Londyn. Przewodnik Step by Step

Page 1

SPIS TREŚCI 1DbSRF]ÈWHN 2bNVLÈĝFH 3ROHFDQH Z\FLHF]NL

:SURZDG]HQLH .UöWNL ZVWÚS -HG]HQLH LbSLFLH =DNXS\ +LVWRULD NDOHQGDULXP

6SDFHU\ L Z\FLHF]NL 1DMZDĝQLHMV]H ]DE\WNL *DOHULH 1DURGRZH &RYHQW *DUGHQ Lb6RKR

3LFFDGLOO\ Lb0D\IDLU 0DU\OHERQH 5HJHQWijV 3DUN %ORRPVEXU\ +ROERUQ Lb,QQV RI &RXUW &LW\ 3RïXGQLRZ\ EU]HJ 6RXWK %DQN =b7DWH GRb7DWH +\GH 3DUN 6RXWK .HQVLQJWRQ Lb.KLJKWEULGJH &KHOVHD

3U]HMDĝGĝND SLÚWUXVHP +DPSVWHDG 1RWWLQJ +LOO (DVW (QG *UHHQZLFK .HZ

3UDNW\F]QH LQIRUPDFMH $ļ= +RWHOH 5HVWDXUDFMH ,QGHNV

O KSIĄŻCE Przewodnik Step by step to kolejne dzieło wydawców książek Insight Guides, ilustrowanych przewodników obecnych na rynku od lat 70. XX wieku. Wysokiej jakości fotografie oraz rzetelne rekomendacje uzupełniają opisy dwudziestu przygotowanych specjalnie na potrzeby książki tras wycieczkowych, pozwalających poznać największe atrakcje Londynu. SPACERY I W YCIECZKI

3RZ\ƅHM S@AKHB@ TKHBYM@ VŰ6GHSD

G@KK JNRLNONKHSXBYMH JTOBX VŰ!N

QNTFG ,@QJDS JRHĨF@QMH@ +NMCNM 1DUHDV VŰONAKHŤT !QHSHRG ,TRDTL EQ@FLDMS AQ@LX VŰ!QHSHRG +HAQ@QX VXONBYXMDJ VŰ1DFDMS R /@QJ

Opisane w książce spacery i wycieczki przygotowano w taki sposób, aby każdy, niezależnie od możliwości finansowych, gustu i wytrzymałości, mógł znaleźć coś dla siebie. Oprócz wielu atrakcji turystycznych Londynu trasy obejmują również mniej znane miejsca oraz dzielnice, które dopiero niedawno stały się popularne. Na trasach znajdują się rozmaite obiekty, zatem zarówno miłośnicy sztuki, jak i dociekliwi szperacze, łakomczuchy i smakosze, wielbiciele zakupów lub rodzice znajdą coś dla siebie. Przed wyruszeniem warto przeczytać cały opis wycieczki. To pozwoli zapoznać się wcześ-

niej z trasą i zaplanować przerwy na posiłek. Propozycje miejsc, gdzie można coś przekąsić, znajdują się w ramkach Jedzenie i picie, dla ułatwienia oznaczonych rysunkiem noża i widelca. WPROWADZENIE

W rozdziale pt. „Wprowadzenie”, który zawiera podstawowe informacje o Londynie, w tym także na temat jedzenia, napojów oraz zakupów, czytelnicy zapoznają się z szerszym kontekstem kulturowym miasta. Z kolei kalendarium umieszczone na końcu tego rozdziału zawiera najważniejsze daty w historii angielskiej stolicy. PR AKTYCZNE INFOR MACJE

Przydatnym dodatkiem do opisu wycieczek jest rozdział „Praktyczne Informacje” zawierający czytelną, alfabetyczną listę najpotrzebniejszych informacji oraz wybór hoteli i restauracji; dodatkowo kawiarnie i restauracje, które można odwiedzić w czasie wycieczki, omówione są także w rozdziałach poświęconych poszczególnym trasom.

$XWRU ,HBG@DK ,@B@QNNM IDRSŰ OHR@QYDL RODBI@KHYTIĘBXL RHĨ VŰ ONCQłŤ@BG HŰ RYSTBD ,HDRYJ@ VŰ +NMCXMHD HŰ TV@Ť@ ŤDŰ LH@RSN OQYXONLHM@ AQXSXIRJH OQYXRL@J L@QLHSD IDRSŰ LNBMN RJNMBDMSQNV@MD HMSDMRXVMD NQXFHM@KMD HŰVŰLH@QĨ IDCYDMH@ RS@ID RHĨ BNQ@Y RL@BYMHDIRYD 4KTAHNMĘ QDRS@TQ@BIĘ ,@B@QNNM@ VŰ+NMCXMHD IDRSŰ@KAN !DHFDK !@JD OQYXŰ!QHBJ +@MD @KAN + QSHRSD ,TRBKġ M@ 2GDOGDQCR ,@QJDS NRS@SMHN M@IBGĨSMHDI NCVHDCY@ Y@AXSJNVX OTA ,HSQD MHDC@KDJN '@SSNM &@QCDM ,@B@QNNM IDRSŰQłVMHDŤ @TSNQDL OQYDVNCMHJ@ /@QXţ 2SDO AX RSDO

- /."9Å3$*

KRĂ“TKI WSTĘP

(Office for National Statistics) wynika, Ĺźe w latach 1997–2006 liczba mieszkaĹ„cĂłw miasta, urodzonych za granicÄ… wzrosĹ‚a z 1,6 mln do 2,3 mln (wzrost o 31%), przy czym 39% tej liczby stanowiÄ… przybysze z subkontynentu indyjskiego, a kolejne 35% z Afryki i KaraibĂłw. W ostatnim czasie do Londynu przyjechaĹ‚o kilkaset tysiÄ™cy pracownikĂłw z nowych krajĂłw czĹ‚onkowskich Unii, przede wszystkim z Polski. Od kilkuset lat miasto nad TamizÄ… przyciÄ…ga przybyszĂłw z odlegĹ‚ych stron, oferujÄ…c im bezpieczne schronienie. Uciekali tu przeĹ›ladowani w katolickiej Francji hugenoci, a później wschodnioeuropejscy Ĺťydzi, Ĺ›cigani

Historia nie szczÄ™dziĹ‚a Londynowi poĹźarĂłw, epidemii, bombardowaĹ„, recesji, degradacji wielkomiejskiej zabudowy czy terroryzmu. Jednak dziÄ™ki tym bolesnym doĹ›wiadczeniom stolica Wielkiej Brytanii staĹ‚a siÄ™ jednym z najbardziej fascynujÄ…cych, a zarazem zróşnicowanych miast Ĺ›wiata. :LHĆ…D %DEHO #YHDBH YĹ°KNMCXÄź

RJHBG RYJĹ‚Â? LĹ‚VHĘ ONM@C IĨYXJ@LH NCĹ°@JDM ONĹ°YTKT /NĹ°@MFHDKRJHL M@IA@Q

CYHDI ONOTK@QMD RĘ ADMF@KRJH RXKGDSXIRJH ODMCŤ@ARJH FTCŤ@

Q@BJH NQ@YĹ°GHMCH TQCT

8}GRĹ•X &L@BG O@QK@

LDMST HĹ°6GHSDG@KK

Londyn musi być miastem niezwykĹ‚ym, skoro co roku odwiedza go ponad 27 mln osĂłb. Tym, co je tu przyciÄ…ga, nie jest z pewnoĹ›ciÄ… pogoda, lecz wspaniaĹ‚e paĹ‚ace, katedry, muzea, teatry, parki i ogrody, a takĹźe restauracje serwujÄ…ce dania ze wszystkich zakÄ…tkĂłw Ĺ›wiata. PrzybyszĂłw kusi teĹź bogate Ĺźycie nocne brytyjskiej stolicy, jej kosmopolityzm oraz otwartość na najróşniejsze wpĹ‚ywy, o czym naj-

szybciej przekonamy się, obserwując londyńczyków. LUDNOŚĆ

Wzrost populacji Londyn liczy obecnie ponad 7,5 mln mieszkaĹ„cĂłw. JeĹ›li wierzyć prognozom, w 2016 r. bÄ™dzie ich ponad 8 mln. Miasto nad TamizÄ… uwaĹźane jest powszechnie za najludniejszÄ… metropoliÄ™ Unii Europejskiej. OczywiĹ›cie moĹźna siÄ™ spierać, gdzie zaczyna siÄ™, a gdzie koĹ„czy Londyn. Na ogół jednak przyjmuje siÄ™, Ĺźe tworzÄ… go 32 dzielnice (boroughs), wchodzÄ…ce w skĹ‚ad Greater London (Wielkiego Londynu). Zaludnienie tego obszaru wzrosĹ‚o z 1,1 mln w 1801 r. do rekordowej liczby 8,6 mln w 1939. Później zmalaĹ‚o do 6,7 mln w 1988 r., zanim powrĂłciĹ‚o do obecnego poziomu, notowanego teĹź w latach 70. (i 20.) ubiegĹ‚ego wieku. PrzedmieĹ›cia metropolii wciÄ…Ĺź siÄ™ jednak rozrastajÄ…, tak Ĺźe obecnie na terenach uznawanych za część londyĹ„skiej aglomeracji mieszka, w zaleĹźnoĹ›ci od szacunkĂłw, od 12 do 14 mln osĂłb.

przez nazistów. Za chlebem przybywali natomiast Irlandczycy, imigranci z Bangladeszu oraz Indii Zachodnich.

Róşnice w dochodach Londyn jest, obok Tokio i Moskwy, jednÄ… z najdroĹźszych stolic Ĺ›wiata i czwartym najchÄ™tniej wybieranym przez miliarderĂłw miejscem do şycia. Na samym szczycie londyĹ„skiej drabiny spoĹ‚ecznej znajdujÄ… siÄ™ najzdolniejsi pracownicy City (dzielnicy finansowej), znani przede wszystkim z astronomicznych premii. Na samym dole bezdomni wĹ‚ĂłczÄ™dzy Ĺ›piÄ…cy pod witrynami ekskluzywnych sklepĂłw oraz nowo przybyli imigranci, gnieĹźdşący siÄ™ w ciasnych, wynajÄ™tych

/RQG\ĂąVF\ WDNVĂśZNDU]H &$%%,(6

6Ĺ°LHDĹŒBHD OQ@BTID NJNÂ?N SXRHĨBX S@JRĹ‚VJ@QYX ONÂ?NV@ YĹ°MHBG IDRSĹ°VÂ?@ĹŒBHBHDK@

LH VÂ?@RMXBG @TS /NYNRS@KH @KAN IDĹ°VXONŤXBY@IĘ @KAN OQ@BTIĘ M@Ĺ°MNBMDI YLH@MHD CYHDKĘB ONI@YC YĹ° JNKDFĘ "GĨSMH AXĹ° VXJNMXV@Ä™ SDM Y@VĹ‚C LTRYĘ RHĨ M@IOHDQV Y@QDIDRSQNV@Ä™ VĹ°/TAKHB "@QQH@FD .EEHBD !HTQYD /QYDVNYT /TAKHBYMDFN @Ĺ°OĹ‚ŢMHDI OQYDY Ĺ° K@S@ TBYXÄ™ RHĨ SNONFQ@EHH LH@RS@ @AX YCNAXÄ™ SYV 3GD *MNVKDCFD 6HD

CYĨ 6Ĺ°SXL BDKT OQYDLHDQY@IĘ LH@RSN VYCÂ?TŤ HĹ°VRYDQY M@Ĺ°RJTSDQ@BG ADY VYFKĨ

CT M@Ĺ° ONFNCĨ ONJNMTIĘB SQ@RX Y@YM@BYNMD M@Ĺ° L@O@BG TLHDRYBYNMXBG LHĨCYX QĘBYJ@LH JHDQNVMHBX *K@RXBYM@ KNMCXÄźRJ@ S@JRĹ‚VJ@ SNĹ° G@BJMDX B@QQH@FD BYXKH LNCDK %7 JSĹ‚QDFN OQNCTJBIĨ TQTBGN

LHNMN VĹ° Ĺ°Q )DFN M@IMNVRYD VDQRID VĹ° ODÂ?MH OQYXRSNRNV@MD CNĹ° SQ@MRONQST NRĹ‚A M@Ĺ°VĹ‚YJ@BG HMV@KHCYJHBG RÄ˜Ĺ°VBHĘŤ A@QCYN ONOTK@QMD 9FNCMHD YĹ° SQ@CXBIĘ S@JRĹ‚VJĨ OQYXVNÂ?TID RHĨ TMNRYĘB YÂ?N

Etniczny tygiel

ŤNMX O@Q@RNK HĹ° JQYXBYĘB s3@JRHĹŹt *RHĨŤĨ

Statystycznie rzecz biorÄ…c, ponad jedna trzecia londyĹ„czykĂłw naleĹźy do jakiejĹ› mniejszoĹ›ci etnicznej. Z danych rzÄ…dowego biura statystycznego

%HKHO HĹ°@JSNQ 2SDOGDM %QX YM@MH RÄ˜Ĺ°YĹ°SDFN ŤDĹ° TSQYXLTIĘ VÂ?@RMD BY@QMD S@JRĹ‚VJH @AX LĹ‚B IDŢCYHÄ™ @MNMHLNVN ONĹ°LHDĹŒBHD

6/1.6 #9$-($

6Ĺ° SDI Q@LBD TLHDRYBYNMD RÄ˜Ĺ° RYBYDFĹ‚Â?X CNSXBYĘBD SQ@

RX S@JHD I@J IDIĹ°CÂ?TFNĹŒÄ™ HĹ°BY@R SQV@MH@ /NC@MD RÄ˜Ĺ° S@JŤD HMENQL@BID NĹ° OTMJBHD RS@QSN

VXL HĹ° JNÄźBNVXL VXBHDBYJH @Ĺ°S@JŤD OQYXC@SMD VRJ@YĹ‚VJH CNSXBYĘBD CNI@YCT CNĹ°CYHDKMH

BX HĹ°VXANQT M@IKDORYDFN BY@RT M@Ĺ°YVHDCY@MHD

+DSMHD (FQYXRJ@ .KHL

OHIRJHD VĹ° Ĺ°Q NC

AĨCĘ RHĨ VĹ°+NM CX MHD FÂ?Ĺ‚VMHD VĹ°2SQ@SENQC JSĹ‚QD L@ VHDKD CN Y@

NEDQNV@MH@ @L@SNQNL RONQST LDBYD OHÂ?J@Q

RJHD M@Ĺ°ĹŒVH@SNVXL ONYHNLHD NCAXV@IĘBD RHĨ M@Ĺ°RS@CHNM@BG "GDKRD@ HĹ° QRDM@KT JQXJHDS VĹ°.U@K HĹ°SDMHR M@Ĺ°6HLAKDCNMHD 6XĹŒBHFH JNMMD LNŤM@ NADIQYDÄ™ VĹ° RBNS YĹ°JNKDH 3VHBJDMG@L SNĹ°LDJJ@ QTFAH

RSĹ‚V @Ĺ°M@Ĺ°LDBYD OHĨĹŒBH@QRJHD M@IKDOHDI TC@Ä™ RHĨ CNĹ°8NQJ '@KK VĹ°!DSGM@K &QDDM L@SNQYX VXĹŒBHFĹ‚V ORĹ‚V ONVHMMH Y@ĹŒ NC

VHDCYHÄ™ 6@KSG@LRSNV

'Â’8*2ÂĽm 75$6< JL

.RĹŞFLĂ?Ĺ• 6W $OIHJH

&=$6 "@Â?X CYHDÄź

9@OQNIDJSNV@MX OQYDY -HBGNK@R@ '@VJRLNNQ@ VĹ° Ĺ°Q JNĹŒBHĹ‚Â? ONVRS@Â? VĹ°LHDIRBT FCYHD VĹ° Ĺ°Q YĹ°QĘJ M@IDŢCŢBĹ‚V CTÄźRJHBG YFHMĘÂ? ĹŒV KEDFD @QBXAHRJTO "@MSDMAT

QX 6DVMĘSQY YM@ICTIĘ RHĨ OÂ?XSX M@FQNAMD FDMDQ@Â?@ 6NKE@ HĹ°JNL

ONYXSNQ@ 3GNL@R@ 3@KKHR@

3@ L H Y

@

32&=k7(. "TSSX 2@QJ .21,(& &QDDMVHBG /@QJ :$572 3$0,}7$m #NĹ°&QDDMVHBG LNŤM@ CNOÂ?XMĘę RS@SJHDL YĹ°J@ŤCDI OQYXRS@MH VĹ°BDMSQTL +NMCXMT CNID

BG@Ä™ M@YHDLMĘ JNKDIJĘ #+1 CNĹ°RS@BIH "TSSX 2@QJ KTA JNKDIĘ YĹ°+NMCNM !QHCFD 6@QSN O@LHĨS@Ä™ ŤDĹ°S@QF CYH@Â?@ SXKJN VĹ°VDDJDMCX

,VOH RI 'RJV &DQDU\ :KDUI

2OG 5R\DO 1DYDO &ROOHJH

.LQJ

5R

:DON DP

5G

K + LJ LF K

W WUHH JH 6

3ODQHWDULXP

K 6W

.LQJ *

K 6RXW

&K

YH WK $

HV WHUĹ° N :DO HOG 5DQJHUĹ‚V +RXVH

WZDĹ UĹť R ZEKI

Cutty Sark to kliper, ktĂłrym transportowano najpierw herbatÄ™ z Chin, a potem weĹ‚nÄ™ z Australii. Zwodowany w 1869 r. w Szkocji, byĹ‚ ostatnim i najszybszym tego typu statkiem, ostatecznie wycofano go z uĹźytku w 1922 r.

Gipsy Moth IV

NKHD

ZLF

9DQEUXJKĹ‚V +RXVH

%ODF

HQ

RDG

2OG 5R\DO 2EVHUYDWRU\

)DQ 0XVHXP +\GH 9DO H

P

U 5

0D]H +LOO 6WDWLRQ

D

Do Greenwich najlepiej popĹ‚ynąć statkiem, tak jak to czyniĹ‚a krĂłlowa ElĹźbieta, przemieszczajÄ…c siÄ™ okazaĹ‚Ä… barkÄ… z Whitehall do paĹ‚acu w Greenwich. Dzisiaj statek zatrzymuje siÄ™ w pobliĹźu klipra Cutty Sark, od ktĂłrego zaczyna siÄ™ ta trasa. DLR (zob. szara ramka obok) takĹźe dojeĹźdĹźa na nabrzeĹźe. Z kolei stacja kolejowa znajduje siÄ™ okoĹ‚o 5 minut spacerem od wybrzeĹźa, naleĹźy skrÄ™cić w lewo w Greenwich High Road.

Cutty Sark

G

OJ D

O

* UH

U N 9LVW

4XHHQĹ‚V +RXVH

&U +LOO \DO 5R

*5((1:,&+

QZ

DG

*5((1:,&+ 3$5. LO + PĹ?V RR

H *U H

5R H \

1DWLRQDO 0DULWLPH 0XVHXP

D K 5R

ID 7UD

HRU

*UHHQZLFK 6WDWLRQ

PQ

LF ROZ :R

+VIIR[MGL 1IVMHMER

:LOOL

&RYHUHG 0DUNHW

6W $OIHJHĹ‚V &KXUFK

2O G

3D

&877< 6$5.

&UHHN 5RDG

k $ = 26

5RZ 3DUN

*UHHQZLFK )RRW 7XQQHO (QWUDQFH

Niedaleko, przytĹ‚oczony nieco przez rozmiar Cutty Sarka, chociaĹź nie przez jakość wykonania, znajduje siÄ™ Gipsy Moth IV . To wĹ‚aĹ›nie na jego pokĹ‚adzie sir Francis Chichester w latach 1966–1967 jako pierwszy czĹ‚owiek na Ĺ›wiecie samotnie opĹ‚ynÄ…Ĺ‚ ZiemiÄ™. W sumie przebycie 47 685 km zajęło mu 226 dni.

&1$$-6("'

Ę\ZD SDJLQD -@Ĺ° RSQNM@BG O@QYXRSXBG ONC@MN M@YVĨ SQ@RX @Ĺ° S@JŤD VĹ° MHDJSĹ‚QXBG VXO@CJ@BG NCMNĹŒMHJ CNĹ° L@OX ON OQ@VDI RSQNMHD TLHDRYBYNMN M@YVĨ M@IVHĨJRYDI @SQ@JBIH NLĹ‚VHNMDI M@Ĺ°C@

MDI QNYJÂ?@CĹ‚VBD

:VND]Ă?ZNL QD}PDUJLQHVLH 9@A@VMD @MDFCNSX ON

KDB@MD Y@JTOX E@JSX GHR

SNQXBYMD HĹ° BHDJ@VNRSJH ONL@F@IĘ STQXRSNL I@J M@IKDOHDI VXJNQYXRS@Ä™ ON

AXS VĹ°LHDĹŒBHD

5DPNL 6Ĺ° RODBI@KMXBG Q@LJ@BG VXQĹ‚ŤMHNMN M@IBHDJ@VRYD SDL@SX

Greenwich Foot Tunnel

W porĂłwnaniu z centrum Londynu w Greenwich panuje bardziej podniosĹ‚a i jednoczeĹ›nie spokojna atmosfera. Budowle zaprojektowane przez Christophera Wrena i Inigo Jonesa, krĂłlewski park i okazaĹ‚a zabudowa nadbrzeĹźa przywodzÄ… na myĹ›l caĹ‚y majestat morskiego imperium Wielkiej Brytanii.

&XWW\ 6DUN

-@Ĺ°L@OHD CNJÂ?@CMHD ONJ@Y@

M@ IDRSĹ°B@Â?@ SQ@R@ YĹ°ONMTLD

QNV@MXLH OTMJS@LH NYM@BY@

IĘBXLH ONRYBYDFĹ‚KMD @SQ@JBID STQXRSXBYMD #NĹ°OQYDVNCMHJ@ CNC@M@ IDRSĹ°S@JŤD CNJÂ?@CMHDI

RY@ RJÂ?@C@M@ L@O@

6SRUW Z}/RQG\QLH

GREENWICH

*LSV\ 0RWK ,9

0DSD WUDV\

,HKKDMHTL !QHCFD HĹ°J@SDCQ@ ĹŒV /@VÂ?@ FV@QCYHRS@ ONCBY@R TQNBYXRSDI YLH@MX V@QSX OQYDC /@Â?@BDL !TBJHMFG@L +NMCNM $XD S@JRĹ‚VJ@ MNBĘ

*1Ă­3*( 623Ă”/

*UHHQZLFK )RRW 7XQQHO

5DPND ]}SRGVWDZRZ\PL LQIRUPDFMDPL

8}JĂ?U\ RG}OHZHM

Na nabrzeĹźu znajduje siÄ™ rĂłwnieĹź okrÄ…gĹ‚y pawilon, ktĂłry kryje wejĹ›cie do Greenwich Foot Tunnel (codz. od Ĺ›witu do zmierzchu; wstÄ™p wolny) przeznaczonego dla pieszych. UkoĹ„czony w 1902 r. umoĹźliwiĹ‚ mieszkaĹ„com poĹ‚udniowego Londynu przechodzenie na drugÄ… stronÄ™ rzeki (na północ) do pracy w dokach na Isle of Dogs. WewnÄ…trz winda i spiralne schody prowadzÄ… 15 metrĂłw w gĹ‚Ä…b do tunelu, ktĂłry wyĹ‚oĹźono 200 tysiÄ…cami biaĹ‚ych pĹ‚ytek ceramicznych.

Trasa nad rzekÄ… Warto przejść siÄ™ Ĺ›cieĹźkÄ… nad rzekÄ… prowadzÄ…cÄ… na wschĂłd wzdĹ‚uĹź dwĂłch gmachĂłw Royal Naval College (KrĂłlewskiej SzkoĹ‚y Marynarki). PrzerwÄ™ miÄ™dzy budynkami zaprojektowano tak, aby nie przesĹ‚onić widoku na rzekÄ™ z Domu KrĂłlowej. RĂłwnie wspaniaĹ‚e widoki na TamizÄ™ roztaczajÄ… siÄ™ z Trafalgar Tavern, zob. QA.

MARITIME MUSEUM

Z Park Row naleĹźy skrÄ™cić w prawo w Romney Road i przejść na drugÄ… stronÄ™ ulicy do National Maritime Museum (Narodowego Muzeum Morskiego; tel. 020 885 844 22; www. nmm.ac.uk; IX–VI: codz. 10.00–17.00, VII–VIII: codz. 10.00–18.00; wstÄ™p wolny). W zachodnim skrzydle znajduje siÄ™ gĹ‚Ăłwna kolekcja z dziaĹ‚ami poĹ›wiÄ™conymi historii Ĺźeglarstwa, wyprawom polarnym, kolonializmowi i oceanografii. Do najwiÄ™kszych atrakcji muzeum naleşą: KrĂłlewska Barka (Royal Barge) z 1732 r., ozdobiona lwami, smokami i potworami, oraz galeria admiraĹ‚a Nelsona (z mundurem, ktĂłry miaĹ‚ na sobie, gdy zginÄ…Ĺ‚ w bitwie pod Trafalgarem).

Queen’s House Z lewego skrzydĹ‚a kolumnadÄ… przechodzi siÄ™ do Queen’s House (te

-('=(1,( ,b3,&,( A 75$)$/*$5 7$9(51 /@QJ 1NV SDK BNCY KTMBG HĹ°JNK@BI@ `` 9@AXSJNVX OTA YATCNV@MX VĹ° Ĺ°Q FCYHD VHJSNQH@ÄźRBX ONKHSXBX LHDKH VĹ°YVXBY@IT IDĹŒÄ™ QXAMĘ JNK@BIĘ ONĹ°J@Ť

CDI RDRIH O@QK@LDMS@QMDI ,HDIRBD SN KTAHKH S@JŤD OHR@QYD 3G@BJDQ@X 6HKJHD "NKKHMR HĹ°#HBJDMR JSĹ‚QX VĹ°OTAHD TLHDĹŒBHÂ? RBDMĨ VDRDKMDFN ĹŒMH@C@MH@ VĹ°ONVHDĹŒBH -@RY VROĹ KMX OQYXI@BHDK 3HRRNS ONL@KNV@Â? NFQNLMD NJM@ /TA RÂ?XMHD YĹ°JNRYXJĹ‚V ODÂ?MXBG L@

Â?XBG QXADJ @KDĹ°VĹ°NEDQBHD L@ QĹ‚VMHDŤ QXAX YĹ°EQXSJ@LH NQ@YĹ°JHDÂ?A@RJH YĹ°OTQDD YHDLMH@BY@MXL

8}JĂ?U\ RG}OHZHM VHCNJ YĹ°QYDJH M@Ĺ°AT

CXMJH 1NX@K -@U@K "NKKDFD HĹ°0TDDM R 'NTRD C@BG G@KH S@QFNVDI 8}GRĹ•X VHSQ@Ť VĹ°JN

ĹŒBHDKD 2S KEDFD JNSVH

B@ M@Ĺ°RYXKCYHD OTAT

0LOOHQQLXP 'RPH -@Ĺ°OĹ‚Â?MNBMX VRBGĹ‚C NCĹ°&QDDMVHBG YM@ICTID RHĨ AQXSXIRJH ONLMHJ JTĹ°BYBH MNVDFN LHKDMHTL OQYXONLHM@

IĘB@ M@LHNS RSQTJSTQ@ .CĹ°ONBYĘSJT ATCNV@ JNOTÂ?X ATCYHÂ?@ KHBYMD JNMSQNVDQRID ONBYĘV

RYX NCĹ°OQYDJQ@BY@MD

FN ATCŤDST VXYM@BYN

MDFN ONBYĘSJNVN M@Ĺ° LKM ETMSĹ‚V ONĹ°MHDI@RMN ROQDBXYN

V@MĘ ETMJBIĨ HĹ°JQĹ‚SJH NJQDR SQV@Â?NĹŒBH SXKJN K@S .ADBMHD OQYD

LH@MNV@MN FNĹ°M@Ĺ° QDM@ HĹ°IDRSĹ°LHDIRBDL JNMBDQSĹ‚V LTYXJH ONO

3R}OHZHM VHCNJ YĹ°J@OKHBX VĹ°1NX@K -@U@K "NKKDFD

"4338 2 1*

-HG]HQLH L}SLFLH 6Ĺ°SXBG Q@LJ@BG ONC@V@MD RÄ˜Ĺ°@CQDRX ONKDB@MXBG QDRS@TQ@BIH HĹ°J@

VH@QMH -TLDQ OQYDC M@YVĘ KNJ@KT SNĹ°NCMNĹŒMHJ CNĹ°MTLDQT TŤXSDFN VĹ°FÂ?Ĺ‚VMXL SDJĹŒBHD M@Ĺ°SDL@S SQ@RX ,HDIRB@ QDJNLDMCNV@MD Y@YM@

BYNMD RÄ˜Ĺ°S@JŤD M@Ĺ°L@OHD #NĹ°J@ŤCDI VXBHDBYJH CNÂ?ĘBYNMN MHDAHDRJHD Q@LJH Y@SXSTÂ?NV@MD )D

CYDMHD HĹ­/HBHD Y@VHDQ@IĘBD ONKDB@MD @CQDRX LHDIRB FCYHD LNŤM@ M@OHÄ™ RHĨ HĹ°YIDĹŒÄ™ 9M@JH ` OQYX J@ŤCXL @CQDRHD NCYVHDQBHDCK@IĘ OQYX

AKHŤNMX JNRYS CVTC@MHNVDFN ONRH�JT CK@ IDCMDI NRNAX YŰTVYFKĨC

MHDMHDL ONÂ?NVX ATSDKJH VHM@ RSNÂ?NVDFN -@KDŤX IDCM@J SQ@JSNV@Ä™ IDĹ°SXKJN NQHDMS@BXIMHD 4SVNQYXKHĹŒLX M@RSĨOTIĘBD J@SDFNQHD BDMNVD €€€€ ` KTA VHĨBDI €€€ l ` €€ l ` € ` HĹ°LMHDI

. *2(Ă…Ä?"$

ZNAWCOM ARCHITEKTURY

Wycieczka po najważniejszych zabytkach stolicy (trasa nr 1) obejmuje obiekty związane z władzą królewską oraz gmachy rządowe, z kolei w City (trasa nr 9) kościoły Wrena sąsiadują z imponującą architekturą ze szkła i stali, natomiast w Greenwich (trasa nr 19) można podziwiać elegancką zabudowę w stylu królowej Anny i georgiańskim.

POLECANE WYCIECZKI… WIELBICIELOM SZTUKI

W Londynie znajdzie się coś dla każdego, od najlepszych dzieł sztuki światowej w National Gallery (trasa nr 2) i Tate Modern (trasa nr 11) do najwyższej jakości kolekcji w National Portrait Gallery (trasa nr 2) i Tate Britain (trasa nr 11). FANOM COOL BR ITAN NIA

Warto przejść się po awangardowych barach i klubach Soho (trasa nr 3), ekscentrycznych targach przy Portobello Road (trasa nr 17) oraz po modnej East End (trasa nr 18). Przykłady Brit Art można obejrzeć w Tate Britain (trasa nr 11). RODZINOM Z DZIEĆMI

W Londynie jest wiele atrakcji dla dzieci: londyńskie zoo (trasa nr 6), dinozaury w Muzeum Przyrodniczym (trasa nr 13), interaktywne wystawy w Muzeum Nauki (trasa nr 13) oraz przejażdżka piętrowym autobusem (trasa nr 15).

MIŁOŚNIKOM PR ZYRODY

W Londynie jest więcej parków niż w innych stolicach europejskich. W Regent’s Park jest przepiękny ogród różany (trasa nr 6), a Kew słynie z królewskiego ogrodu botanicznego (trasa nr 20). Koniecznie trzeba też odwiedzić ziołowy ogród w Chelsea (trasa nr 14).

SMAKOSZOM

Największy wybór restauracji jest na West Endzie, zarówno w chińskiej dzielnicy w Soho, jak i w Covent Garden (trasa nr 3). Świeże, ekologiczne produkty są na Borough Market w South Bank (trasa nr 10), natomiast egzotycznych potraw można skosztować na East Endzie (trasa nr 18).

WIELBICIELOM LITER ATURY

Samuel Johnson powiedział, że: „jeśli człowiek odczuwa zmęczenie Londynem, oznacza to, że jest zmęczony życiem”. Warto wybrać się w okolice Holbornu (trasa nr 8) i Bloomsbury (trasa nr 7), aby poszukać pamiątek po nim, jak również po innych pisarzach, takich jak Virginia Woolf i Karol Dickens. Miłośnicy poezji powinni odwiedzić dom Keatsa w Hampstead (trasa nr 16).

NA DESZCZOWE DNI

Deszcz najlepiej przeczekać w jednym z dużych muzeów, takich jak National Gallery (trasa nr 2), British Museum (trasa nr 7), Galerie Tate (trasa nr 11) lub muzea w South Kensington (trasa nr 13). Alternatywnie można wybrać się na przejażdżkę piętrowym autobusem (trasa nr 15), którego trasa prowadzi przy katedrze św. Pawła. ZAINTER ESOWAN YM MONARCHIĄ

Poczuj się po królewsku w Pałacu Buckingham, Clarence House, czy oglądając zmianę warty Gwardii Królewskiej (trasa nr 1). Kensington Palace oraz pomniki ku czci Alberta i księżnej Diany znajdują się w Hyde Parku (trasa nr 12).

FANOM ZAKUPÓW

Najwięcej sklepów jest przy Oxford Street (trasa nr 4), za to najmodniejsze są w Covent Garden (trasa nr 3), najbardziej luksusowe w Mayfair (trasa nr 4), a eleganckie w Chelsea (trasa nr 14).

WPROWADZENIE KrĂłtkie wprowadzenie do topografii Londynu, zwyczajĂłw i kultury jego mieszkaĹ„cĂłw, a takĹźe przydatne informacje na temat jedzenia, picia, zakupĂłw i historii. .5™7., :67}3

-('=(1,( ,b3,&,(

=$.83<

+,6725,$ .$/(1'$5,80

KRĂ“TKI WSTĘP Historia nie szczÄ™dziĹ‚a Londynowi poĹźarĂłw, epidemii, bombardowaĹ„, recesji, degradacji wielkomiejskiej zabudowy czy terroryzmu. Jednak dziÄ™ki tym bolesnym doĹ›wiadczeniom stolica Wielkiej Brytanii staĹ‚a siÄ™ jednym z najbardziej fascynujÄ…cych, a zarazem zróşnicowanych miast Ĺ›wiata. :LHĆ…D %DEHO #YHDBH YĹ°KNMCXÄź

RJHBG RYJĹ‚Â? LĹ‚VHĘ ONM@C IĨYXJ@LH NCĹ°@JDM ONĹ°YTKT /NĹ°@MFHDKRJHL M@IA@Q

CYHDI ONOTK@QMD RĘ ADMF@KRJH RXKGDSXIRJH ODMCŤ@ARJH FTCŤ@

Q@BJH NQ@YĹ°GHMCH TQCT

8}GRĹ•X &L@BG O@QK@

LDMST HĹ°6GHSDG@KK

Londyn musi być miastem niezwykĹ‚ym, skoro co roku odwiedza go ponad 27 mln osĂłb. Tym, co je tu przyciÄ…ga, nie jest z pewnoĹ›ciÄ… pogoda, lecz wspaniaĹ‚e paĹ‚ace, katedry, muzea, teatry, parki i ogrody, a takĹźe restauracje serwujÄ…ce dania ze wszystkich zakÄ…tkĂłw Ĺ›wiata. PrzybyszĂłw kusi teĹź bogate Ĺźycie nocne brytyjskiej stolicy, jej kosmopolityzm oraz otwartość na najróşniejsze wpĹ‚ywy, o czym naj-

szybciej przekonamy się, obserwując londyńczyków. LUDNOŚĆ

Wzrost populacji Londyn liczy obecnie ponad 7,5 mln mieszkaĹ„cĂłw. JeĹ›li wierzyć prognozom, w 2016 r. bÄ™dzie ich ponad 8 mln. Miasto nad TamizÄ… uwaĹźane jest powszechnie za najludniejszÄ… metropoliÄ™ Unii Europejskiej. OczywiĹ›cie moĹźna siÄ™ spierać, gdzie zaczyna siÄ™, a gdzie koĹ„czy Londyn. Na ogół jednak przyjmuje siÄ™, Ĺźe tworzÄ… go 32 dzielnice (boroughs), wchodzÄ…ce w skĹ‚ad Greater London (Wielkiego Londynu). Zaludnienie tego obszaru wzrosĹ‚o z 1,1 mln w 1801 r. do rekordowej liczby 8,6 mln w 1939. Później zmalaĹ‚o do 6,7 mln w 1988 r., zanim powrĂłciĹ‚o do obecnego poziomu, notowanego teĹź w latach 70. (i 20.) ubiegĹ‚ego wieku. PrzedmieĹ›cia metropolii wciÄ…Ĺź siÄ™ jednak rozrastajÄ…, tak Ĺźe obecnie na terenach uznawanych za część londyĹ„skiej aglomeracji mieszka, w zaleĹźnoĹ›ci od szacunkĂłw, od 12 do 14 mln osĂłb.

Etniczny tygiel Statystycznie rzecz biorÄ…c, ponad jedna trzecia londyĹ„czykĂłw naleĹźy do jakiejĹ› mniejszoĹ›ci etnicznej. Z danych rzÄ…dowego biura statystycznego 6/1.6 #9$-($

(Office for National Statistics) wynika, Ĺźe w latach 1997–2006 liczba mieszkaĹ„cĂłw miasta, urodzonych za granicÄ… wzrosĹ‚a z 1,6 mln do 2,3 mln (wzrost o 31%), przy czym 39% tej liczby stanowiÄ… przybysze z subkontynentu indyjskiego, a kolejne 35% z Afryki i KaraibĂłw. W ostatnim czasie do Londynu przyjechaĹ‚o kilkaset tysiÄ™cy pracownikĂłw z nowych krajĂłw czĹ‚onkowskich Unii, przede wszystkim z Polski. Od kilkuset lat miasto nad TamizÄ… przyciÄ…ga przybyszĂłw z odlegĹ‚ych stron, oferujÄ…c im bezpieczne schronienie. Uciekali tu przeĹ›ladowani w katolickiej Francji hugenoci, a później wschodnioeuropejscy Ĺťydzi, Ĺ›cigani

przez nazistów. Za chlebem przybywali natomiast Irlandczycy, imigranci z Bangladeszu oraz Indii Zachodnich.

Róşnice w dochodach Londyn jest, obok Tokio i Moskwy, jednÄ… z najdroĹźszych stolic Ĺ›wiata i czwartym najchÄ™tniej wybieranym przez miliarderĂłw miejscem do şycia. Na samym szczycie londyĹ„skiej drabiny spoĹ‚ecznej znajdujÄ… siÄ™ najzdolniejsi pracownicy City (dzielnicy finansowej), znani przede wszystkim z astronomicznych premii. Na samym dole bezdomni wĹ‚ĂłczÄ™dzy Ĺ›piÄ…cy pod witrynami ekskluzywnych sklepĂłw oraz nowo przybyli imigranci, gnieĹźdşący siÄ™ w ciasnych, wynajÄ™tych

/RQG\ĂąVF\ WDNVĂśZNDU]H &$%%,(6

6Ĺ°LHDĹŒBHD OQ@BTID NJNÂ?N SXRHĨBX S@JRĹ‚VJ@QYX ONÂ?NV@ YĹ°MHBG IDRSĹ°VÂ?@ĹŒBHBHDK@

LH VÂ?@RMXBG @TS /NYNRS@KH @KAN IDĹ°VXONŤXBY@IĘ @KAN OQ@BTIĘ M@Ĺ°MNBMDI YLH@MHD CYHDKĘB ONI@YC YĹ° JNKDFĘ "GĨSMH AXĹ° VXJNMXV@Ä™ SDM Y@VĹ‚C LTRYĘ RHĨ M@IOHDQV Y@QDIDRSQNV@Ä™ VĹ°/TAKHB "@QQH@FD .EEHBD !HTQYD /QYDVNYT /TAKHBYMDFN @Ĺ°OĹ‚ŢMHDI OQYDY Ĺ° K@S@ TBYXÄ™ RHĨ SNONFQ@EHH LH@RS@ @AX YCNAXÄ™ SYV 3GD *MNVKDCFD 6HD

CYĨ 6Ĺ°SXL BDKT OQYDLHDQY@IĘ LH@RSN VYCÂ?TŤ HĹ°VRYDQY M@Ĺ°RJTSDQ@BG ADY VYFKĨ

CT M@Ĺ° ONFNCĨ ONJNMTIĘB SQ@RX Y@YM@BYNMD M@Ĺ° L@O@BG TLHDRYBYNMXBG LHĨCYX QĘBYJ@LH JHDQNVMHBX *K@RXBYM@ KNMCXÄźRJ@ S@JRĹ‚VJ@ SNĹ° G@BJMDX B@QQH@FD BYXKH LNCDK %7 JSĹ‚QDFN OQNCTJBIĨ TQTBGN

LHNMN VĹ° Ĺ°Q )DFN M@IMNVRYD VDQRID VĹ° ODÂ?MH OQYXRSNRNV@MD CNĹ° SQ@MRONQST NRĹ‚A M@Ĺ°VĹ‚YJ@BG HMV@KHCYJHBG RÄ˜Ĺ°VBHĘŤ A@QCYN ONOTK@QMD 9FNCMHD YĹ° SQ@CXBIĘ S@JRĹ‚VJĨ OQYXVNÂ?TID RHĨ TMNRYĘB YÂ?N

ŤNMX O@Q@RNK HĹ° JQYXBYĘB s3@JRHĹŹt *RHĨŤĨ %HKHO HĹ°@JSNQ 2SDOGDM %QX YM@MH RÄ˜Ĺ°YĹ°SDFN ŤDĹ° TSQYXLTIĘ VÂ?@RMD BY@QMD S@JRĹ‚VJH @AX LĹ‚B IDŢCYHÄ™ @MNMHLNVN ONĹ°LHDĹŒBHD

8}JĂ?U\ RG}OHZHM ,HKKDMHTL !QHCFD HĹ°J@SDCQ@ ĹŒV /@VÂ?@ FV@QCYHRS@ ONCBY@R TQNBYXRSDI YLH@MX V@QSX OQYDC /@Â?@BDL !TBJHMFG@L +NMCNM $XD S@JRĹ‚VJ@ MNBĘ

6SRUW Z}/RQG\QLH +DSMHD (FQYXRJ@ .KHL

OHIRJHD VĹ° Ĺ°Q NC

AĨCĘ RHĨ VĹ°+NM CX MHD FÂ?Ĺ‚VMHD VĹ°2SQ@SENQC JSĹ‚QD L@ VHDKD CN Y@

NEDQNV@MH@ @L@SNQNL RONQST LDBYD OHÂ?J@Q

RJHD M@Ĺ°ĹŒVH@SNVXL ONYHNLHD NCAXV@IĘBD RHĨ M@Ĺ°RS@CHNM@BG "GDKRD@ HĹ° QRDM@KT JQXJHDS VĹ°.U@K HĹ°SDMHR M@Ĺ°6HLAKDCNMHD 6XĹŒBHFH JNMMD LNŤM@ NADIQYDÄ™ VĹ° RBNS YĹ°JNKDH 3VHBJDMG@L SNĹ°LDJJ@ QTFAH

RSĹ‚V @Ĺ°M@Ĺ°LDBYD OHĨĹŒBH@QRJHD M@IKDOHDI TC@Ä™ RHĨ CNĹ°8NQJ '@KK VĹ°!DSGM@K &QDDM L@SNQYX VXĹŒBHFĹ‚V ORĹ‚V ONVHMMH Y@ĹŒ NC

VHDCYHÄ™ 6@KSG@LRSNV

*1Ă­3*( 623Ă”/

mieszkaniach lub domach. Obecnie wĹ‚asny dom ma wiÄ™cej IndusĂłw i PakistaĹ„czykĂłw niĹź biaĹ‚ych mieszkaĹ„cĂłw brytyjskiej stolicy. K LIMAT

8}JĂ?U\ BY@QM@ S@JRĹ‚VJ@ HĹ°MHDAHDRJ@ S@AKHBYJ@

/Ă?G QD}U]HFH 6Ĺ°K@S@BG l YC@QYXÂ?X RHĨ YHLX ONCBY@R JSĹ‚QXBG VĹ°+NMCXMHD Y@L@QYÂ?@ 3@LHY@ &CX KĹ‚C AXÂ? FQTAX HĹ°SQYXL@Â? RHĨ CÂ?TFN M@Ĺ°QYDBD NQF@MHYNV@MN EDRSHV@KD YĹ°ONJ@Y@LH I@YCX M@Ĺ°Â?XŤV@BG CQĨBYDMHDL AXJ@ YVHĘY@MD YVHDQYĨ RYBYTÂ?N RHĨ OR@LH @Ĺ°M@VDS VXĹŒBHF@LH JNMMXLH *HDCX 3@

LHY@ Y@L@QYÂ?@ ON Q@Y NRS@SMH VĹ° Ĺ°Q ONC LNRSDL !K@BJEQH@QR OQYDL@RYDQNV@Â? RÂ?NÄź .CĹ°S@LSDI ONQX IDCM@J YHLX RÄ˜Ĺ°Â?@FNCMHDIRYD 2S@QX +NMCNM !QHCFD YATQYNMN VĹ° Q @Ĺ°AQYDFH QYDJH TQDFT

KNV@MN #YHĨJH SDLT YVHĨJRYX�@ RHĨ IDIŰF�Ĩ

ANJNĹŒÄ™ BNĹ°TSQTCMH@ Y@L@QY@MHD

6/1.6 #9$-($

Londyn ma Ĺ‚agodny klimat. Ĺšnieg i mrozy naleşą do rzadkoĹ›ci; Ĺ›rednia temperatura w styczniu wynosi 6° C, a w miesiÄ…cach letnich osiemnaĹ›cie. Niekiedy temperatury latem sÄ… duĹźo wyĹźsze, robi siÄ™ wĂłwczas nieznoĹ›nie duszno (klimatyzacja nie jest powszechna). Nagrzane budynki oddajÄ… ciepĹ‚o, tworzÄ…c swoisty mikroklimat i podnoszÄ…c temperaturÄ™ w mieĹ›cie o 5° powyĹźej Ĺ›redniej dla okolicznych terenĂłw. NajwyĹźsza temperatura zarejestrowana w Londynie (dokĹ‚adnie w Kew Gardens) wyniosĹ‚a 38,1° C latem 2003 r. Wahania temperatury w ciÄ…gu dnia bywajÄ… znaczne, a niespodziewane deszcze mogÄ… zmoczyć nieprzygotowanych na nie przechodniĂłw wĹ‚aĹ›ciwie o kaĹźdej porze roku. Bez wzglÄ™du na porÄ™ roku przyjeĹźdĹźajÄ…cy do Londynu powinni mieć ze sobÄ… przeciwdeszczowe ubrania (pelerynÄ™, sztormiak) oraz inne przydatne akcesoria w rodzaju parasola, chustki, tweedowego kapelusza itp. POĹ OĹťENIE GEOGR AFICZNE

Mapa polityczna Gdy mĂłwimy o Londynie, na ogół mamy na myĹ›li obszar Wielkiego Londynu. Ten podziaĹ‚ administracyjny wprowadzono w 1965 r. Na Greater

London skĹ‚adajÄ… siÄ™ 32 dzielnice (boroughs) oraz City. Na poczÄ…tku oprĂłcz City of London, nazywanego po prostu City i zajmujÄ…cego powierzchniÄ™ mili kwadratowej miÄ™dzy katedrÄ… Ĺ›w. PawĹ‚a a Tower of London, istniaĹ‚o jeszcze City of Westminister (obejmujÄ…ce parlament i Opactwo Westministerskie). Obecnie Westminister jest zwykĹ‚Ä… dzielnicÄ…, zarzÄ…dzanÄ… przez radÄ™. Z kolei City of London zachowaĹ‚o unikatowe instytucje o korzeniach siÄ™gajÄ…cych XII w., w tym Corporation of London, na ktĂłrej czele stoi Lord Mayor. GĹ‚Ăłwnym ciaĹ‚em zarzÄ…dzajÄ…cym Wielkim Londynem jest Greater London Authority (wĹ‚adze Wielkiego Londynu – GLA) z wyĹ‚anianym w wyborach bezpoĹ›rednich burmistrzem, bÄ™dÄ…cym wraz z GLA zwierzchnikiem policji miejskiej (Metropolity Policy Authority), straĹźy poĹźarnej (London Fire and Emergency Planning Authority), agencji rozwoju (London Development Agency) oraz zarzÄ…du transportu publicznego (Transport for London). UsĹ‚ugi lokalne, takie jak wywĂłz Ĺ›mieci, przydziaĹ‚ mieszkaĹ„ socjalnych oraz pobieranie opĹ‚at parkingowych, pozostajÄ… w gestiach wĹ‚adz poszczegĂłlnych dzielnic.

Północ-poĹ‚udnie, wschĂłd-zachĂłd Od podziaĹ‚Ăłw politycznych duĹźo waĹźniejsze sÄ… w Londynie podziaĹ‚y geograficzne i spoĹ‚eczne. JednÄ… z najistotniejszych granic dzielÄ…cÄ… miasto na część poĹ‚udniowÄ… i północnÄ… jest Tamiza. Dzielnice na północ od rzeki byĹ‚y siedzibÄ… wĹ‚adz i oĹ›rodkiem han-

dlu, podczas gdy poĹ‚udnie, oprĂłcz nabrzeĹźa, pozostawaĹ‚o sĹ‚abo rozwiniÄ™te aĹź do XIX w., kiedy to staĹ‚o siÄ™ przedmieĹ›ciem stolicy z licznymi rezydencjami. Północna część miasta wciÄ…Ĺź jest popularniejszym celem jednodniowych wypadĂłw niĹź poĹ‚udnie. Zdarza siÄ™, Ĺźe taksĂłwkarze odmawiajÄ… kursĂłw na drugÄ… stronÄ™ rzeki. Zachodni Londyn, a zwĹ‚aszcza Mayfair, Kensington i Chelsea, to najzamoĹźniejsze dzielnice miasta, szczegĂłlnie popularne wĹ›rĂłd bogatych obcokrajowcĂłw, ktĂłrych przyciÄ…ga tu w miarÄ™ bezpieczna atmosfera, inwestycyjny potencjaĹ‚ tkwiÄ…cy w najbardziej poşądanych nieruchomoĹ›ciach oraz Ĺ‚agodne prawo podatkowe. Z kolei we wschodnim Londynie, historycznie rzecz biorÄ…c, osiedlaĹ‚y siÄ™ najbiedniejsze spoĹ‚ecznoĹ›ci, w tym liczna klasa robotnicza, ktĂłra miaĹ‚a stÄ…d blisko do nadrzecznych dokĂłw, oraz imigranci. Część wschodniego Londynu zamieniĹ‚a siÄ™ ostatnio w tÄ™tniÄ…ce Ĺźyciem centrum artystyczne i kulturalne.

(bez wzglÄ™du na kolor skĂłry, religiÄ™, orientacjÄ™ seksualnÄ… czy styl Ĺźycia). Londyn nie zawsze byĹ‚ jednak rĂłwnie idylliczny. W 1819 r. poeta Shelley napisaĹ‚: „PiekĹ‚o musi przypominać Londyn/przeludnione, zadymione miastoâ€?. W rzeczy samej, w pewnym okresie uliczki w Londynie byĹ‚y tak wÄ…skie i ciemne, Ĺźe kupcy stawiali lustra przed witrynami sklepowymi, aby wpuĹ›cić trochÄ™ Ĺ›wiatĹ‚a do swoich sklepĂłw. W ostatnim ćwierćwieczu doszĹ‚o do odrodzenia siÄ™ miasta, wiele zaniedbanych dzielnic odzyskaĹ‚o dawny blask, odĹźyĹ‚a scena artystyczna i muzyczna. W stolicy pojawiĹ‚o siÄ™ wiÄ™cej miejsc pracy, poprawiĹ‚ siÄ™ nawet nieco transport publiczny. Fala optymizmu osiÄ…gnęła szczyt w latach 90. XX w., kiedy to Londyn staĹ‚ siÄ™ centrum ruchu, nazywanego przez media Cool Britania, oraz magnesem przyciÄ…gajÄ…cym şądnych wĹ‚adzy i sĹ‚awy.

8}J�U\ RG}OHZHM 3@LHY@ YŰKNST OS@J@ LHDRYJ@MJ@ +NMCXMT KDŤ@BYJH VŰ'XCD /@QJT CVNQYDB 2S Ű/@MBQ@R

&DPGHQ #YHDKMHB@ "@LCDM ONÂ?NŤNM@ M@Ĺ°OĹ‚Â?MNB NCĹ°CVNQB@ $TRSNM AXÂ?@ VĹ°K@S@BG Ĺ°77 V V@ŤMXL DKDLDMSDL LTYXBY

MDFN ODIY@ŤT LH@RS@ HĹ°CNĹ°CYHĹŒ RÂ?XMHD YĹ°KHBY

MXBG JKTAĹ‚V A@QĹ‚V NQ@YĹ°HMMXBG LHDIRB FCYHD YM@MD YDRONÂ?X RS@VH@Â?X M@Ĺ°RBDMHD OHDQVRYD JQNJH 6@QSN NCVHDCYHÄ™ !@QEKX )@YY "@ED #TAKHM "@RSKD @KAN !TKK @MC SGD &@SD

8}GRĹ•X ONCVHDBYN

QDJ VĹ°1HSYT

NIEBO IÂ PIEKĹ O

Osiemnastowieczny pisarz Samuel Johnson stwierdziĹ‚ swego czasu, Ĺźe: „jeĹ›li czĹ‚owiek zmÄ™czy siÄ™ Londynem, oznacza to, Ĺźe zmÄ™czyĹ‚ siÄ™ Ĺźyciem, bo Londyn ma wszystko, co şycie moĹźe nam zaoferowaćâ€?. I tak pozostaĹ‚o do dziĹ›. Londyn daje niektĂłrym szansÄ™ zbicia wielkiej fortuny, innym obecność w samym Ĺ›rodku artystycznego fermentu, a jeszcze kolejnym pozwala po prostu być sobÄ… w tolerancyjnym i cywilizowanym Ĺ›rodowisku *1Ă­3*( 623Ă”/

JEDZENIE I PICIE Był taki czas, że londyńska kuchnia nie miała nic do zaoferowania poza przypaloną, nijaką strawą. Obecnie, oprócz imponujących potraw niemal z każdego zakątka świata, w brytyjskiej stolicy skosztować można tradycyjnych miejscowych przysmaków. W ostatnich kilku dekadach londyńskie restauracje przeszły prawdziwą metamorfozę i przebojem wdarły się do światowej pierwszej ligi. Talent do innowacyjnej kuchni złożonej z najlepszych produktów budzi zazdrość innych stolic słynących z tradycji kulinarnych. Kiedyś wyglądało to jednak inaczej, a angielskie jedzenie było obiektem niezliczonych żartów, w których celowali zwłaszcza Francuzi. Dzisiaj, kosztując wieprzowego kotleta w restauracji St. John albo szkockiego homara w lokalu Gordona Ramseya, nie można powiedzieć ani jednego złego słowa.

wołowiną Galloway i tradycyjnymi deserami, takimi jak bread – and – butter pudding (kawałki chleba z masłem zapieczone w sosie jajecznym) albo okrągłe ciasteczka francuskie wypełnione rodzynkami (Eccles cakes) z serem lancanshire. Ten nowo odkryty entuzjazm dla sztuki kulinarnej przeniknął do pubów, gdzie brązowe krewetki w sosie maślano-kukurydzianym (potted shrimps), placek pasterza (sheperd´s pie), jagnięcina zapiekana z ziemniakami i cebulą (Linconshire hotpot), a nawet kiełbaski z ziemniakami (bangers and mash) przyrządza się starannie i serwuje z dumą.

BRYTYJSK A KUCHNIA

GDZIE ZJEŚĆ

3RZ\ƅHM MłŤ VHCDKDB NYCNAMD JVH@SX HŰEHKH

Ť@MJ@ J@VX VŰ5HMNSD

BD YNA R

8}JÐU\ RG}OHZHM SVHDQCY@ AQXSXIRJHDI F@RSQNMNLHH l 2HLO

RNM R M@Ű2SQ@MCYHD !HADMCTL 3DQDMBD @ "NMQ@M@ %TKG@L 1N@C JNKNQNVD ATSDKJH NKHVX SQ@CX

BXIM@ AQXSXIRJ@ QXA@ YŰEQXSJ@LH EHRG @MC BGHOR

1D}GUXJLHM VWURQLH OD M@ JRHĘŤDJ RH@ CD "TA@

6/1.6 #9$-($

Do odrodzenia brytyjskich restauracji doprowadził w równej mierze entuzjazm dla zagranicznej sztuki kulinarnej, jak i nowe podejście do kuchni narodowej. Młode pokolenie energicznych szefów kuchni udowodniło ponad wszelką wątpliwość, że brytyjski jadłospis nie musi składać się z mięsa, dwóch warzyw, ciężkostrawnych zapiekanych placków zatopionych w sosie albo kanapek z rozmiękłymi frytkami. Dziś można ucztować, zajadając się krabami Cromera, sardynkami z Kornwalii, kaczką Gressingham, soczystą jagnięciną Herdwick,

Najbardziej luksusowe lokale Obok renomowanych restauracji, takich jak Le Gavroche, ostatnimi laty w Londynie pojawiło się wiele nowych miejsc, wyróżnianych gwiazdkami Michelina. Gordon Ramsay, Marcus Wareing, Tom Aikens i Angela Hartnett przyczynili się między innymi do tego, że oczekiwania związane z tym, co restauracje powinny oferować, znacznie wzrosły. Jednak wiele wpływowych lokali mniej lub bardziej odeszło od etosu Michelina. Wśród nich warto wymienić choćby River Cafe z jej bezpretensjonalną włoską

kuchniÄ… czy St John, ktĂłra zapoczÄ…tkowaĹ‚a renesans brytyjskiej gastronomii. W Sketch i China Tang niektĂłrzy mogÄ… odnieść wraĹźenie, Ĺźe jedzenie, choć dobre, speĹ‚nia przede wszystkim funkcje dekoracyjne. Oczko wyĹźej znajdujÄ… siÄ™ takie restauracje jak The Ivy czy Cipriani, gdzie uwagÄ™ skupiajÄ… na sobie inni goĹ›cie, czÄ™sto sĹ‚awni i lubiani. Wiele z podanych lokali wymaga rezerwacji na kilka tygodni, a nawet miesiÄ™cy przed planowanÄ… wizytÄ….

pod puree ziemniaczanym), kieĹ‚baski (bangers) z tĹ‚uczonymi ziemniakami (mash) czy teĹź tradycyjna niedzielna pieczeĹ„ (Sunday roast). Wiele tradycyjnych pubĂłw zostaĹ‚o ostatnio przeksztaĹ‚conych w â€žpuby gastronomiczneâ€? z lepszym lub gorszym skutkiem. Z pewnoĹ›ciÄ… warto zajrzeć do Anchor and Hope na South Bank, Coach and Horses na skraju City lub do The Cow przy Westbourne Park Road.

Puby

Drugim filarem londyĹ„skiej gastronomii sÄ… restauracje etniczne, przede wszystkim hinduskie, chiĹ„skie, japoĹ„skie, wietnamskie i tajskie. WedĹ‚ug wĹ‚adz miejskich wĹ›rĂłd 6 tysiÄ™cy zarejestrowanych w Londynie restauracji wyróşnić moĹźna 53 kuchnie narodowe.

JeĹ›li caĹ‚y ten cyrk zwiÄ…zany z robieniem rezerwacji z kilkutygodniowym wyprzedzeniem, pĹ‚aceniem astronomicznych rachunkĂłw i krÄ™pujÄ…cymi formalnoĹ›ciami jest ponad nasze siĹ‚y, to nie wszystko jeszcze stracone. Wiele niezwykĹ‚ych uciech podniebieniu dostarczy niedrogie jedzenie w niezobowiÄ…zujÄ…cej atmosferze. Jednym z najwaĹźniejszych skĹ‚adnikĂłw spoĹ‚ecznej historii Wielkiej Brytanii jest public house, w skrĂłcie pub, ktĂłry ostatnio przeĹźywa drugÄ… mĹ‚odość. Nad szklankÄ… piwa i zapiekankÄ… moĹźna rozprawiać w nieskoĹ„czoność. Kuchnia pubowa jest sztukÄ… samÄ… w sobie (przy czym nie chodzi o typowy Ploughman lunch, skĹ‚adajÄ…cy siÄ™ ze zwiÄ™dniÄ™tego liĹ›cia saĹ‚aty i kawaĹ‚ka sera), wystarczy wspomnieć chociaĹźby takie specjaĹ‚y jak faszerowane miÄ™so i cynaderki zapieczone z sosem (steak-and-kidney pudding), pieczeĹ„ rzymskÄ… (meat loaf), Lancanshire hotpot (danie jednogarnkowe z jagniÄ™ciny z ziemniakami i cebulÄ…), shepherd’s pie (mielona woĹ‚owina zapieczona

Restauracje etniczne

)LVK DQG &KLSV 6Ĺ°K@S@BG 77Ĺ°V A@QĹ‚V RDQVTIĘBXBG QXAĨ YĹ°EQXSJ@LH AXÂ?N ONM@C SXRHĨBX #NĹ°CMH@ CYHRHDIRYDFN OQYDSQV@Â?N IDCXMHD @KDĹ°HBGĹ°HRSMHDMHT Y@FQ@Ť@IĘ JTQBYĘBD RHĨ Y@RNAX QXAMD NQ@YĹ°RHDBH A@QĹ‚V RYXAJHDI NARÂ?TFH #@VMHDI TKTAHNMĘ QXAĘ M@Ĺ°OĹ‚Â?MNBX 6HDKJHDI !QXS@MHH AXÂ? Â?TO@BY @Ĺ°M@Ĺ°ONÂ?TCMHT l CNQRY /Q@VCYHVD VXYV@MHD CK@ LHRSQY@ O@SDKMH RS@MNVH IDCM@J OÂ?@RYBYJ@ JSĹ‚Q@ FCXĹ°RHĨ IÄ˜Ĺ°NCONVHDC

MHN TRL@ŤX IDRSŰLHĨJ

J@ HĹ°CDKHJ@SM@

)$#9$-($ (Ĺ°/("($

Aby skosztować potraw wietnamskich, warto udać siÄ™ na Kingsland Road na East Endzie. SpecjaĹ‚Ăłw indyjskich najlepiej sprĂłbować w okolicach Whitechappel na Tooting (w poĹ‚udniowym Londynie), a japoĹ„skich (przewaĹźnie dla majÄ™tnych smakoszy) w Mayfair.

Tradycyjne bary (greasy spoons), pie, mash oraz ryba z frytkami CzÄ™sto niedocenianÄ… atrakcjÄ… Londynu jest jego szybko zanikajÄ…cy robotniczy charakter. Nie dalej jak 15 lat 3LZQ\ SRWRS 6Ĺ° Ĺ°Q VĹ°AQNV@QYD temu w dowolnym punkcie miasta OQYX 3NSSDMG@L "NTQS moĹźna byĹ‚o znaleźć lokal serwujÄ…cy 1N@C OĨJÂ?@ FHF@MSXBY

talerz parujÄ…cego jadĹ‚a po przystÄ™pnej M@ J@CŢ YĹ°ONM@C cenie. DziĹ› te tradycyjne przybytki naSXRHĘB@LH KHSQĹ‚V OHV@ zywane greasy spoons (dosĹ‚ownie: tĹ‚u/NĹ°BGVHKH JNKDIMD J@CYHD MHBYXL JNRSJH ste, brudne Ĺ‚yĹźki), bary fish and chips CNLHM@ Y@BYĨÂ?X (serwujÄ…ce rybÄ™ z frytkami) oraz pie VXVQ@B@Ä™ RHĨ HĹ°QNY

– and – mash (specjalizujÄ…ce siÄ™ w zaAHI@Ä™ /NM@C Ĺ° piekankach i tĹ‚uczonych ziemniakach) KHSQĹ‚V VXK@Â?N RHĨ M@Ĺ°TKHBĨ /HVMD wypierajÄ… bary kawowe i fast foody, SRTM@LH YMHRYBYXÂ?N ktĂłre stać na pĹ‚acenie wyĹźszych stawek CV@ CNLX HĹ°ONCLXÂ?N za wynajem lokalu. ĹŒBH@MĨ OTAT 3@UHRSNBJ W greasy spoons moĹźna przez caĹ‚y QLR /NC FQTY@LH dzieĹ„ zjeść typowe angielskie Ĺ›niadaTVHĨYHNMX YNRS@Â? A@QL@M 6 RTLHD nie zĹ‚oĹźone z jajek sadzonych, bekonu, YFHMĨÂ?N CYHDVHĨÄ™ frytek i fasolki, okraszone niekiedy NRĹ‚A NRHDL YĹ°MHBG „mÄ™skimiâ€? przysmakami: black pudTSNMĨÂ?N @Ĺ°NRS@SMH@ ding (kaszankÄ…) i bubble and squeak YL@QÂ?@ YĹ°OQYDOHBH@ 6Â?@ĹŒBHBHDKD AQNV@QT (warzywami odsmaĹźanymi wraz z inRS@MĨKH OQYDC RĘCDL nymi resztkami z niedzielnego stoĹ‚u). JSĹ‚QX NQYDJÂ? IDCM@J Do tego mocna herbata (w kubku ŤDĹ°SQ@FDCH@ AXÂ?@ na spodeczku), biaĹ‚y chleb i masĹ‚o. sCYHDÂ?DL !NF@t Lokale z zapiekankami i ziemniaczanym puree majÄ… najczęściej w ofercie zapiekanki z miÄ™sem lub wÄ™gorzem (w galarecie lub duszonym), zalewane sosem na bazie pietruszki (liquor) i serwowane z puree ziemniaczanym. WyĹ‚o 6/1.6 #9$-($

Ĺźone piÄ™knymi kafelkami wnÄ™trza, stoĹ‚y z marmurowymi blatami i drewniane Ĺ‚awy to charakterystyczne elementy wystroju tych tradycyjnych barĂłw. Warto wybrać siÄ™ do M Manze’s przy Tower Bridge Road i F Cooke na Broadway Market we wschodnim Londynie. Najpóźniej pojawiĹ‚y siÄ™ w mieĹ›cie bary z rybÄ… i frytkami. GruboĹ›ci serwowanych w nich frytek nie sposĂłb odtworzyć w domowej kuchni, podobnie jak panierowanej, smaĹźonej w gĹ‚Ä™bokim oleju ryby. Godne polecenia sÄ… zwĹ‚aszcza Fryer’s Delight na Holbornie (zob. s. 52) oraz Rock and Sole Plaice przy Covent Garden (zob. s. 35).

Sieci gastronomiczne W Londynie jest wiÄ™cej sieciowych restauracji niĹź w jakimkolwiek innym europejskim mieĹ›cie. NiektĂłre z nich sÄ… caĹ‚kiem dobre (np. Carluccio’s albo Gourmet Burger Kitchen), inne rozczarowujÄ… odgrzewanymi w mikrofali, mroĹźonymi daniami oraz apatycznÄ… obsĹ‚ugÄ…. NAPOJE

Piwo Piwo byĹ‚o dla BrytyjczykĂłw tym, czym wino dla FrancuzĂłw. Odmian jest bez liku: od jasnego lagera (obecnie najbardziej popularnego gatunku w Wielkiej Brytanii) poprzez stout (kremowe, niemal kawowe piwo waĹźone z palonego sĹ‚odu lub jÄ™czmienia) po ale (do produkcji ktĂłrego uĹźywa siÄ™ jedynie najwyĹźszej jakoĹ›ci droĹźdĹźy, ale jest teĹź sĹ‚odsze i bardziej wyraziste niĹź lager), ktĂłrego najsĹ‚ynniejszym

przedstawicielem jest prawdopodobnie guinness. OgĂłlnie rzecz biorÄ…c, w pubach podaje siÄ™ piwo drought lub cask. W pierwszym wypadku trunek znajduje siÄ™ pod ciĹ›nieniem w kegu nasyconym dwutlenkiem wÄ™gla, w drugim w beczce, z ktĂłrej zasysany jest za pomocÄ… pompki przy barze.

Wino W ciÄ…gu ostatnich 20 lat wino staĹ‚o siÄ™ w Wielkiej Brytanii niezwykle popularne. WczeĹ›niej wiÄ™kszość pubĂłw serwowaĹ‚a wyĹ‚Ä…cznie liebfraumilch lub lambrusco, dziĹ› jednak oferta jest o wiele szersza i obejmuje zarĂłwno wina europejskie, jak i te z Nowego Ĺšwiata. Angielskich win moĹźna sprĂłbować w restauracji Roast (zob. s. 66) na piÄ™trze Borough Market.

Cydr Tradycyjny angielski napĂłj produkowany byĹ‚ w poĹ‚udniowo-zachodniej Anglii jeszcze przed rzymskim podbojem. Jest to sfermentowany sok jabĹ‚kowy, nazywany teĹź niekiedy scrumpy („podgniĹ‚yâ€?). Taki sam napĂłj uzyskiwany z gruszek nosi nazwÄ™ perry. Prawdziwego cydru skosztować moĹźna w Blackfriar (zob. s. 53), The Harp przy Chandos Place, na tyĹ‚ach St.Martin-inthe Fields (zob. s. 25) lub w restauracji Chimes przy Churton Street w Pimlico.

8}JĂ?U\ RG}OHZHM

róşnych gatunkĂłw z kilku gorzelni). Tanie whisky to zazwyczaj mieszanka kilku sĹ‚odowych i zboĹźowych gatunkĂłw z róşnych gorzelni. Prawdziwi wielbiciele tego trunku mogÄ… siÄ™ zapisać do Whisky Society, ktĂłre ma swojÄ… siedzibÄ™ nad restauracjÄ… Bleeding Heart w Hatton Garden (Bleeding Heart Yard; tel. 020-78314447; www.smws.co.uk).

'NSDK 1@EEKDR !QNVM R l Y@BHRYMD LHDIRBD M@Ĺ°ONCVHDBYNQDJ OSXRHD ONĹ­KDVDI HĹ°QXA@ YĹ°FQHKK@ ONĹ­OQ@VDI VĹ°2S )NGM !QD@C @MC 6HMD 3GD +@TFGHMF &Q@UX

&XUU\ !X�X LHMHRSDQ ROQ@V Y@FQ@MHBYMXBG 1NAHM "NNJ SVHDQCYH� ŤDŰJTQ

BY@J SHJ@ L@R@K@ SNĹ°sOQ@VCYHVHD C@MHD AQXSXIRJHDt HĹ°QYDBYX

VHĹŒBHD HMCXIRJHD QD

RS@TQ@BID Y@SQTCMH@IĘ VĹ°B@Â?XL JQ@IT VHĨBDI NRĹ‚A MHŤ OQYDLXRÂ?X GTSMHBYX RSNBYMHNVX HĹ°FĹ‚QMHBYX

Ostatnie zamĂłwienia W wiÄ™kszoĹ›ci pubĂłw o 23.00 uderza siÄ™ w dzwon, oznajmiajÄ…c, Ĺźe czas na ostatnie zamĂłwienia. WĹ‚aĹ›ciciele oczekujÄ…, Ĺźe goĹ›cie opuszczÄ… lokal do 23.30. W 2003 r. pozwolono jednak dziaĹ‚ać pubom przez 24 godziny siedem dni w tygodniu.

7DUJL VSRÄ?\ZF]H !XÄ™ LNŤD M@IBHDJ@VRYXL S@QFHDL VĹ° +NMCXMHD IDRSĹ° !NQNTFG ,@QJDS MHDC@KDJN +NMCNM !QHCFD BYV l OS l RNA l ,NŤM@ ST JTOHÄ™ OQNCTJSX ŤXVMNĹŒBHNVD YĹ° B@Â?DFN JQ@IT .Ĺ° HMMXBG S@QF@BG LNŤM@ ONBYXS@Ä™ M@Ĺ° RSQNMHD VVV HEL NQF TJ -@IKDORYX S@QF LHĨRMX SNĹ°2LHSGEHDKCR ONM lOS l @Ĺ°QXAMX !HKKHMFRF@SD NADBMHD VĹ°#NBJK@MCR LNŤM@ FNĹ°YVHDCY@Ä™ YĹ°OQYDVNCMHJHDL VS lRNA l Q@MN .VN

BD HĹ° V@QYXV@ M@IKDOHDI JTONV@Ä™ M@Ĺ° S@QFT 2OHS@KEHDKCR NADBMHD VĹ°+DXSNM ONM lOS NCĹ°OĹ‚Â?MNBX CNĹ° RNA CNĹ°

Whisky Kolejna specjalność to produkowana w Szkocji oraz Irlandii whisky, ktĂłra moĹźe być „single maltâ€? (robiona wyĹ‚Ä…cznie z jednego gatunku sĹ‚odu z tej samej gorzelni) lub „blendedâ€? (mieszanka )$#9$-($ (Ĺ°/("($

ZAKUPY Napoleon nazwaĹ‚ AngliÄ™ krajem sklepikarzy i bardzo moĹźliwe, Ĺźe miaĹ‚ racjÄ™. NiezaleĹźnie od tego, co siÄ™ chce kupić: fortepian, szyty na miarÄ™ biustonosz, ĹźywÄ… papugÄ™ czy tabakierkÄ™, Londyn jest dobrym miejscem na zakupy. W Londynie, gdzie jest ponad 30 tysiÄ™cy sklepĂłw z bogatÄ… ofertÄ… obejmujÄ…cÄ… wszystko od dzieĹ‚ dawnych mistrzĂłw po ekskluzywne garnitury z Savile Row i punkrockowe podkoszulki, nie ma problemu z wydawaniem pieniÄ™dzy. W dodatku, w przeciwieĹ„stwie do wielu innych stolic europejskich, zakupy moĹźna robić przez caĹ‚y rok. DZIELNICE ZAKUPĂ“W

Osobom, ktĂłre majÄ… w planach wycieczkÄ™ po sklepach, juş sam rozmiar miasta powinien uĹ›wiadomić, Ĺźe trzeba dokonać wyboru miejsca zakupĂłw. Jednak londyĹ„ska topografia jest dość przejrzysta i Ĺ‚atwo wydzielić poszcze8}JĂ?U\ LNC@ OQÄĄS Ä?

gĂłlne dzielnice handlowe. W niektĂł ONQSDQ CŤHMRX VĹ°3NO rych wypadkach zdarza siÄ™, Ĺźe caĹ‚e 2GNO M@IVHĨJRYXL ulice poĹ›wiÄ™cone sÄ… jednemu tematoM@Ĺ°ĹŒVHDBHD RJKDOHD YĹ°LNCĘ )DQDLX %H

wi: Savile Row i Jermyn Street specjaliRBGDQ VĹ°RJKDOHD /DSDQ zujÄ… siÄ™ w bardzo eleganckich mÄ™skich 1@AAHS %QHDMCR strojach, Hatton Garden w biĹźuterii, VĹ°"NUDMS &@QCDM a Carnaby Streey w modzie miejskiej. *RG]LQ\ RWZDUFLD Najlepszym Ĺ›rodkiem transportu 6HĨJRYNĹŒÄ™ RJKDOĹ‚V pomiÄ™dzy poszczegĂłlnymi dzielnicami IDRSĹ°BYXMM@ ADY jest metro, jednak na powrĂłt do domu OQYDQVX NCĹ° niektĂłrzy, zwĹ‚aszcza obciÄ…Ĺźeni cięşkiKTA CNĹ° KTA 2JKDOX mi torbami, mogÄ… wybrać taksĂłwkÄ™. M@Ĺ°6DRS $MCYHD Y@

Sieć poĹ‚Ä…czeĹ„ autobusowych jest dość YVXBY@I OQ@BTIĘ CÂ?TŤDI rozlegĹ‚a, ale ten Ĺ›rodek transportu VĹ°BYV@QSJH CNĹ° KTA 6 MHDCYHDKD jest wolniejszy i trudniej siÄ™ nim poRJKDOX OQ@BTIĘ JQĹ‚BDI ruszać. 6/1.6 #9$-($

Dzielnica projektantĂłw mody Osoby zainteresowane najwyĹźszej jakoĹ›ci modÄ… europejskich projektantĂłw najwiÄ™ksze skupisko butikĂłw znajdÄ… w Knightbridge, dzielnicy dwĂłch luksusowych domĂłw towarowych Harrods i Harvey Nichols. Butiki z haute couture takich marek jak Armani czy Yves Saint Laurent sÄ…siadujÄ… ze sklepami uznanych brytyjskich projektantĂłw – Katherine Hamnett, Anya Hindmarch czy Bruce Oldfield. Z kolei bardziej na zachĂłd w Chelsea sÄ… King’s Road i Fulham Road, otoczone butikami takich designerĂłw jak Hardy Amies czy Amanda Wakeley. Bon Street w Mayfair takĹźe oferuje szeroki wybĂłr luksusowych marek, jak rĂłwnieĹź butiki najlepszych na Ĺ›wiecie jubilerĂłw i antykwariuszy handlujÄ…cych dzieĹ‚ami starych mistrzĂłw oraz zabytkowymi meblami. Przy poĹ‚oĹźonej tuĹź obok Cork Street przewaĹźajÄ… galerie handlarzy sztukÄ… współczesnÄ…, a jeszcze dalej znajduje siÄ™ Savile Road (zob. po lewej).

Wokół Piccadilly W okolicach Picadilly wiele najstarszych sklepĂłw w Londynie ma specjalne krĂłlewskie pozwolenie na dostawÄ™ towaru dla rodziny krĂłlewskiej. Przy samej ulicy Picadilly usytuowane sÄ… luksusowy sklep z artykuĹ‚ami spo-

żywczymi Fortnum & Mason oraz księgarnia Hatchard’s. Równoległa Jermyn Street, słynąca z koszul, jest również dobrym miejscem, aby kupić jedwabny szlafrok oraz bambosze ozdobione monogramem. Tuż obok, przy St James’s, są sklep z kapeluszami Lock’s i pracownia szewska Lobb’s. Z kolei przy prowadzącej na północ od Picadilly Circus Regent Street, znajdują się największy w Wielkiej Brytanii sklep z zabawkami Hamleys oraz szacowny dom towarowy w stylu Arts and Crafts Liberty.

Sieci handlowe i domy towarowe Przy Oxford Street, głównej ulicy handlowej stolicy, przeważają sklepy popularnych sieci odzieżowych i domy towarowe. Jedynymi godnymi uwagi miejscami zakupów są położone w pobliżu stacji metra Bond Street domy towarowe Selfridges i John Lewis. Na południe od Oxford Circus prowadzi Carnaby Street (zob. po lewej). Wreszcie na wschodnim krańcu Oxford Street znajduje się Tottenham Court Road, przy której przeważają sklepy z zestawami hi-fi i elektroniką.

lu miejskim oraz specjalistycznych sklepów oferujących imbryki, latawce, sery lub drewniane zabawki. TARGI

W Londynie są targi specjalizujące się w antykach, rzemiośle, ubraniach i oczywiście w produktach spożywczych (zob. s. 17). Dla miłośników antyków najlepszym miejscem jest sobotni targ przy Portobello Road. Alternatywą może być Alfies Antique Market (wt.– sob. 10.00–18.00) przy Church Street. Z kolei bardziej ekskluzywne są sklepy przy Kensington Church Street, gdzie w sumie jest ponad 80 antykwariatów. Ubrań i wyrobów rzemieślniczych najlepiej szukać w dzielnicy East End na weekendowych targach w Spitalfield i przy Brick Lane, a także na pchlim targu przy Petticoat Lane.

8}JÐU\ RG}OHZHM VHDKNJNKNQNVX O@OHDQ VŰ/@OXQTR RDJRNVMD ATSX VŰKTJRTRNVXL ,@XE@HQ L@MDJH

MX VŰ'@QQNCRHD VXJVHMSMD JVH@SX VŰROQYDC@ŤX VŰ2NTSG *DMRHMFSNM

:\SU]HGDƅH 6Ű6HDKJHDI !QXS@MHH RĘŰCV@ F łVMD NJQDRX VXOQYDC@ŤX VŰRSXBYMHT HŰRHDQOMHT 9C@QY@ RHĨ ŤDŰBDMX RĘŰNAMHŤ@MD NŰON N

VĨ @ŰM@VDS VHĨBDI RYBYDFłKMHD CNSXBYX SNŰLNCX YŰVBYDŌMHDI

RYXBG RDYNMłV

8}GRŕX R@K@ CYH@ T RONŤXVBYDFN VŰ'@Q

QNCRHD TSQYXL@M@ VŰRDBDRXIMXL RSXKT

Soho i Covent Garden Chociaż Soho nigdy nie straciło nieco obskurnego charakteru, pomiędzy sex shopami można znaleźć luksusowe delikatesy oraz sklepy z modną modą miejską. Wielbiciele książek powinni udać się na pobliską Charing Cross Road (i także na Cecil Court), gdzie jest wiele antykwariatów i oddziałów dużych sieci księgarni. Covent Garden to dobre miejsce, aby poszukać modnych ubrań w sty9 *4/8

HISTORIA: KALENDARIUM Mimo skromnych początków i zmiennych kolei losu, podczas których doświadczył grabieży, pożarów, zarazy i wojen, Londyn stał się jedną z najbardziej kosmopolitycznych, zróżnicowanych etnicznie oraz atrakcyjnych kulturowo stolic na świecie. POCZĄTKI

43 p.n.e. 61 n.e. Ok. 200 410 604 Ok. 750 884 1042

Cesarz Klaudiusz zakłada port handlowy Londinium i buduje most nad Tamizą. Budyka najeżdża miasto, ale zostaje pokonana. Odbudowa Londynu. Londyn staje się stolicą prowincji rzymskiej Britannia Superior. Rzymianie wycofują się, aby bronić Rzymu. Londyn podupada. Król Ethelbert funduje pierwszą katedrę św. Pawła. Na wyspie Thorney powstaje klasztor św. Piotra, później przekształcony w Westminster Abbey. Londyn staje się stolicą za panowania Alfreda Wielkiego. Edward Wyznawca przenosi dwór do Westminster.

PO NAJEŹDZIE

8}JÐU\ 'DMQXJ %HSY@HKVHM OHDQVRYX ATQLHRSQY +NMCXMT EQ@FLDMS L@OX +NMCXMT 5HRRBGDQ@ OQYDCRS@VH@IĘBX 3GD &KNAD &TX %@VJDR HŰIDFN VROł ROHRJNV

BX OK@MTIĘ ŌLHDQę JQłK@ )@JTA@ (ŰHŰYMHRY

BYDMHD O@QK@LDMST

1066 1078 1191 1348–49 1534 1558–1603 1599 1605 1642–49 1660 1664–66 1666

Wilhelm I, książę Normandii, podbija Brytanię. Powstaje White Tower w Tower of London. Londyn wybiera pierwszego burmistrza, Henryka Fitzailwina. Czarna śmierć zabija połowę populacji ówczesnego Londynu. Henryk VIII ogłasza się głową Kościoła anglikańskiego. Za czasów Elżbiety I Londyn staje się stolicą potężnego królestwa. W Bankside powstaje teatr Globe. Guy Fawkes próbuje wysadzić w powietrze Jakuba I i parlament. Wojna domowa pomiędzy kawalerami i purytanami. Klęska rojalistów i ścięcie Karola I. Powrót monarchii i początek panowania Karola II. Kolejna epidemia dżumy w Londynie zabija 100 tysięcy osób. Wielki pożar w Londynie niszczy 80% zabudowy miasta. PO POŻAR ZE

1675 1764 1783 6/1.6 #9$-($

Sir Christopher Wren rozpoczyna odbudowę katedry św. Pawła. Samuel Johnson zakłada klub literacki. Ostatnia egzekucja wykonana w Tyburnie (Marble Arch).

1803–15 1811–20 1824 1834

Wojny napoleoĹ„skie. Panowanie ksiÄ™cia regenta, późniejszego Jerzego IV; styl regencyjny. Powstaje National Gallery. Rozpoczyna siÄ™ budowa neogotyckiego gmachu parlamentu.

8}JĂ?U\ RG}OHZHM C@VMX VHCNJ 3@LHYX M@L@KNV@MX NJ Ĺ°Q OQYDY 1NADQS@ '@UDKK@ ,Â?NCRYDFN

CZASY IMPER IUM

1837–1901 Panowanie krĂłlowej Wiktorii, czasy rewolucji przemysĹ‚owej. 1849 Kupiec Henry Charles Harrod otwiera sklep w Knightsbridge. 1851 Wielki sukces Wystawy Ĺšwiatowej w zaprojektowanym przez Josepha Paxtona KrysztaĹ‚owym PaĹ‚acu w Hyde Parku. 1859 Dzwon „Big Benâ€? zawisa na wieĹźy PaĹ‚acu Westminsterskiego. 1863 Inauguracja pierwszej linii londyĹ„skiego metra – Metropolitan. 1888 Morderca zwany KubÄ… Rozpruwaczem atakuje w Whitechapel. WIEK X X

1914–18 1922 1939–45 1951 Lata 60. Lata 80. 1986 1996 1997

Pierwsza wojna Ĺ›wiatowa. Sterowce bombardujÄ… Londyn. BBC zaczyna nadawać pierwsze programy radiowe. Druga wojna Ĺ›wiatowa. W wyniku bombardowaĹ„ ginie 29 tysiÄ™cy osĂłb, 80% budynkĂłw w City jest uszkodzonych. Festiwal Brytyjski. W pobliĹźu dworca Waterloo powstaje Southbank Centre. Londyn staje siÄ™ awangardowÄ… stolicÄ… mody, muzyki i sztuki. Czasy Margaret Thatcher. Kilka bomb IRA wybucha w Londynie. Thacher likwiduje Greater London Council. Inauguracja teatru szekspirowskiego Globe w Bankside. Nowa Partia Pracy z Tony Blairem na czele siÄ™ga po wĹ‚adzÄ™. WIEK X X I

2000

2001 2003 2005 2007 2012

Inauguracja Millennium Dome, London Eye, Tate Modern i linii metra Jubilee otwartych dla uczczenia nowego tysiÄ…clecia. Burmistrzem zostaje Ken Livingstone. Za czasĂłw Livingstone’a zostaje powoĹ‚ane Greater London Authority (GLA, WĹ‚adze Wielkiego Londynu). W centrum Londynu wprowadza siÄ™ „opĹ‚atÄ™ za wjazdâ€?. LabourzyĹ›ci ponownie wygrywajÄ… wybory, a Londyn zwycięşa w konkursie na organizacjÄ™ Letnich Igrzysk Olimpijskich w 2012 r. Gordon Brown zastÄ™puje Blaira na stanowisku premiera. Londyn goĹ›ci Letnie Igrzyska Olimpijskie.

:\VWDZD ĈZLDWRZD 6Ĺ° Q JQĹ‚KNV@ 6HJSNQH@ l Y@HM@TFTQNV@Â?@ 6HDKJĘ 6XRS@VĨ #YHDÂ? 6RYXRSJHBG -@QNCĹ‚V VĹ°'XCD /@QJT 6Ĺ°HL

ONMTIĘBXL RYJK@MXL ATCXMJT M@YXV@

MXL *QXRYS@Â?NVXL /@Â?@BDL ONJ@Y@MN B@Â?DLT ĹŒVH@ST AQXSXIRJHD NRHĘFMHĨ

BH@ HĹ°TLHDIĨSMNĹŒBH VXRS@VĨ NCVHDCYHÂ?N NJNÂ?N LKM NRĹ‚A 9XRJH YĹ°VXRS@VX VĹ°VXRNJNĹŒBH SXRHĨBX ETMSĹ‚V JRHĘŤĨ KADQS l MHD

LHDBJH LĘŤ JQĹ‚KNVDI 6HJSNQHH OQYDYM@

BYXÂ? M@Ĺ°QDKHY@BIĨ @LAHSMDFN L@QYDMH@ l ATCNVĨ BDMSQTL M@TJH áVHĘSXMHD RYSTJH HĹ°M@TJH JSĹ‚QD RS@MĨÂ?X VĹ°NFQNC@BG *DMRHMFSNM M@YV@MN s KADQSNONKHRt ,T

YDTL OQYDJRYS@Â?BNMD OĹ‚ŢMHDI VĹ°5HBSNQH@ @MC KADQS ,TRDTL ONVRS@Â?N VĹ° Ĺ°Q 1NX@K KADQS '@KK VĹ° @ KADQS ,DLNQH@K VĹ°

'(23.1( * +$-# 1(4,

Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.