O
KSIÑ˚CE
Mapki – s∏owniczek Bay – zatoka C., Cape – przylàdek Cave – jaskinia Church – koÊció∏ Coast – wybrze˝e Creek – odnoga rzeki Desert – pustynia Escarpment – urwisko Falls – wodospad Forest – las Garden – ogród Gate – brama Gulf – zatoka Hill – wzgórze I., Island – wyspa Lake – jezioro Lookout, Lookdown – punkt widokowy Mount – szczyt Mountains – góry N.P., National Park – park narodowy N.R., National Reserve – rezerwat narodowy Pen., Peninsula – pó∏wysep Plain – równina Plateau – p∏askowy˝ Railroad – linia kolejowa Railway station – dworzec/stacja kolejowa Range – pasmo górskie Swamp – bagna Temple – Êwiàtynia Valley – dolina
P
rzewodniki ilustrowane zawierajà wszystko, czego mo˝na oczekiwaç od nowoczesnych przewodników turystycznych – sà zarówno inspirujàcà lekturà przed wyjazdem, bezcennà pomocà podczas zwiedzania, jak i niezrównanà pamiàtkà z podró˝y.
Jak korzystaç z przewodnika ◆ Aby zrozumieç wspó∏czesnà Keni´, trzeba poznaç najwa˝niejsze fakty
z jej przesz∏oÊci. Cz´Êç zatytu∏owana Wademekum, oznaczona ˝ó∏tym paskiem u góry strony, opowiada o dziejach Kenii od czasów prehistorycznych po zmagania o uzyskanie niepodleg∏oÊci i uformowanie nowoczesnego paƒstwa. Informacje o kulturze i ˝yciu codziennym przynosi zestaw esejów i ciekawostek, napisanych przez ekspertów poszczególnych dziedzin, a kilka specjalnych rozdzia∏ów poÊwi´cono fascynujàcej i przebogatej florze oraz faunie kraju.
O KSIÑ˚CE
◆ Cz´Êç g∏ówna, Zwiedzanie, oznaczona niebieskim paskiem, zawiera wyczerpujàcy przeglàd wszystkich miejsc wartych obejrzenia, m.in. wielu parków narodowych, rezerwatów, gór, jezior i rejonów dziewiczej przyrody, a wreszcie – malowniczego wybrze˝a z cudownymi pla˝ami i zabytkowymi miastami. Najciekawsze miejsca oznaczono odsy∏aczami do map zamieszczonych w tekÊcie. ◆ Cz´Êç pod tytu∏em Informacje praktyczne, z pomaraƒczowym paskiem, to por´czny informator, w którym mo˝na znaleêç wszelkie wiadomoÊci dotyczàce poruszania si´ po okolicy, hoteli, restauracji czy aktywnego wypoczynku i rekreacji. Wspó∏pracownicy
Niniejsza edycja zosta∏a przygotowana przez Jeffery’a Pike’a, lon- dyƒskiego dziennikarza i fotografa, który od roku 1984 wi´kszoÊç czasu sp´dza, podró˝ujàc po Afryce. (BezpoÊredni udzia∏ mia∏ w powstaniu rozdzia∏ów dotyczàcych fauny i flory oraz aktywnego wypoczynku). Ksià˝ka opiera si´ na poprzednich wydaniach, opracowanych przez Kenijczyka Mohameda Amina, który zginà∏ w katastrofie lotniczej w 1996 r., Johna Eamesa, wielokrotnie nagradzanego fotografa i operatora, oraz Iana Parkera. (Rozdzia∏y, których nie napisali osobiÊcie, powsta∏y przy udziale zespo∏u). Edward Rodwell, Chege Mbitiru, dr Daniel Stiles, Alastair Matheson i David Round-Turner odpowiadajà za poszczególne cz´Êci Wademekum, a pozostali wspó∏pracownicy to Peter Usher, Jean Hartley, Kathy Eldon i Mary Anne Fitzgerald. Ca∏y materia∏ zosta∏ starannie przejrzany i zaktualizowany przez Suzie Sardelli, mieszkajàcà dziÊ w Nairobi, ale urodzonà w Naro Moru, która poznawa∏a kraj kilometr po kilometrze, uczestniczàc w opracowaniu tras rajdu Safari. Ona te˝ rozszerzy∏a i sprawdzi∏a informacje z Informacji praktycznych, zestawione uprzednio przez Joan Egan, uzupe∏niajàc je wartoÊciowymi uwagami o noclegach i restauracjach. W wersji polskiej zadbano o wprowadzenie poloników i informacji potrzebnych polskiemu turyÊcie.
◆
3
Legenda Granica mi´dzynarodowa Granica regionu Granica parku narodowego/rezerwatu Prom Lotnisko mi´dzynarodowe/krajowe Dworzec autobusowy Parking Informacja turystyczna Poczta KoÊció∏/ruiny Klasztor Meczet Synagoga Zamek/ruiny Wykopaliska archeologiczne Jaskinia Pomnik Interesujàce miejsce Obozowiska (chaty) safari Obozowiska (namioty)
Opisy najbardziej interesujàcych obiektów w cz´Êci Zwiedzanie opatrzono odsy∏aczami do kolorowych map (np. 1), a ikonka w górnym rogu strony informuje, gdzie szukaç mapy.
SPIS TREÂCI Mapy Ranch House
Eas Trans
Embori
2617
Sirimon
Nanyuki Sweetwaters ented Camp Mount Kenya urguret 9 Safari Club Halt Trout Na Mountain ny Tree Rock Lodge uk i Restaurant
Mount Kenya
Kit
Ka zit a
0 Ol Pejeta
Kithirune
Mount Kenya
National Park Lake Michaelson 2 Mutonga Kiony Batian Mackinder’s 6 1 5199 River Lodge Meru Mount Camp Lenana Naro Moru 7 Kenya Lodge 4985 5 Meteorological Austrian 3 Station Hut a an bi A2 Mutind Kabaru Sag Th iro uc Ru Na hi Serena g Hombe Mountain Lodge Irangi Nyeri 8 Kamweti Station Giakaibij
Kiganjo Central
Chehe
i i nd Nyam
Nyahururu
4 Naro Moru
Eas t er n
Gathanda-ini
Kenia 170 Nairobi 174 Okolice Nairobi 177 Park Narodowy Amboseli 184 Parki Narodowe Tsavo 190 Rezerwat Narodowy Maasai Mara 198 Rezerwaty narodowe Samburu, Buffalo Springs i Shaba 208 Park Narodowy Meru, rezerwaty narodowe Kora i Rahole 214 Jeziora Wielkiego Rowu 222 Mount Kenya 233 Park Narodowy Aberdare 235 Okolice jeziora Turkana 242 Zachodnia Kenia 254 Mombasa 266 Po∏udniowe wybrze˝e 274 Z Mombasy do Malindi 280 Lamu i okolice 288
Przednia wyklejka: Kenia Tylna wyklejka: parki narodowe i rezerwaty w Kenii
Wprowadzenie
Wademekum
Afryka w pigu∏ce........................ 15
Wzór dla Afryki .......................... 65 Spo∏eczeƒstwo plemienne....... 77 Safari........................................ 133 Aktywny wypoczynek .............. 141 Sport w Kenii .......................... 147 Jedzenie i rozrywka ................ 155
Historia
Kalendarium.............................. Kolebka ludzkoÊci .................... Dzieje wybrze˝a ........................ Wyprawy w g∏àb làdu ............... Czerwony Baron i biali osadnicy ...................... Walka o niepodleg∏oÊç............. Nowoczesna republika.............
22 25 29 37
Przyroda 43 49 57
Wielka piàtka ............................ 89 Drapie˝niki................................. 95 Zwierz´ta roÊlino˝erne........... 103 Ptaki wschodniej Afryki.......... 113 Gady Kenii............................... 121 ˚ycie roÊlin .............................. 125
SPIS TREÂCI
Diani Beach na po∏udnie od Mombasy
Zbli˝enia
Ci´˝kie maszyny latajàce ...... 118 Wojowniczy w´drowcy z równin................................ 202 Parasole i Êwieczniki .............. 260 Okiem znawcy
Bieg po z∏oto ........................... 151 Kikuju....................................... 179 Kamba...................................... 187 W gór´ i przed siebie ............. 201 Samburu .................................. 211 Adamsonowie .......................... 217 Zdobyç Keni´........................... 232 Fotografowanie przyrody ........ 237 Turkana .................................... 246 Luo............................................ 259 Bajun, Suahili i Shirazi........... 290 Zwiedzanie
Wprowadzenie......................... Nairobi ..................................... Park Narodowy Amboseli ...... Tsavo East i West................... Maasai Mara........................... Pó∏nocne tereny safari........... Meru i Kora ............................. Jeziora Wielkiego Rowu ......... Górskie parki narodowe ........ Okolice jeziora Turkana.........
169 173 183 189 197 207 213 221 231 241
Zachodnia Kenia: malownicza podró˝ ............ 253 Mombasa................................. 265 Po∏udniowe wybrze˝e............. 273 Na pó∏noc, do Malindi ........... 279 Lamu i okolice ........................ 287 Atrakcje oceanu .................... 299 Indeks.......................................... 335
◆
Informacje praktyczne GarÊç informacji 308 Planowanie podró˝y 310 Rady praktyczne 313 Komunikacja 317 Noclegi 320 Gdzie zjeÊç 326 Kultura 328 Zakupy 329 Sport 330 J´zyk 332 Warto przeczytaç 333
♦ Szczegó∏owy spis treÊci Informacji praktycznych str. 307
5
WPROWADZENIE
◆
15
AFRYKA W PIGU¸CE Kenia przypomina Afryk´ w miniaturze – wyst´pujà tu wszystkie rodzaje krajobrazów: od oÊnie˝onych szczytów po bia∏e piaszczyste pla˝e. Kenii sàsiadujà ze sobà skrajne przeciwieƒstwa: spalona s∏oƒcem ja∏owa pustynia i Ênieg utrzymujàcy si´ wysoko w górach, ró˝ne typy lasów, nieprzebyty busz i otwarte równiny, zmieniajàce si´ jeziora i wybrze˝e kszta∏towane przez Ocean Indyjski. Kraƒcowo odmienne warunki ca∏ego kontynentu skupi∏y na obszarze jednego kraju. Na pó∏nocy Kenia graniczy z Etiopià skrywajàcà w swych górach pamiàtki po dawnych cywilizacjach. Od pó∏nocnego wschodu styka si´ z Somalià, krajem suchym, goràcym i pó∏pustynnym. Przybywali stamtàd nomadowie, a zakoƒczona w 2005 r. 22-letnia wojna domowa w Somalii przynios∏a fal´ uchodêców. Od wschodu naturalnà 480-kilometrowà granic´ stanowi wybrze˝e ciep∏ego i b∏´kitnego Oceanu Indyjskiego. Czyste pla˝e oraz tropikalna roÊlinnoÊç oferujà to samo, co rajskie wyspy mórz po∏udniowych. Po∏udniowa granica z Tanzanià oddziela dwa systemy gospodarcze i polityczne, choç biegnie w poprzek terenów zamieszka∏ych przez ludnoÊç o tych samych korzeniach plemiennych. Na wybrze˝u osiedlili si´ Digo, w g∏´bi làdu Masajowie i Kuria. Uganda, zachodni sàsiad, dozna∏ okrucieƒstw niezwykle krwawej wojny domowej, która wybuch∏a w 1994 r. Obecnie w Ugandzie jest spokojnie. Pod wzgl´dem krajobrazowym Kenia dzieli si´ na kilka odr´bnych regionów. Dwie trzecie powierzchni kraju zajmujà ja∏owe równiny na pó∏nocy i pó∏nocnym wschodzie, na wysokoÊci ok. 900 m. Suchy goràcy klimat oraz brak wód powierzchniowych sprawiajà, ˝e mieszkajà tam jedynie nieliczne w´drowne plemiona pasterskie, przemieszczajàce si´ w poszukiwaniu zielonych pastwisk, pojawiajàcych si´ okresowo po rzadkich opadach deszczu.
W
POPRZEDNIE STRONY: szczyty masywu Kenia, Batian i Nelion; masajski wojownik spoglàda na równin´ Maasai Mara; flamingi w czasie deszczu na jednym z jezior w rejonie Wielkiego Rowu; rybacy na pla˝y Oceanu Indyjskiego PO LEWEJ: afrykaƒskie legendy zapisane w drewnianej rzeêbie PO PRAWEJ: d∏ubane czó∏no u brzegów w pobli˝u Mombasy
Jak widaç – korzyÊci z tego rozleg∏ego terenu czerpie niewielka cz´Êç mieszkaƒców, utrzymujàcych si´ z hodowli byd∏a, kóz, wielb∏àdów i owiec. Padajàce podczas dwóch okresów monsunowych deszcze znad oceanu regularnie zasilajà równiny wybrze˝a. RoÊlinnoÊç jest bujna, jednak uprawy nieliczne, g∏ównie trzciny cukrowej i kokosów.
¸agodny, ciep∏y klimat sprawia, ˝e mieszkaƒcy prowadzà typowy dla krajów po∏udniowych niespieszny, nieco leniwy tryb ˝ycia, okreÊlany mañana w krajach latynoskich i kesho w Afryce. Trzecim, najbardziej wydajnym regionem jest po∏o˝ony na po∏udniowym zachodzie, wznoszàcy si´ na 1500 m n.p.m. p∏askowy˝ o pod∏o˝u ze ska∏ wulkanicznych. Obszar ten z pó∏nocy na po∏udnie przecina Wielki Rów Wschodni, cz´Êç systemu Wielkich Rowów Afrykaƒskich (ang. Great Rift Valley, Wielka Dolina Ryftowa). Jego przebieg wyznaczajà rzeki i jeziora – Ejasi, Manyara, Natron, Magadi, Naivasha, Nakuru, Baringo i Turkana.
16
◆
WPROWADZENIE
Najwy˝szym wierzcho∏kiem po zachodniej stroBardziej malownicza cz´Êç wschodnia p∏askowynie Rowu jest wygas∏y wulkan Mount Elgon. ˝u le˝y u podnó˝a Mount Kenya, wygas∏ego wulkaWzd∏u˝ jego zachodnich zboczy rozciàga si´ granu, który niegdyÊ by∏ wy˝szy ni˝ Mount Everest, nica z Ugandà. WysokoÊç szczylecz jego zbocza przez wieki uleW EWN¢TRZNE MORZE tu, 4321 m n.p.m., nie pozwala g∏y erozji. DziÊ masyw ma dwa pona to, by le˝a∏ tam wieczny Ênieg, kryte Êniegiem wierzcho∏ki si´gaUrodzajne zachodnie wy˝yny jednak bia∏a czapa pojawia si´ od jàce ok. 5200 m n.p.m. w g∏´bi làdu nawadniajà deszcze czasu do czasu. Niedaleko stàd z pó∏nocy na nadchodzàce nie od strony po∏udnie ciàgnie si´ ∏aƒcuch Aberoceanu, lecz znad Jeziora Przybysze i rdzenni dare, zwany tak˝e przez mieszkaWiktorii. Ma ono tak du˝à mieszkaƒcy jàce tutaj plemi´ Kikuju – Nyanpowierzchni´, ˝e wp∏ywa darua (Schnàca Skóra). Góry nie na klimat w regionie. Pierwszymi mieszkaƒcami wschodorównujà wysokoÊcià masywowi dniej Afryki by∏y prawdopodobnie Kenia, lecz sà równie malownicze. ¸agodne szczyty ludy myÊliwsko-zbierackie. Mo˝liwe, ˝e pos∏ugiwaSatima i Kinangop majà ok. 3600 m n.p.m. ∏y si´ j´zykiem podobnym do dzisiejszego khoisan,
Masywy górskie stanowià barier´ dla wiejàcych znad Oceanu Indyjskiego wiatrów i zatrzymujà niesionà przez nie wilgoç, dzielàc kraj na cz´Êç wilgotnà i suchà. Deszcze zraszajàce gleb´, która powsta∏a z bogatych w minera∏y ska∏ wulkanicznych, sprawiajà, ˝e wschodnie wy˝yny nale˝à do naj˝yêniejszych regionów rolniczych. U stóp po∏udniowego kraƒca masywu Aberdare le˝y Nairobi, stolica kraju. Po zachodniej stronie Wielkiego Rowu wznosi si´ pasmo gór Mau. Ich najwy˝sza cz´Êç tworzy od strony Rowu wysokà Êcian´, si´gajàcà 3000 m n.p.m., a na zachodzie teren ∏agodnie opada ku brzegom Jeziora Wiktorii (Lake Victoria).
którym mówià buszmeni. Potem na terenach obecnej Kenii osiedli∏a si´ du˝a fala przybyszów z ziem obecnej Etiopii. Nale˝eli oni do grupy j´zykowej po∏udniowych Kuszytów i zajmowali si´ rolnictwem, przynoszàc na te tereny umiej´tnoÊç hodowli byd∏a i uprawy zbó˝. 2 tys. lat póêniej plemiona Bantu, g∏ównie z po∏udniowych obszarów dzisiejszego Zairu, zasiedli∏y wschodnià Afryk´. JednoczeÊnie grupy Nilotów osiad∏y na terenach na po∏udniowy wschód od Nilu, nale˝àcych dzisiaj do Sudanu. Najpóêniejsze migracje obj´∏y grup´ j´zykowà Oromo na pó∏nocy kontynentu, która przyby∏a na dzisiejsze tereny Kenii w XVI w., i Kuszytów somalijskich w XIX w.
AFRYKA W PIGU¸CE
◆
17
Zró˝nicowane pochodzenie ludów Kenii widaç w odmiennoÊci j´zykowej i obyczajowej oraz w wyglàdzie fizycznym i strojach. Istnieje wiele plemion, których cz∏onkowie majà wyraêne cechy Êwiadczàce o przynale˝noÊci do grup kuszyckich lub Bantu. Jednak zawieranie ma∏˝eƒstw mieszanych, tak˝e z osadnikami arabskimi i chrzeÊcijaƒskimi, doprowadzi∏o do zatarcia wielu wyraênych odmiennoÊci. O ile zró˝nicowanie etniczne w g∏´bi làdu podlega∏o stosunkowo d∏ugiej ewolucji, to wybrze˝e nieustannie by∏o zasiedlane przez przybyszów i kolonistów z odleg∏ych krajów. Od poczàtków islamu Arabowie i Persowie ˝eglowali ku ma∏ym portom Czarnego Làdu – wielu z nich si´ tam osiedla∏o, zawierajàc ma∏˝eƒstwa z miejscowymi kobietami.
bowania na koÊç s∏oniowà i zainteresowanie zasobami Afryki.
Potomkowie tych mieszanych ma∏˝eƒstw afro-arabskich byli przodkami ludu Suahili i zapewnili w Kenii dominujàcà pozycj´ islamu. Z biegiem czasu powsta∏o wiele paƒstw-miast ciàgnàcych si´ z pó∏nocy na po∏udnie wzd∏u˝ wybrze˝a: Lamu, Mambrui, Malindi, Takaungu, Mtwapa, Mombasa i Vanga. Suahili utrzymywali si´ z handlu surowcami z g∏´bi làdu: koÊcià s∏oniowà, rogami nosoro˝ców czy gumà arabskà. Rozkwit tej dzia∏alnoÊci nastàpi∏ w XIX w., kiedy gwa∏towny rozwój przemys∏u w Europie przyniós∏ wzrost zapotrze-
tyjskim. Poczàtkowo w∏adz´ i prawo do eksploatacji zasobów przyznano Kompanii Wschodnioafrykaƒskiej Imperium Brytyjskiego (IBEAC); w 1887 r. rozpocz´to budow´ faktorii wzd∏u˝ szlaków w g∏àb làdu. Stosunek do tubylców nie zmieni∏ si´ na lepsze. Pracownicy Kompanii opisywali plemienne waÊnie i walki toczone przez mieszkaƒców – dominowali w nich dobrze zorganizowani wojownicy Masajów. Chcàc bezpiecznie przejechaç przez terytorium masajskie, karawany musia∏y p∏aciç za pozwolenie. IBEAC prowadzi∏a poszukiwania surowców, lecz nie znalaz∏a odpowiednich zasobów pozwalajàcych na rozwój inwestycji. Dlatego te˝
PO LEWEJ: rybacy na brzegu jeziora Turkana POWY˝EJ: widok z okien pociàgu do Mombasy
Wyprawy w g∏àb Czarnego Làdu Pierwsze karawany kupców z wybrze˝a – Arabów i Suahili – osiàgne∏y wy˝yny dzisiejszej Kenii dopiero w 1840 r., ale ju˝ wkrótce dociera∏y a˝ do Jeziora Wiktorii. Ich cz∏onkowie post´powali bardzo brutalnie z rdzennymi mieszkaƒcami, dlatego do koƒca byli oni nieufnie i wrogo nastawieni do przybyszów. Konflikty i walki zwróci∏y uwag´ Europejczyków. W po∏owie lat 80. XIX w. na konferencji w Berlinie podzielili oni Afryk´ na strefy wp∏ywów – Kenia znalaz∏a si´ pod panowaniem bry-
18
◆
WPROWADZENIE
niezale˝nie od niewàtpliwego post´pu cywilizacyjw 1895 r. rzàd brytyjski zadecydowa∏ o ustanowienego. Ich kulminacjà by∏o afrykaƒskie powstanie niu protektoratu nad terytorium Kenii i Ugandy Mau Mau wywo∏ane przez Kikujów w 1950 r. (Protektorat Afryki Wschodniej). Jednak gdy w 1963 r. Wielka Wkrótce – zgodnie z wyznawaP OLITYKA Brytania rozluêni∏a kontrol´ nad nà przez Brytyjczyków zasadà, Kenià, okaza∏o si´, ˝e dzi´ki licz˝e sprawna komunikacja jest podW 1982 r. zdelegalizowano nej spo∏ecznoÊci bia∏ych osadstawà efektywnego zarzàdzania wszystkie partie opozycyjne. ników kraj rozwija∏ si´ znacznie i ekonomii – zapad∏a decyzja o buSystem jednopartyjny utrzymywa∏ lepiej i sprawniej ni˝ inne pokodowie linii kolejowej z Mombasy si´ do 1992 r., kiedy pod lonialne paƒstwa Afryki. WÊród do wybrze˝a Jeziora Wiktorii. Bunaciskiem mi´dzynarodowej pozytywnych aspektów koloniadowa, którà rozpocz´to w 1896 r., opinii publicznej prezydent lizmu nale˝y te˝ wymieniç przytrwa∏a pi´ç lat i kosztowa∏a 5 mln Moi wprowadzi∏ ponownie gotowanie rdzennych Afrykanów funtów, czyli kwot´ niewyobra˝alwybory wielopartyjne. na przyj´cie nowoczesnych metod nà jak na tamte czasy. Aby jà odw rolnictwie oraz w finansach. Szybki wzrost gospodarczy by∏ w du˝ej mierze zas∏ugà kupców i rzemieÊlników z Indii i Pakistanu, którzy wnieÊli ogromny wk∏ad w rozwój wiedzy, przemys∏u i inwestycji w Kenii. Podstawà kenijskiej gospodarki jest rolnictwo, lecz to turystyka przysparza najwi´cej dewiz. Szybko roÊnie liczba odwiedzajàcych ten kraj – od 10 tys. w 1969 r. do ponad miliona w 1997 r. NiegdyÊ do najpopularniejszych atrakcji Kenii nale˝a∏o safari i wyprawy ukazujàce pi´kno dzikiej przyrody, ostatnio coraz wi´kszà popularnoÊcià cieszy si´ jednak oferta nadmorskich kurortów i wypoczynek na pla˝y. Turystyka staje si´ kluczowà ga∏´zià gospodarki, poniewa˝ kraj nie ma ropy naftowej ani innych wa˝nych z∏ó˝ minera∏ów. W latach 30. XX w. w zachodniej cz´Êci kraju wybuch∏a krótkotrwa∏a goràczka z∏ota, jednak wkrótce wygas∏a, poniewa˝ wyczerpa∏y si´ zasoby kruszcu. Jedynymi minera∏ami o znaczeniu gospodarczym sà fluoryty, w´glan sodu oraz kamienie szlachetne, jak malachity, rubiny i turkusy. Wed∏ug konstytucji z 1964 r. Kenia jest republikà. Pierwszym prezydentem zosta∏ Jomo Kenyatta, którego mo˝na zaliczyç do najwybitniejszych polityków XX w. Swój urzàd pe∏ni∏ a˝ do Êmierci w 1978 r., pozostawiajàc kraj pomyÊlnie rozwijazyskaç, kolej musia∏a przewoziç towary. Poniewa˝ jàcy si´ i zmierzajàcy ku liberalnej gospodarce miejscowa ludnoÊç nie mog∏a jednak zapewniç odkapitalistycznej. powiedniej wielkoÊci przewozów, postanowiono Dzie∏o to kontynuowa∏ przez 24 lata Daniel osiedliç na terenach wzd∏u˝ kolei bia∏ych koloniToroitich arap Moi; jego nast´pcà zosta∏ Mwai stów, którzy stali si´ pionierami nowoczesnego rolKibaki. Kenia pozostaje krajem stabilnym, co wynictwa na wy˝ynach kenijskich. Takie dzia∏anie raênie odró˝nia jà od wielu innych paƒstw afrypodj´to w Afryce pierwszy raz. kaƒskich, pogrà˝onych w g∏´bokim kryzysie poliNarastajàca obcoÊç tycznym lub gospodarczym. J Proces kolonizacji i przyj´te przez Brytyjczyków metody doprowadzi∏y do g∏´bokich i bolesnych poPO LEWEJ: pomnik pierwszego prezydenta Kenii dzia∏ów mi´dzy osadnikami a rdzennymi mieszJomo Kenyatty w centrum stolicy kaƒcami, które narasta∏y przez ponad pó∏ wieku PO PRAWEJ: masajska dziewczyna