O
KSIÑ˚CE
Pisownia nazw w∏asnych Transliteracja z alfabetu greckiego na ∏aciƒski zawsze by∏a przedmiotem sporów i sami Grecy nie majà w tej kwestii wyrobionego zdania. Co wi´cej, tradycyjna polska pisownia ró˝ni si´ niejednokrotnie od tej, z jakà mo˝na si´ zetknàç w innych j´zykach. Z tego wzgl´du staraliÊmy si´ podawaç w nawiasach wszelkie alternatywne formy zapisu. Podró˝ujàc po Grecji, trzeba byç jednak przygotowanym na niespodzianki i nauczyç si´ czytania map, drogowskazów czy tablic informacyjnych. Z wyjàtkiem nazw wysp, wa˝niejszych obiektów i miejscowoÊci, na mapach i planach miast w niniejszym przewodniku pozostawiono transliteracj´ angielskà. rzewodnik powsta∏ z po∏àczenia zainteresowaƒ i entuzjazmu dwóch najbardziej znanych na Êwiecie dostawców informacji: wydawnictwa Insight Guides, którego publikacje od 1970 r. sà wzorcem ilustrowanych przewodników i Discovery Channel, najlepszego na Êwiecie producenta telewizyjnych filmów dokumentalnych. Wydawcy Insight Guides dostarczajà praktycznych rad oraz ogólnych informacji o historii, kulturze i ludziach wybranych miejsc. Discovery Channel i jego strona internetowa www.discovery.com pomagajà milionom telewidzów podró˝owaç po Êwiecie w zaciszu w∏asnego domu i zach´cajà ich do podró˝owania naprawd´.
P
J a k k o r z y s t a ç z przewodnika ◆ Cz´Êç zatytu∏owana Wademekum (˝ó∏ty pasek u góry strony), to zestaw zawierajàcych mnóstwo informacji esejów i ciekawostek na temat historii i kultury Grecji, napisanych przez ekspertów poszczególnych dziedzin.
O KSIÑ˚CE
◆ Cz´Êç g∏ówna, Zwiedzanie, oznaczona niebieskim paskiem u góry strony, zawiera wyczerpujàcy przeglàd wszystkich atrakcji wartych obejrzenia. Najciekawsze miejsca opatrzono odsy∏aczami do map zamieszczonych w tekÊcie. ◆ Cz´Êç ostatnia, pod tytu∏em Informacje praktyczne, z pomaraƒczowym paskiem, to por´czny informator, w którym mo˝na znaleêç wiadomoÊci dotyczàce poruszania si´ po okolicy, hoteli, restauracji czy aktywnego wypoczynku i rekreacji.
◆
3
Mapy – legenda Granica mi´dzynarodowa Granica regionu PrzejÊcie graniczne Granica parku narodowego/rezerwatu Prom M
Metro Lotnisko mi´dzynarodowe/krajowe Autobus
P
Parking
i
Informacja turystyczna Poczta
W wersji polskiej zadbano o wprowadzenie poloników i informacji po trzebnych polskiemu turyÊcie. Wspó∏pracownicy Niniejsze wydanie zredagowa∏ niezale˝ny londyƒski dziennikarz i fotograf Jeffery Pike. Podstawà by∏a poprzednia wersja przewodnika Insight Guide Greek Islands, opracowana przez Marth´ Ellen Zenfell. John Chappie, który mieszka w Grecji od 1969 r., przejrza∏ i poprawi∏ rozdzia∏y o Atenach, Wyspach Saroƒskich, Joƒskich i Sporadach oraz teksty o ˝yciu Greków. Marc Dubin, amerykaƒski obie˝yÊwiat, który ma dom na Samos, uaktualni∏ rozdzia∏y o Dodekanezie i pó∏nocno-wschodnich Wyspach Egejskich, a tak˝e o greckiej muzyce i problemach z turystykà. Lance Chilton, autor wielu przewodników o Grecji i Cyprze, uaktualni∏ rozdzia∏ o Krecie, wzbogaci∏ informacje o przyrodzie wysp, dzikich kwiatach i pa∏acu w Knossos. Dziennikarka Stephanie Ferguson uzupe∏ni∏a histori´ wyspiarskiej rodziny i dopisa∏a kilka stron o Êwi´tach religijnych oraz gastronomii. Jeffrey Carson, który od 1970 r. mieszka na Paros, poprawi∏ rozdzia∏ o Cykladach. Niniejsza ksià˝ka jest oparta na poprzednich wydaniach, których autorami byli równie˝ Rowlinson Carter (historia i wybory na wyspach), Mark Mazower (historia), Marcus Brooke (staro˝ytne Delos, Lindos i Kreta), Rhoda Nottridge (Kerkira), David Glenn (˝eglarstwo), Kerin Hope (Ateny), Carol Reed, John Carr (rejsy wycieczkowe), Anthony Wood (praca na roli), Jane Cocking, Nile Stanton, Anita Peltonen (Cyklady i pó∏nocno-wschodnie Wyspy Egejskie) oraz Diana Fare Louis i Nikos Stavroualakis. Aktualizacj´ informacji praktycznych nadzorowali Marc Dubin i Maria Lord, redaktorka Insight Guides.
KoÊció∏/ruiny Klasztor Meczet Synagoga Zamek/ruiny Wykopaliska archeologiczne Jaskinia Pomnik Interesujàce miejsce
Opisy najbardziej interesujàcych obiektów w cz´Êci Zwiedzanie opatrzono odsy∏aczami do kolorowych map (np. 1), a ikonka w prawym górnym rogu strony informuje, gdzie szukaç mapy.
SPIS TREÂCI Mapy s. 4 8
27
1
Naksos Apollon
Naksos Koronos (Hora) Engares
Naousa
Delion
26
Parikia (Paros)
Marathi Petaloudhes Lefkes 741 25 Piso Livadhi Dryos Angeria Spilio 23 Stalaktiton
Apiradhos Filoti Moutsouna
24
Andiparos
Andiparos
299 espotiko
Danakos
Ano 1001 Sangri
Pounda
Paros
Koufonisi Koufonisi Shinoussa Shinoussa
Iraklia
Keros Keros
Ag. Yeorgios Iraklia
Plakotos
36 Paleokastro
Ios (Hora)
Sikinos
35
Sikinos 32 Folegandros (Hora)
33 IroönAlopronia
34
Mylopotas
Psathy 713
Ios Manganari
31
Grecja 106 Ateny 110 Korfu 124 Po∏udniowe Wyspy Joƒskie 130 Kithira 139 Wyspy Zatoki Saroƒskiej 148 Cyklady 162 Naksos 184 Thira (Santoryn) 189 Sporady 200 Eubeja (Evvia) 207 Thasos, Samotraka i Limnos 216 Lesbos, Chios, Ikaria i Samos 222 Miasto Rodos 241 Rodos 244 Po∏udniowy Dodekanez 254 Pó∏nocny Dodekanez 264 Iraklion 284 Kreta 288 Przednia ok∏adka: Grecja Tylna ok∏adka: g∏ówne linie promów
Wprowadzenie
Wademekum
Wyspiarska mentalnoÊç........... 15
Wyspy dziÊ ................................. Portret wyspiarskiej rodziny ....... Wybory na wyspach.................. Demitologizacja buzuki ............ Pu∏apki gastronomii.................. Rejsy wycieczkowe ..................... Hej, ˝egluj˝e, ˝eglarzu.............. K∏opoty z turystami................... Morze, s∏oƒce, piasek i seks... Napisaç wielkà powieÊç........... Przyroda na wyspach ............... Wyspy poza sezonem...............
Historia Kalendarium.............................. 22 Fale najeêdêców ....................... 25
37 45 49 57 61 70 72 77 80 82 89 95
SPIS TREÂCI
Wyspa Patmos; Dodekanez.
Zbli˝enia Grecka kuchnia ........................64 Kwitnàce wyspy ..........................92 Pobo˝noÊç z przyjemnoÊcià ..190 Najstarsza cywilizacja Europy ..............302
Okiem znawcy Mi´dzy wyspami ........................75 Jak nie zginàç w Pireusie ......115 Praca w polu ..........................127 ˚ó∏wie kontra turyÊci ..............137 Sny o kanalizacji ......................153 Epoka bràzu na Cykladach ....168 Staro˝ytne Delos ......................170 W∏oska architektura Dodekanezu ..........................249 Po∏ów gàbek..............................270 Dziedzictwo Zorby ....................286 Mit o Minotaurze ......................296
Zwiedzanie Wprowadzenie .......................... Postój w Atenach...................... Wyspy Joƒskie .......................... Korfu .......................................... Po∏udniowe Wyspy Joƒskie .... Kithira ........................................ Wyspy Zatoki Saroƒskiej.......... Wyspy Argolidzkie i Saroƒskie ............................ Archipelag Cyklady.................... Cyklady ...................................... Naksos ...................................... Thira............................................ Sporady i Eubeja ......................
105 109 121 123 129 138 145 147 159 161 184 187 197
Sporady ...................................... 199 Eubeja ........................................ 206 Pó∏nocno-wschodnie Wyspy Egejskie ...................... 213 Thasos, Samotraka i Limnos.. 215 Lesbos, Chios, Ikaria i Samos ...................... 221 Dodekanez ................................ 237 Rodos .......................................... 239 Po∏udniowy Dodekanez .......... 253 Pó∏nocny Dodekanez .............. 263 Kreta .......................................... 281 Indeks .......................................... 348
◆
5
Informacje praktyczne Podstawowe informacje 308 Planowanie podró˝y 309 Rady praktyczne 311 Komunikacja 314 Noclegi 318 Gdzie zjeÊç 331 Kultura 340 Zakupy 341 Sport 342 J´zyk 342
♦ Szczegó∏owy spis treÊci Informacji praktycznych str. 307
WPROWADZENIE
◆
15
WYSPIARSKA MENTALNOÂå Do Grecji nale˝y w sumie ok. 2000 wysp. Mimo pozornych podobieƒstw ka˝da jest inna i ma cz´sto odr´bnà histori´.
J
ednym ze s∏ów, jakich u˝ywajà psychiatrzy, proszàc o podanie pierwszych skojarzeƒ pacjenta wyciàgni´tego na kozetce, jest „wyspa”. Przywodzi ono na myÊl wspomnienia z dzieciƒstwa o Robinsonie Crusoe i cz´sto kojarzy si´ z ucieczkà od skomplikowanej rzeczywistoÊci do Êwiata prywatnego, prostszego, w którym jednostka mo˝e panowaç nad w∏asnym losem. Na bezludnej wyspie Crusoe symbolicznie powraca do ∏ona matki, czuje si´ w nim dobrze i a˝ dziw, ˝e kiedy przybywa pomoc, nie ka˝e swoim wybawcom odp∏ynàç. JeÊli opisaç wysp´ jako „greckà”, skojarzenia zapewne poszerzà si´ o kilka szczegó∏ów: skupisko oÊlepiajàco bia∏ych domków na tle lÊniàcego morza, ob∏adowane osio∏ki w´drujàce powoli poÊród gajów oliwnych, grupki ogorza∏ych rybaków pochylajàcych si´ nad sieciami, weso∏e tawerny z retsinà, musakà, pot∏uczonymi talerzami i muzykà znanà doskonale z Nigdy w niedziel´ czy Greka Zorby. Jest w tym sporo prawdy, ale greckie wyspy majà to do siebie, ˝e wszelkie uogólnienia na ich temat wykraczajàce poza to, co oczywiste, sà b∏´dne.
los w archipelagu Sporad, których mieszkaƒcy nigdy nie potrafili zgodziç si´ w kwestii lodu. Poczàtki tego sporu si´gajà odleg∏ej przesz∏oÊci, byç mo˝e czasów, gdy wytwarzano go przy u˝yciu dziwacznych brz´czàcych urzàdzeƒ, cz´Êciowo domowej konstrukcji, które napawa∏y ich w∏aÊcicieli prowincjonalnà dumà. ˚adna stro-
Stosunki mi´dzy wyspami Choç wszystkie przypisano do takiego czy innego archipelagu, ka˝da grecka wyspa ma silne poczucie w∏asnej odr´bnoÊci, zawsze potwierdzonej odmiennà historià. Sàsiednie wyspy cz´sto darzà si´ wzajemnà podejrzliwoÊcià, graniczàcà z nienawiÊcià. GoÊcie z zewnàtrz rzadko sà tego Êwiadomi, chyba ˝e wybiorà si´ do ouzeri i porozmawiajà z okopanymi tam m´˝czyznami, którzy podczas d∏ugich zimowych nocy, kiedy nie majà nic do roboty, przyzwyczaili si´ snuç opowieÊci na wszelkie mo˝liwe tematy i z radoÊcià witajà ka˝dà nowà twarz wÊród s∏uchaczy. Doskona∏ym przyk∏adem ilustrujàcym relacje mi´dzy greckimi wyspami sà Skiathos i SkopePOPRZEDNIE STRONY: ∏ódê rybacka na Mykonos; cerkiewka na Cykladach przykryta niebieskà kopu∏à; pop w drodze do pracy; pasa˝erowie promu w Zatoce Saroƒskiej. PO LEWEJ: ptaki, koty i mieszkaniec wioski. PO PRAWEJ: obchody Dnia Ochi na Skopelos.
na w swojej ouzeri nie powie, co dok∏adnie jest nie tak z lodem z drugiej wyspy; w tym akurat przypadku nikt nie spieszy z odpowiedzià na pytanie. Kr´càc siwymi g∏owami, m´˝czyêni dajà tylko do zrozumienia, ˝e prawda jest tak przera˝ajàca, i˝ nie majà odwagi o niej mówiç. W ksià˝kach telefonicznych na Skiathos i Skopelos mo˝na znaleêç identyczne nazwiska. Czy te rodziny mogà byç spokrewnione? Pytanie uderza w czu∏e miejsce i jest równie bolesne jak w przypadku lodu.
16
◆
WPROWADZENIE
JeÊli wierzyç staruszkom, obie wyspy zgadzajà si´ ze sobà tylko w jednej sprawie, a mianowicie Skiros, najwi´kszej wyspy w archipelagu. Ze Skiathos widaç Skopelos i vice versa – jest to przykry, ale niezaprzeczalny fakt – natomiast Skiros le˝y poni˝ej linii horyzontu. W zaskakujàco zgodnej opinii staruszków oznacza to, ˝e byç mo˝e Skiros w ogóle nie istnieje. Swoje teorie wyg∏aszajà z b∏yskiem w oku i rechotem. Nawet jeÊli sami nie do koƒca w nie wierzà, Êwietnie si´ przy tym bawià, dlatego, dla pe∏nego obrazu, warto w miar´ mo˝liwoÊci odwiedziç te˝ sàsiednie wyspy. Powiada si´ cza-
tam osadnicy z Mezopotamii, których umiej´tnoÊci umo˝liwi∏y rozwój cywilizacji minojskiej.
sem, ˝e gdyby jakimÊ cudem dwie wyspy wyda∏y si´ ciekawskiemu turyÊcie niemal identyczne, musia∏yby si´ znajdowaç po przeciwnych stronach Morza Egejskiego. Ma∏e, odizolowane spo∏ecznoÊci majà naturalnà sk∏onnoÊç do podkreÊlania swej niezale˝noÊci, ale wyrasta ona tak˝e z historii. Od czasów Fenicjan wyspy wielokrotnie przechodzi∏y z ràk do ràk, ulegajàc wp∏ywom rozmaitych kultur, jakie w ciàgu wieków pojawia∏y si´ i znika∏y we wschodniej cz´Êci Morza Âródziemnego. Na Krecie i niektórych Cykladach wa˝ne rzeczy dzia∏y si´ ju˝ 3000 lat p.n.e. Z∏oty wiek Aten Peryklesa by∏ wtedy równie dalekà przysz∏oÊcià, jak dla nas jest odleg∏à przesz∏oÊcià – oddalonà o przesz∏o dwa tysiàclecia. To wówczas dotarli
O BCY OKUPANCI
Agresorzy JeÊli przyjrzeç si´ na przyk∏ad historii Korfu, i to tylko w ciàgu ostatniego tysiàca lat, mo˝na zobaczyç niewiarygodnie d∏ugi ciàg dramatycznych wypadków. Od XI w. na wyspie raz po raz làdowali obcy najeêdêcy (zob. ramka). Wszyscy musieli pozostawiç po sobie jakieÊ Êlady, nawet je˝eli dziÊ ich znalezienie wymaga∏oby ˝mudniejszych poszukiwaƒ, ni˝ mia∏aby na to ochot´ wi´kszoÊç turystów przyje˝d˝ajàcych tu przecie˝ tylko na wakacje.
Historia Korfu to saga o najazdach obcych mocarstw, z których ka˝de coÊ po sobie zostawi∏o. Od XI w. wyspà rzàdzili kolejno Grecy (cesarstwo bizantyjskie), Normanowie, Sycylijczycy, Wenecjanie, znowu prawos∏awni Grecy („despotat Epiru”), ponownie Sycylijczycy, Neapolitaƒczycy i jeszcze raz Wenecjanie – tym razem przez 400 lat. Potem zacz´∏a si´ nowa seria: Francja, Rosja, Wielka Brytania i wreszcie Grecja. Przez krótki czas w latach 20. XX w. i ponownie podczas II wojny Êwiatowej wysp´ okupowa∏y W∏ochy. Po ich kapitulacji w 1943 r. ostatnim najeêdêcà by∏y hitlerowskie Niemcy, które wycofa∏y si´ z Korfu w rok póêniej.
WYSPIARSKA MENTALNOÂå
◆
17
SpecjaliÊci prawdopodobnie potrafiliby z kawa∏ków ocala∏ych na Korfu z∏o˝yç uk∏adank´, która uwzgl´dni∏aby wszystkie te wydarzenia. Âladami tymi niekoniecznie sà wykopaliska czy inne znaleziska archeologiczne. Jedna z drobnych pozosta∏oÊci po burzliwej historii Korfu to ogromne zami∏owanie do krykieta. Nadal grywa si´ w niego na placu poÊrodku miasta, tyle ˝e w lokalnej wersji, która wprawi∏aby w zdumienie tradycjonalistów z Anglii. Inne wyspy budzi∏y niepo˝àdane zainteresowanie w podobnym stopniu jak Korfu. Bezustannym problemem byli piraci, co t∏umaczy
Najwspanialsze zabytki o najlepiej udokumentowanej historii i najatrakcyjniejsze dla turystów przetrwa∏y na Krecie i Rodos, ale na ka˝dej z wysp mo˝na znaleêç jakàÊ budowl´, której warto si´ dok∏adniej przyjrzeç, nawet jeÊli nie zosta∏a zaznaczona na mapie. Szukajàc Êladów dawnych ludów, archeolog amator powinien si´ zastanowiç, jakie miejsce sam wybra∏by pod budow´, kierujàc si´ takimi wzgl´dami, jak bezpieczeƒstwo, przewa˝ajàce wiatry, ukszta∏towanie terenu, dost´p do wody itp. Warto zwróciç uwag´ na ró˝nice topograficzne mi´dzy wyspami. Niektóre z nich sà wierz-
wielkà liczb´ fortec (kastra) na wzniesieniach, gdzie w razie niebezpieczeƒstwa chronili si´ okoliczni mieszkaƒcy.
cho∏kami dawnych ∏aƒcuchów górskich – spora cz´Êç terenów zalanych dziÊ wodami Morza Egejskiego stanowi∏a niegdyÊ most làdowy ∏àczàcy Grecj´ z Azjà Mniejszà, który ostatecznie pop´ka∏ i „zatonà∏”. W najwi´kszych pasmach górskich Grecji kontynentalnej istnia∏o wiele s∏awnych wàwozów o strategicznym znaczeniu, takich jak Termopile, któr´dy w czasach Kserksesa prowadzi∏o bardzo wàskie przejÊcie mi´dzy górami a morzem. W ciàgu wieków morze mocno si´ cofn´∏o i niegdysiejsza Êmiertelna pu∏apka, przy której – wed∏ug relacji Herodota – spartaƒscy obroƒcy spokojnie kàpali si´ i czesali w oczekiwaniu na perski atak, dziÊ jest nadmorskà równinà 5-kilometrowej szerokoÊci.
Zdeterminowani piraci Mury obronne nie zawsze by∏y w stanie powstrzymaç gotowych na wszystko piratów, takich jak Hayreddin Barbarossa. Zamek sprawia∏ jednak, ˝e jeÊli na wyspie làdowali z∏oczyƒcy, musieli si´ nieco natrudziç, chcàc obrabowaç jej mieszkaƒców. PO LEWEJ: tradycyjna muzyka pomaga wyspiarzom zachowaç to˝samoÊç i odr´bnoÊç. POWY˚EJ: ˝ycie na wyspie w du˝ej mierze toczy si´ w kawiarniach.
18
◆
WPROWADZENIE
Z powodu kszta∏tu zatopionych gór i dolin ciàgnàcych si´ od Termopil dno morskie wokó∏ wysp obni˝a si´ gwa∏townie na g∏´bokoÊç 1800 m. Po stronie tureckiej Morze Egejskie jest na ogó∏ du˝o p∏ytsze i to w∏aÊnie p∏ycizny sprawiajà, ˝e potrafi si´ ono w ciàgu jednej–dwóch godzin zmieniç ze spokojnego kàpieliska w Êmiertelny kocio∏. Kto wynajmie w Grecji jacht na wakacje, nigdy nie powinien wyp∏ywaç z portu, nie zasi´gnàwszy wpierw porady miejscowych. Od tysi´cy lat o ˝yciu decyduje tutaj umiej´tnoÊç przewidzenia pogody, a wiedza przekazywana z pokolenia na pokolenie jest cz´sto bardziej rzetelna od oficjalnych prognoz podawanych przez radio czy w gazetach.
N IELEGALNE U˚YWKI Grecy sà bardzo tolerancyjni w stosunku do turystów, ale nie dotyczy to za˝ywania narkotyków; na co bardziej popularnych wyspach amatorami tego typu rozrywek interesujà si´ tajni agenci. Niektóre lekarstwa, dost´pne gdzie indziej bez recepty, w Grecji mogà byç nielegalne. Poniewa˝ w tutejszym systemie prawnym podejrzanych aresztuje si´ z byle powodu, a dopiero potem wszczyna odpowiednie procedury, nigdy doÊç ostro˝noÊci i nie wolno si´ zdawaç na szcz´Êcie. Narkotyków szuka si´ losowo podczas odprawy celnej, a najni˝szy wyrok za posiadanie nawet niewielkiej iloÊci marihuany to 3–4 lata.
Kto przyje˝d˝a na wyspy wy∏àcznie po to, by pole˝eç na przyjemnej pla˝y i nie wydaç zbyt wiele pieni´dzy, na ogó∏ znajdzie to, czego szuka. Grecja ma w sumie ok. 2000 wysp, które wraz z jej cz´Êcià kontynentalnà tworzà najd∏u˝sze wybrze˝e w Europie. Ceny podstawowych towarów, w tym posi∏ków w restauracjach i biletów promowych, sà kontrolowane. Przyj´cie euro w 2002 r. by∏o z poczàtku okazjà, by to i owo „zaokràgliç”, jednak na d∏u˝szà met´ inflacja powinna spaÊç poni˝ej europejskiej Êredniej.
Geje i nudyÊci Wyjàtkiem na tle ogólnie niedrogich wysp jest Mykonos, która zarabia krocie na reputacji oÊrodka turystyki gejowskiej. Miejscowi biznesmeni, bez wzgl´du na to, co mogà prywatnie sàdziç o zachowaniu wielu przyjezdnych (czyniàc niedwuznaczne aluzje do faktu, ˝e wybierajà oni akurat wysp´ o tak du˝ej liczbie koÊcio∏ów), publicznie zachowujà stoicyzm i tylko zgarniajà zyski. Mykonos nie mog∏aby zyskaç takiej s∏awy za rzàdów purytaƒskiej junty wojskowej, która nie aprobowa∏a nawet opalania si´ w stroju topless. Od czasu obalenia ponurych pu∏kowników nikt ju˝ nie okreÊla odgórnie, co majà nosiç na sobie pla˝owicze, a co wolno im zdjàç. Zazwyczaj na ka˝dej wyspie jest przynajmniej jedna – choç niekoniecznie oficjalna – pla˝a, na której toleruje si´ nudystów. ˚eby wynieÊç z pobytu na wyspach jak najwi´cej radoÊci, trzeba na nie przyjechaç z odpowiednim nastawieniem. Na poczàtek najlepiej oczywiÊcie oddaç si´ beztroskiemu podziwianiu bia∏ych domków na tle lazurowego morza, osio∏ków w gajach oliwnych i podobnych widoczków, które zadomowi∏y si´ w naszej wyobraêni za sprawà folderów reklamowych. Kiedy przeminie urok nowoÊci (a mo˝e i wczeÊniej), warto przyjrzeç si´ wyspie tak, jakby by∏a cebulà – zdzierajàc jej kolejne warstwy. W ten sposób mo˝na dokonaç wielu frapujàcych odkryç. O tym, jak obieraç t´ cebul´, opowiada niniejszy przewodnik, koncentrujàc si´ na wybranych przyk∏adach. Nigdy bowiem nie powstanie ksià˝ka, która zdo∏a zawrzeç wszystko o dwóch tysiàcach wysp. Uczony Heliodor próbowa∏ kiedyÊ spisaç wszystko, co wie o zabytkach Aten w II w. p.n.e. Pi´tnaÊcie tomów póêniej... J PO LEWEJ: miejscowi rybacy zaopatrujà zarówno turystów, jak i wyspiarzy. PO PRAWEJ: przygotowywanie hórta na kolacj´.