ZAFASCY NOWAN YM DR APACZA MI CHMUR
Warto zapoznać się z najwyższymi budynkami Nowego Jorku: Flatiron, pierwszym wieżowcem w mieście (trasa nr 11), Chrysler Building (trasa nr 14) i Empire State Building (trasa nr 1), nowoczesnym i ekologicznym Hearst Tower (trasa nr 8) oraz wysoką zabudową Dolnego Manhattanu (trasa nr 15).
POLECANE WYCIECZKI… SMAKOSZOM
Świeże produkty można kupić na targach na Union Square (trasa nr 11) i w Chelsea (trasa nr 11), z kolei w Dean & Deluca (trasa nr 13) oraz Katz’s Delicatessen (trasa 14) nie brakuje wykwintnych artykułów spożywczych.
WIELBICIELOM SZTUKI
Nigdzie nie można obejrzeć tylu dzieł sztuki co w w najważniejszych muzeach: Met (trasa nr 6), MoMA (trasa nr 3), Whitney, Guggenheim i Frick (trasa nr 7) oraz w galeriach Chelsea.
MIŁOŚNIKOM NIEZW YKŁYCH WIDOKÓW
Warto zobaczyć wspaniałe widoki z Empire State Building (trasa nr 1), Top of the Rock w Rockefeller Center (trasa nr 1), z Mostu Brooklińskiego (trasa nr 17) lub ze Statuy Wolności (trasa nr 16).
KOCHAJĄCYM PARKI I OGRODY
Central Park (trasa nr 5) to arcydzieło architektury krajobrazu, ale godne uwagi są także Botanical Garden (trasa nr 18) w Bronksie i Brooklyn Botanic Garden (trasa nr 17).
A MATOROM ZAKUPÓW
Warto wybrać się na zakupy do domów towarowych na Piątej Alei (trasa nr 1), butików w Soho (trasa nr 13), Nolicie (trasa nr 14) i Meatpacking Ditrict (trasa nr 12) oraz przejrzeć 10 km książek w Strand Bookstore (trasa nr 12).
FANOM FILMÓW
King Kong wspiął się na Empire State Building (trasa nr 1); Holly Golightly jadła śniadanie u Tiffany’ego (trasa nr 1); Clark Kent był reporterem w News Building (trasa nr 4); Travis Bickle kręcił się po Times Square (trasa nr 2), a rodzina Corleone trzęsła Little Italy (trasa nr 14).
ENTUZJASTOM NOCNEGO ŻYCIA
Warto posłuchać rocka alternatywnego w Lower East Side (trasa nr 14); zajrzeć do klubów jazzowych w Greenwich Village (trasa 12) lub do Apollo w Harlemie (trasa nr 9) bądź przetańczyć całą noc w najmodniejszych klubach Meatpacking District (trasa nr 12). DZIECIOM
Koniecznie trzeba obejrzeć dinozaury w Muzeum Przyrodniczym (trasa nr 8) i pingwiny w zoo w Central Parku (trasa nr 15), a także nakupić zabawek w FAO Schwarz (trasa nr 1).
TEATROMANOM
Warto obejrzeć sztukę na Broadwayu w Great White Way (trasa nr 2), przedstawienie operowe, baletowe lub posłuchać koncertu symfonicznego w Lincoln Center (trasa nr 8), ewentualnie pójść na sztukę do jednego z teatrów Off Broadway w East Village (trasa nr 14) lub na bezpłatną inscenizację Szekspira w Central Parku (trasa nr 5).
JEDZENIE I PICIE Lekko ścięte jaja sadzone, truflowe suflety, wykwintne paryskie przysmaki, uliczny fast food, sashimi i kapusta kiszona – smakowitej różnorodności nowojorskiej kuchni dorównuje jedynie rozpiętość cen w restauracjach. Szkoły gotowania Największa szkoła gastronomiczna, Institute of Culinary Education, mieści się przy 23rd Street między Sixth i Seventh Avenue. Oferuje trwające pół dnia kursy. Więcej informacji na www.iceculinary.com.
Poniżej: klasyczne przyprawy.
Nowy Jork od zawsze był kulinarnym tyglem. Jego mieszkańcy nigdy nie mie li powodów do narzekań na oszałamia jący wybór dań i różnorodność cen w żydowskich delikatesach, meksykań skich taquerias czy w stołówce Naro dów Zjednoczonych (zob. s. 39). Można tu kupić hot doga w Gray’s Papaya (zob. s. 119) za jednego dolara i hamburgera za sto dolarów w DB Bi stro Moderne (zob. s. 27). Restauracje z najwyższej półki serwują zaś najlep sze dania francuskiej kuchni.
MODNE KUCHNIE
Mody są niezwykle ważne dla nowojor czyków. Jeśli chodzi o kulinaria, na fali są obecnie sławni szefowie kuchni, za równo amerykańscy, jak i zagraniczni: z Londynu, Paryża i Włoch. Do naj większych gwiazd zalicza się Davida Waltucka, Alaina Ducasse’a i Daniela Bouluda. Inna moda polega na tym, by trendy żywieniowe poprzedzać przymiotnikami „haute” (wysoki) lub „real” (prawdziwy), co ma podkreślać ich jakość i autentyczność. „Haute Ita lian” odnosi się zatem do najbardziej wyszukanych dań kuchni włoskiej, a nieco dziwaczna nazwa „Haute Bar nyard” obiecuje smakołyki tradycyj nej kuchni wiejskiej wykorzystującej rodzime produkty najwyższej jakości za cenę, która długo będzie spędzać sen z powiek. Tymczasem po „Real Barnyard” spodziewać się można pro stych, pożywnych dań wiejskich.
Diety specjalne Wegetarianizm przestał już być opcją dla wybranych i przeniknął do głów nego nurtu kulinarnego. Gastrono miczne skrajności obejmują teraz coraz częściej wszelkie dania, których nazwy zawierają przedrostek „bez” (bezglutenowe, bezmleczne itd.). Określenia te znajdziemy praktycznie we wszystkich jadłospisach, co spra 14 WPROWADzENIE
wia, że każdy smakosz, bez wzglę du na nawyki żywieniowe, znajdzie w Nowym Jorku coś dla siebie. TR ENDY W POSZCZEGÓLN YCH DZIELNICACH
Midtown Znajdziemy tu jedne z najlepszych i najdroższych restauracji świata: Four Seasons (zob. s. 118), Le Cirque i Alain Ducasse w St. Regis. Wiele znanych i lubianych lokali również mieści się w tej części Manhattanu. Najdłużej, bo od 80 lat, serwuje jedzenie Oyster Bar (zob. s. 41) na dworcu Grand Cen tral Terminal. O ile w Downtown kró luje spontaniczność, o tyle w Midtown lepiej wcześniej zarezerwować stolik, zwłaszcza w godzinach poprzedzają cych przedstawienia teatralne lub bez pośrednio po nich. Restauracje, zwłaszcza te droższe, wymagają odpowiedniego stroju. Na wieczorne wyjście mężczyźni zazwyczaj nakładają garnitur (albo przynajmniej marynarkę), a kobiety są elegancko wyszykowane. Wiele re stauracji w Midtown jest zamkniętych w niedzielę i w porze lanczu w sobotę.
Meatpacking District, Chelsea, Soho i Tribeca Meatpacking District jest świetnym miejscem na posiłek i publiczne po kazanie się, nawet jeśli klientkami tu tejszych restauracji są przeważnie wy chudzone modelki. Otwarty w dzień i noc Florent (zob. s. 79) u zbiegu Ninth Avenue i 15th Street to bez
pieczny wybór. Natomiast zajmujący dawne magazyny Chelsea Market (zob. s. 72) obiecuje prawdziwy raj dla smakoszy, którzy znajdą tu dziesiątki piekarni, sklepów rzeźniczych, stoisk z przyborami kuchennymi. Soho zdobyło uznanie jako dzielnica artystów, którą inni mieszkańcy zaczę li tłumnie odwiedzać w poszukiwaniu nowych wrażeń. Kojarzone z nią obec nie moda i szyk znajdują odbicie w ce nach posiłków serwowanych w restau racjach. Można zjeść stek w Balthazar za 35 dolarów (zob. s. 83) albo za dużo mniej najeść się do syta w Fanelli Café (zob. s. 81). W sąsiedniej Tribece „rządzą” tymczasem filmowe gwiazdy, przede wszystkim Robert de Niro. Po sprowa dzeniu się do dzielnicy w 1976 r. aktor zainwestował w miejscowe restaura cje, takie jak Nobu (zob. s. 123) czy Tri beca Grill (zob. s. 83). Promował dziel nicę jako fajne miejsce na spotkania, którym pozostało do dziś.
East Village i Lower East Side Niegdyś nie było po co się zapuszczać w te okolice, zwłaszcza po zmierzchu. Dziś jednak, gdy zajdzie słońce, dziel nica ożywa, a wielu nowojorczyków zagląda tu, aby się napić i dobrze zjeść. Podupadłe, imigranckie ulice Lower East Side oraz East Village stały się dziś snobistyczne. O tym, że dzielnice te przeżywają odrodzenie, najłatwiej przekonać się w restauracjach poło żonych w okolicach Ludlow i Clinton Streets. Tradycyjnej lokalnej kuchni najlepiej spróbować w Katz’s Delica tessen (zob. s. 86). Miłośnicy kuchni
Powyżej od lewej: obiad w Nowym Jorku; hamburger za 100 dolarów w DB Bistro Moderne (zob. s. 27); coś dobrego w Rice (zob. s. 122); kucharz przy pracy w otwartej kuchni.
Lepiej rezerwować Rezerwacje stolików są konieczne, dlatego lepiej wcześniej zadzwonić, chyba że zamierzamy zjeść obiad w jednej z restauracji sieciowych lub kawiarni. Planując wizytę w nowym lub modnym lokalu, należy zrobić rezerwację kilka dni, jeśli nie tygodni wcześniej. Jednak może się zdarzyć, że nawet mając resos (rezerwację), trzeba będzie poczekać w kolejce na zewnątrz. Najpewniejszym sposobem uniknięcia tłumów jest pójście do lokalu poza tradycyjnymi godzinami posiłków.
JEDzENIE I PICIE 15
1
FIFTH AVENUE Niewiele ulic oddaje tak doskonale charakter miasta jak otoczona luksusowymi sklepami Piąta Aleja, przy której wznoszą się słynny Empire State Building, wspaniały Rockefeller Center oraz elegancka katedra św. Patryka.
DŁUGOŚĆ TRASY: 2,5 km CZAS: Pół dnia POCZĄTEK: Empire State Building KONIEC: Grand Army Plaza WARTO PAMIĘTAĆ: Aby uniknąć
go wieżowce w Tajpej, Kuala Lumpur, Chicago oraz wiele innych. Panorama roztaczająca się z tarasu widokowego na 86 piętrze nie ma sobie równych; w pogodny dzień widoczność sięga 128 km.
kolejek, najlepiej stawić się pod Empire State Building jak najwcześniej lub przyjść wieczorem, aby podziwiać zachód słońca i widok Manhattanu nocą. Piękna panorama miasta roztacza się również z mniej obleganego przez turystów top of the Rock.
Piąta Aleja była dawniej ulubionym miejscem bogatych mieszkańców mia sta, teraz dla większości ludzi stanowi kwintesencję Manhattanu. Tam znaj dziemy najwyższe wieżowce, najład niejsze widoki, najbardziej romantycz ne restauracje i najsłynniejsze sklepy. EMPIR E STATE BUILDING
Empire State Building 1 (tel. 212 736 3100; www.esbnyc.com; taras widokowy codz. 8.00–14.00; ostatni wjazd o 13.15; wstęp płatny) wznosi się na rogu 34th Street i Fifth Avenue. Ten charakterystyczny budynek utrzyma ny w stylu art déco był w roku otwar cia (1931 r.) najwyższym drapaczem chmur na świecie, później przebiły 24 FIFtH AVENUE
Bilety Kolejki do bramki kontrolnej, kasy biletowej i windy bywają długie, ale można kupić wejściówki przez In ternet, chociaż nawet to nie pozwoli uniknąć kontroli przy wejściu ani ko lejki do windy. Warto nabyć droższy Express Pass Ticket, który uprawnia do pierwszeństwa w każdej z kole jek. Za dodatkową opłatę i wyłącznie w biurze obsługi na drugim piętrze sprzedawane są bilety na punkt wido kowy na 102 piętrze.
New York Skyride New York Skyride to symulator lotu umożliwiający wirtualną podróż nad miastem w towarzystwie przewodni ka, aktora Kevina Bacona. To atrakcja raczej dla dzieci. Głód odczuwany po powrocie na ziemię można zaspokoić w jednym z licznych lokali w pobliżu. Amato rzy mięsa mogą odwiedzić Keen’s Steakhouse, zob. ! a, położony dwie przecznice na północ przy West 36th Street, a na coś słodkiego warto
Fifth Avenue
b BEARD PAPA SWEETS CAFÉ 18 East 41st Street (przy Fifth Avenue); tel. 212 779 0600; codz. śniadanie, obiad i kolacja; $ Specjalnością tej sieci są ptysie z bitą śmietaną oraz równie smaczne belgijskie ciasto czekoladowe.
Avenue
East 52nd
Avenue)
50th St Rockefeller Atlas Center Radio City Int. Music Hall Bldg Rockefeller M Center GE Bldg NBC
Powyżej od lewej: wnętrze holu Empire State Building; rzeźba Paula Manshipa Prometeusz przynoszący ludziom ogień w Rockefeller Plaza; bibliofilskie napisy w Nowojorskiej Bibliotece Publicznej; widok z top of the Rock na Empire State Building (zob. s. 26).
St
St Patrick’s Cathedral
Plaza
49th
Madison
Avenue Fifth
St Thomas 52nd St
50th St Saks Fifth Avenue East 49th St
East
St
East
48th
St
East
46th
St
East
44th
St
Diamond District 47th West St
MIDTOWN 45th
Algonquin West Hotel
West
M
42nd St
St
St
44th
Biblioteczne lwy
42nd St
West M 42nd
East 42nd St
St
New York Public Library
B R Y A N T (Nowojorska Biblioteka PARK Publiczna) East West
40th
St
West
39th
St
41st
St
East 40th
St
M U R R AY Avenue
72 West 36th Street (w pobliżu Sixth Avenue); tel. 212 947 3636; pon.–pt. obiad i kolacja, sob.–nd. kolacja; $$$ Działająca od 1885 r. tradycyjna amerykańska restauracja specjalizuje się w stekach.
53rd St
West
HILL
St East 38th Morgan Library & Museum
East 36th
West
37th
St (Biblioteka i Muzeum Morgana)
West
36th
St
West
35th
St
34th St
M West West M 34th St
34th St
Empire State Bldg 33rd St
St Madison
z
East 55th St St Regis Hotel East 54th St
Avenue
a KEEN’S STEAKHOUSE
Former IBM Bldg East 56th St Trump Tower
Fifth
JEDZENIE I PICIE
West
Experience
57th St
E
Fifth Ave Presbyterian Church St 55th West Peninsula Hotel Museum of Modern Art (MOMA)
West
St
SherryM Netherland 5th Ave East 59th St Apple Store FAO Schwarz
St
57th
M West 57th St
East 60th
Grand Army Plaza Plaza Hotel 58th St Bergdorf Goodman
Rockefeller
Idąc na północ słynną Piątą Aleją, mija się wspaniałe kamienice należące nie gdyś do Astorów czy Vanderbildtów, dzisiaj zajmowane przez sklepy z prze cenionym towarem lub elektroniką. Ślady dawnego przepychu można odnaleźć nadal w utrzymanej w stylu art déco New York Public Library 2 (tel. 212 930 0830; www.nypl.org; wt.–śr. 11.00–19.30, czw.–sob. 10.00 –18.00, nd. 13.00–17.00; wstęp wolny, codziennie zwiedzanie z przewodni kiem) przy 42nd Street. Korynckie kolumny, biały mar mur z Vermontu, okazałe schody oraz słynne kamienne lwy strzegące wejścia (zob. s. 25) sprawiają, że ten zbudowany w 1911 r. gmach śmiało konkuruje z tak wspaniałymi budyn kami jak Biblioteka Morgana (zob. ni-
West
Avenue of the Americas (Sixth
NEW YORK PUBLIC LIBR ARY
CENTRAL PARK
Avenue of the Americas (Sixth Avenue)
wstąpić do Beard Papa Sweets Café, zob. ! b, przy usytuowanej siedem przecznic na północ East 41st Street.
East 34th St 180 m
Ogromne kamienne lwy strzegące wejścia do Nowojorskiej Biblioteki Publicznej są dziełem Edwarda Clarka Pottera i pierwotnie, na cześć fundatorów instytucji, nosiły imiona Astor i Lenox. Obecnie znane są pod przydomkami Cierpliwość i Hart Ducha, nadanymi im przez burmistrza Nowego Jorku z czasów Wielkiego Kryzysu, Fiorella LaGuardię.
NEW YORK PUBLIC LIBRARY 25
żej) czy Grand Central Terminal (zob. s. 40). Jest dziełem wykształconych w Paryżu architektów Johna Mervena Carrère’a i Thomasa Hastingsa, którzy wygrali konkurs na najlepszy projekt. Kto ma ochotę na śniadanie? Jedna z najsłynniejszych scen w historii amerykańskiego kina rozgrywa się na Piątej Alei. Któż mógłby zapomnieć Audrey Hepburn jako Holly Golightly, która wpatruje się w okna sklepu tiffany’ego na rogu Fifth Avenue i 57th Street i jednocześnie z rozmarzeniem pochłania ciastka francuskie?
Czytelnia Obowiązkowym punktem zwiedzania jest usytuowana na trzecim piętrze czy telnia główna (Main Reading Room), odrestaurowana w 1998 r. za 15 milio nów dolarów. Wzdłuż ścian stoją rega ły z publikacjami encyklopedycznymi. Codziennie można wziąć udział w bez płatnym zwiedzaniu z przewodnikiem, chętni zbierają się w Astor Hall przy wejściu do biblioteki.
Wśród książek, map, rękopisów, czasopism, fotografii oraz innych publikacji w budynku przechowuje się między innymi pierwszą Biblię Gutenberga przywiezioną do Ame ryki, pamiętniki Krzysztofa Kolumba z 1493 roku, Farewell Address (Mowę pożegnalną) Jerzego Waszyngtona oraz pierwszy szkic Deklaracji Niepodległości Thomasa Jeffersona. BRYANT PARK
Tuż za biblioteką znajduje się Bryant Park 3, oaza zieleni w samym środ ku miasta. Warto wstąpić na kawę i przekąskę do Bryant Park Café.
Morgan Library & Museum Finansista J.P. Morgan (1837–1913), twórca imperium kolejowego i stalowego, był wytrawnym kolekcjonerem sztuki. to jego gust i bogactwo pozwoliły stworzyć podwaliny dzisiejszych zbiorów Morgan Library & Museum (225 Madison Avenue, róg 36th Street; tel. 212 685 0008; www.morganlibrary.org; wt.–czw. 10.30–17.00, pt. 10.30–21.00, sob. 10.00–18.00, nd. 11.00–18.00; wstęp płatny). Na przełomie XIX i XX w. skupował całe zbiory najbardziej cenionych marszandów sztuki w Europie i Stanach zjednoczonych: chińską ceramikę, średniowieczne tapiserie, zabytki starożytne z Bliskiego Wschodu, a także malarstwo i rysunki mistrzów nowożytnej ery. W jego kolekcji znalazły się też iluminowane godzinki, odręcznie pisane listy thomasa Jeffersona, Jerzego Waszyngtona i Napoleona, jak również rękopisy Karola Dickensa, Johna Keatsa, Johna Miltona i wielu innych. Równie imponujący jak zbiory jest sam budynek, elegancka rezydencja zaprojektowana na początku XX w. przez Charlesa McKima. Budzące wiele emocji, nowoczesne skrzydło autorstwa Renzo Piano znacznie powiększyło przestrzeń wystawową biblioteki i poprawiło funkcjonalność całego budynku.
26 FIFtH AVENUE • MAPA S. 25
Bardziej treściwy posiłek można zjeść natomiast w eleganckiej restauracji Bryant Park Grill, zob. ! c. Dobrą alternatywą są bary w Hotelu Algon quin, zob. ! d położonym dwie przecznice na północ przy West 44th Street, oraz modne DB Bistro Moder ne, zob. ! e. ROCK EFELLER CENTER
Kontynuując spacer Piątą Aleją, mija się po lewej stronie West 47th Street, prowadzącą do Diamond District 4. W tej dzielnicy diamentów dziennie obraca się kamieniami wartymi 500 milionów dolarów, a handel zdomino wany jest w większości przez Żydów chasydzkich. Na rogu Fifth Avenue i 48th Street znajduje się słynne i wspaniałe Roc kefeller Center 5 (zwiedzanie z prze wodnikiem codz. co 2 godz.; bilety w NBC Experience Store, zob. s. 28), czyli zespół dziewiętnastu budynków wzniesionych przez finansistę Johna D. Rockefellera juniora w latach 30. XX w. Do tego „miasta w mieście” najle piej wejść od strony Piątej Alei przez Channel Gardens, pochyły deptak prowadzący pod GE Building (Roc kefeller Plaza 30), strzelisty drapacz chmur z 1934 roku, utrzymany w stylu art déco, który w pewnym sensie był prekursorem kolejnych wieżowców.
Sztuka publiczna Przed GE Building, poniżej poziomu ulicy, znajduje się dziedziniec, który w lecie zajmują restauracje na świe żym powietrzu, a zimą zamienia się
w lodowisko. W okresie świąt Bożego Narodzenia zdobi go ogromna choin ka, a pozłacana rzeźba przedstawiająca Prometeusza przynoszącego ludziom ogień to dzieło Paula Manshipa. Ponad wejściem do budynku wznosi się niezwykła płaskorzeźba Lee Law riego Mądrość, a w głównym holu znajdują się dwa murale Josepa Marii Serta American Progress (Postęp amerykański) i Time (Czas). Pierwotnie wykonanie malowideł zlecono mek
JEDZENIE I PICIE a BRYANT PARK CAFÉ
Powyżej od lewej: Bryant Park; wspaniały widok na Central Park z tarasu widokowego top of the Rock.
z
25 West 40th Street (przy Sixth Avenue); tel. 212 840 6500; codz. obiad i kolacja; $$ - $$$ Dzięki ogromnej przeszklonej ścianie i wielkiemu ogródkowi bujna zieleń parku stanowi element dekoracji tej kawiarni. Jedzenie równie doskonałe jak otoczenie, w menu są pyszne grillowane i pieczone ryby oraz mięsa.
Radio City
b ALGONQUIN HOTEL 59 West 44th Street (blisko Sixth Avenue); tel. 212 840 6800; codz. śniadanie, obiad i kolacja; $$$ Niezależnie od tego, czy będzie to martini w Blue Bar, czy podwieczorek w wyłożonym boazerią hotelowym lobby, na chwilę można się przenieść w czasy, gdy stałymi bywalcami hotelu byli poetka Dorothy Parker i inni członkowie jej kręgu.
c DB BISTRO MODERNE 55 West 44th Street (w pobliżu Fifth Avenue); tel. 212 391 2400; pon.–sob. śniadanie i obiad, codz. kolacja; $$$$ Splendoru restauracji szefa kuchni Daniela Bouluda dodają wystawne wnętrza w stylu art déco oraz snobistyczna klientela.
W zachodniej części Rockefeller Center znajduje się niezwykła sala koncertowa w stylu art déco, Radio City Music Hall, słynąca z kosztownych przedstawień bożonarodzeniowych oraz grupy tancerek rewiowych the Rockettes. Wnętrze ma charakter iście pałacowy. Wycieczki z przewodnikiem (tel. 212 307 7171; www. radiocity.com; codz. 11.00–15.00; wstęp płatny).
ROCKEFELLER CENtER 27