SHADOW REPORT (DOLNOŚLĄSKIE)
1
SHADOW REPORT (DOLNOŚLĄSKIE) Ufuk Bal Michał Hermanowicz dr hab. Katarzyna Miszczak dr Marek Urbaniak
SHADOW REPORT (DOLNOŚLĄSKIE)
3
TREŚĆ WPROWADZENIE06 KONTEKST08 ZAŁOŻENIA10 OCENA I REKOMENDACJE14
SHADOW REPORT (DOLNOŚLĄSKIE)
5
WPROWADZENIE Niniejszy raport powstał w ramach projektu „Baltic Youth research(ers) Up-graded: Long Term Impact on Youth Field”, realizowanego w ramach Erasmus+ przez partnerów z Litwy, Łotwy i Polski. Intencją raportu jest zapewnienie decydentom i praktykom wsparcia w identyfikacji czynników i rekomendacji w zakresie migracji młodzieży, zgodnie z założeniami współczesnego paradygmatu rozwojowego. Celem niniejszego raportu jest wskazanie głównych rekomendacji dla podejmowania i realizacji działań w obszarze migracji młodzieży, w szczególności w odniesieniu do podejmowanej dotychczas„Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2020”, a także konsultowanej „Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2030”. Jako materiał bazowy dla tej oceny przyjęto analizę stopnia wdrażania przeprowadzoną przez Instytut Rozwoju Terytorialnego w grudniu 2016 r.
SHADOW REPORT (DOLNOŚLĄSKIE)
7
KONTEKST Procesy migracyjne w stolicy Dolnego Śląska kształtują się zasadniczo pozytywnie, „w latach 2011-2016 średnioroczny współczynnik przyrostu wędrówkowego w regionie wyniósł 0,5‰ (w Polsce -0,2‰) i była to jedna z najwyższych wartości pośród polskich regionów (4. miejsce) […]. Na obszarach miejskich zanotowano wyraźnie ujemne saldo migracji, natomiast na obszarach wiejskich, w tym zwłaszcza w gminach podmiejskich Wrocławia, zarejestrowano relatywnie duże dodatnie saldo migracji”1. Wskazane informacje są zgodne z mapami zróżnicowania przestrzennego według współczynnika salda migracji na 1000 mieszkańców (zob. przykładowe mapy za 2014 i 2015 r.).
1 „Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2030. Projekt”, s. 8, http://www.umwd.dolnyslask. pl/fileadmin/user_upload/Rozwoj_regionalny/SRWD/projekt_strategii/Projekt_Strategii_Rozwoju_Wojewodztwa_ Dolnoslaskiego_2030.pdf
MAPA 1. WSPÓŁCZYNNIK SALDA MIGRACJI NA 1000 MIESZKAŃCÓW W 2014 R.
8
Uwaga: Eurostat wylicza saldo migracji jako różnicę między przyrostem rzeczywistym ludności, a przyrostem naturalnym; pojęcie to jest też określane jako saldo migracji plus. korekta statystyczna. Źródło: Eurostat, http://ec.europa.eu/eurostat/statistical-atlas/gis/viewer/ (25.09.2017).
MAPA 2. WSPÓŁCZYNNIK SALDA MIGRACJI NA 1000 MIESZKAŃCÓW W 2015 R.
8.5
Źródło: Eurostat, http://ec.europa.eu/eurostat/statistical-atlas/gis/viewer/ (25.09.2017).
SHADOW REPORT (DOLNOŚLĄSKIE)
9
ZAŁOŻENIA W „Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2020” (przyjęta 28.02.2013 r.) wskazano występujące w zakresie regionu niekorzystne trendy demograficzne, z uwagi zwłaszcza na rosnące wskaźniki obciążenia demograficznego2 i zagrożenie w postaci trwałych migracji (emigracji) osób wykształconych w regionie, zwłaszcza ludzi młodych3. Za problem uznano w szczególności wyraźne zróżnicowanie wewnętrzne rozwoju społecznogospodarczego4. Do zagadnienia migracji odnosi się w sposób bezpośredni priorytet 7.1.3. „Powstrzymanie odpływu młodych i wykształconych osób z regionu i stymulowanie procesów imigracji młodzieży.” Wyodrębniono równocześnie liczne działania dotyczące obszaru Społeczeństwo, Rynek pracy, Młodzież, Seniorzy i osoby niepełnosprawne oraz Partnerstwo, pozwalające na wzmacnianie potencjału społecznego mieszkańców Dolnego Śląska. Jako kierunek postępowania wskazano w Strategii potrzebę „wdrożenia mechanizmów wspierających rodziny oraz aktywnego wpływu na procesy migracji [jako czynniki przyczyniające się do] złagodzenia skutków niżu demograficznego”5. Zaznaczono rolę Dolnego Śląska jako „silnego ośrodka edukacyjno-kulturalnego przyciągającego młodzież spoza regionu”6. Jednocześnie, za istotne uznano „powiązanie obszarów peryferyjnych z silnymi ośrodkami wzrostu, w tym przede wszystkim z Wrocławskim Obszarem Metropolitalnym”, a także „wspieranie potencjału endogenicznego, między innymi poprzez tworzenie inteligentnych specjalizacji subregionów”7. Wskazać należy próbę zainicjowania koncepcji postępowania w zakresie migracji młodzieży w związku z przygotowaniem w 2012-2013 r. dokumentu “Strategia Dolnego Śląska dotycząca zapobiegania migracji młodzieży w regionach z problemami migracyjnymi”8 w projekcie „YURA. Developing transnational transversal youth strategies in regions with migration”, zakładającego wspieranie innowacyjnych rozwiązań dotyczących przemian demograficzno-społecznych i ich oddziaływań9.
2 „Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2020”, uchwała nr XXXII/932/13 Sejmiku Województwa Dolnośląskiego z dnia 28 lutego 2013 r., s. 12. 3 Tamże, s. 19, 20. 4 Tamże, s. 14. 5 Tamże, s. 12. 6 Tamże, s. 20. 7 Tamże, s. 14. 8 YURA, „YURA Regional Strategies”, http://yura.kr-ustecky.cz/vismo/dokumenty2.asp?id_ org=450031&id=1168&p1=1005 9 YURA, „Młodzież w procesie zmian demograficznych – Opracowanie rozwiązań w skali międzynarodowej”, http://yura. kr-ustecky.cz/pl/?p1=1001
SHADOW REPORT (DOLNOŚLĄSKIE)
11
ZAŁOŻENIA
Za cel strategiczny wspomnianego dokumentu przyjęto „osiągnięcie pozytywnego salda migracji ludzi młodych (do 35 roku życia) poprzez zmniejszenie liczby długookresowych migracji pozapaństwowych młodych mieszkańców Dolnego Śląska, zachęcenie do powrotów z zagranicznych migracji krótko- i średniookresowych, a także przyciąganie do regionu ludzi do 35 roku życia z innych regionów Polski (utrzymanie pozytywnego salda migracji wewnętrznych)”10. Założono działania dotyczące wielu polityk szczegółowych: edukacji, polityki społecznej, rynku pracy, zdrowia i profilaktyki, infrastruktury mieszkaniowej, kultury czasu wolnego, uczestnictwa w życiu politycznym regionu i budowania społeczeństwa obywatelskiego11. Za podmioty realizujące wskazane zadania określono Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego w partnerstwie międzysektorowym (obejmującym Dolnośląski Urząd Wojewódzki, Kuratorium Oświaty we Wrocławiu, uczelnie wyższe, przedstawicieli samorządu gospodarczego, samorządu lokalnego, organizacji pozarządowych). Od czerwca 2017 r. podejmowano prace nad projektem „Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2030”, zaś konsultacje dokumentu strategicznego podjęto w pierwszej połowie 2018 r. Strategia dostrzega jako problem występowanie „skupisk gmin wiejskich i powiązanych z nimi funkcjonalnie małych miast zagrożonych trwałą marginalizacją, gdzie występuje kumulacja problemów społecznych i ekonomicznych. Obszary te charakteryzuje m.in. nasilona emigracja osób w wieku produkcyjnym oraz ograniczony dostęp do usług, co prowadzi do dalszego nasilania się emigracji i kurczenia zasobów”12. Możliwe okazuje się w kolejnych latach zwrócenia uwagi na zapewnienie konwergencji w poziomie życia mieszkańców, ograniczającej ich emigrację oraz zachęcającej do imigracji nowych obywateli.
10 „Strategia Dolnego Śląska dotycząca zapobiegania migracji młodzieży w regionach z problemami migracyjnymi”, s. 14. 11 Tamże, s. 14. 12 „Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2030. Projekt”, s. 40, http://www.umwd. dolnyslask.pl/fileadmin/user_upload/Rozwoj_regionalny/SRWD/projekt_strategii/Projekt_Strategii_Rozwoju_ Wojewodztwa_Dolnoslaskiego_2030.pdf
SHADOW REPORT (DOLNOŚLĄSKIE)
13
OCENA I REKOMENDACJE Analiza stopnia wdrażania „Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2020”, przeprowadzona przez Instytut Rozwoju Terytorialnego (IRT), wskazała iż region dolnośląski „odnotowuje dobrą pozycję w kraju oraz ogólne tendencje wzrostowe, wykazując stabilną poprawę warunków gospodarczych i społecznych. Niepokojące jest jednak zachowanie spójności wewnątrz regionalnej poprzez odpowiednie kształtowanie biegunów wzrostu i ich dostępności”13. Jednocześnie, za jedno z najważniejszych wyzwań stających przed regionem uznano „dalsze wspieranie zrównoważonego rozwoju województwa, zarówno pod względem przestrzennym, gospodarczym jak i społecznym, ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji wewnątrz regionalnej”14. Podjęte przez IRT wnioskowanie wskazuje jednoznacznie, iż wiele wyzwań wymaga dalszej wzmożonej aktywności samorządu województwa. Wspomniany we wcześniejszej części Projekt „YURA” był zasadniczo jedyną inicjatywą zajmującą się ściśle problematyką migracji młodzieży. Opracowana w jego trakcie koncepcja dokumentu dotyczącego migracji młodzieży nie została wdrożona, nad czym można ubolewać. Jako jedną z przyczyn można wskazać nieprecyzyjne ramyprawne w polskich realiach do prowadzenia kompleksowej polityki migracyjnej przez samorządy regionalne, których działania są raczej ukierunkowane na zachowanie spójności regionów. Warte uwagi jest, że dobór i współpraca partnerów nosiła znamiona modelowej współpracy międzysektorowej.
13 Instytut Rozwoju Regionalnego, „Raport z realizacji strategii rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2020”, Wrocław, 2016, s. 97. 14 Tamże, s. 97.
Godne pochwały jest, że Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego dostrzega problem migracji młodzieży i podejmuje działania w tym zakresie. Należy podkreślić, że Województwo Dolnośląskie było pierwszym województwem posiadającym Pełnomocnika ds. Młodzieży dysponującego własnym budżetem, działa tu również Dolnośląska Rada ds. Młodzieży skupiająca organizacje pracujące na jej rzecz. Nie dziwi zatem, że jest to tematyka zauważana i brana pod uwagę na etapie przygotowania „Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2030” – stanowi silną stronę procesu tworzenia i realizacji polityki regionalnej na Dolnym Śląsku. Duże korzyści dla regionu może przynieść podejmowanie polityki młodzieżowej jako odrębnego priorytetu lub obszaru problemowego, uwzględniającego w sposób holistyczny wszelkie kwestie/ wyzwania stojące przed tą grupą społeczną w przyszłej „Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2030”. Pełnomocnik ds. Młodzieży może przy tym pełnić znaczącą rolę w koordynacji działań zorientowanych na młodzież, mając na względzie kształtowanie założeń polityki młodzieżowej, współpracę w działaniach dotyczących młodzieży podejmowanych przez departamenty Urzędu Marszałkowskiego oraz współpracę międzysektorową prowadzoną z organizacjami pozarządowymi.
SHADOW REPORT (DOLNOŚLĄSKIE)
15
OCENA I REKOMENDACJE
Proces skutecznego zarządzania strategicznegowymagaintensyfikacji i systematyczności monitoringu oraz ewaluacji działań (również w sferze młodzieży), co skutkowałobyzwiększoną wiedzą na temat rzeczywistych efektów, a także – co współcześnie okazuje się coraz bardziej ważne – możliwością dostosowań podejmowanych działań w obliczu zmiany dotychczasowych lub pojawiania się nowych realiów oraz wyzwań stojących przed regionem. Ponadto należy rozwijać udział organizacji pozarządowych i innych instytucji w procesie kształtowania polityki młodzieżowej (szczególnie na etapie identyfikacji problemów, weryfikacji realizacji dotychczasowych lub występowania nowych) i jej wdrażania, wzmacniając i ugruntowując współpracę międzysektorową w tym zakresie jako dobrą praktykę, którą warto się dzielić z innymi regionami Polski. W związku z powyżej zidentyfikowanymi problemami, będącymi wynikami przeprowadzonych przez Zespół badań, istnieje potrzeba kompleksowej analizy (również diagnozy prospektywnej) uwarunkowań, w tym wyzwań stojących przed młodzieżą. Polityka dedykowana tej grupie społecznej, zgodnie z podstawowymi założeniami współczesnego paradygmatu rozwojowego, powinna opierać się na zasadzie optymalizacji dialogu społecznego, włączającego maksymalną liczbę interesariuszy.
Dodatkowo, efektywna realizacja polityki migracyjnej wymaga szybkiego opracowania i skutecznego wdrożenia strategii działań w tym zakresie. Strategia taka powinna w sposób przejrzysty określać horyzont czasowy oraz formułować cele i zadania, a przy tym jasno określać kto jest podmiotem planowania, co jest przedmiotem planu i komu realizacja strategii ma przynieść wymierne korzyści. Nie może być pozbawiona procedury wdrożeniowej, czy też szczegółowych zasad i metod ewaluacji. Wdrażanie strategii, jako działanie znacząco bardziej złożone niż jej tworzenie, musi zostać w odpowiedni sposób oprzyrządowane merytorycznie. W związku z tym, już sama strategia wskazywać musi głównych realizatorów jej założeń, a także precyzyjnie określać ich zadania. Rekomendowane jest w zakresie metodologii prac badawczych wykorzystanie innowacyjnych narzędzi z grupy Strategic Policy Intelligence Tools, takich jak benchmarking (np. w obszarze dobrych praktyk) czy foresight (np. w obszarze budowy scenariuszy rozwojowych). Proponowana strategia polityki migracyjnej wśród młodzieży powinna być z jednej strony koncepcją kreatywną, a z drugiej świadomym wyborem tego, co najważniejsze, czyli związane z maksymalnie obszernym fragmentem społecznej, gospodarczej czy środowiskowej płaszczyzny rozwoju. Jej zakres merytoryczny powinien zatem odpowiadać najnowocześniejszym, a jednocześnie sprawdzonym koncepcjom w planowaniu strategicznym.
SHADOW REPORT (DOLNOŚLĄSKIE)
17