2
O
KSIÑ˚CE
ierwszy przewodnik wydawnictwa Insight Guide, który pojawił się na rynku w 1970 r., zapoczątkował kreatywne wykorzystanie kolorowych fotografii i stał się wzorcem dla innych tego typu publikacji. Od tamtego czasu stale powiększamy naszą serię, starając się zapewnić czytelnikom wiarygodne informacje na temat kraju, do którego się udają, a także pozwolić im zrozumieć kulturę i sposób myślenia jego mieszkańców. ◆ W dobie Internetu, stanowiącego niewyczerpane źródło danych (choć nie zawsze prawdziwych), nasze przewodniki w harmonijny sposób łączą tekst i fotografie, dając czytelnikom dogłębną wiedzę i wyważone opinie ekspertów. Aby osiągnąć ten cel, podczas przygotowywania tego przewodnika polegaliśmy na doświadczeniu miejscowych autorów i fotografów.
P
Jak korzystać z przewodnika Książka została skonstruowana w sposób ułatwiający poznanie Bułgarii i jej mieszkańców oraz licznych atrakcji kraju. ◆ Części zatytułowane Historia i Wademekum, oznaczone pomarańczowym paskiem u góry strony, to zbiór wyczerpujących esejów na temat historii, kultury a także sposobów spędzania wolnego czasu w Bułgarii.
O KSIĄŻCE
Nesebyr widziany od strony morza
◆ Część główna, Zwiedzanie, oznaczona fioletowym paskiem, zawiera spis zabytków i innych atrakcji wartych obejrzenia w poszczególnych regionach kraju. Najbardziej interesujące miejsca opatrzono odsyłaczami do map zamieszczonych w przewodniku. Ponadto, na końcu każdego rozdziału, umieszczono listę najlepszych restauracji w omawianym regionie. ◆ Składająca się z trzech krótkich rozdziałów i bogato ilustrowana cześć Zbliżenia przybliża szczególnie interesujące aspekty Bułgarii: ludowe tradycje, święta i słynne monastery. ◆ Część Informacje praktyczne, wyróżniona żółtym paskiem, zawiera wszelkie informacje niezbędne podczas podróży do Bułgarii. Składa się z czterech rozdziałów: Planowanie podróży, Noclegi, Rozrywka (życie nocne, zakupy, sport) oraz ułożonego alfabetycznie spisu praktycznych porad. Współpracownicy Przewodnik powstał pod redakcją Dorothy Stannard z Insight Guides’ London przy współpracy dwóch ekspertów znających Bułgarię. Dziennikarz i podróżnik Craig Turp, autor przewodnika Berlitz Guide Bulgaria, napisał część historyczną, wademekum oraz rozdziały dotyczące Sofii i okolic, gór Pirin oraz łańcuchów górskich w pobliżu Płowdiwu. Z racji tego, że ma dom w Bukareszcie, często gości w Bułgarii i był świadkiem przemian, jakie dokonały się w tym kraju przed wejściem do Unii Europejskiej. Swoje spostrzeżenia i refleksje zawarł w eseju Wiejskie problemy. Z kolei osiadła w Anglii Jane Egginton pisarka i fotografka, pisząca wcześniej dla Insight Guides’ przy okazji wydawania przewodników po Ameryce Łacińskiej, jest autorką pozostałych rozdziałów z części Zwiedzanie, łącznie z dwoma fragmentami poświęconymi wybrzeżu Morza Czarnego. Będąc szczęśliwą posiadaczką willi nad Morzem Czarnym, Jane napisała także część dotyczącą zakupu nieruchomości w Bułgarii, co staje się coraz bardziej popularną formą inwestowania wśród obcokrajowców, a także zboczyła nieco z ubitego szlaku, by opisać odległe zakątki Równiny Naddunajskiej i pasma Starej Płaniny. Była też autorką rozdziałów o narciarstwie, kuchni, religii, muzyce, monasterach, świętach, eseju o Bułgarach oraz części Informacje praktyczne. Autorami niepowtarzalnych zdjęć byli Gregory Wrona, który odwiedził większość opisywanych w przewodniku miejsc, i Pete Bennet.
◆
3
Legenda Granica państwa Granica regionu Granica prowincji Przejście graniczne Granica parku narodowego/rezerwatu Prom Lotnisko międzynarodowe/krajowe Dworzec autobusowy M
Metro
i
Informacja turystyczna Poczta Kościół/ruiny Klasztor Meczet Synagoga Zamek/ruiny Stanowiska archeologiczne Jaskinia Pomnik Interesujące miejsce
Opisy najbardziej interesujących miejsc w części Zwiedzanie opatrzono odsyłaczami do kolorowych map (np. 1), a ikonka w górnym rogu strony podpowiada, gdzie szukać mapy.
SPIS TREÂCI Mapy
Bułgaria 72–73 Sofia 74–75 Na południe od Sofii
99
Okolice Sofii i północny zachód
110
Południowy zachód i góry Riła
126
Góry Pirin
142
Płowdiw
156
Rodopy
174
Bałkany Wschodnie (Stara Płanina)
192
Równina Naddunajska
210
Warna
222
Wybrzeże Morza Czarnego
232
Przednia okładka: mapa Bułgarii
Wprowadzenie
Wademekum
Między tradycją a przyszłością ..........................17 Środowisko naturalne ................19
Bułgarzy ......................................43 Wiejskie problemy ......................51 Bułgarska muzyka ......................56 Bałkańskie smaki ........................59
Tylna okładka: plan Sofii
Okiem znawcy
Historia
Początki........................................23 Niepodległa Bułgaria ..................32 Kalendarium ................................38
Religia ........................................ 47 Wina, piwa i mocne alkohole ......63 Wędrówki w górach Riła............134 Ośrodki narciarskie w Bułgarii ..............................144 Słoneczne miejsce ....................224 Ciepłe źródła i kąpiele błotne......................250
SPIS TREŚCI
PO LEWEJ: pole słoneczników w Rodopach
◆
Informacje praktyczne KOMUNIKACJA Jak dojechać 268 Poruszanie się po kraju 269 Wycieczki z przewodnikiem 271
Zwiedzanie
Zbliżenia
Wprowadzenie ............................71 Sofia ............................................77 Okolice Sofii i północny zachód ................109 Południowy zachód i góry Riła ..............................125 Góry Pirin ..................................141 Płowdiw ....................................155 Rodopy ......................................173 Bałkany Wschodnie (Stara Płanina)......................191 Równina Naddunajska ............209 Warna ........................................221 Północne wybrzeże Morza Czarnego....................231 Południowe wybrzeże Morza Czarnego....................245
Święta ..........................................48 Monastery – skarby kultury narodowej ..............................138 Obserwowanie ptaków ..............188
NOCLEGI Co wybrać 272 Sofia 273 Wokół Sofii i na północnym zachodzie kraju 274 Południowy zachód, Riła i Pirin 275 Rodopy 277 Bałkany Wschodnie (Stara Płanina) 278 Równina Naddunajska 279 Północne wybrzeże Morza Czarnego 279 Południowe wybrzeże Morza Czarnego 280 JAK SPĘDZAĆ CZAS Muzyka i teatr 282 Życie nocne 283 Święta 283 Zakupy 284 Sport 285 ♦ Szczegółowy spis treści Informacji praktycznych str. 267
5
6
N AJWIĘKSZE
ATRAKCJE
Co koniecznie nale˝y zobaczyç, gdzie znaleêç niepowtarzalne atrakcje i najpi´kniejsze pla˝e – o tym wszystkim krótko na kolejnych stronach. Opisy rekomendowanych miejsc opatrzone sà praktycznymi radami i przydatnymi wskazówkami, które ułatwià nam pobyt.
N AJPIĘKNIEJSZE PLAŻE
● Albena – najmodniejszy kurort nad Morzem Czarnym, przyciągający przede wszystkim śmietankę towarzyską Sofii. Plaża jest tu szersza, a piasek bielszy niż w mniej ekskluzywnych miejscowościach takich jak Złote Piaski (str. 235) ● Djuni – długą na kilka kilometrów plażę w kształcie podkowy okalają wydmy (str. 256) ● Nesebyr – dodatkowym atutem przyjemnej plaży jest malownicze stare miasteczko położone na pobliskiej wyspie, tutaj też znajdziemy jedne z najlepszych restauracji na wybrzeżu (str. 248) ● Primorsko – malowniczy półksiężyc złotego piasku (patrz zdjęcie powyżej) znajduje się
na południowym krańcu wybrzeża Morza Czarnego (str. 257) ● Św. Włas – trochę spokojniejszy i bardziej ekskluzwyny kurort w porównaniu z sąsiednim Słonecznym Brzegiem. Dwie ładne plaże i port jachtowy (str. 247) ● Sinemorec – dla tych, którzy wolą „dzikie plaże” od uznanych kurortów. Położone w pobliżu granicy z Turcją półkoliste, otoczone zielonymi wzgórzami plaże ciągną się na północ i na południe od miasteczka (str. 259) POWYŻEJ: Primorsko, położone niedaleko tureckiej granicy PO PRAWEJ: złote kopuły cerkwi w Warnie
N AJCIEKAWSZE MIASTA , MIASTECZKA I WSIE
● Sofia – największą atrakcją stolicy jest olśniewająca cerkiew Aleksandra Newskiego (str. 87) ● Wielkie Tyrnowo – średniowieczna stolica Bułgarii pełna zabytkowych domów i cerkwi (str. 194) ● Warna – nadmorskie miasto z ciekawym muzeum archeologicznym i cerkwią o złotych kopułach (str. 221) ● Arbanasi – sielska wioska słynąca z zabytkowych chat i rękodzieła (str. 196)
● Kopriwsztica –
wioska z licznymi przykładami bułgarskiej architektury Odrodzenia Narodowego (str. 121) ● Płowdiw – warto zobaczyć amfiteatr z II w., Muzeum Ikon, meczety i budynki z okresu Odrodzenia Narodowego (str. 155) ● Nesebyr – ufortyfikowana wysepka słynna z zabytkowych cerkwi (str. 248)
NAJWIĘKSZE ATRAKCJE
◆
7
NAJCIEKAWSZE MONASTERY, CERKWIE I MECZETY
Z DALA OD UCZĘSZCZANYCH SZLAKÓW
● Wąwóz Iskyr – spacer długim wąwozem dostarcza niezapomnianych wrażeń (str. 109) ● Góry Riła i Pirin – łańcuchy górskie położone na południe od Sofii nadają się znakomicie do pieszych wędrówek w lecie i uprawiania narciarstwa w zimie (str. 125–152) ● Przełęcz Szipka – wiedzie tędy główna droga znad Dunaju do Turcji (str. 201) ● Rodopy – odległy zakątek z malowniczymi wioskami, wspaniałe górskie krajobrazy, jaskinie i wodospady (str. 173) ● Park Narodowy Rusenski Łom – malownicze wąwozy kuszą wędrowców i amatorów wspinaczki (str. 214) ● Bełogradczik – nietypowe wapienne skały górują nad miastem położonym nad granicą z Serbią (str. 119) ● Wąwóz rzeki Ardy Rezerwat przyrody w pobliżu tureckiej granicy, raj dla miłośników ptaków (str. 186)
● Strandża – stare tradycje są wciąż bardzo żywe w tym południowo-wschodnim zakątku Bułgarii (str. 261)
POWYŻEJ: krajobraz w Rodopach PO PRAWEJ: wędrując pieszo, najłatwiej poznać bułgarską wieś
● Monaster Rilski – największą atrakcją kompleksu, wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO, są wspaniałe freski i niezwykła sceneria (str. 128) ● Monaster Baczkowski – słynący z pięknych fresków kompleks w Rodopach, który także znalazł się na liście UNESCO (str. 177) ● Cerkiew bojańska – ozdobiona freskami bazylika z X w. na obrzeżach Sofii (str. 96) ● Monaster Preobrażenski – najciekawsza jest cerkiew Przemienienia Pańskiego z freskiem „Krąg życia” (str. 196) ● Monaster Dragalewski – położony malowniczo w lasach porastających zbocza góry Witosza jest łatwo dostępny z Sofii (str. 99)
● Asenowgrad – w pobliżu twierdzy znajduje się wiele interesujących monasterów i cerkwi (str. 176) ● Monaster Iwanowski – dolina Rusenski Łom usiana jest XIII-wiecznymi cerkwiami, wykutymi w skale przez mnichów (str. 214) ● Meczet Bania Baszi – ostatni czynny osmański meczet w Sofii i jedna z najpiękniejszych budowli stolicy (str. 82) ● Meczet Dżumaja Dżamija – meczet o dziewięciu kopułach w Płowdiwie, jeden z nielicznych, jaki dotrwał do naszych czasów. I pomyśleć, że w mieście tym było kiedyś około 500 meczetów (str. 163)
PONIŻEJ: cerkiew Najświętszej Marii Panny w Asenowgradzie
8
A KTYWNY WYPOCZYNEK
● Narciarstwo
Prężnie rozwijający się przemysł narciarski koncentruje się wokół ośrodków na górze Witoszy niepodal Sofii, w Bansku, Pamporowie i Borowecu (str. 144) ● Jazda na rowerze W wielu regionach powstają trasy o różnym stopniu trudności. Rowery można często wypożyczać w hotelach lub biurach turystycznych (str. 286) ● Eksploracja jaskiń W Bułgarii jest prawie 5000 jaskiń z dawnymi malowidłami i fantastycznymi formacjami stalaktytów i stalagmitów. W Czepelere w Rodopach znajduje się Muzeum Speleologii (str. 285) ● Wspinaczka W Bułgarii występują różnorodne formy geologiczne. Szczyty w dwóch pasmach alpejskich: Rile i Pirin przekraczają wysokość 2900 m n.p.m. (str. 285)
● Nurkowanie Główne ośrodki tego sportu to Kawarna, Nesebyr, Warna i Sozopol na wybrzeżu Morza Czarnego (str. 286) ● Wycieczki piesze Najlepsze tereny wspinaczkowe to góry Pirin, Rodopy i Riła, gdzie piechurzy mają do dyspozycji kilkaset kilometrów oznakowanych szlaków (str. 134 i 286) ● Jazda konna W Bułgarii jeździeckie tradycje są bardzo silne. Wędrówki konne to jeden z najlepszych sposobów na poznanie wiejskich obszarów kraju. Niektóre rancza organizują wczasy w siodle (str. 287) ● Kajakarstwo, rafting, kajaki górskie Najlepszy czas na uprawianie tych sportów to wiosna, gdy rzeki wzbierają po roztopach. Główne ośrodki znajdują się w górach Rodopach i Pirin (str. 285)
POWYŻEJ: podglądanie dzikich zwierząt nad rzeką Maricą
O BSERWACJA PTAKÓW
● Rzeka Marica – przyciąga setki gatunków ptaków migrujących i na stałe żyjących w Bułgarii (str. 189) ● Jezioro Szabła – zimuje tu 60% światowej populacji bernikli rdzawoszyjej (str. 189 i 242) ● Przylądek Kaliakra – najdalej na północ wysunięty skrawek bułgarskiego wybrzeża
Morza Czarnego, gdzie spotkać można kormorany, myszołowy i białorzytki (str. 189 i 240) ● Okolice Burgas – porośnięte trzcinami brzegi jeziora Pomorie i okolice stacji ochrony przyrody „Poda” przyciągają różnorodne ptactwo przez cały rok (str.189 i 261) ● Wąwóz Trigrad – w położonym w zachodnich Rodopach wąwozie występują orły przednie i gadożery, sokoły wędrowne, a także dzięcioły czarne, łowce krasnodziobe i pliszki górskie. Gatunkiem lokalnym jest pomurnik (str. 189) PO LEWEJ: góra Witosza w pięknej zimowej scenerii
NAJWIĘKSZE ATRAKCJE
S MAKI B UŁGARII
● Giuwecz – odmiana
gulaszu z papryką, bakłażanami, fasolą i mięsem, podawana w ceramicznym naczyniu (str. 60) ● Grillowane mięsa – proste, ale na ogół wyśmienite; znajdują się w każdym restauracyjnym menu. Do wyboru soczyste kotlety jagnięce albo pierwszorzędne kebaby (kebabczeta, str. 61) ● Poniczki – smażone w głębokim tłuszczu pączki sprzedawane na ulicy niemal w każdym mieście i wsi (str. 213)
● Jogurt – bułgarski jogurt nie ma sobie równych (str. 61–62) ● Bakława – ociekające miodem, wypełnione orzechami tureckie słodycze są naprawdę pyszne (str. 62) ● Pożywne zupy – gęste zupy są bardzo popularne i podaje się je nawet na śniadanie (str. 62) ● Wino i rakija – Bułgaria jest producentem wielu tanich, ale wyśmienitych win między innymi Cabernet, Mełnik, Güzma i Mawrud. Najlepsze są odmiany czerwone. Z mocniejszych alkoholi najbardziej popularna jest rakija (str. 63)
POWYŻEJ: smakowity bałkański giuwecz
◆
9
POWYŻEJ: tancerki na Festiwalu Ludowym Pirin
Ś WIĘTA I FESTIWALE
● Święto Róż – odbywa się w regionie Kazanłyk w pierwszym tygodniu czerwca (str. 203) ● Warneńskie Lato – jeden z najlepszych bułgarskich festiwali sztuki (str. 226) ● Święto Tańca Ognia – 21 maja nestinari (tancerze) tańczą w wioskach na rozżarzonych węglach (str. 48–49) ● Festiwal Kukiery – widowiskowe procesje odbywające się w całym kraju z okazji zmian pór roku, a zwłaszcza
przesilenia wiosennego i jesiennego (str. 48–49) ● Festiwal Ludowy Pirin – bułgarskie tańce i muzykę ludową kultywuje się wprawdzie w całym kraju, ale festiwal w Sandanski (str. 148) to niewątpliwie jedna z najlepszych tego rodzaju imprez w kraju ● Końska Wielkanoc (Todorowden) – wyścigi konne, w których biorą udział kawalerowie, by pochwalić się swoimi rumakami i zaimponować pannom z wioski (str. 48–49)
RADY DLA PODRÓŻNYCH ● Nie oceniaj hotelu po liczbie gwiazdek System klasyfikacji za pomocą gwiazdek oddziedziczony po czasach komunistycznych nie był aktualizowany. W rezultacie, naszpikowane gwiazdkami starsze hotele niekiedy mają gorszy standard niż te nowo wybudowane. Czasami ustępują nawet rodzinnym pensjonatom, typu bed and breakfast. Zawsze lepiej obejrzeć pokój.
● Podróżowanie po kraju Środki transportu publicznego nie docierają wszędzie, ponadto są powolne i nie można na nich za bardzo polegać, tak więc, by podróżować autobusami lub pociągami, trzeba dysponować dużą ilością wolnego czasu. Gdy jest go mało, a nie chcemy sami wypożyczać samochodu, lepiej na cały dzień wynająć taksówkę. Cenę trzeba negocjować bezpośrednio z kierowcą.
● Pieniądze Podróżując w regionach wiejskich, lepiej mieć ze sobą gotówkę (lewy albo euro), bo banków nie ma tam zbyt wiele. Bułgarskie banknoty wyemitowane przed 1999 r. (kiedy dokonano dewaluacji) są już nieważne. ● Tak czy nie? Należy pamiętać (co niestety bywa trudne), że kręcenie głową na boki znaczy w Bułgarii „tak”, a kiwanie „nie”.
WPROWADZENIE
MIĘDZY
TRADYCJĄ A PRZYSZŁOŚCIĄ
Bułgaria przeszła długà drog´, zanim w 1990 r. odbyły si´ pierwsze po upadku komunizmu wolne wybory. Jako nowy członek Unii Europejskiej kraj stoi teraz u progu transformacji, która – miejmy nadziej´ – przyczyni si´ do poprawy jakoÊci ˝ycia. iedy 1 stycznia 2007 r. Bułgaria weszła do Unii, był to początek nowego rozdziału w długiej i bogatej historii tego kraju. Po ponad piętnastu latach stabilnych, demokratycznych rządów Bułgarzy otrzymali prawo do pracy na unijnym rynku. Zaczęli wykorzystywać też stworzone przez członkostwo szanse na rozwój handlu oraz pozyskanie zagranicznych inwestycji. Jako dawna średniowieczna potęga, a później przez stulecia kraj uzależniony od innych państw, Bułgaria wiąże z przystąpieniem do Unii ogromne nadzieje. W całym kraju nadejście 2007 r. obchodzono w związku z tym wyjątkowo hucznie. Media donosiły o tysiącach ambitnych emigrantów podążających w poszukiwaniu pracy na Zachód już w kilka godzin po tym, jak na zegarach wybiła północ. Wraz z możliwościami pojawiły się również zagrożenia; przede wszystkim groźba zniszczenia tak charakterystycznej dla Bułgarii wiejskiej kultury i folkloru, a także odpływu za granicę utalentowanych młodych ludzi. Czy pozbawiony nauczycieli, lekarzy, inżynierów i robotników budowlanych kraj będzie mógł się pomyślnie rozwijać? Zmiany są konieczne i pożądane, ale czy pójdą we właściwym kierunku? Czy władze będą przywiązywać należytą wagę do problemów, jakie towarzyszą szybkiemu rozwojowi? Obawy te mogą wydać się nie do końca uzasadnione, gdy spojrzy się na to, jak wielką dumą i miłością napawa Bułgarów ich piękny kraj i jego kultura. Nic więc dziwnego, że większość bułgarskich komentatorów jest zdania, że emigranci powrócą, gdy zarobią już wystarczająco dużo pieniędzy, by postawić dom i otworzyć własny biznes. Znacznie trudniejszym zadaniem może być ocalenie – bez względu na rozwój ekoturystyki – wiejskiej kultury kraju. Dlatego lepiej poznać ją, póki jeszcze istnieje. Warto podróżować na własną rękę, a nie w zorganizowanych grupach i od czasu do czasu zboczyć z uczęszczanych szlaków. Bułgaria to fascynujący kraj pięknych plaż, wspaniałych stoków narciarskich, klasztorów i gór, a także ojczyzna wielu rzadkich ptaków i niezliczonych odmian polnych kwiatów. Co więcej, jest to kraj, w którym często chłop orzący pole koniem natrafia na bezcenne trackie skarby. ❑
K
POPRZEDNIE STRONY: na szlaku w Starej Płaninie; rzymski amfiteatr w Płowdiwie; freski na sklepieniu Monasteru Rilskiego PO LEWEJ: pomnik braci Asen, założycieli potężnej dynastii Asenowiczów w Wielkim Tyrnowie – stolicy drugiego państwa bułgarskiego
◆
17
WPROWADZENIE
ŚRODOWISKO
◆
19
NATURALNE
Bułgaria jest niezwykle urozmaicona krajobrazowo. Mo˝na tu spotkaç wszystko, czego dusza zapragnie: ogromne łaƒcuchy górskie, rozległe równiny, malownicze jeziora, bagna, a przede wszystkim złociste pla˝e.
ażdy, kto odwiedza Bułgarię, znajdzie tu coś dla siebie. W zimie miłośnicy sportów zimowych mogą liczyć na śnieg w głównych ośrodkach naciarskich, latem zaś niespełna pięć godzin jazdy samochodem od górskich szczytów, tysiące urlopowiczów opalają się na bułgarskich plażach. Zupełnie innych przeżyć dostarczają podmokłe łąki i bagna przylądka Kaliakra, suche równiny Tracji ciągnące się od Starej Płaniny aż do Dunaju. Bułgaria jest wprawdzie niewielkim krajem, ale jej rzeźba terenu należy do najbardziej urozmaiconych w Europie.
K
Krótka charakterystyka
Bułgaria obejmuje obszar starożytnej Mezji, Dacji, Tracji i Macedonii. Kształtem przypomina prostokąt o naturalnych granicach wyznaczanych od północy przez Równinę Naddunajską i Dunaj; od wschodu przez Morze Czarne; od południa przez góry Rodopy i Nizinę Górnotracką, a od zachodu przez pasma Pirinu i Riły. Wnętrze kraju dzieli na pół pasmo Bałkanów Wschodnich (Stara Płanina), łańcuch górski ciągnący się z zachodu na wschód, usiany tysiącami górskich jezior. Rozległe obszary Bułgarii porastają lasy, z którymi wiążą się liczne legendy i mity. Folklor każdego kraju związany jest ściśle z jego historią, ale w Bułgarii oba te zjawiska łączą się wyjątkowo silnie. Powierzchnia Bułgarii wynosi około 111 000 km2, czyli prawie trzy razy mniej niż Polski. Oprócz powszechnie znanych krajobrazów, znajdziemy tu także głębokie doliny, strome wąwozy, płaskowyże i płytkie rozlewiska. Granica lądowa o łącznej długości 2264 km, biePO LEWEJ: zima w górach Pirin PO PRAWEJ: malownicza dolina w Rodopach
gnie na odcinku prawie 640 km wzdłuż Dunaju. Naturalną granicę na wschodzie stanowi Morze Czarne, z wybrzeżem długości 350 km.
Przekładaniec
Z uwagi na rzeźbę terenu Bułgarię często porównuje się do przekładańca: od północy po południe tereny równinne przeplatają się w mniej więcej równych odstępach z pasmami górskimi. I tak najpierw ciągnie się pagórkowata Równina Naddunajska, przechodząca ku południowi w Starą Płaninę, następnie na południowym wschodzie rozpościera się Nizina Górnotracka i na zachodzie wysokie łańcuchy Rodop. Najbardziej wysunięte na wschód regiony są również mocno pofałdowane i w niektórych miejscach stromo opadają do Morza Czar-
20
◆
WPROWADZENIE
nego. Niemal połowę powierzchni Bułgarii zajmują niziny, pozostałą część – góry. Średnia wysokość terenu wynosi 470 m n.p.m., ale ponad 40% obszaru kraju leży powyżej 600 m n.p.m. Najwyższym szczytem Bułgarii, a zarazem całego Półwyspu Bałkańskiego, jest osiągający 2925 m n.p.m. szczyt Musała w paśmie Riła, wznoszący się w pobliżu ośrodka narciarskiego Borowec.
Jaskinie i formacje skalne
Podróżując po Bułgarii, nie sposób przegapić wielu malowniczych formacji skalnych, takich jak piramidy z piaskowca w okolicach Mełni-
ka, na południowo-zachodnich stokach gór Pirin czy skałki w Bełogradcziku na zachodnich stokach Starej Płaniny. Bułgaria ma też jeden z naciekawszych systemów jaskiń w Europie.
Upalne lata, mroźne zimy
Klimat jest tak samo zróżnicowany, jak ukształtowanie powierzchni Bułgarii. Mroźne zimy zdarzają się zwłaszcza w wysokich górach Riła, zaś gorące, parne lata są szczególnie dokuczliwe na obszarze Starej Płaniny. Średnie temperatury w Sofii wahają się w styczniu od –4 do 2ºC, w lipcu i sierpniu termometry wskazują na ogół około 28ºC.
F LORA I FAUNA Zróżnicowane ukształtowanie powierzchni kraju, stosunkowo mało zniszczonego przez cywilizację, czyni z Bułgarii idealne schronienie dla wielu gatunków flory i fauny, niespotykanych albo bardzo rzadkich w innych częściach Europy. Spotkać tu można niedźwiedzie brunatne, wilki, sarny, dziki i kozice, nie mówiąc już o wspaniałych nietoperzach, motylach i innych owadach. Przez cały rok w Bułgarii można obserwować ptactwo, zwłaszcza na bagnach wokół Burgas (rozciągających się u stóp niewysokiego masywu Strandża) i w rezerwacie przyrody Madziarowo w Rodopach (str. 186). Wiosna (maj) i jesień (wrzesień) to najlepszy czas na podglądanie ptaków wędrownych, jako że dwie główne trasy ich migracji – Via
Pontica i Via Aristotelis – wiodą nad obszarem Bułgarii. Ptactwo podziwiać można nawet zimą. Na wybrzeżach Morza Czarnego zimuje bowiem niemal cała światowa populacja pięknych gęsi rdzawoszyich. Wiosną w Bułgarii spotkamy także różne gatunki kwiatów polnych, zarówno nizinne jak i alpejskie. Te ostatnie występują przede wszystkim w odległych pasmach Pirinu, Riły i Rodopów, ale również w Parku Narodowym Witoszy, niemal na przedmieściach stolicy, który obejmuje rezerwat przyrody i jest siedliskiem niedźwiedzi brunatnych. Największą szansę na zobaczenie dzikich zwierząt, będziemy mieli przyłączając się do zorganizowanej wycieczki (zob. str. 287, rozdział Informacje praktyczne).
ŚRODOWISKO NATURALNE
W Bułgarii nie trzeba długo czekać na deszcz: średnia roczna suma opadów wynosi 630 mm, z czego większość przypada na lipiec (najbardziej mokry miesiąc w roku). Jedynym wyjątkiem pozostaje wysunięte daleko na wschód wybrzeże Morza Czarnego, gdzie panuje klimat podzwrotnikowy kontynentalny, a więc jest ciepło i sucho. W zimie nawet tutaj dociera mroźny wpływ klimatu kontynentalnego: bywa wietrznie, chłodno i bardzo mokro. Na morzu szaleją wówczas często gwałtowne sztormy. Najbardziej suchą częścią kraju jest Nizina Górnotracka. Bułgarski klimat idealnie nadaje się dla rolnictwa, stąd około 44% powierzchni kraju zaj-
mują pola uprawne. Pofałdowana rzeźba terenu sprzyja powstawaniu lokalnych mikroklimatów, które w połączeniu z dobrą glebą umożliwiają uprawę najlepszych odmian winorośli.
Kwestie ochrony przyrody
Środowisko naturalne mocno ucierpiało podczas przyspieszonej industrializacji kraju w latach 60. i 70. Ogromne zapory wodne w Bełmeken i Iskyrze (by wymienić tylko dwie) dostarczają tak potrzebnej energii i przyczyniły się do gospodarczego rozwoju okolicznych terenów, ich PO LEWEJ: krajobraz w pobliżu Swisztowa na Równinie Naddunajskiej POWYŻEJ: polna roślinność na wybrzeżu Morza Czarnego
◆
21
powstanie miało jednak negatywne skutki dla środowiska – spiętrzone wody zalały przecież miejsca lęgowe wielu gatunków migrujących ptaków. A o tym po prostu się nie mówiło. Największe szkody w środowisku poczyniła jednak nie budowa kolejnych tam, lecz osuszenie jeszcze w latach 40. ubiegłego wieku terenów zalewowych nad Dunajem, a następnie wykorzystanie ich do uprawy roli. W rezultacie, podmokłe bagna będące tarliskiem dla wielu gatunków ryb żyjących w Dunaju zamieniały się latem w spaloną słońcem, spękaną ziemię. Program ratowania bagien i połączenia ich ponownie z Dunajem jest w trakcie realizacji. ❑
U WAGA ! T RZĘSIENIA ZIEMI Znaczna część Bułgarii, a zwłaszcza tereny przygraniczne w pobliżu Plewen, okolice Wielkiego Tyrnowa, uskok w zachodnich Rodopach obejmujący północny Pirin, pasmo Riły i sięgający Płowdiwu, są obszarami aktywnymi sejsmicznie. Wstrząsy zdarzają się również wzdłuż uskoków ciągnących się od Skopje w Macedonii do Razgradu w północno-wschodniej Bułgarii oraz od Albanii w kierunku wschodnim do Płowdiw. Mimo że od 1900 r. zarejestrowano 16 trzęsień ziemi o sile powyżej 5 stopni w skali Richtera, tylko dwa z nich – które nawiedziły w krótkich odstępach czasu Płowdiw w kwietniu 1928 r. – spowodowały ofiary śmiertelne. W ostatnich latach, wstrząsy są częstsze, ale krótkie i nie powodują większych strat.