieve Johanna trouwen? Dat kon hij toch

opgevangen. Zij was zo dichtbij dat Albert haar adem in zijn nek

niet laten gebeuren? Hij zou er alles aan doen om dat te voorko-

kon voelen! Maar hij was er bijna. Bij de boerderij was een lamp

men. Albert spoorde zijn paard aan en reed het bos in. Zo hard als

aan en de deur stond open. Albert sprong van zijn paard, rende

hij kon reed hij de berg op. Hij dacht alleen maar aan Johanna en

naar binnen en Johanna sloeg met een klap de deur dicht vlak

lette geen moment op waar hij reed. Het paard draafde maar door,

voor het witte wief. Die was zo boos dat ze het spit tegen de deur

totdat plotseling van tussen de bomen witte, mistige gedaanten

gooide. Het bleef trillend steken. Dappere Albert had de wedstrijd

op hem af kwamen. Witte Wieven! Albert trok stevig aan de

gewonnen.

teugels. Zijn moeder had hem al zo vaak voor ze gewaarschuwd!

Het paard schrok en steigerde. Albert voelde dat hij met paard en

Johanna en Albert trouwden met elkaar in de lente. Op de

al werd opgetild en omgedraaid. Hij kneep zijn ogen stijf dicht.

ochtend na de bruiloft, toen de nevels nog tussen de bomen

Toen hij weer durfde te kijken, zag hij achter zich de rand van een

hingen, vond Albert op de stoep een gouden schotel en een

afgrond. Onder hem was een grote kuil. Als de Witte Wieven niet

gouden haarspit. Dit moest wel een cadeautje zijn van de Witte

waren gekomen, was hij vast en zeker met zijn oude paard in de

Wieven. Blijkbaar hadden ze het goed voor met Albert en

kuil gevallen. De Witte Wieven hadden hem niet gelokt, maar

Johanna. En die twee waren nu niet alleen gelukkig, maar nog

gered! Vlug reed hij naar huis, blij dat hem niets ergs was overko-

hartstikke rijk ook!

27

les

4

middenbouw

h e m e l e n a a rd e Pasen 2015

Op weg naar de witte stad

M

Levenbeschouwelijk perspectief

Kern

Het Bijbelboek Openbaring van Johannes spreekt van een toekomstige wereld van vrede, verbeeld als een witte, blinkende stad waarnaar mensen in witte gewaden op weg zijn.

Laat de kinderen voor zich uit staren, net als Johannes.

Als ze dit moeilijk vinden, kunnen ze hun ogen dicht doen. Lees het gedicht voor van het blad met lesmateriaal. Vraag: kun je dit voor je zien? Wat voor stad zou het zijn?

Zou je daar zelf naartoe willen? Waarom?

Vertel dat dit visioen van Johannes ging over de stad van vrede, die God aan de mensen heeft beloofd.

Deel vervolgens het blad met lesmateriaal uit. Bekijk en lees het gedicht nogmaals met de kinderen. Welke regel vinden ze het mooist?

Bedoeling De kinderen maken kennis met de visioenen van Johannes over de witte stad en verbinden die met hun eigen gedachten over vrede.

Wat je nodig hebt – voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal – kleine doosjes, knutselpapier (wit, goud en gekleurd), diverse kleuren glitter, lijm, scharen en viltstiften – voor extra: het lied Waar zal de stad van de vrede zijn? (zie www.hemelenaarde.nl)

Opstap Vraag de kinderen of ze weleens wat zitten te dromen.

Wie zit zo maar weleens voor zich uit te staren? Waar denk je dan aan? Wat zie je dan?

Vertel: in de Bijbel (Openbaring 21) staat een verhaal over Johannes. Hij is een vriend en volgeling van Jezus. Jezus is er niet meer, maar Johannes vertelt over Jezus aan iedereen die het horen wil. De keizer van Rome, die de baas is in het gebied waar Johannes woont, is daar niet blij mee. Hij verbant Johannes naar het eiland Patmos. Dat betekent dat hij daar moet blijven en er niet af mag! Op Patmos krijgt Johannes visioenen. Bijzondere dromen die hij voor zich ziet.

En hij schrijft alles op!

28

Afsluiting Vraag: hoe zou jullie witte stad eruitzien? Wat is daar wel, wat is daar niet? Waarom? Maak een inventarisatie door middel van een woordweb. Verdeel de taken en laat de kinderen met elkaar hun eigen vredesstad knutselen met kleine doosjes en gekleurd papier. Natuurlijk kunnen de kleuren wit en goud niet ontbreken!

Extra Leer de kinderen het lied Waar zal de stad van de vrede zijn? van Hanna Lam en Wim ter Burg, AWN 3 (zie www. hemelenaarde.nl).

lesmateriaal

h e me l e n a a rde Pa s en 2 0 1 5

Stad van vrede

4

M

Weet je wat ik droomde?

Ik zag een gouden stad.

Met een rivier die stroomde en muren, spiegelglad.

Wie dorst had mocht er drinken van water, fris en zoet.

De zee was weg, geen tranen meer want alles was er goed.

De poorten stonden open, die hoefden ook niet dicht.

En kwam je binnenlopen dan was het altijd licht.

Stel je voor, een stad zo mooi vol vrede, licht en goud.

Zo wit en stralend als een bruid die met haar liefste trouwt.

Hoe kan ik daar dan komen, plaats zonder angst en pijn?

Zal ik blijven dromen of kan het echt zo zijn?

Naar: Openbaring 21

Mirjam Wolters

29

les

5

middenbouw

h e m e l e n a a rd e Pasen 2015

Wit is de kleur van loslaten

M

Levensbeschouwelijk perspectief

Kern

Volgens de Chinese filosofie worden vijf elementen overal in de kosmos weerspiegeld, ook in de mens. Ze hebben elk een kleur en zijn voortdurend in beweging, op zoek naar balans.

Vertel: deze les kijken we vooral naar het element metaal.

Hierbij hoort de kleur wit. In je lichaam horen je longen bij dit element. Wat doe je met je longen? Doe met de kinderen een ademhalingsoefening (zie www.hemelenaarde.nl).

Vraag de kinderen of ze nog weten welk seizoen er bij het element metaal hoort (herfst). Waar denk je aan bij ‘herfst’? In de Chinese filosofie hoort herfst bij ‘afscheid nemen’. Waarom? Soms heb je verdriet. Om iets wat gebeurd is of om iemand die je mist. Wat kan dan helpen? Laat de kinderen nadenken. Wellicht komen ze samen op het koesteren van herinneringen, elkaar vergeven. Vertel: het element metaal helpt om verdriet te veranderen in dankbaarheid. Deel de ballonnen uit en neem de kinderen mee naar buiten. De kinderen mogen diep ademhalen.

Vraag ze te denken aan waar ze verdriet om hebben of wat ze willen loslaten. Zeg: blaas het maar in de ballon.

Hou de ballon omhoog … en laat los! Zie je de ballon gaan?

Waar eerst verdriet was, is nu plezier. Je herinneringen zijn niet weg, maar je mag verdergaan, opnieuw beginnen.

Bedoeling De kinderen maken kennis met de Chinese vijf-elementen-filosofie en de betekenis die wit daarin heeft als kleur van loslaten.

Wat je nodig hebt – papier in de kleuren groen, rood, geel, wit en blauw – een stuk hout/tak, lucifers/kaarsje, een emmertje tuinaarde, triangels en een schaaltje water – voor ieder kind een witte ballon – voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal – voor extra: witte vouwblaadjes, paperclips en een ijzerdraadje

Opstap

30

Ga met de kinderen in de kring zitten. Leg de papieren met daarop de voorwerpen met de klok mee in een cirkel op de vloer. Groen: een stuk hout. Rood: lucifers/kaarsje.

Geel: een emmertje tuinaarde. Wit: triangels. Blauw: een schaal water. Vertel dat deze elementen in de Chinese filosofie belangrijk zijn: hout, vuur, aarde, metaal en water. Ze hebben elkaar nodig. Dit gaan we ervaren. Laat de kinderen staan. Zeg: door water groeit hout (laat de kinderen groei uitbeelden), door hout kan vuur branden (steek een kaars aan met een lucifer, laat de kinderen de vlam uitbeelden), de as voedt de aarde (strooi wat aarde), in de aarde ontstaat metaal (tik op instrument), metaal zorgt voor mineralen in het water (laat de kinderen water uitbeelden). Net als de seizoenen gaat deze kringloop altijd door. Hout hoort bij lente, vuur bij zomer, aarde bij nazomer, metaal bij herfst en water bij winter.

Afsluiting Ga weer naar binnen en deel het blad met lesmateriaal uit. Noem nogmaals de vijf elementen en hoe ze elkaar nodig hebben (zie opstap), terwijl de kinderen met de wijsvinger met de klok mee over de cirkel gaan. De kinderen kleuren de afbeelding in en tekenen of schrijven in de ballon hun gedachten erbij.

Extra Vouw van wit papier een boomblaadje (zie www.hemelenaarde.nl). Schrijf op het blaadje woorden of een gedichtje over loslaten. Bevestig aan het blaadje een paperclip met een ijzerdraadje en hang de blaadjes op.

h e me l e n a a rde Pa s en 2 0 1 5

lesmateriaal

5

M

Bij de ballon dacht ik aan

31

les

1

bovenbouw

h e m e l e n a a rd e Pasen 2015

Ik zie wit – ik voel wit

B

Levensbeschouwelijk perspectief De wereld is vol van kleuren, waar je ook bent, waar je ook kijkt. Kleuren hebben invloed op de mens.

Bedoeling De kinderen onderzoeken de kleur wit.

Wat je nodig hebt – – – –

kladblaadjes voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal pen en schrijfpapier voor extra: zwart tekenpapier en wit krijt

Opstap

Afsluiting

Vraag de kinderen of ze vinden dat wit een kleur is.

Waarom wel, waarom niet? Als het geen kleur is, wat is het dan? Als het een kleur is, is het dan net zo’n soort kleur als rood? Of eerder zo’n kleur als zwart? Hoe apart is wit? Is wit saai, spannend, mooi, gewoon? En waarom? Laat de kinderen hun argumenten uitwisselen.

De kinderen kiezen van hun eigen werkpapier een regel Ik voel me zo wit als … Dat is de eerste regel van hun gedicht. Ze schrijven er nog een paar regels bij. Vraag ze daarbij om door te gaan op het beeld van hun eerste regel: wat zie of hoor je nog meer? Het gevoel mag niet benoemd worden: dat zit onder het beeld verstopt.

Rijmen is verboden en natuurlijk mag er voorgelezen worden.

Kern

32

Vraag de kinderen om drie willekeurige getallen op te schrijven uit de reeks van 1 tot en met 30. Deel dan het blad met lesmateriaal uit. Laat de kinderen kijken welke woorden horen bij de drie cijfers die ze hebben opgeschreven en daarmee de drie zinnen onder aan het blad met lesmateriaal afmaken.

Maak groepjes van drie of vier kinderen en laat ze elkaar hun zinnen voorlezen en met elkaar bespreken. Elk groepje kiest één zin uit hun verzameling om in de grote groep voor te lezen en te bespreken: wat voor gevoel hoort bij die speciale kleur wit? Probeer zo verschillende gevoelswaarden van wit aan de orde te laten komen.

Vraag de kinderen om goed om zich heen te kijken in het lokaal en individueel in twee minuten zoveel mogelijk dingen op een kladblaadje te schrijven die wit zijn.

Bespreek daarna met elkaar de lijstjes. Hoeveel witte dingen heeft iedereen? Wat is het eerste dat je hebt opgeschreven? Wat is je grootste witte ding op je lijst? Wat is je kleinste witte ding? Welk wit ding heeft iedereen? Wat heeft bijna niemand? Welke dingen op de lijst zijn altijd wit? Welke dingen zijn toevallig wit? Zijn alle witte dingen op de lijst even wit? Wat is het witste wit op je lijst? Is wit met een beetje kleur erin ook nog wit? Wat zijn twijfelgevallen? Wie heeft er ‘tanden’ op zijn lijst staan? En ‘oogwit’?

Extra De kinderen schrijven op zwart papier met wit krijt hun gedicht of hun regel en maken er een tekening bij.

lesmateriaal

h e me l e n a a rde Pa s en 2 0 1 5

1

Ik voel me zo wit als ‌ 1 een witte duif uit een hoge hoed

19 de vuile witte was

2 een krijtje dat nog heel is

20 de top van een berg

3 bloemkool met witte saus

21 een witte doktersjas

4 zachte watten in een verbanddoos

22 een pas gewit plafond

5 een tovertuin vol sneeuw

23 een wit wolkje aan een blauwe hemel

6 een ijsbeer in zijn winterslaap

24 vers gips om een gebroken arm

7 bittere witlof

25 een bleekgezicht

8 een doodziek bleek mens

26 een witte kamer in een ziekenhuis

9 een stralende bruidsjurk

27 een ijsberg in een ijszee

10 een witkoude koelkast

28 een kommetje dampend witte rijst

11 nog leeg papier

29 de lieve onschuld zelf

12 het eerste sneeuwklokje

30 een lelieblanke lelie

B

13 smakelijke slagroom 14 een oud potje witte bonen

Ik voel me zo wit als

15 een bleke doek 16 een fladderend koolwitje

Ik voel me zo wit als

17 een lege ruimte 18 melk die overkookt

Ik voel me zo wit als

33

les

2 1

bovenbouw

h e m e l e n a a rd e Pasen 2015

Witte rouw

B

Levensbeschouwelijk perspectief Wit is voor Surinamers een rouwkleur. Ook in China en in andere landen in Azië en Afrika is wit de kleur bij begrafenissen. Wit is een symbool voor de vreugde van de wedergeboorte en van de hoopvolle belofte tot eeuwig leven.

landse begraafplaats wordt haar kist dansend naar het graf gebracht met muziek van een bazuinkoor. De mensen zijn in het wit gekleed, er zijn veel witte bloemen en witte ballonnen. Laat dan het filmpje zien (zie www. hemelenaarde.nl).

Afsluiting Bedoeling De kinderen maken kennis met rouwrituelen uit de Surinaamse cultuur.

Wat je nodig hebt – voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal – een digibord of computer met internettoegang voor het vertonen van filmpjes (zie www.hemelenaarde.nl) – pen en papier

Opstap Vraag de kinderen: wat voor gevoel krijg je bij de kleuren zwart en wit? Wat vind je mooier: zwart of wit? Welke van die twee kleuren is het zwaarst, het meest geheimzinnig, het vrolijkst? Waarom denk je dat? Wat voor beelden krijg je bij zwart? En bij wit? Laat ieder antwoord bestaan.

Kern

34

Deel het blad met lesmateriaal uit. Lees samen hardop de brief van opa Sjon. Laat de kinderen er eerst op reageren.

Stel als dat nodig is wat open vragen. Wat vind je van de brief? Welke zin maakt je heel nieuwsgierig? Zou je bij zo’n begrafenis willen zijn? Wat wil je dan het liefst zien? Zou je huilen, lachen, meedansen, alleen maar kijken, weglopen of iets anders? Waarom denk je dat?

Vertel de kinderen dan dat ze een filmpje gaan zien van een Surinaamse begrafenis van een oma. Op een Neder-

De kinderen kunnen heftig reageren op het filmpje, omdat het misschien eigen ervaringen en emoties rondom het afscheid van een familielid oproept. Geef die reacties de ruimte.

Kom daarna terug op het eigenlijke onderwerp van deze les: Surinaamse rouwrituelen en de kleur wit als rouwkleur. Hoe voelt het om dit nu allemaal gelezen en gezien te hebben?

Deel schrijfpapier uit en vraag de kinderen om op te schrijven welke kleren zij zouden dragen op de begrafenis van hun opa of oma.

Extra Bekijk samen het zwart-wit filmpje van de witte uitvaart van prinses Wilhelmina op 8 december 1962 (zie www.hemelenaarde.nl). Vertel dat prinses Wilhelmina meer dan vijftig jaar koningin van Nederland was. Na Wilhelmina werd dochter Juliana koningin, daarna dochter Beatrix en nu is haar zoon WillemAlexander koning. Wilhelmina was dus de overgrootmoeder van Willem-Alexander. De uitvaart van Wilhelmina was helemaal in het wit: een witte koets met witte paarden, witte bloemen in de kerk en koningin Juliana en de vier prinsessen in witte kleren.

h e me l e n a a rde Pa s en 2 0 1 5

lesmateriaal

2

B

Lieve kleinkinderen,

t ik ga juie verteen hoe . Het is een belangrijke brief wan ie ju aan f brie e st laat n mij is Dit juie lezen het goed: dansend naar het graf gebra t. Ja, dt wor kist n Mij n. rave beg d wor ik dansend. r hun graf gebra t. den in Suriname ook dansend naa gele lang n zij a om en opa gen ei n Mij opa) en dertien (bij toen negen (bij de dood van mijn was Ik d. goe nog me ik inner her Dat r een groepje muzikanbazuinkoor. Dat is geen koor maa mijn oma). Er was muziek van een eelde op een sousatrompettist. En ook een man die sp ten. Er waren trommelaars en een ders en ze maakten gers droegen de kist op hun schou foon, zo’n heel grote toeter. De dra e mensen a ter de kist , wiegden de kist heen en weer. A danspassen. Ze draaiden rondjes dansten ook. n droeg wi e kleren en mij dat ik het nu nog weet. Iederee Het maakte zo’n diepe indruk op en een wi e, korte n mooi gestreken, wit overhemd aan er waren wi e bloemen. Ik had ee je heel kunstig moet e ANJISA. Dat is een hoofddoek die broek. De vrouwen droegen een wi

muziek, door het dansen. n feest, door al dat wit, door de vouwen. De begrafenis leek wel ee k gela en worden’. Ik gezegde ‘Waar de dood is, moet oo Juie kennen vast dat Surinaamse wi e auto met wi e bloenis. Eerst in een wi e kist in een wil ook zo’n vrolijke, wi e begrafe danken. En dan ga ik in gebeden en gezongen om God te men naar de kerk. Daar wordt dan eren krijgen een wi e s, dansend naar mijn graf! Ae kind die wi e kist naar de begraafplaat naar beneden gaat. baon die ze oplaten als de kist dat juie mijn leven ook den. Rouwen is goed, maar ik wil Natuurlijk mag er ook gehuild wor ik een goed leven heb zijn omdat ik heb geleefd en omdat vieren. Ik wil graag dat juie blij blij zijn met de opa die te zijn. En ik hoop dat juie ook gehad. Ik vond het fijn om juie opa it. Ik heb altijd veel . Vergeet mij niet! Vergeet mij noo ik was. Het leven was goed voor mij zo. van juie gehouden, en dat blij Veel liefs, juie opa Sjon 35

les

3 1

bovenbouw

h e m e l e n a a rd e Pasen 2015

Beschermengel

B

Levensbeschouwelijk perspectief Het geloof in een beschermengel, in een onzichtbare goede en beschermende kracht, is heel oud en komt in allerlei culturen voor.

Bedoeling De kinderen onderzoeken en denken na over het beeld van en het geloof in een beschermengel.

Wat je nodig hebt – voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal – pen en papier – voor extra: het prentenboek Opa en het geluk van Jutta Bauer

Opstap Vraag de kinderen om een omschrijving te geven van een engel. Hoe ziet een engel eruit? In verhalen, op schilderijen, in het echt? Wat is het belangrijkste aan een engel? Wat doet een engel? Is een engel (on)zichtbaar? Zijn engelen bedenksels of bestaan ze echt? Waarom denk je dat? Laat de kinderen met allerlei ideeën komen. En laat de diverse opvattingen naast elkaar bestaan.

kinderen lezen individueel de vier teksten en delen sterren uit. De vraag is niet of ze het eens zijn met de tekst, maar of ze de uitspraak prachtig, goed, gewoon, niet goed of stom vinden.

Deel de kinderen op in kleine groepjes en laat ze elkaar vertellen over hun sterrenverdeling: waarom heb je die uitspraak zoveel of juist zo weinig sterren gegeven?

Bespreek daarna in de grote groep uitspraak na uitspraak.

Stimuleer om veel-sterren-gevers te laten praten met weinig-sterren-gevers. Het gaat er niet om wie ‘gelijk’ heeft, maar om elkaar deelgenoot te maken van manieren van denken, verbeelden, geloven.

Afsluiting Deel schrijfpapier uit en vraag de kinderen om zelf een korte tekst te schrijven over hun beschermengel. Het moet een tekst zijn die vijf sterren krijgt! Vragen die daarbij kunnen helpen: heb jij een beschermengel? Hoe weet je dat? Zou je een beschermengel willen hebben? Waarom (niet)? Als je (nog) geen beschermengel hebt, hoe kom je er dan aan? Wat doet jouw beschermengel? Waartegen zou jij beschermd moeten worden?

Extra Kern

36

Vertel de kinderen dat deze les over een speciaal soort engel gaat: de beschermengel. In veel culturen heeft ieder mens vanaf het begin tot de dood een beschermengel. Dat geldt ook bijvoorbeeld voor veel katholieken. Een beschermengel behoedt je voor misstappen en ongelukken. Een ander woord is: bewaarengel. Engelen dragen vaak witte kleding.

Die kleur verwijst naar God als het licht in de wereld.

Deel het blad met lesmateriaal uit. Daarop vertellen vier mensen over hun idee over beschermengelen. De

Lees met elkaar Opa en het geluk van Jutta Bauer en bekijk samen de illustraties. In dit serieuze maar ook humoristische plaatjesboek vertelt een opa aan zijn kleinzoon over zijn jeugd, de oorlog en het geluk dat hij altijd heeft gehad. Zijn beschermengel heeft hem zijn leven lang onder zijn hoede genomen.

lesmateriaal

h e me l e n a a rde Pa s en 2 0 1 5

***** **** *** ** *

3 1

vind ik prachtig vind ik goed vind ik gewoon vind ik niet goed vind ik stom

Kiki (9 jaar):

Dhr. Jan van Vossen (56 jaar):

‘Ik fantaseer graag over mijn beschermengel. Het is een soort

‘Of ik een beschermengel heb? Wat een rare vraag! Daar heb ik

vriendin van me. Ze heet Sofia. Je kunt haar niet zien, maar ze is er

nog nooit over nagedacht. Ik denk niet dat ik zo’n engel heb. Maar

wel. Natuurlijk heeft ze vleugels en ze draagt een witte jurk. Ze

het lijkt me wel handig! Als je een goeie beschermengel hebt, krijg

helpt me als ik het moeilijk heb, bijvoorbeeld als ik bang ben. Het

je geen ongeluk. En aangezien ik veel in de auto zit, vaak op

is leuk om Sofia altijd bij me te hebben. Als ik hard loop, zweeft ze

drukke wegen … er hoeft maar een automobilist niet goed uit te

vlug met me mee en als ik stil sta, zweeft ze stil naast me. Ook als

kijken en je ligt in de kreukels. Nee, ik heb nog nooit brokken

ik niet aan haar denk, is ze bij me, maar dat weet ik natuurlijk niet

gemaakt. Nou ja, wel eens een klein botsinkje, maar dat mag geen

zeker. Sofia is goed in zweven en vliegen. Ze kan ook goed gehei-

naam hebben. Zou ik dan toch een beschermengel hebben?

men bewaren, dus ik kan alles tegen haar zeggen.’

Zonder dat ik het weet?’

Maarten (13 jaar):

Mevrouw A. de Jager (83 jaar):

‘Ik geloof niet in beschermengelen. Kijk het zit zo: iedereen heeft

‘Als kind had ik veertien beschermengeltjes. Die stonden naast

een beschermengel of niemand heeft een beschermengel. Het

mijn bed als ik sliep. Twee aan mijn hoofdeind, twee aan mijn

zou toch oneerlijk zijn als een deel van de mensheid een

voeteneind, twee aan mijn linkerzij, twee aan mijn rechterzij, enzo-

beschermengel had en een ander deel niet? Maar als iedereen een

voorts. Daar geloofde ik heilig in. Het was altijd heel druk in mijn

beschermengel had, zou het met iedereen altijd goed gaan! Het

slaapkamer! Nu ben ik oud en ik denk dat die veertien engeltjes

gaat niet met iedereen altijd goed, dat weet je best. Dus niemand

van vroeger eigenlijk één grote beschermengel zijn. Een lieve

heeft een beschermengel. Ik niet, jij niet, niemand!’

engel in een wit gewaad die me al die jaren heeft geholpen. Ik heb

B

in mijn leven veel geluk gehad, niet altijd hoor, maar eigenlijk best vaak. Als ik dood ga, denk ik, komt mijn eigen witte engel me halen en brengt me naar God. Dat vind ik wel een fijn idee. Maar ik wil nog lang niet dood hoor!’

37

les

4 1

bovenbouw

h e m e l e n a a rd e Pasen 2015

Witte woorden, witte zinnen

Levensbeschouwelijk perspectief B

Mensen dichten allerlei betekenissen toe aan de kleur wit en dat zie je terug in de taal.

Bedoeling De kinderen onderzoeken de betekenissen van de kleur wit in de taal.

Wat je nodig hebt – voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal – papier en pen – voor ieder kind een (wit) tegeltje en markerpennen om op porselein te schrijven – voor extra: voor ieder kind een schrift

Afsluiting

Vraag de kinderen wat ‘een wit voetje halen’ betekent. Als ze het niet weten: wat zou het kunnen betekenen?

Bespreek op een soortgelijke manier: ‘de prins op het witte paard’, ‘witwassen’ en ‘wittebroodsweken’. Als iemand zegt: ‘Je kunt hem nog wel wijsmaken dat wit zwart is’, wat zou dat dan betekenen? En: ‘Het staat zwart op wit’?

Leg de kinderen het begrip tegeltjeswijsheid uit. Geef ieder kind een wit tegeltje. Met een speciale marker schrijven de kinderen hun beste eigen spreekwoord op een tegel. Ze versieren de hoeken en randen met patronen.

Leg als rituele afsluiting gezamenlijk een tegelvloer aan.

De kinderen zitten in een kring. Het eerste kind legt midden in de kring de eerste tegel op de vloer. Het kind zegt daarbij het spreekwoord. Het volgende kind zegt het volgende spreekwoord en legt zijn tegel aansluitend neer. Enzovoort. Zo ontstaat er een tijdelijke tegelvloer die in principe van alle kanten te lezen is. Vergeet niet foto’s te maken van het resultaat.

Kern

Extra

Vertel dat er in onze taal allerlei zegswijzen en spreekwoorden zijn met het woord ‘wit’ erin. De betekenis en de gevoelswaarde van al die verschillende woorden ‘wit’ verschilt: Sneeuwwitje is natuurlijk mooi en lief, en een ‘bleekgezicht’ is meestal lelijk of ziek. Deel het blad met lesmateriaal uit en laat de kinderen het invullen. Benadruk dat het niet gaat om ‘het goede antwoord’, maar om hun eigen antwoord en dat ze daar fantasie voor nodig hebben. Laat na afloop de kinderen in twee- of drietallen hun ingevulde papieren vergelijken en bespreken. Neem

Vertel de kinderen wat een Witboek is: een schrift, een map of een plakboek waarin je iedere dag iets leuks schrijft of plakt over wat je die dag hebt meegemaakt. Iets wat goed ging, iets waar je trots op bent, iets wat je fijn vond.

Een Witboek gaat altijd over positieve gebeurtenissen, gevoelens, herinneringen, dromen. Het helpt je om naar de leuke kanten van het leven te kijken. Deel schriften uit en spreek met elkaar af dat iedereen de komende drie weken een Witboek bijhoudt. Geef de kinderen daar aan het eind van elke schooldag even de tijd voor.

Opstap

38

daarna gezamenlijk het blad met lesmateriaal door. De verzonnen betekenissen van de bestaande spreekwoorden kunnen net zo goed zijn als de ‘goede’ antwoorden.

Misschien nog wel beter! Bijvoorbeeld: Witte paardjes eisen veel stro: verwende kinderen kosten veel geld. Elk kind leest één eigen spreekwoord voor. De luisterende kinderen bedenken de betekenis. Daarna vertelt het spreekwoordkind de eigen betekenis van dat spreekwoord.

lesmateriaal

h e me l e n a a rde Pa s en 2 0 1 5

4

Wit te paardjes, witte muren, witte…

Dit is een spreekwoord: Witte paardjes eisen veel stro.

Wat zou dat betekenen?

B

Verzin een nieuw spreekwoord.

Er komt een dier in voor en het woord ‘wit’.

Wat betekent jouw spreekwoord?

Dit is ook een spreekwoord: Een witte muur is een papier voor de gekken.

Wat zou dat betekenen?

Bedenk een nieuw spreekwoord.

In plaats van ‘muur’ verzin je iets anders.

Een witte Het vervolg verander je ook.

Dan wordt het: Een witte Wat betekent jouw spreekwoord?

39

les

5 1

bovenbouw

h e m e l e n a a rd e Pasen 2015

Het wit van een albino

B

Levensbeschouwelijk perspectief

Kern

Albinisme is een erfelijke aandoening waarbij het pigment ontbreekt in huid, haar en iris van de ogen. Die zijn daardoor heel licht van kleur. In Afrika worden aan albino’s magische krachten toegeschreven, waardoor ze hun leven niet zeker zijn.

Bedoeling

Deel het blad met lesmateriaal uit en lees samen de eerste tekst. Bespreek met elkaar de vragen van de kinderen die deze informatie bij hen oproept. Kun je je voorstellen hoe het is om een albinokind in Afrika te zijn?

Wat zou er allemaal anders zijn? Hoe zou dat voelen? Hoe zou het voor ouders in Afrika zijn om een albinokind te krijgen?

De kinderen maken kennis met het albinisme en de betekenis ervan in de Afrikaanse cultuur.

Afsluiting

– woordenboeken – een digibord of computer met internetaansluiting voor het vertonen van de foto’s en het filmpje – voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal – een gastles over albino’s of een lespakket (zie www. hemelenaarde.nl)

Vertel over Salif Keïta, een wereldberoemde zanger uit Mali, die de gouden stem van Afrika wordt genoemd. Hij is een albino en werd door zijn familie verstoten. Zijn lied La différence (Het verschil) gaat over hoe mooi het leven zou kunnen zijn als mensen liefdevol met elkaar omgaan.

Zijn tekst is in het Frans en Malinees. Kijk en luister naar het filmpje en lees de vertaling op het blad met lesmateriaal.

Opstap

Extra

Vraag de kinderen of ze weten wat een albino is. Zoek het begrip met elkaar op in woordenboeken. Behalve mensen kunnen ook dieren albino zijn. Kennen kinderen albino-dieren? Kennen kinderen mensen die albino zijn?

Laat foto’s zien van albino’s (zie www.hemelenaarde.nl).

Vraag: hoe zou het zijn om zelf een albino te zijn?

Stichting Afrikaanse Albino’s zorgt ervoor dat meer dan 4000 albino’s in elf Afrikaanse landen zonnebrandcrème krijgen. Vrijwilligers van de stichting geven op basisscholen gastlessen over albinisme. Vraag zo’n gastles aan of maak gebruik van hun lespakket (zie www.hemelenaarde. nl). Wellicht willen de kinderen ook daadwerkelijk wat doen. Bijvoorbeeld een sponsorloop of een rommelmarkt organiseren en zo geld inzamelen waarmee de stichting albino’s in Afrika kan helpen.

Wat je nodig hebt

40

h e me l e n a a rde Pa s en 2 0 1 5

lesmateriaal

5 1

Albi no’s i n Afrik a Je huid is gevoelig voor zonlicht. Daarom heb je pigment in je

Het verschil

huid. Dat beschermt je: het is een soort zonnescherm. Albino’s lijden aan albinisme: ze hebben geen pigment in hun huid. Ze zijn

Ik ben een zwarte

geboren met een witte huid, wit of gelig haar en lichte ogen met

mijn huid is wit

een rode gloed. Albinisme is een erfelijke aandoening die nooit overgaat. Een albino verbrandt snel in de zon en loopt grote kans

en ik houd daarvan juist het verschil is mooi

om huidkanker te krijgen.

In Nederland zijn niet veel albino’s (1 op de 17.000 mensen); in

Ik ben een blanke

Afrika komt het veel voor (1 op de 3.000 mensen). En juist in Afrika

mijn bloed is zwart

schijnt de zon vaak en fel. Voor albino’s is het gevaarlijk om in de

en ik houd daarvan

zon te zitten. En in Afrika leven de mensen de meeste tijd buiten;

juist het verschil is mooi

B

veel scholen zijn in de buitenlucht.

In Afrika weten veel mensen niet dat albinisme een erfelijke afwij-

Ik zou willen

king is. Soms wordt er gedacht dat albino’s behekst zijn of dat ze

dat we elkaar kennen in liefde

besmettelijk zijn en gevaarlijk. Ze worden gepest en gediscrimi-

dat we elkaars

neerd. Soms worden ze zelfs verminkt of vermoord. Als heel veel

liefde en vrede herkennen

mensen in Afrika zouden weten dat albinisme niet eng is, zou het leven voor Afrikaanse albino’s er een stuk beter uitzien.

Het leven zal mooi zijn ja het leven zal mooi zijn het leven zal mooi zijn voor iedereen zal er liefde zijn Het leven zal mooi zijn zal mooi zijn het leven zal mooi zijn het leven zal mooi zijn met eerbied voor elkaar zal iedereen het geluk kennen Het leven zal mooi zijn Salif Keïta

41

Albino Christ (2001) – Rinke Nijburg, Collectie AEGON NV, Den Haag

kunstpagina

42 h e m e l e n a a rd e Pasen 2015

paaskatern introductie

h e me l e n a a rde Pa s en 2 0 1 5

Een witte bladzijde Het paaskatern bestaat uit twee delen. Het eerste deel biedt verhalen en lessuggesties voor de dagen voor Pasen. Het bevat een vervolgverhaal in vier delen.

Bij elk verhaal staan verwerkingssuggesties. Een aantal van de lessuggesties is tevens een voorbereiding op de paasviering. In het tweede deel van het paaskatern vindt u een opzet voor een paasviering op school.

Als u de vier verhalen en suggesties van maandag tot en met donderdag doet en de paasviering op vrijdag, heeft u op school een compacte en sfeervolle viering van de paastijd.

De verhalen, activiteiten en de viering sluiten aan bij het onderwerp ‘wit’. In het katern gaat het om het vieren van een nieuw begin en van een nieuw leven. In de lessen hebben de kinderen deze symbolische betekenissen van wit al verkend.

De verhalen Het katern bevat een vervolgverhaal in vier delen, waarin het paasverhaal verteld wordt. De verhalen zijn geschreven op het niveau van de middenbouw, maar qua toon en thematiek ook geschikt voor de bovenbouw. Voor de onderbouw kunt u ze in eenvoudige woorden navertellen.

We maken kennis met Sara en Rachel, twee vriendinnen die de gebeurtenissen uit het paasverhaal van dichtbij meemaken. Het verhaal wordt in vier delen verteld: eerst de maaltijd van Jezus met zijn leerlingen, dan de arrestatie van Jezus op de Olijfberg en zijn dood, vervolgens de ontdekking dat het graf van Jezus leeg is en tot slot het verhaal dat twee reizigers naar Emmaus Jezus ontmoeten.

In de verhalen komt de beleving van wit en licht naar voren als een teken van hoop en belofte van een nieuw begin en een nieuw leven.

De lessuggesties

P

Bij elk verhaal vindt u lessuggesties, ingedeeld naar bouw. Voor alle bouwen wordt de suggestie gedaan om een kleine viertafel in te richten, waardoor in de paasweek het feest letterlijk een plaats krijgt in de klas.

De vragen bij ‘Om over te praten’ bieden de mogelijkheid om met de kinderen sommige onderwerpen, die in de verhalen aan de orde komen, verder uit te diepen en te verkennen.

De suggesties bij ‘Om te doen’ zijn soms bedoeld om onderdelen van de paasviering voor te bereiden. Ook het lied dat in de viering gezongen wordt, wordt met de kinderen geoefend.

De viering De viering is bedoeld voor de hele school. De liedjes en de teksten van de viering vindt u terug op de website.

Vanuit alle bouwen is er inbreng door de suggesties bij de verhalen. U kunt de viering in zijn geheel houden als beschreven, of naar keuze onderdelen inpassen in uw eigen opzet. Centraal in de viering staan twaalf leerlingen, die aan een grote tafel zitten en delen uit het paasverhaal lezen.

In de viering worden verder elementen gebruikt die bij de lessuggesties in het katern, maar soms ook bij de lessen over wit zijn voorbereid. De witte dorpjes worden bijvoorbeeld als aankleding van de ruimte gebruikt.

De aankleding wordt helemaal prachtig als u het kunstwerk Albino Christ vertoont. Dit indrukwekkende moderne beeld toont het witte lichaam van Jezus op de schoot van Maria. U kunt het downloaden van de website van Hemel en Aarde.

43

les

1

Pasen

h e m e l e n a a rd e Pasen 2015

Avond

P

44

Het is woensdagavond en donker in de straten van Jeruzalem. Er zijn maar weinig mensen op straat. Iedereen is druk bezig met de voorbereidingen voor het Joodse paasfeest.

In een van de smalle straatjes rond de tempelberg loopt een man. Hij loopt in de richting van de tempel. Soms kijkt hij even om, alsof hij bang is dat iemand hem volgt.

Als hij niemand ziet loopt hij door.

‘Is dat niet een van de leerlingen van die rabbi uit Nazareth, hoe heet hij ook weer?’ vraagt Sara. Vanaf de bovenste verdieping van het huis kijkt ze precies in het straatje beneden.

‘Jezus,’ zegt haar vader. ‘Hij heet Jezus. Maar of dat een van zijn leerlingen is zou ik echt niet weten.’

‘Volgens mij wel,’ zegt Sara.

Ze stond samen met haar vriendin Rachel langs de kant van de weg te kijken toen Jezus – nog niet zo heel lang geleden – op een ezel de stad binnen kwam rijden. Op een ezel, stel je voor. Waarom had hij niet een van hun paarden geleend? Dat had veel meer indruk gemaakt.

Maar ze waren tóch gaan luisteren toen Jezus een paar dagen later op het tempelplein in discussie ging met een groepje tempelbezoekers. ‘Pas op voor geleerde heren die jullie de wet willen voorschrijven,’ zei hij. ‘Ze weten het mooi te brengen, maar ze denken alleen aan zichzelf. Ze worden rijk ten koste van arme mensen.’

Dat klonk goed, vond Sara. Maar daarna had Jezus het gehad over de tempel die afgebroken zou worden en dat klonk veel minder goed. Sommige mensen waren boos

op hem geworden. Er moesten soldaten aan te pas komen, anders was er een relletje ontstaan.

Ze weet niet goed wat ze van Jezus moet vinden. Ze houdt er niet van om de wet voorgeschreven te krijgen en aan mensen die zichzelf verrijken ten koste van anderen heeft ze een hekel. Maar waarom heeft Jezus het over het afbreken van de tempel? Dat is toch heel oneerbiedig?

‘Sara, de matzes!’ roept de stem van haar vader.

Sara haast zich naar de keuken. Beneden is het straatje weer leeg. De leerling van Jezus zal wel naar de tempel zijn gegaan.

Op donderdag heeft Sara het druk. Haar vader heeft de eetkamer boven verhuurd aan een gezelschap dat er de

paaskatern

h e me l e n a a rde Pa s en 2 0 1 5

paasmaaltijd wil gebruiken. Ze maakt de kamer schoon, legt een mooi, wit kleed over de tafel en sleept dertien stoelen aan. Het gezelschap zorgt voor zichzelf, maar Sara heeft haar vader beloofd in de buurt te blijven, voor het geval er meer brood, wijn of kruiden nodig zijn.

In de eetkamer neemt iemand het woord. ‘Het is goed dat we hier bij elkaar zijn. Er breken donkere tijden aan. Mijn dood komt dichterbij. Denk aan mij als je brood en wijn met elkaar deelt. Pas in een andere, lichtere wereld zullen we opnieuw samen wijn drinken en brood eten.’

Ik ken die stem, denkt Sara. Ze spitst haar oren.

‘De tempelbestuurders vinden me lastig. Ze willen van me af en een van jullie zal hen een handje helpen door hun te laten weten waar ik vanavond ben.’

Er klinkt geroezemoes uit de eetkamer. Verontwaardigde stemmen die door elkaar praten en dingen roepen als: ‘Dat nooit! Natuurlijk niet! Wie dan?’

Dan wordt het weer stil. Iemand neem het woord. ‘Wat er ook gebeurt, ik blijf bij u. Desnoods laat ik mij samen met u gevangennemen of doodmaken.’

‘Dat klinkt heel edelmoedig, Petrus,’ antwoordt de eerste stem. ‘Maar zo eenvoudig zal het niet zijn. Nog voor het licht wordt, zul je tot drie keer toe ontkennen dat je een van mijn leerlingen ben.’

Nu weet Sara het zeker. Die stem is de stem van Jezus. Hij viert met zijn leerlingen paasfeest in hun huis. En de man die zich gisteren in het donker naar de tempel haastte, was misschien wel degene die het tempelbestuur gaat helpen om hem uit de weg te ruimen!

1

Lessuggesties Om over te praten Onder- en middenbouw: vertel het verhaal in uw eigen woorden. Vraag: stel je voor dat Jezus met zijn vrienden bij jou thuis zou eten. Zou je naar hem toe durven gaan? Wat zou je hem willen zeggen?

Wie zou je graag eens op bezoek willen krijgen? Zou je de tafel mooi dekken voor die persoon? Zou je wat willen vragen? Wat dan?

P

Bovenbouw: wat vindt Sarah van Jezus? Als jij iemand bewondert, vind je dan alles wat die persoon zegt of doet goed? Is er iemand voor wie je alles zou doen? Ook als je erdoor in de problemen zou komen?

Waaraan herkent Sarah Jezus? Ze herkent hem niet aan zijn uiterlijk. Hoe zou dat kunnen komen?

Om te doen Onder- en middenbouw: dek samen een witte tafel voor Jezus en zijn vrienden. Laat de kinderen meedenken over de eventuele versieringen. Moet alles wit? Wat is daar mooi en wat is er niet zo mooi aan?

Wijs een stoel aan voor Jezus en doe net of hij daar zit.

Laat kinderen die wat willen zeggen of vragen dat doen. Ze mogen ook iets voor hem neerleggen. Schrijf de mooiste vragen/teksten op.

Bovenbouw: laat de kinderen doordenken over de zin: ‘Als Jezus in ons midden zat…’ Wat zou er dan gebeuren, wat zouden ze willen doen of vragen. Hoe weten ze of Jezus niet nu in hun midden is? Laat ze de zin opschrijven en afmaken.

Viertafel: maak een kleine viertafel in een hoekje in het klaslokaal. Doe een wit laken over de tafel, een paastak en een print van de verhalen die u deze week leest. Zo krijgt het paasfeest letterlijk een plaats in de klas.

Overleg met de kinderen wat zij mooi en toepasselijk vinden om de komende dagen op de viertafel te zetten.

45

les

2

Pasen

h e m e l e n a a rd e Pasen 2015

Nacht

P

Na de paasmaaltijd gaat Jezus met zijn leerlingen naar de Olijfberg.

‘Blijven jullie maar hier,’ zegt Jezus als ze bijna boven zijn.

‘En bid God om kracht en wijsheid, zodat je als het erop aan komt de juiste keuzes maakt.’

Zelf loopt hij nog iets verder door, naar een stil plekje waar hij zich heel dicht bij God voelt.

‘Vader, ik ben bang,’ zegt hij zacht. ‘Bang voor het donker van de dood. Ik wou dat ik er omheen kon. Maar misschien kan dat niet. Misschien moet ik er doorheen.

Als dat zo is, zal ik het doen. U bent mijn vader, als u gelooft dat ik het kan, kan ik het. Amen.’

Jezus staat op. Boven hem fonkelen de sterren, beneden hem glinsteren de lichtjes van Jeruzalem. Licht uit de hemel en licht van de aarde, denkt hij. Zijn angst is niet verdwenen, maar voelt wel minder zwart. Het bidden heeft hem licht en kracht gegeven.

Jezus loopt terug naar de plaats waar hij zijn leerlingen heeft achtergelaten. Ze zijn in slaap gevallen.

‘Ik had jullie gevraagd om te bidden om kracht en wijsheid,’ zegt hij teleurgesteld.

‘We hebben het geprobeerd,’ antwoordt een van de leerlingen. ‘Maar we moesten steeds denken aan wat u aan tafel zei over donkere tijden en over de dood.’

‘Juist in donkere tijden heb je Gods kracht en wijsheid nodig,’ zegt Jezus. ‘Waar is Judas eigenlijk?’

De leerlingen kijken om zich heen.

‘Net was hij er nog,’ zeggen ze verbaasd. ‘Hij is zeker weggelopen toen wij sliepen.’

46

Dan klinken er voetstappen en fluisterende stemmen. Er komt een groep mannen aan. Een van de mannen is Judas. Hij loopt naar Jezus toe en geeft hem een kus.

Een paar mannen pakken Jezus beet. Het zijn tempelbestuurders. Ze hebben zwaarden en knuppels bij zich.

‘Waarom kuste je me?’ vraagt Jezus aan Judas. ‘Je had me toch ook gewoon kunnen aanwijzen?’ Judas geeft geen antwoord.

De andere leerlingen maken zich kwaad. Ze willen met de tempelbestuurders op de vuist gaan, maar Jezus houdt hen tegen. ‘Ze doen alsof ik een misdadiger ben,’ zegt hij. ‘Iemand die dingen doet die het daglicht niet kunnen verdragen. Daarom nemen ze me hier in het donker gevangen, in plaats van op klaarlichte dag. Dit zijn de donkere tijden waarover ik het had. We kunnen er niet omheen. Laat ze hun gang maar gaan.’

De tempelbestuurders brengen Jezus naar het huis van de hogepriester. Petrus gaat op de binnenplaats zitten wachten op wat er gebeuren gaat. ‘Wat er ook gebeurt, ik blijf bij u,’ zei hij gisteren.

‘Desnoods laat ik mij samen met u gevangennemen of doodmaken.’ Het waren grote woorden, dat voelt hij nu. Woorden die moeilijk waar te maken zijn voor iemand die bang is voor de dood.

De deur van het huis gaat open. Er komt een dienstmeisje naar buiten. Ze gaat tegenover Petrus bij het vuur zitten en wrijft haar handen warm.

‘Koude nacht, hè.’

Petrus knikt.

‘Ik heet Rachel. En u?’

Petrus zwijgt.

paaskatern

h e me l e n a a rde Pa s en 2 0 1 5

Rachel gooit een blok hout op het vuur. De vlammen laaien op. ‘Nu zie ik het,’ zegt ze. ‘U hoort bij die man uit Nazareth die ze vannacht gevangen hebben genomen.’

‘Ik?’ zegt Petrus. ‘Hoe kom je daar nou bij?’

‘Ik herken u,’ zegt Rachel. ‘Ik was met mijn vriendin Sara op het tempelplein toen er een relletje ontstond door wat hij zei over de tempel. Dat hij die met de grond gelijk zou maken of zoiets.’

‘Dat kan niet,’ zegt Petrus. ‘Ik was daar niet bij.’

‘Wel waar,’ zegt Rachel.

‘Niet waar!’ roep Petrus boos. ‘Ik heb niets met Jezus te maken. Ik ken hem niet eens!’

‘Ja,’ zegt Rachel, ‘Jezus, zo heette hij. En u was een van zijn vrienden.’

Petrus wil nog iets zeggen, maar dan begint er een haan te kraaien. Drie keer kraait de haan. De nieuwe dag is begonnen.

2

Lessuggesties Om over te praten Onder- en middenbouw: praat over het verhaal. Het is nacht in dit verhaal. Is het ook een donker verhaal?

Gebeuren er donkere dingen? Jezus gaat dood, denk je dat de dood donker is of licht? Praat over de ervaringen en gedachten van de kinderen rond dood.

Bovenbouw: praat over het verhaal. Jezus voelt zich lichter als hij heeft gebeden. Wie bidt er wel eens? Voel je je dan minder alleen? Hoe zal Petrus zich voelen als hij gezegd heeft dat hij Jezus niet kent? Lichter of donkerder?

Meer of minder alleen?

P

Om te doen Die vrijdagochtend wordt Jezus ter dood veroordeeld.

Soldaten brengen hem naar de plaats waar de doodvonnissen voltrokken worden. Daar wordt hij opgehangen aan een kruis. Hier hangt de koning van de Joden, staat er op een bordje boven zijn hoofd. Er komen veel mensen kijken. Ze moeten lachen als ze het bordje zien.

Om twaalf uur – als de zon het hoogst aan de hemel hoort te staan – wordt het opeens helemaal donker. Drie uur lang laat de zon het afweten. Dan sterft Jezus en wordt het weer licht. Een van de Romeinse soldaten bij het kruis valt op zijn knieën en roept: ‘Ik heb me vergist.

Deze man was geen misdadiger. Hij hoort bij God!’ Als iedereen weg is, halen vrienden van Jezus zijn lichaam van het kruis, leggen het in een grot en rollen een grote steen voor de opening. Dan lopen ze zwijgend en diepbedroefd terug naar de stad.

Dat het zo zou aflopen met Jezus had niemand kunnen bedenken.

Onderbouw: laat de kinderen met instrumenten en dingen als koffiebekertjes en sleutels geluid maken.

Laat ze goed luisteren naar de klanken. Wat zijn donkere geluiden, wat zijn lichte geluiden? Maak zo een overgang van donker naar licht.

Midden- en bovenbouw: luister samen naar het lied Als Jezus in ons midden zat (zie www.hemelenaarde.nl).

47

les

3

Pasen

h e m e l e n aa rd e Pasen 2015

Ochtend

P

48

Het is zondag en Sara is voor dag en dauw opgestaan. Ze heeft met Rachel afgesproken bij de stadspoort. Ze gaan naar het graf van Jezus, maar niemand mag ze zien. Ze willen niet dat de mensen denken dat ze iets met Jezus te maken hebben, want dat kon wel eens gevaarlijk zijn.

Ze horen niet bij Jezus, maar ze waren er wel bij toen hij gekruisigd werd. Ze gingen wel vaker kijken als er misdadigers terechtgesteld werden. Heel veel mensen deden dat. Het was griezelig en spannend tegelijk.

Maar deze keer was anders dan andere keren. Ze kenden Jezus van die keer op die ezel en van op het tempelplein.

Maar dat was niet het enige. Om twaalf uur – midden op de dag dus – was het donker geworden. Rachel werd bang en wou naar huis, maar Sara wilde blijven en toen bleef Rachel ook. Drie uur lang was het donker en precies op het moment dat Jezus stierf ging de zon weer schijnen.

Ze waren naar huis gegaan en Rachel, die dienstmeisje was in het huis van de hogepriester, hoorde dat het gordijn voor het heiligste deel van de tempel was gescheurd. Precies op het moment dat Jezus stierf. Dat kon geen toeval zijn, daar waren ze het over eens. Er was iets bijzonder met die Jezus. Het leek wel of hij niet helemaal van deze wereld was.

En nu gingen ze dus naar zijn graf. Gewoon uit nieuwsgierigheid. Maar ook om uit te zoeken hoe het zit met Jezus. Wat het is dat hem zo bijzonder maakt.

Rachel staat al te wachten bij de poort.

‘Weet jij waar het is?’ vraagt Sara.

Rachel knikt. ‘In de tuin van Jozef, een van de tempelbestuurders. Hij was het er niet mee eens dat Jezus ter dood veroordeeld werd en heeft een grot in zijn tuin beschikbaar gesteld als graf. Die kant op.’

Ze lopen de stad uit zonder iemand tegen te komen. De zon komt op en kleurt de hemel rood. Het is nog erg vroeg.

‘Hier moet het zijn,’ zegt Rachel.

Ze wijst naar een grote tuin met een muurtje eromheen.

In de tuin staan vijgenbomen en wijnstokken. Voorzichtig klimmen ze over het muurtje en kruipen tussen de wijnstokken door. Achter in de tuin zijn rotsen. Daar zal de grot wel zijn. Ze lopen erheen en zien inderdaad een grot.

Naast de ingang ligt een grote steen.

Dan horen ze stemmen. Fluisterende vrouwenstemmen.

Ze zijn niet de enigen die voor dag en dauw op pad zijn gegaan! Rachel trekt Sara het struikgewas in. De stemmen komen dichterbij. Een groep vrouwen met kruikjes olie in hun handen loopt in de richting van de grot.

‘De steen,’ roept een van de vrouwen verbaasd. ‘De steen is weggerold. Wie kan dat gedaan hebben?’

De vrouwen gaan het graf binnen. Sara en Rachel kunnen in het donker van de grot nog net hun gestalten zien.

‘Hij is weg,’ zegt een van de vrouwen. ‘Iemand heeft zijn lichaam weggehaald. Wie doet nu zoiets?’

Sara en Rachel houden hun adem in. Het lichaam van

paaskatern

h e me l e n a a rde Pa s en 2 0 1 5

3

Jezus ligt niet meer in het graf. Hoe kan dat nou?

Opeens wordt het licht in de grot. Er verschijnen twee witte gestalten. De vrouwen laten hun kruikjes vallen en slaan de handen voor hun ogen.

‘Waarom zoeken jullie in een graf naar iemand die niet dood is?’ klinkt het uit de grot. Jezus leeft. Weten jullie niet meer wat hij gezegd heeft voor hij naar Jeruzalem kwam? Hij zei: “We gaan donkere tijden tegemoet. Ze zullen me gevangennemen en doodmaken. Maar ik ben sterker dan de dood. Het licht zal het winnen van het donker.”’

Dan zwijgt de stem. De gestalten verdwijnen. De vrouwen durven weer om zich heen te kijken.

‘Het klopt,’ zeggen ze. ‘Het licht zal het winnen van het donker, dat heeft Jezus gezegd. Jezus is niet dood, hij leeft. Kom, we gaan het aan de anderen vertellen!’

Lessuggesties

En ze haasten zich terug naar de stad.

Onderbouw: plant bollen in potjes of bekertjes.

Bijvoorbeeld witte hyacinten, narcissen, witte tulpjes.

Zorg dat er voor elk gezin op school een potje is.

Sara en Rachel kruipen uit het struikgewas.

‘Volgens mij waren dat engelen,’ fluistert Sara. ‘Of denk je dat we gedroomd hebben?’

Voorzichtig lopen ze de grot in.

‘We hebben niet gedroomd,’ zegt Rachel. ‘Kijk maar.’

Ze wijst op de kruikjes olie die op de grond zijn gevallen.

Verderop in de grot ligt een witte lijkwade. Verder is de grot leeg.

‘Hier is iets bijzonders gebeurd. Iets wat je niet voor mogelijk zou houden. Hier is iemand opgestaan uit de dood.’

Om over te praten Onderbouw: heb je weleens iets in de grond gestopt?

Wat dan? Welke dingen zie je later terug? Welke dingen niet?

Midden- en bovenbouw: heb je weleens stiekem iets bekeken, zoals Sara en Rachel in het verhaal? Heb je weleens iets gezien wat je helemaal niet wilde zien? En iets wat je graag wilde zien?

P

Om te doen

Midden- en bovenbouw: bekijk het kunstwerk Albino Christ (zie pagina 42 en www.hemelenaarde.nl). Welk moment in het verhaal is dit? Wat gebeurt ervoor? Wat gebeurt erna?

Laat de kinderen met witte wasco een ander moment uit het paasverhaal tekenen en het blad met ecoline bestrijken zodat de witte tekening naar voren komt.

49

les

4

Pasen

h e m e l e n a a rd e Pasen 2015

Messias

P

50

‘Ik kan het nog steeds niet geloven,’ zegt Kleopas.

Lukas kijkt hem aan. ‘Dat Jezus dood is, bedoel je?’

Kleopas knikt. ‘Dat hij dood is en dat er niets terecht zal komen van die nieuwe wereld waarover hij het altijd had.

Die wereld zonder armoede en onrecht, waarin de dag het wint van de nacht.’

Zwijgend lopen ze naast elkaar verder. Ze zijn op weg naar Emmaus, een dorp dat niet ver van Jeruzalem ligt.

Want in Jeruzalem hebben ze niets meer te zoeken. Het paasfeest is voorbij en Jezus is dood. Ze kunnen net zo goed teruggaan naar huis.

‘Geloofde jij erin?’ vraag Kleopas.

‘In die nieuwe wereld? Soms wel. Soms had ik het gevoel dat er iets van doorschemerde. Dat er iets van oplichtte, door alle donkerte en somberheid heen. En jij?’

‘Ik geloofde erin,’ zegt Kleopas. ‘Maar nu Jezus dood is, weet ik het niet meer.’

Achter hen klinken voetstappen.

Kleopas kijkt om.

Er komt een man aan. Hij draagt een witte mantel.

‘Gaan jullie naar Emmaus?’ vraagt hij.

Lukas en Kleopas knikken.

‘Ik ga ook die kant op,’ zegt de man in de witte mantel.

‘Mag ik een eindje met jullie meelopen?’

Natuurlijk mag dat. Met z’n drieën lopen ze verder.

‘Jullie waren in gesprek,’ zegt de man. ‘Praat gerust door.

Of hadden jullie het over iets wat niet voor vreemde oren bestemd is?’

‘U komt net uit Jeruzalem,’ zegt Kleopas, ‘dus het zal u niet ontgaan zijn wat daar vrijdag gebeurd is.’

‘Wat dan?’ vraagt de man nieuwsgierig.

Kleopas begint te vertellen. Over Jezus, die hun vriend was. Over hoe hij in de eerste nacht van het paasfeest

gevangengenomen werd en meteen daarna als een misdadiger aan een kruis gehangen om te sterven.

‘Wat hij dan geen misdadiger?’ vraagt de man.

‘Natuurlijk niet!’ roept Lukas verontwaardigd. ‘Hij maakte ruzie met het tempelbestuur, dat wel. Maar er was niets slecht aan hem, helemaal niets. Hij kwam op voor de armen, hij maakte zieken beter en gaf blinden het licht in de ogen terug. Als hij er was, zag je opeens lichtpuntjes, dwars door alle ellende heen. Dan lichtte er een wereld op zonder armoede en onrecht. Maar nu is hij dood, al bijna drie dagen.’

Ze zwijgen een tijdje. Dan neemt Kleopas het woord.

‘Er is vanmorgen iets vreemds gebeurd,’ zegt hij. ‘Iets waar we erg van in de war zijn geraakt. Een paar vrouwen uit onze vriendengroep zijn naar de grot gegaan waar Jezus begraven ligt, om zijn lichaam te verzorgen met olie.

Maar toen ze daar aankwamen was het lichaam weg. Er verschenen engelen die zeiden dat Jezus niet dood was.

Dat hij nog leefde. Of weer leefde. We begrepen er niets van. Een paar van ons zijn gaan kijken. Het lichaam was inderdaad weg. We weten niet wat we ervan moeten denken.’

‘Jullie moeten niet denken, maar geloven,’ zegt de man.

‘In wat?’ vraag Lukas.

‘In die nieuwe wereld zonder armoede en onrecht. In het leven dat sterker is dan de dood. In de Messias, waarover de profeten lang geleden al spraken.’

paaskatern

h e me l e n a a rde Pa s en 2 0 1 5

Aan het eind van de middag komen ze in Emmaus aan.

De man in het wit wil afscheid van hen nemen, maar Kleopas en Lukas willen daar niets van weten.

‘Nog even en het is donker,’ zeggen ze. ‘Blijf toch bij ons eten en slapen.’

Ze spoelen het stof van hun handen en voeten. Lukas haalt een brood en Kleopas schenkt water en wijn in.

Even later zitten ze aan tafel.

‘Heel veel dank voor jullie gastvrijheid,’ zegt de man.

Hij pakt het brood, breekt er twee stukken van af en geeft ze aan Lukas en Kleopas.

Opeens herkennen ze hem. De man in de witte mantel is niet zomaar iemand die ze onderweg zijn tegengekomen.

Het is Jezus. Ze herkennen hem aan de manier waarop hij het brood breekt.

En dan is hij weg. Zomaar verdwenen, nergens meer te zien.

‘Ik wist het!’ roept Kleopas uit. ‘Ik wist dat er iets bijzonders met hem was. Ik voelde het gewoon. Opeens geloofde ik er weer in, in die nieuwe wereld.’

‘Ik ook,’ zegt Lukas.

En ze besluiten meteen terug te gaan naar Jeruzalem om aan de anderen te vertellen wat hun is overkomen.

4

Lessuggesties Om over te praten Onder- en middenbouw: vertel het verhaal in uw eigen woorden. Als de kinderen een nieuwe wereld mochten maken, waarin ze helemaal opnieuw zouden beginnen, wat zouden ze er dan in willen? Wat zouden ze er juist niet in willen?

Bovenbouw: wie heeft er mensen die hem of haar inspireren om iets te doen, bijvoorbeeld een sportcoach, muziekdocent, ouder of ander voorbeeld? Zou je zonder deze persoon even ver komen?

Jezus heeft Kleopas en Lukas geïnspireerd. Als hij dood is

P

zien ze het meteen niet meer zitten. Wat zou je tegen hen willen zeggen?

Om te doen Onderbouw: bekleed de bloempotjes of bekertjes door er een wit servet omheen te vouwen en dit dicht te binden met een gekleurd of gouden bindlint.

Midden- en bovenbouw: leer de kinderen de twee coupletten van het lied Als Jezus in ons midden was (6).

51

paasviering

h e m e l e n aa rd e Pasen 2015

Een witte bladzijde

P

52

Wat je nodig hebt

Aankleding van de ruimte

– een lange tafel met een wit kleed/laken, mandjes met ongebroken matzes, een kinderbijbel, witte kaarsen – witte kleding en witte doeken of sjaals voor de twaalf voorgangers – de kunstwerken van de kinderen van de onderbouw (les 4) en de middenbouw (les 4) – potjes met daarin aarde met bloembollen, één per gezin – de teksten en de muziek van de liedjes (zie www.hemelenaarde.nl) – de afbeelding Albino Christ voor op het digibord (zie www.hemelenaarde.nl)

– Maak de ruimte met lakens zo wit mogelijk. Zet witte kaarsen neer, maar steek ze nog niet aan.

– Hang de kunstwerken van de witte steden op van de onder- en de middenbouw.

– Zet voor in de ruimte een lange tafel neer en bedek deze met een wit (tafel)laken. Kijk of het mogelijk is deze tafel en de zaal te verlichten met dimbare lichten.

– Leg op de tafel een kinderbijbel en mandjes met ongebroken matzes.

– Zet achter de tafel een scherm of een digibord voor het vertonen van het kunstwerk Albino Christ (zie www.hemelenaarde.nl).

Voorbereiding

Liederen en tekst van de viering

– Maak een groep bestaande uit een aantal kinderen van de bovenbouw en een aantal leerkrachten (in totaal twaalf personen). Zij staan voor de twaalf leerlingen van Jezus en vertolken beurtelings de rol van voorganger. Verdeel de spreekteksten over deze groep voorgangers en oefen deze.

– Oefen met de kinderen van de midden- en onderbouw de liederen Als Jezus in ons midden was (6) en De heer is waarlijk opgestaan (10). Oefen met de onderbouw het refrein van het eerste lied.

– Kies twaalf kinderen uit de onderbouw die tijdens de dienst hun vergelijking: wit als … gaan opzeggen (les 1).

– Oefen met twee kinderen uit de middenbouw het gedicht Elke dag opnieuw beginnen (12).

– Oefen met de kinderen uit de onderbouw de geluiden van licht naar donker en van donker naar licht (7 en 9).

– Wijs kinderen uit de middenbouw aan om de kaarsen aan te steken.

U vindt zowel de muzieknotatie van de liederen als het tekstbestand van de viering op www.hemelenaarde.nl.

h e me l e n a a rde Pa s en 2 0 1 5

paaskatern

1 Binnenkomst De twaalf leerlingen van Jezus komen op en gaan achter de tafel zitten en staan. Ze dragen allemaal witte kleding en een grote witte doek of sjaal. Deze twaalf vertolken beurtelings de rol van voorganger.

2 Welkom Een van de voorgangers spreekt de welkomstwoorden uit.

Welkom bij de paasviering. Kijk eens om u heen. De kleur is wit dit jaar. Wij zijn twaalf leerlingen in het wit. Witte huizen en dorpen liggen om ons heen. Wit van de hoop en van een nieuw begin.

P 4 Tekst Een van de voorgangers spreekt de volgende tekst uit.

Wit is de kleur van de zuiverheid.

Wit is de kleur van een nieuw begin.

Vandaag vieren we samen dat Jezus het leven sterker heeft gemaakt dan de dood.

Wit is ook de kleur van gelijkheid.

De voorganger wijst naar degene naast hem of haar en de andere voorgangers wijzen naar elkaar en zeggen beurtelings plagend: Wat lijk jij op mij … Jij bent gelijk aan mij.

Dan naar de zaal serieus: Jullie zijn gelijk aan ons. Iedereen is gelijk aan elkaar.

5 Paasverhaal – eerste deel Een van de voorgangers vertelt het eerste deel van het paasverhaal.

3 Vergelijking: wit als …

Twaalf kinderen van de onderbouw komen om de beurt naar voren en zeggen de vergelijking die ze bedachten bij hun les op: wit als … Ze gaan één voor één staan, zeggen de zin, gaan weer zitten.

Jezus vertelde in Jeruzalem over het Koninkrijk van God. Dat er geen verschil is tussen arm en rijk, hoog of laag. Dat bij God altijd een nieuw begin mogelijk is, wie je ook bent en wat je ook gedaan hebt. Hij vertelde van een stralende stad van vrede en geluk.

Wat hij zei raakte de harten van veel mensen. Maar mensen met macht voelden zich bedreigd. Ze wilden niet dat de mensen gelijk waren aan henzelf. Ze wilden van Jezus af. Ze vroegen Judas om Jezus aan te wijzen.

Jezus viel niet op door hoe hij eruitzag. Hij viel op door wat hij deed en zei.

53

paasviering

h e m e l e n aa rd e Pasen 2015

6 Lied: Als Jezus in ons midden zat De kinderen van de bovenbouw zingen het eerste couplet van het lied. Het refrein zingen allen mee.

Als Jezus in ons midden zat

P

Als Jezus in ons midden zat, gewoon als onbekende, wie is er dan wel zeker dat hij Hem meteen herkende?

Misschien kwam Hij wel als een man, die ook geen werk kan krijgen, Zou je over Hem praten dan En niet blijven zwijgen?

Refrein Als wij hierop ja kunnen zeggen is Hij niet voor niets geweest.

Als wij hierop ja kunnen zeggen, dan wordt Pasen echt een feest.

7 Van licht naar donker De kinderen van de onderbouw maken geluiden van licht naar donker. Dim langzaam de lichten bij de tafel en in de zaal.

8 Paasverhaal – tweede deel Een van de voorgangers vertelt het tweede deel van het paasverhaal.

Jezus werd gevangengenomen en ter dood veroordeeld.

De mensen wilden nu liever niet bij hem horen.

Zelfs zijn beste vriend Petrus zei: ‘Ik ken Jezus niet.’

Jezus werd aan het kruis gehangen.

Het werd donker in Jeruzalem.

Het werd donker in de harten van zijn vrienden.

Nadat hij gestorven was, werd het weer licht.

Kinderen van de middenbouw steken de kaarsen aan.

Laat op het digibord de afbeelding Albino Christ zien.

Maria nam zijn lichaam.

Vrouwen wikkelden hem in een witte doek, legden hem in een grot en rolden een steen om het graf te bedekken.

Toen ze de volgende dag terugkwamen, was de grot leeg.

De vrouwen geloofden wat ze zagen.

Jezus was opgestaan uit de dood.

9 Van donker naar licht De kinderen van de onderbouw maken geluiden van donker naar licht. Laat langzaam de lichten bij de tafel en in de zaal weer op volle sterkte schijnen.

54

paaskatern

h e me l e n a a rde Pa s en 2 0 1 5

Een lichte wereld waarin mensen in vrede samenleven. Ze dachten dat Jezus dood was. Was alle hoop nu vervlogen?

Er kwam een man met hen meelopen. Het was Jezus, maar ze herkenden hem niet. Hij vertelde hun dat je moet blijven geloven in een betere wereld, op een nieuw begin. Hij ontstak het licht weer in hun hart. Hij gaf ze de inspiratie om met zijn woorden verder te gaan.

12 Gedicht: Elke dag opnieuw beginnen Twee kinderen van de middenbouw komen naar voren en lezen het gedicht voor.

P 10 Lied: De heer is waarlijk opgestaan De kinderen van de midden- en bovenbouw zingen dit lied.

De Heer is waarlijk opgestaan De heer is waarlijk opgestaan, halleluja!

Jezus deed de dood teniet. Zing daarom het hoogste lied.

De heer is waarlijk opgestaan, halleluja!

11 Een witte bladzijde Een van de voorgangers slaat een bladzijde om in de kinderbijbel, zodat er een witte bladzijde komt, en leest de tekst voor.

Jezus’ leven was niet afgelopen. Er is altijd een nieuwe bladzijde, een nieuw begin, een nieuwe dag waarop een nieuw verhaal geschreven kan worden. Wit is de kleur van de hoop, de hoop dat alles beter kan worden.

Twee mannen liepen naar Emmaus en haalden herinneringen op aan Jezus. Door hem hadden ze hoop gekregen op een betere wereld. Een wereld waarin de mensen elkaar helpen.

Elke dag opnieuw beginnen Elke dag opnieuw beginnen Elke dag een nieuwe start Zwarte nachten overwinnen Uit het stralen van je hart Vul de dag met nieuwe daden Waar geen valse kleur in zit Zoek naar onbekende paden En maak alles stralend wit.

13 Verdelen van het brood Een van de voorgangers leest de tekst voor.

De Emmausgangers herkenden Jezus aan de manier waarop hij het brood deelde.

Wij delen vandaag het brood met elkaar.

De voorgangers delen de matzes uit in de zaal, aan het begin van elke rij of groep, zodat de mensen in de zaal ze verder moeten delen.

55

paasviering

h e m e l e n aa rd e Pasen 2015

15 Gebed Een van de voorgangers leest het gebed voor.

Lieve God, Dank u wel, Dat na het donker altijd weer het licht komt Dat na verdriet het geluk altijd weer opbloeit Dat na dood altijd weer leven is, Een nieuw begin, een witte bladzij, een nieuwe dag, waarop we voor elkaar het goede doen, en waarin we in elkaar het goede zien, zoals U ons ziet.

Amen

P

16 Slotwoord Een van de voorgangers spreekt het slotwoord uit.

14 Lied: Als Jezus in ons midden zat De kinderen van de middenbouw zingen het tweede couplet van het lied. Het refrein zingen allen mee.

Dank jullie wel dat jullie deze witte Pasen met ons vierden.

Ook hierna is weer een nieuw moment, een onbeschreven blad, een nieuw begin.

Het nieuwe leven breekt tevoorschijn. Dat symboliseren we met deze bollen.

Een heel mooi paasfeest!

Als Jezus in ons midden zat Als Jezus nu de wereld zag waarop wij samen leven herkent Hij dan in ons gedrag wat Hij ons heeft gegeven?

Of ziet Hij dan een wereldbol waarop ellende rondzweeft?

Wie zegt er nu gewetensvol dat hij zijn naaste liefheeft?

Refrein Als wij hierop ja kunnen zeggen is Hij niet voor niets geweest.

Als wij hierop ja kunnen zeggen, dan wordt Pasen echt een feest.

56

De kinderen delen de potjes met de bloembollen uit.

In het volgende nummer

Een verhaal vol actie, spanning en humor.

Level 8 is dé afscheidsmusical voor 2015!

Een feestelijke musical voor een fantastisch afscheid van groep 8!

Geschikt voor grote én kleine groepen (inclusief kant-en-klare handleiding) Mogelijkheden voor eigen invulling Ruimte voor eigen talenten van de kinderen Eén eenvoudig decor en veel visuele effecten Prijs: € 129,50 Bestelnummer: 8650

Powerschool! Naar die sportschool wil natuurlijk iedereen…

Maar helaas… deze Powerschool heeft al zijn kracht verloren. Te weinig sporters.

Afgetrapte apparaten. Een gebouw waar van alles aan mankeert. En de gemeente die op het punt staat de vergunning in te trekken.

De harde kern wil de sportschool graag openhouden. Maar hoe?

Met brute kracht? Of zit de kracht in de samenwerking van de groep?

De unieke actie ‘Level 8’ moet meer sporters trekken. Elke sporter begint op level 1 en kan zich opwerken tot level 8. Bij level 8 mag je gratis komen sporten.

En dat werkt! Want de nieuwe leden stromen toe.

Dan komt de fatale mededeling van de gemeente: ‘Powerschool moet dicht!’

Als ook nog eens twee inspecteurs poolshoogte komen nemen, lijkt het einde van de sportschool in zicht. Maar zij houden geen rekening met de kracht van de groep!

Bestellen via www.kwintessens.nl