Rzym. Przewodnik Step by Step

Page 1

SPIS TREŚCI 1DbSRF]ÈWHN 2bNVLÈĝFH 3ROHFDQH Z\FLHF]NL

:SURZDG]HQLH .UöWNL ZVWÚS -HG]HQLH LbSLFLH =DNXS\ 0X]HD +LVWRULD NDOHQGDULXP

6SDFHU\ L Z\FLHF]NL

.DSLWRO Lb)RUXP 5RPDQXP .RORVHXP 2Gb3LD]]D 1DYRQD GRb&DPSR GHij)LRUL

2 Gb$UD 3DFLV GRb3DQWHRQX 6FKRG\ +LV]SDñVNLH 7ULGHQWH LbIRQWDQQD GL 7UHYL .ZLU\QDï %DUEHULQL Lb9LD 9HQHWR 2Gb9LOOD %RUJKHVH GRb3LD]]D GHO 3RSROR :DW\NDQ 2Gb]DPNX 6DQWij$QJHOR GRb-DQLNXOXP ']LHOQLFD ¿\GRZVND Lb=DW\EU]H $ZHQW\Q Lb7HVWDFFLR 6DQ *LRYDQQL Lb(VNZLOLQ

7HUP\ 'LRNOHFMDQD Lb0RQWL 9LD $SSLD 7LYROL &HUYHWHUL &DVWHOOL 5RPDQL 2VWLD $QWLFD

3UDNW\F]QH LQIRUPDFMH $ļ= +RWHOH 5HVWDXUDFMH ,QGHNV

O KSIÄ„ĹťCE Przewodnik Step by step to kolejne dzieĹ‚o wydawcĂłw ksiÄ…Ĺźek Insight Guides, ilustrowanych przewodnikĂłw obecnych na rynku od lat 70. XX wieku. Wysokiej jakoĹ›ci fotografie oraz rzetelne rekomendacje uzupeĹ‚niajÄ… opisy osiemnastu przygotowanych specjalnie na potrzeby ksiÄ…Ĺźki tras wycieczkowych, pozwalajÄ…cych poznać najwiÄ™ksze atrakcje Rzymu. SPACERY I W YCIECZKI

3RZ\Ć…HM ĹŒVHĘSXMH@ 2@STQM@ M@ %NQTL ONR@CYJH *NRL@SĹ‚V VĹ°2@MS@ ,@QH@ ,@FFHNQD VHKBYXB@ J@QLHĘB@ 1NLTKTR@ H 1DLTR@ JK@SJ@ RBGNCNV@ V ,TYD@BG 6@SXJ@ÄźRJHBG Y@LDJ H LNRS 2@MS MFDKN

Opisane w ksiÄ…Ĺźce spacery i wycieczki przygotowano w taki sposĂłb, aby kaĹźdy, niezaleĹźnie od moĹźliwoĹ›ci finansowych, gustu i wytrzymaĹ‚oĹ›ci, mĂłgĹ‚ znaleźć coĹ› dla siebie. OprĂłcz wielu atrakcji turystycznych Rzymu trasy obejmujÄ… rĂłwnieĹź mniej znane miejsca oraz dzielnice, ktĂłre dopiero niedawno staĹ‚y siÄ™ popularne. Na trasach znajdujÄ… siÄ™ rozmaite obiekty, zatem zarĂłwno miĹ‚oĹ›nicy sztuki, jak i dociekliwi szperacze, Ĺ‚akomczuchy i smakosze, wielbiciele zakupĂłw lub rodzice znajdÄ… coĹ› dla siebie. Przed wyruszeniem warto przeczytać caĹ‚y opis wycieczki. To pozwoli zapoznać siÄ™ wczeĹ›-

niej z trasÄ… i zaplanować przerwy na posiĹ‚ek. Propozycje miejsc, gdzie moĹźna coĹ› przekÄ…sić, znajdujÄ… siÄ™ w ramkach Jedzenie i picie, dla uĹ‚atwienia oznaczonych rysunkiem noĹźa i widelca. WPROWADZENIE

W rozdziale pt. „Wprowadzenieâ€?, ktĂłry zawiera podstawowe informacje o Rzymie, w tym takĹźe na temat jedzenia, napojĂłw oraz zakupĂłw, czytelnicy zapoznajÄ… siÄ™ z szerszym kontekstem kulturowym miasta. Z kolei kalendarium umieszczone na koĹ„cu tego rozdziaĹ‚u zawiera najwaĹźniejsze daty w historii wĹ‚oskiej stolicy. PR AKTYCZNE INFOR MACJE

Przydatnym dodatkiem do opisu wycieczek jest rozdziaĹ‚ „Praktyczne Informacjeâ€? zawierajÄ…cy czytelnÄ…, alfabetycznÄ… listÄ™ najpotrzebniejszych informacji oraz wybĂłr hoteli i restauracji; dodatkowo kawiarnie i restauracje, ktĂłre moĹźna odwiedzić w czasie wycieczki, omĂłwione sÄ… takĹźe w rozdziaĹ‚ach poĹ›wiÄ™conych poszczegĂłlnym trasom.

$XWRUNL /NBGNCYĘB@ YĹ°2@MS@ %D VĹ°-NVXL ,DJRXJT Ă?NVXM *DQQ LHDRYJ@ YĹ°OQYDQV@LH VDĹ°6Â?NRYDBG NCĹ° Q 9CNAXÂ?@ VXJRYS@Â?BDMHD JNMRDQV@SNQRJHD VĹ°Y@JQDRHD QDMDR@MRNVDFN L@K@QRSV@ VÂ?NRJHDFN HĹ°QDFTK@QMHD OTAKHJTID @QSXJTÂ?X VĹ° BY@RNOHRL@BG YĹ° Y@JQDRT GHRSNQHH RYSTJH HĹ° JNMRDQV@BIH Y@AXSJĹ‚V .ADBMHD CYHDKH RVĹ‚I BY@R LHĨCYX +NMCXM HĹ°1YXL FCYHD M@TBY@ VXJÂ?@C@ HĹ°NOQNV@CY@ RODBI@KHRSXBYMD VXBHDBYJH TSNQJĘ NOHRĹ‚V SQ@R IDRSĹ° MMHD ! 2G@ODQN JSĹ‚Q@ NCĹ°K@S LHDRYJ@ VĹ°1YXLHD HĹ°QDFTK@QMHD OHRTID CNĹ°QYXLRJHDFN VXC@MH@ L@F@YXMT s6GDQDt

- /."9Ă…3$*

7ZDU] V\OHQD /NRĘF !@ATHMN SNĹ°CNĹŒÄ™ L@Â?N DEDJSNVM@ OĹ‚Â?KDŤÄ˜B@ ONRS@Ä™ FQDBJHDFN KD

ĹŒMDFN ANŤJ@ RXKDM@ YĹ°FÂ?NVĘ ONBGNCYĘ

BĘ YĹ°HMMDI QYDŢAX /NÂ?ĘBYDMHD SXBG CVĹ‚BG MHDO@RTIĘBXBG CNĹ°RHDAHD DKDLDM

SĹ‚V OQYXBYXMHÂ?N RHĨ CNĹ°TJTBH@ VĹ°NJQDRHD QDMDR@MRT NJQDĹŒKDMH@ !@ATHMN BYXKH SV@QY O@VH@M@ !@ATHMN S@J LNBMN VQĹ‚RÂ? VĹ°QYXL

RJH JQ@INAQ@Y ŤDŰIDFN HLHDMHDL M@YV@MN M@VDS TKHBĨ

buino. Teraz trzeba skrÄ™cić w prawo w Via degli Orti d’Alibert, a potem w lewo w Via Margutta. Ta ukryta ulica wciÄ…Ĺź emanuje czarem Ĺ›wiata filmu z lat 60. XX w., rozsĹ‚awionym przez takich reĹźyserĂłw, jak Federico Fellini. Via Margutta to rzymskie Hollywood.

Via del Babuino Na prawo od skrzyĹźowania wznosi siÄ™ anglikaĹ„ski ceglany koĹ›ciół Wszystkich ĹšwiÄ™tych (Via del Babuino 153; tel. 06 600 18 81; www.allsaintsrome.org; pon.–pt. 8.00–19.00, nd. w czasie naboĹźeĹ„stw; wstÄ™p wolny). Via del Babuino jest jednÄ… z trzech gĹ‚Ăłwnych ulic handlowych tworzÄ…cych rejon zwany Tridente. PozostaĹ‚e dwie to Via del Corso i Via di Ripetta. Wszystkie rozchodzÄ… siÄ™ promieniĹ›cie z Piazza del Popolo na ksztaĹ‚t wielkiego trĂłjzÄ™bu (tridente znaczy po wĹ‚osku trĂłjzÄ…b). Te trzy gĹ‚Ăłwne arterie oraz liczne mniejsze przecznice tworzÄ… fascynujÄ…cÄ… dzielnicÄ™, emanujÄ…cÄ… subtelnÄ… elegancjÄ…. Przy Via del Babuino skupiaĹ‚y siÄ™ niegdyĹ›

-('=(1,( ,b3,&,( B &$)v $7(/,(5 &$129$ 7$'2/,1,

Q

5H@ CDK !@ATHMN SDK ONM lRNA l ŠlŠŠ &Â?Ĺ‚C IDRSĹ°CNAQXL OQDSDJRSDL AXĹ°Y@SQYXL@Ä™ RHĨ M@Ĺ°BGVHKĨ HĹ°VRSĘ

OHÄ™ CNĹ°SDFN TQNBYDFN LTYDTL ONÂ?ĘBYNMDFN YĹ°J@VH@QMHĘ /QYX A@QYD LNŤM@ RHĨ M@OHÄ™ OXRYMDFN B@OOTBBHMN @Ĺ°CNĹ°RSNKHJĹ‚V ONC@V@MD RÄ˜Ĺ°YM@JNLHSD L@J@QNMX R@Â?@SJH HĹ°C@MH@ RDYNMNVD

C $17,&2 &$))u *5(&2 5H@ CDH "NMCNSSH SDK ONM lRNA l Š 6HĨJRYNĹŒÄ™ TQNBYXBG RSNKHJĹ‚V VĹ°FÂ?ĨAH KNJ@KT IDRSĹ°Y@IĨS@ OQYDY STQXRSĹ‚V 3QTCMN BYXMHÄ™ JNLTJNKVHDJ Y@QYTS YĹ°SDFN ŤDĹ°LH@Â? NBGNSĨ STĹ°RHĨ Y@SQYXL@Ä™ ,MHDI JNRYSNVMXL QNYVHĘY@MHDL IDRSĹ°Y@LĹ‚VHDMHD J@VX HĹ°QNF@KHJ@ OQYX A@QYD

pracownie artystĂłw i warsztaty, a obecnie majÄ… tu swe siedziby antykwariusze i projektanci. WracajÄ…c wzdĹ‚uĹź tej ulicy w stronÄ™ SchodĂłw HiszpaĹ„skich, moĹźna zauwaĹźyć postać półleşącego sylena: Il Babuino , od ktĂłrego pochodzi nazwa ulicy (zob. margines po lewej). PomiÄ™dzy fontannÄ… i greckim koĹ›cioĹ‚em Ĺ›w. Anastazego mieĹ›ci siÄ™ pracownia, naleşąca niegdyĹ› do wybitnego klasycystycznego rzeĹşbiarza Antonia Canowy i jego asystenta Adama Tadoliniego. Obecnie znajduje siÄ™ tu interesujÄ…ca kawiarnia-muzeum. CafĂŠ Atelier Canova-Tadolini, zob. ĹźB (Via del Babuino 150; tel. 06 3211 07 02; www. museoateliercanowatadolini.it; pon.– sob. 8.00–20.30; wstÄ™p wolny) zaprasza na kawÄ™ i przekÄ…ski.

Via del Corso NastÄ™pnie naleĹźy skrÄ™cić w prawo przy Via della Croce w mniejsze uliczki handlowe w granicach Tridente, a potem w lewo w Via del Corso, najdĹ‚uĹźszÄ… i najmniej zakrzywionÄ… z trzech gĹ‚Ăłwnych arterii.

sanova, Buffalo Bill i Ludwik Bawarski, a z PolakĂłw Mickiewicz, Norwid, SĹ‚owacki, Kraszewski, Lenartowicz, Sienkiewicz, KrasiĹ„ski, Gierymscy, rozkoszowali siÄ™ wygodÄ… zacisznych salonĂłw. Od 2006 r. znajduje siÄ™ w niej medalion ku czci CzesĹ‚awa MiĹ‚osza.

Colonna dell’Immacolata Po wyjĹ›ciu z Caffè Greco trzeba skrÄ™cić na poĹ‚udnie w Via Mario de’Fiori, a nastÄ™pnie w lewo w Via Frattina. Na placu na rogu Via Propaganda stoi Colonna dell’Immacolata (kolumna Niepokalanej), zwieĹ„czona statuÄ… NajĹ›wiÄ™tszej Marii Panny. Pomnik jest poĹ›wiÄ™cony idei Niepokalanego PoczÄ™cia, jednego ze skĹ‚adnikĂłw dogmatu wprowadzonego przez papieĹźa Piusa IX. Ustawienie kolumny w 1857 r. wymagaĹ‚o zaangaĹźowania 220 straĹźakĂłw.

Sant’Andrea delle Fratte IdÄ…c Via Propaganda, dochodzi siÄ™ do koĹ›cioĹ‚a San’Andrea delle Fratte (Ĺ›w.Andrzeja wĹ›rĂłd SadĂłw; Piazza

Sant’Andrea delle Fratte 1; tel. 06 679 31 91; 7.30–12.30, 16.00–19.00; wstÄ™p wolny), jednego z gĹ‚Ăłwnych dzieĹ‚ w ramach przebudowy miasta Franceska Borrominiego w latach 70. XVII w. Freski w kopule sÄ… dzieĹ‚em Pasquale Mariniego, a zachwycajÄ…ce posÄ…gi anioĹ‚Ăłw Gianlorenza Berniniego.

:VND]Ă?ZNL QD}PDUJLQHVLH

8}JĂ?U\ RG}OHZHM OQYX 5H@ CDH "NMCNSSH LNŤM@ YQNAHÄ™ DJRJKT

YXVMD Y@JTOX "@EEÄ &QDBN SQXSNM IDCDM YĹ°SNV@QYXRYX -DOSTM@ YNA Q@LJ@ ONMHĹŁDI

9@A@VMD @MDFCNSX ONKD

B@MD Y@JTOX E@JSX GHRSN QXBYMD HĹ° BHDJ@VNRSJH ON

L@F@IĘ STQXRSNL M@IKD

OHDI VXJNQYXRS@Ä™ ONAXS VĹ°LHDĹŒBHD

FONTAN NA DI TR EVI

Warto kontynuować spacer, przecinajÄ…c ruchliwÄ… Via del Tritone, i wejść w Via della Stamperia. Wokół ogromnej i niezwykle popularnej fontanny zawsze kĹ‚Ä™bi siÄ™ tĹ‚um turystĂłw. Fontanna di Trevi * zostaĹ‚a ukoĹ„czona w 1762 r., jest zatem stosunkowo nowym elementem rzymskiego krajobrazu. Jej motywem jest uhonorowanie wpĹ‚ywu sĹ‚odkiej wody do miasta, a nazwa Trevi nawiÄ…zuje do zbiegu Aqua Vergine, Aqua Virgo oraz jednego z odrestaurowanych staroĹźytnych akweduktĂłw. CentralnÄ… postaciÄ… kompozycji jest Neptun (zob. ramka).

:U]XÄĄ JURVLN /NOTK@QMĘ SQ@CXBIĘ IDRSĹ°VQYTBDMHD LNMDSX CNĹ°R@CY@VJH ENMS@MMX CH 3QDUH /NCNAMN L@ SNĹ°Y@FV@Q@MSNV@Ä™ ONVQĹ‚S CNĹ°1YXLT AX S@J RHĨ RS@Â?N M@KDŤX RHĨ NCVQĹ‚BHÄ™ OKDB@LH CNĹ°ENMS@MMX HĹ°OQ@VĘ QĨJĘ OQYDY KDVD Q@LHĨ VQYTBHÄ™ LNMDSĨ

5DPNL

%ĂśJ 0ĂśU]

Via dei Condotti SkrÄ™camy ponownie w lewo w Via dei Condotti. JeĹ›li nie szukamy akurat najnowszej kreacji od Armaniego bÄ…dĹş kosztownej rÄ™cznie wykonanej biĹźuterii od sĹ‚awnego Buccellatiego, warto po prostu pooglÄ…dać wystawy. TuĹź za skrzyĹźowaniem z Via Mario de’ Fiori mieĹ›ci siÄ™ najsĹ‚awniejsza kawiarnia: Antico Caffè Greco, zob. ĹźC. Od 1760 r. bywali w niej Ĺ›wiatowej sĹ‚awy artyĹ›ci i intelektualiĹ›ci. Tacy wybitni klienci, jak Keats, Goethe, Liszt, Ca-

6Ĺ° RODBI@KMXBG Q@LJ@BG VXQĹ‚ŤMHNMN M@IBHDJ@VRYD SDL@SX

"DMSQ@KMĘ ONRS@BHĘ JNLONYXBIH -HBNKH 2@KUHDFN IDRSĹ°ONSĨŤMX AĹ‚F LĹ‚QY -DOSTM *@ŤCX YĹ° IDFN VNŢMHBĹ‚V SQXSNMĹ‚V OQNV@CYH QTL@J@ )DCDM YĹ° JNMH IDRSĹ° MHDRONJNIMX HĹ° QDOQDYDMSTID ATQYKHVD VNCX LĹ‚QY HĹ°NBD@MĹ‚V CQTFH Y@ĹŒ l Â?@FNCMX l TNR@AH@ RONJNIMD VNCX QYDJ HĹ° IDYHNQ 2@L M@OÂ?XV VĹ‚C YVH@RSTID CŢVHĨJ JNMBG VĹ°JSĹ‚QD CLĘ SQXSNMX /NĹ°ANJ@BG FÂ?Ĺ‚VMDI RBDMX YM@ICTIĘ RHĨ ODQ

RNMHEHJ@BID 9CQNVH@ ONĹ° OQ@VDI HĹ° .AEHSNĹŒBH ONĹ° KDVDI RXLANKD VÂ?@ĹŒBHVNĹŒBH VĹ‚C ,@QLTQNV@ CDJNQ@BI@ TJ@YTID Y@LĹ‚VHDMHD ATCNVX @JVDCTJST OQYDY FQXOOĨ VĹ° Ĺ° Q O M D 2@KUH VOKĹ‚SÂ? VĹ°RVĘ JNLONYXBIĨ OQYDCRS@VHDMH@ KHBYMXBG QNĹŒKHM VNCMXBG

2"'.#8 '(29/ è2*($ 31(#$-3$ (Ű%.-3 -- #( 31$5( q , / 2

%.-3 -- #( 31$5(

5DPND ]}SRGVWDZRZ\PL LQIRUPDFMDPL

5LSHWWD

3XADQ

DU]LR

9LD G & 0

QD

9LD GL

LRUL GHĹ? )

QL

LR ( P

+DGULDQHXP 6DQWĹ‚,JQD]LR GL /R\ROD &ROOHJLR 5RPDQR

3 ]D G &ROOHJLR 9LD G UPR 5RPDQR 0D 3LHĹ?GL

&RUVR

&RUVR 9LWWR U

3 ]D G 0LQHUYD

9LD GHO *HVÂť

.# 1 / "(2 #. / -3$.-4

VWL HL 3 D 3 ]D G 9LD G 5RWRQGD 9LD 6HPLQDULR 3DQWKHRQ

9LD G &HVWDUL

P

ULR

9LD *LXVWLQLDQL

3 ]D 6 (XVWDFKLR

GHO

1DYRQD

3 ]D 6 6LOYHVWUR 9

3 ]D 3DUODPHQWR

3DOD]]R 3DOD]]R GL &KLJL 9LD G 0RQWHFLWRULR 3 ]D 8 G 9LFDULR 3 ]D GL &RORQQD GL 0RQWHFLWRULR 0DUFR $XUHOLR 2EHOLVFR GH &RORQQD 3VDPPHWLFXV XUDWWH 9LD G 0 3 ]D GL 3LHWUD

9LD

3LD]]D

0D

UHIHWWL 9LD 3

3 ]D LQ &DPSR 0DU]LR

PEHUR

3 ]D &LQTXH /XQH

C *,2/,77, 5H@ CDFKH 4EEHBHN CDK 5HB@QHN SDK ONM lRNA l Š 2Â?@VM@ KNCYH@QMH@ NEDQTID VRO@MH@Â?D KNCX QYDLHDĹŒKMHBYDFN VXQNAT NĹ°M@I

QĹ‚ŤMHDIRYXBG RL@J@BG NCĹ°BXM@LN

MNVXBG CNĹ°@QATYNVXBG YĹ°J@V@Â?J@LH BYDJNK@CX ,NŤM@ STĹ°SDŤ VXOHÄ™ J@VĨ YIDĹŒÄ™ BH@RSJN KTA J@M@OJĨ

3 ]D 1LFRVLD R

ULDQ]

0 %

9LD

9LD GHOO 2UVR

6 $JRVWLQR

9LD *D

/

3 ]D

GL &URFH 6SDJQD / JR GHL 9LD G /RPEDUGL DUUR]]H 3 ]D $XJXVWR 6 &DUOR 9LD G & 75,'(17( ,PSHUDWRUH DO &RUVR / JR GRWWL 6FKLDYRQL L &RQ QD 9LD 7RPDFHOOL GH 9LD UJRJQR 9LD GHOO $UDQFLR 9LD %R HVH 3DOD]]R WWLQD UJK %RUJKHVH 9LD )UD ) %R 9LD 9LWH / JR HOOH ) %RUJKHVH 9LD G

9LD 0RQWHURQ H

Museo dell’Ara Pacis (Muzeum OĹ‚tarza Pokoju; Piazza Augusto Imperatore, tel. 06 8205 91 27; www. arapacis.it; wt.–nd. 9.00–19.00; wstÄ™p pĹ‚atny) to osobliwy biaĹ‚y pawilon, zaprojektowany przez Richarda Meiera, ktĂłry kryje Ara Pacis Augustae (OĹ‚tarz Pokoju), jedno z najwybitniejszych arcydzieĹ‚ wczesnej sztuki rzymskiej. Wyrazista architektura pawilonu budzi w Rzymie ostre kontrowersje (zob.

B $/)5('2 $//$ 6&52)$ 5H@ CDKK@ 2BQNE@ SDK l l ŠŠŠ 3Q@CXBXIM@ @SLNREDQ@ HĹ°VXĹŒLHDMHSD IDCYDMHD RÂ?XMMD EDSSTBBHMD KEQDCN OQYDRĘCY@IĘ NĹ°ONOTK@QMNĹŒBH KNJ@KT (MMD RODBI@KMNĹŒBH SNĹ°O@RS@ @K FNQFNM

YNK@ HĹ°C@MH@ YĹ°RNRDL SQTEKNVXL

9LWWRULD

9LD

0DXVROHR GL $XJXVWR

&RUVR

AR A PACIS

MAUZOLEUM AUGUSTA

Obok Ara Pacis na placu znajduje siÄ™ zaroĹ›niÄ™te Mausoleo di Augusto (mauzoleum Augusta). Obecnie zaniedbana ruina, byĹ‚a niegdyĹ› ozdobiona rzeĹşbionym marmurem i posÄ…gami. OkrÄ…gla budowla powstaĹ‚a w 28 r. p.n.e. jako mauzoleum rodzinne i zĹ‚oĹźono w nim takĹźe urny ze szczÄ…tkami cesarzy: Tyberiusza, Kaliguli i Klaudiusza. WejĹ›cie byĹ‚o ozdobione egipskimi obeliskami, stojÄ…cymi obecnie na Piazza di Quirinale (zob. s. 50) oraz przy koĹ›ciele Santa Maria Maggiore (zob. s. 79).

3 ]D 3RUWD 5LSHWWD

9LD

SQ@R@ M@Ĺ°NFĹ‚Â? RHĨ ONCNA@

Wyrusza siÄ™ z Via di Ripetta, ciÄ…gnÄ…cej siÄ™ o krok na poĹ‚udnie od Piazza del Popolo, lub nieco na zachĂłd od SchodĂłw HiszpaĹ„skich.

$UD 3DFLV

3RQWH &DYRXU

RQ 9LD GHO 3DQWKH

-NVX O@VHKNM M@C Q@ /@BHR IDRSĹ°ODÂ?DM M@STQ@KMDFN ĹŒVH@SÂ?@ HĹ°OQNRSXBG MHDM@

QYTB@IĘBXBG RHĨ KHMHH 6XVNÂ?TID IDCM@J NRSQD QD@JBID QYXLH@M )DRSĹ°OHDQVRYĘ ATCNVKĘ VYMHDRHNMĘ VĹ°GHRSNQXBYMXL BDMSQTL NCĹ°BY@

RĹ‚V ,TRRNKHMHDFN HĹ°MHDJSĹ‚QYX TV@Ť@IĘ ŤDĹ°IDRSĹ°YAXS MNVN

BYDRMX 9C@MHDL OQYDBHVMHJĹ‚V SQTCMN TY@R@CMHÄ™ NFQNLMD RTLX VXC@MD M@Ĺ°QD@KHY@BIĨ OQNIDJST VĹ°LHDĹŒBHD VĹ°JSĹ‚QXL SXRHĘBD Y@MHDCA@MXBG Y@AXSJĹ‚V BYDJ@ M@Ĺ°Q@STMDJ

Q

/H@YY@ TFTRSN (LODQ@SNQD SDK l ŠŠlŠŠŠ KTA ŠlŠ /HYYDQH@ HŰJ@VH@QMH@ TKHBYM@ SNŰS@ğRY@ NOBI@ ONCBY@R FCXŰNRSDQH@ HŰQD

RS@TQ@BI@ VXL@F@IĘ Y@RNAMHDIRYDFN ONQSEDK@ @KDĹ°NEDQTIĘ SDŤ ANF@SRYD LDMT )DCYDMHD VXVNCYH RHĨ M@Ĺ°NFĹ‚Â? YĹ°SQ@CXBXIMDI JTBGMH QYXLRJHDI YĹ°DKD

LDMS@LH MNVNBYDRMDI JTBGMH ETRHNM

GHO

&HQD SRNRMX

A *8672

DQD

IDRSŰY@LXJ@M@ ITŤŰNŰ #YHDBHNL

-('=(1,( ,b3,&,(

9LD

O@LHĨS@Ä™ ŤDĹ°&@KDQH@ #NQH@ /@LOGHKI

%HOVL

M@ŰMHDVHDKJHL NARY@QYD -@KDŤX

9LD G 5RWRQGD

IĘBD NAHDJSX @KDĹ°RÄ˜Ĺ°NMD RJTOHNMD

3D UD

OQYDBG@CYJH .AEHSTID VĹ°HMSDQDRT

3RQLĆ…HM SQTCMX

BUDY NKI R ZÄ„DOWE

0D U]L R

SQ@R@ ONQ@MMDI KTA ONONÂ?TCMHNVDI

Q@ /@BHR M@IKDORY@ KNCYH@QMH@ 1YXLT L@TYNKDTL TFTRS@

Dalej naleĹźy siÄ™ kierować do pobliskiego Piazza di Montecitorio, poĹ‚oĹźonego na koĹ„cu ulicy. Plac zawdziÄ™cza nazwÄ™ przypominajÄ…cemu warowniÄ™ Palazzo

JW

.21,(& /H@YY@ CDKK@ 1NQNMC@ :$572 3$0,}7$m 6RO@MH@Â?@

8}JĂ?U\ RG}OHZHM

VXAĹ‚Q VĹ°&HNKHSSH

Z Piazza Augusto Imperatore wychodzi siÄ™ przez poĹ‚udniowo-zachodni rĂłg, w miejscu, gdzie Via di Ripetta przechodzi w Via della Scrofa. Pod nr. 104 mieĹ›ci siÄ™ niezmiennie popularna kawiarnia Alfredo, zob. ĹźB, ktĂłra przypisuje

6FURID

32&=k7(. Q@ /@BHR

Lody i napoje chĹ‚odzÄ…ce

GHOOD

&=$6 /Ĺ‚Â? CMH@

margines po lewej). GĹ‚Ăłwnym „eksponatemâ€? w muzeum jest wspaniaĹ‚y oĹ‚tarz. Do naszych czasĂłw zachowaĹ‚y siÄ™ fragmenty wielkiego oĹ‚tarza ofiarnego, uĹźywanego do publicznych ceremonii i skĹ‚adania ofiar w intencjach zwiÄ…zanych z pokojem. OĹ‚tarz zostaĹ‚ poĹ›wiÄ™cony w IX w. p.n.e. przez cesarza Augusta dla uczczenia zwyciÄ™stw w Galii i Hiszpanii i staĹ‚ siÄ™ najwaĹźniejszym symbolem Pax Romana, okresu pokoju i pomyĹ›lnoĹ›ci, przypadajÄ…cego na lata 27 p.n.e.–180 n.e. PiÄ™kne i niezwykle wyraziste pĹ‚askorzeĹşby przedstawiajÄ… Augusta i jego rodzinÄ™ w procesji ofiarnej z 13 r. p.n.e.

sobie zasĹ‚ugÄ™ stworzenia wybitnie kalorycznego sosu do pasty fettucine. W bok od Via della Scrofa, na wschĂłd wzdĹ‚uĹź Via della Stelletta, ktĂłra przechodzi w Via degli Ufficio del Vicario, znajduje siÄ™ Giolitti, zob. ĹźC, oferujÄ…ca najlepsze lody w mieĹ›cie.

9LD

'Â’8*2ÂĽm 75$6< JL

WzdĹ‚uĹź dwĂłch bokĂłw placu w czasach faszystowskich wzniesiono podcienia, pod ktĂłrymi kryjÄ… siÄ™ znakomite lokale gastronomiczne. Warto wpaść do Gusto, zob. ĹźA, gdzie stoliki zajmujÄ… fragment osĹ‚oniÄ™tej galerii.

WR &RUVR GHO 5LQDVFLPHQ

-@Ĺ°RSQNM@BG O@QYXRSXBG ONC@

MN M@YVĨ SQ@RX @ŰS@JŤD VŰMHD

JSĹ‚QXBG VXO@CJ@BG NCMNĹŒMHJ CNĹ° L@OX ONĹ° OQ@VDI RSQNMHD TLHDRYBYNMN M@YVĨ M@IVHĨJ

RYDI @SQ@JBIH NLĹ‚VHNMDI M@Ĺ°C@

MDI QNYJÂ?@CĹ‚VBD

Skupione na stosunkowo maĹ‚ej powierzchni w centrum Rzymu znajdujÄ… siÄ™ liczne, niezwykle cenne zabytki. PoniĹźsza trasa pozwala poznać symboliczny OĹ‚tarz Pokoju, zwiedzić eleganckÄ… galeriÄ™ Doria Pamphilj oraz podziwiać cuda Panteonu.

Ę\ZD SDJLQD

OD ARA PACIS DO PANTEONU

9LD

6Ĺ° SDI Q@LBD TLHDRYBYNMD RÄ˜Ĺ° RYBYDFĹ‚Â?X CNSXBYĘBD SQ@RX S@JHD I@J IDIĹ° CÂ?TFNĹŒÄ™ HĹ° BY@R SQV@MH@ /NC@MD RÄ˜Ĺ° S@JŤD HM

ENQL@BID NĹ°OTMJBHD RS@QSNVXL HĹ°JNÄźBNVXL VXBHDBYJH @Ĺ°S@JŤD OQYXC@SMD VRJ@YĹ‚VJH CNSX

BYĘBD CNI@YCT CNĹ° CYHDKMHBX HĹ° VXANQT M@IKDORYDFN BY@RT M@Ĺ°YVHDCY@MHD

DQXHOH ,,

*DOOHULD 'RULD 3DPSKLOM

3 ]D *UD]LROL

R 3 ]D 9HQH]LD

HELVFLW

9 G 3O

!4#8-*( 19Ă…#.6$

-HG]HQLH L}SLFLH 6Ĺ°SXBG Q@LJ@BG ONC@V@MD RÄ˜Ĺ°@CQDRX ONKDB@MXBG QDRS@TQ@BIH HĹ°J@

VH@QMH -TLDQ OQYDC M@YVĘ KNJ@KT SNĹ°NCMNĹŒMHJ CNĹ°MTLDQT TŤXSDFN VĹ° FÂ?Ĺ‚VMXL SDJĹŒBHD M@Ĺ° SDL@S SQ@RX ,HDIRB@ QDJNLDMCNV@MD Y@

YM@BYNMD RÄ˜Ĺ°S@JŤD M@Ĺ°L@OHD )DĹŒKH MHDĹ° ONC@MN HM@BYDI KNJ@KD RÄ˜Ĺ° NSV@QSD BNCYHDMMHD 9M@J Š TLHDRYBYNMX ONĹ°J@ŤCXL VOHRHD VRJ@YTID J@SDFNQHĨ BDMNVĘ KNJ@KT HĹ°NCMNRH RHĨ CNĹ°ONRHÂ?JT YĹ°CVĹ‚BG C@Äź YĹ°VHMDL OĹ‚Â? ATSDKJH CK@ IDCMDI NRNAX 6RJ@YĹ‚VJĨ SĨŰM@KDŤX SQ@JSNV@Ä™ IDCXMHD NQHDMS@BXIMHD *@SDFNQHD BDMNVD Y@LHDRYBYNMD SDŤ M@Ĺ°SXKMXL RJQYXCDÂ?JT NJÂ?@CJH JRYS@Â?STIĘ RHĨ M@RSĨOTIĘBN ŠŠŠŠ NCĹ° Š VYVXŤ ŠŠŠ l Š ŠŠ l Š Š CNĹ° Š

0DSD WUDV\ -@Ĺ° L@OHD CNJÂ?@CMHD ONJ@Y@

M@ IDRSĹ°B@Â?@ SQ@R@ YĹ°ONMTLD

QNV@MXLH OTMJS@LH NYM@BY@

IĘBXLH ONRYBYDFĹ‚KMD @SQ@JBID STQXRSXBYMD #NĹ°OQYDVNCMHJ@ CNC@M@ IDRSĹ°S@JŤD CNJÂ?@CMHDI

RY@ RJÂ?@C@M@ L@O@

.Ĺ°*2(Ă…Ä?"$

MIŁOŚNIKOM HISTOR II

Poznaj serce starożytnego Rzymu (trasa nr 1) i Koloseum (trasa nr 2) lub wyrusz poza miasto do ruin Ostia Antica (trasa nr 8), starożytnych świątyń i katakumb przy Via Appia (trasa nr 14) oraz etruskich zabytków w Cerveteri (trasa nr 16).

POLECANE WYCIECZKI... DZIECIOM

W parku przy Villa Borghese (trasa nr 7) dzieci będą zachwycone przejażdżką po jeziorze w Giardino del Lago, a także wizytą w teatrze lalek bądź zoo. Muzeum Explora także oferuje znakomitą zabawę YNA R .

ZNAWCOM SZTUKI SAKR ALNEJ

Mozaiki w średniowiecznym kościele Santa Maria in Trastevere są godne uwagi (trasa nr 10). Kościół Santa Maria del Popolo jest pełen renesansowych arcydzieł (trasa nr 7). BY WALCOM K AWIAR NI

Warto wstąpić do kawiarni Antico Caffè Greco (trasa nr 5). Wspaniały widok rozciąga się z Casina Valadier w ogrodach Pincio (trasa nr 7). Obserwować przechodniów można w kawiarni na Zatybrzu (trasa nr 10).

WIELBICIELOM PLACÓW

Podziwiaj dostojność i widowiskowość fontann na Piazza Navona (trasa nr 3), obejrzyj kolumnadę placu św. Piotra (trasa nr 8) lub, dla odmiany, śliczny Piazza Farnese (trasa nr 3). Na Piazza di Spagna z kolei (trasa nr 5) trzeba samemu się pokazać.

SMAKOSZOM

W Dzielnicy Żydowskiej (trasa nr 10) można skosztować znakomitej rzymskiej kuchni. Produkty na piknik warto kupić na targu na Campo de’Fiori (trasa nr 3) lub w rodzinnych delikatesach Volpetti (trasa nr 11). Trasa nr 17 do Castelli Romani to gastronomiczny raj.

ROMANTYKOM

Warto pospacerować w cieniu pomarańczowych drzewek w parku Savello (trasa nr 11), zachwycić się widokiem rdzawych dachów z tarasu na szczycie Pincio (trasa nr 7) lub odbyć rejs statkiem po Tybrze (trasa nr 10). Alternatywą jest wycieczka do Villa d’Este w Tivoli (trasa nr 15).

MIŁOŚNIKOM LITER ATURY

Rzym jest usiany pamiątkami po poetach, pisarzach i artystach. John Keats widział z okien mieszkania Schody Hiszpańskie (obecnie muzeum pamięci Keatsa i Shelleya; trasa nr 5).

FANOM ZAKUPÓW

Najokazalszą ulicą handlową Rzymu jest Via dei Condotti (trasa nr 5). Ciekawą mieszankę szykownych butików i pracowni można znaleźć przy ulicach Monti (trasa nr 13).

WIELBICIELOM WIELKIEJ SZTUKI

Niezwykłe zbiory sztuki i rzeźby starożytnej zgromadzono w Muzeach Kapitolińskich (trasa nr 1). Na zwiedzenie Muzeów Watykańskich, zwłaszcza Kaplicy Sykstyńskiej, trzeba zarezerwować sporo czasu (trasa nr 8).

WPROWADZENIE Krรณtkie wprowadzenie do topografii Rzymu, zwyczajรณw i kultury jego mieszkaล cรณw, a takลผe przydatne informacje na temat jedzenia, picia, zakupรณw i historii. .5ย 7., :67}3

-('=(1,( , 3,&,(

=$.83<

08=($

+,6725,$ .$/(1'$5,80

KRÓTKI WSTĘP Mało jest miejsc, które budziłyby taki szacunek i podziw odwiedzających jak Rzym. Zróżnicowane i wielowarstwowe oblicze nowoczesnego miasta przyciąga na równi ze starożytną przeszłością, wspaniałymi pomnikami renesansu czy skarbami watykańskich muzeów.

Rzym bywa nazywany Wiecznym Miastem. Trudno dociec, czy nazwa ta nawiązuje do jego roli jako stolicy -@ŰJ@ŤCXL JQNJT imperium rzymskiego, czy centrum LNŤM@ RONSJ@ę BNŌ katolicyzmu, a może stolicy Włoch FNCMDFN TV@FH BHDMHRSX CYHDCYHMHDB bądź jednego z głównych celów pielYŰRYDLQYĘBĘ ENMS@M

grzymek chrześcijan z całego świata. MĘ JVH@S JVHSMĘBX Każdy z kolejnych etapów historii nosi VŰQTHM@BG VŌQłC L@QLTQłV A@QNJNVĘ walor wiecznotrwałości, ale to ich ciąg i kontynuacja stanowią o niezmiennej E@R@CĨ M@C VDIŌBHDL CNŰLNCMDI J@VH@QMH sile przyciągania Rzymu. 6HDKD RYBYDFł łV Wędrujących po centro storico (hiY@BGNV@ N RHĨ ONVX

storycznym centrum) uderza ogrom ŤDI ONYHNLT VYQNJT i wspaniałość budowli skupionych VHĨB V@QSN BY@RDL ONCMHDŌę F NVĨ wzdłuż wąskich, krętych ulic. Rzymianom udaje się jakoś żyć w otoczeniu własnej historii bez zwracania na nią uwagi, poświęcając się codziennym sprawom, i między innymi na tym polega urok tego miasta. %RJDFWZR V]F]HJÐŕÐZ

ARCHITEKTUR A

Obojętność mieszkańców na niezwykłość otoczenia wynika z przyzwyczajenia i bogactwa. Rzym wznosi się na pozostałościach wcześniejszych budowli: średniowieczne kościoły wyrastają na fundamentach starożytnych domów, renesansowy pałac balansuje nad Teatrem Marcellusa i przylega do apartamentowca. Przebieg ulic i kształt placów nierzadko oddaje 6/1.6 #9$-($

wcześniejszy układ przestrzenny, zapewniając na każdym kroku wrażenie kolejnego odkrycia.

Rzym starożytny i średniowieczny Mimo że oblicze miasta kształtowało się przez trzy tysiące lat, można wyodrębnić kilka wyraźnych etapów jego budowy. Znaczna część budowli starożytnych powstała między I w. p.n.e. a III w. Liczne obiekty w centrum kryją w swych fundamentach fragmenty starożytnych ruin. Wykorzystywano je w średniowieczu, gdy zasoby budulca były ograniczone. Od momentu powrotu papieża z niewoli awiniońskiej w 1377 r. rozpoczął się okres budowania i renowacji, który trwał aż do czasów renesansu. Po odnowie kilku akweduktów wzbogacanie przestrzeni publicznych fontannami i sadzawkami stało się w Rzymie wręcz obsesją (zob. margines s. 12).

Renesans i barok Ogromna liczba klejnotów rzymskiej architektury wywodzi się z epoki renesansu (od połowy XV do XVII w.), gdy Rzym ponownie stał się centrum kulturalnym w sercu Europy. Był to czas powstawania niezliczonych pałaców, ulic, placów i kościołów, bo arystokraci rywalizowali ze sobą

i starali siÄ™ wzajemnie przeĹ›cignąć we wspaniaĹ‚oĹ›ci tworzonych na ich zlecenie dzieĹ‚. KulminacjÄ… sztuki barokowej sÄ… Ĺ›miaĹ‚e i teatralne w wyrazie dzieĹ‚a Gianlorenza Berniniego. Rzym Berniniego to şywe muzeum fontann, fasad i giÄ™tkich krzywizn.

WĹ‚ochy po zjednoczeniu WspaniaĹ‚e bulwary i ogromne obiekty publiczne powstaĹ‚y dopiero w czasach po zjednoczeniu WĹ‚och w latach 70. XIX w. Oblicze Rzymu zostaĹ‚o ponownie odmienione wskutek uregulowania Tybru, rozbudowy przedmieść oraz wyburzenia Ĺ›redniowiecznych dzielnic w celu wzniesienia nowoczesnych obiektĂłw i wytyczenia prostych arterii w nowej stolicy. KoncepcjÄ™ tÄ™ podjÄ™to ponownie w czasach faszystowskich rzÄ…dĂłw Mussoliniego, ktĂłry pragnÄ…Ĺ‚ nie tylko, by okazaĹ‚a architektura wyraĹźaĹ‚a jego ideaĹ‚y, ale takĹźe by odzwierciedlaĹ‚a postÄ™p przemysĹ‚owy.

UKĹ AD PR ZESTR ZEN N Y

Oblicze miasta zostaĹ‚o uksztaĹ‚towane w wyniku jego naturalnej topografii. Rzym zostaĹ‚ zaĹ‚oĹźony na sĹ‚awnych siedmiu wzgĂłrzach na lewym brzegu wijÄ…cego siÄ™ malowniczo Tybru. Awentyn, Kapitol, Celius, Eskwilin, Palatyn, KwirynaĹ‚ i Wiminal oraz doliny miÄ™dzy nimi byĹ‚y zamieszkane od co najmniej 1000 r. p.n.e. Teren ten nadal stanowi rdzeĹ„ mia-

8}JĂ?U\ RG}OHZHM ONRĘF VĹ°/@K@YN CDH "NMRDQU@SNQH VHCNJ YDĹ°RYBYXST 2BGNCĹ‚V 'HRYO@ÄźRJHBG EQ@F

LDMS ENMS@MMX -DOST

M@ M@Ĺ°/H@YY@ -@UNM@ %NQTL 1NL@MTL

1RZRF]HVQD DUFKLWHNWXUD -HDJSĹ‚QYX YĹ° M@IVXAHSMHDIRYXBG @QBGHSDJSĹ‚V OQĹ‚ATIĘ Y@YM@BYXÄ™ RVĹ‚I ĹŒK@C VĹ° LHDĹŒBHD YCNLHMNV@MXL OQYDY VRO@MH@Â?Ę OQYD

RYÂ?NĹŒÄ™ HĹ° SQ@CXBXIMD V@QSNĹŒBH 6Ĺ° Ĺ° Q NSV@QSN TCXSNQHTL Y@OQNIDJSNV@MD OQYDY FDMTDÄźRJHDFN @QBGHSDJS@ 1DMYN /H@MN JSĹ‚QD TSNQNV@Â?N CQNFĨ B@Â?DI E@KH TKSQ@MNVNBYDRMXBG QD@KHY@BIH )DRSĹ° VĹŒQĹ‚C MHBG JNMSQNVDQRXIMX O@VHKNM 1HBG@QC@ ,DHDQ@ NRÂ?@MH@IĘBX Q@ /@BHR .Â?S@QY /NJNIT YNA R Ĺ­ JSĹ‚QX RS@MNVH MNVX YM@J QNYONYM@VBYX LH@RS@ !TCNV@ @LAHSMDFN BDM

SQTL RYSTJH VROĹ‚Â?BYDRMDI YV@MDFN , 77( VĹ°OĹ‚Â?MNBMDI BYĨĹŒBH LH@RS@ VDCÂ?TF OQNIDJST RÂ?@VMDI @QBGHSDJS 9@GX '@CHC CNAHDF@

XX wiek

JNÄźB@ @Ĺ°,TYDTL "DMSQ@KMD ,NMSDL@QSHMH VĹ°JSĹ‚QD OQYDJRYS@Â?

Po II wojnie Ĺ›wiatowej odbudowano z tanich materiaĹ‚Ăłw duĹźe dzielnice, by stworzyć niedrogie domy mieszkalne. Dzielnice Rzymu zniszczone w wyniku nalotĂłw alianckich zostaĹ‚y odtworzone, a restauracje i sklepy wyposaĹźono w stylu lat 60. XX w. w podĹ‚ogi z pĹ‚yt, boazerie i chromowane elementy.

B@ RHĨ C@VM@ DKDJSQNVMH@ VĹ°CYHDKMHBX .RSHDMRD ONLHDĹŒBH BYĨĹŒÄ™ J@OHSNKHÄźRJHBG YAHNQĹ‚V QYDŢAX RS@QNŤXSMDI YNA R

XXI wiek W ostatnich latach w mieĹ›cie powstaĹ‚y efektowne nowe budowle (zob. ramka po prawej). *1Ă­3*( 623Ă”/

Ę\ZD ZRGD "YĨŌę TQNJT 1YXLT AHDQYD RHĨ YŰNAEHSDI NADBMNŌBH VNCX HŰYM@BYMDI KHBYAX NYCNAMXBG ENMS@MM 2S@QNŤXSMH VYMHDŌKH VRO@MH@ X RXRSDL @JVDCTJSłV CNRS@Q

BY@IĘBXBG VNCĨ OHSMĘ CNŰLH@RS@ 2 NCJ@ VNC@ M@C@K IDRSŰRVN

ANCMHD CNRSĨOM@ VŰOTAKHBYMXBG RSTC

MH@BG YV@MXBG M@RNMH VHDKJHD MNRX

3RQLƅHM Y@BGłC R NļB@ M@C !@YXKHJĘ ŌV /HNSQ@ HŰ/NMSD 2@MS MFDKN

sta, ale przez wieki Rzym rozrósł się i wchłonął wzgórza Pincio na północy oraz Janikulum (Gianicolo) na przeciwległym brzegu rzeki. Centro storico jest skupione na stosunkowo niewielkim obszarze w obrębie murów aureliańskich z III w. Zwarte i możliwe do zwiedzenia pieszo, obejmuje swym zasięgiem także Zatybrze.

do obwodnicy GRA (Grande raccordo anulare). Miasto satelickie EUR, czyli Esposizione Universale Romana, powstało w latach 30. XX w. jako realizacja faszystowskiej utopii. Upadek Mussoliniego zahamował budowę, ale w dzielnicy mieszka obecnie kilka pokoleń rzymian.

Rozbudowa miasta w XX wieku

W czasie upalnego lata Rzym nie stwarza wrażenia położonego nad wodą, a przecież jest miastem portowym. Pobliska Ostia leży u ujścia Tybru, przy wylocie nadrzecznej równiny zalewowej, obok wspaniałej śródziemnomorskiej plaży. Ostia Antica była głównym portem starożytnego Rzymu. Atmosfera miasta nad rzeką była nieodłącznym elementem życia w mieście i jeszcze sto lat temu jego mieszkańcy udawali się łódkami na ryby lub wiosłowali po Tybrze. Miasto odwróciło się od rzeki po wzniesieniu obmurowań przeciwpowodziowych na brzegach Tybru.

Zjednoczenie Włoch było impulsem, dzięki któremu na początku XX w. powstały takie dzielnice jak Prati, Via Veneto, Castro Pretorio, Salario i pełne uroku Parioli. Znaczny wzrost liczby ludności po II wojnie światowej spowodował dalszy rozwój miasta w kierunku południowym wzdłuż Via Ostiense oraz północnym

Miasto portowe

MIESZK AŃCY

Zważywszy, że Rzym jest stolicą Włoch, można uznać liczbę jego mieszkańców za dość niską. Wynosi ona w samym Rzymie około 2,7 mln mieszkańców, a w obszarze metropolitalnym osiąga 4 mln. Nie jest niespodzianką, że wśród rzymian przeważają katolicy. W ostatnim czasie zaznaczył się jednak napływ legalnych imigrantów z Afryki Północnej, Chin, Azji Południowo-Wschodniej, krajów dawnej Jugosła 6/1.6 #9$-($

wii oraz Ameryki Środkowej, który wpływa na oblicze miasta i charakterystykę jego mieszkańców.

Rzymski styl życia Rzym żyje we własnym rytmie, który wydaje się wymykać wszelkim definicjom zarządzania czasem oraz pragmatyzmu. Swobodne podejście do wielu spraw często budzi wrażenie, że rzymianie nie przywiązują wagi do ograniczeń czasowych swych gości. Taki osąd może być jednak głęboko mylny. Jeśli uda się wniknąć głębiej pod pozornie obojętną fasadę zachowań Włochów, można zyskać wiernych przyjaciół. Kluczem do tego powinna być zasada: gdy jesteś w Rzymie, zachowuj się jak rzymianie. Naleganie na zmianę miejscowego sposobu bycia jest kwitowane wzruszeniem ramion, a na pytanie, dlaczego tak jest, rzymianin po prostu odpowie: e cosi, bo tak.

racje wystawiają stoliki na ulice, okna otwierają się szeroko, a dzień pracy jest tak zorganizowany, by ludzie mogli cieszyć się słońcem w czasie przerwy na lunch. Rzymianie słyną z efektownych skąpych strojów, zaprojektowanych z myślą o upalnych dniach. Architektura także znakomicie wykorzystuje walory pogody dzięki balkonom i tarasom, cienistym dziedzińcom oraz placom. Mimo eklektyzmu i chaosu w centrum miasta ogólne wrażenie jest zaskakująco pozytywne. Po zobaczeniu największych atrakcji warto przejść się ulicami i, zaglądając do muzeów i kościołów, znaleźć kawiarnię na jednym z placów, by obserwować życie miasta oraz fale ludzi, przelewające się pod granatowym wieczornym niebem.

8}JÐU\ RG}OHZHM RO@BDQ L@KNVMHBYXLH TKHBYJ@LH 9@SX

AQY@ JNŌBHł 2@MS@ ,@QH@ CDK /NONKN L@KNVMHBYX A@KJNM CNŰ!@YXKHJH ŌV /HNSQ@ HŰ,TYDłV 6@SXJ@ļ

RJHBG TRS@VH@IĘ RHĨ C TFHD JNKDIJH

3RQLƅHM JNŌBHł 3QHMHSĐ CDH ,NMSH VHDļBYX 2BGNCX 'HRYO@ļRJHD

K LIMAT

Klimat i pogoda to jedne z głównych czynników, ściągających do Rzymu turystów i imigrantów. Przez 10 miesięcy w roku świeci tu słońce. W zimie bywa chłodno i deszczowo, ale temperatura rzadko spada poniżej 4° C. Dla kontrastu, lato jest długie i gorące, ze średnią temperaturą 20° C od połowy maja do połowy października. W lipcu i sierpniu temperatura znacznie przekracza średnią europejską 28° C.

Pod gołym niebem Dzięki słonecznym, ciepłym dniom życie toczy się na zewnątrz. Restau*1í3*( 623Ô/

JEDZENIE I PICIE WĹ‚oskie tradycje kulinarne cieszÄ… siÄ™ zasĹ‚uĹźonÄ… sĹ‚awÄ… od wielu pokoleĹ„ i kaĹźda podróş do Rzymu byĹ‚aby niepeĹ‚na bez zapoznania siÄ™ z niektĂłrymi miejscowymi specjaĹ‚ami. Naleşą do nich smakowite dania mÄ…czne zwane pasta, delikatne potrawy z ryb, miÄ™sa z rusztu, smaĹźone w gĹ‚Ä™bokim tĹ‚uszczu karczochy i, rzecz jasna, wina. WĹ‚ochy sÄ… krajem kuchni regionalnych i mimo Ĺźe nazwy znanych potraw sÄ… wszÄ™dzie dość podobne, ich smaki siÄ™ róşniÄ…. Rzym nie stanowi wyjÄ…tku i restauracje wszelkiego typu i kategorii generalnie oferujÄ… wybrane dania regionalne. POSIĹ KI W CZASIE DNIA

5DFKXQHN SURV]ĸ 6DŰV�NRJHDI JTKSTQYD Y@ŰVXRNBD TOQYDILD TBGNCYH TLNŤKH

VHDMHD RONJNIMDFN QNYJNRYNV@MH@ RHĨ ONRHÂ?JHDL ,NŤM@ NCMHDĹŒÄ™ VQ@ŤDMHD ŤDĹ°LHI@IĘ FNCYHMX MHL JSNĹŒ YĹ°NARÂ?TFH RONIQYX VĹ°RSQNMĨ JKHDMS@ "GBĘB VRS@Ä™ NCĹ°RSN

KHJ@ M@KDŤX ONĹ°OQNRST Y@VNÂ?@Ä™ HK BNMSN ODQ E@UNQD Q@BGTMDJ OQNRYĨ

OczywiĹ›cie, czym innym jest jedzenie w Rzymie, a czym innym spoĹźywanie posiĹ‚kĂłw wedĹ‚ug rzymskiego porzÄ…dku dnia. Generalnie WĹ‚osi jedzÄ… lekkie Ĺ›niadanie zĹ‚oĹźone z herbatnikĂłw lub rogalika i kawy z mlekiem. Przerwa w poĹ‚udnie jest obowiÄ…zkowa i wtedy w kawiarni spoĹźywa siÄ™ sĹ‚odkÄ… buĹ‚eczkÄ™ zwanÄ… brioszkÄ… i pije kawÄ™. Lunch podawany jest miÄ™dzy 13.00 i 15.30 lub 16.00 i moĹźe trwać dość dĹ‚ugo. Pora obiadowa zaczyna siÄ™ o 20.00 i trwa do 23.30 lub dĹ‚uĹźej.

Karta daĹ„ Tradycyjne wĹ‚oskie menu skĹ‚ada siÄ™ z piÄ™ciu części, uĹ‚oĹźonych w kolejnoĹ›ci, w jakiej naleĹźy spoĹźywać wymienione w nim potrawy. MiÄ™dzy daniami nastÄ™pujÄ… krĂłtkie przerwy. PosiĹ‚ek zaczyna siÄ™ od antipasto (przystawka), po ktĂłrej nastÄ™puje primo (pierwsze danie), czyli pasta, risotto lub zupa.

6/1.6 #9$-($

Drugie danie, czyli secondo, to potrawa z miÄ™sa, ryby lub drobiu. SaĹ‚aty i warzywa figurujÄ… w menu jako contorni (dodatki). Warzyw sezonowych na ogół nie ujmuje siÄ™ w karcie daĹ„, a saĹ‚aty nigdy nie je siÄ™ przed daniem gĹ‚Ăłwnym. PosiĹ‚ek koĹ„czy oczywiĹ›cie dolce (deser), a na koĹ„cu pojawia siÄ™ likier, grappa lub espresso. GDZIE ZJEŚĆ

PoĹ‚owa przyjemnoĹ›ci z pobytu w Rzymie polega na odwiedzaniu tÄ™tniÄ…cych Ĺźyciem restauracji, przytulnych kawiarenek i kryciu siÄ™ w cieniu kolorowych parasoli osĹ‚aniajÄ…cych stoliki na ulicach i placach. Jedzenie jest w tej wspaniaĹ‚ej stolicy wydarzeniem towarzyskim.

Kawiarnie, czyli bary Kawiarnie we WĹ‚oszech sÄ… generalnie okreĹ›lane mianem barĂłw (bar) i sÄ… to miejsca, gdzie przy ladzie lub maleĹ„kim stoliku moĹźna siÄ™ napić kawy. W historycznym centrum Rzymu mieĹ›ci siÄ™ ponad 8000 takich barĂłw, co dowodzi ich znaczenia w kulturowej i spoĹ‚ecznej tkance stolicy. Obok kawy bary czÄ™sto oferujÄ… aperitify, ciastka i soki oraz kanapki.

ZaleĹźnie od sposobu konsumpcji – przy barze lub przy stoliku – naliczana jest naleĹźność. PrzewaĹźnie pĹ‚aci siÄ™ z gĂłry przy kasie i na podstawie paragonu (scontrino) odbiera zamĂłwienie.

Pizzerie, trattorie i osterie Osterie i trattorie majÄ… oferować smaczne posiĹ‚ki, a nie czarować wystrojem, dlatego czÄ™sto sÄ… skromnie wyposaĹźone. Wino stoĹ‚owe podawane jest w litrowych lub półlitrowych karafkach. Tradycyjne pizzerie z piecami opalanymi drewnem, w ktĂłrych podawana jest pizza na cienkim cieĹ›cie, sÄ… zamkniÄ™te w porze lunchu. W poĹ‚udnie moĹźna zjeść pizza a talio na wagÄ™ (krojonÄ… na kawaĹ‚ki), ktĂłrej podstawÄ… jest grubsze ciasto.

Ristorante Dyskretne Ĺ›wiatĹ‚o Ĺ›wiec i elegancko nakryte stoliki. Rzymskie restauracje mogÄ… być uroczo staroĹ›wieckie bÄ…dĹş nowoczesne i oznaczone gwiazdkami Michelina. ObsĹ‚uga jest przewaĹźnie znakomita, a karta win dĹ‚uga. NAPOJE

Bary, kawiarnie i kluby

8}JĂ?U\ RG}OHZHM

Liczne puby, oferujÄ…ce piwo i inne alkohole i otwarte do 1.00, przyciÄ…gajÄ… studentĂłw oraz zagranicznych turystĂłw. Ich skupiska znajdujÄ… siÄ™ przy Campo de’Fiori oraz miÄ™dzy Piazza Navona a Panteonem. W otwartych do późna klubach takĹźe moĹźna liczyć na drinki. NajlepszÄ… ostrÄ… muzykÄ™ i napoje gwarantujÄ… kluby w okolicy Testaccio oraz wzdĹ‚uĹź Via Ostiense, a nieco spokojniejsze i specyficzne kluby mieszczÄ… siÄ™ wokół Piazza Navona. W czasie gorÄ…cych letnich miesiÄ™cy w parkach, nad rzekÄ… i na plaĹźy w Ostii dziaĹ‚ajÄ… liczne kluby pod goĹ‚ym niebem.

J@VH@QMH@ ONC FNÂ?XL MHDADL RYDE OQYX OQ@BX LDMT R@Â?@SJ@ B@OQDRD YĹ°ONLHCNQĹ‚V HĹ°LNYY@QDKKH YĹ°A@YXKHĘ

3RQLĆ…HM A@Q HĹ°JKTA VĹ°ONAKHŤT /H@YY@ -@UNM@

/RNDOH MD]]RZH 1YXLRJ@ RBDM@ I@YYNV@ A@QCYN RHĨ QNYVHMĨÂ?@ VĹ°BHĘFT NRS@S

MHBG OHĨBHT K@S HĹ°VĹ°VHDKT JKTA@BG LNŤM@ YIDĹŒÄ™ JNK@BIĨ OQYX LT

YXBD KTA RJNQYXRS@Ä™ YĹ°HMMDI RODBI@KMDI NEDQSX 6@QSN QNYV@ŤXÄ™ Y@QDYDQVNV@MHD RSNKHJ@ YIDCYDMHD JNK@BIH HĹ°NADIQYDMHD JNMBDQST SQ@JBXIMD OQNONYXBID SN KDW@MCDQOK@SY VĹ°/Q@SH 5H@ .RSH@ SDK !HF ,@L@ M@Ĺ°9@SXAQYT 5HBNKN 2@M %Q@M

BDRBN @Ű1HO@ SDK HŰ"@R@ CDK )@YY VŰONAKHŤT "DKHN 5H@KD CH /NQS@ QCD@SHM@ SDK

Winiarnie WspaniaĹ‚e wĹ‚oskie wina sÄ… dostÄ™pne wĹ‚aĹ›ciwie wszÄ™dzie tam, gdzie podawane sÄ… posiĹ‚ki. Najlepszy ich wybĂłr oferujÄ… enoteche (winiarnie), w ktĂłrych znakomite wina podawane sÄ… na kieliszki. CzÄ™sto otwierajÄ… podwoje przed wieczorem i oferujÄ… lekkie posiĹ‚ki. WĹ‚osi, podobnie jak Francuzi, wolÄ… wypić mniej wina, ale za to wyĹźszej jakoĹ›ci. )$#9$-($ (Ĺ°/("($

ZAKUPY Rzym jest niezwykĹ‚ym miastem – leşąc na miÄ™dzynarodowym szlaku wielkich zakupĂłw, zdoĹ‚aĹ‚ utrzymać masÄ™ maĹ‚ych sklepikĂłw. Nie brak tu domĂłw mody i fenomenalnych butikĂłw, ale dziaĹ‚a zaskakujÄ…co maĹ‚o znanych sklepĂłw sieciowych.

7DUJRZLVND 9M@JNLHSXL LHDIRBDL Y@JTOĹ‚V OQNCTJSĹ‚V M@Ĺ°OHJMHJ IDRSĹ°IDCMN YĹ°QYXLRJHBG S@QFNVHRJ RONŤXV

BYXBG -@IONOTK@Q

MHDIRYD YM@ICTID RHĨ M@Ĺ°"@LON CD %HNQH @KDĹ°CYH@Â?@IĘ SDŤ HMMD M@Ĺ°/H@YY@ ,@RS@H M@Ĺ°9@SXAQYT /H@YY@ CDKK 4MHSÄ‘ VĹ°/Q@SH HĹ°/H@YY@ 3DRS@BBHN 3@QFNVHRJ@ RÄ˜Ĺ°YVXJKD BYXMMD NCĹ°ONMHDCYH@Â?

JT CNĹ°RNANSX VĹ°FN

CYHM@BG l

6/1.6 #9$-($

Zakupy w Rzymie mogÄ… być peĹ‚ne niespodzianek, jeĹ›li tylko kupujÄ…cy wykaşą siÄ™ odrobinÄ… odwagi w swych poszukiwaniach. Najciekawsze sklepy moĹźna znaleźć nieco w bok od gĹ‚Ăłwnych ulic, gdzie dziaĹ‚ajÄ… mĹ‚odzi projektanci, klasyczni producenci wyrobĂłw skĂłrzanych, krawcy szyjÄ…cy na miarÄ™ i inni sprawni rzemieĹ›lnicy, a takĹźe funkcjonujÄ… uliczne targowiska i sklepy z antykami. MADE IN ROME

Trudno wskazać jednÄ… cechÄ™ charakterystycznÄ… wyrobĂłw dostÄ™pnych w Rzymie. ArtykuĹ‚y skĂłrzane, obuwie, rÄ™cznie zdobiony papier i ksiÄ…Ĺźki, reprodukcje, wyposaĹźenie kuchni i antyki wydajÄ… siÄ™ najlepszymi pomysĹ‚ami na pamiÄ…tki z tego miasta. W kaĹźdej dzielnicy znajdujÄ… siÄ™ delikatesy oferujÄ…ce bogaty wybĂłr win i smacznych domowych wyrobĂłw, ktĂłre z okien wystawowych wabiÄ… przechodniĂłw. OczywiĹ›cie nie brak sklepĂłw z harmonijkami pocztĂłwek i stosami kalendarzy czy plastikowymi popiersiami Cezara i marnym „weneckimâ€? szkĹ‚em prosto z Chin, ale czasem moĹźna trafić na sklep z ofertÄ… niespotykanÄ… w şadnym innym mieĹ›cie.

DZIELNICE ZAKUPĂ“W

Elegancja z wybiegĂłw JeĹ›li celem poszukiwaĹ„ jest moda z najwyĹźszej półki, trzeba wybrać siÄ™ do Tridente. W ciasnych uliczkach przecinajÄ…cych trĂłjkÄ…t miÄ™dzy Via del Corso i Via del Babuino skupiĹ‚y siÄ™ adresy wielkich krawcĂłw i projektantĂłw o miÄ™dzynarodowej sĹ‚awie. To tu moĹźna podziwiać najnowsze kreacje takich domĂłw mody, jak Chanel, Fendi, Roberto Cavalli, Brioni, Louis Vuitton oraz olĹ›niewajÄ…ce klejnoty marki Bulgari i Buccellati. Tylko przy wspaniaĹ‚ej Via dei Condotti skupiĹ‚y siÄ™ salony Gucciego, Prady, Armaniego, Versacego, Valentina i La Perli. Pobliska Via Mario de’Fiori i Via Boca di Leone sĹ‚ynÄ… z nieco mniejszych, ale rĂłwnie znanych marek.

Szykowne butiki Mniej wytworne, taĹ„sze, ale rĂłwnie szykowne sÄ… rzymskie butiki. Najnowszym ich skupiskiem jest dzielnica Monti. Sklepy przy Via del Boschetto oferujÄ… ciekawÄ… mieszankÄ™ seksownych czarnych sukienek, kolorowych kaszmirĂłw i stylowych artykuĹ‚Ăłw wyposaĹźenia domu. TakĹźe ulice wokół Piazza Navona i Panteonu majÄ… dĹ‚ugie tradycje jako

skupiska butików. Via del Governo Vecchio i Via Campo Marzio zachowują własny styl, wyznaczony przez oryginalne wzornictwo i klasyczną elegancję. Na Zatybrzu działa wiele tradycyjnych pracowni krawieckich oraz sklepów etnicznych lub tematycznych.

Marki wysokie i sieciowe Sklepy takich firm, jak Benetton, Diesel, Miss Sixty i Zara, można znaleźć przy zatłoczonej Via del Corso. Skupiły się przy niej wszystkie znane drogie i tanie marki, a także księgarnie, sklepy muzyczne i oferta wszelkich drobiazgów, których może zapragnąć turysta. Tu także można trafić do jednego z nielicznych rzymskich domów towarowych, La Rinascente, położonego naprzeciw secesyjnej przeszklonej galerii noszącej imię Alberta Sordiego. Sympatyczniejsza wersja Via del Corso znajduje się w Prati, zaledwie kilka ulic od Watykanu. Via Cola di Rienzo to szeroki bulwar z butikami i kawiarniami, niedrogim domem towarowym COIN oraz sklepem spożywczym Castroni. Na młodszą klientelę czeka Via dei Giubbonari między Campo de’ Fiori i Via Arenula, przy której dominują niedrogie modne wyroby reprezentujące najnowsze trendy.

W maju i październiku organizowane są targi antykwaryczne. Drugim adresem dla poszukiwaczy antyków jest Via del Babuino. Na tańszą ofertę można trafić w dzielnicy Monti, a prawdziwi łowcy okazji powinni udać się w niedzielę na uliczny targ przy Porta Portese na Zatybrzu (7.00–14.00). GODZIN Y OTWARCIA

W centrum i w pobliżu obiektów turystycznych większość sklepów jest czynna w godzinach 9.30–19.30. Większe domy towarowe lub sklepy sieciowe pozostają otwarte także w porze lunchu (orario no-stop), ale firmy rodzinne i mniejsze sklepy są przeważnie zamknięte między 13.00 a 15.30. Wiele sklepów nie działa w niedzielę i poniedziałek i tylko nieliczne pozostają czynne w sierpniu.

8}JÐU\ RG}OHZHM LNCX YŰM@IVXŤRYDI Oł JH M@KDŤX RYTJ@ę VŰ3QHCDMSD ATRYNV@

MHD VŌQłC OQNONYXBIH VŰLNCMXL ATSHJT BGDQTAHMX M@ŰM@IR @V

MHDIRYXL HŰM@IVHĨJ

RYXL QYXLRJHL OBGKHL S@QFT /NQS@ /NQSDRD J@ODKTRYD M@ŰJ@ŤCĘ F NVĨ

3RQLƅHM L}SR}OHZHM Y@JTOX VŰNJNKHBX 2BGNCłV 'HRYO@ļ

RJHBG

Antyki Antyków należy szukać przy Via dei Coronari. Przed sklepami przy tej eleganckiej ulicy piętrzą się stosy pięknych włoskich mebli i obrazów. 9 *4/8

MUZEA O Rzymie mĂłwi siÄ™ czÄ™sto, Ĺźe jest miastem muzeĂłw. Tymczasem caĹ‚a stolica wydaje siÄ™ jednym wielkim muzeum pod goĹ‚ym niebem. Nigdzie na Ĺ›wiecie tyle zabytkĂłw i dzieĹ‚ sztuki nie skupia siÄ™ na tak maĹ‚ej przestrzeni. Nie brak turystĂłw, ktĂłrzy zadowalajÄ… siÄ™ spÄ™dzeniem jednego dnia wĹ›rĂłd ruin Forum Romanum lub dopchaniu siÄ™ wĹ›rĂłd tĹ‚umu do Kaplicy SykstyĹ„skiej, ale sÄ… i tacy, ktĂłrzy wolÄ… wniknąć gĹ‚Ä™biej w bogatÄ… spuĹ›ciznÄ™ przeszĹ‚oĹ›ci. BILETY Ĺ Ä„CZONE

*RG]LQ\ RWZDUFLD &DMDQ@KMHD LTYD@ O@ÄźRSVNVD HĹ°LHDI

RJHD RÄ˜Ĺ°MHDBYXMMD VĹ°ONMHDCYH@Â?JH 9AHNQX OQXV@SMD BYĨRSN SNĹ°QDJNLODMRTIĘ Y@LXJ@IĘB VĹ°Y@LH@M ONCVNID VĹ°MHDCYHDKĨ KTA VSNQDJ *NĹŒBHNÂ?X HĹ°,TYD@ 6@SXJ@Äź

RJHD RÄ˜Ĺ°MHDBYXMMD VĹ°MHDCYHDKD &NCYHMX NSV@QBH@ RÄ˜Ĺ°QĹ‚ŤMD VĹ°Y@KDŤMNĹŒBH NCĹ°ONQX QNJT HĹ°LNFĘ TKDF@Ä™ YLH@MNL V@QSN VHĨB VBYDĹŒMHDI IDĹ°ROQ@V

CYHÄ™

6/1.6 #9$-($

W Rzymie moĹźna korzystać z biletĂłw uprawniajÄ…cych do wstÄ™pu do kilku muzeĂłw, dziÄ™ki czemu zaoszczÄ™dza siÄ™ sporo pieniÄ™dzy. WaĹźna trzy dni National Roman Museum Card gwarantuje wstÄ™p do muzeĂłw uczestniczÄ…cych w programie: Term Dioklecjan, Palazzo Massimo Alle Terme, Aula Ottagona, Palazzo Altemps oraz Crypta Balbi. Roma Pass oraz Roma&PiĂş Pass (tel. 06 8205 91 27; www.romapass.it) to Ĺ›wietny sposĂłb na oszczÄ™dnoĹ›ci. W pakiecie znajduje siÄ™ plan miasta, trzydniowy bilet na autobusy i metro oraz wolny wstÄ™p do dwĂłch wybranych muzeĂłw lub na imprezy i zniĹźki do wielu innych obiektĂłw. Pozwala teĹź ominąć kolejki w pierwszych dwĂłch wybranych obiektach, co jest przydatne zwĹ‚aszcza w Koloseum. Roma Archeologia Card jest waĹźna przez siedem dni i uprawnia do wstÄ™pu do wszystkich placĂłwek w ramach Museo Nazionale Romano (Rzym-

skiego Muzeum Narodowego), czyli na Forum, na Palatyn, do Koloseum, do term Karakalli, do grobowca Cecylii Metelli oraz do Willi Quintili. Jej odmianÄ… jest Appia Antica Card, takĹźe siedmiodniowa, na ktĂłrej podstawie moĹźna wejść do term Karakalii, grobowca Cecylii Metelli oraz Willi Quintili. Bilety do MuzeĂłw KapitoliĹ„skich obejmujÄ… teĹź wstÄ™p do siostrzanej kolekcji w dawnej elektrowni Centrale Montemartini (w ciÄ…gu siedmiu dni), a bilet do MuzeĂłw WatykaĹ„skich pozwala teĹź w ciÄ…gu piÄ™ciu dni od zakupu zwiedzić WatykaĹ„skie Muzeum Historyczne przy bazylice Ĺ›w. Jana na Lateranie. IN NE MUZEA

Poza opisanymi trasami znajdujÄ… siÄ™ liczne wspaniaĹ‚e, ciekawe czy po prostu osobliwe muzea. NiektĂłre z nich opisano poniĹźej.

Archeologia Crypta Balbi (31 Via delle Botteghe Oscure; tel. 06 678 01 67; wt.–nd. 9.00–19.30; wstÄ™p pĹ‚atny). W otoczeniu Ĺ‚Ä…czÄ…cym osiÄ…gniÄ™cia najnowoczeĹ›niejszej techniki z efektownymi ruinami przedstawiono dzieje spoĹ‚eczeĹ„stwa rzymskiego.

Case Romane (Domy Rzymskie na wzgĂłrzu Celius; Via Clivio di Scauro; tel. 06 7045 45 44; www.caseromane.it; czw.–pon. 10..00–13.00; wstÄ™p pĹ‚atny, wczeĹ›niejsza rezerwacja). Ponad 20 freskĂłw z II i III w. w piÄ™knym otoczeniu.

Historia Museo della CiviltĂ Romana (Piazza Agnelli 10, EUR; tel. 06 592 60 41; www.comune.roma.it; wt.–pt. 9.0014.00, sob.–nd. 9.00–19.00; wstÄ™p pĹ‚atny). W muzeum ilustrujÄ…cym dzieje rzymskiej cywilizacji znajduje siÄ™ wspaniaĹ‚a makieta cesarskiej stolicy. Museo Nazionale delle Arti e Tradizioni Popolari (Piazza Marconi 8, EUR; tel. 06 592 61 48; www.popolarti.arti.beniculturali.it; wt.–sob. 9.00– 18.00; wstÄ™p pĹ‚atny). Barwny obraz dziejĂłw Rzymu ukazanych za poĹ›rednictwem sztuki ludowej, strojĂłw i innych eksponatĂłw etnograficznych.

Sztuki piÄ™kne Galleria Colonna (Via della Pilotta 17; tel. 06 678 43 50; www.galleriacolonna.it; sob. 9.00–15.00; wstÄ™p pĹ‚atny). Zbiory galerii dorĂłwnujÄ… kolekcjom Doria Pamphilj i Palazzo Barberini. Museo Barracco (166 Corso Vittorio Emanuele; tel. 06 6880 68 48; www. museobarraco.it; wt.–nd. 9.00–19.00; wstÄ™p pĹ‚atny). W eleganckim renesansowym Palazzo Farnese zgromadzono prestiĹźowe zbiory rzeĹşby staroĹźytnej. Palazzo Altemps (48 Piazza di Sant’Apollinare; tel. 06 3996 77 00; wt.–nd. 9.00–19.45; wstÄ™p pĹ‚atny). Rozplanowane wokół dziedziĹ„ca,

piÄ™kne muzeum ma w zbiorach wiele skarbĂłw rzeĹşby klasycznej oraz dzieĹ‚ sztuki Museo Nazionale Romano.

8}JĂ?U\ NYCNAMX RTEHS JNQXS@QY@ VĹ°,TYD@BG 6@SXJ@ÄźRJHBG

Oryginalne kolekcje Explora (Via Flaminia 82; tel. 06 361 37 76; www.mdbr.it; wt.–pt. 9.30– 19.45; wstÄ™p pĹ‚atny). NiezwykĹ‚e interaktywne muzeum dla dzieci, do ktĂłrego warto z nimi przyjść, gdy znuşą siÄ™ juş staroĹźytnym Rzymem. Czeka tu mnĂłstwo guzikĂłw do naciskania i dĹşwigni do pociÄ…gania. Museo Nazionale degli Strumenti Musicali (Piazza Santa Croce in Gerusalemme 9; tel. 06 701 47 96; www.strumentimusicali.it; wt.–nd. 8.30–19.30; wstÄ™p pĹ‚atny). Niewielki, ale ciekawy zbiĂłr cennych instrumentĂłw muzycznych.

1DbREU]HÄ?DFK PLDVWD 3TŤ ONY@ BDMSQTL LH@RS@ LNŤM@ SQ@EHÄ™ M@Ĺ° JHKJ@ @SQ@JBXIMXBG LHDIRB VNKMXBG NCĹ°STQXRSĹ‚V 6Ĺ°CYHDKMHBX %K@LHMH@ M@Ĺ°OĹ‚Â?MNBMX Y@BGĹ‚C NCĹ° O@QJT OQYX 5HKK@ !NQFGDRD LHDĹŒBH RHĨ /@QBN CDKK@ ,TRHB@ TCHSNQHTL /@QBN #DKK ,TRHB@ 5H@KD 3HYH@MN VVV @T

CHSNQHTL BNL DEDJSNVM@ RBDM@ HĹ°R@K@ JNMBDQSNV@ VĹ°ATCXMJT OQYXONLHM@IĘBXL VHDKJHDFN O@MBDQMHJ@ 6Ĺ°ONAKHŤT YM@ICTID RHĨ , 77( ,TYDTL 2YSTJH 77( V OQYX 5H@ &THCN 1DMH VVV C@QB ADMHBTKSTQ@KH HS , 77( NQXFHM@KM@ MN

VNBYDRM@ RHDCYHA@ YAHNQĹ‚V RYSTJH VROĹ‚Â?BYDRMDI 6Ĺ° SDI R@LDI NJNKHBX @KDĹ° M@Ĺ° OQYDBHVKDFÂ?XL AQYDFT QYDJH KDŤX 2S@CHNM .KHLOHIRJH HĹ° JNLOKDJR RONQSNVX %NQN (S@KHBN OQYX 5H@ %NQN (S@KHBN -@Ĺ°VHDKJHL RS@CHNMHD FQ@IĘ RVD LDBYD CQTŤXMX 2 1NL@ HĹ° 22 +@YHN 6Ĺ° NAHDJS@BG Y@BGNV@Â? RHĨ VXRSQĹ‚I YĹ° DONJH E@RYXYLT #NĹ° ONVXŤRYXBG NAHDJSĹ‚V LNŤM@ CNIDBG@Ä™ LDSQDL CNĹ° RS@BIH %K@LHMHN @Ĺ°M@RSĨOMHD SQ@LV@IDL MQĹ°

,49$

HISTORIA: KALENDARIUM Cesarze i papieĹźe, dyktatorzy i buntownicy, filozofowie i barbarzyĹ„cy, Ĺ›wiÄ™ci i grzesznicy; od niewyobraĹźalnego bogactwa po ruiny i zgliszcza – miasto i jego mieszkaĹ„cy doĹ›wiadczyli wszystkiego. POWSTANIE R EPUBLIKI

753 p.n.e. Legendarne zaĹ‚oĹźenie Rzymu. 509 Upadek siĂłdmego etruskiego krĂłla, Tarkwiniusza Pysznego. Ustanowienie republiki. 450 Skodyfikowanie prawa rzymskiego. 390 Gallowie plÄ…drujÄ… Rzym. 312 Appiusz Klaudiusz zaczyna budowÄ™ Via Appia. 241 ZwyciÄ™stwo w pierwszej wojnie punickiej. 218 Druga wojna punicka; Hannibal przekracza Alpy. 146 Zniszczenie Kartaginy i Koryntu. 133 Zamordowanie Tyberiusza Grakchusa rozpoczyna wojnÄ™ domowÄ…. 100 Narodziny Juliusza Cezara. 71 Krwawe zdĹ‚awienie powstania niewolnikĂłw pod wodzÄ… Spartakusa. 60 Pierwszy triumwirat: Cezar, Pompejusz, Krassus. 51 PodbĂłj Galii i przekroczenie Rubikonu przez Cezara. 44 Cezar ginie w zamachu. 43 Drugi triumwirat: Antoniusz, Oktawian, Marek Emiliusz Lepidus. 31 Cesarz Oktawian August pokonuje Marka Antoniusza w bitwie pod Akcjum. 3RZ\Ć…HM *NKNRDTL

CESARSTWO R ZYMSKIE

)TKHTRY "DY@Q SDQLX *@Q@J@KKH

8SDGHN 5]\PX .JNÂ?N Q KTCMNĹŒÄ™ 1YXLT OQYDJQ@BY@

Â?@ LHKHNM OHĨÄ™RDS K@S OĹ‚ŢMHDI LH@RSN KHBYXÂ?N MHDĹ°VHĨBDI MHŤ Ĺ° LHDRYJ@ÄźBĹ‚V SÂ?NBYĘBXBG RHĨ LHĨCYX QTHM@LH HĹ°TŤXV@IĘ

BXBG HBGĹ°I@JN ŢQĹ‚CÂ?@ ATCTKB@

6/1.6 #9$-($

27 41 n.e. 64 67 80 98 125 270 286 312 330 410

Cesarz August wprowadza autokratyzm i narzuca Pax Romana. Zamordowanie Kaliguli i objÄ™cie tronu przez Klaudiusza. Wielki poĹźar Rzymu i przeĹ›ladowania chrzeĹ›cijan przez Nerona. MÄ™czeĹ„stwo Ĺ›w. Piotra. Budowa Koloseum. Za panowania Trajana imperium obejmuje PersjÄ™. Budowa Panteonu za Hadriana. Aurelian wznosi mury obronne. Dioklecjan dokonuje podziaĹ‚u cesarstwa na Wschodnie i Zachodnie. Konstantyn pokonuje Maksencjusza i wprowadza chrzeĹ›cijaĹ„stwo. Konstantynopol staje siÄ™ nowÄ… stolicÄ… cesarstwa. SplÄ…drowanie Rzymu przez GotĂłw pod wodzÄ… Alaryka.

R ZYM ĹšR EDNIOWIECZN Y

476 590 800 846 1300 1309 1377

Abdykacja cesarza zachodniego; cesarstwo przenosi siÄ™ do Bizancjum. WybĂłr Grzegorza Wielkiego na papieĹźa. Koronacja Karola Wielkiego. SplÄ…drowanie Bazyliki Ĺ›w. Piotra przez mauretaĹ„skich piratĂłw. PapieĹź Bonifacy VIII ogĹ‚asza pierwszy Rok ĹšwiÄ™ty. Klemens V opuszcza Rzym i udaje siÄ™ do Awinionu. Za pontyfikatu Grzegorza XI Rzym staje siÄ™ stolicÄ… papiestwa.

4Ĺ°FĹ‚QX NCĹ°KDVDI /N

RHDCYDMHD QYXLRJHDFN 2DM@ST NAQ@Y "DR@QD ,@BB@QHDFN OQNBDRI@ J@QCXM@Â?Ĺ‚V VĹ°BY@RHD JNMJK@VD VĹ° Ĺ°Q VXAĹ‚Q /HTR@ (( EQ@FLDMS EQDRJT /HMSTQHBBGH@

CZASY NOWOĹťYTNE

1417 1503 1527 1555 1572 1626 1797

WybĂłr Marcina V kĹ‚adzie kres 40-letniej schizmie. PapieĹź Juliusz II podejmuje prace nad nowÄ… BazylikÄ… Ĺ›w. Piotra. ZĹ‚upienie Rzymu przez oddziaĹ‚y niemieckie i hiszpaĹ„skie. Wytyczenie rzymskiego getta. Grzegorz XIII przystÄ™puje do naprawy akweduktĂłw. Konsekracja Bazyliki Ĺ›w. Piotra. Napoleon Bonaparte proklamuje republikÄ™ rzymskÄ… i wypÄ™dza papieĹźa. WIEK X IX

1815 1849 1870

Restauracja KoĹ›cioĹ‚a na Kongresie WiedeĹ„skim. Rewolucyjny przewrĂłt powoĹ‚uje nowÄ… RepublikÄ™ RzymskÄ…. Rzym stolicÄ… zjednoczonego paĹ„stwa; poczÄ…tek odbudowy. WIEK X X I CZASY WSPĂ“Ĺ CZESNE

1922 1929 1944 1957 1960 1994 2000 2001 2002 2005 2006 2008

Faszystowski marsz na Rzym; poczÄ…tek dyktatury Mussoliniego. Na mocy traktatu lateraĹ„skiego powstaje PaĹ„stwo KoĹ›cielne (Watykan). Wyzwolenie miasta przez aliantĂłw. Podpisanie traktatĂłw rzymskich; poczÄ…tek procesu integracji europejskiej. Igrzyska Olimpijskie; okres „La Dolce Vitaâ€?. PoczÄ…tek Ĺ›ledztwa w sprawie afery korupcyjnej „Tangentopoliâ€?. Rok Jubileuszowy i poczÄ…tek nowego millennium. Magnat medialny Silvio Berlusconi zostaje premierem WĹ‚och. WspĂłlna europejska waluta, euro, zastÄ™puje lira. Po 27 latach pontyfikatu umiera papieĹź Jan PaweĹ‚ II; nastÄ™pcÄ… zostaje Benedykt XVI. Romano Prodi zastÄ™puje Berlusconiego. Berlusconi ponownie zostaje premierem.

=ZURW QD}SUDZR 6Ĺ°JVHDSMHT Q QYXLH@MHD NCC@KH RVD FÂ?NRX M@Ĺ°OQ@VHBN

VDFN J@MCXC@S@ M@Ĺ°ATQLHRSQY@ &H@MMHDFN KDL@MMN BNĹ°ONÂ?NŤXÂ?N JQDR SQV@IĘBDI OQ@VHD CVHD CDJ@CX CNLHM@BIH KDVHBX *@LO@MH@ KDL@MMN RJTOHÂ?@ RHĨ M@Ĺ°NCBYTV@MDI OQYDY VHDKT QYXLH@M ONSQYD

AHD ADYOHDBYDÄźRSV@ ONOQ@VHD BYXRSNĹŒBH HĹ°NCBHĘŤDMHT LH@RS@ NCĹ°QTBGT TKHBYMDFN NQ@YĹ°QNYVHĘY@MHT JVDRSHH MHDKDF@KMXBG HLHFQ@MSĹ‚V

'(23.1( * +$-# 1(4,

Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.