magazine voor sociaal-emotioneel leren 2015 - 2016 nr. 2 l
Zes missers met ouders Kees van Overveld:
Kwink is een uitgave van
voor inspirerend onderwijs l www.kwinkopschool.nl
poster over mensenrechten
tn M e po em et st ba er r e
Leraar van het Jaar kiest voor Kwink
Extra:
ui
IdeeĂŤn om je team SEL-proof te maken
Colofon
Prikbord
Kwink magazine voor
Kwink magazine
sociaal-emotioneel leren
Kwink magazine is speciaal gemaakt voor leerkrachten, intern begeleiders en directieleden die meer willen weten over sociaal-emotioneel leren op school. Kwink
Redactie Gerard van Midden, hoofdredacteur
magazine biedt achtergrondinformatie en informatie over Kwink. Om scholen te enthousiasmeren voor sociaal-emotioneel leren in de klas. Veel leesplezier!
Karine van der Zon-Mels,
Reacties van nieuwe pilotscholen
eindredacteur
Ook dit seizoen werkt Kwink met een aantal
Erik Idema,
pilotscholen die de methode een jaar lang gratis
uitgever
gebruiken. Nieuwsgierig wat zij van Kwink vinden? Bekijk hun feedback op:
Auteurs Tea Adema, Dianne Bos,
www.kwinkopschool.nl/inhoud/pilotscholen
Erik Idema, Aukje Keilholz, Gerard van Midden, Marieke Krikhaar, Kees van Overveld, Lynette de Ruijter, Peter de Vries, Bert Wienen, Karine van der Zon-Mels Vormgeving Richard Feld Uitgever
Kwink werkt graag samen! Steeds meer scholen hebben interesse in Kwink en sluiten een abonnement af. Onderwijsadviesorganisaties krijgen vragen van scholen en hebben behoefte aan goede informatie over Kwink. Daarom werkt Kwink actief met hen samen. Sociaalemotioneel leren staat dus goed op de kaart. Ook organisaties als VOS/ABB, CPS Amersfoort en het College voor de Rechten van de Mens ondersteunen Kwink op
Kwintessens
een positieve manier. Goed nieuws voor de scholen én hun leerlingen, die zo een
Berkenweg 11
mooie ‘levensles’ mee krijgen. Daar doen we het voor!
Amersfoort Postbus 1492 3800 BL Amersfoort T: 033 460 60 11 F: 033 460 60 20 E: info@kwinkopschool.nl www.kwinkopschool.nl www.kwintessens.nl
Congres sociaal-emotioneel leren In 2016 organiseren we (weer) ons tweejaarlijks congres over sociaal-emotioneel leren. U kunt gratis het programma met interessante sprekers bijwonen. Het thema moet nog worden vastgesteld. Meer informatie vindt u binnenkort op www.kwinkopschool.nl. Daar kunt u zich dan ook aanmelden.
2015 - 2016 nr 2 issn: 2405 - 5956 Alle rechten voorbehouden. Overname uit Kwink
ws op u e i n e t s t a a l r e l l a t e h Kijk voor www.kw inkop sc h oo l.n l!
magazine is zonder voorafgaande toestemming van de uitgever niet toegestaan.
Samen met Kees van Overveld zet uitgeverij Pica zich in om sociaal-emotioneel leren meer bekendheid te geven en te promoten; daarom zijn we enorm trots op het feit dat Kees’ magnum opus, Groepsplan Gedrag, aan de basis
staat van het geweldige Kwink!
Inhoud
4-5
Kwinken in Woudenberg
6-7
CPS Amersfoort Missers met ouders
8-9 12-13 18 19
Wouter Siebers Leraar van het jaar Kees van Overveld
Hoe ge-SEL-lig is het in het team? Onder de loep
Kwink Thuis
College Rechten voor de Mens
En verder...
10 Een kijkje in de geluidsstudio 11 Kwinktips 14 Kwinkonsekwent 15 Sociaal-emotioneel leren thuis 16 -17 De ervaringen van een intern begeleider
Alles moet tegelijk #Onderwijs2032, Wet sociale veiligheid, 21e eeuwse vaardigheden, ouderbetrokkenheid, monitoring welzijn kinderen, mediawijsheid, professionalisering leerkracht, democratische waarden, Rechten van de Mens, actief burgerschap, persoonsvorming… En zo zou ik deze hele column kunnen vullen met alleen maar een opsomming. Allemaal waardevolle ontwikkelingen. Maar in de waan van de dag strijden 1001 andere dingen om de voorrang. Alles moet. Alles moet meteen. Alles moet tegelijk. Wat een wonder dat u nog tijd heeft om dit te lezen… De redactie van Kwink volgt deze ontwikkelingen uiteraard nauwgezet. Bij alles wat op u en ons afkomt vragen we ons af: ‘Wat betekent dit voor Kwink en sociaal-emotioneel leren?’ En vooral: ‘Hoe kunnen we het op de meest effectieve en praktische manier handen en voeten geven?’ Zodat u er in het onderwijs direct iets mee kan. In een samenhangende context, passend bij de kerndoelen en het curriculum. Om te voorkomen dat er ‘wéér iets bij komt…’ In dit nummer van Kwink magazine ondersteunen we u met extra informatie. Met onder andere een uitdagend artikel van het CPS over ouderbetrokkenheid nieuwe stijl (3.0). En met een extra poster van het College voor de Rechten van de Mens die u kunt gebruiken bij Kwinkles 11. Veel succes met alles in het nieuwe jaar 2016! Gerard van Midden hoofdredacteur
Kwinken in...
De Griftschool in Woudenberg
Op een windstille herfstmiddag zijn we te gast bij Cindy Blom en haar groep 8 van de Griftschool in Woudenberg. 24 enthousiaste prepubers willen maar al te graag laten zien hoe een Kwink-les in hun klas gaat. Kwink-les 6 voor de bovenbouw gaat
leert treffend: ‘Je bent bang dat een
dat de een niet kan wachten en de
over ‘Faalangstig zijn’. Als inleiding
ander ziet hoe je in het echt bent.’
ander blij zal zijn als het voorbij is.
vraagt Cindy waar de kinderen aan denken bij ‘angstige gevoelens’.
De les concentreert zich op faal-
Veel kinderen willen op deze vraag
angst bij optredens. ‘Een penalty
reageren. De ene vinger steekt nog
nemen is toch ook optreden, juf?’
hoger in de lucht dan de andere. Ze
vraagt iemand. Cindy knikt. Ook een
denken aan uitlachen om iets dat
boekbespreking houden of de me-
Een van de jongens vooraan in de
je zegt of aanhebt. Aan schaamte
diakring doen is optreden. ‘En straks
klas legt uit hoe faalangst volgens
voor iets aan jezelf, bijvoorbeeld je
treden we allemaal op met de eind-
hem werkt: ‘Als je zegt tegen jezelf: Ik
neus, je haar of wat je aanhebt. En
musical,’ zegt een meisje. Er barst ru-
kan het, dan kun je het. Als je zegt: Ik
aan verlegenheid. Een kind formu-
moer los. Aan de gezichten is te zien
kan het niet… dan kun je het niet.’
Je denkt: wat doe ik hier?
De verschijnselen die je ervaart als je faalangstig, onzeker of nerveus bent, worden feilloos opgenoemd: zweethanden, misselijkheid, knikkende knieën, steeds het gevoel dat je naar de wc moet.
Het motto van Cindy
‘Je denkt: wat doe ik hier?’ vat een van de kinderen het gevoel samen. Een ander noemt dat je een poker-
4
Maak je eigen keuzes! Hoe moeilijk, lastig of eng dat soms ook is. Je
face trekt als je niet wilt dat iemand
kunt met het maken van je eigen keuzes je eigen leven beïnvloeden.
ziet wat je eigenlijk voelt. Het woord
Zoek je eigen weg hierin.
blijft de hele les terugkomen. Het is
Kwink in de praktijk
duidelijk dat de kinderen het best
jaar van ze wil, goed kunnen neer-
stoer vinden om een pokerface te
zetten met behulp van de eerste
trekken.
Kwink-lessen.
Na tweespraakjes over verschillende
‘Precies voor de herfstvakantie sloot
dingen waar je faalangstig van kunt
deze fase af met les 5: “Haal meer
worden, wordt de les afgesloten met
uit je leraar”, waarin ze mij van alles
het bespreken van de Kwink van de
mochten vragen. Mooi getimed en
Week: ‘Faalangstige gevoelens? Geen
voor mijn groep heel nuttig en leuk.
paniek. Praat erover!’ De Kwink wordt
Ze weten daardoor beter wie ik ben.’
in de klas opgehangen. De lesdag is
Het haakt aan waar het vandaag
klaar. De groep wervelt naar buiten.
over ging. ‘Ik vond het opvallend dat het woord
Het is normaal om een pokerface te trekken
pokerface viel,’ zegt Cindy. ‘Het lijkt normaal om een pokerface te trekken. Het lijkt de norm. Laten zien wie je nu eigenlijk bent en wat je voelt, is
In de hoofdanimatie zien de kinderen dat Sniep raad vraagt aan de beroemde Boris. Sniep is faalangstig en denkt dat Boris hem daar vanaf kan helpen. Maar de wereldster blijkt - net
lastig.’
‘Kwink sluit zo goed aan bij de bele-
Cindy ziet hoe kinderen soms opbok-
vingswereld van de kinderen dat het
sen tegen alles wat er in de groep
soms moeilijk is hun enthousiasme
en daarbuiten gebeurt. Het is belangrijk voor ze om erbij te horen. Er is bijvoorbeeld een groepsapp van de klas. Van sommige kinderen hoeft dat allemaal niet zo. Ze voelen zich onzeker over wat ze daar wel en niet
als veel artiesten - zelf ook behoorlijk zenuwachtig en faalangstig te zijn voordat hij op moet. Dat wil er bij de kinderen niet in. Ze zien altijd zelfverzekerde popsterren
in kunnen zeggen. ‘En bedenk dan dat ze ook zo’n
en acteurs. Ze kunnen niet geloven
groepsapp van voetbal, korfbal of vrienden hebben… Ik hoop ze mee
dat die echt faalangstig zijn.
te geven dat ze dicht bij zichzelf moeten blijven. Ik benoem ook altijd in toom te houden,’ begint Cindy de
wat ik aan ze zie. Ik vraag door wat
nabespreking.
ze zelf graag zouden willen. Uiteinde-
Sinds het begin van dit schooljaar
lijk hoop ik dat ze gaan inzien dat als
gebruikt de Griftschool Kwink. Cindy
iets misgaat, dat niks zegt over wie ze
heeft de start als heel positief erva-
werkelijk zijn.’
ren. Dat Kwink aansluit bij de fases
Faalangst is maar een van de ang-
van de groepsvorming kon ze goed
sten waar kinderen mee worstelen.
merken. Samen met haar duopart-
‘De angst dat je er niet bij hoort, is
ner heeft ze de groep en wat ze dit
voor veel kinderen groter,’ sluit ze af.
5
Missers met ouders Bert Wienen en Peter de Vries (CPS Amersfoort)
G
oed samenwerken met ouders is belangrijk. En ouderbetrokkenheid gaat over het kind en niet zozeer over het doen van vrijwilligerswerk op
school. Dat weet iedereen en hebben onderzoeken ook aangetoond. Maar h贸e we de samenwerking met ouders het beste kunnen vormgeven is nog niet altijd helder. Veel scholen experimenteren op mooie manieren. En met succes. Maar er zijn ook scholen waar de samenwerking onvoldoende van de grond komt omdat ze blijven steken in oude vormen of wellicht verkeerde probeersels. Wij benoemen zes missers en beargumenteren waarom we denken dat deze vormen niet werken.
6
Zes missers
Misser 1: Ouders kun je het best spreken als je kinderen al even in de klas hebt Samenwerken met ouders betekent ook dat je sámen het kind een goede start geeft. Daar hoort bij dat je zo vroeg mogelijk samen overlegt over de samenwerking tussen ouder en leerkracht. Zodat je als volwassenen elkaar vanaf het begint kent en wederzijdse verwachtingen in het belang van het kind helder hebt. Wachten totdat de leerkracht het kind enkele weken kent is dan niet nodig. Een stelregel is: werk niet met andermans kinderen zonder dat je
Misser 4: Start een slechtnieuws-
terne hulpverleners uit. Dan blijft de
de ouders gesproken hebt.
gesprek met ouders door eerst de
samenwerking tussen ouders en
slechte boodschap mee te delen
leerkrachten bestaan.
Misser 2: Door ‘omgekeerde tien-
Bij sommige mensen moet je in-
minutengesprekken’ of ‘ouderver-
derdaad een slechtnieuwsgesprek
Misser 6: In verband met privacy
telgesprekken’ krijg je altijd beter
beginnen met het slechte nieuws.
vertellen we ouders alleen zaken
contact met ouders
Bij andere mensen voel je aan dat
die hun eigen kind aangaan
Ouders komen niet alleen om in-
je eerst iemand op z’n gemak moet
Eén van de sterkste manieren om
formatie te halen of te brengen.
stellen. Professionele en menselijke
ouders betrokken te laten zijn bij
Ze komen om te overleggen over
intuïtie zijn hierbij leidend, niet een
het leren van hun kind is ervoor te
de samenwerking. Zorg dat in de
one size fits all-gesprekstechniek.
zorgen dat ouders elkaar kennen.
gesprekken wordt overlegd. Dat
Investeer daarom aan het begin
betekent dus: leerling, ouder én leer-
Misser 5: Zorg dat je met een zorg-
van het jaar in de groep ouders die
kracht komen aan het woord.
adviesteam goed voorbespreekt,
samen verantwoordelijkheid kunnen
zodat je op één lijn staat naar ou-
nemen voor de hele klas. Overleg
Misser 3: Van ouders mag je ver-
ders
met alle ouders hoe je omgaat met
wachten dat zij realistisch naar hun
Samenwerken met ouders betekent
privacy, wat gedeeld wordt en wat
kind kijken
dat je altijd mét ouders spreekt en
niet. Als er een pestende leerling en
Deze horen we nogal eens terug als
nooit óver hen. Dat geldt ook als er
een gepeste leerling zijn, nodig dan
we met leerkrachten spreken over ‘de
hulpverleners bijgehaald worden. De
alle ouders uit om samen te werken
ideale ouder’. Maar wat is realistisch?
verleiding is groot om als leerkracht
aan het voorkómen van pesten.
Kijkt een leerkracht realistisch naar
alvast zaken voor te bespreken met
het kind? Of bedoelt de leerkracht ei-
de hulpverlener. Of dat hulpverleners
Ten slotte
genlijk te zeggen dat een ouder pas
en zorgcoördinatoren vast samen in
Werk eraan dat ouders van de klas
realistisch kijkt als hij/zij dat op dezelf-
gesprek gaan. Een zorgadviesteam
elkaar kennen. Stel voor kinderen
de manier doet als de leerkracht?
nodigt daartoe uit. Voor ouders kan
individuele gesprekarrangementen
Ga dus juist over denkbeelden en
het bedreigend zijn om met een
samen en werk samen. Wissel we-
manieren van kijken in gesprek en
grote groep hulpverleners om de
derzijdse verwachtingen uit en besef
markeer dat het logisch is dat een
tafel te zitten. Draai het om! Ouders
dat, net als elk kind, ook elke ouder
ouder en een leerkracht altijd anders
en leerkracht nodigen samen de
anders is. Dat zijn de kernen van
kijken naar hetzelfde kind.
zorgcoördinator en eventuele ex-
Ouderbetrokkenheid 3.0.
7
Wouter Siebers:
‘Onderwijs is een feest als het passend is!’ Leraar van het Jaar
De geestdrift spat van hem af. Ieder woord doet ertoe. Visie en passie komen samen in één man: Wouter Siebers. Als je hem spreekt, begrijp je direct waarom hij op 7 oktober 2015 tot Leraar van het Jaar is gekozen. Speciaal voor Kwink magazine neemt hij alle tijd om over zijn nieuwe ambassadeursrol te praten. Hoe word je Leraar van het Jaar? ‘De beste leraar bestaat natuurlijk niet. Ook ik ben dus niet de beste. Je hebt de steun nodig van je leerlingen, collega’s en ouders van de school. Zij kunnen je nomineren op internet waar ze zeven open vragen over mij beantwoord hebben. Vier leerlingen uit mijn groep vormden spontaan een campagneteam. Zij zeiden: “Meester, het wordt hoog tijd dat jij Leraar van het Jaar wordt.” En mijn collega’s voegden daaraan toe: “Als iemand het moet worden, ben jij het wel.” Die erkenning is voor mij de grootste prijs!’ ‘Meester Wouter ziet je altijd zitten!’ Het spreekt vanzelf dat de leerlingen van Wouter dol op hem zijn. Als je hun vraagt waarom hun meester zo goed is, reageren ze eensgezind: ‘Hij ziet je en je mag zijn wie je bent!’ Dat betekent concreet dat Wouter hun unieke talenten waardeert, zijn leerlingen uitdaagt die talenten ook daadwerkelijk te gebruiken en actief een bijdrage te leveren aan een sterke en sociaal veilige groep. Maar hoe geeft hij hun dat vertrouwen? ‘Door elke keer weer oordeelloos naar hen te blijven kijken. Zo krijgen mijn leerlingen ieder moment
8
Sociaa l sterker en beter leren!
Wouter Siebers is 29 jaar, heeft de master Special Educational Needs (SEN) gedaan en is dus gedragsspecialist. Hij werkt bij het Katholiek Primair Onderwijs Amersfoort (KPOA), in groep 8 van de Caeciliaschool. Hij is projectleider ‘passend onderwijs’ om ervoor te zorgen dat alle scholen van het KPOA de omslag gaan maken naar preventie, in denken en doen. Verder begeleidt hij jonge leraren om hun ‘gereedschapskist’ te blijven vullen en goed in te zetten.
van de dag weer een nieuwe, eer-
voor het primair onderwijs. Hij is ambi-
in de school. In het belang van de
lijke kans. Dat is voor mij de basis
tieus, invoelend en heeft een helde-
schoolteams én van de leerlingen.
van onderwijs: het bieden van een
re, uitgesproken kijk op het onderwijs.
Daarvoor moet het imago van het
veilig leer- en leefklimaat.’ En dat zijn
Niet voor niets wordt hij gevraagd om
onderwijs verbeteren én de salaris-
leerlingen dan ook nog zijn humor
mee te denken over beleid dat de
groei aantrekkelijker worden.’
roemen, is mooi meegenomen…
hele beroepsgroep aangaat. En om te voorkomen dat dat alle kanten
‘Ik vind Kwink een ideale methode’
Van nominatie tot winnaar
opgaat, kiest Wouter voor de volgen-
Als het gesprek bijna afgelopen is,
Lovende woorden van kinderen.
de drie aandachtspunten:
begint Wouter spontaan over Kwink.
Maar daarmee ben je nog geen Leraar van het Jaar. Want er waren
‘Dat is voor mij en onze school een 1. Méér aandacht voor de kracht van
ideale methode. De fictieve dieren-
nog 1000 leerkrachten genomineerd.
sociaal-emotioneel leren en preven-
wereld is een vertrouwd en veilig
Een jury kortte die lijst in tot tien. Dat
tie. Wouter: ‘Alleen zo kan het onder-
startpunt voor kinderen om over hun
was het moment waarop Wouter
wijs echt mooier en beter worden.’
gevoelens te praten. Ik vind het ook
zelf in actie moest komen. ‘Ik mocht
2. Nog meer inzetten op passend
sterk dat Kwink met de vijf compe-
mezelf presenteren in een filmpje en
onderwijs. ‘Ook en vooral op het
moest een artikel schrijven over wat
niveau van de leerkrachten. Zij moe-
benoemt in zijn boek Groepsplan
ik belangrijk vind in het onderwijs.
ten het immers dagelijks op de werk-
Gedrag en dat Kwink daar een door-
Zo kwam ik bij de laatste drie. Een
vloer waar zien te maken. Betrek ze
gaande lijn in biedt, schoolbreed.
vakjury koos me, na mijn presentatie
dan ook volop bij de ontwikkelingen
En wat Kwink sterk maakt is dat de
en een gesprek van drie kwartier, tot
en laat ze de kansen ervan zien en
makers ervan goed luisteren naar de
Leraar van het Jaar. Te gek natuurlijk!’
ervaren! Mijn slogan is: ‘Het onder-
wensen van de scholen!’
tenties werkt die Kees van Overveld
wijs is een feest als het passend is!’ Ambassadeur voor het onderwijs Wouter is de perfecte ambassadeur
3. Méér meesters voor de klas. ‘Dat is nodig voor een gezond evenwicht
Foto’s: Onderwijscoöperatie en Anoeska van Slegtenhorst
9
Het geluid van Kwink
Een kijkje in de geluidsstudio
Ivo Samplonius – de stem van o.a. Eend, Pontiaan, Ep
Barbara van Lint – de stem van o.a. Pavela, Sherly, Gretta
Tom Verweij – de stem van o.a. Zwinzent, Arie, Hassel
Adriënne van Vulpen – de stem van o.a. Koe, Odette, Sniep
Alexander Bauwens – o.a. voice overs bovenbouw
Het geschreeuw van Zwinzent, de bekende stem van Eend, de deftige toon van Odette… Vertrouwde stemmen uit de Kwink-animaties. Maar hoe worden die ingesproken? En door wie?
Stemacteurs
geschreven door Gerard van Mid-
Gerard van Amstel doet de tech-
De stemmen van de Kwink-anima-
den en Erik Idema, die ook regis-
niek en de audiobewerking. Hij
ties voor midden- en bovenbouw
seur is tijdens de opnames en de
voegt als de animaties gemon-
worden ingesproken door een
onderbouwverhalen inspreekt. De
teerd zijn extra geluidseffecten toe
groep van vijf stemacteurs, die alle
tekstschrijvers houden rekening met
zoals wegrijdende auto’s, en rinke-
vijf meerdere karakters inspreken.
de stem van elk dier. Odette kiest
lend glas.
Tijdens de opname zijn de acteurs
nu eenmaal andere woorden dan
soms ook in gesprek met zichzelf,
Hassel.
waarbij ze hun stem veranderen naar aanleiding van het dier dat
De opname
aan het woord is.
In de opnamestudio spreken de
De animaties van de onderbouw
stemacteurs op één avond onge-
zijn op een andere manier opge-
veer acht animaties in. De eigenlijke
bouwd. Hier spreekt een verteller
animaties zijn dan nog niet klaar. De
het hele verhaal in.
stemacteurs moeten zich dus tijdens de opname, met hulp van de regis-
10
De teksten van de animaties
seur, voorstellen hoe de animatie
De teksten van de animaties zijn
eruit zal gaan zien.
Gerard van Amstel - opnametechniek en audiobewerking
Tips van leerkrachten
Kwink
tips
Een goede tip is goud waard: Stuur je Kwink-tip naar tip@kwinkopschool.nl. Kwink werkt ook in de tweede jaargang samen met pilotscholen. De leerkrachten van die scholen dragen ideeën voor versterking aan en ondersteunen het enthousiasme van de redactie met positieve reacties van kinderen én met praktische tips. Heeft u ook een Kwink-tip? Mail ons!
Wilhelminaschool – Hilversum Dave de Waard
De meeste Kwink-lessen zijn zo leuk dat er te weinig lestijd is om de les in één keer te geven. Daarom is één van de tips: Verdeel de les over twee of meer dagen! De verwerkingsopdrachten van Kwink kun je ook gebruiken bij andere vakken zoals handvaardigheid, tekenen of drama.
Wilhelminaschool – Hilversum Dave de Waard
De leerlingen vinden de animatiefilmpjes leuk! Laat de filmpjes twee à drie keer zien. Stel daarbij kijkvragen. Zet bij de tweede of derde keer kijken telkens het filmpje op pauze wanneer een gegeven antwoord zichtbaar is in de animatie.
Basisschool De Blokkendoos – Loon op Zand Annet Voogt
Maak een speciaal Kwink-bord waarop de vier ‘Kwinken van de week’ acht weken blijven hangen. Zo blijven de onderwerpen actueel bij de kinderen!
Basisschool De Blokkendoos – Loon op Zand Marjory Boons
Zet in je weektaak regelmatig een Kwinkopdracht, zoals: ‘Geef je schoudermaatje een compliment en schrijf dat op een briefje.’ Stop de briefjes in een schatkist en lees die aan het eind van de week voor.
11
Hoe ge-SEL-lig is het in het team? Kees van Overveld
I
n het vorige Kwink magazine (augustus 2015) schreef ik over de noodzaak van sociale en emotionele competenties bij leerkrachten. In deze editie tref je geen verhaal aan maar een
serie ideeën om je team wat meer ‘SEL-proof’ te maken. De ideeën uit dit artikel zullen uiteindelijk worden gebundeld in een nieuw te verschijnen boek over sociaal-emotioneel leren op school.
12
Idee 1:
lende kaartjes zijn.
ven beschreven. Het spel is klaar als
gebruik van emotiewoorden
Persoon A draait een kaartje om en
alle kaartjes op zijn of als iedereen
Het eerste idee heeft te maken met
leest hardop het emotiewoord. Hij
bijvoorbeeld 3x aan de beurt is ge-
de competentie zelfbesef: het ge-
geeft bij dat woord een voorbeeld
weest.
bruik van emotiewoorden.
van een situatie waarin die emo-
Je kunt de opdracht specifieker ma-
In de digitale omgeving van Kwink
tie een rol speelde. De rest van de
ken door de volgende afspraken te
vind je een lijst met emotiewoorden.
deelnemers mag er eventueel een
maken:
Schrijf die woorden op kaartjes van
vraag over stellen. Vervolgens geeft
bijvoorbeeld 8 bij 8 centimeter. (Eén
persoon A het kaartje door aan een
woord per kaartje natuurlijk). Leg
willekeurige tweede persoon. Ook
de kaartjes op een stapel met het
deze persoon geeft een voorbeeld.
woord naar beneden.
Nu trekt de persoon links van per-
Vorm groepjes van 6 tot 8 personen
soon A een kaartje en leest dit voor.
en zorg dat er minimaal 40 verschil-
De rest van de beurt is zoals hierbo-
De situatie waarover je vertelt gaat over jou en je leerling. De situatie waarover je vertelt gaat over je jeugd. De situatie waarover je vertelt gaat over een interactie met ouders.
Ac htergrond informatie
Idee 2:
aan een willekeurige collega een
geven van complimenten
compliment.
Het tweede idee hoort bij de com-
Het is uiteindelijk de bedoeling dat
petenties relaties kunnen hanteren:
elke deelnemer vier verschillende
het geven van complimenten.
complimenten krijgt. Naarmate het
Het spel is bedoeld voor een groepje
spel vordert worden de keuzemogelijk-
leraren van 6 tot 8 personen. Zorg
heden dus beperkt en kan het moei-
Kees van Overveld heeft een
voor kaartjes van 8 bij 8 centimeter
lijker worden om een collega een
zwak voor leerlingen met
in vier verschillende kleuren: geel,
compliment te geven dat past.
gedragsproblemen en emotionele
oranje, lichtblauw, lichtgroen.
Het spel is klaar als alle kaartjes op zijn!
problemen. Toen hij ruim dertig jaar
Kees van Overveld
geleden ging werken in het speciaal Idee 3:
onderwijs ontdekte hij dat hij vrij
Geel: een compliment over het
omgaan met stressvolle situaties
gemakkelijk contact maakte met
uiterlijk of kleding.
Het derde idee past bij de compe-
kinderen die het moeilijk hadden of
Oranje: een compliment over iets
tentie zelfmanagement: hoe ga je
moeilijk deden.
materieels zoals een horloge, een
om met stressvolle situaties?
Vanuit de fascinatie voor gedrag dat
smartphone of een tas.
Maak groepjes van 6 tot 8 perso-
moeilijk te verstaan is, ontwikkelde hij
Lichtblauw: een compliment over
nen. Iedere deelnemer krijgt vier
zich vanuit de onderwijspraktijk tot
een vaardigheid als zingen of
blanco kaartjes (wit). Op deze
een bekend gedragsdeskundige in
dansen.
kaartjes schrijft de deelnemer situ-
zowel Nederland als Vlaanderen.
Lichtgroen: een compliment over
aties die voor die persoon stress-
Vanuit zijn eigen bedrijf
een karaktereigenschap zoals
vol waren en/of zijn. Het betreft
www.keesvanoverveld.nl
spontaniteit, vrolijkheid of gulheid.
bijvoorbeeld situaties waarin een
ondersteunt Kees van Overveld
leerling grensoverschrijdend ge-
schoolteams op diverse thema’s:
drag liet zien of een situatie waarin
schoolveiligheid, agressie,
Per deelnemende persoon zijn er
een ouder boos de klas binnen-
gedragsproblemen en het werken
dus vier verschillende, gekleurde
stormde.
met groepsplannen gedrag. Verder
kaartjes beschikbaar.
Alle kaartjes worden omgedraaid
is hij ook regelmatig in moeilijke
Schud de kaartjes.
op tafel gelegd. Iedere deelnemer
groepen te vinden om daar door
Persoon A trekt een kaartje en geeft
pakt om de beurt een kaartje en
middel van een crisisinterventie de
aan een willekeurige collega een
leest voor wat erop staat. De deel-
rust weer te herstellen.
compliment dat past bij de kleur van
nemer vertelt hoe hij of zij zou rea-
het kaartje. De ontvangende partij
geren in die situatie. Andere deel-
legt het kaartje voor zich neer op de
nemers mogen hierop reageren.
tafel.
Kaartjes die zijn besproken worden
Persoon B (die links zit van persoon
weggelegd. Het spel is klaar als
A) trekt een kaartje en geeft ook
alle kaartjes zijn besproken.
13
Kwink meting
Kwinkonsekwent Consequent zijn is belangrijk. Het handhaven van regels, aangeven van grenzen – daar bereik je wat mee. Maar een belangrijke voorwaarde is natuurlijk wel dat je van tevoren goed duidelijk maakt wélke regel je zult handhaven… Op de eerste dag na de zomervakantie was ik op een school om een workshop te geven over Kwink. Ze waren deze week net begonnen met het continurooster. ‘Mag ik tijdens de workshop nog even lunchen,’ vroeg een leerkracht om vijf voor twee aan de adjunct-directeur. Het mocht. Boterhammen, appel en pakje drinken werden keurig op tafel uitgestald. Om één minuut voor twee bracht ze de boterham naar haar mond voor een eerste hap. Precies op dat moment kwam een meneer binnen. Hij had zich nog niet aan mij voorgesteld, maar zijn positie werd snel duidelijk. ‘Er wordt hier niet gegeten,’ sprak hij op ferme toon. Waarna een plotseling schuldbewuste leerkracht schielijk haar lunch bij elkaar graaide om in de keuken verder te eten. Prachtig begin van een workshop. Want het is vaak maar een paar stappen van de lerarenkamer naar de klas. Het zal je maar gebeuren… dat je als kind van juf Anna iets mag en dat daarna juf Lotte boos wordt. Dan verdwijn je het liefst ergens in de keuken of zo. Consequent was hij wel, die meneer. En hij had ook gelijk: er mocht niet gegeten worden in deze ruimte. Degene die toestemming had gegeven om te eten had trouwens ook gelijk. Het is even wennen, zo’n continurooster. Vervelend als dan de lunch erbij inschiet. En met een lege maag naar die meneer Idema van Kwink luisteren is geen pretje. In de klas heeft juf Anna denk ik ook gelijk. En juf Lotte ook. Maar ik kom niet voor juf Lotte, en ook niet voor juf Anna. Ik kom niet voor de leidinggevende die de regels handhaaft. Ik kom voor de school, waar iedereen weet welk gedrag van mij verwacht wordt. Overigens was het een geweldige school en een leuke workshop. Maar het voorval maakte wel duidelijk wat het speelveld is van sociaal-emotioneel leren. En dat blijft niet beperkt tot de klas! Erik Idema
14
Sociaalemotioneel leren thuis
Vragen over boze en bange kinderen staan in de top 3 van hulpvragen van ouders. Tot een jaar of 10 hebben kinderen meestal zelf niet zo veel last van hun gedrag als ze zich boos of bang uiten. Pas daarna kunnen kinderen beter reflecteren op hun eigen gedrag, ook omdat ze respons krijgen van andere kinderen. Dat verhoogt vaak de motivatie om te leren omgaan met boosheid of angst. Moeten kinderen die emoties dan maar wegstoppen? Nee! Als we de reden van de boosheid of angst kunnen blootleggen, is het makkelijker
Ouderinformatie
Leren omgaan met boosheid en angst Door Tea Adema, trainer bij Opleiding tot kinderen opvoedcoach.
om deze emoties op een meer constructieve manier te uiten. Je moet veel leren als kind
‘nee!’, je moet leren incasseren bij
daarop te reageren. Kijk dus goed
Wat moeten kinderen veel levensles-
sport en spel, je moet geduld heb-
naar het voorval. Observeer het
sen leren… Een paar voorbeelden:
ben, flexibel zijn en ga zo maar door.
kind en vraag wat er vervolgens
Niet gek dat je uit je slof of in de
met hem gebeurt. Echt, het werkt!
maar door ziekte gaat het niet
stress schiet… Angstige kinderen re-
Want wat het kind meestal nodig
door. Sommige kinderen hebben
ageren vaak driftig omdat ze geen
heeft is erkenning van zijn behoefte
daar moeite mee. Hun gevoel
andere gedragsmogelijkheden
en meeleven met zijn gevoelens.
van weten waar ze aan toe zijn
hebben dan met hun lijf of stem te
en veiligheid komt onder druk.
reageren op de bedreiging. Volwas-
Jammerrrrrr…
Dat zorgt voor angst voor het on-
senen moeten kinderen helpen om
Als we dat als volwassenen kunnen,
bekende of boosheid.
daarmee om te gaan.
blijft meestal het woordje ‘jammer’
Je verheugt je op het pretpark,
We hebben allemaal een soort
over. We kunnen dan de behoefte
antenne voor rechtvaardigheid.
Hoe kunnen wij kinderen helpen?
en de wensen van het kind be-
Bij sommige kinderen staat deze
Heftige emoties van kinderen lok-
noemen en eraan toevoegen hoe
antenne heel gevoelig afgesteld.
ken vaak heftige reacties van vol-
jammer het is dat het anders loopt.
Zij ontsteken in grote woede bij
wassenen uit. De temperatuur loopt
Verder kunnen we het kind leren
onrecht. Voor het ene kind is dat
op en het gedrag uit de hand. Nie-
ook zelf het woordje jammer te
onrecht wanneer het zelf tekort-
mand wil dit en toch gebeurt het.
gebruiken. Hierdoor leert het zich-
komt. Voor het andere kan dit ook
Maar als we naar het begin van de
zelf gerust te stellen, waardoor het
onrechtvaardigheid in het sociale
situatie gaan, kunnen we ontdek-
ruimte kan scheppen voor andere
verkeer zijn.
ken dat het kind moeite heeft om
en nieuwe alternatieven. Meestal is
En dan natuurlijk nog: je krijgt
de situatie te doorzien, te accep-
het dan niet meer nodig om boos
teren en dan ook nog accuraat
of bang te reageren.
je zin niet, je hoort een stellig
15
De ervaringen van een intern begeleider Aukje Keilholz over het belang van sociaalemotioneel leren
K
inderen komen uit een verschillende sociale omgeving en worden daardoor met andere waarden en normen opgevoed. Leuk, afwisselend, uitdagend. En natuurlijk
met gevolgen voor de groep en hoe we als school werken aan sociaal gedrag. Maar hoe doe je dat en met welke methode? Lang leve de verschillen
kinderen ervaren tegenwoordig veel
de veiligheid en het vertrouwen van
Wij zijn een katholieke school, maar
meer prikkels op een dag en ook
kinderen aan.
lang niet alle kinderen worden vanuit
de sociale media zijn voor kinderen
katholieke waarden en normen
binnen handbereik.
Overveld
grootgebracht. Want er zijn vele cultu-
16
Teamscholing door Kees van
ren, geloofsovertuigingen en verschil-
Achteraf oplossen werkt niet
We vinden het belangrijk om een
lende opvattingen over opvoeden.
Naast dat we zelf al merkten dat so-
gedragsspecialist binnen de school
Met al die verrassende verschillen
ciaal gedrag niet meer bij alle kinde-
te hebben. Onze gedragsspecialist
hebben we dagelijks te maken.
ren vanzelfsprekend is, maakt de Wet
Janneke leerde tijdens haar Master
op Passend Onderwijs dat we, ook
SEN-opleiding veel over sociaal-emo-
In gesprekken met leerkrachten merk
op het gebied van gedrag, uitge-
tioneel leren en de naam Kees van
ik dat het steeds vaker over gedrag
daagd worden. Dit is onder andere
Overveld werd al snel een aantal
gaat. We willen in drie niveaugroe-
wat onderwijs leuk maakt. Echter,
keer genoemd. In het schooljaar
pen instructie kunnen geven, maar
het vraagt ook wel iets van ons. We
2013-2014 hebben we Kees van
wĂĄt als ongewenst gedrag dit be-
merken steeds vaker dat we achter-
Overveld uitgenodigd om onze
lemmert? We werken met kinderen
af oplossingen moeten zoeken voor
teamscholing te verzorgen. Twee
die om een meer specifieke aanpak
gedrag dat we ongewenst vinden.
volle dagen leerden we over gedrag
vragen als het gaat om het regule-
Dit werkt niet. Het heeft namelijk altijd
van kinderen en hoe we daar als
ren van hun gedrag. Bovendien‌
een negatieve lading en het tast
team, samen met de ouders, op
Een rugzak vol competenties!
een positieve manier invloed op uit
leidend kan zijn. Onze wensenlijst
kunnen oefenen.
was best groot gezien alles wat we
Bovendien hebben we het boek
hadden gelezen en gehoord. De vijf
Groepsplan Gedrag in veelvoud
SEL-competenties moeten erin terug
aangeschaft zodat elk teamlid dit
te vinden zijn en in de lesopbouw
kan lezen. Wat sterk in het boek naar
willen we de fasen van de groepsvor-
voren komt is dat we niet curatief
ming terugzien. De lessen moeten
moeten omgaan met gedrag maar
voor iedereen veilig zijn en een po-
juist preventief.
sitieve insteek hebben. We kwamen uit op Kwink voor sociaal-emotioneel
Hoe maken we de scholing
Ik ben Aukje Keilholz en werk sinds 1998 in het onderwijs in en rond Delft. Direct na de pabo heb ik een
leren. opleiding gevolgd voor speciaal
praktisch? Als wij op school willen dat kinderen
‘Er is niet eerst iets misgegaan…’
zich aan bepaalde regels of afspra-
Kwink is grotendeels gebaseerd op
ken houden, moeten we dit gedrag
het boek Groepsplan Gedrag van
zelf goed voordoen én het kinderen
Kees van Overveld. Onze leerkrach-
aanleren. Parallel hieraan volgde het
ten zijn bekend met de inhoud
grootste deel van het team de trai-
hiervan en ze herkennen verschil-
ning ‘Grip op de groep’. Een aanpak
lende aspecten in de lessen, zoals
waarbij de verschillende fasen van
de bouwstenen en de fasen van
groepsvorming centraal staan. Deze
groepsvorming. De onderwerpen
training sluit goed aan bij de team-
die in de lessen besproken worden,
scholing over Groepsplan Gedrag.
hebben een preventief karakter,
Maar met deze trainingen waren we
zodat onze leerlingen zich altijd veilig
er nog niet. We bleven onder andere
voelen als we de les geven. Er is niet
met de volgende vragen zitten: Hoe
eerst iets misgegaan. Het is gewoon
kan dit ook handen en voeten krij-
een onderwerp waar we het over
gen? Hoe zorgen we ervoor dat we
gaan hebben. Daarbij wordt steeds
het gewenste gedrag van kinderen
een positieve gedragsverwachting
goed benoemen? Hoe kunnen we
uitgesproken.
kinderen gewenst gedrag in een vei-
We ‘Kwinken’ niet alleen op de inge-
lige omgeving laten oefenen? Want
roosterde momenten. Door de tran-
zoiets moet je de hele dag door
sitie krijgen kinderen voldoende gele-
doen, omdat ‘gedrag oefenen’ niet
genheid om het geleerde gedrag
in één simpele les te vangen is.
in een veilige omgeving te oefenen. Zo werken we aan een veilige leer-
Kwink past bij onze wensen
en leefomgeving en verlaten onze
In ons grote team gingen we ook op
leerlingen de school met een rugzak
zoek naar een methode die hierbij
vol sociale competenties.
onderwijs (toen hbo+). Ik wil iets wezenlijks betekenen voor kinderen die meer van je nodig hebben. Ik kreeg een baan op een sbo in Delft. In die periode was net de wet WSNS van kracht gegaan. Gedrag van kinderen heeft me op deze plek steeds uitgedaagd. Na het behalen van mijn Master-SEN werd ik intern begeleider op de Mariaschool. Zeker met de Wet op Passend Onderwijs is het gedrag van kinderen een onderwerp dat niet meer uit onze agenda’s is weg te denken.
17
Onder de loep:
Kwink Thuis
Sociaal-emotioneel leren. Dat is niet alleen een ‘vak’ op school. Uit onderzoek blijkt dat het in het belang van kinderen is als school en ouders goed met elkaar samenwerken. Maar hoe doe je dat? En vooral: hoe doe je dat structureel? Kwink biedt elke les kant-en-klaar materiaal in de rubriek ‘Kwink Thuis’. Kinderen nemen een werkblad mee naar huis of een vragen- of opdrachtenblad. Maar het kan ook een e-mailbericht vanuit de school zijn met bijvoorbeeld een link om een geleerd lied te beluisteren en te downloaden.
In deze rubriek nemen we steeds een ander lesonderdeel onder de loep. Waarom vinden wij dit onderdeel belangrijk? Hoe hebben we het toegepast in de lessen? Wat kunt u hiermee als leerkracht?
Hieronder geven we per bouw een voorbeeld van zo’n Kwink Thuis.
onder bouw les
9
midden bouw les
10
boven bouw les
7
Het goede voorbeeld
Wacht even!
Hulp in zicht
Lesdoel: Ik weet dat mijn gedrag
Lesdoel: Ik weet dat het goed is
Lesdoel: Ik zie wanneer ik kan hel-
een voorbeeld kan zijn voor an-
om eerst tot tien te tellen voordat
pen en help dan ook.
deren.
ik iets doe. Niet iedereen die hulp nodig heeft,
In deze les leren kinderen dat ze
Een les over impulsbeheersing. De
vraagt ook om hulp. Dan is het
een voorbeeld voor anderen kun-
kinderen leren de betekenis van
belangrijk dat we onze ogen niet
nen zijn. Ze ervaren dat met diver-
het woord ‘beheersen’ (je bent
in onze zakken hebben. En dat we
se spelletjes.
de baas over jezelf) en begrijpen
dan ook daadwerkelijk helpen!
dat het soms verstandig is om Kwink Thuis:
even tot tien te tellen.
De komende week letten de
Kwink Thuis: Geef het E.H.B.H.-blad mee dat ze
kinderen thuis goed op. Welke
Kwink Thuis:
gemaakt hebben bij ‘Zelfstandig’.
voorbeelden geven hun ouders?
‘Tel eerst tot tien-kaartje’. Geef de
Stimuleer de kinderen thuis te ver-
Ze maken een tekening van een
kinderen een kaartje mee naar
tellen wat er besproken is deze les.
moment waarop hun vader of
huis. Ouders en kinderen houden
Stuur de ouders een mail zoals in
moeder een goed (of juist niet
het kaartje bij de hand. De kinde-
de download ‘Medewerking ge-
zo’n goed) voorbeeld gaf.
ren mogen het in de lucht steken
vraagd’ aangegeven. In die mail
als ze denken: Het is beter om nu
wordt de ouders gevraagd om te
eerst even rustig tot tien te tellen.
doen of ze hun sleutels kwijt zijn.
Ze bepreken: Hoe loopt het af als je
Vraag de dag erop aan de kin-
wel/niet eerst even rustig nadenkt?
deren wie hun ouders geholpen heeft met zoeken.
18
Kwink en mensenrechten
Actief burgerschap is belangrijk!
dak boven je hoofd. Die rechten zijn vastgelegd in de Grondwet en internationale verdragen. Wat is het College voor de Rechten van de Mens? Het College voor de Rechten van de Mens is in 2012 opgericht en is onafhankelijk toezichthouder op mensenrechten in Nederland. Het College is bij wet ingesteld en beschermt, bevordert, bewaakt en belicht mensenrechten door middel van onderzoek, advies en voorlichting. Dit geldt zowel voor Europees Nederland als Caribisch Nederland: de eilanden Bonaire, St. Eustatius en Saba. Het College voor de Rechten van de Mens ziet ook toe op de naleving van de gelijkebehandelingswetgeving en in individuele gevallen oordeelt het of iemand gediscrimineerd is op het werk, in het onderwijs of als consument. Het College streeft naar het verbeteren van de mensenrechtensituatie in Nederland en daarmee naar een samenleving waar de naleving van de rechten van de mens is verzekerd. Wat doet het College voor de Rechten van de Mens? Om mensenrechten te beschermen, bevorderen, bewaken en belichDeze poster krijgt u van het College voor de Rechten van de Mens. Gratis bij dit Kwink magazine. De poster vindt u ook interactief bij les 11 (2016) van Kwink.
ten doet het College onderzoek, rapporteert jaarlijks over de situatie in Nederland op het gebied van
Kwink besteedt ook aandacht
Wat zijn mensenrechten?
mensenrechten, adviseert over
aan actief burgerschap. Daarom
Mensenrechten zijn rechten die
wet- en regelgeving en beleid dat
werkt de redactie samen met het
gelden voor ieder mens in Neder-
direct of indirect betrekking heeft op
College voor de Rechten van de
land. Ze beschermen ons tegen
mensenrechten.
Mens. Van de twintig Kwink-lessen
de macht van de staat en zorgen
gaan er twee helemaal over het
ervoor dat een mens in waardig-
Meer informatie op:
belang van die rechten en hoe die
heid kan leven. Zo heb je bijvoor-
www.mensenrechten.nl. Volg hen
een beroep doen op de sociale
beeld recht op een vrije mening,
op Facebook en Twitter of schrijf u
competenties.
onderwijs, genoeg te eten en een
in voor hun nieuwsbrief.
19
Gratis proef abonnement www.kwinkopschool.nl/ proefabonnement
Een sociaal veilige leeromgeving
Kwink is een online methode voor sociaal-emotioneel
op preventie van bijvoorbeeld pesten zodat ‘reparaties’
leren (SEL). Voor groep 1 t/m 8. Kwink en SEL gaan uit van
achteraf worden voorkomen. Kwink zorgt zo voor betere
de kracht van de groep, om een omgeving te creëren
prestaties door een sociaal veilige leeromgeving.
waarin ieder kind zich veilig voelt. De aanpak is gericht
Meer weten? Kwinkopschool.nl
T: 033 460 60 11 E: info@kwintessens.nl
Kwink is een methode van