magazine voor sociaal-emotioneel leren
2018 - 2019
nr.
2
Burgerschap wordt eindelijk serieus!
ui
De Week van de Lentekriebels
tn M e po em et st ba er r e
Sociaal-emotioneel leren en kunst
Kwink is een uitgave van
voor inspirerend onderwijs l www.kwinkopschool.nl
Colofon
Prikbord
Kwink magazine voor sociaal-emotioneel leren
Kwink magazine is speciaal gemaakt voor leerkrachten, intern begeleiders en
Redactie Gerard van Midden, hoofdredacteur
directieleden die meer willen weten over sociaal-emotioneel leren op school. Kwink magazine biedt achtergrondinformatie en informatie over Kwink. Om scholen te enthousiasmeren voor sociaal-emotioneel leren in de klas. Veel leesplezier!
SEL-congres vooraankondiging
Martijn Wabeke, eindredacteur Erik Idema, uitgever Auteurs Tea Adema, Dianne Bos, Erik Idema, Gerard van Midden, Kees van Overveld, Lynette de Ruijter. Wouter Siebers en Esther Veldman.
Ook in 2019 organiseren wij een gratis SEL-congres om sociaalemotioneel leren hoog op de agenda van scholen en besturen te zetten. Zoals u van ons gewend bent, gaan we specifiek in
SEL-congres 2019
op verschillende aspecten van sociaal-emotioneel leren. Houd onze website in de gaten voor het programma en de datum!
Week van de Lentekriebels: 18 t/m 22 maart Gratis lesmateriaal voor alle scholen: het katern Kwink &… de Week van de Lentekriebels. Met achtergrondinformatie en
Fotografie Maarten Feenstra, Anouska van Slegtenhorst, Martina de With, Dreamstime (p. 6, 9, 12, 15)
concrete tips om seksuele en relationele vorming op een zinvolle en open manier aan de orde te stellen. Op pagina 18 leest u hier meer over.
Vormgeving Richard Feld
Kennismaking nieuwe Kwink-trainer Graag stellen wij u voor aan onze nieuwe Kwink-trainer Marjo
Uitgever Kwintessens Berkenweg 11 Amersfoort
ter Hoeve: IB’er met PBS-kennis en eigenaar van de kindercoachpraktijk ‘Komarop’. Marjo verzorgt vanaf dit najaar Kwink-coach trainingen voor de scholen in Noord-Nederland. Meer informatie over de trainingen vindt u op pagina 11.
Postbus 1492 3800 BL Amersfoort
Ouderavond ‘Sociaal-emotioneel leren met Kwink’
T: 033 460 19 40 E: info@kwinkopschool.nl www.kwinkopschool.nl www.kwintessens.nl 2018 - 2019 nr. 2 issn: 2405 - 5956 Alle rechten voorbehouden Overname uit Kwink magazine is zonder voorafgaande toestemming van de uitgever niet toegestaan.
Weet u dat op het digibord alle materialen klaarstaan om een ouderavond over Kwink en SEL te organiseren? Als u deze
Kwink op uw website
presentatie gebruikt, begrijpen ouders het belang van SEL en weten zij hoe de school daar een bijdrage aan levert.
Kijk voor het allerlaatste nieuws op www.kwinkopschool.nl!
Kwink is geïnspireerd op het boek Groepsplan Gedrag van dr. Kees van Overveld. Dit is een uitgave van Uitgeverij Pica.
Inhoud
6-7 8- 9
Burgerschap wordt eindelijk serieus!
Sociaal-emotioneel leren en kunst
SEL is overal! Onderwijs ligt voor het oprapen. Een goede leerkracht ziet wat er speelt bij leerlingen en in hun omgeving. De wereld de klas in halen en actief werken aan burgerschapsvorming. Iets mooiers
12-13
Kees van Overveld
Van ZWAK naar WAK
is er voor mij niet. En dat geldt helemaal voor sociaalemotioneel leren. Onderzoek wijst uit dat het van groot belang is voor de ontwikkeling van leerlingen om het geleerde in de praktijk toe te passen. De wereld om ons heen biedt een uitgelezen kans om deze
15
‘ Mijn kind luistert niet!’
transitie vorm te geven. Eén voorbeeld daarvan is het beschouwen van kunst. Kijk met je leerlingen naar een schilderij of object, stel daar dan een paar krachtige vragen bij en de kunst doet het werk. Het kijken naar kunst
16-17
Extra aandacht voor burgerschap in Kwink
maakt automatisch gevoelens én meningsverschillen los, een ideale manier om samen aan SEL te werken. Op de pagina’s 8 en 9 meer hierover. Kunst is maar één manier om SEL buiten Kwink aan te bieden. Zo
18
De Week van de Lentekriebels
hoorde ik laatst van een collega een geweldige tip: na het stillezen gaf zij haar leerlingen de opdracht om in de huid van de hoofdpersoon te kruipen. Welke eigenschappen en emotie(woorden) horen bij de hoofdpersoon,
En verder...
4-5 10 11 14 19
Kwinken in… Tilburg De Kwink-coach: Hoe houd je collega’s betrokken?
tegen welke problemen loopt hij aan? Daarna vertelden leerlingen dit aan elkaar tijdens een boekenspeeddate. Het is vakoverstijgend onderwijs in optima forma.
Kwink-coach trainingen Kwinkmeting: Waarom Egel geen winterslaap houdt SEL-inspiratie
Veel leesplezier! Wouter Siebers projectleider
Kwinken in... Rendierhof in Tilburg
In groep 1/2 G van de Jan Ligthartschool, locatie Rendierhof, zitten twintig kinderen in de kring. De een draagt rode laarzen met witte stippen, de ander een stoere coltrui. Het is de eerste echte herfstdag na de zomervakantie. Buiten is het guur. Binnen is het tijd voor Kwink.
4
Eend in de animatie van Kwink start
Compli… com… compliment
Chandra’s vinger schiet de lucht in.
vrolijk. ‘Wat zien jullie er goed uit
‘Wie kan er een compliment voor
‘Wat ben je schattig,’ zegt ze.
en wat zitten jullie netjes klaar.’ Juf
Eend verzinnen?’ vraagt Fieke.
‘Je bent zo lief,’ vult Fien aan.
Fieke (29 jaar) zet het beeld stil. Of
Veel vingers in de lucht.
de kinderen horen wat Eend zegt?
‘Eend, wat zie je er knap uit,’ zegt
De kinderen luisteren nog een keer
Mirjam.
goed. Fieke legt uit dat Eend hun
‘Wat heb je een mooie pet,’ vindt
een compliment geeft en vraagt
Amil.
wie weet wat dat is. Nikky steekt
Fieke zegt dat ze dat heel goede
haar vinger op. ‘Dan zeg je iets liefs
complimenten vindt. Het woord
tegen iemand of iets aardigs.’
gonst door de groep.
Nikky krijgt een compliment omdat
‘Best een moeilijk woord,’ zegt ze, ‘We
ze zo goed weet wat dat woord
zeggen het een paar keer samen.’
betekent. Fieke gaat door met
Boven iedereen uit herhaalt Nikky,
Wauw, wat goed!
complimenten geven.
goed articulerend, het woord vier
De hoofdanimatie gaat over Mol.
‘Chandra, wat heb je een mooie
keer. Daartussendoor klinken ver-
Hij zit niet in de kring. Hij zit onder de
strik in je haar.’ Het meisje draait
haspelingen, maar uiteindelijk lijkt
tafel. Hij voelt zich niet prettig. Als de
naar de juf en lacht trots.
elk kind het woord onder de knie te
andere dieren hem vragen bij hen
‘Jabbar, wat heb je een mooie trui
hebben.
in de kring te komen zitten, doet hij
aan.’ De stoere boy kijkt verrast op
‘Jullie complimenten aan Eend
dat niet. Dan vertellen de dieren
en grijnst naar Fieke. Dan speurt hij
gingen over zijn uiterlijk. Wie weet er
elkaar waarom ze zo graag willen
de groep rond. Hebben ze het wel
een compliment dat daar niet over
dat Mol erbij komt. Hij vertelt leuke
gehoord?
gaat?’ vraagt Fieke.
grapjes. Hij heeft stoere kleding aan.
Kwinken in de praktijk
Kinderen tekenen complimenten
Fieke zegt: dat je goed met kinderen kan spelen Neymar zegt: je kan goed duikelen
Sem zegt: goed fietsen Noah zegt: je kan goed rennen
Hij is aardig. Bij elk compliment komt
zijn ene arm ervoor en de andere
gesprek. ‘Kinderen kunnen wat ze
Mol een beetje meer onder de tafel
erachter en staat hij te swishen als
leren meteen uitvoeren. Het blijft
vandaan. Ten slotte staat hij bij zijn
een prof. De groep weet meteen
niet bij “weten hoe het hoort”. Ze
stoel en zegt: ‘Ik ben er, hoor. Wat
veel complimenten.
kunnen ernaar handelen.’
zeiden jullie nou precies?’
‘Je danst cool.’
Kortgeleden ging de les over je aan
De kinderen begrijpen precies
‘Wat kun je dat goed.’
afspraken houden. Toen kwam in de
waarom Mol onder de tafel zit. ‘Hij is
Victor zegt niks, maar steekt zijn
animatie de zin Hoho, dat is niet de
sip,’ zegt Jabbar. ‘Maar hij wordt blij.’
duim omhoog.
afspraak een paar keer voor. Die uit-
Juf Fieke vertelt dat ze gaan oefe-
Amils ogen glimmen en met grappige
spraak gingen ze direct gebruiken. Ze
nen met complimenten geven en
moves loopt hij terug naar zijn stoel.
zeggen ook vaak: “Stop, hou op!” Dit
vraagt wie er een kunstje kan doen.
Onder de kleuractiviteit die volgt,
gaat veel verder en is veel duidelijker.’
Amil, een kleine man met donker
vliegen de complimenten door de
Ze geeft aan dat de rust in de groep
kroeshaar, haalt zijn schouders op
klas. En bij het ophalen van de jas
en in de school komt doordat leer-
als ze vraagt of hij in de kring iets
krijgt zelfs de toevallig langslopende
krachten zich ervan bewust zijn dat
kan laten zien. Een beetje verlegen
conciërge een compliment.
zij het goede voorbeeld moeten
loopt hij naar het midden.
geven. ‘We stellen duidelijke gren-
‘Toe maar,’ moedigt Fieke hem aan.
Weten of kunnen
zen en houden kinderen en onszelf
Even lijkt hij nog te twijfelen. Dan
‘Dat is precies waarom ik blij ben
daaraan. Dat geeft een sfeer waarin
gooit hij zijn billen naar achteren,
met Kwink,’ zegt Fieke in het na-
iedereen zich veilig voelt.’ l
Het motto van Fieke Ik vind het belangrijk dat iedereen met plezier naar school gaat. Als een kind graag naar school gaat, heb je al zoveel gewonnen.
5
Burgerschap wordt eindelijk serieus!
Het ondergeschoven kind van het onderwijs staat warempel op de kaart: burgerschap! Officieel al sinds 2006, maar nooit als lievelingsvak van leerkrachten. Meest genoemde oorzaken? Onduidelijkheid over de invulling van dit leergebied. Het al flink volle lesprogramma. En de vraag naar de exacte zin van burgerschap. Dit artikel besteedt aandacht aan de positieve ontwikkelingen en de vorderingen om van burgerschap een volwaardig onderdeel van het lesprogramma te maken. idealen, normen en waarden;
Kinderen opvoeden tot positieve,
pluriforme, democratische
actieve burgers? Weten hoe je mee
samenleving; bijdrage leveren. De
kunt doen aan onze maatschappij?
eigenheid en achtergrond van
Inleiden in onze democratische
het individu tellen dus serieus mee.
samenleving? Het is maar goed
De context van de samenleving is
dat de Onderwijsraad in 2012 met
duidelijk en dat geldt ook voor de
een heldere definitie is gekomen.
verwachting dat je actief meedoet.
Want, zo schrijven de ontwikkelaars
Die is: ‘Jongeren leren vanuit eigen
Wie dat zo leest, denkt misschien:
van Curriculum.nu die zich onder
idealen, waarden en normen te
‘Ach, is dat nou zoveel anders dan
andere specifiek met de invulling
functioneren in een pluriforme,
we als school al doen? Dat is toch
van burgerschap bezighouden:
democratische samenleving en
waar we kinderen voor opleiden?
‘Burgerschapskennis en -vaardighe-
ontwikkelen het vermogen om aan
Om met behoud van hun eigenheid,
den doen leerlingen op in de hele
deze samenleving een bijdrage te
waarden en normen meegevend,
school, in de context van alle vak-
willen leveren.’
actief te kunnen meedoen aan
ken. Meer in het bijzonder
onze samenleving? En die is toch
oefenen ze de vaardigheden bij het
al jaar en dag democratisch én
bestuderen van en omgaan met
pluriform?’
maatschappelijke vraagstukken,
‘ Ach, is dat nou zoveel anders dan we als school al doen?’
6
‘ Gebruik de school als oefenplaats voor burgerschapsvorming’
Wat is burgerschap?
zoals globalisering, duurzaamheid en Maar daar kom je als school niet
technologie waaronder media.’
mee weg. En dat moet je ook niet
Het grote pleidooi is: gebruik de
willen. Want zo krijgt burgerschap
school als oefenplaats voor burger-
niet de plek die het verdient: een
schapsvorming. Geef leerlingen de
Een hele mond vol waarin de
structurele plek in het lesrooster. Niet
ruimte om te werken aan vaardig-
volgende woorden opvallen: eigen
met losse lesjes, maar in samenhang.
heden als communiceren, samen-
School is oefenplaats
werken en deelnemen aan besluit-
ben van en inzicht krijgen in onze
contexten van democratie en
vormingsprocessen. Aan onder-
pluriforme samenleving en de
rechtsstaat, verschillende
zoeken en het zelf formuleren van
werking en waarden van onze
bestuursvormen, omgaan met
opvattingen en houdingen en het
democratische rechtsstaat.’
macht en gezag, kennis van
reflecteren daarop. Stimuleer kritisch
In deze beschrijvingen herkent u de
en creatief denken, empathisch ver-
vijf SEL-competenties waarop Kwink
mogen en redeneren en argumen-
gebaseerd is: Besef van jezelf, Zelf-
respectvol leren omgaan met
teren. Want dát heb je als succesvol
management, Besef van de ander,
meningsverschillen en tegen-
burger allemaal nodig. Een school
Relaties hanteren en Keuzes maken.
gestelde opvattingen, actief
maatschappelijke vraagstukken. l
Democratie moet je doen!: over
luisteren, op school participeren
die dat allemaal serieus neemt, geeft er vorm en richting aan door binnen
Inhouden van burgerschap
de school ervaringen mogelijk te ma-
De exacte inhoud van het leer-
ken. Dat is oefenen van burgerschap
gebied burgerschap staat nog niet
leren luisteren naar elkaar en over-
in een veilige omgeving.
officieel vast. Wel is Curriculum.nu
eenkomsten met anderen ervaren,
intussen zo ver dat op basis van
leren omgaan met verschillen
Sociaal-emotioneel leren en
de visie op burgerschap er ‘grote
tussen en binnen identiteiten.
burgerschap zijn elkaars vrienden
opdrachten’ geformuleerd zijn. Die
Kwink ziet het als een taak om bur-
geven aan wat de inhoud van
gerschap een sterkere plek in de
burgerschap gaat worden. Een
methode te geven. Want
aantal voorbeelden van deze grote
sociaal-emotioneel leren en burger-
opdrachten die alle gebaseerd zijn
schap zijn niet los van elkaar te zien. Ook daarin worden we gesteund
Identiteiten zijn in ontwikkeling: over
Andere grote opdrachten zijn: l
Iedereen is anders maar gelijkwaardig
op de klassieke drie-eenheid van
l
Samenleven is een werkwoord
vrijheid, gelijkheid en solidariteit:
l
Innovatie vraagt om reflectie
l
De digitale maatschappij, dat
door Curriculum.nu: ‘Leerlingen ontwikkelen de competenties die hen in
in besluitvorming. l
l
Democratie is van waarde: over
ben jij Iedereen is wereldburger Verantwoordelijk voor je
staat stellen om actief mee te doen
vrijheid van meningsuiting, demo-
l
aan (school)gemeenschap en sa-
cratische principes, grondrechten
l
menleving.’ En: ‘Ook identiteitsont-
en andere rechten, plichten, en
wikkeling en het gericht reflecteren
leren omgaan met verschillen en
op identiteiten is essentieel voor bur-
de wrijvingen die daarmee soms
Burgerschap gaat dus een serieuze
gerschap. Om betekenis te geven
gepaard gaan.
rol spelen in de school. Na al het
Wie heeft het hier voor het
cynisme is dat uiteindelijk meer dan
zeggen!?: over de historische
terecht! l
aan de wereld om hen heen en aan hun eigen rol daarin, moeten leer-
l
leefomgeving
lingen zich bewust worden van wie ze zijn of willen worden en hoe ze zich tot een ander verhouden.
‘ De vijf SELcompetenties horen ook bij burgerschap’ Voor burgerschap is het ook belangrijk dat leerlingen kennis heb-
Kwink en burgerschap? Lees het artikel op pagina 16 en 17!
Gratis voor alle scholen: extra materiaal voor burgerschap. Ontwikkeld door de makers van Kwink in samenwerking met het College voor de Rechten van de Mens.
7
Sociaal-emotioneel leren en kunst Werken aan sociaal-emotioneel leren doe je niet alleen tijdens de Kwink-les. Sterker: de krachtigste leermomenten op sociaal-emotioneel gebied vinden plaats in levensechte situaties, ook wel de transitie genoemd. De makers van Kwink geven bij elke les suggesties om de transitie zo krachtig mogelijk vorm te geven. Maar daar hoeft aandacht voor SEL niet bij te blijven.
tie ssocia a : 1 um Stadi ie je ium z t een d a t s t e wa In di t datgen ept, iets wa l a r o o o f v r o p o n atie leve associ dagelijkse f iets o je je uit ng herkent lleen i A omgev herinnert. ’ is e j ? wat je g ‘wat zie je a de vra de. n e o d vol
SEL zit in alles. Ook in kunst. Kunstbeschouwing met kinderen is een ideaal middel om te kijken naar en te reflecteren op gevoelens. Dat wat je in het kunstwerk ziet, vertelt iets over de kunstenaar, maar natuurlijk vooral over jezelf. Kijken naar kunst is daarom een verfrissende manier om met SEL bezig te zijn. De theorie van Parsons* is een bruikbare handreiking bij kunstbeschouwing en bestaat uit vijf stadia. Het is niet voor iedereen mogelijk om alle vijf de stadia te doorlopen. Hoe meer leerlingen oefenen in het kijken naar kunst, hoe verder ze komen. Vijf kijkvragen Met de vijf kijkvragen hieronder doorloop je gemakkelijk de vijf stadia van Parsons. Het valt op dat alle vragen open zijn. Dat is bij kunstbeschouwing van cruciaal belang. l
Wat denk en voel je nu?
l
Wat zie je?
l
Wat betekent het?
l
Hoe weet je dat?
l
Wat vind je van dit kunstwerk?
ng eni m en : eig de bril 5 m ijf dat diu de v eet je unt r Sta o o w eel k je d en, d Als t kijk rdeoor an je t. v h n a s u k n wa basi inzic r e e p n h je len o ak e itisc e stel n sma eds kr deel e eig aat ste en oor eert t Je g r je eig reflec a na en en kijk op. hier
Emotie! Zet de emotiewoorden(lijst) in om met leerlingen over kunst te praten. Kijkvragen 1, 2 en 5 lenen zich bij uitstek om over emoties te praten. Sommige leerlingen vinden hier moeilijk woorden voor. Help ze door de emotiewoorden op verschillende plekken in de klas op te hangen.
8
* Parsons M. J. How we understand art. Cambridge: Cambridge University.
Transitie door Kunst Stadium
2: voorst elling In dit st adium g eef je betekeni s. kunstwe Wat zegt het rk jou, w at het voor? In dit st stelt adium i er weinig s r ander. H uimte voor een et beeld d a kunstwe rk bij jou t het is op dat o moment proept waar.
Stadium 3: expres sie Dit stadi um gaat over emoties. W Duidelijk at voel je? i een eigen s dat iedereen smaak h zijn wel eeft. Er al om de kw gemene normen a kunstwe liteit van het rk te bep alen.
Stadiu
m 4: le erbaar In dit s tadium dat een besef je b functie eeld een socia le h te discu eeft. Er valt s kwalite siÍren over de it van h et beeld materia , d l waarop en en de man e ier het gem dit stad aakt is .I i zinvol um vind je he n t om met anderen te wisse le beeld w n waarom je e uit aa en mening rdeert en welk e je erove r hebt.
Aan de slag! Concreet aan de slag met kunstwerken. Dat kan bijvoorbeeld met werken van Banksy (bovenbouw) en Jan Havicksz. Steen. Het zijn afbeeldingen die veel emotie kunnen oproepen en daarom geschikt zijn om te beschouwen tijdens een SEL-les.
9
Hoe houd je collega’s betrokken?
Tips van een Kwink-coach
De Kwink-coach Esther Veldman Kwink-coach CBS ‘Het Startblok’ in Harderwijk Leerkracht van Plusklas Gaat vol voor groepsvorming Is ook trainingsacteur (www.lastigeouders.nl)
Een paar jaar geleden zijn we bij
geeft. Inclusief informatie over
als het nog niet lekker loopt met de
ons op school begonnen met
de fase van groepsvorming van
(sub)groep. Dan kan ik concreet
Kwink. Leuk! De meesten van ons
dat moment en de leerkracht-
een spiegel voorhouden: wat kun
waren enthousiast en zagen het
vaardigheden die daarbij horen.
je zelf als leerkracht nog doen?
belang ervan in. Tegelijkertijd stond niet iedereen te springen om nóg een methode. Logisch. Zo’n methode erbij zou extra werkdruk kunnen betekenen. In de waan van de dag zou Kwink als eerste geschrapt kunnen worden als je niet uitkomt met je planning. En
Daarnaast denk ik mee over de
‘ Ik probeer als Kwink-coach de collega’s zoveel mogelijk te ontlasten!’
misschien wordt dat nu juist gedaan
10
interventies die je met de (sub)groep zou kunnen doen. ‘De kracht van Kwink zit in de herhaling,’ zeg ik altijd tegen collega’s. En dat is net zo met leerkrachten. Kwink blijft alleen ‘levend’ als er een kartrekker in de school is.
door collega’s die er toch al niet
Verder probeer ik geregeld een
Iemand die mensen enthousias-
zoveel feeling voor hebben...
rondje langs de klassen te maken.
meert, ontlast, weer op het goede
Dan zie je meteen in welke klas
spoor brengt.
Dan is het superfijn dat je als school
Kwink leeft en in welke klas ze
een Kwink-coach hebt. Naast het
wat achterlopen. Dan hangt er
enthousiasmeren en toerusten van
bijvoorbeeld een Kwink van de Week
collega’s aan het begin van het
van les 2, terwijl we al bij les 4 zijn.
schooljaar ben ik ook aan de slag
Als ik na schooltijd dan nog even
gegaan om collega’s te ontlasten.
langsloop om een praatje te maken,
De nieuwsbrief aan ouders
kom ik er al snel achter hoe het gaat.
Als Kwink-coach stimuleer je je
bijvoorbeeld. Ik zorg dat die naar
Ik denk mee en bied mijn hulp aan
collega’s om het uiterste uit zichzelf
ouders gemaild wordt en op de
als collega’s het lastig vinden om
te halen om een sterk pedagogisch
website komt.
de lessen te geven. Bijvoorbeeld
klimaat te creëren. Dat heeft een
Ik mail de collega’s aan het begin
door co-teaching. Ook ben
direct effect op de sfeer in de klas,
van een periode het rooster waarin
ik beschikbaar om te komen
in de school en op elk kind. Een
staat wanneer je welke Kwink-les
observeren en om mee te denken
prachtige taak!
‘ De kracht van Kwink zit in de herhaling!’
Kwink, het recept voor een fijne
Kwink is een uitgave van
voor inspirerend onderwijs l www.kwinkopschool.nl
groep!
Kwink is een uitgave van
voor inspirerend onderwijs l www.kwinkopschool.nl
Kwink-coach trainingen Trainingsdata in 2019 Basistraining: 13 februari, 27 maart Verdiepingstraining: 6 maart, 3 april en 8 mei Training ‘Sociaal veilige school in de praktijk’: 6 februari, 3 maart en 10 april Voor elke training kunt u als locatie kiezen tussen Drachten of Amersfoort!
Wij bieden drie verschillende trainin-
2. Verdiepingstraining:
gen aan voor Kwink-coaches:
Gaat in op de taken van de Kwinkcoach. Wat kun je doen als coach
1. Basistraining:
om ervoor te zorgen dat er draag-
Bedoeld voor (beginnende)
vlak komt voor SEL binnen je team?
Kwink-coaches die op zoek zijn
Iedereen gaat de deur uit met prak-
naar verdieping van hun kennis op
tische ideeën om direct in je team-
het gebied van SEL, groepsvorming
vergadering aan de slag te kunnen.
en groepsdynamica. Als coach
Kennis van de basistraining of een
krijg je inzicht in de fasen van de
opleiding Master EN is een vereiste.
groepsvorming en kun je collega’s ondersteunen door activiteiten passend bij de groepsfase aan te
3. Training ‘Sociaal veilige school in de praktijk’:
dragen.
Dit is een werkbijeenkomst, waarin
Heeft u een opleiding Master
wordt ingegaan op individuele
Educational Needs (EN) gevolgd
schoolsituaties. Elke Kwink-coach
of heeft u voldoende kennis van
maakt bovendien een praktisch
SEL en groepsdynamica? Dan sluit
plan voor de eigen school. Deze
de verdiepingstraining mogelijk
training is een vervolg op de
beter aan bij uw kennisniveau.
verdiepingstraining.
Onze Kwink-coach trainingen worden door de deelnemers goed gewaardeerd. Dit zeggen onze deelnemers:
verrassend wordt boeiend verteld heel informatief prettig en veel aan gehad nuttig, praktisch en helder goed en zinvol Ook de tips voor ouderbetrokkenheid en het overleg met andere scholen worden goed gewaardeerd.
Wilt u zich aanmelden of heeft u behoefte aan meer informatie? Kijk dan op www.kwinkopschool.nl/kwink-coach.
11
Van ZWAK naar WAK Kees van Overveld
Joachim staat op het schoolplein. De tranen biggelen over zijn wangen. Hij heeft zojuist twee harde klappen in zijn buik gekregen van Achmed. Joachim wilde zichzelf wel verdedigen, maar toen Achmed briesend voor hem stond, bevroor hij. Hij murmelde nog ‘Stop, hou op,’ maar toen was het al te laat. Achmed staat met een bonkend hart en kloppende slapen aan de rand van het schoolplein. ‘Blijf jij hier maar een poosje staan,’ had de juf met een boos gezicht gezegd. ‘Als jij zo nodig Joachim moet slaan, dan weet ik ook nog wel wat!’ Achmed kijkt naar Joachim die een stukje verderop staat. Hij slaat zijn ogen neer, hij weet dat hij fout is geweest. Ik kan het toch ook niet helpen dat ik zo snel boos ben, denkt hij gefrustreerd.
Dit is het vierde artikel in een reeks
één manier van problemen oplos-
l
zachte, weinig overtuigende stem;
van vijf over de competenties voor
sen en dat is zo hard mogelijk van
l
overschreeuwen, krijsen, huilen;
sociaal-emotioneel leren. Dit keer
je afbijten. Andere leerlingen lossen
l
wegkruipen, het probleem letterlijk
staan de sociale vaardigheden van
het probleem eigenlijk niet op, zij
leerlingen centraal. Het gaat om
ondergaan lijdzaam de oplossing
l
met de staart tussen de benen het
vaardigheden die bijdragen aan
van de ander.
het tot stand komen van langdurige
Ik vind dat we leerlingen een breed
en duurzame relaties met anderen.
palet aan probleemoplossingsvaar-
Die sociale vaardigheden lopen
‘strijdtoneel’ verlaten; l
passief blijven, niets doen, je op
digheden moeten aanbieden. Een
l
onzekere lichaamshouding;
uiteen van redelijk eenvoudig (jezelf
ezelsbruggetje daarvoor is WAK. Het
l
geen of weinig oogcontact maken.
presenteren, kennis maken met een
WAK-model staat voor drie manieren
andere persoon) tot tamelijk com-
van problemen oplossen, namelijk:
Het gevolg is dat de leerling het on-
plex (reageren op een afwijzing,
Weglopen, Aanpakken en Knokken.
derspit delft, klappen krijgt en/of uit-
voor jezelf opkomen).
12
uit de weg gaan;
Weglopen
de kop laten zitten;
gelachen wordt. Wat blijft knagen, is het voortdurende gevoel dat je een
Joachim en Achmed, de jongens uit
Weglopen of wegkruipen staat sym-
loser bent. Iedereen is tegen jou en je
het begin van dit artikel, laten zien
bool voor een vluchtaanpak waar-
hebt geen adequaat antwoord.
dat omgaan met andere kinderen
bij het probleem op een passieve,
niet altijd even makkelijk is. Een me-
inactieve wijze wordt opgelost. Of
Aanpakken
ningsverschil kan al snel tot een hand-
eigenlijk: niet wordt opgelost…
Met aanpakken wordt een strategie
gemeen leiden. In dit artikel kijken we
Hoe ziet wegloopgedrag eruit? Als
bedoeld die zich kenmerkt door
naar de vaardigheden die nodig zijn
je het gedrag van de leerlingen ob-
positief, prosociaal gedrag. Het is
om een probleem op te lossen.
serveert, kun je onder meer de vol-
het gedrag dat wij als volwassenen
Sommige leerlingen kennen maar
gende gedragingen waarnemen:
graag zien. Te denken valt aan:
Achtergrondinformatie
l
overleggen, onderhandelen;
succesvolle strategie. Het leidt ertoe
voeders wel sympathie kunnen
l
samenwerken;
dat anderen bang voor je worden,
opbrengen voor het gepeste meisje
l
c ommuniceren (vragen stellen,
dat je status in de groep verwerft
dat eindelijk eens van zich afbijt. Het
luisteren).
en dat anderen niet meer dichtbij
is een ander verhaal als het meisje
komen. Vraag is wel wat deze stra-
altijd voor de agressieve oplossing
Aanpakgedrag heeft veel met
tegie betekent voor je ontwikkeling
zou kiezen. Een dergelijk patroon
zelfvertrouwen te maken. Je kunt
op lange termijn. Ben je dan nog zo
dient zeker doorbroken te worden.
het volgende gedrag bij leerlingen
succesvol met je vechtaanpak?
Het is voor niemand effectief. Het
observeren:
oplossen van problemen betekent Wat is effectief?
dus ook dat je verantwoordelijk bent
l
s tevig staan, rechte rug, borst
Goede probleemoplossers kiezen
voor de gevolgen van je actie.
vooruit, ‘in de grond geworteld’;
de juiste oplossing, passend bij de
Veel oplossingen van kinderen leiden
l
s tevige, rustige, zelfverzekerde
situatie. Over het algemeen zal
tot tranen en boosheid. Laten we ze
stem;
de voorkeur van de opvoeder of
leren een goede keuze te maken! l
l
v riendelijke blik, oogcontact (niet
leraar uitgaan naar een vreedzame
starend).
en respectvolle oplossing zoals aanpakken. Leerlingen zullen per
Bron Overveld, K. van (2017). SEL. Sociaalemotioneel leren als basis. Huizen: Uitgeverij Pica.
Aanpakgedrag leidt ertoe dat leer-
situatie moeten inschatten welke
lingen een goed gevoel hebben
oplossing effectief is.
en houden over hun probleem-
Dat betekent ook dat in sommige
Gedragsbeschrijvingen
oplossende aanpak. Zelfs als er een
gevallen er zal worden gekozen voor
Relaties hanteren
negatieve uitkomst is. Je hebt
knokken. Neem bijvoorbeeld het
De leerling:
immers je best gedaan.
meisje dat al wekenlang wordt ge-
l
Knokken
pest. Ze heeft haar beklag gedaan bij de leerkracht maar het pesten
Knokken is natuurlijk de vechtaan-
stopt niet. Op een dag besluit zij de
pak. Iemand gaat het probleem
pestkop een harde tik te verkopen
via fysieke of verbale agressie te lijf.
met de plastic schep uit de zandbak.
De volgende gedragingen zijn te
Ze overtreedt daarmee alle school-
observeren: slaan, schoppen, bijten,
regels maar wellicht is het de beste
spugen, uitschelden, vloeken,
oplossing ooit, want het pesten stopt.
harde en dreigende stem,
vaardigheden zien; l
Van zwak naar WAK
Knokken is voor sommigen een uiterst
Ik vermoed dat de meeste op-
is vaardig in het leggen van contacten;
l
heeft één of meerdere vrienden/vriendinnen;
l
voegt zich naar de normen van de groep, maar kan voor zichzelf en anderen opkomen;
l
intimiderende lichaamshouding.
laat een variëteit aan sociale
kan problemen op een sociaal aanvaarde manier oplossen.
Kees van Overveld Auteur Groepsplan Gedrag en SEL Sociaal-emotioneel leren als basis. Kees van Overveld werkt op dit moment aan een nieuw boek: Gedragsoplossingen. Het gaat over zijn werk als probleemoplosser in moeilijke klassen. Het boek is vanaf september 2019 te koop. www.keesvanoverveld.nl
13
Kwinkmeting Waarom Egel geen winterslaap houdt Er zijn van die winterse dagen dat kinderen het liefst binnen zouden blijven in de pauze en leerkrachten graag zouden willen dat de school een uurtje later begon. Hoe zit dat eigenlijk in Kwink? Is het daar weleens winter? En hoe kan het dat de Kwink-dieren nooit een winterslaap houden? Ik vroeg het aan Egel, die in Kwink niet altijd bekend staat om zijn zonnige humeur. Er zat al snel wat kou in de lucht: ‘Zeg Egel, waarom houd jij eigenlijk geen winterslaap?’ ‘Nou ja, zeg! Wat een beláchelijke vraag.’ ‘Eh… Hoezo?’ ‘U stelt voor dat ik maandenlang uit beeld blijf!’ ‘Sorry hoor. Ik vraag het alleen maar…’ ‘Ja, maar waarom juist aan mij? Omdat ik een egel ben zeker. Dat is discriminatie!’ ‘Maar het ís toch zo dat egels vaak een winterslaap houden?’ ‘Nu doet u het weer! Het is een schande! En dat nog wel voor de uitgever van Kwink! Het wordt tijd dat u zelf lessen sociaal-emotionele vorming gaat volgen. En misschien moet u met die methode van u ook eens wat meer aandacht aan burgerschap besteden, zodat u weet dat ik recht heb op dezelfde behandeling als iedereen!’ ‘Ik zal het onthouden. Maar laat ik de vraag dan wat algemener stellen: Waarom houdt niemand in Kwink een winterslaap?’ Na deze vraag veranderde de houding van Egel zichtbaar. Hij dacht even na, werd minder stekelig en legde uit dat de dieren in Kwink juist in de winter niet gemist kunnen worden. ‘Het gebeurt nog wel eens dat een leerkracht in januari denkt dat de groep wel klaar is met de groepsvorming,’ legde hij uit. ‘In zo’n groep steekt vroeg of laat een storm op. Juist na de kerstvakantie moet je blijven werken aan een prettige groep. Een groep waarin kinderen zich veilig voelen en waarin ze kunnen groeien. Daarom vliegt Odette de ooievaar niet naar het zuiden, laat Cas de karper zich niet invriezen en houdt ook niemand een winterslaap. Wij blijven in Kwink! Wij helpen scholen de winter door!’ Na deze geruststellende woorden van Egel kijk ik de winter met vertrouwen tegemoet. Ik hoop dat dat voor u ook geldt! Erik Idema
14
Sociaalemotioneel leren thuis
‘Moet alles echt altijd leuk zijn?’
Ouderinformatie
Door Tea Adema, trainer bij De Opleiding tot kinder- en opvoedcoach
Zucht… Je zou er knettergek van worden. Van wat? Van dat alles maar leuk moet zijn. Niet leuk voor kinderen? Dan doet mama het wel. Saai? Dan maakt papa de klus af. Maar helpen we kinderen daarmee? Of mag het alsjeblieft ook een keertje niet leuk en hartstikke saai zijn? Laatst nog gelezen: ‘Lezen voor
kinderen om met geld en goede-
Leuk voor later?
kinderen moet leuk zijn omdat ze
ren om zich gewoon fatsoenlijk en
Soms voel ik me een betweterige
steeds minder lezen!’ Ik lees de zin
empathisch te leren gedragen.
tante uit een ver verleden. Vooral
drie keer. Niet omdat ik die niet be-
Maar zeg eens eerlijk: ‘Heb jij je kind
als ik over de toekomst van kin-
grijp, maar omdat ik tijd nodig heb
weleens omgekocht? Onhebbelijk
deren begin en zeg: ‘Op je werk
om van mijn verbazing te beko-
gedrag toch goed gepraat? Je bij
later is ook niet alles leuk. In een
men. Vergeten we dan bij zo’n uit-
de leerkracht beklaagd omdat je
relatie is het ook handig als je hebt
spraak dat kinderen eerst moeten
vond dat je kind toch echt een vol-
leren doorzetten. Thuis zelf de wc
kúnnen lezen om het leuk te vin-
doende had verdiend? Samen met
schoonmaken is niet echt fijn. En
den? Dat is een leerproces. Van iets
je kind vastgesteld dat de leerkracht
huilende kinderen ’s nachts zijn
lastigs onder de knie krijgen. Balen
ongeschikt is? Boos geworden op
nogal vermoeiend. Enzovoorts…’
omdat het niet zo goed lukt en dan
andere ouders omdat jouw kind niet
toch doorzetten. Leuk of niet. Tot-
met hun kind mocht spelen?’
Leer kinderen het woordje
dat een kind vol enthousiasme zijn
Dat zijn allemaal symptomen van
jammerrr…
eerste boekje aan je voorleest. Wat
de leuk-ziekte. Want die ziekte
Ik schreef het eerder in deze rubriek.
een overwinning. En wat goed voor
heeft maar één doel: jouw kind zo
Misschien is het meest waardevolle
het zelfvertrouwen van het kind.
slap, onduidelijk en zonder verant-
woord dat we kinderen kunnen
woordelijkheidsgevoel voor eigen
leren wel: ‘Jammerrr…’ Een heel
De leuk-ziekte maakt meer kapot
keuzes en handelen grootbrengen.
relativerend woord dat helpt als
dan je lief is
Dan moet je niet gek opkijken als
het even tegenzit in het leven. Als
Alles moet leuk zijn. Lesstof moet op
je kind faalangstig wordt, last krijgt
dingen gewoon moéten of je wilt of
games lijken. Logische, doodnor-
van concentratieproblemen, niet
niet. Jammer dan. En tegelijkertijd:
male taken in huis worden opge-
gemotiveerd is, niet met tegensla-
helemaal niet jammer. Want je over-
pimpt en soms buitenproportioneel
gen kan omgaan en weinig door-
wint er faalangst, concentratie- en
beloond. ‘Tja, want anders begint
zettingsvermogen en veerkracht
motivatieproblemen mee. Niet leuk
mijn kind er niet aan…’ We kopen
toont.
wordt uiteindelijk leuk. Echt waar!
15
Kwink: extra aandacht voor burgerschap! Kwink doet de scholen vanaf het begin (2014) al een belofte: Kwink is inclusief burgerschap. Die belofte hebben we ook geprobeerd waar te maken. Met meer en minder
We kunnen de productbelofte (‘inclusief burgerschap’) nu ook écht gaan waarmaken. Dat doen we in samenwerking met het College voor de Rechten van de Mens. In een
leving; 2. realiseren van de democratische beginselen van die samenleving; 3. de persoonsvorming die in dat
aanvullende leerlijn bij Kwink. Op ba-
kader nagestreefd en onder-
sis van hetzelfde format als Kwink en
steund wordt.
succes. Met minder succes? Ja,
dus eenvoudig te koppelen, maar
want burgerschap kent binnen
ook los in te zetten. Deze burger-
Kwink geen serieus onderbouwde
in Kwink introduceren en gedurende
1. Besef van jezelf;
dit schoolseizoen en de komende
2. Zelfmanagement;
jaren verder inhoudelijk invullen. Gra-
3. Besef van de ander;
tis voor abonnees van Kwink.
4. Keuzes maken;
leerlijnen. En al die leerlijnen samen moeten, wil je over methodisch
5. Relaties hanteren.
culum vormen.
Inhoudelijke uitgangspunten
Daar gaat binnenkort verandering
Voor de uitwerking van het nieuwe
in komen. Want nu er eindelijk een sterke invulling voor burgerschap
leerlijnen Kwink-Burgerschap
verantwoord kader om betere lessen te ontwikkelen voor burgerschap.
C. Vijf uitgangspunten mensenrechten
materiaal voor burgerschap ba-
De verschillende universele waar-
seren we ons op de volgende uit-
den die in de kernconcepten van
gangspunten:
de Mensenrechten en de specifieke
komt (zie het artikel op pagina 6 en 7), heeft ook Kwink een goed en
B. Vijf competenties van Kwink
schapslijn gaan we de komende tijd
werken kunnen spreken, het curri-
16
1. actief participeren aan de samen-
rechten meespelen hangen samen A. Drie domeinen burgerschap
met vijf uitgangspunten die het Col-
De onderwerpen en thema’s die re-
lege van de Rechten van de Mens
levant zijn voor burgerschapsvorming
hanteert als het gaat om onderwijs
kun je ordenen in drie domeinen:
en mensenrechten:
Gratis lessen burgerschap
1. de ontwikkeling van de leerling
men terug in de verschillende lessen
College voor de Rechten van de
(bij ‘Oefenen’) zodat ze voldoende
Mens. Waarom? Omdat deze orga-
2. respecteren van mensenrechten;
geoefend worden. Hier horen ook
nisatie de officiële taak heeft om
3. meepraten en meedoen;
de 21e eeuwse vaardigheden bij.
aandacht voor burgerschap en
voorop;
4. verantwoordelijkheid nemen;
specifiek voor de Rechten van de
5. iedereen hoort erbij.
F. V erwijzen naar toolbox College
D. Didactisch model
We maken waar mogelijk verwijzin-
sluiten bij een bestaande methode
Voor het noodzakelijke overzicht
gen naar de digitale toolbox die
zoals Kwink die zijn bestaansrecht
hanteren we een verkort didactisch
het College voor de Rechten van
intussen bewezen heeft én de-
model.
de Mens heeft ontwikkeld.
zelfde idealen en uitgangspunten
Rechten voor de Mens
Mens in het onderwijs te vergroten. En hoe kan dat beter dan aan te
deelt… Burgerschap: dankzij integratie in
Bovendien weet Kwink zich dan ge-
om de leerlingen te enthousias-
Kwink snel en praktisch
steund door specialisten. Met name
meren voor de lesinhoud.
Burgerschap als apart vak gaat vol-
op die terreinen waar de inhoud
gens velen, en ook volgens ons, niet
van een van de ‘grote opdrachten’
inhoud van het lesdoel en
werken. Praktisch niet, omdat het les-
(zie pagina 6 en 7) is: ‘Leerlingen le-
b) informatie.
programma al (te) vol is. Inhoudelijk
ren van, door en over de basiswaar-
1. START: korte, speelse activiteiten
2. UITLEG: a) een animatie over de
3. OEFENEN: oefenen en aanleren
niet omdat het belangrijk is dat bur-
den die ten grondslag liggen aan
van basistechnieken en
gerschap in de context van alle vak-
de democratische rechtsstaat, zoals
21e eeuwse vaardigheden.
ken vorm krijgt. En omdat SEL ook al
deze staan in het Europees Verdrag
4. CHECK!: evaluatie van de les.
een vakoverstijgend domein is, past
tot bescherming van de rechten
5. EN NU?: twee transitiemomenten:
burgerschap daar heel mooi in en bij.
van de mens en de fundamentele
DOEN (in groep en school) en ON-
Bovendien dragen de nieuwe bur-
vrijheden, de Universele Verklaring
DERZOEKEN (in de samenleving).
gerschapslessen straks ook concrete
van de Rechten van de Mens en
tips aan om verbindingen te maken
het Internationale Verdrag voor de
E. Basistechnieken
met andere leer- en vormingsgebie-
Rechten van het Kind.’
Dit is een concreet aanbod van
den. Met name om burgerschap ook
een aantal basistechnieken die
echt te kunnen oefenen!
specifiek relevant zijn voor burger-
De makers van Kwink hopen dat leerkrachten straks de extra lijn bur-
schapsvorming en die leerlingen
Samenwerking met het College
gerschap waarderen en ook als een
telkens in andere situaties kunnen
voor de Rechten van de Mens
versterking van aspecten van soci-
toepassen. Die basistechnieken ko-
Kwink werkt dus samen met het
aal-emotioneel leren ervaren. l
17
De Week van de Lentekriebels
1. Realiseer je dat kinderen anders naar seksualiteit kijken dan volwassenen. Kinderen ervaren hierbij meestal geen gevoelens van lust en kijken er
Het nieuwe jaar is nog jong. Toch duurt het niet lang meer voordat het voorjaar aanbreekt. Zoals intus-
Vragen van leerlingen? Zo geef je antwoord!
daardoor objectiever naar.
sen gebruikelijk is er dan een week met aandacht voor seksuele en relationele vorming: De Week van de Lentekriebels! Dit jaar van 18 tot en met 22 maart. Ook dit keer brengt Kwink een speciale Kwink &‌ uit. Boordevol tips en
2. Sluit in de antwoorden aan bij de ontwikkelings-
3. Sluit aan bij de taal van
fase van de kinderen.
de leerlingen en maak
werkvormen, passend bij de thema-
afspraken over het
tiek van 2019. Kijk voor het thema op
woordgebruik.
www.weekvandelentekriebels.nl. Kwink geeft graag goede tips om met leerlingen in gesprek te gaan over de soms lastige onderwerpen: seksualiteit en diversiteit.
4. Check in de klas of er meer leerlingen zijn met dezelfde vragen.
5. Nodig leerlingen ook uit zelf antwoorden te bedenken.
6. Geef geen morele antwoorden, maar objectieve informatie.
7. Bedenk ook wat u vroeger zelf als antwoord gewild zou hebben.
Bron: www.seksuelevorming.nl
Kwink &‌ de Week van de Lentekriebels is begin maart te downloaden op www.kwinkopschool.nl/lentekriebels.
18
SEL-inspiratie
SEL-producten en tips
Wilt u naast Kwink nog meer SEL-inspiratie?
SEL en gedrag in de groep
Emotiememory
In SEL en gedrag in de groep wordt uitgegaan van de drie meest gebruikte leerlingvolgsystemen: ZIEN!, VISEON 2.0 en SCOL. De map bevat praktische formulieren en kaarten waarmee leerkrachten proactief kunnen handelen en de fundamentele levensvaardigheden van leerlingen
Het emotiememory sluit aan bij Kwink en laat
kunnen vergroten.
leerlingen op een speelse manier kennis maken met
www.kwinkopschool.nl/sel-en-gedrag-in-de-groep
de emotiewoorden. Leverbaar medio mei 2019.
Stoeltjesdans
SEL in de VS
Stoeltjesdans is een gratis online tool om een groep
SEL komt oorspronkelijk uit de VS. In deze video is te
in te delen. Aan de hand van gegevens die door de
zien welke winst het scholen brengt die al langer
leerlingen worden ingevoerd en theorie over
werken vanuit de vijf SEL-competenties.
groepsdynamica, krijgt u de ideale klassenindeling. U
www.kwinkopschool.nl/sel-competenties
bevordert hiermee het sociale klimaat in uw groep. Een echte aanrader! www.stoeltjesdans.nl
19
Gratis pr oef abonnem ent w
ww.kwin kopscho ol. proefab onnnem nl/ ent
Een sociaal sterke groep? Kwink! Kwink is een online methode voor sociaal-emotioneel
belangrijke levensvaardigheden voor nu en later.
leren (SEL). Voor groep 1 t/m 8. Kwink en SEL gaan
De aanpak is gericht op preventie. Daarmee wordt
uit van de kracht van de groep. Dat is een groep
verstorend gedrag, waaronder pesten, voorkomen.
waarin ieder kind zich veilig voelt. Kwink leert kinderen
Meer weten? Kwinkopschool.nl
Kwink is een methode van
T: 033 – 460 19 40 E: info@kwintessens.nl