Tunezja. Przewodnik ilustrowany

O

KSIÑ˚CE

P

rzewodnik powsta∏ z po∏àczenia zainteresowaƒ i entuzjazmu dwóch najbardziej znanych na Êwiecie dostawców informacji: wydawnictwa Insight Guides, którego publikacje od 1970 r. sà wzorcem ilustrowanych przewodników, oraz Discovery Channel, najlepszego na Êwiecie producenta telewizyjnych filmów dokumentalnych.

Wydawcy Insight Guides dostarczajà praktycznych rad oraz ogólnych informacji o historii, kulturze i ludziach wybranych miejsc. Discovery Channel i jego strona internetowa www.discovery.com pomagajà milionom telewidzów podró˝owaç po Êwiecie w zaciszu w∏asnego domu i zach´cajà ich do podró˝owania naprawd´.

J a k k o r z y s t a ç z p rz e wo d n ik a u Nie sposób zrozumieç Tunezji bez znajomoÊci jej dziejów. Cz´Êç zatytu∏owana Wademekum, oznaczona ˝ó∏tym paskiem u góry strony, to zestaw zawierajàcych mnóstwo informacji esejów i ciekawostek na temat historii i kultury, napisanych przez ekspertów poszczególnych dziedzin. u Cz´Êç g∏ówna, Zwiedzanie, oznaczona niebieskim paskiem, zawiera wyczerpujàcy przeglàd wszystkich atrakcji wartych obejrzenia. Najciekawsze miejsca opatrzono odsy∏aczami do map zamieszczonych w tekÊcie. u Cz´Êç pod tytu∏em Informacje praktyczne, z pomaraƒczowym paskiem, to por´czny informator, w którym mo˝na znaleêç wiadomoÊci dotyczàce poruszania si´ po okolicy, hoteli, restauracji czy aktywnego wypoczynku i rekreacji.

O KSIÑ˚CE

Wspó∏pracownicy Niniejsze wydanie przewodnika powsta∏o pod kierunkiem redaktora projektu, Dorothy Stannard, obecnie redaktor naczelnej w londyƒskim biurze Insight Guides. Informacje zawarte w kolejnych rozdzia∏ach zosta∏y uaktualnione, dodano te˝ nowe rozdzia∏y poÊwi´cone tunezyjskiej kuchni, a tak˝e niezwyk∏ym miejscom wykorzystanym przez znanych hollywoodzkich re˝yserów jako sceneria filmów Gwiezdne wojny czy Angielski pacjent.

Aby przewodnik spe∏nia∏ kryterium rzetelnoÊci, skorzystano z pomocy dwóch ekspertów. Pierwszy z nich, Philip Cooper, opracowa∏ rozdzia∏y omawiajàce Tunis, Kartagin´ oraz pó∏nocne regiony Tunezji, a tak˝e przybli˝ajàce kultur´, obyczajowoÊç i muzyk´ mieszkaƒców. Dokona∏ te˝ korekty cz´Êci historycznej poÊwi´conej czasom wspó∏czesnym i obecnej sytuacji politycznej, prawom kobiet oraz architekturze. Kate Daoud, znawczyni tunezyjskiego rzemios∏a, wnios∏a poprawki w rozdzia∏ach poÊwi´conych najlepiej jej znanej po∏udniowej cz´Êci kraju. Jerry Sorkin, w∏aÊciciel Tunisia USA, firmy specjalizujàcej si´ w organizowaniu wycieczek ze Stanów Zjednoczonych do Tunezji, by∏ konsultantem rozdzia∏u dotyczàcego D˝erby.

Sylvie Franquet, arabska badaczka, jest autorkà rozdzia∏u poÊwi´conego tunezyjskiej kuchni. Cz´Êç dotyczàca plenerów wykorzystywanych w filmach zagranicznych, a obecnie i tunezyjskich zosta∏a opracowana przez londyƒskiego pisarza Andrew Eamesa. Dorothy Stannard jest autorkà tekstów do trzech z czterech fotoreporta˝y na temat zwyczajów Êwi´towania, bogatego rzemios∏a i suków. Czwarty z nich, prezentujàcy mozaiki z Muzeum Bardo, opatrzony zosta∏ komentarzem E. Lennox Mantona, autora ciekawej publikacji na temat pó∏nocnej Afryki The Roman in North Africa.

Niniejsze wydanie oparte zosta∏o na pierwszej edycji przewodnika, opracowanej przez Rowlinsona Cartera (rozdzia∏y poÊwi´cone niepodleg∏oÊci Tunezji, tradycji winiarskiej, pustelnikom i ˚ydom), Roberta Hartforda (Atlas Tellski i Kartagina), Juliana Cremon´ (przyroda, oazy i wyprawy), Roberta Chote (Susa, Port el-Kantaoui i Kairuan), Michaela Bretta (architektura).

Susan Platt opracowa∏a rozdzia∏ Informacje praktyczne.

Autorem wi´kszoÊci zdj´ç jest David Beatty.

W wersji polskiej zadbano o wprowadzenie poloników i informacji potrzebn y c h p o l s k i em u t u r y Ê c i e .

u

3

Legenda Granica paƒstwa Granica parku narodowego/rezerwatu Prom M

Metro Lotnisko mi´dzynarodowe/krajowe Autobus

P

Parking Informacja turystyczna Poczta KoÊció∏/ruiny Klasztor Meczet Synagoga Zamek/ruiny Stanowiska archeologiczne Jaskinia Pomnik Interesujàce miejsce

Opisy najbardziej interesujàcych obiektów w cz´Êci Zwiedzanie opatrzono odsy∏aczami do kolorowych map (np. 1), a ikonka w prawym górnym rogu strony informuje, gdzie szukaç mapy.

SPIS TREÂCI Marseille

Genova, Cagliari

Palermo

Mapy

Tunezja 0

canlBpC Bechateur Teskraïa

rig

Raf Raf

Lac Bizerte

Lac Ichkeul Sejenane

I

I

I

Korba

Aïn El Asker Bir M’ Cherga Zaghouan I

Testour Téboursouk Thuburbo Majus Gaâfour

1

Nabeul Hammamet

El Fahs

I

I

ugga

(W∏ochy)

Grombalia

I

Mejez El Bab

rtma

leriantdPoIs

I

M eje rd a

iSsRa kieMlEA Menzel El Haouaria Bourguiba pBonCa G olfe d e 8 Mateur Sebkhet T u n i s Tazoghrane Nefza Tahent Ariana La 7 hMelasER Marsa nassa Aïssa I I I I Kelibia I Borj Toumi Tunis Soliman Menzel I 5 Béja Temime

uba

30 km

Bizerte

I

J. Bargou 1268

Elès

Makthar our Makthar Skarna Kesra

I

I

Sebkhet de Sidi El Hani

Souk Mahdia Kartagina Saydi Ksour Essaf Bou Hajla Sebkhet 8 i SidiEch Bu Sa’id 1El4Bhira Cherita

Barrage Sidi Saâd

El Jem Chorbane Sebkhet Cherarda El Gherra Bir Tebeug Limaya

I

I Sidi Bouzid

I

(Gammouda)

Chebba

iaboudsKR 1 Kartagina 15Mellouleche

Jelma I

I

I

I

13I I

Laouza

60 PrzylàdekDokhane Bon El 1Amra I

Faïd

Sebkhet Mecheguig 2 Regueb Bir Ali Ben Khélifa

Ouled Ahmed

Sened Gare 14

Jemmel

I

I

1

Hajeb El Ayoun

I

I

I

I

I

3

tla

Bir El Hafey

M’saken

El Haouareb

I

120 Tunis Sousse

Kalaâ Kebira

12Hellal 9 Centrum medinyMonastir Ksar

HaffouzI I

Sebkhet Halk El Menzel

2

Sbikha Sebkhet Kelbia

Kairouan I

Hateb

erine

3

uf ro aa M

12

1322 Rouhia Sbiba

I

Hammamet 118 Tunezja Hergla

Saouaf

I

Siliana

Golfe de

A1

I I

Sidi Bou Rouis

I

I

I

I

El Aïn Agareb

Meknassy

J. Bou Hedma Sebkhet Graïba En Noual 790

rbata

Sfax176 Pó∏noc

hrkenasKÎl Er Remla

Tyna 1Sidi9Youssef 0 Atlas Tellski Mahrès 1

Thuburbo Majus 192

165

M O R Z E

El Haffey Skhira

15

a

Dugga 197

Golfe de Gabès

Oued Akarit

Z J A

(Ma∏a Syrta)

Quali Sebhket El Hamma

20Souk 2 Bulla RegiaHoumt

Oudref

Gabès

El Hamma

sRa

aga Teb l be Oued Khalifa Je

Jemna

Douz

T uerag

sne

Cedouikech 2rbaeJldÎ 10 Sbeïtla

Kettana

El Sboub

ebili

 R Ó D Z I E M N E

Zarat

Jorf Golfe Sanghou Mareth Bou Grara de Bou Grara 1 Zarzis J. Oum El Frass Sidi Makhlouf Darghoulia Sebkhet 612 Metameur Sidi Ahmed Chaouch Borj Zoumit El Melah Medenine Bah (El Bibane) Bib iret El Beni ane Neffatia Kheddache 1 Ben Guerdane Mellahat Ghomrassen El Brega Ksar Ghilane Sebkhet Sebkhet Guermessa Areg El El Adibate Garet Makhzène Bou Flija El ‘Assah Tataouine M Taguelmit Douirat ah Sebkhet be Sebkhet El Marhta 19 s Oum El Guelta Jedia El Guetar Krialate Kraoui El Adjred

Susa (Sousse) 224

Matmata

Na pó∏noc od Susy 229

J e b e l

D a h a r

Sahel 238

Kairuan 254 Oazy 270

Wprowadzenie

Wademekum

Naród pragmatyków ................. 15 Zauára

Tunezyjczycy ............................... 65 Pozycja kobiety ......................... 73 Architektura ............................... 81 Muzyczne klimaty ..................... 87 Kuchnia tunezyjska .................. 93 Przyroda................................... 101 Plenery filmowe ...................... 107

Historia

Kraina ksarów 282

Ez Záuia

Kalendarium..............................

El Uótia Przybycie Fenicjan ....................

Borj Bourguiba Zmagania Kartaginy i Rzymu ..

Tijn Dehiba en Podbój arabski ..........................

El Kh Jadu Yafran r Nalût Kabaw irhe NadejÊcie Turków ..................... n a S El Mammadia Od protektoratu do republiki...

El Borma Przednia ok∏adka: Tunezja Bir Zar ok∏adka: Tunis Wspó∏czesne paƒstwo..............

Tylna t iyu a

Kraoui En Nessi

mn

Se

Garet Guériès Garet298 D˝erba El Jouacha

h

h

o

u

W ad

e

i Sh

ar s

c

h

Wadi Zabbuza h

eg

Remada

L I B I A

Tiaret

C

Sinawan Borj M’Chiguig Tiaret Wadi Qabr Salih Wadi Yar Garaa Tebourt Ali Bey Bir Pistor

Borj El Khadra Messaouda Ghada- mis

Wadi Al Bi’r Sabkhat Mujazzam

Baldat Tuqtah

Qa’rat Nasiah

Wadi Maymun

18 21 25 33 41 49 57

SPIS TREÂCI

Oaza Tamerza; po∏udniowa Tunezja.

Zbli˝enia

Tunezyjski kalendarz Êwiàt ......76 Wzory wÊród piasków ................90 Kamienie, które mówià – mozaiki z Bardo ..................142 Sekrety bazarów ..................... 262 Okiem znawcy

Berberyjscy piraci......................45 Pustynna wojna ..........................52 Ramadan ..................................66 Ceremonia∏ ∏aêni ......................71 ˚ycie codzienne w Kartaginie ..........................150 Napój bogów ..........................169 Oliwki ......................................249 Wyprawy ....................................277 Troglodyci ................................ 293 Tunezyjscy ˚ydzi ..................... 303 Zwiedzanie

Wprowadzenie ..........................

Tunis ..........................................

Staro˝ytne przedmieÊcia ........

Przylàdek Bon ..........................

Pó∏noc i Atlas Tellski ................

Pó∏noc ........................................

Atlas Tellski................................

Sahel ..........................................

117 125 147 159 173 175 189 221

Susa i Port el-Kantaoui............ 223 Od Monastiru do Safakisu ...... 235 Kairuan...................................... 253 Po∏udnie .................................... 267 Oazy.......................................... 269 Kraina ksarów......................... 281 D˝erba...................................... 297 Indeks.......................................... 338

u

5

Informacje praktyczne Podstawowe informacje 310 Planowanie podró˝y 311 Rady praktyczne 314 Komunikacja 317 Noclegi 320 Gdzie zjeÊç 326 Kultura 330 ˚ycie nocne 331 Zakupy 332 Sport 333 J´zyk 335

© Szczegó∏owy spis treÊci Informacji praktycznych str. 309

WPROWADZENIE

NARÓD PRAGMATYKÓW ¸àczàc tradycje afrykaƒskie, arabskie i Êródziemnomorskie, Tunezja godzi turystyk´ ze swà muzu∏maƒskà kulturà.

W

po∏owie XVIII w., kiedy wi´kszoÊç Europejczyków odnosi∏a si´ z lekcewa˝eniem do muzu∏manów stojàcych u wrót Europy, podró˝ujàcy po Tunezji angielski kapelan Thomas Shaw nie szcz´dzi∏ s∏ów podziwu dla kraju i ludzi: „Tunezyjczycy to najbardziej cywilizowani ludzie zamieszkujàcy wybrze˝e Morza Âródziemnego, nie rabujà swoich sàsiadów, lecz poÊwi´cajà si´ handlowi, co sk∏ania ich do piel´gnowania przyjaêni z chrzeÊcijanami”.

Prawie dwa i pó∏ wieki póêniej, po doÊwiadczeniach epoki kolonialnej, Tunezyjczycy nadal kierujà si´ pragmatyzmem. Tunezja goÊci co roku blisko 4 mln turystów, równoczeÊnie jednak utrzymuje silne zwiàzki z sàsiednimi krajami arabskimi. Przez wiele lat tu w∏aÊnie mieÊci∏a si´ g∏ówna siedziba Organizacji Wyzwolenia Palestyny, a tak˝e Ligi Paƒstw Arabskich. To wyraz polityki, która sprzyja stabilnoÊci. Historycy nazywali jà nawet „bardziej zwyczajem ni˝ dà˝eniem politycznym”. Mia∏a ona swoje dobre i z∏e strony: u∏atwi∏a Francuzom podporzàdkowanie sobie kraju w 1881 r. – Mohammed Bej stawi∏ niewielki opór – lecz w 1956 r. umo˝liwi∏a pokojowe oderwanie si´ od francuskiej metropolii. Pewien Francuz, komentujàc polityk´ partii, która doprowadzi∏a do uzyskania przez Tunezj´ niepodleg∏oÊci, powiedzia∏: „Partia Neo-Dustur ma dwa oblicza: zachodnie i demokratyczne dla ludzi Zachodu, muzu∏maƒskie i ksenofobiczne dla swych cz∏onków”.

Politycznemu umiarkowaniu sprzyja jednorodnoÊç ludnoÊci. Walki plemienne nie stanowi∏y nigdy takiego problemu jak w innych krajach Maghrebu. W Tunezji Berberowie, autochtoniczna ludnoÊç Afryki Pó∏nocnej, nie mogli si´ schroniç w wysokich górach przed nadciàgajàcymi Arabami i wkrótce dzi´ki ma∏˝eƒstwom mieszanym zacz´li tworzyç z przybyszami jednà spo∏ecznoÊç. Linia podzia∏u przebiega raczej mi´dzy obszarami wiejskimi i miastami ni˝ mi´dzy Berberami i Arabami. J´zyk berberyjski, ˝ywy i rozbrzmiewajàcy nawet w miastach Maroka i Algierii, zanik∏ tu niemal ca∏kowicie.

Przyk∏adem umiej´tnoÊci adaptacji i kompromisu jest sposób, w jaki Tunezja otworzy∏a si´ na turystyk´, nie lekcewa˝àc wynikajàcego stàd zagro˝enia tradycyjnych wartoÊci islamskich. Od samego poczàtku bia∏e mury i cieniste ogrody zones touristiques (strefy turystyczne) chronià tubylców przed ciekawoÊcià goÊci z Zachodu, a równoczeÊnie zas∏aniajà przed nimi bied´ mieszkaƒców. Wi´kszoÊç obiektów turystycznych znajduje si´ na bogatym skrawku làdu ciàgnàcym si´ wzd∏u˝ wschodniego wybrze˝a, gdzie wyros∏y te˝ luksusowe wille zamo˝nych warstw spo∏eczeƒstwa. W odleg∏oÊci zaledwie 32 km w g∏àb làdu le˝y kraj ca∏kowicie odmienny – tradycyjny, rolniczy i raczej ubogi.

J POPRZEDNIE STRONY: muzykanci, okolice Nefty; marionetki przedstawiajàce Saracenów – popularne pamiàtki turystyczne; na bazarze w Tunisie; tradycyjne miejscowe wesele trwa w najlepsze.

PO LEWEJ: m∏odziutka panna m∏oda; Toujane w po∏udniowej Tunezji.

N

15

18

N

KALENDARIUM

Najwa˝niejsze daty 18 000–8000 p.n.e. Ludy kultury ibero-mauretaƒskiej zamieszkujà pó∏nocne obszary nadmorskie.

7000 p.n.e. W okolicach Gafsy w Êrodkowej Tunezji rozkwita kultura kapska (nazwa kultury i dzisiejszego miasta wywodzi si´ od staro˝ytnej nazwy miejscowoÊci – Capsa).

dlowymi na Morzu Âródziemnym, doprowadza do wybuchu I wojny punickiej; bezpoÊrednià przyczynà jest spór o Sycyli´. Rzymianie atakujà Kartagin´ i làdujà na przylàdku Bon. 218–201 p.n.e. II wojna punicka. Hannibal przekracza Alpy, aby zaatakowaç Rzym. Wojna koƒczy si´ zwyci´stwem Rzymian w bitwie pod Zamà, w trakcie której wódz numidyjski Masynissa (póêniejszy król) wspiera si∏y rzymskie dowodzone przez Scypiona.

5000 p.n.e. Na obszar Tunezji dociera kultura neolityczna. MyÊlistwo i zbieractwo ust´pujà rolnictwu i pasterstwu. Rozwija si´ osadnictwo.

1000 p.n.e. Kupcy feniccy zak∏adajà porty na wybrze˝u Afryki Pó∏nocnej.

814 p.n.e. Fenicjanie zak∏adajà Kartagin´ po utracie Libanu na rzecz Babiloƒczyków.

700–409 p.n.e. Walka Kartaginy i Grecji o strefy wp∏ywu i szlaki handlowe. Za panowania rodu Magonidów Kartagiƒczycy podporzàdkowujà sobie zachodnià cz´Êç basenu Morza Âródziemnego, ale po bitwie pod Himerà w 480 r. p.n.e. Grecy odzyskujà przewag´. Wzrasta liczba dzieci sk∏adanych w ofierze bogini Tanit i Baalowi.

311 p.n.e. Powtarzajàce si´ na Sycylii starcia pomi´dzy Grekami i Kartagiƒczykami przenoszà si´ na sta∏y làd, do Tunezji – Grecy dokonujà inwazji na przylàdek Bon (Cap Bon).

263 p.n.e. Narastajàcy antagonizm pomi´dzy Rzymem i Kartaginà, spowodowany dà˝eniem do panowania nad szlakami han-

201–146 p.n.e. Du˝y obszar Tunezji znajduje si´ we w∏adaniu Masynissy.

146 p.n.e. III wojna punicka koƒczy si´ upadkiem Kartaginy.

Miasto zostaje spalone, ziemia zaorana i posypana solà, a mieszkaƒcy sprzedani w niewol´.

46 p.n.e. Do Tunezji przybywa Juliusz Cezar, Êcigajàcy zwolenników Pompejusza i Katona M∏odszego, którzy uzyskujà wsparcie numidyjskiego króla Juby I. Po pokonaniu rebeliantów w bitwie pod Tapsus legiony Cezara zajmujà znaczny obszar Numidii.

I i II w. n.e. Okres ekspansji imperium rzymskiego. Za panowania Augusta Kartagina zostaje odbudowana, zak∏adane sà nowe miasta, cz´sto na miejscu dawnych osad punickich. Proces ten nasila si´ po wstàpieniu na tron Septymiusza Sewera – pierwszego cesarza pochodzàcego z Afryki.

III w. W Afryce Pó∏nocnej, znajdujàcej si´ we w∏adaniu Rzymian, szerzy si´ chrzeÊcijaƒstwo. Na mozaikach pojawiajà si´ zwiàzane z nim tematy.

KALENDARIUM

429 Inwazja Wandalów przybywajàcych z obszaru Niemiec poprzez dzisiejszà Francj´ i Hiszpani´.

534 Bizantyjczycy wypierajà Wandalów i starajà si´ umocniç swoje rzàdy. Kartagina zostaje odbudowana, powstaje wiele wspania∏ych koÊcio∏ów i fortów.

632 Âmierç proroka Mahometa.

647–698 W Afryce Pó∏nocnej rozprzestrzenia si´ islam. W 670 r.

Ukba ibn Nafi al-Fihri, w miejscu bizantyjskiej fortecy Kamoninia, zak∏ada Kairuan, w∏adza jednak nadal pozostaje w r´kach wschodnich kalifów.

VIII w. WÊród Berberów coraz liczniejszych wyznawców zdobywajà charyd˝yci, pierwszy od∏am islamu negujàcy w∏adz´ kalifa; powstanie charyd˝ytów przeciw kalifatowi. W Afryce Pó∏nocnej za∏amujà si´ rzàdy kalifów.

800–909 Liberalna dynastia Aghlabidów k∏adzie kres post´pom charyd˝ytów i zapoczàtkowuje okres rozkwitu ziem dzisiejszej Tunezji. W obawie przed ˝ywio∏em religijnym w∏adcy mieszkajà jednak w pa∏acach poza Kairuanem.

910–969 Ismailicka dynastia Fatymidów sprawuje w∏adz´ z Al-Mahdiji (Mahdia). W 969 r. przenosi stolic´ do Kairu, pozostawiajàc Tunezj´ w r´kach poczàtkowo wiernych jej emirów z rodu Zirydów.

XI w. Po przejÊciu Zirydów na stron´ Abbasydów Fatymidzi pod˝egajà dwa niepokorne plemiona Beduinów, Banu Hilal i Banu Sulajm, do najazdu na Afryk´ Pó∏nocnà, w trakcie którego pustoszà oni te ziemie.

1148 Roger II, król Sycylii, zajmuje D˝erb´, Al-Mahdij´, Kabis i Safakis.

1159–1230 ChrzeÊcijanie zostajà wyparci przez Almohadów, którzy skutecznie, choç przez krótki czas, sprawujà z Marrakeszu w∏adz´ nad Maghrebem.

1230–1574 Panowanie dynastii Hafsydów. Stolica zostaje przeniesiona do Tunisu, który przyciàga coraz wi´kszà liczb´ kupców z Europy. Kwitnie tak˝e handel niewolnikami, z∏otem i koÊcià s∏oniowà, przewo˝onymi przez Sahar´.

1270 Nieudana krucjata pod wodzà króla Francji Ludwika IX. 1332 W Tunezji rodzi si´ s∏ynny arabski historyk Ibn Chaldun.

1492 Exodus muzu∏manów i ˝ydów z Hiszpanii; upadek muzu∏maƒskiej Granady. Uchodêcy przynoszà ze sobà cenne umiej´tnoÊci w dziedzinie rolnictwa i rzemios∏a. Hiszpaƒscy najeêdêcy zajmujà kilka portów w Afryce Pó∏nocnej.

1534–1581 Tunezja staje si´ pionkiem w zmaganiach Hiszpanii i Turcji; w 1574 r. zostaje wch∏oni´ta przez imperium osmaƒskie.

XVII w. Wybrze˝e Tunezji stanowi baz´ dla coraz liczniejszych wypraw arabskich piratów, bioràcych odwet za najazdy hiszpaƒskie.

1705–1881 W∏adz´ sprawujà faktycznie niezale˝ni od Turcji bejowie z dynastii Husajnidów. Wznoszone sà nowe meczety i madrasy (szko∏y koraniczne z bursami), przede wszystkim w TuPOPRZEDNIE STRONY: wybrze˝e Afryki Pó∏nocnej, mapa z 1570 r.

PO LEWEJ: Rzymianie szykujà si´ do wojny z Kartaginà.

PO PRAWEJ: Ahmed Bej.

N

19

nisie. Pod koniec swych rzàdów cz∏onkowie dynastii próbujà poprawiç stan paƒstwowej kasy, zaciàgajàc po˝yczki zagraniczne.

1881 Francja atakuje Tunezj´ pod pretekstem pacyfikacji szczepów berberyjskich zamieszkujàcych granic´ z Algierià.

1883 Na mocy uk∏adu w Bardo Tunezja staje si´ protektoratem francuskim z zachowaniem formalnej w∏adzy bejów.

1934 G∏ównà si∏à ruchu oporu staje si´ partia Neo-Dustur, za∏o˝ona przez Habiba Burgib´.

1942–1943 W trakcie II wojny Êwiatowej Tunezja jest miejscem najzacieklejszych walk w Afryce Pó∏nocnej.

1956–1957 Odzyskanie niepodleg∏oÊci. Habib Burgiba zostaje prezydentem. Przyj´te zostajà uregulowania znoszàce poligami´ i przyznajàce kobietom równe prawa obywatelskie.

1987 W wyniku przewrotu pa∏acowego Burgiba zostaje odsuni´ty od w∏adzy pod pretekstem podesz∏ego wieku. Prezydentem zostaje ben Ali. Na wolnoÊç wychodzà tysiàce wi´êniów politycznych, w tym wielu fundamentalistów islamskich.

1992 Rzàd Ben Alego rozprawia si´ z fundamentalistami islamskimi.

1994 Wybory prezydenckie i parlamentarne; ben Ali zostaje wybrany na drugà kadencj´. Spis powszechny – Tunezj´ zamieszkuje 8,6 mln ludnoÊci.

1999 Ben Ali zostaje wybrany na trzecià kadencj´. Liczba miejsc zajmowanych przez opozycj´ w Izbie Deputowanych wzrasta do 20%.

2004 Ben Ali zostaje wybrany na czwartà kadencj´.

J

KALENDARIUM

429 Inwazja Wandalów przybywajàcych z obszaru Niemiec poprzez dzisiejszà Francj´ i Hiszpani´.

534 Bizantyjczycy wypierajà Wandalów i starajà si´ umocniç swoje rzàdy. Kartagina zostaje odbudowana, powstaje wiele wspania∏ych koÊcio∏ów i fortów.

632 Âmierç proroka Mahometa.

647–698 W Afryce Pó∏nocnej rozprzestrzenia si´ islam. W 670 r.

Ukba ibn Nafi al-Fihri, w miejscu bizantyjskiej fortecy Kamoninia, zak∏ada Kairuan, w∏adza jednak nadal pozostaje w r´kach wschodnich kalifów.

VIII w. WÊród Berberów coraz liczniejszych wyznawców zdobywajà charyd˝yci, pierwszy od∏am islamu negujàcy w∏adz´ kalifa; powstanie charyd˝ytów przeciw kalifatowi. W Afryce Pó∏nocnej za∏amujà si´ rzàdy kalifów.

800–909 Liberalna dynastia Aghlabidów k∏adzie kres post´pom charyd˝ytów i zapoczàtkowuje okres rozkwitu ziem dzisiejszej Tunezji. W obawie przed ˝ywio∏em religijnym w∏adcy mieszkajà jednak w pa∏acach poza Kairuanem.

910–969 Ismailicka dynastia Fatymidów sprawuje w∏adz´ z Al-Mahdiji (Mahdia). W 969 r. przenosi stolic´ do Kairu, pozostawiajàc Tunezj´ w r´kach poczàtkowo wiernych jej emirów z rodu Zirydów.

XI w. Po przejÊciu Zirydów na stron´ Abbasydów Fatymidzi pod˝egajà dwa niepokorne plemiona Beduinów, Banu Hilal i Banu Sulajm, do najazdu na Afryk´ Pó∏nocnà, w trakcie którego pustoszà oni te ziemie.

1148 Roger II, król Sycylii, zajmuje D˝erb´, Al-Mahdij´, Kabis i Safakis.

1159–1230 ChrzeÊcijanie zostajà wyparci przez Almohadów, którzy skutecznie, choç przez krótki czas, sprawujà z Marrakeszu w∏adz´ nad Maghrebem.

1230–1574 Panowanie dynastii Hafsydów. Stolica zostaje przeniesiona do Tunisu, który przyciàga coraz wi´kszà liczb´ kupców z Europy. Kwitnie tak˝e handel niewolnikami, z∏otem i koÊcià s∏oniowà, przewo˝onymi przez Sahar´.

1270 Nieudana krucjata pod wodzà króla Francji Ludwika IX. 1332 W Tunezji rodzi si´ s∏ynny arabski historyk Ibn Chaldun.

1492 Exodus muzu∏manów i ˝ydów z Hiszpanii; upadek muzu∏maƒskiej Granady. Uchodêcy przynoszà ze sobà cenne umiej´tnoÊci w dziedzinie rolnictwa i rzemios∏a. Hiszpaƒscy najeêdêcy zajmujà kilka portów w Afryce Pó∏nocnej.

1534–1581 Tunezja staje si´ pionkiem w zmaganiach Hiszpanii i Turcji; w 1574 r. zostaje wch∏oni´ta przez imperium osmaƒskie.

XVII w. Wybrze˝e Tunezji stanowi baz´ dla coraz liczniejszych wypraw arabskich piratów, bioràcych odwet za najazdy hiszpaƒskie.

1705–1881 W∏adz´ sprawujà faktycznie niezale˝ni od Turcji bejowie z dynastii Husajnidów. Wznoszone sà nowe meczety i madrasy (szko∏y koraniczne z bursami), przede wszystkim w TuPOPRZEDNIE STRONY: wybrze˝e Afryki Pó∏nocnej, mapa z 1570 r.

PO LEWEJ: Rzymianie szykujà si´ do wojny z Kartaginà.

PO PRAWEJ: Ahmed Bej.

u

19

nisie. Pod koniec swych rzàdów cz∏onkowie dynastii próbujà poprawiç stan paƒstwowej kasy, zaciàgajàc po˝yczki zagraniczne.

1881 Francja atakuje Tunezj´ pod pretekstem pacyfikacji szczepów berberyjskich zamieszkujàcych granic´ z Algierià.

1883 Na mocy uk∏adu w Bardo Tunezja staje si´ protektoratem francuskim z zachowaniem formalnej w∏adzy bejów.

1934 G∏ównà si∏à ruchu oporu staje si´ partia Neo-Dustur, za∏o˝ona przez Habiba Burgib´.

1942–1943 W trakcie II wojny Êwiatowej Tunezja jest miejscem najzacieklejszych walk w Afryce Pó∏nocnej.

1956–1957 Odzyskanie niepodleg∏oÊci. Habib Burgiba zostaje prezydentem. Przyj´te zostajà uregulowania znoszàce poligami´ i przyznajàce kobietom równe prawa obywatelskie.

1987 W wyniku przewrotu pa∏acowego Burgiba zostaje odsuni´ty od w∏adzy pod pretekstem podesz∏ego wieku. Prezydentem zostaje ben Ali. Na wolnoÊç wychodzà tysiàce wi´êniów politycznych, w tym wielu fundamentalistów islamskich.

1992 Rzàd Ben Alego rozprawia si´ z fundamentalistami islamskimi.

1994 Wybory prezydenckie i parlamentarne; ben Ali zostaje wybrany na drugà kadencj´. Spis powszechny – Tunezj´ zamieszkuje 8,6 mln ludnoÊci.

1999 Ben Ali zostaje wybrany na trzecià kadencj´. Liczba miejsc zajmowanych przez opozycj´ w Izbie Deputowanych wzrasta do 20%.

2004 Ben Ali zostaje wybrany na czwartà kadencj´. o