Paryż. Przewodnik Step by Step

Page 1

SPIS TREล CI 1DbSRF]ร WHN 2bNVLร ฤ FH 3ROHFDQH Z\FLHF]NL

:SURZDG]HQLH .UรถWNL ZVWร S -HG]HQLH LbSLFLH =DNXS\ +LVWRULD NDOHQGDULXP

:\FLHF]NL LbVSDFHU\ :\VS\ /RXYUH /XZU Lb7XLOHULHV

9,, ']LHOQLFD &KDPSV vO\Vร HV Lb*UDQGV %RXOHYDUGV %HDXERXUJ Lb/HV +DOOHV 0DUDLV Lb%DVWLOOH %DVW\OLD ']LHOQLFD ย DFLรฑVND 6W *HUPDLQ 0RQWUPDWUH 7URFDGร UR 3ร UH /DFKDLVH 3รถรฏQRFQR ZVFKRGQL 3DU\ฤ

%HUF\ Lb9LQFHQQHV =DFKRGQL 3DU\ฤ /D 'ร IHQVH 0DOPDLVRQ 9HUVDLOOHV :HUVDO )RQWDLQHEOHDX *LYHUQ\ 'LVQH\ODQG

3UDNW\F]QH LQIRUPDFMH $ = +RWHOH 5HVWDXUDFMH ,QGHNV

O KSIĄŻCE Przewodnik Step by step to kolejne dzieło wydawców książek Insight Guides, ilustrowanych przewodników obecnych na rynku od lat 70. XX wieku. Wysokiej jakości fotografie oraz rzetelne rekomendacje uzupełniają opisy dwudziestu przygotowanych specjalnie na potrzeby książki tras wycieczkowych, pozwalających poznać największe atrakcje Paryża. SPACERY I W YCIECZKI

3RZ\ƅHM RG}JÐU\ NYCNAM@ R@K@L@MCQ@ YŰ/NMS KDW@MCQD 7((( NAQ@Y YŰJNKDJBIH )D@M@ 6@KSDQ@ HŰ/@TK@ &THKK@LD @ŰVŰ.Q@MŤDQHH REHMJR YŰ,@Q@HR VŰ.FQNC@BG +TJ

RDLATQRJHBG M@AQYDŤD 2DJV@MX

Opisane w książce spacery i wycieczki przygotowano w taki sposób, aby każdy, niezależnie od możliwości finansowych, gustu i wytrzymałości, mógł znaleźć coś dla siebie. Oprócz wielu atrakcji turystycznych Paryża trasy obejmują również mniej znane miejsca oraz dzielnice, które dopiero niedawno stały się popularne. Na trasach znajdują się rozmaite obiekty, zatem zarówno miłośnicy sztuki, jak i dociekliwi szperacze, łakomczuchy i smakosze, wielbiciele zakupów lub rodzice znajdą coś dla siebie. Przed wyruszeniem warto przeczytać cały opis wycieczki. To pozwoli zapoznać się wcześ-

niej z trasą i zaplanować przerwy na posiłek. Propozycje miejsc, gdzie można coś przekąsić, znajdują się w ramkach Jedzenie i picie, dla ułatwienia oznaczonych rysunkiem noża i widelca. WPROWADZENIE

W rozdziale pt. „Wprowadzenie”, który zawiera podstawowe informacje o Paryżu, w tym także na temat jedzenia, napojów oraz zakupów, czytelnicy zapoznają się z szerszym kontekstem kulturowym miasta. Z kolei kalendarium umieszczone na końcu tego rozdziału zawiera najważniejsze daty w historii francuskiej stolicy. PR AKTYCZNE INFOR MACJE

Przydatnym dodatkiem do opisu wycieczek jest rozdział „Praktyczne Informacje” zawierający czytelną, alfabetyczną listę najpotrzebniejszych informacji oraz wybór hoteli i restauracji; dodatkowo kawiarnie i restauracje, które można odwiedzić w czasie wycieczki, omówione są także w rozdziałach poświęconych poszczególnym trasom.

$XWRU 2ODBI@KHYTIĘBX RHĨ VŰOHR@MHT NŰRYSTBD HŰONCQłŤ@BG ,HBG@DK ,@B@QNNM ROĨCYH VHDKD BY@RT VDŰ%Q@MBIH YV @RYBY@ VŰ/@QXŤT FCYHD RSTCHNV@ M@Ű2NQANMHD 2YBYDFłKMHD HMSDQDRTID RHĨ EQ@MBTRJĘ RYSTJĘ HŰJTKHM@QH@LH HŰQDFTK@QMHD OT

AKHJTID SDJRSX VŰQłŤMXBG ODQHNCXJ@BG ONŌVHĨBNMXBG SXL SDL@SNL )DFN E@RBXM@BI@ %Q@MBIĘ AHDQYD RHĨ ONŰBYĨŌBH YŰY@CYHVH@IĘBXBG JNLODSDMBIH %Q@MBTYłV VŰA@QCYN VHDKT CYHDCYHM@BG RYSTBD HŰ@QBGHSDJSTQYD JTBGMH HŰVHMH@QRSVHD JHMHD HŰSD@SQYD DKDF@MBJHL Y@BGNV@MHT HŰLNCYHD )DRSŰNM QłVMHDŤ @TSNQDL OQYDVNCMHJ@ ONŰ/@QXŤT YŰRDQHH (MRHFGS /@QHR 2L@QS &THCD

- /."9Å3$*

6HU %Q@MBTYH IDCYĘ VHĨBDI RDQ@ MHŤ I@JHJNKVHDJ HMMX M@QĹ‚C M@Ĺ°ĹŒVHDBHD NJ JF M@Ĺ°NRNAĨ QNBYMHD 6HDKD RDQĹ‚V RL@JTID KDOHDI MHŤ VXFKĘC@ -@Ĺ°OQYXJÂ?@C MHDJSĹ‚QD RDQX YĹ°JNYHD

FN LKDJ@ ONVXĹŁDI RÄ˜Ĺ°ONJQXSD ONOHNÂ?DL YĹ°VĨFK@ CQYDVMDFN JSĹ‚QX VBGÂ?@MH@ VHKFNÄ™ YĹ°ONVHDQYBGMH HĹ°ONL@

F@ IDĹ°JNMRDQVNV@Ä™

3RQLĆ…HM +D /DSHS %DQ Ä? "GDU@K R VĹ°QDINMHD +D ,@Q@HR

nie restauracji najwyĹźszej kategorii we Francji to wydatek rzÄ™du 60 euro od goĹ›cia i nawet najlepsze lokale kalkulujÄ… zysk na poziomie jedynie 2–5%. SER

MiÄ™dzy daniem gĹ‚Ăłwnym a deserem podaje siÄ™ tacÄ™ lub półmisek przysmakĂłw o wyrazistej woni. ObowiÄ…zujÄ… tu dwie przydatne zasady. Po pierwsze, kosztujÄ…c serĂłw, naleĹźy zaczynać od najĹ‚agodniejszego, a koĹ„czyć na najostrzejszym. Po drugie, podajÄ…c sery, nie naleĹźy obcinać ich wystajÄ…cych części, lecz zawsze kroić je, zachowujÄ…c naturalny ksztaĹ‚t. Tak nakazuje

dobre wychowanie, stanowi to bowiem gwarancjÄ™, Ĺźe rĂłwnieĹź ostatnia czÄ™stowana osoba nie dostaje samej skĂłrki. Liczba odmian jest taka, Ĺźe poznanie francuskich serĂłw moĹźe zająć lata. Prezydent Charles de Gaulle powiedziaĹ‚ kiedyĹ›: „Jak moĹźna rzÄ…dzić krajem, w ktĂłrym jest 246 gatunkĂłw sera?â€? W rzeczywistoĹ›ci ser we Francji jest podobnie ustandaryzowanym wyrobem, jak wino, ujÄ™tym w podobny system klasyfikacji Apellation d’Origina ControlĂŠe (AOC) i chronionym Ĺ›wiadectwami pochodzenia. Status AOC uzyskaĹ‚o dotÄ…d ponad 40 serĂłw, a pierwszym z nich byĹ‚ roquefort w 1925 r., natomiast liczbÄ™ wszystkich gatunkĂłw i odmian sera szacuje siÄ™ we Francji na 350–400.

najwiÄ™kszego wytwĂłrcy wina na Ĺ›wiecie, a 2/3 rocznej produkcji, wynoszÄ…cej 600 mln beczek, pozostaje do konsumpcji w kraju. Karty win w lokalach obejmujÄ… wiÄ™c niewiele marek zagranicznych. Piwo zamawia siÄ™ zwykle tylko do kanapek, posiĹ‚kĂłw alzackich lub do daĹ„ azjatyckich. Cydr, czyli jabĹ‚ecznik, towarzyszy specjaĹ‚om z Bretanii i Normandii, takim jak naleĹ›niki (crĂŞpes) lub maĹ‚Ĺźe, i czÄ™sto jest podawany w glinianych dzbankach. Po obiedzie przychodzi czas na digestif, a wiÄ™c na przykĹ‚ad kieliszek koniaku, armaniaku lub calvadosu.

Napoje bezalkoholowe i kawa

3RZ\Ć…HM RG}OHZHM RDQ JNYH YĹ°QTD ,NTEED

S@QC DKDLDMS VXRSQNIT VĹ°!NDTE RTQ KD 3NHS QTD "NKHRÄĄD 5((( #YHDKMHB@ RYDE JTBGMH YĹ°)DĹ°3GÄĄv ,D VĹ°75 #YHDKMHBX QTD CD KKDQ@X S@QSD S@QSHM

WiÄ™kszość restauracji oferuje bogaty wybĂłr wĂłd mineralnych. MoĹźna zamĂłwić jÄ… pĂŠtillante (gazowanÄ…), plate (niegazowanÄ…) lub en carafe (w dzbanku). KawÄ™ we Francji częściej pije siÄ™ po deserze niĹź do deseru. CafĂŠ oznacza espresso, mocne i czarne. Zwolennicy biaĹ‚ej kawy powinni zamĂłwić cafĂŠ noisette. CafĂŠ crème (kawa z mlekiem) jest uwaĹźana za napĂłj Ĺ›niadaniowy, a zamĂłwienie jej po obiedzie moĹźe wywoĹ‚ać zdziwione miny. Natomiast osoby, ktĂłre po kofeinie nie mogÄ… zasnąć, powinny prosić o cafĂŠ dĂŠcafĂŠinĂŠ albo o une tisane (herbata zioĹ‚owa).

&]\}ZLHV]" 3@QSD S@QSHM ONVXĹŁDI TO@LHĨSMH@ M@YVĘ RHNRSQX 3@QSHM JSĹ‚QD VĹ° Q OQYXO@C

JHDL VXM@K@YÂ?X IÄ˜Ĺ°VĹ°RVNHL VHDIRJHL GNSDKT JHDCX MHDĹ°TC@Â?@ HL RHĨ M@IYVXBY@IMHDI

RY@ RY@QKNSJ@

7DUJRZLVND .CVHDCY@MHD O@QXRJHBG S@QFNVHRJ SNĹ°BYXMMNĹŒÄ™ OQYDCONÂ?TCMHNV@ 9VXJKD CYH@Â?@IĘ

NAPOJE

Alkohole Przed posiĹ‚kiem we Francji na porzÄ…dku dziennym sÄ… aperitify, na przykĹ‚ad kieliszek szampana, biaĹ‚ego wina, kiru (biaĹ‚e wino z cassis, likier z czarnej porzeczki), a czasem biaĹ‚ego porto. Wino jest wszechobecnym dodatkiem do posiĹ‚kĂłw, moĹźna zamĂłwić butelkÄ™, lampkÄ™ i â€“ najtaniej – dzbanek. W bistrach, brasseriach i kawiarniach, lecz raczej nie w eleganckich restauracjach, wino stoĹ‚owe jest podawane rĂłwnieĹź w karafkach lub pichets (glinianych dzbankach). Typowe porcje alkoholi to dwudziestka piÄ…tka (un quart), pięćdziesiÄ…tka (un demi), a czasem 46 ml (un pot lyonnais). Mimo wszystko nieustannie trwa rywalizacja Francji z WĹ‚ochami o tytuĹ‚

NCĹ° FNCYHMX CNĹ° 2ONĹŒQNC SXBG B@Â?NCYHDMMXBG ,@QBGÄĄ C KHFQD OK@BD C KHFQD 7(( #YHDKMHB@ L@ Y@QĹ‚VMN BYĨĹŒÄ™ Y@C@RYNMĘ ,@QBGÄĄ !D@TU@T YĹ°OQNCTJ

S@LH l HĹ°BDM@LH l YĹ°M@IVXŤRYDI OĹ‚Â?JH I@J HĹ°A@QCYHDI G@Â?@ĹŒKHVĘ KDBY S@ÄźRYĘ M@Ĺ°ONVHD

6Ĺ° SDI Q@LBD TLHDRYBYNMD RÄ˜Ĺ° RYBYDFĹ‚Â?X CNSXBYĘBD SQ@

RX S@JHD I@J IDIĹ°CÂ?TFNĹŒÄ™ HĹ°BY@R SQV@MH@ /NC@MD RÄ˜Ĺ° S@JŤD HMENQL@BID NĹ° OTMJBHD RS@QSN

VXL HĹ° JNÄźBNVXL VXBHDBYJH @Ĺ°S@JŤD OQYXC@SMD VRJ@YĹ‚VJH CNSXBYĘBD CNI@YCT CNĹ°CYHDKMH

BX HĹ°VXANQT M@IKDORYDFN BY@RT M@Ĺ°YVHDCY@MHD

S@L Y@IQYDÄ™ CNĹ° VÂ?NRJHBG CDKHJ@SDRĹ‚V %@BBGDSSHDFN HĹ° OHDJ@QMH 2SDEE 9Ĺ° S@QFNVHRJ NJQDRNVXBG M@KDŤX VXLHDMHÄ™ !QDSDTHK VNJĹ‚Â? OK@BT !QDSDTHK VĹ° 5(( #YHDKMHBX VS HĹ°RNA RODBI@KHYTIĘBD RHĨ VĹ°ĹŒKHL@J@BG ONYHNLJ@BG HĹ°FĨRHDI VĘSQĹ‚ABD !@RSHKKD VNJĹ‚Â? OK@BD CD K@ !@RSHKKD HĹ°VYCÂ?TŤ AN

TKDU@QC 1HBG@QC +DMNHQ VĹ°7( #YHDKMHBX BYV HĹ°MC FCYHD JQ@L@QYD ROQYDC@IĘ VXÂ?ĘBYMHD BDATKĨ FQYXAX LHĹ‚C HĹ°I@I@

5DPNL

!DKKDUHKKD ,ÄĄMHKLNMS@MS ANTKDU@QC CD !DKKDUHKKD CNĹ° ANTKDU@QC CD ,ÄĄMHKLNM

S@MS 7( 77 #YHDKMHB@ VS HĹ°OS NEDQT

IĘBD DFYNSXBYMD NCLH@MX O@OQXJH FH

F@MSXBYMD @QATYX J@OTRSĨ ODJHÄźRJĘ EHFH QNYLH@QĹ‚V OHĨĹŒBH HĹ° ONCOÂ?NLXJH YĹ°LĘJH QXŤNVDI KTA IĨBYLHDMMDI

)$#9$-($ (Ĺ°/("($

LOUVRE (LUWR) I TUILERIES Luwr jest zapewne najbardziej znanym muzeum Ĺ›wiata, a ma aspiracje rĂłwnieĹź do bycia najwiÄ™kszym. Ekspozycja obejmuje 35 000 dzieĹ‚ sztuki (300 000 znajduje siÄ™ w zbiorach), wystawionych na powierzchni 6 ha. Nic dziwnego, Ĺźe po odwiedzinach w Luwrze moĹźna potrzebować odpoczynku na leĹźaku w piÄ™knych ogrodach Tuileries.

'Â’8*2ÂĽm 75$6< JL ADY CQNFH CNĹ°OQYDIĹŒBH@ VĹ°LTYDTL &=$6 "@Â?X CYHDÄź 32&=k7(. +TVQ .21,(& )DT CD /@TLD :$572 3$0,}7$m 6DIĹŒBHD OQYDY OHQ@LHCĨ IDRSĹ°Y@VRYD Y@SÂ?NBYNMD +DOHDI CNRS@Ä™ RHĨ CNĹ°ĹŒQNCJ@ NCĹ° QTD CD 1HUNKH OQYDY BDMSQTL G@MCKNVD "@QQNTRDK CT +NTUQD KTA ADYONĹŒQDC

CaĹ‚e przedpoĹ‚udnie podczas tej wycieczki zajmie wizyta w Luwrze (tel. 01 40 20 50 50; www.louvre.fr; czw. i sob.–pon. 9.00–18.00, Ĺ›r. i pt. 9.00– 21.45, zamkniÄ™te w Ĺ›wiÄ™ta; wstÄ™p pĹ‚atny z wyjÄ…tkiem 1 nd. miesiÄ…ca), a popoĹ‚udnie warto spÄ™dzić w przylegĹ‚ych ogrodach Tuileries. Ĺšniadanie moĹźna zjeść w CafĂŠ Marly, zob. ĹźA lub – jeĹ›li przyjdzie siÄ™ później – w Le Fumoir albo w Point Bar, zob. ĹźB i şC.

MHN YĹ°LDSQ@ 9Ĺ°J@QSĘ LTYD@KMĘ "@QSD

OÂ LU WR ZE

,TRÄĄDR YNA L@QFHMDR RÄ—RHDCMHDI RSQNMX LNŤM@ SDŤ RJNQYXRS@Ä™ YĹ°VDI

3RZ\Ć…HM RSXKNV@ "@EÄĄ ,@QKX YĹ°VHCN

JHDL M@Ĺ°FÂ?Ĺ‚VMX CYHDCYHMHDB +TVQT

ĹŒBH@ NCĹ°/NQSD CDR +HNMR !HKDSX RÄ˜Ĺ°V@ŤMD OQYDY B@Â?X CYHDÄź BNĹ°ONYV@

K@ VQĹ‚BHÄ™ CNĹ°LTYDTL ONĹ°NCONBYXMJT VĹ°J@VH@QMH KTA M@VDS VĹ°NFQNC@BG 3THKDQHDR 6@QSN VHDCYHDÄ™ ŤDĹ°VĹ° MC LHDRHĘB@ VRSĨO IDRSĹ°ADYOÂ?@SMX

Pierwotnie budowla miaĹ‚a charakter obronny, a wzniĂłsĹ‚ jÄ… w 1190 r. krĂłl Filip II August dla ochrony sĹ‚abego ogniwa murĂłw miejskich. W zamek panujÄ…cego przeksztaĹ‚ciĹ‚ Luwr Karol V w latach 60. XIV wieku. W jednej z wieĹź umieĹ›ciĹ‚ swojÄ… bibliotekÄ™.

0DSD WUDV\ -@Ĺ°L@OHD CNJÂ?@CMHD ONJ@Y@

M@ IDRSĹ°B@Â?@ SQ@R@ YĹ°ONMTLD

QNV@MXLH OTMJS@LH NYM@BY@

IĘBXLH ONRYBYDFĹ‚KMD @SQ@JBID STQXRSXBYMD #NĹ°OQYDVNCMHJ@ CNC@M@ IDRSĹ°S@JŤD CNJÂ?@CMHDI

RY@ RJÂ?@C@M@ L@O@

Ę\ZD SDJLQD -@Ĺ° RSQNM@BG O@QYXRSXBG ONC@

MN M@YVĨ SQ@RX @ŰS@JŤD VŰMHD

JSĹ‚QXBG VXO@CJ@BG NCMNĹŒMHJ CNĹ° L@OX ONĹ° OQ@VDI RSQNMHD TLHDRYBYNMN M@YVĨ M@IVHĨJRYDI @SQ@JBIH NLĹ‚VHNMDI M@Ĺ°C@MDI QNY

JÂ?@CĹ‚VBD

9@A@VMD @MDFCNSX ON

KDB@MD Y@JTOX E@JSX GHR

SNQXBYMD HĹ° BHDJ@VNRSJH ONL@F@IĘ STQXRSNL I@J M@IKDOHDI VXJNQYXRS@Ä™ ON

AXS VĹ°LHDĹŒBHD

SQYT 3@QFNVHRJN YM@ICTID RHĨ SDŤ OQYX QTD ,NTEEDS@QC VĹ°#YHDKMHBX ‰@BHÄźRJHDI l V@QSN

6/1.6 #9$-($

5DPND ]}SRGVWDZRZ\PL LQIRUPDFMDPL

:VND]Ă?ZNL QD}PDUJLQHVLH

2DJ V@M

+.451$ +461 (Ĺ°34(+$1($2

@

6Ĺ° RODBI@KMXBG Q@LJ@BG VXQĹ‚ŤMHNMN M@IBHDJ@VRYD SDL@SX

NastÄ™pni wĹ‚adcy burzyli, przebudowywali lub rozbudowywali róşne części paĹ‚acu. NaleĹźaĹ‚ do nich Franciszek I, ktĂłry w 1516 r. zaprosiĹ‚ Leonarda da Vinci, aby zostaĹ‚ jego nadwornym malarzem. WĹ‚och przywiĂłzĹ‚ swoje arcydzieĹ‚a – Mona LizÄ™ i MadonnÄ™ wĹ›rĂłd skaĹ‚, obecnie najwiÄ™ksze atrakcje kolekcji.

Przez pozostaĹ‚Ä… część XIX w.i caĹ‚y wiek XX miasto okresowo przeĹźywaĹ‚o wstrzÄ…sy, takie jak rewolucje z lat 1830 i 1848, wojna francusko-pruska, komuna paryska i dwie wojny Ĺ›wiatowe, ale muzeum stopniowo rozbudowywaĹ‚o zbiory i w koĹ„cu zajęło caĹ‚y rozlegĹ‚y kompleks budynkĂłw Luwru.

Wkroczenie artystĂłw

KulminacjÄ… architektonicznych grands projets prezydenta François Mitteranda z lat 80. i 90. XX w. byĹ‚o zlecenie restauracji Luwru w 1981 r. Inne projekty dotyczyĹ‚y budowy szeĹ›ciu no-

Po wyprowadzce dworu do Wersalu puste sale i korytarze Luwru wzięła w posiadanie kolonia malarzy i rzeĹşbiarzy. NaleĹźaĹ‚ do niej Guillaume Coustou, autor Koni z Marly, obecnie jednego z najcenniejszych eksponatĂłw w Luwrze. W XVIII w. Akademia Sztuk PiÄ™knych, ktĂłra przyĹ‚Ä…czyĹ‚a siÄ™ do Academie Française i innych ciaĹ‚ akademickich w krĂłlewskich apartamentach, zaczęła organizować wystawy róşnych artystĂłw w Salonie CarrĂŠ. DaĹ‚o to poczÄ…tek tradycji, ktĂłra przetrwaĹ‚a ponad 120 lat pod nazwÄ… „Salonuâ€?.

Muzeum publiczne Podczas rewolucji w XVIII w. Zgromadzenie Narodowe w chwili artystycznego uniesienia postanowiĹ‚o udostÄ™pnić paĹ‚ac jako muzeum. Jak na ironiÄ™ losu, speĹ‚niĹ‚o w ten sposĂłb wolÄ™ Ludwika XVII, krĂłla wczeĹ›niej skazanego przez nie na stracenie. Otwarte w sierpniu 1793 r. muzeum obejmowaĹ‚o kolekcjÄ™ rodziny krĂłlewskiej i arystokratĂłw, ktĂłrzy uszli za granicÄ™. Zbiory powiÄ™kszyĹ‚ Napoleon o bogactwa zdobywane podczas jego zwyciÄ™skich kampanii we WĹ‚oszech, Austrii i Niemczech.

3RZ\Ć…HM RG}OHZHM RS@SDBYM@ O@Â?@BNV@ E@R@C@ HĹ°ONLMHJ +TCVHJ@ 7(5 ONQSQDS %Q@MBHRYJ@ ( -HJD YĹ°2@LNSQ@JH MNVD HĹ°RS@QD VĹ°LTYDTL

Grands projets

-('=(1,( ,b3,&,( Ab&$)v 0$5/<

Q

QTD CD 1HUNKH BNTQ -@ONK DNM CT +NTUQD (Ĺ°#YHDKMHB@ SDK ŠŠ .SV@QS@ B@Â?X CYHDÄź RYBYDFĹ‚KMHD ON

KDB@M@ M@Ĺ°ĹŒMH@C@MHD ,NŤM@ TRHÄ˜ĹŒÄ™ M@Ĺ°S@Q@RHD YĹ°VHCNJHDL M@Ĺ°RYJK@MĘ OHQ@LHCĨ KTA M@BHDRYXÄ™ RHĨ VXRSQNIDL VXSVNQMDFN VMĨSQY@

B /( )802,5 QTD CD K LHQ@K CD "NKHFMX (Ĺ°#YHDK

MHB@ SDK ŠŠ 3@Ĺ°sO@K@QMH@t ROQ@VH@ A@QCYHDI VQ@ŤDMHD JKTAT MHŤ A@QT 2S@KH JKHDMBH Y@ILTIĘ LHĨJJHD RJĹ‚QY@MD ENSDKD ONOHI@IĘ LNIHSN HĹ°OQYDFKĘC@IĘ BNĹŒ YĹ°LHDIRBNVDFN YAHNQT JRHĘŤDJ

C 32,17 %$5 OK@BD CT ,@QBGĥ 2S 'NMNQĥ (Ű#YHDKMHB@ SDK ŠŠ )@RMD DKDF@MBJHD MNVNBYDRMD AHRSQN YŰ@SQ@JBXIMXL S@Q@RDL 2YS@M

C@QNVXL C@MHDL CNĹ°ROQĹ‚ANV@MH@ IDRSĹ°STĹ°ONKĨCVHB@ BHDKĨB@ VĹ°O@QLDY@

MNVDI O@MHDQBD ONC@V@M@ VŰFĨRSXL RNRHD SQTEKNVXL /NKDB@MDŰYDRS@VX NAH@CNVD OQHW EHWD

.DUWD 0X]HDOQD "@QSD ,TRÄ”DR )DĹŒKH JSNĹŒ OK@MTID NCVHDCYHÄ™ ONCBY@R ONAXST VĹ°/@QXŤT JHKJ@ LTYDĹ‚V *@QS@ ,TYD@KM@ TLNŤKHVH@ LT TMHJMHĨBHD JNKDIDJ CNĹ°J@RX VĹ°ONM@C Ĺ°LTYD@BG HĹ°NAHDJ

S@BG RSNKHBX NQ@YĹ°QD

FHNMT Ă?KD CD %Q@MBD @Ĺ°S@JŤD NRYBYĨCMNĹŒÄ™ OQYX Y@JTOHD AHKDSĹ‚V 2Ę CNRSĨOMD J@QSX CVT BYSDQN KTA RYD

ĹŒBHNCMHNVD VĹ°BGVHKH CQTJT OQYDVNCMHJ@ HBGĹ°BDMX VXMNRHÂ?X NCONVHDCMHN HĹ° DTQN ,NŤM@ IDĹ°JTONV@Ä™ VĹ°AHTQ@BG STQXRSXBYMXBG LTYD@BG HĹ°F@KDQH@BG 2YBYDFĹ‚Â?X M@Ĺ°RSQNMHD VVV O@QHRLTRDTL

O@RR EQ

+.451$ +461

-HG]HQLH L}SLFLH 6Ĺ°SXBG Q@LJ@BG ONC@V@MD RÄ˜Ĺ°@CQDRX ONKDB@MXBG QDRS@TQ@BIH HĹ°J@

VH@QMH -TLDQ OQYDC M@YVĘ KNJ@KT SNĹ°NCMNĹŒMHJ CNĹ°MTLDQT TŤXSDFN VĹ°FÂ?Ĺ‚VMXL SDJĹŒBHD M@Ĺ°SDL@S SQ@RX ,HDIRB@ QDJNLDMCNV@MD Y@YM@

BYNMD RÄ˜Ĺ°S@JŤD M@Ĺ°L@OHD 2XLANKD DTQN OQYX ONRYBYDFĹ‚KMXBG KNJ@K@BG NYM@BY@IĘ NQHDMS@BXI

MĘ BDMĨ CVTC@MHNVDFN NAH@CT Ä? K@ B@QSD CK@ IDCMDI NRNAX OQYX BYXL VKHBYNMN QĹ‚VMHDŤ OĹ‚Â? ATSDKJH VHM@ RSNÂ?NVDFN #@MD SD M@KD

ŤX SQ@JSNV@Ä™ IDCXMHD NQHDMS@BXIMHD *@SDFNQHD BDMNVD ONC@MD SDŤ M@Ĺ°SXKMXL RJQYXCDÂ?JT NJÂ?@CJH JRYS@Â?STIĘ RHĨ M@RSĨOTIĘBN bbbb NCĹ° Š VYVXŤ bbb l Š bb l Š b CNĹ° Š

.Ĺ°*2(Ă…Ä?"$

FANOM ZAKUPÓW

Domy towarowe na Grands Boulevards (trasa nr 4), butiki Marais i Bastille (trasa nr 6) oraz księgarnie Dzielnicy Łacińskiej (trasa nr 7).

POLECANE WYCIECZKI... BY WALCOM K AWIAR NI

Odpręż się w świecie bohemy na Marais (trasa nr 6) lub wzorem egzystencjalistów wysącz kawę w Deux Magots lub Café de Flore podczas spaceru po St-Germain (trasa nr 8).

SA MOTNIKOM

Zajrzyj na cmentarz Père-Lachaise (trasa nr 11) lub zejdź z uczęszczanych szlaków turystycznych i odwiedź modne północno-wschodnie rejony miasta (trasa nr 12); możesz też pospacerować po eleganckiej XVI Dzielnicy (trasa nr 14). DZIECIOM

Idź popuszczać łódki w Ogrodach Tuileries lub Ogrodach Luksemburskich (trasy nr 2 i 8), połącz zwiedzanie zoo z oglądaniem dinozaurów w Ogrodzie Botanicznym (trasa nr 7) lub zrób wycieczkę poza miasto do Disneylandu (trasa nr 20).

MIŁOŚNIKOM PR ZYRODY

Odetchnij wśród paryskiej zieleni, na przykład w Tuileries i Ogrodach Luksemburskich (trasy nr 2 i 8), lub w mniej znanych miejscach, takich jak pieknie rozplanowany Parc des Buttes-Chaumont (trasa nr 12).

SMAKOSZOM

W VII Dzielnicy (trasa nr 3) są jedne z najlepszych restauracji w mieście, podczas spaceru po ChampsÉlysées (trasa nr 4) odwiedź cukiernię Ladurée, kup coś na gwarnym targowisku przy rue Mouffetard (trasa nr 7), zajrzyj do Bercy (trasa nr 13) albo do Passy (trasa nr 14).

ENTUZJASTOM SZTUKI

Oczywiście „wielka trójka”: Luwr (trasa nr 2), Musée d’Orsay (trasa nr 3) i Centre Pompidou (trasa nr 5), oprócz tego możesz jeszcze obejrzeć bardziej kameralne zbiory, takie jak Musée National Rodin (trasa nr 3) lub wspaniałe Musée Jacquemart-André (trasa nr 4).

MIŁOŚNIKOM LITER ATURY

Oddaj hołd Victorowi Hugo na Marais (trasa nr 6), poszperaj w antykwariatach Dzielnicy Łacińskiej (trasa nr 7) lub obejrzyj dom Balzaca w Passy (trasa nr 14).

ROMANTYKOM

Pospaceruj nad Sekwaną po malowniczej Île St-Louis (trasa nr 1) lub obejrzyj wschód słońca ze schodów Sacré-Coeur (trasa nr 9).

ROJALISTOM

Podąż śladami królów i cesarzy – Ludwika IX w Saint-Chapelle (trasa nr 1), Filipa Augusta w Luwrze (trasa nr 2), Napoleona w Malmaison (trasa nr 16) i Fontainebleau (trasa nr 18) albo Ludwika XIV w Wersalu (trasa nr 17).

WPROWADZENIE KrĂłtkie wprowadzenie do topografii ParyĹźa, zwyczajĂłw i kultury jego mieszkaĹ„cĂłw, a takĹźe przydatne informacje na temat jedzenia, picia, zakupĂłw i historii. .5™7., :67}3

-('=(1,( ,b3,&,(

=$.83<

+,6725,$ .$/(1'$5,80

KRĂ“TKI WSTĘP Dwa obiekty z Listy Ĺšwiatowego Dziedzictwa Kulturalnego UNESCO, 141 muzeĂłw, ponad 450 parkĂłw i ogrodĂłw oraz 171 koĹ›cioĹ‚Ăłw i Ĺ›wiÄ…tyĹ„ robi wraĹźenie. Nic dziwnego, Ĺźe oprĂłcz 2,2 mln mieszkaĹ„cĂłw co roku cieszy siÄ™ ParyĹźem ponad 26 mln goĹ›ci.

5HZROXFMRQLĹŞFL /NVRS@MH@ OQNSDRSX QDVNKTBID RSQ@IJH L@QRYD O@QXŤ@MHD VXC@IĘ RHĨ IDĹ°TVHDK

AH@Ä™ 6Ĺ° Q YNQF@MHYNV@MN SXKD L@QRYĹ‚V HĹ°RSQ@IJĹ‚V ŤDĹ°VĹ°JNÄźBT NCAXÂ? RHĨ M@VDS CTŤX L@QRY OQNSDRS@BXIMX OQYD

BHVJN RSQ@IJNL

ParyĹź jest stosunkowo zwartym miastem, lepiej nadajÄ…cym siÄ™ do spacerĂłw niĹź wiele innych stolic. Na osi wschĂłd-zachĂłd jego rozpiÄ™tość wynosi 13 km, a na osi północ-poĹ‚udnie – 9 km. Otacza go obwodnica, sĹ‚ynna wiecznie zakorkowana PĂŠriphĂŠrique dĹ‚ugoĹ›ci 35 km. Dwa koncentryczne pierĹ›cienie przedmieść (la banlieue) sÄ… podzielone pomiÄ™dzy okrÄ™gi administracyjne, zwane dĂŠpartements.

:DUWRÄ‚FL URG]LQQH 6RJ@ŢMHJ TQNCYHM VXMNRYĘBX VDĹ°%Q@MBIH CYHDBJ@ M@Ĺ°QNCYH

MĨ IDRSĹ° VXŤRYX MHŤ ĹŒQDCMH@ DTQNODIRJ@ @KDĹ° HĹ° S@J ATCYH SQNRJĨ VÂ?@CY *@ŤC@ E@LHKKD MNLAQDTRD OQYXM@ILMHDI Y SQNIFHDL CYHD

BH L@ CNC@SJNVD OQYXVHKDID S@JHD I@J ADYOÂ?@SMX ŤÂ?NADJ YMHŤJH VĹ°SQ@MRONQBHD OTAKHBYMXL @JBXY@ M@Ĺ°R@LNBGNCX HĹ°ONRHÂ?JH CK@ CYHDBH VĹ°RYJNKD NQ@YĹ°VNKMX VRSĨO CNĹ°LTYDĹ‚V 6RJ@ŢMHJ TQN

CYHM ONCVXŤRY@ CTŤ@ RONÂ?DBYMNĹŒÄ™ LTYTÂ?L@ÄźRJ@ JSĹ‚Q@ OQYX Y@BGNV@MHT NADBMXBG SDMCDMBIH CDLNFQ@EHBYMXBG VĹ°BHĘFT M@

RSĨOMXBG K@S LNŤD M@VDS RS@Ä™ RHĨ VHĨJRYNĹŒBHĘ

SEK WANA

Miasto przecina w Ĺ›rodku Sekwana, ktĂłrej brzegi spina 37 mostĂłw. Jest to najspokojniejsza i najszersza arteria ParyĹźa, w duĹźej części wyĹ‚Ä…czona z ruchu turystycznego i maĹ‚o wykorzystywana przez komercyjne statki. WpĹ‚ywa w granice miasta w pobliĹźu Bois de Vincennes na poĹ‚udniowym wschodzie i Ĺ‚agodnie meandruje to na północ, to na poĹ‚udnie, mijajÄ…c po drodze trzy wysepki: ĂŽle St-Louis, ĂŽle de la CitĂŠ i â€“ na poĹźegnanie z ParyĹźem – ĂŽle des Cygnes. Po obu stronach rzeki ciÄ…gnÄ… siÄ™ Ĺ‚aĹ„cuchy pagĂłrkĂłw, wĹ›rĂłd ktĂłrych na północy znajdujÄ… siÄ™ Montmartre (najwyĹźszy punkt miasta), MĂŠnilmontant, Belleville i Buttes-Chaumont (butte znaczy „wzgĂłrzeâ€?), a na poĹ‚udniu Mountsouris, Mont SteGeneviève, Buttes aux Cailles i Maison Blanche. PLAN MIASTA

Z ParyĹźem najsilniej kojarzy siÄ™ widok eleganckiej, dĹ‚ugiej alei obsadzonej po bokach wielkimi kasztanowcami i platanami. Ĺ aĹ„cuchy szerokich bulwarĂłw otaczajÄ… centrum, znaczÄ…c przebieg granicy miasta w Ĺ›redniowieczu. Wiele ulic ma dziĹ› w nazwie sĹ‚owo *1Ă­3*( 623Ă”/

faubourg, wskazujące, że kiedyś leżały na przedmieściu, poza pierścieniem murów.

Arrondissements Stolica Francji jest podzielona na arrondissements (dzielnice), układające się niczym na muszli ślimaka spiralnie i odśrodkowo, od I Dzielnicy (Île de France) aż po XX Dzielnicę na północnym wschodzie. Wszystkie leżą w granicach obwodnicy Périphérique. TR ADYCYJNE PODZIAŁY

Według starego porzekadła na lewym brzegu Sekwany (na południe od rzeki) można myśleć, tam bowiem od średniowiecza znajduje się paryski uniwersytet, Sorbona, a na prawym brzegu (na północ od rzeki) można wydawać pieniądze. Poza tym historycznym podziałem istnieje też wyraźny, choć nieoficjalny podział na robotniczą wschodnią część miasta i drobnomieszczański zachód. Najogólniej rzecz biorąc, im bardziej na wschód się przemieszczamy, tym bardziej lewicowe w znaczeniu politycznym staje się nasze otoczenie. Planiści urbaniści od dziesięcioleci mozolą się nad likwidacją tej nierównowagi, czego kulminacją były dotąd projekty renowacji terenów wokół Bastylii (s. 50) i w Bercy (s. 80).

mieszkaniach na obszarze 87 km². Dom z ogrodem jest prawie niewyobrażalnym luksusem, trwa też silna konkurencja w walce o odpowiednią przestrzeń mieszkalną — jednocześnie szuka mieszkania około 150 tysięcy osób. Wysokie czynsze, zwłaszcza w zachodnich dzielnicach, przyczyniają się do tego, że paryżanie nie mają ani czasu, ani pieniędzy, aby docenić swoje miasto. Ich rutynowe czynności zamykają się w sloganie métro-boulotdodo (dojazd, praca, spanie). Mimo wszystko jeśli ktoś ma szczęście mieszkać w centrum, widzi w tym więcej zalet niż wad. Zbudowany na ludzką miarę, czysty, stosunkowo bezpieczny, gwarny i kosmopolityczny Paryż

3RZ\ƅHM RG}OHZHM VDIŌBHD M@Ű&Q@MCR !NTKDU@QCR NAQ@Y YŰ/@K@HR &@QMHDQ VHCNJ YŰO@QXRJHDFN O@QJT YM@J VDIŌBH@ CNŰLDSQ@

3DU\VNLH W\S\ %Q@MBTRJH RNBINKNF TSQYXLXV@ JHDCXŌ ŤDŰVŰIDFN JQ@IT MHDŰL@ SQYDBG JK@R RON DBYMXBG KDBY RYDŌęCYHDRHĘS SQYX #NŰTŌVHĨBNMXBG SQ@CXBIĘ SXOłV M@KDŤX !"!& ANM BGHB ANM FDMQD Y@LNŤM@ VXJRYS@ BNM@ LNCM@ NRNA@ NCONVHDCMHJ AQXSXIRJHDFN 2KN@MD Q@MFDQ KTA @LDQX

J@ļRJHDFN OQDOOHD 6XRSĨOTID F łVMHD M@ŰDKDF@MBJHBG OQYDC

LHDŌBH@BG 75( HŰ75(( #YHDKMHBX

LUDNOŚĆ

Śródmiejski Paryż jest gęściej zaludniony niż Londyn lub Nowy Jork, a jego mieszkańcy gnieżdżą się w ciasnych

3R}OHZHM O@QXRJH RYXJ

*1í3*( 623Ô/

%H]SĹ•DWQH Z\SRĆ…\F]DQLH URZHUĂ?Z ,NCĨ M@Ĺ°DJNKNFHĨ LNŤM@ ONOQYDÄ™ VÂ?ĘBY@IĘB RHĨ CNĹ°M@IMNVRYDFN OQNIDJST CNSXBYĘBDFN SQ@MRONQST LHDIRJHDFN YV@MDFN 5ÄĄKHA NCĹ°UÄ KN KHAQD BYXKH sADYOÂ?@SMX QNVDQt .JNÂ?N SXRHĨBX QNVDQĹ‚V TLHDRYBYN

MXBG VĹ°B@Â?XL LHDĹŒBHD M@Ĺ° RSNI@J@BG LNŤD TŤXV@Ä™ J@ŤCX ONRH@C@BY O@QXRJHDI J@QSX LHDIRJHDI

3RQLĆ…HM J@SDCQ@ -NSQD #@LD

zasĹ‚uguje na swojÄ… reputacjÄ™ jednego z najatrakcyjniejszych miast na Ĺ›wiecie, w ktĂłrym Ĺźyje siÄ™ naprawdÄ™ dobrze. Mimo podejmowanych ostatnio we Francji dÄ…ĹźeĹ„ do decentralizacji ParyĹź wciÄ…Ĺź dominuje w sztuce, literaturze, muzyce, modzie, edukacji, badaniach naukowych, handlu i polityce. Ta niezbyt korzystna dla kraju jako caĹ‚oĹ›ci oraz dla stolic regionĂłw i departamentĂłw sytuacja zapewnia ParyĹźowi wyjÄ…tkowe miejsce i stanowi o bogactwie tutejszego Ĺźycia kulturalnego. ROZWĂ“J ARCHITEKTURY

Paryş uniknął większych zniszczeń podczas obu światowych konfliktów

zbrojnych i jest Ĺ›wiadectwem wielu wiekĂłw historii urbanistyki. Podczas II wojny Ĺ›wiatowej katastrofa byĹ‚a o wĹ‚os, ale gdy zbliĹźaĹ‚y siÄ™ oddziaĹ‚y aliantĂłw, okupacyjny gubernator ParyĹźa, generaĹ‚ Dietrich von Choltitz, odmĂłwiĹ‚ wykonania rozkazu Hitlera, by wyburzyć wszystkie zabytki miasta.

Gotyk i renesans Niewiele zachowaĹ‚o siÄ™ z architektury miasta poprzedzajÄ…cej gotyk. PiÄ™knym przykĹ‚adem wczesnego gotyku (XII w.) jest zachodnia fasada katedry Notre-Dame (s. 26), natomiast jej transept z kunsztownymi maswerkami, a takĹźe wnÄ™trze Sainte-Chapelle (s. 25) reprezentujÄ… gotyk u szczytu rozkwitu (poĹ‚. XIII w.). W poĹ‚owie XVI w., po kampaniach prowadzonych we WĹ‚oszech, Franciszek I wprowadziĹ‚ do ParyĹźa monumentalne formy renesansowe. Dobrym przykĹ‚adem francuskiej interpretacji renesansu, zwanej manieryzmem, jest paĹ‚ac w Fontainebleau (s. 94).

Barok i klasycyzm W pierwszej poĹ‚owie XVII w. zbudowano w ParyĹźu 60 nowych klasztorĂłw i 20 koĹ›cioĹ‚Ăłw, dąşąc do przeksztaĹ‚cenia miasta w drugi Rzym. Takie koĹ›cioĹ‚y, jak Val-de-Grâce w V Dzielnicy, powtarzajÄ… wĹ‚oski szablon barokowy z dwukondygnacyjnÄ… fasadÄ… zwieĹ„czonÄ… frontonem i zdobionÄ… kolumnami oraz pilastrami, szerokÄ… nawÄ… gĹ‚ĂłwnÄ… przykrytÄ… sklepieniem beczkowym, kaplicami po bokach i wysokÄ… kopuĹ‚Ä… na skrzyĹźowaniu nawy z transeptem. 6/1.6 #9$-($

Sztuka francuska weszĹ‚a w okres klasycystyczny za panowania Ludwika XIV (1643–1715), a sztandarowym przykĹ‚adem tego stylu jest paĹ‚ac w Wersalu (s. 90). Louis le Vau, Jules Hardouin-Mansart i Charles Lebrun zaprojektowali elewacjÄ™ i wnÄ™trze paĹ‚acu, natomiast architekt krajobrazu AndrĂŠ Le NĂ´tre wytyczyĹ‚ formalne ogrody. Temu samemu zespoĹ‚owi powierzono wprowadzenie zmian w mieĹ›cie: usuniÄ™cie murĂłw obronnych, zastÄ…pienie bram Ĺ‚ukami triumfalnymi i przeprojektowanie placĂłw des Victoires i VendĂ´me na krĂłlewskie place ze statuami poĹ›rodku. Rozbudowano teĹź Luwr (s. 30), od ktĂłrego poprowadzono drogÄ™ przez ogrody Tuileries, przedĹ‚uĹźonÄ… przez Champs-ÉlysĂŠes, czyli l’axe royal (oĹ› krĂłlewskÄ…).

XIX wiek Zdobycie Bastylii w 1789 r. byĹ‚o wstÄ™pem do zniszczenia wielu koĹ›cioĹ‚Ăłw podczas rewolucji. OdbudowaĹ‚ je jednak Napoleon, a l’axe royal wzbogaciĹ‚ o Šuk Triumfalny. W latach 60. XIX w. dĹ‚ugoletnie zaniedbania, a zarazem szybki rozwĂłj sprawiĹ‚y, Ĺźe konieczna staĹ‚a siÄ™ radykalna odnowa miasta. Urbanista miejski, baron Haussmann, zarzÄ…dziĹ‚ zburzenie dzielnicy mieszkalnej w centrum, przeksztaĹ‚cenie systemu ulic i wytyczenie parkĂłw na obrzeĹźach. Szczytem burĹźuazyjnej wystawnoĹ›ci tej epoki staĹ‚ siÄ™ zaprojektowany przez Charles’a Garniera ekstrawagancki budynek opery (s. 44), natomiast sukcesy w handlu znajdowaĹ‚y odzwier-

ciedlenie w wystawach miÄ™dzynarodowych, zwĹ‚aszcza tej w 1889 r., kiedy wzniesiono wieşę Eiffla (s. 36).

PoczÄ…tek XX wieku W ParyĹźu narodziĹ‚y siÄ™ ruch modernistyczny lat 20. i 30. oraz wyraziste linie i stylizowane formy art dĂŠco, a ich gĹ‚Ăłwnymi rzecznikami byli architekci Robert Mallet-Stevens i Le Corbusier. JednoczeĹ›nie pojawiĹ‚a siÄ™ bardziej monumentalna, klasycyzujÄ…ca odmiana modernizmu, ktĂłrej najlepszym przykĹ‚adem jest paĹ‚ac Chaillot (s. 71).

3RZ\Ć…HM RG}OHZHM "DMSQTL /NLOH

CNT YDF@Q YŰ,TRĥD C .QR@X J@QTYDK@ MHDC@KDJN VHDŤX $HEEK@ )D@M 1DMNHQ ,NTKHM CD K@ &@KDSSD R

Późny XX wiek Od lat 60. XX w. ParyĹź zaczÄ…Ĺ‚ przechodzić przeobraĹźenia. Fasady odnowiono, zmodernizowano sieć metra, zburzono niektĂłre stare części miasta, na przykĹ‚ad targowisko Les Halles (s. 48). PostÄ™p techniczny umoĹźliwiĹ‚ architektom ekspansjÄ™ (La DĂŠfense, s. 86), projektowanie wielkich przestrzeni zamkniÄ™tych (Centrum Pompidou, La Vilette, Bercy; s. 46, 77 i 80) oraz eksperymentowanie z materiaĹ‚ami odbijajÄ…cymi i przepuszczajÄ…cymi Ĺ›wiatĹ‚o.

XXI wiek W ostatnich latach powstaĹ‚o z inicjatywy Jacquesa Chiraca MusĂŠe du Quai Branly (s. 38), najwiÄ™kszy obiekt muzealny wzniesiony w ParyĹźu od czasĂłw Centrum Pompidou. Gdyby wiÄ™c obecny prezydent, Nicolas Sarkozy, chciaĹ‚ podobnie upamiÄ™tnić swoje nazwisko, to poprzeczka jest zawieszona wysoko.

3RZ\Ć…HM NFQĹ‚C ANS@MHBYMX JNKTLMX #@MHDK@ !TQDM@ OQYX /@K@HR 1NX@K

/D 3ROLWHVVH 1NYONVRYDBGMHNM@ NOHMH@ NĹ°MHDTOQYDILN

ĹŒBH O@QXŤ@M IDRSĹ°A@Q

CYN MHDROQ@VHDCKHV@ 6Ĺ°QYDBYXVHRSNĹŒBH VHDKT LHDRYJ@ÄźBĹ‚V LH@RS@ CQNAH@YFNVN OQYDRSQYDF@ Y@R@C DSXJHDSX @Ĺ°FNĹŒBHNL Y@KDB@ RHĨ M@ĹŒK@CNV@Ä™ SDM VYĹ‚Q -@Ĺ°OQYXJÂ?@C Y@QĹ‚VMN JTOTIĘB A@FHDSJĨ I@J HĹ°NCVHD

CY@IĘB RJKDO "G@MDK V@QSN QNYONBYĘę Y@JTOX NCĹ°!NMINTQ ,@C@LD ,NMRHDTQ @Ĺ°M@Ĺ°ONŤDFM@MHD ONVHDCYHDÄ™ ,DQBH @TĹ­QDUNHQ

*1Ă­3*( 623Ă”/

Sztuka francuska weszĹ‚a w okres klasycystyczny za panowania Ludwika XIV (1643–1715), a sztandarowym przykĹ‚adem tego stylu jest paĹ‚ac w Wersalu (s. 90). Louis le Vau, Jules Hardouin-Mansart i Charles Lebrun zaprojektowali elewacjÄ™ i wnÄ™trze paĹ‚acu, natomiast architekt krajobrazu AndrĂŠ Le NĂ´tre wytyczyĹ‚ formalne ogrody. Temu samemu zespoĹ‚owi powierzono wprowadzenie zmian w mieĹ›cie: usuniÄ™cie murĂłw obronnych, zastÄ…pienie bram Ĺ‚ukami triumfalnymi i przeprojektowanie placĂłw des Victoires i VendĂ´me na krĂłlewskie place ze statuami poĹ›rodku. Rozbudowano teĹź Luwr (s. 30), od ktĂłrego poprowadzono drogÄ™ przez ogrody Tuileries, przedĹ‚uĹźonÄ… przez Champs-ÉlysĂŠes, czyli l’axe royal (oĹ› krĂłlewskÄ…).

XIX wiek Zdobycie Bastylii w 1789 r. byĹ‚o wstÄ™pem do zniszczenia wielu koĹ›cioĹ‚Ăłw podczas rewolucji. OdbudowaĹ‚ je jednak Napoleon, a l’axe royal wzbogaciĹ‚ o Šuk Triumfalny. W latach 60. XIX w. dĹ‚ugoletnie zaniedbania, a zarazem szybki rozwĂłj sprawiĹ‚y, Ĺźe konieczna staĹ‚a siÄ™ radykalna odnowa miasta. Urbanista miejski, baron Haussmann, zarzÄ…dziĹ‚ zburzenie dzielnicy mieszkalnej w centrum, przeksztaĹ‚cenie systemu ulic i wytyczenie parkĂłw na obrzeĹźach. Szczytem burĹźuazyjnej wystawnoĹ›ci tej epoki staĹ‚ siÄ™ zaprojektowany przez Charles’a Garniera ekstrawagancki budynek opery (s. 44), natomiast sukcesy w handlu znajdowaĹ‚y odzwier-

ciedlenie w wystawach miÄ™dzynarodowych, zwĹ‚aszcza tej w 1889 r., kiedy wzniesiono wieşę Eiffla (s. 36).

PoczÄ…tek XX wieku W ParyĹźu narodziĹ‚y siÄ™ ruch modernistyczny lat 20. i 30. oraz wyraziste linie i stylizowane formy art dĂŠco, a ich gĹ‚Ăłwnymi rzecznikami byli architekci Robert Mallet-Stevens i Le Corbusier. JednoczeĹ›nie pojawiĹ‚a siÄ™ bardziej monumentalna, klasycyzujÄ…ca odmiana modernizmu, ktĂłrej najlepszym przykĹ‚adem jest paĹ‚ac Chaillot (s. 71).

3RZ\Ć…HM RG}OHZHM "DMSQTL /NLOH

CNT YDF@Q YŰ,TRĥD C .QR@X J@QTYDK@ MHDC@KDJN VHDŤX $HEEK@ )D@M 1DMNHQ ,NTKHM CD K@ &@KDSSD R

Późny XX wiek Od lat 60. XX w. ParyĹź zaczÄ…Ĺ‚ przechodzić przeobraĹźenia. Fasady odnowiono, zmodernizowano sieć metra, zburzono niektĂłre stare części miasta, na przykĹ‚ad targowisko Les Halles (s. 48). PostÄ™p techniczny umoĹźliwiĹ‚ architektom ekspansjÄ™ (La DĂŠfense, s. 86), projektowanie wielkich przestrzeni zamkniÄ™tych (Centrum Pompidou, La Vilette, Bercy; s. 46, 77 i 80) oraz eksperymentowanie z materiaĹ‚ami odbijajÄ…cymi i przepuszczajÄ…cymi Ĺ›wiatĹ‚o.

XXI wiek W ostatnich latach powstaĹ‚o z inicjatywy Jacquesa Chiraca MusĂŠe du Quai Branly (s. 38), najwiÄ™kszy obiekt muzealny wzniesiony w ParyĹźu od czasĂłw Centrum Pompidou. Gdyby wiÄ™c obecny prezydent, Nicolas Sarkozy, chciaĹ‚ podobnie upamiÄ™tnić swoje nazwisko, to poprzeczka jest zawieszona wysoko.

3RZ\Ć…HM NFQĹ‚C ANS@MHBYMX JNKTLMX #@MHDK@ !TQDM@ OQYX /@K@HR 1NX@K

/D 3ROLWHVVH 1NYONVRYDBGMHNM@ NOHMH@ NĹ°MHDTOQYDILN

ĹŒBH O@QXŤ@M IDRSĹ°A@Q

CYN MHDROQ@VHDCKHV@ 6Ĺ°QYDBYXVHRSNĹŒBH VHDKT LHDRYJ@ÄźBĹ‚V LH@RS@ CQNAH@YFNVN OQYDRSQYDF@ Y@R@C DSXJHDSX @Ĺ°FNĹŒBHNL Y@KDB@ RHĨ M@ĹŒK@CNV@Ä™ SDM VYĹ‚Q -@Ĺ°OQYXJÂ?@C Y@QĹ‚VMN JTOTIĘB A@FHDSJĨ I@J HĹ°NCVHD

CY@IĘB RJKDO "G@MDK V@QSN QNYONBYĘę Y@JTOX NCĹ°!NMINTQ ,@C@LD ,NMRHDTQ @Ĺ°M@Ĺ°ONŤDFM@MHD ONVHDCYHDÄ™ ,DQBH @TĹ­QDUNHQ

*1Ă­3*( 623Ă”/

w stylu Belle-Époque. Wiele lokali oferuje specjalności alzackie, takie jak choucroute i piwo kuflowe, inne proponują owoce morza.

Bistra Na ogół są niewielkimi lokalami i oferują wariacje na stałe tematy kulinarne, wśród których znajdują się hareng pommes à l’huile (wędzony śledź marynowany w oleju, podawany z gotowanymi ziemniakami), blanquette de veau (cielęcina w sosie białym), mousse au chocolat i tarte tartin (tarta z karmelizowanymi jabłkami pieczona „do góry nogami”, s. 17). Sporo bistr o profilu regionalnym proponuje miejscowe specjały, takie jak kaczka nadziewana foie gras (południowy zachód), ostra papryka faszerowana solonym dorszem w sosie vizcaina z szynką (baskijskie) i bouillabaisse (prowansalskie).

rzystano na pięć różnych sposobów mleko lub czekoladę, można przepłukać podniebienie sorbetem paprykowym. Takie restauracje często oferują zestawy do degustacji (dégustation). Gwiazdki Michelina traktuje się we Francji bardzo poważnie. W chwili publikacji tego przewodnika w Paryżu było dziesięć restauracji trzygwiazdkowych, podczas gdy na przykład w Londynie tylko jedna. Utrata gwiazdki może oznaczać gwałtowny spadek liczby gości, a także plamę na honorze szefa kuchni. W 2003 r. obawa przed takim wstydem po niepochlebnej recenzji jednego z krytyków popchnęła szefa kuchni Bernarda Loiseau do samobójstwa. Haute cuisine jest kosztowna, zresztą nie tylko dla gości. Prowadze-

3RZ\ƅHM RG}OHZHM +D 2PT@QD 3QNTR

RD@T R S@QS@ BXSQXMNV@ RYSTęBD +D #ŃLD CT ,@Q@HR R

.DSHOXV] V]HID NXFKQL 3NPTD AK@MBGD CNR NVMHD sAH@ X J@ODKTRYt SNŰM@YV@ VXRNJHDFN NJQĘF D

FN L@QRYBYNMDFN LNBMN VXJQNBG

L@KNMDFN M@JQXBH@ F NVX MNRYNMDFN OQYDY RYDEłV JTBGMH M@ŰŌVHDBHD NCŰBY@RłV KDFDMC@QMDFN &DNQ

FD @Ű TFTRS@ $RBNE

EHDQ@ l

Kawiarnie (café) Zgodnie z tradycją można tu zjeść kanapki, zwłaszcza wszechobecną croque-monsieur (zapiekaną kanapkę z szynką i serem), a także różne odmiany sałatek, wytrawne tarty i omlety.

Eleganckie restauracje W kategorii tej mieszczą się różne lokale, niekoniecznie z gwiazdkami Michelina – od uroczo staroświeckich, proponujących bywalcom pasztet z gęsich wątróbek z truflami i cielęcinę we wspaniałych sosach po nastawione na dania awangardowe, gdzie między cielęciną duszoną w sosie pomarańczowym a deserem, w którym wyko)$#9$-($ (Ű/("($

6HU %Q@MBTYH IDCYĘ VHĨBDI RDQ@ MHŤ I@JHJNKVHDJ HMMX M@QĹ‚C M@Ĺ°ĹŒVHDBHD NJ JF M@Ĺ°NRNAĨ QNBYMHD 6HDKD RDQĹ‚V RL@JTID KDOHDI MHŤ VXFKĘC@ -@Ĺ°OQYXJÂ?@C MHDJSĹ‚QD RDQX YĹ°JNYHD

FN LKDJ@ ONVXĹŁDI RÄ˜Ĺ°ONJQXSD ONOHNÂ?DL YĹ°VĨFK@ CQYDVMDFN JSĹ‚QX VBGÂ?@MH@ VHKFNÄ™ YĹ°ONVHDQYBGMH HĹ°ONL@

F@ IDĹ°JNMRDQVNV@Ä™

3RQLĆ…HM +D /DSHS %DQ Ä? "GDU@K R VĹ°QDINMHD +D ,@Q@HR

nie restauracji najwyĹźszej kategorii we Francji to wydatek rzÄ™du 60 euro od goĹ›cia i nawet najlepsze lokale kalkulujÄ… zysk na poziomie jedynie 2–5%. SER

MiÄ™dzy daniem gĹ‚Ăłwnym a deserem podaje siÄ™ tacÄ™ lub półmisek przysmakĂłw o wyrazistej woni. ObowiÄ…zujÄ… tu dwie przydatne zasady. Po pierwsze, kosztujÄ…c serĂłw, naleĹźy zaczynać od najĹ‚agodniejszego, a koĹ„czyć na najostrzejszym. Po drugie, podajÄ…c sery, nie naleĹźy obcinać ich wystajÄ…cych części, lecz zawsze kroić je, zachowujÄ…c naturalny ksztaĹ‚t. Tak nakazuje

dobre wychowanie, stanowi to bowiem gwarancjÄ™, Ĺźe rĂłwnieĹź ostatnia czÄ™stowana osoba nie dostaje samej skĂłrki. Liczba odmian jest taka, Ĺźe poznanie francuskich serĂłw moĹźe zająć lata. Prezydent Charles de Gaulle powiedziaĹ‚ kiedyĹ›: „Jak moĹźna rzÄ…dzić krajem, w ktĂłrym jest 246 gatunkĂłw sera?â€? W rzeczywistoĹ›ci ser we Francji jest podobnie ustandaryzowanym wyrobem, jak wino, ujÄ™tym w podobny system klasyfikacji Apellation d’Origina ControlĂŠe (AOC) i chronionym Ĺ›wiadectwami pochodzenia. Status AOC uzyskaĹ‚o dotÄ…d ponad 40 serĂłw, a pierwszym z nich byĹ‚ roquefort w 1925 r., natomiast liczbÄ™ wszystkich gatunkĂłw i odmian sera szacuje siÄ™ we Francji na 350–400. NAPOJE

Alkohole Przed posiĹ‚kiem we Francji na porzÄ…dku dziennym sÄ… aperitify, na przykĹ‚ad kieliszek szampana, biaĹ‚ego wina, kiru (biaĹ‚e wino z cassis, likier z czarnej porzeczki), a czasem biaĹ‚ego porto. Wino jest wszechobecnym dodatkiem do posiĹ‚kĂłw, moĹźna zamĂłwić butelkÄ™, lampkÄ™ i â€“ najtaniej – dzbanek. W bistrach, brasseriach i kawiarniach, lecz raczej nie w eleganckich restauracjach, wino stoĹ‚owe jest podawane rĂłwnieĹź w karafkach lub pichets (glinianych dzbankach). Typowe porcje alkoholi to dwudziestka piÄ…tka (un quart), pięćdziesiÄ…tka (un demi), a czasem 46 ml (un pot lyonnais). Mimo wszystko nieustannie trwa rywalizacja Francji z WĹ‚ochami o tytuĹ‚ 6/1.6 #9$-($

najwiÄ™kszego wytwĂłrcy wina na Ĺ›wiecie, a 2/3 rocznej produkcji, wynoszÄ…cej 600 mln beczek, pozostaje do konsumpcji w kraju. Karty win w lokalach obejmujÄ… wiÄ™c niewiele marek zagranicznych. Piwo zamawia siÄ™ zwykle tylko do kanapek, posiĹ‚kĂłw alzackich lub do daĹ„ azjatyckich. Cydr, czyli jabĹ‚ecznik, towarzyszy specjaĹ‚om z Bretanii i Normandii, takim jak naleĹ›niki (crĂŞpes) lub maĹ‚Ĺźe, i czÄ™sto jest podawany w glinianych dzbankach. Po obiedzie przychodzi czas na digestif, a wiÄ™c na przykĹ‚ad kieliszek koniaku, armaniaku lub calvadosu.

Napoje bezalkoholowe i kawa WiÄ™kszość restauracji oferuje bogaty wybĂłr wĂłd mineralnych. MoĹźna zamĂłwić jÄ… pĂŠtillante (gazowanÄ…), plate (niegazowanÄ…) lub en carafe (w dzbanku). KawÄ™ we Francji częściej pije siÄ™ po deserze niĹź do deseru. CafĂŠ oznacza espresso, mocne i czarne. Zwolennicy biaĹ‚ej kawy powinni zamĂłwić cafĂŠ noisette. CafĂŠ crème (kawa z mlekiem) jest uwaĹźana za napĂłj Ĺ›niadaniowy, a zamĂłwienie jej po obiedzie moĹźe wywoĹ‚ać zdziwione miny. Natomiast osoby, ktĂłre po kofeinie nie mogÄ… zasnąć, powinny prosić o cafĂŠ dĂŠcafĂŠinĂŠ albo o une tisane (herbata zioĹ‚owa).

3RZ\Ć…HM RG}OHZHM RDQ JNYH YĹ°QTD ,NTEED

S@QC DKDLDMS VXRSQNIT VĹ°!NDTE RTQ KD 3NHS QTD "NKHRÄĄD 5((( #YHDKMHB@ RYDE JTBGMH YĹ°)DĹ°3GÄĄv ,D VĹ°75 #YHDKMHBX QTD CD KKDQ@X S@QSD S@QSHM

&]\}ZLHV]" 3@QSD S@QSHM ONVXĹŁDI TO@LHĨSMH@ M@YVĘ RHNRSQX 3@QSHM JSĹ‚QD VĹ° Q OQYXO@C

JHDL VXM@K@YÂ?X IÄ˜Ĺ°VĹ°RVNHL VHDIRJHL GNSDKT JHDCX MHDĹ°TC@Â?@ HL RHĨ M@IYVXBY@IMHDI

RY@ RY@QKNSJ@

7DUJRZLVND .CVHDCY@MHD O@QXRJHBG S@QFNVHRJ SNĹ°BYXMMNĹŒÄ™ OQYDCONÂ?TCMHNV@ 9VXJKD CYH@Â?@IĘ NCĹ° FNCYHMX CNĹ° 2ONĹŒQNC SXBG B@Â?NCYHDMMXBG ,@QBGÄĄ C KHFQD OK@BD C KHFQD 7(( #YHDKMHB@ L@ Y@QĹ‚VMN BYĨĹŒÄ™ Y@C@RYNMĘ ,@QBGÄĄ !D@TU@T YĹ°OQNCTJ

S@LH l HĹ°BDM@LH l YĹ°M@IVXŤRYDI OĹ‚Â?JH I@J HĹ°A@QCYHDI G@Â?@ĹŒKHVĘ KDBY S@ÄźRYĘ M@Ĺ°ONVHD

SQYT 3@QFNVHRJN YM@ICTID RHĨ SDŤ OQYX QTD ,NTEEDS@QC VĹ°#YHDKMHBX ‰@BHÄźRJHDI l V@QSN S@L Y@IQYDÄ™ CNĹ° VÂ?NRJHBG CDKHJ@SDRĹ‚V %@BBGDSSHDFN HĹ° OHDJ@QMH 2SDEE 9Ĺ° S@QFNVHRJ NJQDRNVXBG M@KDŤX VXLHDMHÄ™ !QDSDTHK VNJĹ‚Â? OK@BT !QDSDTHK VĹ° 5(( #YHDKMHBX VS HĹ°RNA RODBI@KHYTIĘBD RHĨ VĹ°ĹŒKHL@J@BG ONYHNLJ@BG HĹ°FĨRHDI VĘSQĹ‚ABD !@RSHKKD VNJĹ‚Â? OK@BD CD K@ !@RSHKKD HĹ°VYCÂ?TŤ AN

TKDU@QC 1HBG@QC +DMNHQ VĹ°7( #YHDKMHBX BYV HĹ°MC FCYHD JQ@L@QYD ROQYDC@IĘ VXÂ?ĘBYMHD BDATKĨ FQYXAX LHĹ‚C HĹ°I@I@ !DKKDUHKKD ,ÄĄMHKLNMS@MS ANTKDU@QC CD !DKKDUHKKD CNĹ° ANTKDU@QC CD ,ÄĄMHKLNM

S@MS 7( 77 #YHDKMHB@ VS HĹ°OS NEDQT

IĘBD DFYNSXBYMD NCLH@MX O@OQXJH FH

F@MSXBYMD @QATYX J@OTRSĨ ODJHÄźRJĘ EHFH QNYLH@QĹ‚V OHĨĹŒBH HĹ° ONCOÂ?NLXJH YĹ°LĘJH QXŤNVDI KTA IĨBYLHDMMDI

)$#9$-($ (Ĺ°/("($

ZAKUPY ChociaĹź Napoleon nazwaĹ‚ kiedyĹ› BrytyjczykĂłw „narodem sklepikarzyâ€?, dziĹ› miano to pasuje lepiej do FrancuzĂłw, a co wiÄ™cej wobec cudownej obfitoĹ›ci niepowtarzalnych specjalistycznych butikĂłw i domĂłw towarowych przestaĹ‚o mieć obraĹşliwe znaczenie i staĹ‚o siÄ™ komplementem.

*RG]LQ\ RWZDUFLD 6HĨJRYNĹŒÄ™ RJKDOĹ‚V CYH@Â?@ NCĹ°FNCYHMX KTA CNĹ°NJ 3XKJN MHDKHBYMD RÄ˜Ĺ°NSV@QSD VĹ°MHD

CYHDKD MHDĹ°KHBYĘB QD

INMT ,@Q@HR HĹ°IDCMDFN BYXĹ°CVĹ‚BG RJKDOĹ‚V M@Ĺ°"G@LOR Ă?KXRÄĄDR -HDJSĹ‚QD LMHDIRYD RJKDOX RÄ˜Ĺ°Y@LJMHĨSD VĹ°ONMHDCYH@Â?JH l OQYDY B@Â?X CYHDÄź KTA CNĹ°NJ 6HDKD Y@LXJ@ ONCVNID VĹ°RHDQO

MHT SQ@CXBXIMXL EQ@MBTRJHL LHDRHĘBT V@J@BXIMXL &Â?Ĺ‚VMD NJQDRX VXOQYDC@ŤX RNKCDR VDĹ°%Q@MBIH OQYXO@C@IĘ VĹ°RSXBYMHT HĹ°KHOBT

6/1.6 #9$-($

W epoce gdy bez wzglÄ™du na miejsce zakupy wydajÄ… siÄ™ coraz bardziej zuniformizowanym doĹ›wiadczeniem, a te same miÄ™dzynarodowe grupy i znaki firmujÄ…ce luksus powtarzajÄ… siÄ™ we wszystkich wielkich miastach Ĺ›wiata, ParyĹź wciÄ…Ĺź zachowuje tradycjÄ™ prowadzonych przez rodziny sklepĂłw specjalistycznych, zaĹ› sklepy sieciowe i centres comerciaux (centra handlowe) sÄ… znacznie mniej liczne niĹź w wiÄ™kszoĹ›ci innych europejskich stolic. MAPA ZAKUPĂ“W

NiektĂłre quartiers w mieĹ›cie majÄ… wĹ‚asny charakter i klimat, a tamtejsze sklepy czÄ™sto odzwierciedlajÄ… dzieje rejonu i mieszkajÄ…cej tam spoĹ‚ecznoĹ›ci. Na przykĹ‚ad w zamoĹźnych, na ogół konserwatywnych dzielnicach VII i XVI naleĹźy spodziewać siÄ™ sklepĂłw z towarami o ustalonej renomie i artykuĹ‚ami luksusowymi (antyki, wnÄ™trzarstwo z gĂłrnej półki, znane marki projektantĂłw odzieĹźy), natomiast dzieĹ‚ projektantĂłw rodem z bohemy, niezaleĹźnych sklepĂłw z podarkami i butikĂłw naleĹźy szukać w uliczkach na wzgĂłrzu Montrmartre (np. rue des Abbesses), w modnych rejonach Bastille i Marais, a takĹźe na nabrzeĹźach kanaĹ‚u St-Martin.

Domy mody Domy mody o wielkich nazwach skupiajÄ… siÄ™ gĹ‚Ăłwnie w rejonie avenue Montaigne (przecznica Champs-ÉlysĂŠes), Faubourg St-HonorĂŠ i St-Germain. Jednak stateczna niegdyĹ› rue St-HonorĂŠ staĹ‚a siÄ™ oĹ›rodkiem mody awangardowej, a to dziÄ™ki prestiĹźowemu sklepowi Colette, majÄ…cemu ambicjÄ™ wykreowania caĹ‚ego stylu Ĺźycia. Nawet ekskluzywna avenue Montaigne osĹ‚abiĹ‚a nieco swĂłj burĹźuazyjny wizerunek, wpuĹ›ciwszy do siebie modne marki mĹ‚odych Paul & Joe oraz Zadig & Voltaire.

Tradycja i zmiana Symbol Ĺ›wietnoĹ›ci ParyĹźa z pierwszej poĹ‚owy XX w., Champs-ÉlysĂŠes, w latach 80. podupadĹ‚ zalany turystycznÄ… tandetÄ…. Na potwierdzenie powrotu tej arterii do dawnej chwaĹ‚y w koĹ„cu lat 90. pojawiĹ‚ siÄ™ tutaj pâtissier extraordinaire LadurĂŠe (s. 43), a ostatnio alejÄ™ oĹźywiĹ‚ ciÄ…g wytwornych sklepĂłw typu concept store, z autorskim doborem towarĂłw. W minionej dekadzie sklepy designerskie przeniosĹ‚y siÄ™ do St-Germain ku utrapieniu tych, ktĂłrzy opĹ‚akujÄ… koniec literackiego charakteru tego zakÄ…tka i stratÄ™ wybitnych ksiÄ™garzy. Rozpoczęły siÄ™ juş prace renowacyjne w rejonie powszechnie nielubiane-

go centrum handlowego Forum des Halles. Nad odnowionymi skwerami i ogrodami zostanie zbudowany wielki szklany baldachim. Renowacją objęto jednak nie wszystkie rejony. Arystokratyczne czasy bulwarów Bonne Nouvelle i Montrmartre stanowią już tylko przeszłość, zatartą przez sklepy z przecenionymi towarami i popularne sieci handlowe, które teraz dominują w tej okolicy. PASAŻE

W latach 40. XIX w. Paryż miał ponad 100 pasaży, czyli arkad handlowych, zbudowanych w ten sposób, że nad sklepami na poziomie ulicy znajdowały się mieszkania. To właśnie w tych pasażach paryżanie odkrywali nowości i zapoznawali się z modą, nie narażając się na kaprysy żywiołów. Obecnie pozostało już tylko około 20 pasaży, w większości wokół Palais Royal. Zwykle prowadzą one działalność od godziny 7.00 rano do 21.00 lub 22.00. Nocami i w niedzielę są zamknięte.

sée du Louvre) pochodzi z 1826 r. i jest chyba najładniejszym z pasaży. Sklepy mają tu fasady obłożone drewnem z mosiężnymi okuciami i rzeźbione korynckie kapitele. Największymi atrakcjami są sklep ze starymi lalkami Robert Capia, wyroby skórzane w Il Bisonte i ekskluzywne damskie kosmetyki do pielęgnacji twarzy Terry. Passage du Grand Cerf (10 rue Dussoubs lub 145 rue St-Denis, II Dzielnica; metro: Étienne Marcel) jest prawdopodobnie najmodniejszym z pasaży, czymś w rodzaju ośrodka myśli twórczej. Warto tu przyjść po dzieła awangardowych grafików, modystek i jubilerów. Passage des Panoramas (10 rue StMarcor lub 11 boulevard Montrmartre, II Dzielnica; metro: Bourse) należy do najstarszych arkad handlowych.

3RZ\ƅHM RG}OHZHM JNRLDSXJH VŰRJKDOHD RHDBHNVXL 2ġOGNQ@ DKDF@MBJHD VDIŌBHD CNŰ+D !NM ,@QBGġ VŰ5(( #YHDKMHBX OHĨJMD NO@JNV@MHD DKDF@MB

JHD NATVHD YŰY@LNŤ

MDI (Ű#YHDKMHBX

3RQLƅHM LNCMD RSQNID VŰ!@RSHKKD

Najciekawsze Najlepiej zachowany pasaż, Galerie Vivienne (6 rue Vivienne, II Dzielnica; metro: Bourse) wyróżnia się piękną mozaikową posadzką i szklanym dachem na żeliwnym szkielecie. To modne miejsce mieści między innymi pracownie-butiki Jean-Paula Gaultiera i Nathalie Garçon, galerie sztuki i elegancką herbaciarnię A Priori. Galerie Véro-Dodat (19 rue JeanJacques Rousseau – 2 rue du Bouloi, I Dzielnica; metro: Palais Royal, Mu9 *4/8

HISTORIA: KALENDARIUM Odkryło to miejsce plemię Paryzjów, zajęli je Rzymianie, najechali Frankowie, potem rządził nim Napoleon. Wyrafinowana kultura i rewolucyjna działalność polityczna Paryşa zmieniła losy świata. Lista ponişej obejmuje główne wydarzenia, przede wszystkim polityczne. WCZESNE DZIEJE

ok. 300 p.n.e. Paryzjowie osiedlają się na Île de la CitÊ i zakładają Lutecję. 58–52 Paryş podbity przez Rzymian, budowa miasta na lewym brzegu Sekwany. ok. 250 n.e. Św. Dionizy zakłada pierwszą chrześcijańską wspólnotę w Paryşu. 451 Św. Genowefa ratuje Paryş przed Attylą, królem Hunów. 508 Chlodwig, król Franków, czyni Paryş swoją stolicą. ŚR EDNIOWIECZE

764–814 1DMZDƅQLHMV]H GDW\ t NU�ORZLH L FHVDU]H *@QNK 6HDKJH l ONVXţDI ONQSQDS FŠQMX 'TFN *@ODS l +TCVHJ (7 l %Q@MBHRYDJ ( l 'DMQXJ (( l 'DMQXJ ((( l 'DMQXJ (5 l +TCVHJ 7(5 l ONVXţDI ONQSQDS CNKMX +TCVHJ 75 l +TCVHJ 7( l +TCVHJ %HKHO ( l

6/1.6 #9$-($

Dynastia Karolingów; siedziba władzy przeniesiona z Paryşa do Aix-la-Chapelle. 987 Hugo Kapet wybrany królem; początek rządów Kapetyngów. 1246–1248 Ludwik IX buduje Sainte-Chapelle. 1253 Załoşenie Sorbony. 1340 Wybucha wojna stuletnia. 1420 Paryş poddaje się Anglikom, którzy rządzą tutaj do 1436 r. R ENESANS I OŚWIECENIE

1515–1547 1589 1594 1667 1682

Panowanie Franciszka I, który rozpoczyna przebudowę Luwru. Henryk III ginie zamordowany. Henryk IV nawraca się na katolicyzm, co kończy wojnę religijną. Pierwsze oświetlenie ulic w mieście. Ludwik XIV przenosi dwór do Wersalu. R EWOLUCJA, CESARSTWO I R EPUBLIK A

1789 1799

Rewolucja francuska kładzie kres wiekom monarchii we Francji, utworzenie Pierwszej Republiki. Napoleon Bonaparte przejmuje władzę i w 1804 r. koronuje się na cesarza.

1814–1815 Upadek Napoleona zwiastuje restaurację monarchii Burbonów. 1830 Rewolucja burşuazyjna; Ludwik Filip I zostaje królem. 1848 Rewolucja wynosi do władzy Ludwika Napoleona, bratanka Napoleona Bonaparte; Druga Republika. 1852 Ludwik Napoleon ogłasza się cesarzem i koronuje jako Napoleon III; Drugie Cesarstwo; baron Georges Haussmann rozpoczyna 18-letnie prace nad planem przebudowy Paryşa. 1870–1871 Wojna francusko-pruska, Paryş kapituluje, Napoleon III abdykuje; koniec Drugiego Cesarstwa, Trzecia Republika trwa do 1940 r. 1871 Powstanie zwane komuną paryską, ginie 25 tysięcy ludzi. 1889 Budowa wieşy Eiffla na Wystawę Światową i otwarcie Moulin Rouge.

3RZ\Ć…HM RG OHZHM YCNAXBHD !@RSXKHH VĹ° Q ANTKDU@QC '@TRRL@MM M@ OQYD

Â?NLHD 7(7 H 77 V

X X WIEK

1900 1914–1918 1939–1945 1946 1958

Uruchomienie pierwszej linii metra. I wojna Ĺ›wiatowa. II wojna Ĺ›wiatowa. Charles de Gaulle tworzy CzwartÄ… RepublikÄ™. Kryzys algierski obala CzwartÄ… RepublikÄ™. De Gaulle ustanawia PiÄ…tÄ… RepublikÄ™. Przyznanie algierskim kobietom prawa gĹ‚osu. 1969–1974 Prezydentura Georges’a Pompidou. 1974–1981 ValĂŠry Giscard d’Estaing prezydentem. 1981–1995 Prezydentura François Mitteranda. 1998 Francja zdobywa mistrzostwo Ĺ›wiata w piĹ‚ce noĹźnej. X X I WIEK

2001 2002 2007

Bertrand DelanoÍ wybrany merem Paryşa. Euro zastępuje franka jako francuska jednostka monetarna. W wyborach prezydenckich zwycięşa kandydat prawicy Nicolas Sarkozy.

2VWDWQL SUH]\GHQFL "G@QKDR CD &@TKKD l &DNQFDR /NLOHCNT l 5@KÄĄQX &HRB@QC C $

RS@HFM l %Q@MÄ?NHR ,HSSDQ@MC l )@BPTDR "GHQ@B l ONVXĹŁDI VHYDQTMDJ FĹ QMX -HBNK@R 2@QJNYX l ONVXĹŁDI VHYDQTMDJ CNKMX

3R OHZHM ONCBY@R QDVNKTBIH EQ@MBTRJHDI OQYXVĹ‚CB@ EQ@JBIH FĹ‚QX )D@M /@TK ,@Q@S l l ST M@ NAQ@YHD )@BPTDR @

+NTHR@ #@UHC@ ĂśLHDQĘ ,@Q@S@ l YNRS@Â? Y@CŢF@MX ONCBY@R JĘOHDKH OQYDY ŤXQNM

CXRSJĨ "G@QKNSSD "NQC@X

'(23.1( * +$-# 1(4,

Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.