RAPORT BADAWCZY NA TEMAT MIGRACJI MŁODZIEŻY
1
RAPORT BADAWCZY NA TEMAT MIGRACJI MŁODZIEŻY (SYTUACJA WROCŁAWIA) Ufuk Bal Michał Hermanowicz dr hab. Katarzyna Miszczak dr Marek Urbaniak
RAPORT BADAWCZY NA TEMAT MIGRACJI MŁODZIEŻY
3
treść WPROWADZENIE06 ANALIZA KONTEKSTU08
UWARUNKOWANIA ROZWOJU WROCŁAWIA08 WROCŁAW – WYBRANE UWAGI DOTYCZĄCE MIGRACJI10
PODSTAWA DZIAŁAŃ W ZAKRESIE MIGRACJI14 ANALIZA WYBRANEGO PROGRAMU / NARZĘDZIA / DZIAŁANIA20 Projekt „Teraz Wrocław” (Study in Wrocław)20 Program „Wrocławskie Centrum Akademickie”21 Projekt „Nowa przystań”24 Projekt „Kontynenty Wrocławia. Kompleksowy program wsparcia obywateli państw trzecich zamieszkałych we Wrocławiu”26 Projekt „Kontynenty Wrocławia – Twój bilet na rynek pracy”29
WNIOSKI I REKOMENDACJE32 WNIOSKI32 REKOMENDACJE36
RAPORT BADAWCZY NA TEMAT MIGRACJI MŁODZIEŻY
5
WPROWADZENIE Raport został opracowany w III kwartale 2017r. Jest produktem projektu „Baltic Youth research(ers) Up-graded: Long Term Impact on Youth Field”, realizowanego w ramach Erasmus+ przez partnerów z Litwy, Łotwy i Polski. Intencją raportu jest zapewnienie decydentom i praktykom wsparcia w identyfikacji czynników i rekomendacji w zakresie migracji młodzież, zgodnie z założeniami współczesnego paradygmatu rozwojowego. Przyjęto, że raport może stanowić wstępne odniesienie, a jednocześnie inspirację dla prób określenia sytuacji w wymiarze lokalnym w zakresie migracji młodzieży (dotyczącej emigracji, migracji wewnętrznych i remigracji) oraz we wskazywaniu działań podejmowanych w Polsce przez decydentów w tym zakresie. Analizy podejmowane w raporcie opierają się na danych i informacjach wyselekcjonowanych, zgromadzonych i przeanalizowanych zgodnie z metodologią badawczą, wspólną dla partnerów projektów ze wszystkich trzech krajów, co pozwala scharakteryzować sytuację w zakresie migracji młodzieży w sposób ukierunkowany i precyzyjny. Podstawą badania była analiza desk-research z wykorzystaniem głównie dostępnych danych statystycznych, a także – w uzasadnionym zakresie – informacji jakościowych, głownie z oficjalnych raportów i analiz. Wnioskowanie oparto również na analizie dokumentów i studium przypadku [ang. case study analysis] w celu wskazania wybranych aspektów efektywności konkretnych działań / narzędzi polityki.
RAPORT BADAWCZY NA TEMAT MIGRACJI MŁODZIEŻY
7
ANALIZA KONTEKSTU 2.1 UWARUNKOWANIA ROZWOJU WROCŁAWIA Obserwowanym w ostatniej dekadzie przemianom gospodarczym i społecznym, dokonującym się zarówno w UE jak i w Polsce, towarzyszyły radykalne zmiany we wrocławskiej przestrzeni miejskiej w zakresie jakości życia, infrastruktury, funkcjonowania instytucji publicznych, czy aktywności miasta jako centrum życia kulturalnego. Przekształcenia te należy ocenić pozytywnie, biorąc pod uwagę fakt, że bardzo dobra ocena miasta w przekroju lokalnym (WrOMu) i regionalnym (Dolnego Śląska) powtarza się również w skali krajowej, gdyż Wrocław niezwykle korzystnie wypada na tle pozostałych polskich metropolii (wszystkich 12 miast należących do Unii Metropolii Polskich). Wrocław w latach 2005-2014 charakteryzował się realnym wzrostem PKB na poziomie 45% (przeciętny wzrost w 12 polskich metropoliach wyniósł 34%), co stanowiło drugi wynik w analizowanej grupie po Rzeszowie (58%), przy realnym wzroście PKB w kraju o 35%1. Tym, co wyróżnia Wrocław na tle innych metropolii, jest wysoka jakość edukacji, wartościowy rynek pracy oraz istotna rozpoznawalność miasta, która przyciąga nie tylko turystów, ale coraz większą liczbę przedsiębiorców, co skutkuje wzmacnianiem atrakcyjności inwestycyjnej miasta.
1 „Raport o polskich metropoliach”, 2015, PwC Polska Sp. z o.o., http://www.wroclaw.pl/files/zzzzz%20jr/ Raport-PwC-Wroclaw.pdf (24.07.2017).
Ta korzystna pozycja wśród badanych polskich miast umożliwia Wrocławiowi spoglądać w szerszą skalę, tj. europejską i przy wykorzystaniu m.in. szans na poprawę infrastruktury komunikacyjnej oraz intensyfikację sieci biznesowo-naukowo-kulturalnych, ciążyć w kierunku najbliższych europejskich stolic, czyli Berlina i Pragi. W konsekwencji pozwala, by budować nowe układy bipolarne właśnie z tymi metropoliami i osiągać wymierne korzyści z tej współpracy, pozwalające wzmacniać rezyliencję Wrocławia. Wyzwaniu temu sprzyjają również lokaty miasta w międzynarodowych rankingach:
»»W rankingu Global Cities of Future 2014/2015
(130 miast poddanych ocenie) Wrocław zajął wysokie 6 miejsce w globalnym zestawieniu miast rynków wschodzących i 9 w klasyfikacji wszystkich miast z najlepszymi strategiami przyciągania inwestycji. Stolica Dolnego Śląska otrzymała także 3 lokatę wśród dużych miast pod względem przyjazności dla prowadzenia biznesu. W tej ostatniej kategorii, ale w globalnym zestawieniu miast wschodzących, jest nawet liderem, ponadto sklasyfikowano ją na miejscu 5 pod względem kapitału ludzkiego i jakości życia i na miejscu 10 w zestawieniu dostępności, 2
»»100 miejsce wśród 213 miast z całego świata najlepszych do życia
3 (tylko dwa polskie miasta zostały ujęte w tym rankingu: Warszawa na 79 miejscu); Wrocław został także doceniony w klasyfikacji miast, które aspirują do miana centrów biznesowych, ze względu na takie atuty jak m.in.: wykształcenie pracowników i infrastruktura,
»»82 miejsce w rankingu 135 najmądrzejszych miast z 55 krajów
(w zestawieniu znalazły się tylko dwie polskie metropolie – na 76 miejscu była Warszawa). Stolica Dolnego Śląska najlepsze oceny zyskała za urbanistykę, zarządzanie miastem oraz w kryterium kapitału ludzkiego (pod tym względem wyprzedziliśmy Warszawę). Najsłabiej Wrocław wypadł w kategorii ekonomia. Najwyższe oceny ekspertów w tym rankingu zebrało Tokio, następnie Londyn i Nowy Jork, 4
»»22 stycznia 2015 roku w „Financial Times” , w artykule „Poland draws big banks for 5
nearsourcing”, zaliczono Wrocław do czołówki europejskich centrów outsourcingowych, podkreślając równocześnie pozytywną tendencję, że wraz z popytem na usługi outsourcingowe, rośnie oferta powierzchni biurowych.
2 „Global Cities of Future 2014/2015”, 2015, fDi Intelligence z grupy Financial Times, http://www. fdiintelligence.com/Locations/Global-Cities-of-the-Future-2014-15-the-winners?ct=true (24.07.2017). 3 „Quality of Living, 2015”, Mercer, https://www.imercer.com/content/2015-quality-of-living-infographic.aspx (24.07.2017). 4 „Cities In Motion Index”, 2016, IESE Business School University of Navarra, http://citiesinmotion.iese.edu/ indicecim/?lang=en (24.07.2017). 5 www.fm.com (24.07.2017).
RAPORT BADAWCZY NA TEMAT MIGRACJI MŁODZIEŻY
9
ANALIZA KONTEKSTU Powyższe oceny, akcentując prężny potencjał endogeniczny miasta, prezentują równocześnie sprzyjające uwarunkowania zewnętrzne w postaci potencjalnych sieci współpracy Wrocławia z pozostałymi liderami międzynarodowych rankingów, a w rezultacie konieczność uwzględnienia tych szans w programowaniu rozwoju miasta dedykowanemu wzmacnianiu jego rezyliencji. Podsumowując podkreślić można, że decydującymi komponentami odporności Wrocławia w warunkach (po)kryzysowych są w szczególności: wysoki poziom kapitału społecznego oraz sieci nieformalnej współpracy, jakość instytucji, szybkość podejmowania decyzji, wysokie kwalifikacje ludności, nowoczesna infrastruktura, instytucje otoczenia biznesu, dostęp do kapitału finansowego oraz polityka antycypacyjna.
2.2 WROCŁAW – WYBRANE UWAGI DOTYCZĄCE MIGRACJI Wrocław charakteryzują procesy migracyjne o znacznym nasileniu na tle kraju, występują one w posobnym stopniu jak powiat poznański, gdański, warszawski zachodni, warszawski wschodni, miasto Warszawa i powiat krakowski (zob. mapy 1 i 2). MAPA 1. WSPÓŁCZYNNIK SALDA MIGRACJI NA 1000 MIESZKAŃCÓW W 2014 R.
8
Uwaga: Eurostat wylicza saldo migracji jako różnicę między przyrostem rzeczywistym ludności, a przyrostem naturalnym; pojęcie to jest też określane jako saldo migracji plus. korekta statystyczna. Źródło: Eurostat, http://ec.europa.eu/eurostat/statistical-atlas/gis/viewer/ (25.09.2017).
MAPA 2. WSPÓŁCZYNNIK SALDA MIGRACJI NA 1000 MIESZKAŃCÓW W 2015 R.
8.5
Źródło: Eurostat, http://ec.europa.eu/eurostat/statistical-atlas/gis/viewer/ (25.09.2017).
Procesy migracyjne w stolicy Dolnego Śląska kształtują się zasadniczo pozytywnie. We Wrocławiu utrzymuje się dodatnie saldo migracji i jest to tendencja wieloletnia. W 2016 r. we Wrocławiu saldo migracji zagranicznych wyniosło 425 osób, podobnie odnotowano coraz wyższe saldo migracji wewnętrznych wynoszące 1603 osób (tabela 1). Wrocław charakteryzuje znaczne dodatnie saldo migracji wewnętrznych na pobyt stały w grupie wiekowej 25-29 lat, kolejną pod tym względem jest – od kilku lat – grupa wiekowa 30-34 lat (odznaczająca się rosnącym saldem migracji), a następna grupa 20-24 lat, czego przesłankę stanowi w znacznym stopniu migracja do Wrocławia osób studiujących oraz rozpoczynających aktywność zawodową (zob. tabelę 1 i wykres 1). Również dodatnie saldo, choć tylko w niektórych latach, odnotowano dla grupy 0-4 lata, zaś w każdej z pozostałych grup wiekowych stwierdzono przewagę wymeldowań względem zameldowań na pobyt stały w ruchu wewnętrznym.
RAPORT BADAWCZY NA TEMAT MIGRACJI MŁODZIEŻY
11
ANALIZA KONTEKSTU
Rok Kategoria Zameldowania w ruchu wewnętrznym 15–19 20–24 25–29 Zameldowania z zagranicy Wymeldowania w ruchu wewnętrznym 15–19 20–24 25–29 Wymeldowania za granicę Saldo migracji wewnętrznych 15–19 20–24
2004
2005
2006
5983
6349
6819
214
186
866
862
1775
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
6206
6782
6731
6493
7734
7548
7153
6800
6638
5849
208
181
146
148
133
142
116
145
165
120
b.d.
887
769
704
723
668
598
541
668
573
502
b.d.
1952
2165
2222
1721
2124
2396
2449
2339
2678
2478
2149
b.d.
407
386
457
645
733
788
778
688
655
553
588
0
518
5368
5057
6707
6798
5820
5809
6498
6377
5782
6312
5732
5418
5197
295
256
293
282
241
227
224
266
205
249
196
182
b.d.
481
347
422
408
360
327
300
271
267
258
229
200
b.d.
739
734
961
979
795
809
783
742
668
708
568
521
b.d.
250
309
874
704
579
366
369
427
500
599
526
0
93
615
1292
112
-160
29
397
284
354
711
1422
1816
1735
1603
-81
-70
-85
-101
-95
-79
-91
-124
-89
-104
-31
-62
b.d.
385
515
465
361
344
396
368
327
274
410
344
302
b.d.
1036
1218
1204
1243
926
1315
1613
1707
1671
1970
1910
1628
b.d.
Saldo migracji zagranicznych
157
77
-417
-59
154
422
409
261
155
-46
62
0
425
Saldo migracji wewnętrznych na 1000 ludności
0,97
2,03
0,18
-0,25
0
0,63
0,45
0,56
1,13
2,25
2,87
2,73
2,52
25–29
Na tle Wrocławskiego Obszaru Funkcjonalnego (WrOF), który tworzy 15 jednostek samorządu terytorialnego: Gmina Wrocław, Gmina Jelcz-Laskowice, Miasto i Gmina Kąty Wrocławskie, Gmina Siechnice, Gmina Trzebnica, Miasto i Gmina Sobótka, Miasto Oleśnica, Gmina Długołęka, Gmina Czernica, Gmina Kobierzyce, Gmina Miękinia, Gmina Oleśnica, Gmina Wisznia Mała, Gmina Żórawina, Gmina Oborniki Śląskie, Wrocław w kategorii migracji ludności potwierdził stosunkowo wysoką atrakcyjność do zamieszkania. Co zauważalne, wśród ludności napływającej do gminy Wrocław przeważali mieszkańcy miast.
Wykres 1. Saldo migracji wewnętrznych na pobyt stały we Wrocławiu według grup wiekowych w latach 2004-2015 [os.] Uwaga: Dla czytelności nie wyróżniono na wykresie niektórych grup wiekowych (każda pominięta grupa miała ujemne saldo migracji zewnętrznych w okresie analizy). Źródło: Oprac. własne na podst. GUS, Roczników statystycznych Wrocławia za wybrane lata.
RAPORT BADAWCZY NA TEMAT MIGRACJI MŁODZIEŻY
13
PODSTAWA DZIAŁAŃ W ZAKRESIE MIGRACJI Należy zauważyć, że nie funkcjonuje jeden dokument strategiczny wyznaczający kierunki polityki migracyjnej na poziomie krajowym, brak jest również strategii na rzecz młodzieży, która kompleksowo zajmowałby się jej problematyką, wyznaczając kierunki, priorytety i poszczególne działania. W tej sytuacji samorządy nie mają wystarczających ram dla realizacji polityki migracyjnej, a ich ewentualne działania często są podejmowane jako element istniejących polityk np. społecznej, rynku pracy itp. i trudno, aby miały one charakter systemowy. Zgodnie z założeniami metodycznymi przyjętymi dla raportu wskazano wybrane założenia Strategii „Wrocław w perspektywie 2020 plus” w sferze migracji. Jest to dokument, którego tematyka i zakres przedmiotowy dotyczy kwestii migracji młodzieży i można go przyjąć jako podstawę działań w tym zakresie. Charakterystykę tego dokumentu, podejmowaną w dalszej części raportu, oparto na kluczowych wskaźnikach efektywności polityki migracyjnej (celach, sposobie realizacji, osiągniętych postępach/wynikach). Należy podkreślić, że w chwili sporządzania niniejszego raportu powstaje strategia do 2030 r.
RAPORT BADAWCZY NA TEMAT MIGRACJI MŁODZIEŻY
15
PODSTAWA DZIAŁAŃ W ZAKRESIE MIGRACJI Tabela 2. Informacje dotyczące Strategii „Wrocław w perspektywie 2020 plus” Źródło: Opracowanie własne na podst. „Strategia «Wrocław w perspektywie 2020 plus»“, załącznik do uchwały nr LIV/3250/06 Rady Miejskiej Wrocławia z 6 lipca 2006 r., Wrocław.
Tytuł (z datą przyjęcia) Cele i zadania
STRATEGIA „WROCŁAW W PERSPEKTYWIE 2020 PLUS” (6.07.2006) W Strategii uznano za niezbędne „związanie z miastem tych osób z młodego pvokolenia, które mają talenty i kompetencje odpowiednie do sprostania wyzwaniom przyszłości i zadatki na liderów społeczeństwa obywatelskiego”. Wskazano, aby Wrocław stał się „miastem na tyle atrakcyjnym, aby młodzi z nim właśnie chcieli wiązać swoje życie”1. Otwartość Wrocławia wyraźnie podkreśla misja „Wrocław miastem spotkania – miastem, które jednoczy”, przy czym jako obowiązek wskazano, aby tworzyć „miasto atrakcyjne i życzliwe dla swoich i dla przyjezdnych, które samą już atmosferą gościnności i poszukiwań twórczych przyciąga dobrych ludzi i sprzyja ich porozumieniu”2. W Strategii wyróżniono w zakresie osób przyjezdnych i imigrantów następujące trzy obszary problemowe3: − „Przez Wrocław przewijają się codziennie dziesiątki tysięcy przyjezdnych, a chcielibyśmy widzieć ich więcej. Jak – tworząc Miasto dla swoich – sprawić, by również przyjezdni czuli się w nim dobrze? − Przyszłość Wrocławia zależy od umiejętnego przyciągania ludzi z niezbędnymi kwalifikacjami i talentami. Jak przyciągać ludzi potrzebnych Wrocławiowi bez nadmiernego drenażu mózgów z regionu? − Logika globalizacji i demografia siły roboczej nakazują liczyć się ze znaczącym napływem do Wrocławia osób innych nacji. Jak rozwiązać dylemat: wielość kultur czy wielokulturowość? Jak uniknąć zamykania się mniejszości w swoistych gettach?” Strategia zawiera szereg działań, dotyczących w sposób bezpośredni i pośredni migracji, które pojawiają się w różnych obszarach tematycznych (dziedzinach). W obszarze „Pracownicy” przedstawiono takie wskazania jak np.4: − „Selektywna mobilność zatrudnionych (najwyższe i najniższe kwalifikacje). Emigracja i imigracja siły roboczej. Przygotowanie do wielokulturowości w miejscu pracy, − Amortyzowanie presji migracyjnych, wynikłych z gwałtownie narastających niedoborów na rynkach pracy w krajach starej UE, zwłaszcza w usługach technicznych i medycznych, − Pozyskiwanie do pracy w Mieście utalentowanej młodzieży. Stwarzanie jej warunków startu życiowego. Odpowiednie kształtowanie cyklu wyjazdów i powrotów, − Konieczność socjologicznego rozpoznania zjawiska migracji z Wrocławia za pracą. W szczególności motywacji i nadziei wyjeżdżających oraz oczekiwań związanych z ewentualnym powrotem, − Sformułowanie Wrocławskiej Oferty dla Młodych Talentów, obejmującej fazę nabywania doświadczeń za granicą i fazę wykorzystywania tych doświadczeń we Wrocławiu”.
Obszar „sfera akademicka” identyfikuje m.in.: − Zapewnienie dobrych warunków studiowania we Wrocławiu. Rozwiązania lokalowe i komunikacyjne, służba zdrowia i oferta rekreacji dopasowane do potrzeb studentów, − Promocja krajowa i zagraniczna Wrocławia jako atrakcyjnego miejsca studiów. Kształcenie w językach obcych, elastyczne curricula (programy nauczania), przygotowanie administracji, […] − Programowe wiązanie z Wrocławiem obiecujących absolwentów. Staże, stypendia i kredyty, ułatwiające start zawodowy i założenie rodziny, […] − Dążenie do powstania europejskiego centrum naukowego, konsolidującego w elastycznej formule współpracy kapitał intelektualny poszczególnych uczelni, − Patronat Miasta nad imprezami naukowymi. Pomoc w promowaniu wrocławskiej nauki na arenie międzynarodowej. Obszar „Przyjezdni i imigranci” zawiera subkategorie: − „Mieszkańcy aglomeracji i regionu (głównie uczniowie, studenci, osoby dojeżdżające do pracy i interesanci wrocławskich instytucji) – realizacja zasady „swoi u siebie”, Pakiet usług bytowych, kulturalnych i rekreacyjnych dla turystów z myślą o klasie średniej na dorobku i młodzieży jako grupach docelowych, Wrocław jako „przystanek” w trójkącie Berlin-Praga-Kraków oraz punkt wypadowy dla zwiedzania Dolnego Śląska, − Promowanie Miasta, należącego w przeszłości do czterech różnych państw jako miejsca, w którym wykuwała się wielokulturowa tradycja Europy, − Magnes dla VIP-ów i przedstawicieli zagranicznego biznesu – Wrocław jako ekspozytura międzynarodowych standardów, lokalny urok w ekskluzywnym wydaniu, − Cel zasadniczy to przeobrażanie przybyszów w obywateli. Praktyczne zadania to nauka języka i obyczaju, wrastanie w sąsiedztwa itd., − Szczególna uwaga poświęcana osobom narodowości polskiej, osiedlającym się we Wrocławiu po długotrwałym pobycie za granicą, − Mniejszości narodowe, kulturowe, religijne – rozsądne wypośrodkowanie między rozmywaniem tożsamości i zatrzaskiwaniem się w gettach kulturowych,
RAPORT BADAWCZY NA TEMAT MIGRACJI MŁODZIEŻY
17
PODSTAWA DZIAŁAŃ W ZAKRESIE MIGRACJI − Przewaga polskiej tradycji nad poprawnością polityczną w zakresie zgodnego i lojalnego współżycia różnych kultur, − Szczególne względy i wsparcie materialne dla przyjeżdżających do Wrocławia polskich rodzin, uwięzionych przez historię na terytoriach byłego ZSRR, − Uwzględnienie w systemie edukacji problemów i potrzeb wynikających z narastającej wielokulturowości, − Stwarzanie przedstawicielom instalujących się we Wrocławiu zagranicznych firm i ich rodzinom warunków ułatwiających aklimatyzację i umożliwiających kontynuowanie stylu życia, do którego są przyzwyczajeni, − Turystyczny pakiet edukacyjny dla młodzieży z Dolnego Śląska i kraju.” W Strategii podkreślono znaczenie aglomeracji względem Miasta w przyciąganiu inwestorów i mieszkańców, a także potrzebę uwzględniania wymiaru dolnośląskiego i zwiększenia symetryczności relacji regionu z metropolią. Podejmowane formy migracji
Emigracja, migracja wewnętrzna, remigracja
Uwzględniane czynniki migracji młodzieży
Kulturowe, ekonomiczne, społeczne
Poziom wdrażania
Diaspora, lokalny
Czas wdrażania
2006-2020
Podmioty wdrażające
Urząd Miasta (zadeklarowano partnerstwo strategiczne włączające administrację państwową i samorządową, kręgi biznesowe, środowiska naukowe i profesjonalne, organizacje społeczne, związane z Wrocławiem autorytety).
Fundusze przeznaczone na wdrożenie
W Strategii wskazano jako podstawę przełożenia wskazań na cele realizacyjne Miasta średniookresowe plany rozwoju społeczno-gospodarczego9.
Zakładane rezultaty (dla młodzieży lub ogólnie)
Strategia „Wrocław 2020” nie deklarowała priorytetów i zadań do wykonania, natomiast opisywała pożądane zmiany cywilizacyjne poprzez wskazanie kierunków, w których Wrocław powinien się zmieniać10. Założenia monitoringu określono ogólnie, nie prowadzono (wg stanu na 2015 r.) ewaluacji. Nie przyjęto wskaźników dla celów strategicznych, operacyjnych, działań strategicznych11.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
„Strategia «Wrocław w perspektywie 2020 plus»“, załącznik do uchwały nr LIV/3250/06 Rady Miejskiej Wrocławia z 6 lipca 2006 r., Wrocław, s. 10. Tamże, s. 17. Tamże, s. 36. Tamże, s. 27. Tamże, s. 32-33. Tamże, s. 36-37. Tamże, s. 37. Tamże, s. 39. Matusiak M., „Zarządzanie strategiczne w dużych miastach w Polsce”, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, zeszyt 1, 2015, s. 189. „Strategia «Wrocław w perspektywie 2020 plus»“, s. 7. Matusiak M., „Zarządzanie…”, s. 196-197.
RAPORT BADAWCZY NA TEMAT MIGRACJI MŁODZIEŻY
19
ANALIZA WYBRANEGO PROGRAMU / NARZĘDZIA / DZIAŁANIA Analiza przypadku [ang. case study]pozwala uzyskać informacje na temat wdrażanych działań, które stanowią odpowiedź na niektóre z głównych wyzwań w obszarze polityki migracyjnej. Wnioskowanie oparto na metodologii OECD dotyczącej analizy efektywności z punktu widzenia przemiany czynników wejściowych w rezultaty. Ze względu na mnogość programów opracowywanych i wdrażanych przez różne komórki/jednostki Urzędu Miejskiego Wrocławia, a także przez inne podmioty, skupiających się na różnych aspektach problematyki młodzieżowej i migracyjnej, nie jest możliwy wybór tylko jednego projektu/programu do analizy. Aby zapewnić globalny ogląd sytuacji, na potrzeby raportu przeanalizowano pięć najbardziej godnych uwagi projektów/programów. Warto zauważyć, że wyróżnione projekty/ programy są kierowane w szczególności do osób szukających atrakcyjnego miejsca do nauki, pracy i osiedlenia się, a także mają na celu integrację tych osób po przyjeździe. 4.1. Projekt „Teraz Wrocław” (Study in Wrocław) podjęto w 2006 roku z inicjatywy prezydenta Wrocławia, Biura Promocji Miasta Urzędu Miejskiego Wrocławia, Agencji Rozwoju Aglomeracji Wrocławskiej oraz Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu6. Zadania wspólnego Biura Projektu „Teraz Wrocław” obejmują promocję Wrocławia i wrocławskich uczelni, koordynowanie spraw formalnych związanych z podjęciem studiów i pracy we Wrocławiu oraz pomoc w adaptacji do nowych warunków dla osób podejmujących studia i pracę we Wrocławiu7. Przedsięwzięcia (na przykładzie lat 2014-2016) uwzględniają w szczególności8:
»»uczestnictwo w Targach Edukacyjnych na Ukrainie, »»opracowanie i wydanie materiałów informacyjnych i reklamowych (folderu o ofercie wrocławskich uczelni oraz o możliwości studiowania we Wrocławiu, ulotek projektu itd.),
»»prowadzenie kompleksowych działań informacyjno-promocyjnych w Internecie i na portalach społecznościowych,
»»stała obecność na portalach edukacyjnych krajów objętych kampanią, działania promocyjne w krajach objętych działaniem projektu,
6 Biznes Dolnośląski, „Projekt «Teraz Wrocław» zbiera żniwa”, 2013, http://www.biznesdolnoslaski.pl/2013/06/06/projektteraz-wroclaw-zbiera-zniwa/(25.09.2017). 7 Dutkiewicz R. „Sprawozdanie Prezydenta Wrocławia z realizacji zadań w 2006 roku”, Wrocław, 2007, s. 58-59, http://bip. um.wroc.pl/artykul/154/2879/sprawozdania-prezydenta-z-realizacji-zadan(25.09.2017). 8 Dutkiewicz R. „Sprawozdanie Prezydenta Wrocławia z realizacji zadań w 2014 roku”, Wrocław, 2015, s. 60; Dutkiewicz R. „Sprawozdanie Prezydenta Wrocławia z realizacji zadań w 2015 roku”, Wrocław, 2016, s. 43; Dutkiewicz R. „Sprawozdanie Prezydenta Wrocławia z realizacji zadań w 2016 roku”, Wrocław, 2017, s. 61-62.
»»działania „Ambasadorów” projektu na Ukrainie (przedstawicieli organizacji partnerskich
pomagających informować ukraińską młodzież o możliwościach studiowania we Wrocławiu),
»»prowadzenie spotkań przez skype dla młodzieży z krajów Europy Środkowo-Wschodniej (głownie Ukrainy) chcącej podjąć studia na wrocławskich uczelniach,
»»organizacja wizyt studyjnych dla maturzystów z Ukrainy, »»administrowanie i obsługa strony www.study-in-wroclaw.pl, »»prowadzenie rekrutacji na studia w ramach projektu, »»kurs adaptacyjno-językowy dla studentów, przyjętych na studia w wyniku kampanii,
umożliwiający doskonalenie znajomości języka polskiego oraz adaptację zagranicznych studentów w środowisku akademickim Wrocławia.
Kanały promocji są zróżnicowane, m.in.: strona internetowa www.study-inwroclaw.pl, portale społecznościowe, młodzieżowe, edukacyjne, media lokalne (internet, prasa, radio, TV), targi edukacyjne9. Obszary działania projektu obejmują liczne kraje, m.in.: Ukrainę, Białoruś, Litwę, Mołdawię, Rosję, Azerbejdżan, Turkmenistan, Armenię, Gruzję, Uzbekistan, Kazachstan i Polskę10. Oferta projektu „Teraz Wrocław” jest kierowana też do środowisk polonijnych (przy czym osoby posiadające Kartę Polaka mogą studiować w Polsce na takich samych zasadach jak obywatele polscy). Wybrane rezultaty (wyniki):
»»budowanie wizerunku Wrocławia jako prężnego ośrodka uniwersyteckiego, doskonałego miejsca do studiowania i przyjemnego spędzania czasu wolnego,
»»zwiększenie liczby studentów we Wrocławiu (w okresie 2006-2016 podjęło studia ponad 1700 osób, które przeszły procedurę rekrutacji, stając się studentami wrocławskich uczelni11).
4.2. Program „Wrocławskie Centrum Akademickie” to skoordynowany portfel projektów i działań, podejmowanych od 2008 r., których celem jest wspieranie rozwoju Wrocławia poprzez działania, które głębiej angażują i lepiej wykorzystują środowisko akademickie na rzecz zwiększenia konkurencyjności miasta. Misja programu streszcza się w sformułowaniu: „Włączyć uczelnie w pracę rozwojową na rzecz Wrocławia”12. Program realizuje Biuro Współpracy z Uczelniami Wyższymi, działające w Departamencie Prezydenta Urzędu Miejskiego Wrocławia. Wybrane główne przedsięwzięcia (na przykładzie lat 2014-2016) uwzględniają13:
»»własne projekty samorządowe w celu wsparcia kadr i talentów naukowych, integracji środowiska akademickiego:
a. „Akademia Młodych Uczonych i Artystów”, obejmująca projekty edukacyjne adresowane do uczniów wrocławskich szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, b. „Studencki program stypendialny” dla studentów studiujących na wrocławskich uczelniach, którzy uzyskali prawo studiowania na uczelniach zagranicznych; którzy są laureatami lub finalistami ogólnopolskich olimpiad przedmiotowych,
9 Litwin M. i in., „Projekt «Teraz Wrocław»“ , prezentacja konferencyjna, http://www.studyinpoland.pl/konsorcjum/pdfy/ konferencja2014/sesjaIV/2_maciej_litwin_miroslaw_lebiedz_teraz_wroclaw_konferencja.pdf(25.09.2017). 10 Tamże. 11 Study-in-wroclaw.pl, „Co to jest Projekt Teraz Wrocław?” http://study-in-wroclaw.pl/co-to-jest-projekt-teraz-wroclaw/ (25.09.2017). 12 Dutkiewicz R. „Sprawozdanie Prezydenta Wrocławia z realizacji zadań w 2016 roku”, Wrocław, 2017, s. 15. 13 Dutkiewicz R. „Sprawozdanie Prezydenta Wrocławia z realizacji zadań w 2014 roku”, Wrocław, 2015, s. 18-21; Dutkiewicz R. „Sprawozdanie Prezydenta Wrocławia z realizacji zadań w 2015 roku”, Wrocław, 2016, s. 15-19; Dutkiewicz R. „Sprawozdanie Prezydenta Wrocławia z realizacji zadań w 2016 roku”, Wrocław, 2017, s. 15-20; Wrocławskie Centrum Akademickie, http://wca.wroc.pl/projekty(25.09.2017).
RAPORT BADAWCZY NA TEMAT MIGRACJI MŁODZIEŻY
21
ANALIZA WYBRANEGO PROGRAMU / NARZĘDZIA / DZIAŁANIA
c. „Visiting Professors”, umożliwiający realizację przez zaproszonych gości wykładów i warsztatów promujących naukę wśród przedstawicieli środowiska akademickiego oraz społeczności lokalnej, d. konkurs „Wrocławska Magnolia” na najlepsze prace magisterskie koncentrujące tematykę na szeroko pojętej poprawie jakości życia wrocławian, e. program dofinansowania wybitnych konferencji naukowych, które mają potencjał promocyjny dla Wrocławia (od 2016 r.), f. program Nagroda Naukowa Prezydenta Wrocławia (od 2016 r.).
»»działania na rzecz wsparcia rozwoju rynku pracy we Wrocławiu w celu stworzenia mechanizmów
współpracy uczelni i biznesu zgodnie z krótko i długoterminowymi potrzebami wrocławskiego rynku pracy: g. program „Mozart”, którego celem jest wsparcie wrocławskiego rynku pracy, docelowo poprzez tworzenie nowych miejsc pracy dla wrocławian w efekcie partnerstwa nauki i biznesu, a także inicjowanie przepływu wiedzy od praktyków przedsiębiorczości do uczelni w celu lepszego dostosowywania programów nauczania dla potrzeb rynku pracy. Program zawiera wsparcie finansowe dla partnerstw naukowców i firm działających we Wrocławiu, h. model kształcenia kompetencji uniwersalnych studentów we współpracy uczelni i biznesu przy wsparciu samorządu „Wrocławski Absolwent”: miasto dofinansowuje w formie dotacji realizację kursu, dostarczającego studentom wiedzę i umiejętności np.: praca i komunikacja w zespole, język obcy biznesowy, umiejętności numeryczne, twórcze rozwiązywanie problemów, i. program „Język maszyn”, którego celem jest umasowienie umiejętności programowania, postawienie maszyny w roli narzędzia używanego przez: artystów, inżynierów, badaczy, myślicieli, uczniów, pracowników itd., j. program „Wrocław pracuje”, umożliwiający stworzenie modelu organizacyjnego współpracy z przedsiębiorcami w zakresie przekwalifikowania kadr na potrzeby szybko rosnącej branży IT (realizacja w 2014 r.).
»»wspieranie sieci współpracy akademicko-biznesowo-samorządowej, w tym zapewnianie wsparcia organizacyjnego dla realizacji cyklicznych spotkań otwartych i warsztatowych.
»»Wybrane rezultaty (wyniki): »»przyznanie studentom z prawem studiowania na uczelniach zagranicznych, laureatom/finalistom
ogólnopolskich olimpiad przedmiotowych w 2015 r. 97 stypendiów, w 2016 r. 91; doktorantom w 2014 r. 9 stypendiów, w 2015 r. 9, w 2016 r. 13,
»»wsparcie w projekcie „Visiting Professors” objęto w 2014 r. 12 gości, w 2015 r. 18, w 2016 r. 20, »»dofinansowanie w 2016 r. 8 wybitnych konferencji naukowych, które mają potencjał promocyjny dla Wrocławia,
»»przyznanie w 2016 r. 2 naukowcom Nagrodę Naukową Prezydenta Wrocławia, »»wsparcie w programie „Mozart” objęło po 30 partnerstw (staży) 12-miesięcznych w edycji 2014/2015, 2015/2016, 2016/2017,
»»w projekcie „Visiting Professors” objęto w 2014 r. 12 gości, w 2015 r. 18, w 2016 r. 20, »»w konkursie „Wrocławska Magnolia” w edycji 2013/2014 było 9 laureatów, w edycji 2014/2015: 10, 2015/2016: 9, 2016/2017: 8,
»»program „Język maszyn” objął 63 szkoły podstawowe i gimnazjalne w latach 2014-2016, »»program „Wrocław pracuje” miał objąć w 2014 r. ok. 150 absolwentów szkoleń z praktykami (4-6 miesięcy).
RAPORT BADAWCZY NA TEMAT MIGRACJI MŁODZIEŻY
23
ANALIZA WYBRANEGO PROGRAMU / NARZĘDZIA / DZIAŁANIA
4.3. Projekt „Nowa przystań” to przedsięwzięcie w okresie 1.07.2012 – 30.06.2013, adresowane do 30 cudzoziemców, obywateli państw trzecich (spoza UE) – obywateli państw trzecich mieszkających lub zamierzających przebywać legalnie w Polsce przez co najmniej 12 miesięcy lub będących małżonkami obywateli polskich (w tym w tym członków rodzin repatriantów)14.Celem projektu była integracja społeczna i zawodowa cudzoziemców pochodzących spoza krajów Unii Europejskiej. Budżet projektu wyniósł 455 200 zł, w tym dofinansowanie z Europejskiego Funduszu na rzecz Integracji Obywateli Państw Trzecich: 341 400 zł. W ramach projektu przewidziano realizację działań: a. kurs języka polskiego (100 godz.) – realizowany na poziomie podstawowym i zaawansowanym. Program kursu obejmował m.in. konwersacje, ćwiczenia fonetyczne, podstawy gramatyki. Kurs prowadzony metodami aktywnymi, nastawionymi na opanowanie podstawowych umiejętności językowych, tzn. mówienia, słuchania, pisania, czytania. Celem kursu było umożliwienie uczestnikom skutecznej komunikacji i przełamanie barier związanych z opanowaniem i posługiwaniem się językiem polskim, b. trening umiejętności obywatelskich (30 godz.) – którego celem było zapoznanie uczestników z procedurami administracyjnymi funkcjonującymi w polskich urzędach (np. składania wniosków o wydanie dokumentu tożsamości), prawami i obowiązkami cudzoziemca mieszkającego w Polsce, nabycie umiejętności tworzenia pism urzędowych oraz wzmocnienie postaw obywatelskich i świadomego pełnienia ról społecznych, c. kurs komputerowy (60 godz.) – realizowany na poziomie podstawowym i zaawansowanym. Tematy kursu dotyczyły podstawowych programów biurowych (MS Word, MS Excel), korzystania i komunikowania się za pomocą Internetu oraz wykorzystywania komputera do poszukiwania pracy, d. kurs świadomości prawnej (14 godz.) – którego tematyka dotyczyła polskich regulacji prawnych, w tym przepisów dotyczących obcokrajowców i możliwości ubiegania się o obywatelstwo polskie, e. kurs kompetencji kluczowych (80 godz.) – który dotyczył dwóch obszarów tematycznych: f. kluczowe kompetencje zawodowe: poruszanie się po rynku pracy, sporządzanie dokumentów aplikacyjnych, trening rozmowy kwalifikacyjnej i rozwijania umiejętności niezbędnych do utrzymania aktywności zawodowej, g. kluczowe kompetencje psychospołeczne: diagnoza mocnych i słabych stron, samoakceptacja, umiejętności komunikacyjne, wyznaczanie celów, asertywność, h. szkolenia zawodowe: Po ukończeniu danego cyklu kursów realizowane były szkolenia zawodowe i. dla tych uczestników, którzy ukończyli min. jeden kurs. W zależności od zdiagnozowanych w fazie rekrutacji potrzeb uczestników mogły to być np. szkolenie administracyjno-biurowe, grafika komputerowa, księgowość, obsługi wózka widłowego, kosmetyczne, płytkarz-glazurnik, opiekunka dziecięca, itd.
14
Informacje o projekcie udostępnione przez Wrocławskie Centrum Integracji.
j.
Wsparcie uzupełniające objęło:
a. konsultacje prawne – w zakresie wyjaśniania niejasności prawnych, poradnictwa dotyczącego określonych regulacji funkcjonujących w polskim prawie, b. usługi tłumacza przysięgłego – w zakresie tłumaczenia dyplomów, dokumentów, zaświadczeń, itd., c. doradztwo indywidualne - w zakresie ustalenia potencjału zawodowego, określenia zdolności i umiejętności, wytyczenia ścieżki rozwoju.
Dodatkowe działania w ramach projektu (wydarzenia specjalne) to: a. Kiermasze kultur – uczestnicy wywodzący się z różnych kultur przygotowują typowe dla ich kraju potrawy oraz zaprezentują rodzime zwyczaje związane z wydarzeniami szczególnie celebrowanymi w danym państwie, b. Wycieczka Tropem polskiej historii – wyjazd do miejsca ważnego dla Polaków w kontekście wydarzeń historycznych lub kulturalnych, c. Bliskie spotkania z kulturą – możliwość uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych Wrocławia (wyjścia do teatru, na wystawę, etc.).
Rezultaty (wyniki) projektu to:
»»liczba obywateli państw trzecich, którzy wzięli udział w szkoleniu: 30 osób, »»liczba wypracowanych wzorców działań i programów integracji: 1 model, »»liczba beneficjentów krańcowych z grupy docelowej: 30 osób, »»liczba beneficjentów krańcowych ze społeczeństwa przyjmującego wartość: 193 osoby, »»liczba użytkowników materiałów informacyjnych: 200 osób, »»liczba osób, które wzięły udział w szkoleniu: 30 osób, »»liczba zajęć poświęconych kulturze obywateli państw trzecich i wielokulturowości prowadzonych w szkołach i innych instytucjach: 2 zajęcia,
»»liczba działań mających na celu przeciwdziałania dyskryminacji (łączenie z konferencjami, spotkaniami, spotami reklamowymi: 1 działanie,
»»liczba wydarzeń w ramach działań na rzecz budowy dialogu międzykulturowego: 1 wydarzenie,
»»liczba wyjść w ramach „Biskie spotkania z kulturą”: 4 wyjścia, »»liczba godzin kursu j. polskiego: 400 godz., »»liczba godzin kursu komputerowego: 210 godz., »»liczba godzin treningu umiejętności obywatelskich: 60 godz., »»liczba godzin kursu kompetencji kluczowych: 160 godz. »»liczba godzin kursu świadomości prawnej: 28 godz., »»liczba godzin konsultacji indywidualnych: 90 godz., »»liczba godzin szkoleń zawodowych: 70% z 900, »»liczba odbiorców materiałów szkoleniowych: 30 osób, »»liczba wycieczek pod hasłem „Tropami polskiej historii”: 1 wycieczka.
RAPORT BADAWCZY NA TEMAT MIGRACJI MŁODZIEŻY
25
ANALIZA WYBRANEGO PROGRAMU / NARZĘDZIA / DZIAŁANIA 4.4. Projekt „Kontynenty Wrocławia. Kompleksowy program wsparcia obywateli państw trzecich zamieszkałych we Wrocławiu” to przedsięwzięcie w okresie 1.01.2014 – 30.06.2015, adresowane do 90 cudzoziemców, obywateli państw trzecich (spoza UE)15. Cele projektu to:
»»wzmocnienie potencjału zawodowego oraz zdolności adaptacyjnych obywateli
państw trzecich w społeczeństwie kraju przyjmującego poprzez szkolenia, warsztaty, doradztwo i wydarzenia o charakterze integracyjno-poznawczym,
»»wsparcie procesu dwutorowej integracji oraz wzrostu wiedzy o odmiennych kulturach wśród Wrocławian poprzez warsztaty antydyskryminacyjne, szkolenia dedykowane pracodawcom, pracownikom naukowo-dydaktycznym i urzędnikom oraz konferencję upowszechniającą.
Budżet projektu wyniósł 871 129,80 zł, w tym dofinansowanie z Europejskiego Funduszu na rzecz Integracji Obywateli Państw Trzecich: 653 347,35 zł. W ramach projektu przewidziano realizację działań: a. szkolenia stacjonarne (język polski, kurs komputerowy, trening kompetencji społeczno- zawodowych i umiejętności obywatelskich, warsztaty pod hasłem „Oswajanie kultur”), b. szkolenia e-learningowe (kurs „Poznaj swoje prawa” oraz „Abecadło przedsiębiorczości”), c. wsparcie doradcze w „Punkcie wsparcia doradczego i tłumaczeń” (indywidualne porady prawnika, tłumacz oraz doradca ds. rozwoju kompetencji).
W projekcie przewidziano również realizację szeregu działań edukacyjno-informacyjnych wśród społeczeństwa polskiego oraz budujących więź między obywatelami państw trzecich a polskim społeczeństwem: a. warsztaty antydyskryminacyjne dla dzieci, mające na celu naukę tolerancji, oswajanie z innością oraz walkę ze stereotypami, uwrażliwiających młodych Polaków na obecność innych systemów wartości i obyczajów,
15
Informacje o projekcie udostępnione przez Wrocławskie Centrum Integracji.
b. szkolenia „Spotkanie z różnorodnością kulturową”, c. wspólny Spacer po Wrocławiu „Szlakiem kultur” dla obywateli państw trzecich oraz mieszkańców Wrocławia, d. udostępnianie sal na potrzeby organizacji NGO działających na rzecz lub zrzeszających imigrantów, e. konferencja upowszechniająca rezultaty projektu i założenia wypracowanego Wrocławskiego Programu Multiintegracji.
Przyjęto następujące rezultaty projektu:
»»liczba beneficjentów końcowych z grupy docelowej funduszu:198 osób, »»liczba beneficjentów końcowych ze społeczeństwa przyjmującego:452 osoby, »»liczba wypracowanych wzorów działań i programów integracji: 1 sztuka, »»liczba użytkowników materiałów informacyjnych: 370 osób, »»liczba utworzonych jednostek informacyjnych i doradczych: 2 jednostki, »»liczba obywateli państw trzecich, którzy wzięli udział w szkoleniu:85 osób, »»liczba osób, które wzięły udział w szkoleniu (cudzoziemców i przedstawicieli społeczeństwa przyjmującego): 170 osób,
»»liczba zajęć poświęconych kulturze obywateli państw trzecich i wielokulturowości, prowadzonych w szkołach i innych instytucjach:14 godz.,
»»liczba wydarzeń w ramach działań na rzecz budowy dialogu międzykulturowego: 13 wydarzeń,
»»liczba godzin kursu języka polskiego: 1280 godz., »»liczba godzin kursu komputerowego oraz konsultacji indywidualnych: 480 godz., »»liczba godzin treningu kompetencji społeczno-zawodowych i umiejętności obywatelskich: 96 godz.,
»»liczba godzin konsultacji indywidualnych: 291 godz., »»liczba odbiorców materiałów szkoleniowych: 85 odbiorców, »»liczba godzin warsztatów dla kobiet „Oswajanie kultur”: 24 godz., »»liczba zrealizowanych kursów e-learningowych: 2 kursy.
RAPORT BADAWCZY NA TEMAT MIGRACJI MŁODZIEŻY
27
ANALIZA WYBRANEGO PROGRAMU / NARZĘDZIA / DZIAŁANIA
4.5. Projekt „Kontynenty Wrocławia – Twój bilet na rynek pracy” to przedsięwzięcie w okresie 1.11.2015 – 30.09.2017, adresowane do 150 cudzoziemców, obywateli państw trzecich (spoza UE)16. Cel projektu określono jako: ułatwienie dostępu do rynku pracy oraz poprawa zdolności adaptacyjnych na polskim rynku pracy 150 obywateli państw trzecich zamieszkałych na terenie Gminy Wrocław poprzez szkolenia, warsztaty, doradztwo, wydarzenia o charakterze integracyjno-aktywizacyjnym oraz promowanie pozytywnego wizerunku migranta – pracownika wśród społeczeństwa przyjmującego. Budżet projektu wyniósł 956 812,50 zł, w tym dofinansowanie z Funduszu Azylu, Migracji i Integracji: 717 609,38 zł. W ramach projektu przewidziano realizację działań: a. Moduł Centralny „Poznaję, uczę się”, złożony z następujących elementów:
»»kompleksowy program rozwoju zawodowego „Mapa kariery”, »»aktywny kurs poruszania się po polskim rynku pracy, »»trening rozwijania kluczowych kompetencji zawodowych - efektywne poruszanie się po polskim rynku pracy, przygotowanie dokumentów aplikacyjnych (CV, LM), trening rozmowy kwalifikacyjnej i rozwijania umiejętności utrzymania aktywności zawodowej,
»»konsultacje indywidualne z doradcą ds. rozwoju kariery i prawnikiem; »»spotkania z cyklu „Blisko rynku pracy”. b. Moduły Uzupełniające „Doskonalę się” – fakultatywne:
»»„Mój język polski”: intensywny kurs języka polskiego na różnych
poziomach zaawansowania dostosowanych do realnych potrzeb uczestników, w wymiarze 128 godz. dydaktycznych każdy,
»»„Komputer bez tajemnic”: Kurs komputerowy w podziale na 2 części obsługa komputera w biurze, przygotowanie do egzaminu ECDL Start - każda po 80 godz. dydaktycznych,
»»„Być swoim szefem”: szkolenie rozwijające umiejętności przedsiębiorcze uczestników,
»»konsultacje indywidualne prowadzone przez specjalistę ds. obsługi finansowo-kadrowej,
»»„Różni – tacy sami”: warsztat kompetencji społecznych w kontekście różnic międzykulturowych,
»»konsultacje indywidualne prowadzone przez psychologa, »»„Silna, bezpieczna”: trening samoobrony dla kobiet, »»tłumaczenia przysięgłe dokumentów z języka ojczystego uczestnika na język polski,
»»blok szkoleń e-learningowych: „Poznaj swoje prawa”, „Abecadło przedsiębiorczości”, „Język polski - oficjalnie, biznesowo”.
16
Informacje o projekcie udostępnione przez Wrocławskie Centrum Integracji.
RAPORT BADAWCZY NA TEMAT MIGRACJI MŁODZIEŻY
29
ANALIZA WYBRANEGO PROGRAMU / NARZĘDZIA / DZIAŁANIA
»»Klub Integracji Społeczno-Zawodowej INTEGRA-ClS: »»działania związane z integracją uczestników ze społeczeństwem przyjmującym, »»inicjowanie nieformalnych spotkań w obszarze rynku pracy, »»wzmacnianie mechanizmów samopomocowych uczestników. c. Inicjatywy na rzecz społeczeństwa przyjmującego:
»»konsultacje „Praca dla cudzoziemca – wskazówki dla pracodawców” –
konsultacje indywidualne i grupowe udzielane pracodawcom przez specjalistę obsługi finansowo-kadrowej, na terenie Gminy Wrocław, dotyczące kwestii związanych z legalnym zatrudnieniem cudzoziemców,
»»„Wrocławski Model Multiintegracji – w stronę rynku pracy” – panelowe spotkania z ekspertem poruszające tematykę cudzoziemców na polskim rynku pracy. Cel spotkań: wypracowanie Modelu wsparcia cudzoziemców we Wrocławiu, wydanego w formie biuletynu, który zostanie upowszechniony podczas konferencji końcowej projektu i rozpowszechniony wśród min. 100 podmiotów z całej Polski,
»»konferencja końcowa, upowszechniająca rezultaty projektu. »»Przyjęto następujące rezultaty projektu:
»»liczba osób należących do grup docelowych, wspieranych z przedmiotowego funduszu
poprzez środki integracji w ramach strategii krajowych, lokalnych i regionalnych: 150 osób,
»»liczba obywateli państw trzecich, którzy wzięli udział w szkoleniu 150 osób, »»liczba wypracowanych model i działań w zakresie integracji zawodowej cudzoziemców na polskim rynku pracy: 1 model,
»»liczba przeprowadzonych kursów w ramach Modułu Centralnego „Poznaję, uczę się” (kurs
aktywnego poruszania się po polskim rynku pracy w podziale na część „wiedza” i „trening”): 20 kursów,
»»liczba godzin konsultacji indywidualnych w ramach Modułu Centralnego „Poznaję, uczę się”: 900 godz.,
»»liczba spotkań z cyklu „Blisko rynku pracy”: 10 spotkań, »»liczba kursów językowych „Mój język polski”: 15 kursów, »»liczba przeprowadzonych kursów komputerowych „Komputer bez tajemnic”:5 kursów, »»liczba przeprowadzonych szkoleń z przedsiębiorczości „Być swoim szefem”:3 szkolenia, »»liczba godzin konsultacji indywidualnych dla uczestników ze specjalistą ds. obsługi finansowo-księgowej:150 godz.,
»»liczba spotkań eksperckich służących wypracowaniu Wrocławskiego Modelu Multiintegracji w stronę rynku pracy:5 spotkań,
»»liczba godzin konsultacji „Praca dla cudzoziemca – wskazówki dla pracodawców”: 200 godz.,
»»ilość egzemplarzy biuletynu zawierającego Wrocławski Modelu Multiintegracji:100 biuletynów,
»»ilość materiałów informacyjno-rekrutacyjnych (ulotki, plakaty, karnety rekrutacyjne):2000 sztuk,
»»ilość stworzonych formularzy Mapa Kariery: 150 formularzy, »»ilość stron przetłumaczonych dokumentów:750 stron, »»ilość szkoleń e-learningowych: 3 szkolenia, »»Liczba pakietów Klubu INTEGRA-CIS (notes, długopis, kubek):350 pakietów.
RAPORT BADAWCZY NA TEMAT MIGRACJI MŁODZIEŻY
31
WNIOSKI I REKOMENDACJE 5.1 WNIOSKI Miasta, w których wytworzyły się nowe, sieciowe struktury dyssypatywne zyskują zwykle większą zdolność przyswajania i dyfuzji innowacji (w tym innowacji społecznych, które powinny być efektem inteligentnej polityki migracyjnej), tworzenia większych nadwyżek ekonomicznych i na ich podstawie przyspieszenia rozwoju, a ich gospodarka nabiera w większym stopniu cech gospodarki opartej na wiedzy. Wraz z tym rozszerzają się możliwości uczenia się miast, instytucji i organizacji. Konsekwencją pojawienia się, a następnie intensyfikacji rozwoju przestrzennych sieci gospodarczych i społecznych są zmiany atrakcyjności przestrzeni aktywnych, w których współczesne jednostki terytorialne i podmioty funkcjonują. Przestrzenie te, coraz bardziej złożone strukturalnie, charakteryzują się większą otwartością, konkurencyjnością, innowacyjnością, kreatywnością i ekologizacją, co sprzyja tworzeniu korzystnych warunków do transformacji jednostki osadniczej w funkcjonalną gminę/region. Bardzo dobry wizerunek miasta i atrakcyjny kapitał rozwojowy, ulokowany w wysokiej jakościowo edukacji, wartościowym rynku pracy, poprawiającym się stanie infrastruktury i kapitale ludzkim, systematycznie doskonalone jako mocne strony Wrocławia poprzez efektywną, ofensywną politykę miejską oraz spotęgowanie skutecznego wykorzystania pojawiających się szans rozwojowych dla Dolnego Śląska i jego stolicy powinno pozwolić na zniwelowanie niekorzystnych uwarunkowań zewnętrznych (zagrożeń), które są lub mogą pojawić się w przyszłości. Dodatkowo, rozwiązując główne problemy identyfikowane we Wrocławiu wzmacnia się odporność miasta funkcjonującego w
warunkach (po)kryzysowych i w konsekwencji przybliża do optymalizacji poziomu jego rezyliencji. Również budowie rezyliencji Wrocławia sprzyja jego zdywersyfikowana baza ekonomiczna, eliminująca szczególnie groźną w dobie wielu przemian monokulturowość gospodarczą17. Zidentyfikowane komponenty rezyliencji Wrocławia mogą zostać skutecznie wykorzystane w programowaniu i wdrażaniu inteligentnej polityki migracyjnej miasta i regionu, którego jest stolicą. Wrocław charakteryzują procesy migracyjne o znacznym nasileniu, a przy tym jest otwarty na nowych mieszkańców. Otwartość Wrocławia wyraźnie podkreśla misja dotychczasowej Strategii „Wrocław w perspektywie 2020 plus” o treści: „Wrocław miastem spotkania – miastem, które jednoczy”, zaś jako obowiązek wskazano, aby tworzyć „miasto atrakcyjne i życzliwe dla swoich i dla przyjezdnych, które samą już atmosferą gościnności i poszukiwań twórczych przyciąga dobrych ludzi i sprzyja ich porozumieniu”18. Wrocław posiada wieloletnie doświadczenie w planowaniu oraz realizacji przedsięwzięć dotyczących integracji wielokulturowej. W ramach dotychczasowych aktywności opartych na założeniach Strategii „Wrocław w perspektywie 2020 plus” wyróżniają się w szczególności: projekt „Teraz Wrocław” (Study in Wrocław), program „Wrocławskie Centrum Akademickie” oraz inicjatywy projektowe zmierzające do integracji społecznej i zawodowej cudzoziemców. Możliwości dostosowań w zakresie procesów migracyjnych (w tym integracji społecznej) wystąpiły w ramach procesu strategicznego dotyczącego „Strategii Wrocław 2030”. Dokument ten wskazuje misję Wrocławia wielowątkowo jako „miasto piękne, mądre, zasobne – miasto, które jednoczy i inspiruje”, stanowiącą pójście dalej, bardziej ambitnie w stosunku do misji z 2006 roku. Za priorytet uznano zapewnienie, aby Wrocław był „miastem otwartym”, rozumianym jako „miasto otwartych głów i otwartych drzwi”19. Realizacji tego priorytetu ma służyć fakt iż: „Jesteśmy ciekawi, co dzieje się na świecie. Sami też sporo wytwarzamy – i chętnie się tym dzielimy. Chcemy współpracować. Nie zamykamy się na gości z zewnątrz. Zamierzamy dzielić się naszą bogatą kulturą. Mamy przy tym nadzieję, że wszyscy będą czuli się u nas dobrze i bezpiecznie – także przyjezdni, niezależnie od tego, skąd do nas przybywają!”20. Założono w Strategii prowadzenie inteligentnej polityki migracyjnej, otwartej na ludzi różnych kultur, religii, światopoglądów i tożsamości, w której wolność, uczestnictwo i współdecydowanie to podstawowe wytyczne21.
17 Miszczak K., „Wrocław miastem odpornym na kryzys?”, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu pt. „Gospodarka miejska przyszłości. Perspektywa województwa dolnośląskiego” red. A. ZakrzewskaPółtorak, D. Rynio, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2017. 18 „Strategia «Wrocław w perspektywie 2020 plus»“, załącznik do uchwały nr LIV/3250/06 Rady Miejskiej Wrocławia z 6 lipca 2006 r., Wrocław, s. 17. 19 „Strategia Wrocław 2030”, https://www.wroclaw.pl/rozmawia/files/news/6212/strategia_wroclaw_2030. pdf, s. 24, (25.09.2017). 20 Tamże, s. 24. 21 Tamże, s. 30.
RAPORT BADAWCZY NA TEMAT MIGRACJI MŁODZIEŻY
33
WNIOSKI I REKOMENDACJE
RAPORT BADAWCZY NA TEMAT MIGRACJI MŁODZIEŻY
35
WNIOSKI I REKOMENDACJE
5.2 REKOMENDACJE Potrzeba wciąż w kolejnych latach zwrócenia dużej uwagi na zapewnienie konwergencji w poziomie życia mieszkańców, ograniczającej ich emigrację i zachęcającej do imigracji nowych, kreatywnych i przedsiębiorczych obywateli. Kontynuowanie dotychczasowych skutecznych inicjatyw oraz podejmowanie nowych powinno zmierzać do skutecznego wdrażania inteligentnej polityki migracyjnej miasta, która przyczyni się zwiększenia zdolności rozwojowych Wrocławia, aby charakteryzował się otwartością, kreatywnością, innowacyjnością i konkurencyjnością. Analizowane w ramach niniejszego raportu projekty/programy zasadniczo mają charakter sprzyjający osiąganiu wskazanych założeń, jednak duża liczba komórek/jednostek/podmiotów opracowujących i wdrażających wspomniane działania dotyczące przestrzeni Wrocławia samodzielnie lub z innymi podmiotami wymaga koordynacji pozwalającej utrzymać ich skuteczność. Warto zauważyć, że praktycznie wszystkie podejmowane dotychczas działania podlegają ocenie i dostosowaniom zakresu, by w bardziej odpowiedni sposób wpływały na identyfikowane potrzeby. Zauważalna jest potrzeba wzmacniania współpracy międzysektorowej obejmującej systemowe włączanie nie tylko władz samorządowych, ale również innych interesariuszy, takich jak organizacje samorządowe i inne instytucje, w proces kształtowania polityki rozwoju lokalnego dotyczącej młodzieży i w sferze migracji. Ich potencjał w zakresie rozeznania sytuacji, identyfikacji grup docelowych oraz planowania i wdrażania odpowiednich działań pozostaje niewykorzystany wobec coraz rosnącej skali wyzwań dotyczących migracji młodzieży. Rekapitulując, wyniki przeprowadzonych przez Zespół badań uzasadniają rekomendacje w zakresie konieczności kompleksowej analizy (również diagnozy prospektywnej) uwarunkowań, w tym wyzwań stojących przed młodzieżą. Polityka dedykowana tej grupie społecznej, zgodnie z podstawowymi założeniami współczesnego paradygmatu rozwojowego, powinna opierać się na zasadzie optymalizacji dialogu społecznego, włączającego maksymalną liczbę interesariuszy. Dodatkowo, efektywna realizacja polityki migracyjnej wymaga szybkiego opracowania i skutecznego wdrożenia strategii działań w tym zakresie. Strategia taka powinna w sposób przejrzysty określać horyzont czasowy oraz formułować cele i zadania, a przy tym jasno określać kto jest podmiotem planowania, co jest przedmiotem planu i
RAPORT BADAWCZY NA TEMAT MIGRACJI MŁODZIEŻY
37
WNIOSKI I REKOMENDACJE
komu realizacja strategii ma przynieść wymierne korzyści. Nie może być pozbawiona procedury wdrożeniowej, czy też szczegółowych zasad i metod ewaluacji. Biorąc pod uwagę dynamikę i złożoność współczesnych procesów migracyjnych zaleca się przeprowadzanie bieżącej ewaluacji [ang. ongoing], która umożliwia dokonywania odpowiednio wczesnej reorientacji strategicznej oraz kompleksowego raportu ewaluacyjnego mid-term (po trzech latach od rozpoczęcia realizacji strategii) i ex-post (najwcześniej rok po zakończeniu obowiązywania strategii). Ewaluacja ex-post pozwala na dość precyzyjne określenie siły związków pomiędzy poszczególnymi kategoriami interwencji a zamierzonymi efektami. Niezależnie od horyzontu czasowego, czynności ewaluacyjne powinny być podejmowane i realizowane w oparciu o dane pochodzące z monitoringu, a także w oparciu o przeprowadzone dodatkowe badania, które są niezbędne dla obiektywnej i rzetelnej oceny wszystkich efektów realizowanej strategii. Takie podejście gwarantuje optymalną możliwość dokonywania ewaluacji zgodnie z ustalonymi kryteriami, ale również z wykorzystaniem danych będących podstawą mierzenia zmian powstałych w wyniku realizacji strategii. Wynik ewaluacji stanowić będzie cenne źródło wiedzy dla procesu strategicznego w zakresie polityki migracyjnej wśród młodzieży. Wdrażanie strategii, jako działanie znacząco bardziej złożone niż jej tworzenie, musi zostać w odpowiedni sposób oprzyrządowane
merytorycznie. W związku z tym, już sama strategia wskazywać musi głównych realizatorów jej założeń, a także precyzyjnie określać ich zadania. Rekomendowane jest w zakresie metodologii prac badawczych wykorzystanie innowacyjnych narzędzi z grupy Strategic Policy Intelligence Tools, takich jak benchmarking (np. w obszarze dobrych praktyk) czy foresight (np. w obszarze budowy scenariuszy rozwojowych). Można mówić o dwóch wymiarach foresightu: narzędziowym lub procesowym. „Foresight traktowany jest w kategorii narzędzia (…) wtedy, gdy jego realizacja ma charakter jednorazowy. Z kolei, w przypadku iteracyjnego, tj. wielokrotnego zastosowania foresight nabiera cech procesu”22. Na etapie projektowania polityki migracyjnej młodych z wykorzystaniem foresightu istotne jest, aby miał on charakter procesu, gdyż tylko wtedy będzie możliwe pełne zdyskontowanie korzyści wynikających z jego aplikacji. Procesowe ujęcie jest zresztą warunkiem określania tego rodzaju badań mianem foresightu. Proponowana strategia polityki migracyjnej wśród młodzieży powinna być z jednej strony koncepcją kreatywną, a z drugiej świadomym wyborem tego, co najważniejsze, czyli związane z maksymalnie obszernym fragmentem społecznej, gospodarczej czy środowiskowej płaszczyzny rozwoju. Jej zakres merytoryczny powinien zatem odpowiadać najnowocześniejszym, a jednocześnie sprawdzonym koncepcjom w planowaniu strategicznym.
22 Ziółkowski B., Moszkowicz K., „Foresight - narzędzie czy proces” w: „Wiedza w gospodarce i gospodarka oparta na wiedzy. Edukacja w gospodarce opartej na wiedzy”, red. M. Hopej, M. Moszkowicz, J. Skalik, Prace Naukowe nr 93 Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wyd. Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, Wrocław 2010, s. 237.
RAPORT BADAWCZY NA TEMAT MIGRACJI MŁODZIEŻY
39