Otomotiv motor mekanigi 4 by Lada Samara

T.C. Mİ LLİEĞİ Tİ M BAKANLIĞI

MEGEP

(MESLEKÎ EĞİ Tİ M VE ÖĞRETİ M Sİ STEMİ Nİ N GÜÇLENDİ Rİ LMESİPROJESİ )

MOTORLU ARAÇLAR TEKNOLOJİ Sİ

OTOMOTİ V MOTOR MEKANİ Ğİ- 4

ANKARA 2007

Milli Eğ itim Bakanlı ğı tarafı ndan geliş tirilen modüller;  Talim ve Terbiye Kurulu Baş kanlı ğ ı nı n 02.06.2006 tarih ve 269 sayı lıKararıile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğ itim Okul ve Kurumları nda kademeli olarak yaygı nlaş tı rı lan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programları nda amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandı rmaya yönelik geliş tirilmişöğretim materyalleridir (Ders Notları dı r).  Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandı rmak ve bireysel öğ renmeye rehberlik etmek amacı yla öğrenme materyali olarak hazı rlanmı ş , denenmek ve geliş tirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğ itim Okul ve Kurumları nda uygulanmaya baş lanmı ş tı r.  Modüller teknolojik geliş melere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandı rmak koş ulu ile eğ itim öğ retim sı rası nda geliş tirilebilir ve yapı lması önerilen değiş iklikler Bakanlı kta ilgili birime bildirilir.  Örgün ve yaygı n eğitim kurumları , iş letmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaş ı labilirler.  Bası lmı şmodüller, eğitim kurumları nda öğ rencilere ücretsiz olarak dağı tı lı r.  Modüller hiçbir ş ekilde ticari amaçla kullanı lamaz ve ücret karş ı lı ğ ı nda satı lamaz.

İ Çİ NDEKİ LER AÇIKLAMALAR .................................................................................................................. İ İ İ Gİ Rİ Ş.......................................................................................................................................1 ÖĞRENME FAALİ YETİ -1..................................................................................................... 3 1. Pİ STON Bİ YEL MEKANİ ZMASI......................................................................................3 1.1. Pistonlar........................................................................................................................4 1.1.1. Görevi...................................................................................................................4 1.1.2. Yapı sal Özellikleri ve Kı sı mları ...........................................................................4 1.1.3. Piston Çeş itleri ..................................................................................................... 8 1.1.4. Piston Boş luğunun Verilmesi............................................................................. 11 1.1.5. Pistonları n Kontrolleri ve Takı lması .................................................................. 12 1.2. Segmanlar................................................................................................................... 14 1.2.1. Görevi................................................................................................................. 14 1.2.2. Malzemeleri ve Yapı sal Özellikleri ................................................................... 15 1.2.3. Segman Çeş itleri ................................................................................................ 17 1.2.4. Segmanlarda Yapı lan Kontroller, Ölçümler ve Değ iş tirilmesi .......................... 21 1.2.5. YaylıSegmanlar ................................................................................................ 24 1.3. Biyel Kolu .................................................................................................................. 26 1.3.1. Görevleri ............................................................................................................26 1.3.2. Biyellerin Yapı sal Özellikleri ve Kı sı mları ........................................................ 26 1.3.3. Biyel Kolları nda Yapı lan Kontroller ve Ölçümler ............................................. 28 1.3.4. Biyellerin Ayarı .................................................................................................. 29 1.4. Piston Pimleri............................................................................................................. 30 1.4.1. Görevi ve Yapı sal Özellikleri............................................................................. 30 1.4.2. Piston Pimlerinin Bağ lantıÇeş itleri ................................................................... 31 1.4.3. Piston Pimlerinde ve Pim Yuvaları nda Yapı lan Kontroller ve Ölçümler .......... 33 1.5. Komparatörler ............................................................................................................35 1.5.1. Komparatörlerin Genel Yapı sıve Parçaları ....................................................... 35 1.5.2. Komparatörlerin Kullanı m Yerleri..................................................................... 36 1.5.3. Komparatörler Kullanı lı rken Dikkat Edilecek Hususlar....................................36 1.6. Silindirler....................................................................................................................37 1.6.1. Silindirlerin Aş ı nma Nedenleri.......................................................................... 37 1.6.2. Silindirlerin Ölçülmesi ....................................................................................... 39 1.7. Silindir Gömleklerinin Çeş itleri ................................................................................. 41 1.7.1. Kuru Gömlekler ................................................................................................. 41 1.7.2. YaşGömlekler ................................................................................................... 42 1.8. Motor Blokları( Silindir Blokları) ............................................................................43 1.8.1. Görevleri ............................................................................................................43 1.8.2. Yapı sal Özellikleri ve Kı sı mları ......................................................................... 44 1.9. Motor Yatakları .......................................................................................................... 45 1.9.1. Görevi................................................................................................................. 45 1.9.2. Çeş itleri ve Yapı sal Özellikleri.......................................................................... 45 1.9.3. Kusinetli Yataklar .............................................................................................. 46 1.9.4. Yatak Özellikleri ................................................................................................ 46 1.9.5. Yatak Arı zaları nı n Sebepleri.............................................................................. 48 1.9.6. Ana ve Kol Yatakları nda Yapı lan Kontroller ve Ölçümler................................ 48 UYGULAMA FAALİ YETİ .............................................................................................. 50 i

ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME....................................................................................69 ÖĞRENME FAALİ YETİ -2................................................................................................... 71 2. KRANK Mİ LLERI (ANA Mİ LLERİ ) ............................................................................... 71 2.1. Görevleri ....................................................................................................................71 2.2. Malzemesi ve Yapı sal Özellikleri .............................................................................. 71 2.3. Krank Mili Çeş itleri ................................................................................................... 73 2.3.1. İ ki Silindirli Motor Krank Milleri ...................................................................... 73 2.3.2. Dört Silindirli Sı ra Tipi Motor Krank Milleri ....................................................73 2.3.3. AltıSilindirli Sı ra Tipi Motor Krank Milleri .....................................................75 2.3.4. V Tipi 6 Silindirli Motor Krank Milleri.............................................................75 2.4. Krank Milinin Dengesi............................................................................................... 75 2.5. Krank Milinin Kontrolleri.......................................................................................... 76 2.5.1. Krank Mili Doğ ruluğ unun Kontrol Edilmesi .....................................................76 2.5.2. Krank Muyluları nı n Kontrolü ............................................................................77 UYGULAMA FAALİ YETİ .............................................................................................. 78 ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME....................................................................................85 ÖĞRENME FAALİ YETİ -3................................................................................................... 86 3. VOLAN .............................................................................................................................. 86 3.1. Görevleri ....................................................................................................................86 3.2. Yapı sı ve Malzemesi .................................................................................................. 86 3.3. Volanı n Kontrolü ....................................................................................................... 87 3.4. Volanı n Arı zalarıve Belirtileri .................................................................................. 87 UYGULAMA FAALİ YETİ .............................................................................................. 89 ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME....................................................................................91 MODÜL DEĞERLENDİ RME .............................................................................................. 93 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 95 KAYNAKÇA .........................................................................................................................96

AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD

525MT0026

ALAN

Motorlu Araçlar Teknolojisi

DAL / MESLEK

Alan Ortak

MODÜLÜN ADI

Otomotiv Motor Mekaniğ i-4 Piston biyel mekanizması nda yer alan piston, segman, piston pimi ve biyel kolu gibi birbiri ile bağlantı lıolarak çalı ş an parçaları n özelliklerinin ve bu parçaları n çalı ş maları nı n anlatı ldı ğ ı , silindir aş ı ntı ları nı n nası l tespit edileceğinin ve krank millerinin ölçümlerinin nası l yapı lacağ ı nı n, volanı n motor üzerinden sökülmesinin ve kontrollerinin öğretildiğ i bir modüldür. 40 / 32 Otomotiv Motor Mekaniği–3 modülünü tamamlamı şolmak. Silindirlerin, pistonları n ve krank milinin aş ı nma nedenlerini tespit etmek Genel Amaç Otomotiv motorları nı n bakı m ve onarı mı nıaraç kataloguna ve belirtilen sürelere uygun olarak yapabileceksiniz. Amaçlar 1. Piston-biyel mekanizması nı n onarı mı nıaraç kataloguna ve standartlara uygun olarak yapabileceksiniz. 2. Krank milinin onarı mı nıaraç kataloguna ve standartlara uygun olarak yapabileceksiniz. 3. Volanı motor üzerinden söküp kontrollerini yapabileceksiniz.

MODÜLÜN TANIMI

SÜRE ÖN KOŞUL YETERLİ K

MODÜLÜN AMACI

EĞİ Tİ M ÖĞRETİ M ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Ortam : Atölye, teknoloji sı nı fı , otomotiv sektöründe hizmet veren özel servisler

ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME

Modül içerisinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen ölçme araçlarıile kazandı ğ ı nı z bilgi ve becerileri ölçerek kendi kendinizi değ erlendireceksiniz.

iii

Gİ Rİ Ş Gİ Rİ Ş Sevgili Öğrenci, Otomotiv sektörü 1970’li yı lları n baş ı ndan itibaren, ana ve yan sanayi ile birlikte geliş meye baş lamı ş ; ekonomideki geliş melere bağ lıolarak gelen talep artı ş larıile birlikte 1990’ları n baş ı nda kapasite artı ş ları na ve yeni model araç üretimine yönelmiş tir. Sektörde faaliyet gösteren otomotiv üreticilerinin sayı ları ndaki artı ş a paralel olarak, otomotiv yan sanayi de hı zlıbir geliş me göstermiş tir. Bu çerçevede üreticiler kapasite artı rarak ve modernizasyon yatı rı mlarıgerçekleş tirerek uluslararasıstandartlarda üretim yapmaya baş lamı ş tı r. Avrupalıbazıana otomotiv üreticilerinin, Türkiye’yi ara mamullerin temini için tercih etmeleri, yan sanayi için artan bir büyüme potansiyeli oluş turmaktadı r. Türkiye’nin Gümrük Birliğ i’ne giriş i ile otomobil ithalatıve model çeş itliliğ i de önemli ölçüde artmı ş tı r. Bütün bu geliş melere bağ lıolarak otomotiv teknolojisi meslek dalı nda işhacmi giderek geniş lemekte; bu büyümenin gelecekte artan bir ivmeyle sürmesi beklenmektedir. Böylesine dinamik ve değ iş ken bir ortamda kalı cıolabilmek için, küçük ölçekli bakı monarı m iş letmeleri bir araya gelip "servis ağ ları " oluş turmaktadı r. Ayrı ca, orta ve büyük ölçekli iş letmelere yönelik olarak var olan eğ ilim bu servis ağ ları nı n oluş ması nı hı zlandı rmaktadı r. Araçları n karmaş ı k yapı sı nı n artmasısebebiyle çalı ş anları n sahip olmaları gereken mesleki gereklilikler artmaktadı r. Son zamanlarda, otomobillerdeki elektronik parçaları n ağı rlı ğ ı nı n artması , motor iş levleri ve ayar değerlerinin modern elektronik yöntemlerle ölçülmesi ve test edilmesi, bu alanda büyük değ iş ikliklere yol açmı ş tı r. Mesleğin yürütülebilmesi için, bilgisayar, elektrik, elektronik, hidrolik bilgileri giderek önem kazanmaktadı r. Model çeş itliliğinin ve ithal otomobillerin sayı ları nı n artmasınedenleri ile meslekte çalı ş anları n otomobil teknolojisindeki hı zlıgeliş meleri izlemeleri ve yeni otomobil modellerini tanı malarıgerekmektedir. Otomotiv teknolojisi alanı nda çalı ş an elemanlar binek, hafif ve ağı r hizmet tipi araçlardaki (işmakineleri hariç) bakı m, onarı m ve ayar iş lemlerini, amirinin gözetiminde ve belirli bir süre içerisinde yapma bilgi ve becerisine sahip nitelikli kiş ilerdir. Bu görev ve iş lemleri yerine getirirken bireysel sorumluluk alabilir ya da baş kalarıile iş birliği içinde çalı ş abilirsiniz. Genel çalı ş ma prensipleri doğ rultusunda, araç, gereç ve ekipmanlarıetkin bir ş ekilde kullanabilir. İ şgüvenliği ve çevre koruma düzenlemelerine ve mesleğ in verimlilik ve kalite gerekliliklerine uygun olarak görevinizi yerine getirirsiniz. Sevgili öğrenci otomotiv sektörü genç nüfus için halen cazip bir istihdam alanı görüldüğ ünden, eğitim merkezlerinde hazı rlanan modüller ile otomotiv sektöründe çalı ş an firma ve servislerin istekleri doğrultusunda, çağı mı zı n teknolojik yeniliklerine uyumlu eğitim donanı mlarıkullanı larak sizin piyasa ş artları na hazı r hale getirileceksiniz.

ÖĞRENME FAALİ YETİ –1 AMAÇ AMAÇ

ÖĞRENME FAALİ YETİ -1

Piston biyel mekanizması nı onarabilecek, silindirleri, pistonları ve yatakları ölçebilecek, segmanlarıpistonlara takabilecek, piston, silindir ve yataklar üzerinde oluş an aş ı ntı nı n nedenlerini tespit edebileceksiniz.

ARAŞ TIRMA ARAŞ TIRMA SORUSU 

Otomobil servislerine giderek motorda oluş an yağeksilmesi, güç kaybıve vuruntunun nedenlerini araş tı rı nı z. Araş tı rma sonuçları nırapor haline getiriniz ve arkadaş ları nı za sununuz.

1. Pİ STON Bİ YEL MEKANİ ZMASI Piston Biyel Mekanizması , yanma zamanı nda meydana gelen, yanmı şgaz bası ncı nı krank miline iletir. Bu mekanizmanı n, verimli çalı ş ması nısağlamak için, zaman zaman kontrol ve onarı mıgereklidir. Bu bölümde pistonlar, biyeller, segmanlar, piston pimlerinin görevi, yapı sı , çeş itleri kontrol ve ölçülmeleri ile birlikte değ iş tirilmeleri hakkı nda bilgi verilecektir.

Şekil 1.1: Piston biyel mekanizması

1.1. Pistonlar 1.1.1. Görevi Silindir içinde iki ölü nokta arası nda hareket ederek zamanlarımeydana getirir. Silindirin alt tarafı nda hareketli bir kapak vazifesi görür. Yanmı şgaz bası ncı nıbiyel yardı mı ile krank miline iletir. Piston silindir kapağıile birlikte yanma odası nıoluş turur. Yanma zamanı nda meydana gelen, yüksek sı caklı ğ a dayanabilmeli ve bu ı sıkarş ı sı nda ş ekil değiş tirmeden, sı kı ş madan görevine devam edebilmelidir. Ayrı ca piston yanma zamanı nda meydana gelen yüksek bası nca da dayanabilmeli, uzun süre ı sıve bası nç altı nda normal ş eklini koruyabilmelidir. Yüksek ı sıve bası nca dayanabilmelidir. Piston atalet (eylemsizlik) kuvvetlerini yenerek ölü noktalarıkolayca aş abilmesi için mümkün olduğ u kadar da hafif olmalı dı r. 1.1.2. Yapı sal Özellikleri ve Kı sı mları Otomobillerde kullanı lan bir motora ait bir pistonun kı sı mlarıŞekil 1-2’a ve Şekil 12’b de görülmektedir. Otomobillerde önceleri gri dökme demir, yumuş ak dökme çelik, krom nikelli çelik pistonlar kullanı lması na rağ men günümüzde yaygı n olarak alüminyum alaş ı mıpistonlar kullanı lmaktadı r.

Şekil 1.2.a: Pistonun kı sı mları

Şekil 1.2.b: Pistonun kı sı mları

Alüminyum alaş ı mıpistonlar ı sıiletme yeteneği daha iyi olduğundan diğ er pistonlara göre daha iyi soğ utulur. Hafif oldukları ndan atalet kuvvetleri de azdı r. Alüminyum alaş ı mı ndan yapı lan pistonları n, genleş me kat sayı sıfazla olduğ u için, bu tip pistonlarda; silindirle piston arası nda, dökme demir pistonlara nazaran daha fazla boş luk verilir. Ancak, alüminyum pistonlara bazıözel ş ekiller verilerek motor soğ ukken piston vuruntusu yapmadan, motor kararlıçalı ş ma sı caklı ğ ı na ulaş tı ğ ı nda ise sı kı ş madan çalı ş ması sağ lanmı ş tı r. 5

Şekil 1.3: Piston

Alüminyum alaş ı mı ndan yapı lan pistonlar, bazıfirmalarca, termik iş lemlere tabi tutulduktan sonra, elektrolitik (anodik) iş lemler uygulanı r. Bu iş lemler sonucu piston yüzeyinde 0,0005 mm kalı nlı ğ ı nda alüminyum oksit tabakasımeydana gelir. Bu tabaka, pistonun aş ı nmaya karş ıdirencini artı rdı ğıgibi piston yüzeyinin daha iyi yağlanması nı sağ lar. Piston baş larıgenellikle, düz, bombeli ve bazıdizel motorları nda çanak (iç bükey) biçiminde yapı lmaktadı r. Bazımotorlarda piston baş ı nı n, supap baş ları na çarpması nı önlemek için piston baş larıŞekil 1-3’te görüldüğ ü gibi oyuk yapı lmı ş tı r. Piston baş ı nıtakviye etmek ve yanmı şgaz bası ncı na karş ıdirencini artı rmak için pistonun iç kı smı na takviye kollarıyapı lmı ş tı r. Bu takviye kolları , piston baş ı ndaki ı sı nı n segmanlar yoluyla silindir cidarı na ve soğ utma suyuna iletilmesine de yardı mcıolur (Şekil 1.4).

Şekil 1.4.A: Piston takviye kolları

Şekil 1.4.B: Piston takviye kolları

Bazıağı r hizmet tipi motorlarda piston baş ı nıve segman yuvaları nıyüksek bası nç ve ı sı dan korumak için piston baş ı na ve segman yuvaları na çelik takviye parçalarıkonur. Piston etek baş langı cı nı n hemen altı nda bulunan piston pim yuvalarıpiston pimine yataklı k eder. Bazıpistonlarda pim yuvasıetrafıboş altı larak hem pistonun ağ ı rlı ğ ı azaltı lmakta hem de pistonun pim yönünde genleş mesi esnası nda sı kı ş masıönlenmektedir. Segman yuvalarıpiston baş ı nda bulunur. Genellikle benzin motoru pistonları nda, iki kompresyon, bir yağsegmanıbulunmaktadı r. Dizel motorları nda iki veya üç kompresyon, bir veya iki yağsegmanıbulunabilir. İ ki yağsegmanıvarsa ikinci yağsegmanıalt etekte bulunur. Pistondaki yağsegman yuvaları nda, yağakı tma delikleri vardı r. Şekil: 1–5’te ve Şekil 1–5.a’ da çeş itli pistonlardaki yağakı tma delikleri ve segman yuvalarıgörülmektedir.

Şekil 1.5: Piston yağakı tma delikleri

Şekil 1.5.A: Piston yağakı tma delikleri

Yine bazıpistonları n, 1. piston setinin arkası na gelen kanala yağsoğ utma kanalıdenir. Bu kanal piston baş ı ndaki fazla ı sı nı n segman yuvaları na geçmesini önler. Genellikle piston eteğinin deformasyonunu önlemek için etek iç kı smı na döküm sı rası nda bir takviye ve denge ş eridi yapı lmı ş tı r.

Piston pim yuvalarıgenellikle piston simetri ekseninde olması na rağmen, bazı motorlarda, silindirde piston etek vuruntusunu önlemek için pim yuvasıekseni, piston ekseninden sı kı ş tı rma zamanıdayanma yüzeyi tarafı na veya işzamanıdayanma yüzeyi tarafı na Şekil 1.6 da görüldüğ ü gibi kaçı k yapı lmı ş tı r.

Şekil 1.6: Eksenel kaçı klı k

1.1.3. Piston Çeş itleri Benzin motorları nda düz etekli, düz diyagonal yarı klı , T yarı klı , U yarı klıve oto termik pistonlar kullanı lmaktadı r. Şekil 1-7’de düz etekli ve oval pistonlar görülmektedir.

Şekil 1.7: Çeş itli pistonlar

Düz etekli pistonlar, dökme demirden, krom nikelli demir veya alüminyum alaş ı mı ndan yapı lı r. Bu pistonları n eteklerinde, yatay veya dikey, herhangi bir yarı k yoktur. Alüminyum alaş ı mı ndan yapı lan pistonlarda, pistonun ş ekil değiş tirmeden ve sı kı ş madan rahatça genleş erek göreve devam edebilmesi için piston üzerine yatay ve dikey yarı klar açı lmı ş tı r. Bu yarı klar işzamanı nda piston direncini azaltmak için küçük yaslanma yüzeyi tarafı na açı lı r. Yatay yarı klar, genellikle piston baş ı ndaki yağsegmanıyuvası nda olduğu gibi, piston etek baş langı cı nda da olabilir. Bu yarı k piston baş ı ndaki yüksek ı sı nı n, piston eteğ ine geçmeden, segmanlar yolu ile silindir cidarı na ve oradan da soğ utma suyuna geçmesini sağ lar. Dikey yarı klar ise özellikle alüminyum alaş ı mı ndan yapı lan pistonlarda bulunur. Yüksek ı sıkarş ı sı nda genleş en piston eteğ i, bu yarı ğ ıkapatı r. Piston soğ uyup büzülünce, bu yarı k tekrar açı lı r. Böylece pistonla silindir arası na, daha az boş luk vererek motorun daha verimli çalı ş masısağ lanmı şolur. Bu pistonun etek baş langı cı nda yatay bir yarı kla beraber, piston eteğini boydan boya kat eden diyagonal (eğ ik) bir yarı k vardı r. Dikey yarı ğı n, tam dik değ il de diyagonal yapı lması nı n nedeni, motorun çalı ş masısı rası nda silindir cidarı nda geniş bir yüzeye temas etmesini sağlayarak silindir yüzeyinin kanal biçiminde aş ı nması nı önlemektir. Alüminyum genleş me kat sayı sıfazla olmasınedeniyle, motor çalı ş ı rken pistonun sı kı ş ı p ş ekil değ iş tirmeden görevine devam edebilmesi için alüminyum pistonlara çeş itli yarı klar açı lması nı n yanısı ra, piston baş larıdaha düş ük ölçüde silindirik olarak piston etekleri ise oval ve konik olarak yapı lmı ş tı r. 1.1.3.1. Oto Termik Pistonları Bu pistonlar dökülürken piston pim yuvaları na, piston pimine dik eksen yönünde genleş me katsayı sı , alüminyuma göre daha az olan çelik levhalar yerleş tirilmiş tir. Oval olarak yapı lan, bu pistonlarda, pime dik eksende pistonla silindir arası na 0,03 0,05 mm gibi az bir boş luk verilir. Pim yönünde ise 0,25 – 0,30 mm kadar boş luk verilmiş tir. Bu pistonlarda büyük bir yatay yarı k ve küçük yaslanma yüzeyi tarafı nda eteğ i boydan boya kat eden diyagonal bir yarı k vardı r. Oto termik pistonlarda motor ı sı ndı ğızaman, piston pim yuvası nda bulunan çelik parçalar, pistonun pime dik yönde genleş mesini sı nı rlandı rı r. Piston bu yönde, ancak çeliğin genleş me katsayı sı na uygun biçimde genleş ir. Böylece motor soğukken piston vuruntusu yapmayacak ş ekilde, pime dik yönde az boş luk verilir. Hâlbuki pim yönünde fazla boş luk olduğ u için motor ı sı ndı kça piston pim yönünde genleş ir ve böylece piston sı kı ş madan görevine devam eder.

1.1.3.2. Oval Pistonlar

Şekil.1.8: Oval piston

Alüminyum alaş ı mıpistonlar, normal dökme demir pistonlar gibi silindirik olarak yapı lsaydı , alüminyum genleş me kat sayı sıfazla olduğ u için pistonun yüksek motor sı caklı ğı nda, sı kı ş ı p kalmadan çalı ş ması na devam edebilmesi için daha fazla boş luk verilmesi gerekirdi. Bu durum ise soğ uk motor çalı ş ması nda fazla boş luk nedeniyle motorda piston vuruntusuna neden olur. Oval pistonlar, silindire en az dökme demir pistonlar kadar sı kıalı ş tı rı ldı klarıiçin motor soğukken piston vuruntusu yapmaz. Motorun çalı ş ma sı caklı ğ ı nda, piston, silindir ve segmanlar çizilip sı kı ş madan, en yüksek verimle çalı ş ması na devam edebilir. Şekil: 1-8 de görülen bir oval pistonun yapı sı nıinceleyecek olursak, genellikle alüminyum alaş ı mı ndan yapı lan bu pistonlarda piston baş ısilindirik olup piston eteğ inden 0,50 - 0,70 mm küçük yapı lı r. Böylece bu kı sı mda, silindirle temasısegmanlar sağ lar. Silindir çapı na göre, çok düş ük ölçüde yapı lan piston baş ı nı n, silindir setlerine ve silindir yüzeylerine temasısöz konusu değildir. Oval pistonlarda, pime dik eksende etek sonu ölçüsü, pime paralel eksende, etek sonu ölçüsüne göre daha büyüktür. Ortalama bir değ er verilecek olursa pime paralel yöndeki çap, pime dik eksendeki çapa göre 0,25 – 0,30 mm kadar küçüktür. Böylece piston soğukken pime dik yönde pistonla silindir arası nda (0,025 – 0,05) mm normal boş luk olduğ u için, motor piston vuruntusu yapmadan çalı ş ı r. Pim yönünde 0,25 – 0,30 mm kadar boş luk olduğuna göre, motor ı sı ndı kça, piston pim yönünde genleş erek sı kı ş madan çalı ş ması na devam eder. Ayrı ca alüminyum alaş ı mı ndan yapı lan piston etekleri bir miktar da konik yapı lı r. Pime dik eksende etek baş langı cıölçüsü, aynıyönde etek sonu ölçüsüne göre 0,01 – 0,04 mm daha küçüktür. Motorun çalı ş masısı rası nda piston baş ı , piston eteğ ine göre daha fazla ı sıile karş ı laş ı r. Bu ı sı nı n piston eteğ ine mümkün olduğ u kadar az geçmesi için yatay yarı klar yapı lmı ş tı r. Buna rağmen piston etek baş langı cı , piston etek sonuna göre, daha fazla ı sıile karş ı laş tı ğıiçin daha fazla genleş mesi doğ aldı r. Bu nedenle etek baş langı cıdaha küçük yapı larak yüksek motor devirlerinde, pistonun sı kı ş ı p çizilmeden görev yapması sağ lanmı ş tı r.



Oval Pistonun Çalı ş ması

Oval piston motor çalı ş ı pı sı ndı kça paralel eksende genleş ir ve motor rejim sı caklı ğ ı na ulaş tı ğızaman piston tam silindirik biçim alı r ve silindirde en az boş lukta baş arı lış ekilde çalı ş ı r.

Şekil 1.9: Pistonun çalı ş ma anı nda ı sı l genleş mesi

Motor soğ uyunca, piston daha önce genleş tiğ i yönde büzüldüğ ü için tekrar normal oval ş eklini alı r (Şekil 1.9). Görülüyor ki oval pistonlar, daima pim yönünde genleş ir ve büzülür. Bu nedenle bu pistonlarda pim alı ş tı rı lmasıçok daha önemlidir. Oval pistonlarda, piston pimleri sı kıalı ş tı rı lacak olursa motor ı sı nı nca, pim yönünde normal ş ekilde genleş en piston, motor soğ uduğ u zaman pim sı kı olduğu için, aynı yönde rahatça büzülemeyeceğ inden piston normal ş eklini kaybeder, deforme olur ve görevini yapamaz.

Bütün oval pistonlarda, ovallik oranıaynıdeğ ildir; malzemenin genleş me katsayı sı na ve motorun çalı ş ma sı caklı ğı na göre ovallik oranıdeğiş ir. Bu nedenle firmalar, bu özellikleri dikkate alarak pistonları nı n ovallik miktarı nıverirler. 1.1.4. Piston Boş luğunun Verilmesi Piston boş lukları , pistonun yapı ldı ğ ımalzemeye ve motorun çalı ş ma ş artları na göre değ iş ir. Ayrı ca malzemenin genleş mesine göre motor ı sı ndı kça genleş en pistonun sı kı ş madan çalı ş abilmesi için yağboş luğ una bir miktar daha boş luk ilave edilir. Piston boş luğ u pistonun malzemesine, ş ekline, motorun çalı ş ma ş artları na ve motor sı caklı ğı na göre üretici firma tarafı ndan hesap edilerek motor tamir katalogları nda belirtilir. Bu değ erler bulunduğ u takdirde, piston alı ş tı rma iş leminde boş luklar katalog değ erlerine göre verilir. Fabrika değ erleri yoksa aş ağ ı daki genel esaslara göre piston boş luklarıhesap edilebilir. 11

a) Hafif dökme demir pistonlarda, her 25 mm piston çapıiçin 0,018 mm boş luk verilir. b) Alüminyum alaş ı mdan yapı lan pistonlarda, her 25 piston çapıiçin 0,03 mm boş luk verilir. c) Yarı k etekli pistonlarda çap dikkate alı nmadan 0,025 – 0,05 mm boş luk verilir. d) Oval pistonlar için, piston çapıdikkate alı nmadan genellikle 0,05 mm boş luk verilir, bu değ ere 0,025 mm tolerans kabul edilir. Buna göre standart çapı80 mm olan bir dökme demir pistonun boş luğu ş öyle hesap edilir. (80 mm x 0,018 mm ) / 25 mm = 0,0576 mm boş luk verilir. 1.1.5. Pistonları n Kontrolleri ve Takı lması Motorun silindirlerinde yapı lan ölçü sonucu, yalnı z segman değiş tirmeye karar verilmiş se silindir setleri alı narak pistonlar dikkatlice sökülür. Segmanlar ve biyeller söküldükten sonra pistonlar özellikle segman yuvaları temizlenir. Yağ segmanı yuvaları ndaki yağakı tma delikleri ise uygun bir matkap ucuyla temizlenir.

Şekil 1.10: Pistonun mikrometre ile ölçülmesi

Pistonda eğilme, burulma ve ş ekil bozukluğ u kontrol edilir. Şekil: 1-10’da eğilmiş pistonlar ve pistonun mikrometreyle ölçülmesi görülüyor. Piston yüzeylerinde, Şekil 1-11’de görüldüğü gibi aş ı rısürtünme ve krepaj varsa pistonlar değ iş tirilmelidir. Ayrı ca segman yuvalarıözel mastarlarla kontrol edilir, piston pim yuvasıda ölçülerek segman yuvalarıve piston pim yuvalarıaş ı nmı ş sa pistonlar değ iş tirilmelidir. Silindirler fazla aş ı nmı ş sa motorun durumuna göre piston, gömlek, segman komple değ iş tirilir veya silindirler torna edilerek daha büyük ölçüde piston ve segman takı lı r.

Şekil 1.11: Piston üzerinde sürtünme krepaj

Pistonlar değ iş tirileceği zaman, uygun ölçüdeki yeni pistonlar, iyice gözden geçirilerek ş ekil bozukluğu veya çatlak olmaması na dikkat edilmelidir. Pistonları n ölçüsüne uygunluğ u da Şekil: 1-11’de görüldüğü gibi dı şçap mikrometresiyle ölçülerek kontrol edilir. Daha önce açı kladı ğ ı mı z gibi, oval pistonlarda piston eteğ i hem konik, hem de oval yapı ldı ğıiçin en doğ ru piston ölçüsü alt etek pime dik eksenden ölçülür (Şekil 1-11.a). Bu ölçü, silindir ölçüsünden, pistonla silindir arası na verilecek boş luk kadar küçük olmalı dı r. Piston ve silindirler ölçülürken parça sı caklı ğıeş it ve genellikle oda sı caklı ğ ı nda 20 C olmalı dı r.

Şekil1–11.A Piston üzerinde pime dik eksenden ölçü alı nması

Pistonla silindir arası ndaki boş luk pratik olarak ş öyle ölçülebilir. Silindirler iyice temizlendikten sonra, segmansı z piston silindiri içine baş aş ağ ı sokulup serbest bı rakı ldı ğ ı nda, piston yavaş ça aş ağıdoğ ru kayı yorsa boş luk normaldir. Bunun aksine, hı zlı iniyorsa boş luk fazladı r. Piston silindirde hiç hareket etmeden kalı yorsa sı kı dı r. Sı kı pistonlarısilindire alı ş tı rmak için silindirler honlama baş lı klarıile piston silindir içinde rahat hareket edinceye kadar honlanı r. Baş ka bir yöntem ise ölçü aletleri ile kontroldür. Piston üzerinden alı nan en büyük ölçü ile silindir üzerinden alı nan en küçük ölçü farkıpistonla silindir arası ndaki boş luk miktarı nıverir. 13

1.2. Segmanlar 1.2.1. Görevi Segmanları n, zamanları n oluş umunda meydana gelen yüksek sı caklı k nedeniyle pistonun genleş erek sı kı ş ı p kalması nıönlemek için piston baş ı nda fazla boş luk vardı r. Bu nedenle piston baş ı na takı lan segmanlar, dört zamanı n oluş umunda çok önemli görevler yapar. Şekil 1-12’de segmanlarıtakı lmı şbir piston biyel mekanizmasıgörülüyor.

Şekil 1.12: Segman ağı z aralı ğı

Piston baş ı nda bulunan segmanlar, silindir cidarları na belli bir bası nç yaparak zamanlarıoluş turur. Örnek: Emme zamanı nda piston Ü.Ö.N’ dan A.Ö.N’ ya inerken karter tarafı ndaki havanı n yanma odasıtarafı na geçmesini önler, silindirde iyi bir vakum oluş ması nıve emme zamanı nda karı ş ı mı n silindire dolması nısağ lar. Sı kı ş tı rma zamanı nda ise piston, A.Ö.N’ dan, Ü.Ö.N’ ya çı karken silindirdeki karı ş ı mı n kartere kaçması nıönleyerek yanma odası nda sı kı ş ması nısağ lar. İ şzamanı nda ise yanmı şgazlarısı zdı rmadan, yalnı z piston baş ı na etki yapması nısağlayarak motordan en yüksek verimin alı nması nısağlar. Ayrı ca egzoz zamanı nda yanmı şgazları n kartere sı zması nı önleyerek motor yağ ı nı n özelliğ inin bozulması na engel olur. Segmanlar silindir yüzeyindeki fazla yağısı yı rarak pistonla silindir arası nda ince bir yağfilminin oluş umunu temin ederek hem silindirlerin yağ lanması nısağlar hem de motorun yağyakması nıönler. Ayrı ca segmanlar piston baş ı ndaki yüksek ı sı yı , silindir yüzeyine ve oradan da soğutma suyuna ileterek pistonları n soğ uması na yardı m eder.

1.2.2. Malzemeleri ve Yapı sal Özellikleri Segmanlar genellikle çelik alaş ı mları ndan yapı lı r. Bu malzemeler iyi bir sürtünme yüzeyi oluş turduğ u gibi, motorda meydana gelen yüksek sı caklı k ve yüksek bası nca karş ı dayanarak uzun zaman esnekliklerini kaybetmeden görevlerini yapmaktadı r.

Şekil 1.13: Segmanlar

Kompresyon segmanları nı n alı ş ma zamanı nıkı saltmak, aynızamanda çabuk aş ı ntı yı önlemek ve segmanları n iyi yağ lanması nısağ lamak için segman yüzeyleri Cadmium, kalay, krom, demir oksit, molibden, nikel, fosfat veya siyah magnetik oksitle kaplanmı ş tı r. Segmanlar ve silindir cidarlarıyeni olduğu zaman yüzeyleri düzgün değ ildir. Biri diğ erine iyi uymaz ve alı ş tı rma yetersiz kalı r. Yukarı da sözü edilen kaplama malzemesi ilk alı ş tı rmada kolay aş ı narak motorun ilk alı ş tı rma süresini azaltı r. Buna ilaveten kaplama malzemeleri yağ lama yağ ı nıdaha iyi tutabildiğinden segman ve silindirlerin daha iyi yağ lanması nıtemin eder.

Şekil 1.14

Ayrı ca, özellikle ateşsegmanıdenilen birinci kompresyon segmanı , krom veya molibdenle kaplanarak hem yüksek sı caklı ğ a daha fazla dayanabilir hem de silindirleri daha az aş ı ndı rı r. Segmanları n yaylanarak silindir yüzeyine belli bir bası nçla oturmasıiçin ve pistondaki yuvaları na kolayca sökülüp takı lmaları nısağlamak için bir noktadan kesilmiş tir. Şekil 115’te bir kompresyon ve yağsegmanları nı n kı sı mlarıve isimleri gösterilmiş tir.

Şekil 1.15: Kompresyon ve yağsegmanları nı n kı sı mları

Segmanları n pistonlardaki yuvaları nda, bir yan boş luğu olduğu gibi, silindir içerisinde belli bir ağ ı z aralı ğıile birlikte silindir yüzeyine uygun bir bası nçla temas etmesi gerekir. Segman çevre bası ncı nı n gereğinden az olması , segmanları n sı zdı rmazlı k görevlerini tam yapamadı ğıgibi silindir cidarları ndaki yağ ları n da iyi sı yı ramaması na neden olur. Bunun aksine segmanları n çevre bası ncı nı n fazla olması , segman ve silindirlerin yağsı z kalarak fazla aş ı nı p çizilmesine ve motorun güç kaybı na neden olur. Segman ağı zlarıdüz, eğ ik, bindirmeli ve sı zdı rmaz ağı zlıolmak üzere, genellikle dört ş ekilde yapı lı yorsa da bugün özellikle, seri yapı mda kolaylı k sağlamasınedeniyle segmanlar düz ağ ı zlıolarak yapı lmaktadı r. 16

Segmanlar pistondaki yuvaları na takı ldı ktan sonra, pistonlar silindirlere takı lı rken segman ağ ı z aralı klarıpiston çevresine eş it aralı klarla dağı tı lı r. Motor çalı ş ı rken bu aralı klara yağdolarak tam bir sı zdı rmazlı k sağlar. Ayrı ca segmanlar normal ş artlarda yuvalarıiçinde eş it aralı klarla dönerek çalı ş ı r. Ancak herhangi bir sebeple ağı z aralı klarıkarş ı laş acak olursa motorun kompresyon kaçı rması na ve yağyakması na neden olur (Şekil 1.15.a).

Şekil 1.15.A: Segman ağı z aralı kları nı n piston üzerinde dağı lı mı

1.2.3. Segman Çeş itleri Pistondaki segman tipi, sayı sıve bunları n takı lı ş ı , motorun cinsine göre değiş ir. Genellikle benzin motorları nı n piston baş ı nda 3 - 4 segman bulunur. Bunlar iki kompresyon, bir yağ , bazen üç kompresyon, bir yağolduğ u gibi bazen de iki kompresyon, iki yağsegmanı olabilir. Bazımotorlarda ise 2. yağsegmanıpiston eteğinde bulunur. 1.2.3.1. Kompresyon Segmanları Konumuzun baş ı nda belirttiğ imiz gibi kompresyon segmanları , pistonla silindir arası nda sı zdı rmazlı k görevi yapar. Sı kı ş an hava yakı t karı ş ı mı nı n kartere kaçması nıönlediğ i gibi, işzamanı nda da, yanmı şgazları n sı zması nıönler. Ayrı ca yağsegmanları , silindirin üst kı smı na geçen yağ ı n silindir yüzeyinde ince bir yağfilmi oluş ması nısağ lar. Bu yağlar kompresyon segmanları nı n yağ lanması nısağ ladı ğ ıgibi piston, segman, silindir arası na girerek boş luklarıdoldurur, böylece segmanlar sı zdı rmazlı k görevini tamamlar. Aksi takdirde, bu elemanlar ne kadar iyi alı ş mı şolursa olsun yağ sı z olarak görevlerini tam yapa maz.

Kompresyon segmanları nı n görevlerini istenilen ş ekilde yapabilmeleri için Şekil 116’da görüldüğ ü gibi çeş itli biçimlerde kompresyon segmanlarıyapı lmaktadı r.

Şekil 1.16: Çeş itli kompresyon segmanlarıkesit görünüş leri

Kompresyon segmanları , motorun çalı ş masısı rası nda, sı zdı rmazlı k sağladı klarıgibi, silindir yüzeyindeki yağfilmini de kontrol eder. Bunlar düz, pahlı , konik, bombeli, burunlu olarak yapı lı r. Düz segmanlar silindir cidarı na genişbir yüzeyle oturduğu için yeterli bir sı zdı rmazlı k sağ layabilir. Ancak yağsı yı rma görevini tam yapamazlar. Konik segmanlar silindire daha dar bir alanda temas ettiği için daha iyi yağsı yı rı r. Bu nedenle düz segmanlar birinci kompresyon, konik segmanlar ise ikinci kompresyon segmanıolarak kullanı lı r. Konik segmanlar takı lı rken genişyüzey alt tarafa getirilir. Herhangi bir yanlı ş lı ğ ıönlemek için bu segmanlarda bulunan "TOP" yazı sıüste getirilerek pistonlara takı lmalı dı r (Şekil 1.17).

Şekil 1.17: Segman takı lı şyönü

Bugünkü benzin motorları nda daha çok içten ve dı ş tan faturalısegmanlar kullanı lmaktadı r. Gerek içten faturalı , gerekse dı ş tan faturalısegmanlarda, fatura segman üzerinde bir dengesizlik meydana getirerek segman yuvasıiçerisinde emme ve eksoz zamanları nda yuvaları na eğ ik oturduğ u için emme zamanı nda piston aş ağ ıdoğru harekette, segmanı n alt dı şköş esi silindir yüzeyindeki fazla yağ ısı yı rarak ince bir yağfilmi bı rakı r. Egzoz zamanları nda ise piston yukarı ya doğ ru giderken fatura ince yağfilmi üzerinde kayarak hareket eder ve böylece yağfilminin bozulması nıönleyerek hem yanma odası na yağ geçiş ine engel olur, hem de silindir ve segmanları n daha az aş ı nması nı sağ lar. Sı kı ş tı rma ve işzamanları nda ise sı kı ş an karı ş ı m ve yanmı şgaz, segmanıüst taraftan bastı rarak segmanıyuvası na düz oturtur. Ayrı ca segmanı n arkası na geçerek onu silindire doğru itmek suretiyle daha iyi bir sı zdı rmazlı k sağlar. Dı ş tan faturalısegmanlarda silindire temas eden yüzey dar olduğ u için bası ncıartmakta ve bu segmanlar, silindiri daha fazla aş ı ndı rmaktadı r. Hâlbuki içten faturalısegmanlarda segmanı n silindire, temas eden yüzeyi geniş olduğ u için silindiri daha az aş ı ndı rdı ğ ı ndan içten faturalısegmanlar tercih edilmektedir. Faturalısegmanlar takı lı rken iç fatura üst tarafa, dı şfatura ise alt tarafa getirilerek takı lı r. Kompresyon segmanları nı n devamlıyuvaları nda hareket etmeleri sonucu, pistondaki birinci piston seti ile birinci segman yuvasıen fazla hasar görür. Segman yuvaları nı n zarar görmesi ve segman yan boş lukları nı n artmasıise segmanları n yanma odası na yağbasması na neden olur. Bu nedenle bazıpiston üreticileri, birinci segman yuvasıiçin alüminyum alaş ı mı pistonları n dökümü sı rası nda çelik segman taş ı yı cıhalkalar yerleş tirir. Ayrı ca birinci segman yuvası nda oluş an yüksek ı sı nı n soğ utulmasıiçin segman yuvası nı n arkası na yağsoğ utma kanallarıaçı lmı ş tı r.

Şekil 1.17.A: Segmanı n pompalama etkisi

1.2.3.2. YağSegmanları Yağ segmanları , silindir cidarı ndaki fazla yağ ısı yı rarak pistondaki yağ akı tma deliklerinden kartere akı tı r. Aynızamanda silindir cidarı nda ince bir yağfilminin oluş umunu sağ lar.

Şekil 1.18: Yağsegmanları

Motorda silindir yüzeyleri, segmanlar ve pistonlar, biyel baş ı ndaki yağpüskürtme deliğ inden püskürtülen yağ larla ve biyel baş ıkenarları ndan savrulan yağ larla yağlanı r. Bu iki yolla, silindir yüzeyine savrulan yağ , silindiri yağ layacak yağ dan çok fazladı r. Bu fazla yağ lar, yağsegmanlarıvası tası yla sı yrı lı p kartere akı tı lı r. Ayrı ca bu yağlarla birlikte karbon tanecikleri ve hava yakı t karı ş ı mıile silindirlere kadar ulaş an toz, toprak ve yabancı maddeler, yağsegmanlarıtarafı ndan yağla birlikte sı yrı larak zararsı z hale getirilir. Şekil 119’da tek parçalıçeş itli yağsegmanları nı n kesitleri görülmektedir. Birbirlerinden ufak farklarla yapı lan bu yağsegmanları nı n ortak özelliğ i, segmanı n sı yı rdı ğ ıyağı n, kartere akı tı labilmesi için segman üzerinde yağakı tma yarı klarıveya delikleri bulunması dı r. Kompresyon ve yağsegmanlarısilindir çevresine gerekli ş ekilde bası nç yaparak yağ ları n yanma odası na çı kması nıve dolayı sı yla motorun yağyakması nıönler. Eğer bir motorda her işzamanı nda, bir damla yağyanma odası na çı kı p yanarsa, motor her üç kilometrede bir litre yağyakar. Hâlbuki segmanlarıiyi durumda olan motorlarda binlerce kilometre yol alı ndı ğ ıhalde, hiç yağeksilmesi olmaz. Bu durum yağsegmanları nı n görevinin ne kadar önemli olduğ unu bir defa daha ortaya koymaktadı r.

Şekil 1.19: Çeş itli yağsegmanıkesit görünüş leri

1.2.4. Segmanlarda Yapı lan Kontroller, Ölçümler ve Değiş tirilmesi Motorun uzun süre çalı ş masısonucu silindirler ve segmanlar aş ı nı r; sı zdı rmazlı k görevini ve yağsı yı rma iş ini de yeterince yapamaz. Motorda kompresyon ve güç düş üklüğ ü görülür. Motor yağyakmaya baş lar. Yağyakan motorun egzozunda mavi duman görülür. Motorda silindir ve segmanları n durumunu kompresyon kontrolü yapı larak kolayca tespit etmek mümkündür. Motor ı sı nı ncaya kadar çalı ş tı rı ldı ktan sonra bütün bujiler sökülür. Motor marş la döndürülerek kompresyon ölçme aletiyle silindirlerin kompresyon bası ncı ölçülür. Bu bası nç motorun sı kı ş tı rma oranı na göre 5–10 bar (80 – 140 psi) arası nda değiş ir. Motorda genel veya herhangi bir silindirde düş ük kompresyon tespit edilirse buji deliğ inden silindire bir miktar yağ sı kı larak tekrar kompresyon ölçülür. Kompresyon değ erinde yükselme varsa silindir ve segmanları n aş ı ndı ğı na karar verilerek silindir kapağ ısökülür. Silindirlerde özellikle yanma odası na yakı n segman çalı ş ma bölgesinde (Silindir setinin hemen altı ndan 2,5 – 3 cm’ lik yüzeylerde), yüksek yanma bası ncı , yanma ı sı sıve yağ lama imkânsı zlı klarınedeniyle fazla aş ı ntıgörülür ve silindirde eteğe doğ ru inildikçe aş ı ntıazalı r. Buna göre yukarı da bahsedilen etkenlerin sonucu, silindirler oval ve konik aş ı nı r.

Aş ı nmı şsilindirlerin yenilenmesi için iki çeş it iş lem yapı lı r. Silindirlerdeki aş ı ntıve koniklik 0,25 mm’ yi aş mı yorsa ve ovallik de 0,075 mm’ yi aş mı yorsa yalnı z segman değ iş tirilir. Ovallik ve koniklik bu sı nı rlarıaş ı yorsa silindirler standarttan büyük yeni bir ölçüye göre torna edilerek yeni piston segman takı lı r veya gömlekli motorlarda gömlek, piston ve segman komple değ iş tirilir. Silindirlerin durumu silindirlerin ölçülmesi konusunda açı klandı ğ ış ekilde, pistonlar sökülmeden ölçülerek tespit edilen ovallik ve koniklik miktarı na göre yapı lacak iş lem tayin edilir. Ovallik ve koniklik yukarı da açı klanan sı nı rıgeçmiyorsa segman değiş tirileceğ ine göre, motor üzerindeki pistonlar tekrar kullanı lacak demektir. Bu nedenle piston setlerinin kı rı lmadan ve zedelenmeden, pistonları n sökülmesi gerekir. Bunun için silindir ağzı nda tı rnakla hissedilecek kadar set varsa, bu setlerin, silindir set raybası yla alı nmasıgerekir.

Şekil 1.20

Pistonlar set alı nmadan çı karı lacak olursa, birinci piston setinin eğ ilip kı rı lma olası lı ğ ı vardı r ki bu takdirde pistonu da değiş tirmek gerekecektir. Pistonlar söküldükten sonra, segman yuvalarıve yağsegman yuvaları ndaki yağakı tma delikleri iyice temizlenmelidir. Önce segmanları n yan boş luklarıkontrol edilir. Ayrı ca segman yuvasıiçinde döndürülerek yuvası nda rahat hareket edip etmediği kontrol edilir. Herhangi bir çapak veya çentik nedeniyle segman yuvası nda rahat hareket edemiyorsa ince 22

bir eğ e ile bu çapak ve çentikler temizlenir. Segman yan boş luğ u, fabrikanı n verdiği değ ere göre kontrol edilir (Şekil 1.21). Verilmişbir değ er yoksa birinci kompresyon segman yan boş luğu 0,05 mm diğer segmanlar için tavsiye edilen yan boş luk 0,04 mm’ dir. Piston segman yuvalarıaş ı nmı ş , yan boş luklar iki katı nıaş ı yorsa pistonlar değiş tirilmelidir. Segman yan boş luklarıfazla olursa segmanlar yuvalarıiçerisinde aş ı rıhareketlerle yanma odası na yağbasar ve motor yağyakar.

Şekil 1.21: Segman yan boş luğunun sentil ile ölçülmesi

0,25 mm aş ı nmı şsilindirler için firmalar 0,25 mm’ den 0,025 mm’ ye kadar kullanı labilecek bir takı m segman yapmaktadı r. Böyle olunca bu 0,25 mm segmanlar, kendi silindirlerinin en dar yerinde, baş ka bir söyleyiş le piston A.Ö.N. da iken segmanları n karş ı laş tı ğısilindir cidarı nda ağı z aralı klarıkontrol edilir. Segman ağı z aralı ğı , fabrika değ erine uygun olmalı dı r. Verilmişbir değ er yoksa segman ağı z aralı ğıpiston çapı na göre ş öyle hesap edilir. Birinci kompresyon segmanıiçin her 25 mm piston çapıiçin 0,10 mm boş luk verilir. Diğ er segmanlar için ise her 25 mm piston çapıiçin 0,075 mm ağ ı z aralı ğ ı hesap edilmelidir.

Şekil 1.22: Segman ağı z aralı ğı nı n sentil ile ölçülmesi

Buna göre 82,5 mm silindir çapıolan bir motorda birinci kompresyon segman için 0,32 mm, diğ er segmanlar için 0,25 mm ağ ı z aralı ğıverilir. Ağı z aralı ğ ıbu değerlerden az ise segman ağ ı zlarıya özel bir eğ eleme aparatıveya elle eğ elenerek gerekli ölçüye getirilir. Aş ı nmı şsilindirlerde segman ağı z aralı ğ ı nı n, silindirde segman bölgesinin en dar yerinde kontrol edilmesi çok önemlidir. Aksi takdirde segman ağı z aralı ğı , silindir ağzı nda en fazla aş ı nmı şyerde kontrol edilir ve normal boş luk verilecek olursa piston A.Ö.N. ya doğru inildikçe segman ağı z aralı klarıkapanı r, motor ı sı ndı kça genleş en segmanlar kı rı lı r ve silindirleri çizerek büyük arı zalara neden olur. 1.2.5. YaylıSegmanlar Aş ı nmı şsilindirlerde, normal segmanları n çevre bası ncıazalacağıiçin segmanlar sı zdı rmazlı k görevini yapamadı ğ ıgibi yağsegmanlarıda yağsı yı rma iş ini istenilen ş ekilde yapamaz. Bunun sonucu motor çekiş ten ve güçten düş er, yağyakmaya baş lar. Bu nedenle aş ı nmı ş silindirlerde yaylısegmanlar tercih edilmektedir. Yaylı segmanları n çevre bası nçlarıfazla olduğ u için kompresyon segmanlarıdaha iyi sı zdı rmazlı k sağ ladı klarıgibi yağsegmanlarıda yağsı yı rma iş ini daha iyi yapabilmektedir. Genellikle ikinci kompresyon segmanıile yağ segmanları nda, yaylısegmanlar kullanı lı r. Yaylı segmanlar 2, 3 veya 4 parçalıolabilir. Segman yuvası na onduleli biçimde yapı lmı şsı kı ş tı rma yayıyerleş tirilir ve bunun üzerine esas segman takı lı r. Sı kı ş tı rma yayıesas segmana, ilave bir bası nç vererek segmanı n çevre bası ncı nıartı rdı ğıgibi pistonun aş ı nmı şsilindire daha iyi uyum yapması nısağ lar. Sı kı ş tı rma yayıkullanı lan segmanlar diğer segmanlara nazaran biraz ince yapı lmaktadı r. Segman kalı nlı ğ ı nı n incelmesi, segmanı n çevre bası ncı nıazaltsa da sı kı ş tı rma yayı , en az % 50 daha fazla çevre bası ncısağ lar. Ayrı ca yaylısegmanlar yüksek bası nçla birlikte, segmana esneklik kazandı racağ ıiçin segman silindir yüzeyini daha etkili bası nçla takip ederek görevini en iyi ş ekilde yapabilir. Aş ı nmı şsilindir içinde, yaylısegman, piston aş ağ ıyukarıhareket ettikçe silindirin değiş en biçimine daha iyi uyabilmesi için gerekli esnekliği sağ lar.

Şekil 1.23: Segman pensesi ile segmanı n pistondan çı karı lı ş ı

Segmanlar esnek olduğ u için pistonlardaki yuvaları ndan, Şekil 1 23’te görüldüğü gibi özel segman penseleriyle sökülür ve aynı penselerle pistondaki yuvası na takı lı r.

Şekil 1.24: Segman bandıile segmanı n sı kı lı ş ıve silindirlere takı lması

Segmanlar pistondaki yuvaları nda serbest durumda iken silindir çapı ndan büyüktür. Bu nedenle segmanları yla birlikte, pistonlar silindire takı lı rken segman ağ ı z aralı kları , piston çevresine eş it aralı klarla dağ ı tı lı r. Şekil 1-24’de görüldüğü gibi, segmanlar segman bantıile sı kı ldı ktan sonra piston silindire takı lı r. Piston, biyel mekanizması motora takı lı rken bazı önemli noktalara özen gösterilmelidir. Piston biyel birleş tirilirken biyel baş ı ndaki yağpüskürtme deliği pistonun yarı ksı z tarafı na getirilmelidir. Piston biyel mekanizmasımotora takı lı rken pistonun yarı ksı z tarafı , pistonun işzamanı nda yaslandı ğ ıyaslanma yüzeyi tarafı na, yani motorun dönüş yönünün aksi yönüne getirilmelidir. Piston, biyel mekanizmasıtakı lı rken biyel muylusu A.Ö.N’ ya getirilmeli ve varsa biyel cı vataları nı n krank biyel muylusunu zedelememesi için biyel cı vataları na koruyucu gömlek takı lmalı , bu gömlekler yoksa biyel cı vataları nı n muyluya çarpmaması na özen gösterilmelidir (Şekil 1.24.a).

Şekil 1.24.A: Pistonun silindir içerisine takı lması

1.3. Biyel Kolu 1.3.1. Görevleri Biyeller pistonla, krank milini mafsallıolarak birbirine bağ lar. Pistondan aldı ğıyanmı ş gaz bası ncı nıkrank miline iletir. Pistonun yanmı şgaz bası ncıetkisiyle silindirde yaptı ğ ıdüz hareketi, krank milinde, süreli (dairesel) hareket haline dönüş mesine yardı m eder. Biyeller, biyel ayağ ı ndan, piston pimi yardı mıile pistona, biyel baş ı ndan, krank mili biyel muylusuna bağ lanı r. Şekil: 1 -25’te açı lmı şbiyelin parçalarıgörülmektedir.

Şekil 1.25: Biyelin kı sı mları

1.3.2. Biyellerin Yapı sal Özellikleri ve Kı sı mları Biyeller genellikle çelik alaş ı mları ndan presle dövülerek yapı lı r ve bir seri iş lemlere tabi tutularak esas ş eklini alı r. Biyelin krank miline bağ lanan kı smı na biyel baş ıdenir. Biyel baş ıkrank miline kolayca sökülüp takı labilmesi için Şekil 1 26’da görüldüğ ü gibi iki parçalıolarak yapı lmı ş tı r. Biyel baş ı(biyel eğ erciğ i) ve biyel kepinden ibaret olan biyel baş ı nda, krank mili biyel muyluları nı n bozulmadan yataklandı rı lmasıiçin, kolayca sökülüp takı labilen biyel yatak kusinetleri yerleş tirilmiş tir.

Şekil 1.26: Biyelin kı sı mları

Genellikle biyel kepleri, biyel baş ları na, biyel cı vata ve somunları yla bağ lanı r, bu cı vatalar karş ı lı klıiki adet olduğ u gibi, bazıbüyük motorlarda ikiş erden dört adet biyel cı vatasıvardı r. Bazıbiyellerde de biyel cı vatalarıbiyel baş ı nda dişaçı lmı şyuvalara sı kı lı r. Biyelin pistona bağ lanan kı smı na, biyel ayağıdenir. Piston, piston pimi vası tası yla biyel ayağ ı na bağlanı r. Piston piminin, biyele sabit bağlanan biyellerde, piston pimi, bir kilitleme cı vatası yla, biyel ayağı na bağ lanı r. Tam serbest veya biyelde serbest, pim bağ lama sistemlerinde ise piston piminin, biyel ayağ ı na yataklandı rı lmasıiçin biyel ayağ ı nda bronz piston pim burçlarıbulunur. Bazıbiyellerde piston piminin yağlanmasıiçin biyel ayağı nda, konik biçimde bir yağ deliğ i bulunur. Yağsegmanları nı n sı yı rı p piston yağakı tma deliklerinden kartere dönen yağ lar, bu konik deliğe dolarak piston pimini yağ lar. Bugünkü tam bası nçlıyağlama sistemi bulunan motorlarda ise biyel baş ı ndan, biyel ayağ ı na uzanan ve biyel gövdesini boydan boya kat eden bir yağdeliğ inden piston pimleri bası nçlı , yağ la yağlanı r. Biyel muylusunda bulunan yağdeliğ i, krank milinin her dönüş ünde bu delikle bir kere karş ı laş arak piston pimine yağgönderir. Ayrı ca biyel baş ı nı n yan tarafı nda silindirleri yağ lamak için bir yağpüskürtme deliğ i vardı r. Pistonun her Ü.Ö.N’ ya çı kı ş ı nda biyel muylusundaki yağdeliğ i, biyel baş ı ndaki yağ püskürtme deliği ile karş ı laş arak silindir cidarı na ve supap mekanizması na yağpüskürtür. Piston biyele bağlanı rken biyel baş ı ndaki yağpüskürtme deliğ i pistonun yarı ksı z tarafı na getirilir. Piston biyel mekanizmasımotora takı lı rken pistonun yarı ksı z tarafıile beraber yağpüskürtme deliği silindirin büyük yaslanma yüzeyi tarafı na yani motorun dönüş yönünün aksi tarafı na getirilmelidir. 27

Ayrı ca motorun dengesini korumak ve titreş im yapmadan düzgün çalı ş ması nı sağ lamak için biyel baş ıve biyel kepleri numaralanmı ş tı r. Biyel mekanizmasımotordan sökülüp takı lı rken bu numaralar motorun gerekli yönüne getirilerek piston biyel mekanizmasımotora takı lı r ve biyel kepindeki numarada biyel baş ı ndaki numara ile karş ı laş tı rı larak biyel baş ıcı vatalarıtorkunda sı kı lı r (Şekil 1.26.a). Pistonları n biyele bağ lanması nda ve mekanizmanı n motora takı lması nda, piston baş ı ndaki ok veya çentiğ in motorun önüne gelmesine dikkat edilir.

Şekil 1.26.A: Biyel kepi üzerindeki iş aretler

1.3.3. Biyel Kolları nda Yapı lan Kontroller ve Ölçümler Biyel baş ı nda çapak ve kalı ntı lar varsa temizlenir. Biyel baş ıyağpüskürtme deliğ i ile piston pimi yağlama deliğ i bası nçlıhava ile temizlenir. Kep çeneleri temizlenir. Biyel cı vata ve somunları kontrol edilir, bozuk olanlar değ iş tirilir. Biyel baş ıkepleri numaralar aynıtarafa getirilerek, torkunda sı kı ldı ktan sonra komparatör ve dı şçap mikrometresi ile ölçülür. Yataktan alı nan ölçü standart ölçüyle karş ı laş tı rı lı r. Bu ölçü biyel baş ıstandart ölçüsünden fazla ise üretici firmanı n talimatları na uygun olarak iş lem yapı lı r. Biyel baş ıçelik kı smıölçüsü, çalı ş ma sonucu bozulmaz; ancak biyel çenelerinden eğelenecek olursa bozulabilir. Biyel baş ıçelik kı smıölçüldükten sonra, biyel baş ıkusinetleri takı larak, torkunda sı kı lı r. Komparatör ve dı şçap mikrometresiyle yatak iç çapıölçülür; Muylu çapıda ölçüldükten sonra yatak ve muylu arası ndaki boş luk, standart boş luğ un iki katı nıaş mı ş sa, biyel yatakları nı n değ iş tirilmesi tavsiye edilir. Ayrı ca biyel baş ları na takı lan kusinetler, yatak sı rtıile yatak yuvasıarası nda tam bir temas sağlayacak biçimde yapı lmı ş lardı r. Bu nedenle doğ ru takı lmı şkusinetler, yuvası na tam oturur, merkezden çevreye doğ ru eş it bir bası nç meydana getirerek, düzgün bir daire olurlar. Böylece muylu ile yatak arası ndaki yağboş luğ u da bütün yatak çevresinde eş it olur. Hatalıtakı lmı şveya aş ı nmı şbiyel yatakları nda ovallik de görülebilir. Ölçü sonucu yataklarda 0,04 mm.den fazla ovallik tespit edilirse yataklar değiş tirilmesi tavsiye edilir. Piston pimi biyel ayağ ı nda serbest çalı ş ı yorsa piston pim burçlarıda teleskopik geyç veya komparatör ve dı şçap mikrometresiyle ölçülür. Burçla pim arası ndaki boş luk verilen 28

değ erin iki katı nıaş mı ş sa ya burçlar yeni bir pime göre raybalanı r veya honlanı r yada yeni pime göre standart çapta burç takı lı r. 1.3.4. Biyellerin Ayarı Pistonun biyel muylu eksenine dik açıoluş turan bir eksen üzerinde hareket etmesi gerekmektedir. Bunun için ayarlıbir piston biyel mekanizması nda piston pim ekseni ile biyel muylusu ekseni birbirine paralel ve silindir ekseni de bu paralel eksenlere dik olmalı dı r. Şekil 1 27’de eğ ik yataklandı rı lmı şbir biyel mekanizması görülmektedir. Eğilmişbir biyel ve piston, silindir yüzeylerinin, piston piminin, yatak kusinetlerinin ve biyel muylusunun fazla aş ı nması na ve biyel ayağ ı nı n, pistona sürtmesi sonucu motorun kası ntı lıve vuruntulu çalı ş ması na neden olur.

Şekil 1.27: Doğru yataklandı rı lmamı şpiston üzerindeki aş ı ntı lar

Bu durumda piston, bir taraftan piston baş ı ndaki segman setlerinden diğer taraftan piston eteğinden Şekil 1-27’de görüldüğü gibi çapraz biçimde aş ı nı r. Segmanları n görev yapması nıengeller ve kompresyon kaçakları na neden olur. Ayrı ca biyellerin, kusinetlerin ve biyel muyluları nı n da aş ı nması na neden olur.

Şekil 1.28: Biyel kontrol aparatı

Bu nedenle genel motor revizyonları nda veya segman değ iş tirme iş lemi yapı lı rken biyellerde eğ iklik ve burulma kontrolü yapı lmalı dı r. Şekil 1-28’de biyel kontrol aparatı 29

görülmektedir. Biyel kontrol ve doğrultma aparatları nda eğ iklik ve burulma, piston ve biyel beraberken yapı ldı ğ ıgibi biyel pistondan ayrı larak da yapı labilir. Biyellerde fazla eğ iklik veya burulma varsa biyeller özel çektirmelerle doğ rultulmalı dı r.

1.4. Piston Pimleri 1.4.1. Görevi ve Yapı sal Özellikleri Piston pimleri, piston ile biyeli birbirine mafsallıolarak bağ lar. Piston baş ı na etki yapan gaz bası ncı nıbiyel yardı mı yla krank miline iletir. Şekil 1-29’da piston pimi ve biyel beraberce görülmektedir.

Şekil 1.29: Piston pimi

Piston pimi, büyük bası nç altı nda çalı ş tı ğ ıiçin bası nca ve aş ı nmaya dayanı klıalaş ı m çeliklerinden yapı lı r. Pimin aş ı nmaya dayanı klı lı ğı nıartı rmak için ı sı l iş lemler ile yüzey sertleş tirilmesi yapı ldı ktan sonra taş lanı p leblenerek hassas bir ş ekilde, biyel ayağıve pistondaki yuvaları na takı lı r. Pistonun ölü noktalardan titreş im yapmadan, atalet (eylemsizlik) kuvvetlerini yenerek atlayabilmesi için piston pimlerinin içi boş altı lı r. Böylece pimin yüksek bası nca dayanı klı lı ğ ı da artı rı lmı şolur.

1.4.2. Piston Pimlerinin Bağ lantı Çeş itleri Piston, biyel ayağ ı na üç ş ekilde bağ lanı r (Şekil 1-30).

Şekil 1.30: Piston pimi bağlantıçeş itleri

a) Pim, biyelde sabit, pistonda serbest b) Pim, pistonda sabit, biyelde serbest c) Pim, biyel ve pistonda serbest (tam serbest). Şekil 1.31’de görüldüğ ü gibi piston pim yuvası nda bir kilitleme vidasıve piston piminde bir kilitleme deliği vardı r. Piston biyel ile birleş tirilip piston pimi kilitleme deliğ i ile piston pim yuvası kilitleme deliğ i karş ı laş tı ktan sonra kilitleme vidasısı kı lı r.

Şekil 1.31: Pim, biyelde sabit, pistonda serbest

Şekil 1.32’de görüldüğü gibi biyel ayağ ı nda bulunan bir kilitleme cı vatası , piston piminde bulunan kilitleme yarı ğı ndan geçirilerek pistonla biyel birleş tirilerek kilitleme cı vatasısı kı lı r.

Şekil 1.32: Pim, pistonda sabit, biyelde serbest

Şekil 1.33’te görülen tam serbest birleş tirme ş eklinde ise piston pimi biyel ayağ ı nda ve pistonda serbest olarak çalı ş ı r. Bu sistemde pimin takı lmasıiçin piston içerisinde biraz ı sı tı ldı ktan sonra, varsa biyel baş ı ndaki yağpüskürtme deliğ i pistonun yarı ksı z tarafı na gelecek ş ekilde, birleş tirilerek piston pimi pim zı mbasıile takı lı r.

Şekil 1.33: Pim, biyel ve pistonda serbest (tam serbest).

Tam serbest sistemde piston piminin hareketini sı nı rlandı rmak için Şekil 1.33’te görüldüğ ü gibi piston pim yuvası nı n iki baş ı nda bulunan emniyet segman yuvaları na emniyet segmanlarıtakı lı r. 32

1.4.3. Piston Pimlerinde ve Pim Yuvaları nda Yapı lan Kontroller ve Ölçümler Piston pimleri, yuvaları na ve biyel ayağı na, çok hassas olarak alı ş tı rı lmı ş tı r. Otomobil motorları nda piston pim boş luğu genellikle 25,4 mm piston pimi çapıiçin 0,01-0,015 mm olarak verilir. Piston pimi ve piston pim yuvasıveya piston pim burcu aş ı ndı ğ ızaman motorda pim vuruntusu meydana gelebilir. Motor parçaları nı n genel kontrolü sı rası nda, piston pimleri ve piston pim yuvalarıve piston pim burçlarıda teleskopik geyç, komparatör ve dı şçap mikrometresi ile ölçülerek aş ı nma miktarıtespit edilir. Aş ı nma sonucu, pim ve yuvasıarası ndaki boş luklar fazla ise ve motorda eski pistonlar tekrar kullanı lacaksa, standarttan büyük ölçüde piston pimi kullanı larak boş luk normal sı nı rı na indirilir. Genellikle üretici firmalar, standart veya 0,04 – 0,075 – 0,125 – 0,25 mm ölçülerde standarttan büyük piston pimleri imal etmektedir. Ölçme sonucu kullanı lacak farklıpim tespit edildikten sonra piston pim yuvalarıbu ölçüye göre, raybalanı r veya honlanı r. Biyel ayağıburçlarıise özel malafa ve presle çı karı larak yeni burç takı ldı ktan sonra bu burçlar, piston pimine göre raybalanı r veya honlanı r. Silindirlerde yapı lan ölçme sonucu silindirler torna edilerek yeni piston kullanı lacaksa bu takdirde yeni pistonlarla beraber standart piston pimleri kullanı lı r. Biyel ayağ ıburçları yeni pimlere göre raybalanı r veya honlanı r. Bugünkü yüksek kompresyon, güç ve devirli otomobil ve kamyon motorları nda, piston pimlerinin aş ı nma ve arı za yapmadan uzun süre çalı ş abilmesi için hassas olarak alı ş tı rı lması gerekir. Hassas pim alı ş tı rı lmasıaş ağ ı daki özellikleri taş ı r. a) Pim yuvalarıdüzgün ve yuvarlak olmalı , pim yuvası nda çapak ve çizik olmamalı dı r. b) Pim deliği düzgün olmalı dı r. Pim yuvaları nı n, konik, bombeli ve delik ağ ı zları geniş lemişveya aş ı nmı şolmamalı dı r. c) Piston pim yuvalarıkarş ı lı klıaynıeksende olmalı dı r.

d) Yüzey kalitesi düzgün olmalı dı r. Böylece pim ve yuvasıarası nda düzgün bir yağ filmi oluş ur.

e) Motorun cinsine ve pim çapı na göre, piston pimi ile yuvasıarası nda belirli bir yağ boş luğu bulunmalı dı r. 33

Bu özellikleri taş ı mayan pim yuvalarıkötü alı ş tı rı lmı şsayı lı r. Yukarı da sözü edilen çeş itli nedenlerle pim yuvası na tam oturmazsa yüksek noktalardan temas eder ve bu kı sı mlara fazla yük bineceği için burç veya pim bu kı sı mlardan süratle aş ı nı r. Böylece piston pim boş luğu artarak motorda piston pim sesi görülür. Piston pim sesi, tiz bir madeni ses olup daha ziyade motorun rölanti çalı ş ması nda daha çok duyulur. Motor devri yükseldikçe ses azalı r ve bazen de kesilebilir.

Şekil: Piston pimleri

1.5. Komparatörler 1.5.1. Komparatörlerin Genel Yapı sıve Parçaları

Şekil 1.34: Komparatör

Komparatörler ölçme, kontrol ve mukayese için kullanı lı r. Komparatör ölçü mili ve ölçü saatinden oluş an iki ana kı sı mdan oluş ur. Ölçü milinin aş ağıyukarıhareketi ölçü saati ibresinin dönmesini sağ lar 35

Komparatörlerde büyük ibrenin iki çizgi arası ndaki hareketi metrik olanlarda 0,01 mm’ yi, inç olanlarda ise 0,001” i gösterir. Küçük ibre ise büyük ibrenin kaç tur döndüğ ünü gösterir.

Şekil 1.35: Komparatör ölçü saati

1.5.2. Komparatörlerin Kullanı m Yerleri  Silindirlerin, ana ve kol yatakları n, piston pimi yuvaları nı n ölçülmesinde,  Krank mili, kam mili ve bazıparçaları n eğrilik kontrollerinde,  Volan, baskıdiski, fren diski ve benzeri parçaları n salgıkontrollerinde,  Eksenel gezinti ve boş luk kontrollerinde, kullanı lma amacı na uygun olarak değ iş ik bağ lantıparçalarıile kullanı lı r. 1.5.3. Komparatörler Kullanı lı rken Dikkat Edilecek Hususlar Hatası z ölçme iş lemi iki aş amada gerçekleş ir. Birinci basamak doğ ru ölçü almak, ikinci basamak alı nan ölçüyü doğ ru okumaktı r. Bunun için aş ağ ı daki hususlara dikkat etmeliyiz.  İ stenilen ölçü hassasiyetine uygun ölçü alet seçilmelidir.  Ölçü aleti ile ölçülecek parça temiz olmalı dı r.  Ölçü aleti sağ lam ve alı nacak ölçüye uygun olmalı dı r. 36

 Hassas ölçümlerde; hava sı caklı ğ ı , parçanı n sı caklı ğ ı , ölçü aletinin sı caklı ğ ı 19–21 °C olmalı dı r.  Ölçme esnası nda ölçü aletine normal temas baskı sıverilir.  Ölçüm okunurken aydı nlıyeterli olmalı ve ölçü aletine dik olarak bakı lmalı dı r.  Hiçbir zaman hareket eden parçaları n üzerinde ölçü alı nmamalı dı r.  Ölçme iş leminden önce ölçü aletinin ayar tamlı ğıkontrol edilmelidir. Gerekiyorsa ayar yapı lmalı dı r.

1.6. Silindirler 1.6.1. Silindirlerin Aş ı nma Nedenleri Pistonun silindir içinde Ü.Ö.N. ile A.Ö.N. arası nda, sürekli hareketi sonunda silindirler aş ı nı r. Aş ı nmı şsilindirlerde segmanları n çevre bası ncıyetersiz kaldı ğıiçin segmanlar sı zdı rmazlı k görevlerini yapamaz. Sı kı ş tı rma zamanı nda kartere gaz kaçağ ıolur, kartere sı zan karı ş ı mı n içinde bulunan yakı t silindir yüzeylerindeki yağısı yı rı r ve bu yüzden silindirler daha fazla aş ı nı r. Ayrı ca kartere inen bu yakı tlar, karterdeki yağı n özelliğini bozar. İ şzamanı nda ise kartere kaçan yanmı şgaz, hem motorun güç kaybı na sebep olur, hem de bu yanmı şgazlar yağ lama yağ ı nı n özelliğ ini bozar. Aş ı nmı şsilindirler kartere kompresyon ve yanmı şgaz kaçı rdı ğ ıgibi yağ lama yağ ları nı da yanma odası na kaçı rarak motorun yağyakması na ve yanma odası nda aş ı rıkarbon birikintilerine neden olur. Silindirler yukarı da açı klanan nedenlerden ötürü oval ve konik olarak aş ı nı r. Silindirlerin yağ lanması nısağlamak ve madeni parçalar arası na girerek sı zdı rmazlı k sağ lamak için, silindir yüzeyinde bir yağfilminin oluş tuğunu biliyoruz. Yağ segmanlarısilindirlerdeki fazla yağ ısı yı rı rken kompresyon segmanları nı yağ lamak için bir miktar yağ ı n, silindirin üst tarafı na sı zması na müsaade ederler.

Şekil 1.36: Silindir üzerinde ölçü alı nmasıgereken noktalar

Silindirin üst tarafı na çı kan yağlar yanma odası ndaki aş ı rısı caklı k nedeniyle erir ve incelir. Böylece yanma odasıtarafı nda segmanlar silindir yüzeyindeki yetersiz yağla sürtündüğ ü için, özellikle Ü.Ö.N. dan baş layarak 10 mm’ lik kı sı mda daha fazla aş ı nı r. Silindirde A.Ö.N’ ya indikçe yağlama imkânlarıarttı ğ ı ndan aş ı ntıazalı r; segmanları n sürtmediğ i kı sı mlar hemen hemen hiç aş ı nmaz. Şekil 1-36’da, en fazla aş ı nan kı sı m (A=İ lk 10 mm’ lik mesafe), segman bölgesi (B=İ lk 25 mm’ lik mesafe) ve en az aş ı nan kı sı mlar (C=Piston A.Ö.N’ da iken piston tepesinin biraz üst kı sı mları )ş ematik olarak görülmektedir. Yine yanma odasıtarafı nda meydana gelen yüksek sı caklı k nedeniyle (yaklaş ı k 1500 – 2000 °C) silindir yüzeylerinin yanma odasıtarafı ndaki 10 mm’ lik kı smı n mekanik dayanı mı azalacağ ıiçin bu kı sı mda silindir daha fazla aş ı nı r. A.Ö.N’ ya doğ ru indikçe silindir yüzeylerindeki ı sıazalacağ ı ndan aş ı ntıda azalı r. Bu nedenlerden silindirler konik olarak aş ı nı r. Yanma zamanıbaş langı cı nda, yanma odası nda 35 – 45 bar bası nç meydana geldiğini biliyoruz. Bu yüksek bası nç pistonu silindirin büyük yaslanma yüzeyi tarafı na yaslar. Şekil 1-37’de görüldüğ ü gibi büyük yaslanma yüzeyi, motorun dönüşyönünün aksi tarafı na gelir.

Şekil1.37: Büyük ve küçük yaslanma yüzeyi

Yüksek bası nçla silindir yüzeyine yaslanan piston, silindiri enine eksende boyuna eksenden daha fazla aş ı ndı rı r. Bu nedenle silindir, segman çalı ş ma bölgesi kı smı nda oval olarak aş ı nı r. Ovallik: Silindirde aynınoktada, birbirinden 90° farklıiki eksen arası ndaki ölçü farkı na ovallik denir. Koniklik: Silindirde aynıyönde iki değiş ik eksen arası ndaki ölçü farkı na koniklik denir.

Yukarda açı klanan nedenlerden ötürü, silindirler segman bölgesinde oval ve konik olarak aş ı nı rlar. Piston Ü.Ö.N’ da iken, birinci piston setinin karş ı laş tı ğ ı7 - 8 mm’ lik kı sı m, segmanlar sürtmediği için aş ı nmaz. Silindir ağzı ndaki bu aş ı nmayan kı sma, silindir seti veya silindir faturasıdenir. Aş ı nmı şsilindirlerin yenilenmesi için iki çeş it iş lem yapı lı r a) Segman değiş tirilmesi, b) Silindirlerin yeni bir ölçüye göre torna edilmesi (yaşve kuru gömlekli motorlarda, bu iş lem yerine gömlek, piston, segman beraber değiş tirilir). 1.6.2. Silindirlerin Ölçülmesi Silindire yapı lacak iş lem, daha pistonlar sökülmeden, silindirler ölçülerek belirlenir. Silindirler, komparatör ve mikrometreyle ölçülür. Ölçülecek silindirin pistonu A.Ö.N’ ya getirilerek, silindir yüzeyleri temizlenir. Komparatörün silindir içinde rahat çal ı ş abileceğ i uygun bir ayak, silindir ölçüsüne göre seçilir. Komparatör saati, komparatör gövdesine ibre en az 1/4, en fazla 1 devir yapacak ş ekilde takı lı r. Mikrometre silindirin standart ölçüsüne veya daha önce torna edilmiş se, standart üstü ölçüsüne ayar edilir.

Şekil 1.38: Mikrometre ile komparatör üzerinden ölçü okunması

Komparatör ayakları , mikrometre çeneleri arası na konularak komparatör ibresi sı fı ra getirilir (Şekil 1.38). Silindirler Şekil 1–36’da görüldüğ ü gibi üç noktadan (1) ve (2) eksenlerinden ölçülür. Birinci nokta silindirin ağzı ndan, silindir setinin hemen altı ndan, ikinci nokta, 1. noktanı n 25 mm altı ndan, yani silindirin en çok aş ı nan kı smı ndan ve üçüncü nokta piston A. Ö. N’ da iken pistonun hemen üzerinden ölçülür. Aynınoktadan (1) ve(2) eksenlerinden alı nan ölçü farkısilindirde ovalliğ i verir. Bulunan en büyük değ er en büyük ovallik miktarı dı r. (1) eksenlerinden alı nan ölçü farkıile koniklik tespit edilir. 39

Komparatörle ölçü alı nı rken komparatör silindire sokulduktan sonra komparatör ayağ ı ölçülecek noktadan sağa, sola hafif oynatı larak, komparatör ekseninin silindir ekseniyle paralel, komparatör ayak ekseninin silindir eksenine dik geldiğ i noktadan Şekil 1-39’da görüldüğ ü gibi komparatör ibresinin durduğ u an tespit edilir. Komparatör ibresi sı fı r noktası na göre + tarafta durduğu noktadaki ölçü aş ı ntı olarak okunur (Şekil 1.39).

Şekil 1.39: Komparatör ile silindir içerisinden ölçü alı nması

Silindirde ovallik 0,075 mm, koniklik 0,25 mm’ den az ise, silindirde yalnı z segman değ iş tirilerek yenilenir. Ovallik ve koniklik sı nı rıyukarı da verilen ölçüleri geçiyorsa, gömleksiz motorlarda silindirler 0,25 mm, 0,50 mm, 0,75 mm, 1 mm (inç ölçülerde 0,010 inç artı ş lar ile 0,060 inç’e kadar) standarttan büyük ölçüye torna edilir ve torna edilen ölçüye göre piston, segman takı lı r. Yukarı da verilen ölçüler, genel olarak uygulanan standarttan büyük ölçülerdir. Herhangi bir firma bu ölçülerin dı ş ı nda piston-segman ölçüsü veriyorsa, motor yenilenmesinde bu durumda dikkate alı narak iş lem yapı lı r. Yaşgömlekler torna edilemeyeceği için, yukarı da verilen ölçülerden fazla aş ı nmı şyaş gömlekler özel çektirmeler veya pres yardı mıile çı karı larak yerlerine yeni gömlek takı lı r. Yukarı da sözü edildiğ i gibi ölçü sonucu, silindirdeki ovallik 0,075 mm ve koniklik 0,25 mm den az ise silindirlerde segman değ iş tirileceğine göre, motordaki eski pistonlar kullanı lacak demektir. Bu nedenle pistonları n bozulmaması için özenle sökülmesi gerekmektedir. Motorun çalı ş masısı rası nda, daha çok silindirin üst tarafı nı n, aş ı rıı sı , bası nç ve yağ sı zlı k nedeniyle fazla aş ı ndı ğ ı nıbiliyoruz. Bu nedenle silindirin ağzı nda meydana gelen fatura, birinci kompresyon segmanı nıda aş ı ndı rarak onu kavislendirip kendisine uydurur. 40

Bu fatura alı nmadan, motora yeni segman takı lacak olursa, yeni segman köş esi faturaya çarparak ses yapar. Fatura alı nmadan piston çı karı lı rsa faturaya dayanan segman, birinci piston setini eğ ip kı rabilir fatura alı nmadan takı lacak yeni segman aynış ekilde birinci piston setine bası nç yaparak, segmanı n eğilmesine ve kı rı lması na sebep olabilir. Şekil 1-40’ ta tipik bir silindir set raybası nı n silindire takı larak faturanı n alı nı ş ı görülüyor.

Şekil 1.40: Set raybasıile silindir setinin alı nması

Silindir, setleri alı nı rken rayba kesici ağ zısilindir yüzeyiyle düzgün bir yüzey teş kil edecek ş ekilde talaşalmalı dı r. Rayba bı çağı hiçbir ş ekilde, silindir yüzeyinin derininden talaş almamalı dı r. Silindir setleri alı ndı ktan sonra pistonlar sökülür ve segman değ iş tirme konusunda açı klandı ğ ıgibi segman ağı z aralı klarıkontrol edilir ve ayarlanarak iş lem tamamlanı r. Segman değ iş tirme iş lemi yapı lı rken, parlamı şsilindir yüzeylerinin, yağ tutma özelliğ ini arttı rmak için, silindir yüzeyleri hafif honlanmalı dı r.

1.7. Silindir Gömleklerinin Çeş itleri Motor onarı mı nda önemli avantajlar sağ layan silindir gömlekleri, kuru ve yaşolmak üzere ikiye ayrı lı r. 1.7.1. Kuru Gömlekler Silindir bloğ undaki silindirik yuvaları na, sı kıgeçirilen ince cidarlıçelik veya dökme demir gömleklerdir. Silindire takı lmı şkuru gömlek dı şcidarı na soğ utma suyu temas etmez. Kuru gömlekler bloktaki yuvaları na yüksek bir bası nç ile oturtulur. Gömlekler yerine takı lı rken gömlek dı şyüzüne gres veya herhangi bir ş ey sürülmez. Gömleklerin yuvası na tam oturması nısağ lamak için gömlek üst kı smı nda bir fatura vardı r. Orijinal kuru gömlekler yerine takı ldı ktan sonra gömlek iç yüzeyinde herhangi bir iş lem yapı lmaz.

Dökme demirden yapı lan kuru gömleklerin aş ı nmaya, bası nca ve ı sı ya dayanı mı nı arttı rmak için ı sı l iş lemlere tabi tutulur. Böylece bütün silindir bloğ u yerine yalnı z gömlekleri daha kaliteli malzemeden yapı larak silindirlerin daha uzun çalı ş masısağlandı ğ ı gibi maliyeti de düş ürülmektedir.

Şekil 1-41: Kuru gömlekler

1.7.2. YaşGömlekler

Şekil 1-42: Yaşgömlekler

Üstten ve alttan silindir bloğ undaki yuvası na oturan, dı şyüzeyi devamlıhalde soğutma suyu ile temas halinde olan silindir gömleklerine yaşgömlek denir. Yaşgömleklerin sökülüp takı lmasıkolay olup gömlek, piston, segman fabrikasıtarafı ndan alı ş tı rı ldı ğıiçin, tamir ve yenileş tirmelerde, orijinal gömleklerde olduğ u gibi hata yapmadan, fabrika ölçülerine uygun yenileş tirme yapmak mümkün olmaktadı r.

Şekil 1-43: Yaşgömlek etraf ı ndaki soğutma kanalları

Yaşgömleklerin üst tarafı nda bulunan faturalar kı sa veya uzun biçimde yapı lmaktadı r. Kı sa faturalıgömleklerde faturanı n altı nda bulunan bakı r bir conta, hem su sı zı ntı sı nı önlemekte hem de gömlekteki ı sı nı n soğutma suyuna geçiş ini kolaylaş tı rmaktadı r. Yaş gömleklerin alt tarafları nda su sı zı ntı sı nıönlemek için lastik contalar bulunur

1.8. Motor Blokları ( Silindir Blokları ) 1.8.1. Görevleri Silindir bloğ u üst karter (krank muhafazası ) ile birlikte motorun gövdesini oluş turur. Bazımotorlarda üst karter ve silindir bloğ u tek parçadan oluş maktadı r. Pistonlara yataklı k eder. Zamanları n oluş tuğu silindirler, silindir bloğ unda bulunur. Silindirler, silindir kapağ ı ile birlikte, yanma odaları nıoluş turur. Şekil 1.44’te bir motora ait silindir bloğ u görülmektedir.

Şekil 1-44: Motor blokları

Ayrı ca motoru tamamlayan birçok donanı m parçaları , içten veya dı ş tan silindir bloğ u veya üst kartere bağlanı r. 1.8.2. Yapı sal Özellikleri ve Kı sı mları Birçok küçük ve orta tip motorları n bloklarıüst karter ile birlikte alüminyum alaş ı mı ndan yapı lmaktadı r. Dökme demire göre hafif, iş lemesi kolay ve ı sıiletkenliğ i fazla olan bu silindir bloklarısayesinde, beygir gücü baş ı na düş en motor ağı rlı ğ ıazaltı larak motorun kitlesel gücü arttı rı labilmektedir. Alüminyum alaş ı mı ndan yapı lan silindir blokları na çelik ve dökme demir kuru veya yaşgömlek takı larak, aş ı nmaya dayanı klısilindirler temin edilebilir.

Şekil 1-44.A: Blok üzerinde bulunan tapalar

Silindir bloklarıüzerinde, soğuk havalarda suyun donması na karş ı , blok ve kapağ ı n çatlamamasıiçin tapalar bulunmaktadı r (Şekil 1.44 a). Bu tapaları n her yı l çı karı lı p yerine yenisi takı lmalı dı r. Bu iş lem yapı lmayacak olursa tapalar kireçlenecek veya paslanacaktı r. Bundan dolayısuyun donmasıile tapalar açı lamayacaktı r. Otomobil motorları nda genellikle silindir bloğ u üst karter ile birlikte dökülür. Bazı büyük motorlarda ise, silindir bloğ u ve üst karter ayrıayrıdökülerek cı vata somunlar ile birleş tirilir. Gömleksiz motorlarda silindirler standart ölçüsüne göre iş lenir. Gömlekli motorlarda ise gömlek yuvaları , gömleğin cinsine göre iş lenir. 44

1.9. Motor Yatakları 1.9.1. Görevi Motor yatakları nı n görevi dönerek hareket eden motor parçaları nıgerekli durumda tutmaktı r. Yataklar ayrı ca motorda meydana gelen yükleri bozulmadan taş ı yabilmelidir. Bir motorun çok önemli parçalarıolan krank mil ve kam milinin değ iş tirilmesi ve tamiri çok maliyetli olduğ undan, yataklar sürtünme sonucu oluş abilecek aş ı nmayıkendi üzerinde toplayabilecek nitelikte yapı lı rlar. Günümüzdeki modern motorlarda daha çok kolayca değ iş tirilebilen kusinetli yarı m yataklar kullanı lmaktadı r. Yeni takı lacak olan bir yatak, cins ve kalite yönünden iyi seçilirse ve tekniğ ine uygun olarak takı lı rsa motorun orijinal yatağ ıkadar uzun ömürlü olur. 1.9.2. Çeş itleri ve Yapı sal Özellikleri Ana ve biyel yatakları nda döküm tipi ve kusinetli olmak üzere iki tip yatak kullanı lmaktadı r. Düş ük devirli eski tip motorlarda kullanı lan döküm tipi yataklar, otomobil motorları nda kesinlikle kullanı lmamaktadı r. Motorlarda beygir gücü ve devir sayı sı nı n yükselmesi üretici firmalarıdaha kaliteli yatak imalatıyapmaya zorlamı ş tı r. Böylece günümüzdeki modern motorlarda kullanı lan kusinetli yatak tipleri ortaya çı kmı ş tı r.

Şekil 1-45: Yatak kı sı mları

Kusinetli yataklar sağlam, değ iş tirilmesi kolay, yatak malzemesi oldukça ince, her tip motorda kullanı labilir ve ucuz olduğu için günümüzdeki motorlarda yaygı n olarak kullanı lmaktadı r.

1.9.3. Kusinetli Yataklar Kusinetli yataklar yapı mş ekillerine göre ikiye ayrı lı r.

Şekil 1-46: Kusinetli yataklar

1.9.3.1. Hassas İ ş lenmişYataklar Bu yatakları n çelikten yapı lmı şsı rt kı sı mları nı n çapı , takı lacağ ıyuvanı n çapı na uygun yapı lmı ş tı r. İ ç çaplarıkullanı lacağ ıbiyel ve ana muylu çapı na göre hassas olarak iş lenmiş yataklardı r. Bu yataklarıkullanı rken herhangi bir raybalama veya honlama iş lemi yapı lmaz. Standart veya standarttan küçük ölçülere göre yapı lı r. 1.9.3.2. Yarı İ ş lenmiş( Kaba İ ş lenmiş) Yataklar Bu yatakları nda çelikten yapı lmı şsı rt kı sı mları nı n çapı , takı lacağ ıyuvanı n çapı na uygun yapı lmı ş tı r. İ ç çaplarıise takı lacağımotorun, taş lanabilecek en küçük muylu ölçüsüne de uyabilecek çapta hazı rlanmı ş tı r. Bu yataklar, ihtiyaca göre standarttan en küçük ölçüden itibaren standart ölçüye kadar tornalanabilir. Ayrı ca ana yatak kusinetleri;  Düz kusinetli ana yataklar  Yaslanma yüzeyli ana yataklar diye ikiye ayrı lı r. Yaslanma yüzeyli kusinetli yataklar, yan yüzeyleri iş lenmişkı lavuz muylularda kullanı lı r. Kı lavuz yatak denilen bu yataktan, krank mili eksenel gezintisi kontrol edilir. 1.9.4. Yatak Özellikleri Yatakları n kusursuz görev yapabilmeleri için kusinetlerin yatak yuvaları na tam oturmalarıve yatakta merkezden çevreye doğru bir bası nç doğmasış arttı r. Yatağ ı n takı lması sı rası nda ve çalı ş ı rken yatakta dönmesini önlemek amacıile yatak kusinetlerine bazı özellikler verilmiş tir.

1.9.4.1. Yatak Yaygı nlı ğı Bütün ana ve biyel yatak kusinetleri kusinet yuvası na nazaran biraz açı k yapı lmı ş tı r. Yatak yaygı nlı ğıdenilen bu özellik yardı mıile kusinet yuvası na bastı rı larak oturtulur. Bu sayede yataklar yuvaları na sı kıoturduğ u için yataklar yuva içinde dönmez. 1.9.4.2. Yatak Kenar Çı kı ntı sı Kusinet yuvası na bastı rı larak oturtulduğ u için sı kı ş arak daralı r ve yuvanı n tam ş eklini alı r. Bu durumda kusinet çeneleri kep çenelerine nazaran çı kı ntıyapar. Bu çı kı ntı ya kenar çı kı ntı sıdenir. Biyel ve ana yatakları n montajısı rası nda yatak kepleri sı kı lmadan önce kusinet çeneleri birbirine temas eder. Sonradan kepler sı kı ldı kça kusinetler yuvaları na sı kı ca otururlar. Böylece kusinetlerin yuvaları nda dönmemesi sağlanı r. 1.9.4.3. Yatak Tespit Şekilleri Yatak keplerinin takı lmasısı rası nda, kusinetlerin yuvası nda dönmeden gerekli biçimde kalabilmesi için çeş itli yatak tespit sistemleri yapı lmı ş tı r. Bunlardan en yaygı n olanıyatak tespit tı rnakları dı r. Yatak kusinetinde bir tespit tı rnağ ıve yatak yuvası nda tespit tı rnağ ı yuvasıbulunmaktadı r. Kusinetler takı lı rken, tespit tı rnağıile yuvası nıkarş ı laş tı rarak kusinet yuvası na bastı rı lı r. Böylece kusinet yuvası nda dönmeyecek ş ekilde oturur. 1.9.4.4. YağKanalları Yatak kusinetlerinde bulunan yağkanallarıyatağa gelen yağ ı n, bütün yüzeye taş ı narak muylu ile yatak yüzeyi arası nda iyi bir yağfilminin oluş ması na yardı m eder. Aynızamanda yağ ı n baş ka kı sı mlara iletilmesine de yardı m eder.

Şekil 1-46.A: Kusinetli yatak yağkanalları

Şekil 1.46.B: Muylu üzerinde yağkanalları

1.9.4.5. YağDelikleri Yataklarda bulunan yağdeliklerinin görevi yataklara yağgiriş ini sağ lar ve yatak yüzeylerinin yağ lanması nıtemin eder. Üretici firmalar bir hata sonucu yatakları n yağsı z kalmamasıiçin her iki kusinete de delik açmaktadı rlar. Yataklar takı lı rken kusinetlerdeki yağdeliklerinin karş ı laş tı rı lması na özen gösterilmelidir.

Şekil 1-47: Yağdelikleri 5.4 yatak arı zaları nı n belirtileri

Motor yataklarıaş ı nı p arı zalandı ğı nda motorda aş ağ ı daki üç önemli arı za gözlenir.  Normalden düş ük yağbası ncı  Fazla yağsarfiyatı  Motorda vuruntu 1.9.5. Yatak Arı zaları nı n Sebepleri  Yatağ ı n yorulmasıve fazla yük binmesi  Yatak yüzeyleri üzerinde yabancımaddeler  Kusinetlerin yatak yuvası na hatalıoturması  Biyellerin ayarsı zlı ğ ı  Biyel keplerinin kayması  Yağboş lunun hatalıolması  Yağ lama güçlükleri  Korozyon 1.9.6. Ana ve Kol Yatakları nda Yapı lan Kontroller ve Ölçümler 1.9.6.1. Ana ve Biyel Yatakları nı n Değiş tirilmesi Ana ve biyel yataklarımotor üzerinde değiş tirilebileceğ i gibi motor araçtan alı narak da değ iş tirilebilir. Yataklar değ iş tirilmeden önce yatak arı zasınedeninin tespit edilmesi gerekir. Aksi halde yeni takı lan yatakta arı zalanacaktı r. Yataklar değ iş tirilmeden önce, muylular elle ve gözle kontrol edilmelidir. Varsa çapaklar ve derin çizikler giderilmelidir. Çizik ve çapak yoksa muylular krank konusunda açı klanacağ ıgibi dört noktadan ölçülerek, muylularda aş ı ntı , ovallik ve koniklik tespit edilir.

Ölçü sonucu muylulardaki aş ı ntı , ovallik ve koniklik katalog değerlerini aş ı yorsa veya muylu üzerinde derin çizgi ve çapaklar varsa muylular kurtarı labildiğ i standarttan küçük ölçüye taş lanı r. Yataklar takı lı rken temizliğ e gereken özen gösterilmelidir.

Şekil 1-48: Yağboş luğu

Yataklardaki yağboş luğ u ölçülürken önce yatak  İ ç çap mikrometresi  Teleskopik geyç – Dı şçap mikrometresi  Silindir komparatörü - Dı şçap mikrometresi Sonra muylu;  Dı şçap mikrometresi ile ölçülerek yatak ölçüsünden muylu ölçüsü çı karı larak muylu ile yatak arası ndaki yağ boş luğu bulunur. Bulunan bu değ erden standart yağboş luk değeri çı karı lı r. Muylu ve yataktaki aş ı ntımiktarı na göre kullanı lacak farklı yatak bulunur.

UYGULAMA FAALİ YETİ UYGULAMA FAALİ YETİ İ ş lem Basamakları 

Motorun yağ ı nıve suyunu boş altı nı z.



Motoru araç üzerinden sökünüz.



Hareket iletme kayı ş ı nı sökünüz.



Krank kasnağı nısökünüz.



Manifoldlarısökünüz.

Ön kapağ ısökünüz.



Zaman ayar diş lileri, zinciri veya triger kayı ş ı nı sökünüz.



Silinidir kapak muhafazası nısökünüz.

Öneriler 1. Motor yağı nıboş altı rken yerlere akı tmamaya özen gösteriniz. 2. Karter üzerindeki yağboş altma tapası nısökerken takarken diş lerin ve cı vata baş ları nı n sı yrı lmaması na dikkat ediniz. 1. Motorun üzerindeki yardı mcı donanı mları dikkatlice sökünüz. 2. Elektrik tesisatı nı n bağlantı ları nı dikkatlice ayı rı nı z 

Hareket iletme kayı ş ı nısökmeden önce gerginliğ ini almayıunutmayı nı z.



Krank kasnağ ı nı n cı vataları nıkarş ı lı klı olarak sökmeye dikkat ediniz

1. Otomotiv Motor Mekaniğ i 1 Manifoldlarıkonusunu okuyunuz. 2. Manifoldları sökmeden önce bekleyiniz.

modülünde soğ uması nı

3. Bağlantı ları nısökerken cı vataları /somunlarıkarş ı lı klı olarak sökünüz. 1. Otomotiv Motor Mekaniği 1 modülünde Ön Kapak konusunu okuyunuz. 2. Ön kapağı sökerken üzerindeki pimleri kı rmadan/eğmeden ayı rı nı z. 3. Çevre cı vataları üzerinde birbirinden farklı boyda olanları n çı karı ldı ğıyerlere iş aret koyunuz.

1. Otomotiv Motor Mekaniğ i 1 modülünde Zaman Ayar Düzenekleri konusunu okuyunuz. 2. Zaman ayar düzeneklerini sökmeden önce motorun sente de olması na dikkat ediniz. 3. Eğ er diş li tip zaman ayar düzeneğ i varsa diş liler üzerindeki iş aretlerin çakı ş ı p çakı ş madı ğı na dikkat ediniz.. 4. İ ş aretlerin çakı ş tı ğıdurumun resmini mutlaka bir yere çiziniz.

1. Otomotiv Motor Mekaniği 2 modülünde Kam milleri konusunu okuyunuz. 2. Kam milini sökerken yatak bağ lantı ları nı katalogda önerilen ş ekilde sökünüz. 3. Kam milini çı kardı ktan sonra muylular çizilmeyecek / ezilmeyecek ş ekilde muhafaza ediniz. 1. Otomotiv Motor Mekaniğ i 2 konusundaki Silindir kapaklarıkonusunu okuyunuz. 2. Silindir kapağ ı nımotor soğuk iken sökünüz. 3. Silindir kapak cı vataları nısökerken katalogda verilen sökme sı rası na ve tork değ erlerine göre sökünüz. 4. Motor Mekaniği 2 modülünün silindir kapağ ı faaliyetinde, silindir kapağ ı nısökme takma iş lemleri sı rası nda dikkat edilmesi gereken noktalar ile ilgili bölüme bakı nı z. 1. Karteri sökmeden önce içinde yağolup olmadı ğı nı kontrol ediniz. 2. Karter cı vataları nı sökerken karş ı lı klı olarak sökmeye özen gösteriniz.



Kam milini sökünüz.



Silindir kapağ ı nısökünüz.



Karteri sökünüz.



Yağ pompası nı ve yağ  emniyet supabı nı sökünüz.

Yağpompası nısökerken katalogda önerilen ş ekilde sökünüz.

1. Piston biyel mekanizması nısökerken mafsallıkol kullanı nı z. 2. Piston biyel mekanizması nı n krank mili kol yatak bağ lantı ları nısökünüz. 3. Biyel kepleri üzerindeki yazıveya rakamları n motorun hangi tarafı nda olduğ una dikkat ediniz. 4. Pistonlarısilindir içinden çı kartı rken segmanları n silindir settine takı lı p kı rı lmaması na dikkat ediniz. 

Piston biyel mekanizması nımotor üzerinden sökünüz.

5. Eğ er segmanlar takı lı yorsa set raybasıile silindir setini alı nı z.

6. Piston biyel mekanizması nısilindirlere veya krank muyluları na zarar vermeden dı ş arı ya çı karı nı z. 1. Pistonu biyel tarafı ndan bir mengeneye sabitleyiniz. 2. Segmanlarıpiston üzerinden sökerken mutlaka segman pensi kullanı nı z. 3. Segman pensini kullanı rken ağı z aralı ğ ı nıfazla açmayı nı z. Aksi halde segmanlar kı rı labilir.



Segmanlarısökünüz.

4. Segman ağ ı z aralı kları nısegman yuvaları ndan kurtulacak kadar açtı ktan sonra yavaş ça çı karı nı z. 5. Diğer segmanlarıda aynıyöntem ile çı karı nı z. 6. Sökülen segmanları temizleyerek ölçümlere hazı rlayı nı z. 

Segmanları n kontrolleri yapı nı z.



Motor Mekaniğ i 4 modülünde anlatı lan segman kontrollerini okuyunuz.

Segman Ağı z Aralı ğıKontrolü 1. Ağı z aralı ğıölçülecek segmanı , piston yardı mıile çalı ş tı ğısilindirin en dar yerine gelecek ş ekilde silindir içine yerleş tiriniz. 2. Segman a ğ ı z aralı kları nıbir sentil yardı mıile ölçünüz. 3. Ölçümleri diğer segmanlar için tekrarlayı nı z. 4. Segman a ğ ı z aralı k değerini, fabrikanı n verdiği değere göre kı yaslayı nı z. 5. Ölçüm sonuçları na göre yapı lmasıgereken onarı m yöntemini belirleyiniz 6. Aş ı nmı şsilindirlerde segman ağı z aralı ğı nı n, silindirde segman bölgesinin en dar yerinde kontrol edilmesi çok önemlidir. Aksi takdirde segman ağı z aralı ğı , silindir ağzı nda en fazla aş ı nmı şyerde kontrol edilir ve normal boş luk verilecek olursa, piston A.Ö.N’ya doğru inildikçe, segman ağı z aralı klarıkapanı r, motor ı sı ndı kça genleş en segmanlar kı rı lı r ve silindirleri çizerek büyük arı zalara neden olur.

Alı nan Ölçüler

Standart Ölçüsü

Birinci Kompresyon Segmanı İ kinci Kompresyon Segmanı YağSegmanı Segman Yan Boş luğu Kontrolü 1. Segman yuvasıiçinde döndürerek yuvası nda rahat hareket, edip etmediğ ini kontrol ediniz. 2. Herhangi bir çapak veya çentik nedeniyle segman yuvası nda rahat hareket edemiyorsa ince bir eğe ile bu çapak ve çentikleri temizleyiniz. Yağsegmanıdeliklerindeki pislikleri ince bir matkap ucu yardı mıile temizleyiniz. 3. Bütün segmanları n kontrollerini kendi yuvası nda yapı nı z. 4. Segmanıyuvasıiçerisine ş ekilde görüldüğü gibi yerleş tiriniz. 5. Bir sentil ile segmanı n yan boş luk değerini tespit ediniz. 6. Segman yan boş luk değerini, fabrikanı n verdiği değere göre kı yaslayı nı z. 7. Ölçüm sonuçları na göre yapı lmasıgereken onarı m yöntemini belirleyiniz

Alı nan Ölçüler

Birinci Kompresyon Segmanı İ kinci Kompresyon Segmanı YağSegmanı

Standart Ölçüsü



Piston pimini sökünüz.

1. Piston piminin bağ lantı tipini kontrol ediniz. 2. Piston pimi emniyet segmanı nısegman pensesi ile yuvası ndan çı karı nı z.

3. Piston pimini piston ve biyel üzerindeki yatakları na zarar vermeden çı karı nı z. 4. Bazımotorlarda piston pimini pres yardı mı ile çı karmanı z gerekebilir. 5. Piston pimi burçları nıpirinç zı mba ile yataklarıdeforme etmeden çı karı nı z. 6. Motor Mekaniği 4 modülünde anlatı lan Piston pimleri konusunu okuyunuz 1. Pim yuvaları nı n düzgün ve yuvarlak olması na, pim yuvası nda çapak ve çizik olmaması na dikkat ediniz 2. Pim deliğ inin düzgün olması na, pim yuvaları nı n, konik, bombeli ve delik ağ ı zları geniş lemişveya aş ı nmı şolmaması na dikkat ediniz 

Piston yapı nı z.

pimlerinin

kontrolleri

3. Piston pim yuvaları nı n karş ı lı klı aynı eksende olması na dikkat ediniz. 4. Yüzey kalitesinin düzgün olması na dikkat ediniz. 5. Motorun cinsine ve pim çapı na göre, piston pimi ile yuvasıarası nda belirli bir yağboş luğu bulunması na dikkat ediniz.

1. Sökülen pistonlar üzerinde çizik, krepaj, sı yrı lma, piston tepesinde karı ncalanma, karbon birikintisi olup olmadı ğ ı na dikkat ediniz.



Pistonları n kontrolleri yapı nı z.

2. Pistonlar üzerinden ölçü almadan önce mutlaka temizleyiniz. 3. Piston ölçümlerini alt etek üzerinde piston pimine dik eksenden yapı nı z.

4. Piston üzerinden alı nan ölçülere göre belirlenen ovallik, koniklik ve aş ı ntıdeğ erlerini katalogdaki standart değ er ile karş ı laş tı rı nı z. 5. Eğer standarttan büyük piston kullanı lmı ş ise piston tepesi üzerindeki standart üstü çap değ erini standart çapa ilave ediniz.

Pistonları n Ölçülmesi

Alı nan Ölçüler

Standart piston çapı

Piston etek sonu (alt etek) pime dik ölçüsü = A Piston etek baş ı(üst etek) pime dik ölçüsü = B

Piston konikliği = A – B

Piston etek sonu pime dik ölçüsü = A

Piston etek sonu pime paralel ölçüsü = C

Piston ovalliği = A - C

Piston pim yuvasıçapı

Piston pim çapı

Piston pimi yağboş luğu



Biyellerin kontrollerini yapı nı z.

1. Biyel kolları nıkontrol etmeden önce mutlaka temizleyiniz. 2. Biyel baş ıkep cı vataları nısökerek kusinetleri çı karı nı z. 3. Kusinetli yatakları n biyel üzerindeki oturma yüzeylerini temizleyiniz. Yüzeyin düzgünlüğünü kontrol ediniz. 4. Biyel üzerindeki yağ deliklerine bası nçlıhava tutarak temizleyiniz. 5. Biyel kolları nda eğiklik ve burukluk olup olmadı ğı nıkontrol ediniz. 6. Biyellerin kontrollerini yaparken biyel keplerini tork metre ile önerilen tork değ erlerinde sı kı nı z. 7. Ölçü almadan temizleyiniz.

önce

yatakları

8. Yatak iç çapı nıkomparatör ve dı şçap mikrometresiyle ölçünüz. 9. Birbirine zı t yönde iki farklınoktadan ölçü alı nı z. 10. Biyel baş ıkusinetli yatak üzerinde ovallik ve aş ı ntımiktarları nıbelirleyiniz. 11. Muylu çapıda ölçüldükten sonra yatak ve muylu arası ndaki yağboş luğ u değerini standart boş luk değeri ile karş ı laş tı rarak onarı m yöntemini belirleyiniz. 12. Motor mekaniği 4 modülünde Biyel kollarıkonusunu okuyunuz.

Biyel Kontrolleri

Alı nan Ölçüler

Biyel ayağıiç çapı

Piston pim çapı Biyel ayağı ndaki yağboş luğu Biyel baş ıkusinetli çapı

Biyel muylu çapı Biyel yatağıyağboş luğu Biyel ayağı nı n standart yağboş luğu Biyel baş ı nı n standart yağboş luğu

1. Silindir yüzeylerini lifsiz bir bez ile temizleyiniz. 2. Silindirler üzerinde çizik veya herhangi bir pislik olmaması na dikkat ediniz. 3. Silindir yüzeyi üzerinde silindirlerin ölçülmesi konusunda belirtilen ölçü alı nacak noktalarıbelirleyiniz.



Silindirlerin kontrolleri yapı nı z.

4. Silindir çapı na göre uygun komparatör ayağ ı nıbelirleyiniz. 5. Silindir içerisinde daha önce belirlediğ imiz noktalar üzerinde komparatörü sağ a sola hareket ettirerek komparatör saatinde ibrenin sapma miktarı na bakı nı z.

6. Komparatör üzerinde ibrenin ulaş tı ğıen büyük değ eri tespit ediniz. Aynızamanda küçük ibrenin tur sayı sı nı da belirleyiniz.

7. Komparatörü silindir içerisinden çı kararak dı ş çap mikrometresi ile komparatör ayakları nısı kı nı z.

8. Komparatör saati üzerinde küçük ve büyük ibrenin konumu, silindir içindeki konum ile eş itleninceye kadar mikrometre ile sı kmaya devam ediniz. 9. Mikrometredeki okunan değ eri aş ağ ı daki tablo üzerine yazı nı z. 10. Diğer noktalar üzerinde aynı iş lemleri tekrarlayı nı z. 11. Bulunan ölçüm sonuçları na göre ovallik, koniklik ve aş ı ntımiktarları nıbelirleyiniz. 12. Katalog değerleri ile karş ı laş tı rarak ve gömlek cinsine göre onarı m yöntemlerini belirleyiniz. 13. Ölçümleri yapmadan önce Motor Mekaniğ i 4 modülünde silindirlerin ölçülmesi konusunu okuyunuz.

Silindirlerin Kontrolleri Ovallik (A1 – B1, A2 - B2 ve A3 - B3)

Silindirden Alı nan Ölçüler

Koniklik (A1 - A3 ve B1 - B3)

…...

……

…….

……

…….

……

…….

……..

………

Ölçülen En Fazla Aş ı ntı (Silindirden Ölçülen En Büyük Ölçü - Standart Çap) …….

Silindirlerin Standart Çapı

……….

Silindirlerin Standart Üstü Çapı(Std. Çap + Rektifiye Çapı )

……….

Ölçülen En Büyük Ovallik

……….

Ölçülen En Büyük Koniklik

……….

Piston ile silindir arası ndaki boş luğun ölçülmesi Alı nan Ölçüler Pistonun en büyük ölçüsü Silindirin en küçük ölçüsü Piston ile silindir arası ndaki boş luk



Kontroller sonucuna göre silindirlerin revizyonu için motor bloğ unu onarı ma gönder veya gömlekleri değ iş tiriniz.



Onarı m için gerekli yedek parçaları belirle ve temin ediniz.

Silindirlerden, pistonlardan, piston piminden ve biyel baş ı kusinetli yataklardan alı nan ölçümler sonucunda belirlenen ovallik, koniklik ve aş ı ntı miktarları na göre onarı m yöntemlerini belirleyiniz. Değ iş mesi gereken yedek parçaları n orijinal yedek parça olması na dikkat ediniz.



Onarı mdan gelen kontrol ediniz.

silindirleri 

Silindir içerisinde toz pislik olmaması na ve geldikten sonra içerisine toz pislik kaçı rı lmaması na dikkat ediniz.

1. Piston pimini ince bir yağfilmi oluş turacak ş ekilde yağ layı nı z. 2. Burçları piston takı nı z.

üzerindeki

yatakları na

3. Piston pimini yuvası na takarken hasar görmemesine dikkat ediniz.



Piston pimini takı nı z.

4. Piston ve biyel kolunu birbirine sabitleyen piston piminin yatakları na tam oturduğunu kontrol ediniz. 5. Emniyet segmanları nısegman pensesi ile yuvası na takı nı z.

6. Piston pimi segman yuvaları na emniyet segmanları nı n oturduğunu kontrol ediniz.

1. Pistonu biyel tarafı ndan bir mengeneye sabitleyiniz.

2. Segmanlarıpiston üzerine takarken mutlaka segman pensi kullanı nı z. 3. Segman pensini kullanı rken segman ağ ı z aralı ğ ı nıfazla açmayı nı z. Aksi halde segmanlar kı rı labilir. 

Segmanlarıtakı nı z.

4. Segmanları n kı rı lmaması na dikkat ediniz. 5. Yağ segmanı yuvası ndaki deliklerin tı kanmı şolmaması na dikkat ediniz. Eğer tı kalı ise ince bir matkap ucu ile temizleyiniz. 6. Yeni segmanlarıtakarken mutlaka ağ ı z aralı kları nıölçerek kontrol ediniz 7. Eğ er standart değ erden farklı ise Segmanlarda yapı lan kontroller, ölçümler ve değ iş tirilmesi konusunu okuyunuz. İ nce bir eğ e ile eğ eleyerek ağı z aralı kları nıstandart değere getiriniz. 8. Segmanlarıen alt segmandan baş layarak takı nı z.

9. Segmanlarıtakarken “TOP” yazı sı nı n yada iş aretlerin üste gelmesine dikkat ediniz.

1. Segman ağ ı z aralı kları nı eş it açı lar oluş turacak ş ekilde ayarlayı nı z. Örneğ in; 3 adet kompresyon segmanıvarsa, segman ağ ı zları 120°’lik açıolacak ş ekilde ayarlanmalı dı r. 2. Segman ağ ı z aralı klarıbüyük ve küçük yaslanma yüzeylerine gelmemesine dikkat ediniz. 3. Segman ağı z aralı kları nı n aynı hizaya gelmemesine dikkat ediniz. 

Piston biyel mekanizması nımotor üzerine takı nı z.

4. Segman bandı nısı kmadan önce pistonu yağlayı nı z. 5. Silindirleri yağ layı nı z.

6. Segman bandı nısı karken segmanları n ağ ı z aralı kları nı n bozulmaması na dikkat ediniz.

7. Biyel üzerindeki iş aretlerin sökme anı nda tespit edildiği yönde silindir içine takı lması na dikkat ediniz.

8. Segman bandı nısilindir üzerine dikkatlice oturttuktan sonra toz pislik bı rakmayacak bir takoz ile silindir içine itiniz.

9. Segmanları n segman bandı ndan kurtulmaması için üstten segman bandı na bastı rı nı z. Pistonu silindir içine iterken biyel kolunun silindirlere ve krank muylusuna zarar vermemesine dikkat ediniz.

1. Yağ pompası nı n contası nı takmayı unutmayı nı z. 2. Kesinlikle kullanmayı nı z. 

Yağ pompası nı ve yağ emniyet supabı nıtakı nı z.

yapı ş tı rı cı ,

silikon

3. Conta oturma yüzeylerinde toz pislik olmaması na dikkat ediniz. 4. Yağ pompasıherhangi bir sebepten ötürü yüzeye tam oturmayacak olursa hava alacak ve yağı kanallara pompalayamayacaktı r. 1. Karter contası na sı zdı rmazlı k için sı vı conta kullanı nı z. 2. Karteri takarken cı vata ile tutturunuz.



Karteri takı nı z.

önce

köş elerden

3. Daha sonra diğ er cı vatalarısı kı nı z. 4. Karter contalarıgenellikle mantardan yapı ldı klarıiçin cı vatalarıfazla sı kmayı nı z. 5. Aksi halde mantar conta üzerinde patlama olabilir. 66

1. Silindir kapak contası nı takarken iş aretlere dikkat ediniz. 

Silindir kapağ ı nıtakı nı z.



Kam milini takı nı z.



Silindir kapak muhafazası nı takı nı z.

2. Silindir kapak cı vataları nıkatalogda önerilen sı kma torkunda ve sı kma sı rası na göre sı kı nı z. 

Kam milini takarken muyluları n yataklara çarpmaması na dikkat ediniz.

1. Silindirin getiriniz.



Zaman ayar diş lileri, zinciri veya triger kayı ş ı nıtakı nı z.

pistonunu

Ü.Ö.N.ya

2. Diş li tip zaman ayar düzeneklerinde diş liler üzerindeki iş aretlerin çakı ş tı rı lması na dikkat ediniz. 3. Hareket iletimi kayı şile sağ lanı yorsa kayı şüzerindeki iş aretlerin krank ve kam mili üzerindeki iş aretler ile çakı ş tı rı lması na dikkat ediniz. 1. Ön kapağıtakarken mutlaka sı vıconta kullanı nı z.



2. Farklıboyda olan cı vatalarıçı ktı ğı yerlerine takı nı z.

Ön kapağı takı nı z.

3. Kapak contası nı n oturması na dikkat ediniz.

yerine

tam

1. Manifoldları n contaları nı n yerlerine tam oturmaları na dikkat ediniz. 

2. Aksi halde eksoz manifold contaları yanabilir.

Manifoldlarıtakı nı z.

3. Manifold cı vataları nı önerilen tork değ erlerinde sı kı nı z. 67



1. Krank kasnağ ı nıtakarken kamanı n yerine takı lıolması na dikkat ediniz.

Krank kasnağı nı takı nı z.

2. Krank kasnak somunu / cı vatası nı n torkunda sı kı lması na dikkat ediniz.



Hareket iletme kayı ş ı nıtakı nı z ve gerginliğ ini ayarlayı nı z.

1. Hareket iletme kayı ş ı nı n çok gergin olmaması na veya çok gevş ek olmaması na dikkat ediniz. 2. Kayı şgerginliğini kontrol ediniz. 1. Motoru caraskal ile kaldı rı rken gövdesine zarar vermeyecek yerlerden bağ lantıyapı nı z. 2. Yaptı ğ ı nı z bağlantı nıdengeli olması na dikkat ediniz.



3. Motoru indirirken aracı n karoserisine zarar gelmemesine dikkat edin. Motoru araç üzerine takı nı z. 4. Baskıtertibatıile kavraş ması na dikkat ediniz. 5. Motor kulakları nı n dikkat ediniz.

bağ lantı ları na

6. Motor takozları nı n yarı k, çatlak veya elastikiyetini kaybetmemişolması na dikkat ediniz.



1. Daha kı sa zamanda bitirmek için ateş leme sı rası na göre supap ayarıyapı nı z. Supap ayarıyapı nı z. 2. Katalog kullanı nı z.



değ erlerine

uygun

sentil

1. Motoru çalı ş tı rdı ktan sonra herhangi bir yerinde yağ, su kaçağıolup olmadı ğ ı nı kontrol ediniz.

Motoru çalı ş tı rarak test ediniz.

2. Motor seslerini dinleyiniz. 68

ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI) 1. Piston ile krank mili arası nda hareket iletimini sağ layan parçanı n adı nedir? A) B) C) D)

Piston pimi Krank ana muyluları Biyel kolu Biyel kepi

2. Biyel kolu ile piston arası ndaki bağlantıelemanı nı n adınedir? A) B) C) D)

Piston pimi Biyel kol yatağ ı Biyel kolu Emniyet segmanı

3. Silindir içinde iki ölü nokta arası nda hareket ederek zamanlarımeydana getiren motor parçası nı n adınedir? A) B) C) D)

Krank mili Piston Biyel kolu Kompresyon segmanı

4. Aş ağ ı dakilerden hangisi pistonun kı sı mları ndan değildir? A) B) C) D)

Takviye kolları Segman yuvaları Alt etek Pim

5. Oval pistonlarda piston eteğ i hem konik, hem de oval yapı ldı ğıiçin en doğ ru piston ölçüsü nereden alı nı r? A) B) C) D)

Alt etek pime dik eksen üzerinden Üst etek pime dik eksen üzerinden Kompresyon segman yuvaları nı n üzerinden Piston piminin hizası ndan

6. Piston baş ı nda bulunan silindir cidarları na belli bir bası nç yaparak, pistonla silindir arası nda sı zdı rmazlı k temin edip zamanları n oluş umunu sağ layan motor parçası nı n adınedir? A) B) C) D)

Piston Segman Biyel Krank mili 69

7. Aş ağ ı dakilerden hangisi pim ile biyel ayağ ı nı n bağlantış ekillerinden değ ildir? A) B) C) D)

Pim, biyelde sabit, pistonda serbest Pim, pistonda sabit, biyelde serbest Pim, biyel ve pistonda serbest Pim, biyel ve pistonda sabit

8. Aş ağ ı dakilerden hangileri komparatörler ile ölçülemez? A) B) C) D)

Silindirler Biyel kol yatakları Kam mili yatakları Pistonlar

9. Piston hangi zamanda büyük yaslanma yüzeyi tarafı na yaslanı r? A) B) C) D)

Emme Sı kı ş tı rma İ ş Egzoz

10. Silindirde ölçülen ovallik miktarı0,075 mm koniklik 0,25 mm’ den az ise aş ağ ı dakilerden hangisi yapı lı r? A) B) C) D)

Silindirler rektifiye edilir. Segman değiş tirilir. Pistonlar değ iş tirilir. Gömlek değiş tirilir.

11. Dönerek hareket eden motor parçaları nıgerekli durumda tutan ve motorda meydana gelen mekanik kuvvetler oranı nda yüzeylerine binen yükleri bozulmadan taş ı yabilen motor parçası nı n adınedir? A) B) C) D)

Yataklar Biyel kolu Krank mili Pim

DEĞERLENDİ RME Cevapları nı zı cevap anahtarları yla karş ı laş tı rı nı z. Yanlı ş cevapları nı z için faaliyetin ilgili konuları nıtekrar ediniz.

ÖĞRENME FAALİ YETİ –2 ÖĞRENME FAALİ YETİ -2 AMAÇ AMAÇ Krank milini motor üzerinden sökebilecek, ölçümlerini yapabilecek ve krank mili üzerinde oluş an aş ı ntı yıtespit edebileceksiniz.

ARAŞ TIRMA ARAŞ TIRMA 

Otomobil servislerine giderek motorda krank milinden kaynaklanan arı zaları araş tı rı nı z. Araş tı rma sonuçları nırapor haline getiriniz ve arkadaş ları nı za sununuz.

2. KRANK Mİ LLERI (ANA Mİ LLERİ ) 2.1. Görevleri Krank milleri pistondan aldı ğ ıdoğ rusal hareketi, biyel yardı mıile dairesel harekete çevirir ve bu hareketi volan ve kavramaya iletir.

2.2. Malzemesi ve Yapı sal Özellikleri Krank milleri, özel çelik alaş ı mları ndan dövülerek veya dökülerek yapı lı r. Bir seri tornalama iş lemleriyle biçimlendirildikten sonra aş ı nma burulma ve eğilmeye karş ı dayanı klı lı ğ ı nıartı rmak amacı yla ı sıiş lemleri uygulanarak muylu yüzeyleri sertleş tirilir. Son iş lem olarak muylular taş lanı p, parlatı larak standart ölçülerine getirilir.

Şekil 2.1: Krank mili kı sı mları

Böylece sertleş en muylu yüzeyleri sürtünmeye dayanı klıkı lı ndı ğıgibi yumuş aklı ğ ı nı koruyan iç kı sı mlar sayesinde krank milleri, darbelere ve burulmalara karş ıda görevini baş arı ile sürdürebilmektedir. Yapı lı şbiçimine bağlıolmak ş artıile bir krank milinde en az iki ana muylu ile, bir veya iki manivela kolu bulunur. Biyeller manivela kollarıarası nda bulunan biyel muyluları na bağ lanı r. Bir krank milinde ana muylularıve biyel muylularıadedi, muylu çaplarıve geniş likleri, motorun silindir sayı sı na, motorun gücüne ve modeline göre değ iş ik biçim ve ölçülerde yapı labilir. Biyel muyluları nı n karş ı sı na yerleş tirilen karş ıağ ı rlı klar, biyel muyluları nda meydana gelen merkezkaç kuvvetleri dengelemeye yarar. Bazıkrank millerinde biyel muylularıoyuk olarak yapı lı r ve böylece muylu ağ ı rlı ğ ı düş ürülerek merkezkaç kuvvetlerde o oranda azaltı lı r. Krank milleri motorun üst karterinde bulunan ana yataklara, ana muylular yardı mı yla bağ lanı r. Krank milinin iki ucunda birer ana muylu olmakla beraber, orta kı smı nda da motorun silindir sayı sı na ve modeline göre bir veya daha fazla ana muylu bulunabilir. Biyel yataklarıbası nçlıyağla yağlanan motorlarda ana muylulardan, biyel muyluları na çapraz yağdelikleri açı lmı ş tı r. Bloktaki ana yağkanalları ndan, yardı mcıyağkanalları na geçen bası nçlıyağ , ana yatak ve muyluları nıyağladı ktan sonra bu çapraz kanallardan, biyel yatakları na geçerek biyel yatakları nıve muylularıyağlar. (Tablo 2-2)

Şekil 2.2: Krank mili üzerindeki yağlama delikleri

Bazıkrank milleri biyel muyluları nda tortu hazneleri vardı r. Bu hazneler biyel muylusu içinde uzunluğuna delinmişbir delik olup bu deliğ in muylu dirseği üzerinde bulunan ağ zı , özel tapalarla kapatı larak, bir hazne ş eklini almı ş tı r. 72

2.3. Krank Mili Çeş itleri Motorun silindir sayı sı , boyu, biyel muyluları nı n düzeni, manivela kolları nı n uzunluğu, krank mili biçimini etkileyen en önemli faktörlerdendir. Motorun ateş leme sı rası , krank milindeki biyel muylularıdüzeni ile kam milindeki kam düzenine bağ lı dı r. 2.3.1. İ ki Silindirli Motor Krank Milleri Bu krank milinde, her iki biyel muylusu 180° farkla birbirinin karş ı sı na gelmektedir. Bu krank milleri silindirleri yatay bir düzlem üzerinde karş ı lı klıbulunan dört zamanlı motorlarda her devrinde bir işmeydana getirerek motorun dengeli ve düzgün çalı ş ması nı sağ lar. Bu tip bir motorun zaman sı rasıve ateş leme zamanlan Tablo 2-1’de görülmektedir. 720 360

360

180

İ Ş

EKSOZ

EMME

SIKIŞTIRMA

EMME

SIKIŞTIRMA

İ Ş

EKSOZ

Tablo 2.1: İ ki silindirli, dört zamanlıyatı k boksör tipi bir motorda işzamanları nı n sı ralanı ş ı

2.3.2. Dört Silindirli Sı ra Tipi Motor Krank Milleri Dört silindirli sı ra tipi motor krank millerinde, biyel muylularıikiş er ikiş er aynı eksende, ortak bir düzlem üzerinde bulunurlar. Buna göre, dı şuçlardaki birinci ve dördüncü biyel muylularıaynıeksende, ortadaki ikinci ve üçüncü biyel muylularıeksenleri ise 180° farklıeksende ve her iki eksende aynı düzlem üzerinde bulunur (Şekil 2.2.a).

Şekil 2.2.a: Krank mili

Bu tip krank millerinde üç ana muylu bulunduğ u gibi, bugünkü yüksek devirli krank millerinde daha ziyade beşana muylu bulunmaktadı r. 73

Krank millerinin yüksek devirlerde dönüş ü sı rası nda, biyel muylularıbüyük bir merkezkaç kuvvet doğ ururlar. Bu kuvvetler krank milinde, tehlikeli titreş imler meydana getirerek mili yı pratabilir. Bu nedenle her biyel muylusunun karş ı sı na yerleş tirilen, denge ağı rlı kları(karş ı t ağ ı rlı klar), biyel muyluları nda meydana gelen merkezkaç kuvvetleri dengeleyerek krankı n dengeli ve düzgün dönmesini, motorun sarsı ntı sı z çalı ş ması nı sağ larlar. Dört zamanlı , dört silindirli bir motorda krankı n iki devrinde dört işzamanı , 180° lik aralı klarla olur. Pratikte bir işzamanıortalama 140° devam ettiğ ine göre, 180°’de bir ateş leme yapan silindirler arası nda 40°’lik bir işaralı ğ ıbulunmaktadı r. Motorun ateş leme sı rası nı n krank mili biyel muylularıtertibi ile kam milindeki kam tertibine bağlıolduğ unu yukarı da söylemiş tik. Dört silindirli motorlarda, biyel muylusu tertibine göre bir çeş it krank mili olduğ u halde, bu motorlarda iki değiş ik tertipte kam mili kullanı lı r. Buna göre ateş leme sı rasıda 1-3-4-2 veya 1-2-4-3 ş eklinde olur. Ateş leme sı rası1 – 3 – 4 - 2 olan motorda kam milindeki kamlar, birinci silindir güç zamanı nda iken üçüncü silindirin sı kı ş tı rma zamanı nda dördüncü silindirin emme zamanı nda ve ikinci silindirin de egzoz zamanı nda bulunacak biçimde düzenlenmiş tir (Tablo 2-2).

720 180

180

İ Ş

EKSOZ

EMME

SIKIŞTIRMA

EKSOZ

EMME

SIKIŞTIRMA

İ Ş

SIKIŞTIRMA

İ Ş

EKSOZ

EMME

SIKIŞTIRMA

İ Ş

EKSOZ

Tablo 2-2: Dört silindirli, dört zamanlıbir motorda işzamanları nı n sı ralanı ş ı

Ateş leme sı rası1 - 2 - 4 - 3 ş eklinde olan motorlarda ise, kam milindeki kamlar, birinci silindir güç zamanı nda iken, ikinci silindirin kompresyon, dördüncü silindirin emme ve üçüncü silindirin egzoz zamanı nda bulunacak ş ekilde düzenlenmiş tir (Tablo 2-3).

720 180

180

İ Ş

EKSOZ

EMME

SIKIŞTIRMA

İ Ş

EKSOZ

EMME

EKSOZ

EMME

SIKIŞTIRMA

İ Ş

4 EMME SIKIŞTIRMA İ Ş EKSOZ Tablo 2-3 Dört silindirli, dört zamanlıbir motorda işzamanları nı n sı ralanı ş ı

2.3.3. AltıSilindirli Sı ra Tipi Motor Krank Milleri Altısilindirli sı ra tipi motorları n krank millerinde, biyel muyluları , ikiş er ikiş er aynı eksende ve eksenler arası nda 120° lik fark bulunan üç ayrıdüzlem üzerinde bulunur. Bu krank millerinde görüldüğ ü gibi motorun yapı sı na ve gücüne göre dört veya yedi ana muylu bulunur. Altısilindirli sı ra tipi motorlarda silindirler, birbirinden 120°’lik aralı klarla güç zamanı na baş lar. Pratikte güç zamanı140° devam ettiğ ine göre, bu motorlarda 20°’lik iş bindirmesi vardı r. İ şbindirmesi, bu motorlarda düzgün bir güç akı ş ı sağ lar. Altısilindirli motorlarda kullanı lan krank milleri, sağkollu ve sol kollu krank milleri olmak üzere ikiye ayrı lı r. Krank miline önden bakı ldı ğı na göre, 1 ve 6 no’ lu biyel muyluları Ü.Ö.N’ da bulunduğ u zaman, 3 ve 4 no’ lu biyel muylularısağtarafta bulunuyorsa, bu krank miline sağkollu krank mili denir. 1 ve 6 no’ lu biyel muylularıÜ.Ö.N’ da iken, 3 ve 4 no’ lu biyel muylularısol tarafta bulunuyorsa bu krank miline de sol kollu krank mili denir. Altısı ra silindirli motorları n; sağkollu krank millerinde en çok kullanı lan ateş leme sı rası1 – 5 – 3 – 6 – 2 – 4 ve sol kollu krank millerinde ise 1 – 4 – 2 – 6 – 3 – 5 ş eklinde olur. Sekiz silindirli sı ra tipi motorlarda, krank ve kam milleri, silindir kapağ ıve silindir bloğ u, uzun olduğundan, bu parçalar çok çabuk eğ ilip bükülerek deforme olmaktadı r. Bu nedenle yapı m alanı ndan kaldı rı lan bu tip motor krank millerinden bahsedilmemiş tir. Altı , sı ra silindirli krank millerinde biyel muyluları , 120°’lik aralı klarla, üç ayrıeğ ik düz1em üzerinde bulunur. 2.3.4. V Tipi 6 Silindirli Motor Krank Milleri Bu motorlarda silindirler V biçiminde iki eğik düzlem üzerinde üçer üçer bulunur. V bloğ unun arası nda 90° lik açıvardı r. Krank milinde; birbirinden 120° lik farklıüç biyel muylusu, üç ayrıeğ ik düzlem üzerinde bulunur. Sağve sol bloktan gelen iki biyel bir biyel muylusuna bağ lanı r. Örnek 1 ve 2 no’ lu biyeller ön biyel muylusuna, 3 ve 4 no’ lu biyeller orta biyel muylusuna, 5 ve 6 no’ lu biyeller ise, arka biyel muylusuna bağ lanı r. V- 6 motoru krank mili dört ana muylu ile motorun üst karterine bağlanı r.

2.4. Krank Milinin Dengesi Krank milinin sarsı ntı sı z düzgün ve dengeli dönebilmesi için dengesinin yapı lmı ş olmasıgereklidir. Dengesiz bir krank mili motorun çalı ş masısı rası nda, meydana gelen titreş imler, krank milini eğmeye ve burmaya zorlar. Ayrı ca bu dengesiz güçler, motorda zararlıtitreş imlere, ana yataklara fazla yük binmesine ve krank milinin zorlanı p aş ı nması na neden olur. Krank milinin düzgün ve dengeli dönmesi isteniyorsa volanla birlikte statik ve dinamik dengesi yapı lmı şolmasıgereklidir.

Statik denge, krank milinin dururken dengesidir. Krank mili iki hassas yatak üzerine, kolayca dönebilecek ş ekilde yerleş tirildikten sonra, krank istediğimiz pozisyonda dönmeden durabiliyorsa statik dengesi tamamdı r. Mil hassas yatak üzerinde dönerek daima belli bir kı smı , alta geliyorsa milin statik dengesi bozuktur. Milin ağ ı rlı kları ndan veya manivela kolları ndan matkapla malzeme boş altı larak, milin her pozisyonda dönmeden durabilmesi sağlanı r.

2.5. Krank Milinin Kontrolleri Motor çalı ş tı kça, ana ve biyel muyluları nı n üzerlerine binen çeş itli kuvvetlerin etkisi, ayarsı zlı k sonucu zorlama ve sürtünmeler, yağ da bulunabilecek yabancımaddeler muyluları n çizilmesine, aş ı narak ovalleş ip, konikleş mesine ve yatak boş lukları nı n artması na neden olur. Sı kı ş tı rma ve işzamanları nda biyel muyluları na daha fazla yük bindiğinden muylular dikine eksende yanı na eksene göre daha fazla olmak üzere oval olarak aş ı nı r. Biyel muyluları nda konik aş ı nma, biyelin eğrilmesi, piston piminin ayarsı z olması veya yağı n içerisinde bulunan aş ı ndı rı cımaddeler etkisiyle meydana gelebilir. Ana muyludan biyel muylusuna yağileten çapraz kanalları n açı sınedeniyle, dik yönünde yağla gelen pislikler muylunun sol tarafı nda birikerek, muylunun konik aş ı nması na neden olur. Ana muylularda görülebilecek konik aş ı nma ekseriya, yatak keplerinin veya krank miline desteklik eden üst karter kaburgaları nı n eğ rilmesi, çatlamasıveya buna benzer hataları n sonucudur. Krank miline binen çeş itli yükler, krank milinin ön ve arka yataklar arası ndaki herhangi bir noktadan esneyip eğilmesine de sebep olabilir. Esneyip veya eğ ilen krank mili ana yatakları na sürterek, ana yatakları na olağan üstü yük binmesine ve böylece muylu ve yatak aş ı nması nı n hı zlanması na sebep olur. 2.5.1. Krank Mili Doğ ruluğunun Kontrol Edilmesi Krank mili ön ve arka ana muyludan iki özel V yatağ ıüzerine Şekil 2-3’te görüldüğ ü gibi oturtulur.

Şekil 2.3: Krank mili doğruluğunun kontrol edilmesi

Bir ayaklıkomparatör orta ana muyluya yanaş tı rı lı p; boş luğ u alı ndı ktan sonra, krank mili 360° döndürülerek salgımiktarıtespit edilir. Krank milinde 0,075 mm’ den fazla salgı 76

varsa, krank mili özel doğrultma preslerinde en fazla salgıyapan kı smı ndan bası larak doğrultulur. Krank milleri torna tezgâhı nda iki punta arası na bağlanarak da komparatörle doğ ruluk kontrolü yapı labilir. Bu iş lem yapı lı rken, krank mili punta yuvaları nı n düzgün olması gereklidir; aksi takdirde sonuç hatalıolabilir. 2.5.2. Krank Muyluları nı n Kontrolü Krank mili ana muyluları nda veya biyel muyluları nda, derin çizik ve kanallar varsa, muylular standarttan küçük yeni bir ölçüye göre taş lanı r ve o ölçüye uygun ana ve biyel yataklar takı lı r. Muylularda aş ı ntı0,025 mm’ yi geçmiyorsa, muylu yüzeylerinde de derin çizikler yoksa muylular yağtaş ıile honlandı ktan sonra, parlatma fitili ile parlatı lı r. Ana ve biyel muylularımikrometre ile en az dört noktadan ölçülerek, muylulardaki aş ı nma, koniklik ve ovallik tespit edilir.

Şekil 2.4: Krank mili muylularıüzerinde ölçü alı nacak noktalar

Muylularda ovallik ve koniklik katalog değ erlerinden fazla ise ana ve biyel muyluları kurtarabildiğ i standarttan küçük ölçüye taş lanı r. Firmalar genellikle taş lanacak krank millerinde kullanı lmak üzere 0,25 mm, 0,50 mm, 0,75 mm ve 1 mm standarttan küçük yatak yapmaktadı r. Ayrı ca taş lanmadan kullanı lacak muylular için standarttan 0,025 - 0,05 mm küçük yataklar yapmaktadı r. Muylular düzgün aş ı nmı şise, ayrı ca muylulardaki koniklik ve ovallik miktarıyukarı da verilen değerleri aş mı yorsa muylular taş lanmadan, standarttan küçük yatak kullanı lı r. Bu yataklar takı lacağ ızaman, farklıyatağ ı n temin ettiğ i yağboş luğ u, standart yağboş luğundan fazla olmamalı dı r. Kı lavuz ana muylu yaslanma yüzeyleri aş ı nmı şveya çizilmiş se, yan yüzeylerde taş lanmalıve buna göre daha kalı n yaslanma yüzeyli yatak kullanı lmalı dı r. Buna olanak yoksa krank mili değ iş tirilmelidir.

UYGULAMA FAALİ YETİ UYGULAMA FAALİ YETİ İ ş lem Basamakları 

Motorun yağı nıve suyunu boş altı nı z.



Motoru araç üzerinden sökünüz.



Hareket iletme kayı ş ı nısökünüz.



Krank kasnağ ı nısökünüz.



Manifoldlarısökünüz.

Ön kapağ ısökünüz.



Zaman ayar diş lileri, zinciri veya triger kayı ş ı nısökünüz.



Silinidir kapak muhafazası nı sökünüz.

Öneriler 1. Motor yağ ı nı boş altı rken yerlere akı tmamaya özen gösteriniz. 2. Karter üzerindeki yağ boş altma tapansı sökerken takarken diş lerin ve cı vata baş ları nı n sı yrı lmaması na dikkat ediniz. 1. Motorun üzerindeki yardı mcıdonanı mları dikkatlice sökünüz. 2. Elektrik tesisatı nı n bağ lantı ları nı dikkatlice ayı rı nı z 

Hareket iletme kayı ş ı nısökmeden önce gerginliğ ini almayıunutmayı nı z.



Krank kasnağ ı nı n cı vataları nı karş ı lı klı olarak sökmeye dikkat ediniz

1. Otomotiv Motor Mekaniği 1 modülünde Manifoldlar konusunu okuyunuz. 2. Manifoldlarısökmeden önce soğ uması nı bekleyiniz. 3. Bağlantı ları nı sökerken cı vataları /somunları karş ı lı klıolarak sökünüz. 1. Otomotiv Motor Mekaniği 1 modülünde Ön Kapak konusunu okuyunuz. 2. Ön kapağı sökerken üzerindeki pimleri kı rmadan/eğmeden ayı rı nı z. 3. Çevre cı vatalarıüzerinde birbirinden farklıboyda olanları n çı karı ldı ğıyerlere iş aret koyunuz.

1. Otomotiv Motor Mekaniğ i 1 modülünde Zaman Ayar Düzenekleri konusunu okuyunuz. 2. Zaman ayar düzeneklerini sökmeden önce motorun sente de olması na dikkat ediniz. 3. Eğ er diş li tip zaman ayar düzeneğ i varsa diş liler üzerindeki iş aretlerin çakı ş ı p çakı ş madı ğ ı na dikkat ediniz. 4. İ ş aretlerin çakı ş tı ğı durumun resmini mutlaka bir yere çiziniz.

Kam milini sökünüz.

Silindir kapağı nısökünüz.

1. Otomotiv Motor Mekaniği 2 konusundaki Silindir kapaklarıkonusunu okuyunuz. 2. Silindir kapağı nımotor soğuk iken sökünüz. 3. Silindir kapak cı vataları nısökerken katalogda verilen sökme sı rası na ve tork değerlerine göre sökünüz. 4. Motor Mekaniği 2 modülünün silindir kapağı faaliyetinde, silindir kapağı nı sökme takma iş lemleri sı rası nda dikkat edilmesi gereken noktalar ile ilgili bölüme bakı nı z.



Karteri sökünüz.

1. Karteri sökmeden önce içinde yağolup olmadı ğ ı nıkontrol ediniz. 2. Karter cı vataları nı sökerken karş ı lı klı olarak sökmeye özen gösteriniz.



Yağpompası nıve yağemniyet supabı nısökünüz.



Yağ pompası nı sökerken önerilen ş ekilde sökünüz.

katalogda

Piston biyel mekanizması nı motor üzerinden sökünüz.

4. Pistonları silindir içinden çı kartı rken segmanları n silindir setine takı lı p kı rı lmaması na dikkat ediniz. 5. Eğ er segmanlar takı lı yorsa set raybasıile silindir setini alı nı z.



Krank milini sökünüz.

6. Piston biyel mekanizması nı silindirlere veya krank muyluları na zarar vermeden dı ş arı ya çı karı nı z. 1. Krank milini sökmeden önce krank kepleri üzerindeki iş aretlerin motor bloğ unun hangi tarafı na geldiğ ine dikkat ediniz. 2. Krank milini sökerken mafsallı kol kullanı nı z. 3. Sökülen yatakları n yerlerini kesinlikle karı ş tı rmayı nı z. 4. Aksi halde krank keplerini sı ktı ğ ı nı zda krank mili dönmeyebilir.

5. Yataklarısökme anı nda çizik ve aş ı ntı olup olmadı ğ ı nıgözleyiniz. 6. Krank milini yatak üzerinden alı nı z. 7. Krank mili muylularızarar görmeyecek ş ekilde uygun V yataklarıüzerine yerleş tiriniz. 8. Krank milini ölçüm yapı lmak üzere temizleyiniz.



Krank milinin yapı nı z.

kontrollerini

Krank mili ana yataklarıve biyel kol yatakları nı n kontrollerini yapı nı z.

1. Krank milinin ölçümlerini yaparken krank milini V yatağı nı n üzerine yerleş tiriniz. 2. Komparatör ile krank milin doğ ruluğunu kontrol ediniz. 3. Ölçü almadan önce krank milini temizleyiniz. 1. Krank mili ana muylu ve kol muylular üzerine yatakları nıyerleş tiriniz. 2. Yatak kenarları nı n elinize zarar vermemesine özen gösteriniz. 3. Yatakları n yuvaları na tam oturmaları na dikkat ediniz. 4. Krank kepleri üzerindeki ve biyel kepleri üzerindeki iş aretlerin karş ı laş ması na dikkat ediniz. 5. Krank mili ana yatak ve kol yatakları nı n keplerini tork değerinde mafsallı kol ile sı kı nı z. 6. Ölçü alı rken komparatör ve dı ş çap mikrometresi kullanı nı z. 7. Birbirine zı t yönde iki farklınoktadan ölçü alı nı z. 8. Motor Mekaniğ i 4 modülü içerisindeki Krank muyluları nı n kontrolü konusunu okuyunuz.

Krank mili ana yatak muylusu aş ı ntı sı nı n ölçülmesi

Ovallik

Koniklik Aş ı ntı

Ana yatak kusinetli ölçüsü Krank mili ana muylu ölçüsü Krank mili kol yatak muylusu aş ı ntı sı nı n ölçülmesi A1

Ovallik

Koniklik Aş ı ntı

Kol yatak kusinetli ölçüsü Krank mili kol muylu ölçüsü



Kontroller sonucuna göre krank milini revizyonu için onarı ma gönderiniz.



Onarı m için gerekli yedek parçaları belirle ve temin ediniz.



Krank milini takı nı z.

1. Krank milinden alı nan ana yatak, kol yatak, ana muylu ve kol muylu ölçülerine göre aş ı ntı , ovallik ve koniklik miktarları nıbelirleyiniz. 2. Yapı lmasıgereken onarı m yöntemine kara veriniz. 

Değiş tirilmesine karar verilen parçaları n orijinal yedek parça olması na dikkat ediniz.

1. Krank milini takmadan önce yataklarıblok üzerindeki yuvaları na yerlerini karı ş tı rmadan takı nı z. 2. Yatak üzerindeki tı rnakları n yuvaları na tam oturması na dikkat ediniz. 3. Yataklarıtakarken yuvaları n üzerinde toz pislik olmaması na dikkat ediniz. 4. İ nce bir film tabakasıoluş turacak ş ekilde yataklarıyağ layı nı z. 5. Krank mili ana muylularıyağ layı nı z. 6. Krank milini yataklar üzerine yerleş tirirken yatakları n yerinden kaymaması na dikkat ediniz. 7. Ana yatak keplerini yataklarıyerleş tirmeden önce yağlayı nı z. 8. Yatakları n tı rnak yuvaları na tam oturması na dikkat ediniz.

9. 10. Ana yatak keplerini takarken yatakları n kaymaması na dikkat ediniz. 11. Ana yatak cı vataları nıtorkmetre ile katalogda önerilen değ erde kademeli olarak sı kı nı z. 12. Her ana yatak kep bağ lantı sıyapı ldı ktan sonra krank milini mutlaka döndürünüz. 



Piston biyel mekanizması nı motor üzerinden takı nı z.



Birinci uygulama faaliyetinin Piston biyel mekanizması nı motora takmak kı smı na bakı nı z.

1. Yağ pompası nı n contası nı takmayı unutmayı nı z. 2. Kesinlikle yapı ş tı rı cı , silikon kullanmayı nı z. Yağ pompası nı ve yağ 3. Conta oturma yüzeylerinde toz pislik emniyet supabı nıtakı nı z. olmaması na dikkat ediniz. 4. Yağ pompasıherhangi bir sebepten ötürü yüzeye tam oturmayacak olursa hava alacak ve yağı kanallara pompalayamayacaktı r. 1. Karter contası na sı zdı rmazlı k için sı vıconta kullanı nı z. 2. Karteri takarken önce köş elerden cı vata ile tutturunuz. Karteri takı nı z. 3. Daha sonra diğ er cı vatalarısı kı nı z. 4. Karter contaları genellikle mantardan yapı ldı klarıiçin cı vatalarıfazla sı kmayı nı z. 5. Aksi halde mantar conta üzerinde patlama olabilir. 1. Silindir kapak contası nıtakarken iş aretlere dikkat ediniz. Silindir kapağı nıtakı nı z. 2. Silindir kapak cı vataları nıkatalogda önerilen sı kma torkunda ve sı kma sı rası na göre sı kı nı z.



Kam milini takı nı z.



Silindir kapak muhafazası nı takı nı z.



Kam milini takarken muyluları n yataklara çarpmaması na dikkat ediniz.



1. Silindirin pistonunu Ü.Ö.N.ya getiriniz. 2. Diş li tip zaman ayar düzeneklerinde diş liler Zaman ayar diş lileri, zinciri üzerindeki iş aretlerin çakı ş tı rı lması na dikkat ediniz. veya triger kayı ş ı nıtakı nı z. 3. Hareket iletimi kayı şile sağ lanı yorsa kayı ş üzerindeki iş aretlerin krank ve kam mili üzerindeki iş aretler ile çakı ş tı rı lması na dikkat ediniz. 1. Ön kapağ ı takarken mutlaka sı vı conta kullanı nı z. 2. Farklıboyda olan cı vatalarıçı ktı ğıyerlerine Ön kapağ ıtakı nı z. takı nı z. 3. Kapak contası nı n yerine tam oturması na dikkat ediniz. 1. Manifoldları n contaları nı n yerlerine tam oturmaları na dikkat ediniz. Manifoldlarıtakı nı z. 2. Aksi halde egzoz manifold contalarıyanabilir. 3. Manifold cı vataları nıönerilen tork değerlerinde sı kı nı z. 1. Krank kasnağı nıtakarken kamanı n yerine takı lı olması na dikkat ediniz. Krank kasnağ ı nıtakı nı z. 2. Krank kasnak somunu / cı vatası nı n torkunda sı kı lması na dikkat ediniz. 1. Hareket iletme kayı ş ı nı n çok gergin Hareket iletme kayı ş ı nı olmaması na veya çok gevş ek olmaması na dikkat takı nı z ve gerginliğ ini ediniz. ayarlayı nı z. 2. Kayı şgerginliğini kontrol ediniz.



Motoru araç üzerine takı nı z.



Supap ayarıyapı nı z.



Motoru ediniz.

çalı ş tı rarak

test

1. Motoru caraskal ile kaldı rı rken gövdesine zarar vermeyecek yerlerden bağ lantıyapı nı z. 2. Yaptı ğ ı nı z bağ lantı nıdengeli olması na dikkat ediniz. 3. Motoru indirirken aracı n karoserisine zarar gelmemesine dikkat edin. 4. Baskıtertibatıile kavraş ması na dikkat ediniz. 5. Motor kulakları nı n bağ lantı ları na dikkat ediniz. 6. Motor takozları nı n yarı k, çatlak veya elastikiyetini kaybetmemişolması na dikkat ediniz. 1. Daha kı sa zamanda bitirmek için ateş leme sı rası na göre supap ayarıyapı nı z. 2. Katalog değerlerine uygun sentil kullanı nı z. 1. Motoru çalı ş tı rdı ktan sonra herhangi bir yerinde yağ , su kaçağıolup olmadı ğ ı nı kontrol ediniz. 2. Motor seslerini dinleyiniz.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI) 1. Pistondan aldı ğıdoğ rusal hareketi, biyel yardı mıile döner süreli dairesel harekete çeviren ve bu hareketi volan ve kavramaya ileten motor parçası nı n adı nedir? A) B) C) D)

Piston pimi Krank ana muyluları Krank mili Biyel kepi

2. Ateş leme sı rası1 – 2 – 4 – 3 olan dört silindirli bir motorda 2. silindir emme zamanı nda iken 3. silindir hangi zamandadı r? ( Tablo 2-3’ den yararlanı nı z) A) B) C) D)

Emme Sı kı ş tı rma İ ş Eksoz

3. Krank milinin doğruluğ unu hangi ölçü aletleri ile ölçebiliriz? A) B) C) D)

İ ç çap mikrometresi Dı şçap mikrometresi Komparatör Kumpas

DEĞERLENDİ RME

Cevapları nı zıcevap anahtarları yla değ erlendiriniz. Yanlı şcevapları nı z için faaliyetin ilgili konuları nıtekrar ediniz.

ÖĞRENME FAALİ YETİ –3

AMAÇ AMAÇ

ÖĞRENME FAALİ YETİ -3

Volanımotor üzerinden sökmek, kontrol etmek ve değ iş tirmek.

ARAŞ TIRMA ARAŞ TIRMA 

Araç üzerinden indirilmişmotor üzerindeki volanıinceleyiniz. Görevini ve yapı ları nıaraş tı rı nı z. İ nceleme sonuçları nırapor haline getirerek öğ retmeninize ve arkadaş ları nı za sununuz.

3. VOLAN 3.1. Görevleri Volan işzamanı nda bir kı sı m enerjiyi üzerine alarak, diğ er zamanlarda pistonları n kolayca ölü noktalarıaş ması nısağ lar. Özellikle ateş leme aralı ğıfazla olan dört veya daha az silindirli motorlarda volana düş en işdaha fazladı r. Volan, kavramaya yataklı k eder ve kavrama diskine hareket veren bir kavrama parçasıolarak da görev yapar. Ayrı ca volanı n üzerinde bulunan volan diş lisi yardı mı yla motora ilk hareket verilir.

Şekil 16.1 Krank mili

3.2. Yapı sıve Malzemesi Krank mili ile beraber statik ve dinamik dengesi yapı lan volan, krank miline flaş la volan cı vataları yla bağlanı r. Krank miline bir pozisyonda bağ lanan volanısöküp takmalarda aynıpozisyonda bağ lanabilmesi için, bazıfirmalarda merkezlene pimleri yapı lmı ş sa da,

sökülmeden önce iş aretlenmelidir. Krank miline bağ lanmı şvolan, bu tip volanlar sürtünmeli tip kavramalarda kullanı lı r. Volanlar genellikle grafitli dökme demirden veya dövme çelikten yapı lı r. Dı ştarafı na da volan diş lisi denilen çelik bir çember diş lisi geçirilmiş tir. Marşmotorunun pinyon diş lisi bu diş li ile karş ı laş arak, motora ilk hareket verilir. Bazımotorlarda volan yüzeyine Ü.Ö.N., ateş leme, supapları n açı lı p kapanma iş aretleri vurulmuş tur.Volan penceresinden bu iş aretler görülerek motorda lüzumlu ayarlar yapı lı r. Bazımotorlarda ise bu gerekli iş aretler volan yerine, motorun ön tarafı nda bulunan titreş im damperi veya krank pulesi üzerinde bulunur. Hidrolik kavramalıaraçlarda, tork konvertör standart tip volanı n yerini almı ş tı r. Kavrama, baskıplakası na sürtünme yüzeyi temin etmesi dı ş ı nda volanı n diğ er görevlerini yapar. Tork konvertör, krank milindeki flanş a tespit edilir. Bu tip volanlarda volan diş lisi konvertör bağlantısacı na vida veya kaynak vası tası yla tespit edilmiş tir. Bu diş li standart volanlarda olduğu gibi, marşmotoru diş lisiyle kavraş tı rı larak motora ilk hareket verilir.

3.3. Volanı n Kontrolü Volanı n arka yüzeyi, kavranma sürtünme yüzeyi görevi yaptı ğ ı ndan, bu yüzey aracı n kullanma koş ulları na bağ lıolarak aş ı nı r, çizilir veya kayma sonucu meydana gelen yüksek sı caklı k etkisiyle yüzey sertleş meleri ve çatlamalar görülür. Bütün bu arı zalar kavramanı n kaydı rması na ve motor hareketinin vites kutusuna geçmesini engeller. Bunun sonucu da vası tada çekişazalı r ve yakı t harcamasıartar. Marşmotoru diş lisi ile kavraş arak motora ilk hareket veren, volan diş lisi de zamanla aş ı nı r veya bir kı sı m diş leri kı rı labilir. Kavrama ve marşsisteminin kusursuz çalı ş abilmesi için bu arı zaları n giderilmesi gerekir.

3.4. Volanı n Arı zalarıve Belirtileri Sürtünme yüzeyi fazla aş ı nmı ş , çizilmiş , çatlamı şyüzeyler baskıplakasıile birlikte taş lanmalı dı r. Taş lama sı rası nda sürtünme yüzeylerinden, en fazla 1,5 mm. talaşkaldı rı ldı ğ ı halde, düzgün bir sürtünme yüzeyi elde edilmemiş se, volan ve baskıplakasıdeğ iş tirilmelidir. Aş ı nmı şveya diş leri kı rı lmı şvolan diş lileri de belirli bir metotla değ iş tirilebilir. Volana ı sı tı larak sı kıgeçirilmişdiş liler, aynımetotla ı sı tı larak zı mba ve çekiçle çı karı lı r ve yeni diş lide sarısaman renginde yaklaş ı k 200 °’ye kadar ı sı tı larak zı mba ve çekiçle takı ldı ktan sonra soğ uyup büzüş meye terk edilir. Bazıfazla aş ı nmamı şdiş liler de aynış ekilde çı karı lı p, ters çevrilebilir. Bu takdirde marşdiş lisi kavrayacak ş ekilde diş lerin pahlarıalı nmalı dı r. Yeni diş li takı lı rken de diş lerin pah alı nmı şkı sı mlarımarşdiş lisinin kavrayacağ ıyöne getirilmelidir. Bazıvolanlarda, volan diş lisi volana cı vatalarla sı kı lmı şveya kaynakla tespit edilmiş tir. Bu tip volanlarda, diş li aş ı ndı ğ ızaman, duruma göre diş linin değ iş tirilmesi olanağıyoksa volan komple değiş tirilmelidir. Volanı n ortası nda kavrama miline yataklı k eden kı lavuz yatak bulunur.

Hidrolik kavramalıvası talarda, volan diş lisi konvertör bağ lantısacı na, punta kaynakları yla tespit edilmiş tir. Diş li değiş tirileceğ i zaman bu kaynaklar eritilerek diş li çı karı lı r ve yeni diş li takı ldı ktan sonra aynış ekilde, punta kaynaklarıile tespit edilir. Volan, volan flanş ı na gerekli pozisyonda takı lı p, torkunda sı kı ldı ktan sonra, bir üniversal komparatörle salgı kontrolü yapı lı r. Salgıkontrolü: Komparatör üst kartere bağ landı ktan sonra, komparatör ayağı , volana temas ettirilir, ibre sı fı ra ayarlanı r, motor 360° döndürülerek, volan salgı sıtespit edilir. Volanda 0,20 mm’ den fazla salgıvarsa, volan flanş ıve volan bağ lama yüzeyi gözden geçirilerek, salgınormal sı nı rı na indirilir.

UYGULAMA FAALİ YETİ UYGULAMA FAALİ YETİ 



  



İ ş lem Basamakları Öneriler Volanı n arı zası nıteş his 1. Volanı n Arı zaları ve Belirtileri konusunu ediniz. okuyunuz. 1. Günümüz araçları nda vites kutusu motor ile birlikte inmektedir. Motoru indirmek için araç motor kaputunu sökünüz. 2. Soğutma suyunu boş altı nı z. 3. Motor yağı nı boş altı nı z 4. Elektrik bağlantı ları nıdikkatlice ayı rı nı z. 5. Motor üzerindeki yardı mcıdonanı mlarısökünüz. 6. Motoru yerinden rahat bir ş ekilde çı karabilmek için Motoru veya vites radyatör ve ön paneli sökünüz. kutusunu araç üzerinden 7. Motor takoz bağ lantı ları nı(somunu) sökünüz sökünüz. 8. Güç aktarma organları nımotordan ayı rı nı z. 9. Motorun araç tamir katalogunda belirtilen yerlerden dengeli bir ş ekilde caraskala bağ layı nı z. 10. Güvenlik kuralları na uygun olarak motoru araç üzeriden alı nı z. 11. Motoru özel sehpası na bağlayı nı z. Özel sehpa yoksa motorun parçaları nırahat sökebileceğiniz bir aparat bağlayı nı z Volan muhafazası nı 1. Muhafaza motor tespit cı vataları nı sökünüz. sökünüz. 2. Muhafazayıvites kutusuyla beraber çekerek alı nı z.

Kavramayısökünüz

1. Aynıpozisyonda takmak için kavrama ile volan arası na iş aret koyunuz. 2. Kavrama tespit cı vataları nıvolandan sökünüz. 3. Kavrama diskinin düş memesine dikkat ederek kavramayıalı nı z.

1. Aynıpozisyonda takmak için volan ile krank Volanımotor üzerinden bağlantıarası na iş aret koyunuz. sökünüz. 2. Volan bağ lantı ları nısökerek volanıdüş ürmeden alı nı z. Volanı n kontrollerini  Volanı n kontrolü konusunu okuyunuz. yapı nı z. Volanı taş lamaya  Volanı n Arı zaları ve Belirtileri konusunu gönderiniz veya okuyunuz. değ iş tiriniz. 1. Volanıiş aretler birbirine gelecek ş ekilde cı vata Volanı motor üzerine deliklerini hizalayı nı z. takı nı z. 2. Volan cı vataları nıboş lukları nıalarak sı kı nı z. 89



3. Katalog değ erine göre volan cı vataları nıtork değ erinde sı kı nı z. 1. Kavrama merkezlene malaması yla kavrama diskini merkezleyiniz. Kavramayıtakı nı z. 2. Kavrama muhafazası nı iş aretler birbirine gelecek ş ekilde hizalayı nı z. 3. Cı vataları nıtork değerinde sı kı nı z. 1. Motorun araç tamir katalogunda belirtilen yerlerden dengeli bir ş ekilde caraskala bağ layı nı z. 2. Güvenlik kuralları na uygun olarak ve aracı n gövdesine zarar vermeden motoru araç üzerindeki Motoru veya vites yerine yerleş tirerek, takoz bağ lantı ları nıyapı nı z. kutusunu araç üzerine 3. Güç aktarma organlarıbağ lantı ları nıyapı nı z. takı nı z. 4. Radyatör ve ön paneli takı nı z. 5. Motor üzerindeki yardı mcı donanı mları n bağ lantı ları nıyapı nı z. 6. Elektrik bağlantı ları nıdikkatlice yapı nı z. 1. Motoru çalı ş tı rdı ktan sonra herhangi bir yerinde Motoru çalı ş tı rarak test yağ , su kaçağıolup olmadı ğı nıkontrol ediniz. ediniz. 2. Volanda ve kavramada oluş abilecek sesleri dinleyiniz.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME A. OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI) 1)Aş ağı dakilerden hangisi volanda oluş an titreş imlerin nedenlerindendir? A) Volan fazla taş lanmı ş tı r. B) Volan balanssı z takı lmı ş tı r. C) Volan fazla takı lmı ş tı r. D) Volan üzerinde çizikler vardı r. 2) Aş ağ ı dakilerden hangisi volana marşdiş lisinin takı lı şyöntemleri arası nda yer almaz? A) Vidalıbirleş tirme B) Kamalıbirleş tirme C) Kaynaklıbirleş tirme D) Presli birleş tirme 3) Aş ağ ı dakilerden hangisi volan malzemesi değ ildir. A) Dökme demir B) Dövme çelik C) Çelik alaş ı m D) Alüminyum alaş ı m I-Pistonları n kolayca ölü noktalarıaş ması nı sağ lar. II-Pistonlara hareket iletir. III- Kavramaya yataklı k eder. 4) Yukarı dakilerden hangisi veya hangileri volanı n görevlerindendir? A) Yalnı zI B) I-II C) I-III D) II-III

DEĞERLENDİ RME Cevapları nı zıcevap anahtarları yla karş ı laş tı rı nı z. Yanlı şcevapları nı z için faaliyetin ilgili konuları nıtekrar ediniz.

B. UYGULAMALI TEST Motor üzerinden volanı sökünüz, kontrollerini yapı nı z.

Değerlendirme Ölçütleri

Evet



Volanı n arı zası nıteş his ettiniz mi?



Motoru veya vites kutusunu araç üzerinden söktünüz mü?



Volan muhafazası nısöktünüz mü?



Kavramayısöktünüz mü?



Volanımotor üzerinden söktünüz mü?



Volanı n kontrollerini yaptı nı z mı ?



Volanıtaş lamaya gönder veya değ iş tirdiniz mi?



Volanımotor üzerine taktı nı z mı ?



Kavramayıtaktı nı z mı ?



Silindirlerde ovallik, koniklik ve aş ı ntıölçtünüz mü?

Hayı r

DEĞERLENDİ RME

Uygulamalıtest sonucunda Hayı r olan cevapları nı z için faaliyetin ilgili konuları nı tekrar ediniz.

MODÜL DEĞERLENDİ RME MODÜL DEĞERLENDİ RME A-YETERLİ K ÖLÇME Piston biyel mekanizması nıve krank milini motor üzerinden sökünüz, pistonlar, segmanlar, biyeller, silindirler, yataklar ve krank milinin üzerinde ölçümler yaparak aş ı ntı miktarları nıtespit ediniz ve onarı m yöntemlerini belirleyiniz.

Değ erlendirme Ölçütleri

Evet



Piston biyel mekanizması nımotordan söktünüz mü?



Segmanlarıpiston üzerinden söktünüz mü?



Segman ağ ı z aralı ğ ı nı ölçtünüz mü?



Segman yan boş luğunu ölçtünüz mü?



Piston pimini söktünüz mü?



Piston pimi yağboş luğunu ölçtünüz mü?



Pistonun ovallik ve konikliğ ini ölçtünüz mü?



Biyel baş ıkusinetlerini söktünüz mü?



Biyel baş ıkusinetli yatak ölçülerini aldı nı z mı ?



Silindirlerde ovallik, koniklik ve aş ı ntıölçtünüz mü?



Silindirden alı nan ölçülere göre onarı m yöntemine karar verdiniz mi?

Hayı r



Krank milini söktünüz mü?



Krank mili ana muylu ölçümlerini yaptı nı z mı ?



Krank mili kol muylu ölçümlerini yaptı nı z mı ?



Krank mili ana yatak ölçümlerini yaptı nı z mı ?



Krank milinden alı nan ölçümlere göre yapı lacak onarı m yöntemine karar verdiniz mi?



Krank mili yatakları nıtaktı nı z mı ?



Krank milini motora taktı nı z mı ?



Biyel kolunu pistona taktı nı z mı ?



Segman ağ ı z aralı kları nıayarladı nı z mı ?



Segmanlarıpistona taktı nı z mı ?



Piston biyel mekanizması nımotora taktı nı z mı ?

DEĞERLENDİ RME Modül faaliyetleri ve araş tı rma çalı ş malarısonunda kazandı ğ ı nı z bilgi ve becerilerin ölçülmesi için size bu performans testi uygulanmı ş tı r. Test sonunda verdiğ iniz “HAYIR” cevapları nı z var ise ilgili konularıtekrar ediniz.

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİ YETİ– 1 CEVAP ANAHTARI 1

ÖĞRENME FAALİ YETİ– 2 CEVAP ANAHTARI 1

ÖĞRENME FAALİ YETİ– 3 CEVAP ANAHTARI 1

KAYNAKÇA KAYNAKÇA 

YÜCE And, Günümüzde Otomotiv Teknolojisi, Sell Yayı nları , Ankara, 1997.



KARASU Tevfik, Bilal YELKEN, Oto Motor Tamirciliğ i, (MEKSA) Mesleki Eğ itim ve Küçük Sanayiciyi Destekleme Vakfı ,İ zmir, 1997.



ÖZDAMAR İ brahim, Bilal YELKEN, Benzin Motorları



ÖZLÜ İ rfan, Benzinli Motorlar Teknolojisi ve Tamirciliğ i



BAĞCI Mustafa, Yakup ERİ ŞKİ N, Ölçme Bilgisi ve Kontrol



MOPİ SAN, Motor Piston ve Gömlek Sanayi Tic. A.Ş. Ürün Katalogları



Pİ STONSAN, Motor Pistonları İ malat ve San. Tic. Ltd. Şti. Piston, Segman, Gömlek Katoloğ u, 2003.



MOTOPAR-KOLBENSCHMIDT, Tamiciden Tamirciye Piston Arı zaları



STUDT Wilfred, Motorlu Taş ı t Mekaniğ i



TOYOTA, Eğ itim Kitapları

