O
KSIÑ˚CE
rzewodnik powsta∏ z po∏àczenia zainteresowaƒ i entuzjazmu dwóch najP bardziej znanych na Êwiecie dostawców informacji: wydawnictwa Insight Guides, którego publikacje od 1970 r. sà wzorcem ilustrowanych przewodników, oraz Discovery Channel, najlepszego na Êwiecie producenta telewizyjnych filmów dokumentalnych. ◆ Wydawcy Insight Guides dostarczajà praktycznych rad oraz ogólnych informacji o historii, kulturze i ludziach wybranych miejsc. Discovery Channel i jego strona internetowa www.discovery.com pomagajà milionom telewidzów podró˝owaç po Êwiecie w zaciszu w∏asnego domu i zach´cajà ich do podró˝owania naprawd´. ◆ Wszechstronnie opracowana ksià˝ka o Kubie pozwala zrozumieç wysp´ i poznaç jej atrakcje. Starannie dobrano informacje o przesz∏oÊci i ró˝nych aspektach wspó∏czesnego ˝ycia na Kubie, od dyktatury Batisty, przez rewolucj´ w 1959 r. i wcià˝ trwajàce panowanie Fidela Castro; po wnikliwy opis wa˝nych miejsc: stolicy, Santiago czy Pinar del Río. Jak korzystaç z przewodnika ◆ Cz´Êç zatytu∏owana Wademekum, oznaczona ˝ó∏tym paskiem u góry strony, to zestaw esejów i ciekawostek na temat historii i kultury, napisanych przez ekspertów – pochodzàcych z Kuby, jak i spoza niej – poszczególnych dziedzin.
O KSIÑ˚CE
Plaża Cayo Levisa.
◆
Legenda
◆ Cz´Êç g∏ówna, Zwiedzanie, oznaczona niebieskim paskiem, zawiera wyczerpujàcy przeglàd wszystkich atrakcji wartych obejrzenia; najciekawsze miejsca opatrzono odsy∏aczami do map zamieszczonych w tekÊcie. ◆ Cz´Êç pod tytu∏em Informacje praktyczne, z pomaraƒczowym paskiem, to por´czny informator, w którym mo˝na znaleêç wiadomoÊci dotyczàce poruszania si´ po okolicy, hoteli, restauracji czy aktywnego wypoczynku i rekreacji. ◆ Bogaty zestaw fotografii ukazuje niezwyk∏e pi´kno wyspy i sk∏ada si´ w opowieÊç starajàcà si´ oddaç charakter Kubaƒczyków. Wspó∏pracownicy Obecne wydanie, zaktualizowane przez Danny’ego Aeberharda, opiera si´ na poprzednich edycjach, przygotowanych przez Tony’ego Perrotteta i Joann Biondi, skorygowanych przez Pam Barrett i Alyse Dar. Tony Perrottet napisa∏ rozdzia∏y o historii (od najwczeÊniejszej do rewolucji), José Martí, Âladami Hemingwaya, Wieczór w Tropicanie i Pinar del Río, Joann Biondi – Rewolucja, Che Guevara, Socjalizm albo Êmierç, Fidel Castro, Turystyka: pakt zawarty z diab∏em, Los autos, Guantánamo i Santiago de Cuba; Jane McManus – Serce prowincji, Guajiro, Holguín i Granma, Po∏udniowe wyspy, oraz opracowa∏a na nowo dane w rozdziale Rady dla podró˝nych. Rozdzia∏y Marzenia o Miami i poÊwi´cone Hawanie sà autorstwa Gillian Walker. Prawa do wspomnieƒ Gabriela Garcíi Márqueza o jego przyjaêni z Fidelem Castro nale˝à do Gianniego Miny i Ocean Press, a opublikowano je za zgodà Talman Company. Pozostali autorzy to: Liz Balmaseda, José Antonio Evora, Sergio Giral, Larry Luxner (Varadero i prowincja Matanzas, Cienfuegos i Trinidad), David Lloyd Marcus (Okolice Santiago, Daleki wschód), Naomi Peck (Santería i religie afro-kubaƒskie), James Rodewald, Alfonso Silva, Ned Sublette i Marjory Zimmerman (Okolice Hawany). Wi´kszoÊç fotografii wykonali Eduardo Gil, Glyn Genin i Fred Mawer. W wer s ji pols kiej z adbano o wprowadzenie poloników i informacji po trzebnych polskiemu turyÊcie.
Opisy najbardziej interesujàcych obiektów w cz´Êci Zwiedzanie opatrzono odsy∏aczami do kolorowych map (np. 1), a ikonka w górnym rogu strony informuje, gdzie szukaç mapy.
3
SPIS TREÂCI Mapy Bahía El de La Morro Habana 1
Maqueta de La Habana Miramar
mendare Al s
ta
4
Guana
Museo Histórico de Guana
La Habana
La Tropicana
pis
Regla
3
Marianao
Auto
Vía
Casablanca
Virgen Plaza de la de Regla Revolución
Cementerio de Colón
ib Qu
Av de la Indep ende ncia
laya
La Habana Vieja Vedado
Cojímar 5 Estadio Panamericano
2 San Carlos
Muzeum He w Finca
Arroyo Naranjo
San Francisco de Paula Embalse Ejército Rebelde
Kuba 134 Hawana (La Habana) 140 Stara Hawana 144 Okolice Hawany 186 Zachodnia Kuba 198 Ârodkowa Kuba, cz´Êç zachodnia 210 Matanzas 214 Santa Clara 232 Okolice Cienfuegos 246 Trinidad 250 Wschodnie niziny 260
Wst´p
Wademekum
Samotna wyspa ........................ 15
Fidel Castro ............................... 63 Spotkania z Fidelem ................ 66 Marzenia o Miami .................... 72 Turystyka: pakt zawarty z diab∏em................. 76 Kubaƒczycy................................ 85 Kubaƒskie rytmy ....................... 97 Sztuka ...................................... 107 Sport ......................................... 114 Esencja kubaƒskiej kuchni.... 120 Flora i fauna............................ 124
Camagüey 265 Wschodnia Kuba 270 Santiago de Cuba 286 Isla de la Juventud 314 Przednia wyklejka: Kuba Tylna wyklejka: Hawana
Historia Kalendarium.............................. 18 Konkwistadorzy i piraci............ 21 Walka z kolonializmem ............ 28 Wiek dekadencji........................ 35 Rewolucja................................... 43 Socjalizm albo Êmierç.............. 53
SPIS TREÂCI
Transport publiczny: cichy i spokojny, bez poÊpiechu.
Zbli˝enia Kozy i cadillaki, czyli arkana kubaƒskiego transportu....... 68 Santería i religie afro-kubaƒskie....................... 92 Kolonialna architektura na Kubie .............................. 164 Sekrety kubaƒskich cygar...... 206
Okiem znawcy José Martí .................................. 33 Che Guevara ............................. 46 Co mówià miejscowi ................. 79 Wieczór w Tropicanie ............. 179 Guajiro ...................................... 267 Los autos ................................. 293 Guantánamo............................ 306
Zwiedzanie Wprowadzenie......................... 133 Hawana .................................... 139 Stara Hawana.......................... 143 Centrum, Vedado i Miramar.. 167 Âladami Hemingwaya............. 181 Okolice Hawany....................... 185 Pinar del Río............................ 197 Varadero i prowincja Matanzas ......... 213
Pó∏wysep Zapata..................... 223 Rolnicze zaplecze wyspy........ 231 Cienfuegos i Trinidad ............. 245 Wschodnie niziny .................... 259 Holguín i Granma.................... 273 Santiago de Cuba ................... 285 Okolice Santiago .................... 295 Daleki wschód ........................ 303 Po∏udniowe wyspy ................. 313 Indeks ...........................................370
◆
5
Informacje praktyczne Podstawowe informacje 324 Planowanie podró˝y 325 Rady praktyczne 330 Komunikacja 334 Noclegi 337 Gdzie zjeÊç 356 Kultura 365 ˚ycie nocne 366 Zakupy 369 Sport 372
♦ Szczegó∏owy spis treÊci Informacji praktycznych str. 323
WST¢P
SAMOTNA WYSPA Nie sposób jechaç na Kub´ bez uprzedzeƒ, jednak specyfika tego kraju szybko pozwala si´ ich pozbyç. obec Kuby trudno pozostaç oboj´tnym – wyspa zachwyca i chwyta za serce ka˝dego, kto choç próbuje jà zrozumieç. Dêwi´k b´bnów conga do póênej nocy, s∏odki rum, aromat r´cznie zwijanych cygar, t´tniàce ˝yciem kluby nocne, rozmowy pe∏ne czarnego humoru, muzyka dobiegajàca niemal z ka˝dego okna i wreszcie ludzie – pe∏ni ciep∏a, uczuciowi i otwarci: to najwi´ksze atuty tego magicznego miejsca. Ale Kuba ma równie˝ ciemnà stron´: sfrustrowani m∏odzi Kubaƒczycy ryzykujàcy ˝ycie dla lepszej przysz∏oÊci, przestarza∏y ustrój komunistyczny, represje polityczne, uparty dyktator, pomniki Lenina, rozpadajàce si´ budynki, puste pó∏ki sklepowe i zat∏oczone autobusy. DziÊ izolacja powoli odchodzi w przesz∏oÊç, a Ministerstwo Turystyki dok∏ada staraƒ, aby wyspa ponownie sta∏a si´ atrakcyjnym miejscem wypoczynku. Urokliwe wysepki (cayos) i senne wioski rybackie dzi´ki zagranicznemu kapita∏owi przekszta∏cajà si´ stopniowo w nowoczesne kurorty, ale mimo pozytywnych zmian wielu Kubaƒczyków uwa˝a rozwój turystyki jednoczeÊnie za b∏ogos∏awieƒstwo i przekleƒstwo. Co prawda coraz liczniejsi przybysze zostawiajà tu pieniàdze, ale pozbawieni kontaktu z bolesnà rzeczywistoÊcià nie potrafià zrozumieç sta∏ych mieszkaƒców. Niewielu doÊwiadczy∏o braku pràdu, paliwa czy wody, zbyt ma∏ych racji ˝ywnoÊciowych, d∏ugich kolejek, przeciekajàcych dachów i bezwzgl´dnej biurokracji, czyli codziennoÊci Kubaƒczyków. Stàd pewnie wzià∏ si´ ˝art krà˝àcy po wyspie: dziecko, zapytane: „– Kim chcesz zostaç, jak doroÊniesz? – odpowiada: – Turystà”. Dla wi´kszoÊci przybyszów Kuba to po prostu fantastyczny cel urlopowy, ale – w przeciwieƒstwie do innych miejsc – ta karaibska wyspa zapada w serce, budzi emocje i nie pozwala o sobie zapomnieç. Warto tam pojechaç, by osobiÊcie to sprawdziç. J
W
POPRZEDNIE STRONY: bohater narodowy José Martí przewodzi nowym pokoleniom; karnawa∏ w Santiago de Cuba; dziewczyny na Malecón, nadmorskiej promenadzie Hawany; ˝ycie rodzinne. PO LEWEJ: bohaterowie kreskówek powoli zast´pujà symbole rewolucji.
◆
15
18
◆
KALENDARIUM
NAJWA˚NIEJSZE CZASY
PREKOLUMBIJSKIE:
DATY
3500 P.N.E.–1492 R.
4000–3000 p.n.e. Nap∏yw pierwszych grup rdzennych mieszkaƒców wyspy, przodków Sibonejów. 1100 n.e. Na Kub´ przybywa arawacki lud Taino, zasiedlajàcy, obok Sibonejów, wschodnià i Êrodkowà cz´Êç wyspy. W 1490 r. ˝yje tu ponad 100 tys. osób.
OSADNICTWO
HISZPAƒSKIE:
1492–1762
1492 Krzysztof Kolumb odkrywa Kub´. 1508 Sebastián de Ocampo op∏ywa wysp´. 1509 Pierwsza wyprawa Diega de Velázqueza. 1511–1515 Velázquez wraca, by za∏o˝yç siedem pierwszych osad (villas) na wyspie. 1512 Hatuey, przywódca z ludu Taino, zostaje spalony na stosie. Opór lokalnej ludnoÊci za∏amuje si´.
1515 Miasto Santiago de Cuba stolicà wyspy. 1519 Hawana zostaje przeniesiona z po∏udniowego wybrze˝a na swoje dzisiejsze miejsce na pó∏nocy. 1523 Na Kub´ trafiajà niewolnicy z Afryki sprowadzeni do pracy w kopalniach. 1537 Pierwszy bunt niewolników. 1555 Francuski pirat Jacques de Sores ∏upi Hawan´. 1560 Na wyspie ˝yje ju˝ niespe∏na 3 tys. rdzennych Kubaƒczyków. 1607 Hawana staje si´ oficjalnie stolicà kraju. 1662 Brytyjczycy pod dowództwem sir Christophera Myngsa rabujà Santiago. 1717 Królewski monopol na handel tytoniem.
OKUPACJA BRYTYJSKA: 1762/1763 1762 Hawana ust´puje pod naporem brytyjskiej inwazji. Port zostaje otwarty dla mi´dzynarodowego handlu. 1763 Stolica znów w r´kach Hiszpanów po zamianie na Floryd´ (traktat paryski).
TRZCINA CUKROWA I NIEWOLNICTWO: 1774–1840 Lata 90. XVIII w. Cukier detronizuje tytoƒ jako g∏ówny produkt eksportowy. 1795 Haitaƒscy Francuzi uciekajà przed buntem niewolników i osiedlajà si´ w Oriente (wschodnia prowincja Kuby). Poczàtek XIX w. Ceny cukru i ziemi gwa∏townie rosnà. Poczàtki ruchu niepodleg∏oÊciowego na Kubie. 1825 Kuba i Portoryko ostatnimi hiszpaƒskimi koloniami na kontynencie. 1837 Mi´dzy Bejucal i Hawanà powstaje pierwsza po∏udniowoamerykaƒska linia kolejowa. 1871 José Martí trafia na wygnanie do Hiszpanii.
DWIE WOJNY O NIEPODLEG∏OÊÇ: 1868–1898 1868 Carlos Manuel de Céspedes uwalnia niewolników ze swojej plantacji ko∏o Manzanillo w Oriente. 1869 Rebelianci ustanawiajà konstytucj´ Guáimaro. 1873 Céspedes zostaje pozbawiony prezydentury. 1878 Traktat pokojowy; rebelianci ulegajà podzia∏om. 1879/1880 Wybuch tzw. ma∏ej wojny. 1886 Hiszpania znosi wszelkie formy niewolnictwa. 1892 José Martí na emigracji w USA zak∏ada Kubaƒskà Parti´ Rewolucyjnà. 1895 Martí zostaje zabity w Dos Ríos. 1896 Antonio Maceo ginie na zachodzie Kuby. Dowództwo przejmuje Máximo Gómez.
KALENDARIUM
1898 Amerykaƒski pancernik „Maine” tonie w hawaƒskim porcie po eksplozji; USA w∏àczajà si´ do konfliktu. Hiszpania podpisuje traktat pokojowy, przekazujàc Amerykanom kontrol´ nad Kubà.
KORUPCJA I REWOLTY: 1898–1959 1901 Tzw. poprawka Platta w∏àczona do konstytucji Kuby. Baza w zatoce Guantánamo zostaje przekazana USA wraz z prawem do ingerencji w wewn´trzne sprawy wyspy. 1902 Tomás Estrada Palma zaprzysi´˝ony na prezydenta. 1906–1909 Atak w obronie interesów USA. 1924–1933 Prezydentura genera∏a Gerarda Machada y Moralesa – czas przemocy i korupcji. Strajk generalny zmusza go do ucieczki. 1934 Zamach stanu Fulgencia Batisty y Zaldívara; marionetkowy prezydent pozostaje pod kontrolà armii. Poprawka Platta zostaje zniesiona, ale Guantánamo pozostaje pod kontrolà USA. 1940–1944 Pierwszy okres prezydentury Batisty po g∏osowaniu narodowym. 1952 Batista przejmuje w∏adz´ i odwo∏uje wybory. 1956 Partyzanci Fidela Castro przyp∏ywajà z Meksyku na jachcie „Granma”; stacjonujà w Sierra Maestra. 1958 Che Guevara organizuje drugi front w Sierra del Escambray. Rebelianci zdobywajà Santa Clara; Batista ucieka z wyspy.
◆
19
1992 Prawo Torricellego uchwalone w USA: wzmocnienie embarga i próby wsparcia opozycji na Kubie. 1993 Legalizacja dolara i pewnych form prywatnej dzia∏alnoÊci gospodarczej; dalszy ciàg problemów ekonomicznych. 1994 35 tys. Kubaƒczyków próbuje uciec na ∏odziach do Miami. USA wzmacnia kontrol´ i ogranicza iloÊç uchodêców. 1996 Ustawa Helmsa-Burtona uchwalona w USA wzmacnia embargo. 1998 Jan Pawe∏ II odwiedza Kub´ i krytykuje embargo. 1999 Pi´cioletni Elián González uratowany z tonàcej tratwy p∏ynàcej do USA. Mimo protestów ch∏opiec wraca na Kub´. Przywrócenie lotów czarterowych Nowy Jork–Hawana. 2001 Izba Reprezentantów USA g∏osuje za zniesieniem restrykcji wobec Amerykanów odwiedzajàcych Kub´, ale Senat je utrzymuje. Castro popiera dzia∏ania USA po atakach terrorystycznych na Nowy Jork i Waszyngton. 2002 Niemal po∏owa cukrowni w kraju zostaje zamkni´ta. Zachodnia cz´Êç wyspy nawiedzona przez dwa huragany.
LATA REWOLUCJI: 1959–1989 1959 Castro wkracza do Hawany; przeprowadza pierwszà reform´ rolnà oraz kampanie edukacyjne i zdrowotne. 1960 Nacjonalizacja kluczowych przedsi´biorstw. 1961 Kl´ska wspieranej przez USA inwazji w Zatoce Âwiƒ. Castro og∏asza socjalistyczny charakter rewolucji. 1962 Kubaƒski kryzys stawia Êwiat na skraju wojny jàdrowej. Zbli˝enie Kuby i ZSRR. Stany Zjednoczone wprowadzajà blokad´ gospodarczà wyspy. 1964 Castro sk∏ada pierwszà wizyt´ w ZSRR. 1965 Che Guevara wyje˝d˝a do Afryki. 1967 Che Guevara zostaje zabity w Boliwii. 1970 Plan zak∏adajàcy zbiory 10 mln ton trzciny cukrowej upada. 1976 Bomba pod∏o˝ona przez prawicowych terrorystów wybucha w samolocie nad wyspà Barbados; ginie 73 kubaƒskich sportowców. 1980 120 tys. Kubaƒczyków wyp∏ywa do Miami z portu Mariel. 1989 Egzekucja genera∏a Arlanda Sancheza Ochoi.
OKRES SPECJALNY I POPRAWA: OD 1990 R. 1991 Rosyjska pomoc gospodarcza odci´ta. Ciàg∏e braki ˝ywnoÊci i paliw; upadek przemys∏u. POPRZEDNIE STRONY: angielscy piraci ∏upià wybrze˝e Kuby. PO LEWEJ: brytyjski atak na Hawan´, 1762 r. PO PRAWEJ: Fidel Castro przemawia.
2003 Wyroki do 28 lat wi´zienia dla 78 dysydentów – niektórych oskar˝ono o szpiegostwo na rzecz USA. 2004 Komisja Praw Cz∏owieka ONZ opowiada si´ za naciskiem na Kub´, aby wpuÊci∏a jej inspektorów. Prezydent USA G.W. Bush znów zaostrza sankcje, ogranicza wizyty amerykaƒskich Kubaƒczyków w ojczyênie i przesy∏anie pieni´dzy na Kub´. 2006 Chory F. Castro przekazuje tymczasowo w∏adz´ swojemu bratu Raulowi, który pe∏ni obowiàzki szefa paƒstwa i szefa rzàdu. 2008 Fidel Castro po 50 latach rezygnuje z funkcji szefa paƒstwa i rzàdu. Jego obowiàzki przejmuje brat Raul. J