In elk nummer neemt een bekende Brabander plaats ‘op de sofa’, om te praten over het omgaan met pieken en dalen in het dagelijks leven. Zwemcoach Jacco Verhaeren prefereert een bankje aan de rand van het wedstrijdbad in de Eindhovense Tongelreep. 36 | LINK+ editie 02
Op de sofa
Succes is het maximale uit je vermogen halen De mentale weerbaarheid van zijn zwemmers is volgens topcoach Jacco Verhaeren belangrijker voor het behalen van succes dan puur fysiek talent. “Pieter van den Hoogenband behaalde in 2004 een Olympische medaille met een hernia. Dat is gelukt omdat we zijn fysieke beperkingen niet zagen als belemmering; daar hebben we gewoon omheen gewerkt. We hebben getraind binnen het maximale van zijn mogelijkheden.” De benadering van Verhaeren lijkt op veel fronten toepasbaar in de psychiatrie: “Wie kijkt naar wat er wél is, kan veel meer dan hij zelf denkt. Ik ken zwemmers met autisme of borderline, die dankzij hun aandoening tot topprestaties komen.” Tekst: Laura van der Burgt Foto’s: Wim Hollemans
A
thene, 2004. Vier jaar na de legen-
Is die medaille van Van den Hoogen-
Hoe paradoxaal het ook klinkt; het erkennen
darische prestaties van Pieter van den
band in 2004 een schoolvoorbeeld
van een beperking is cruciaal als je je er niet
Hoogenband op de Olympische
van mentale kracht?
door wilt laten hinderen. Pieter accepteerde
Spelen in Sydney duikt ’s lands beste zwem-
“Zeker. Pieter is een zeer positief ingesteld
zijn beperking, leerde omgaan met de pijn
mer opnieuw in het water, op jacht naar
mens. Waar veel andere sporters de moed
en deed wat hij wél kon. Voluit trainen op
goud. Op de 100 meter vrije slag, het
zouden hebben opgegeven omdat ze niet
starten en keren konden we niet, maar zijn
koningsnummer, lukt het hem, ogenschijnlijk
in staat waren het maximale uit zichzelf te
hernia had geen invloed op het zwemmen
niet gehinderd door de hernia waarvoor hij
halen, ging Pieter op zoek naar het maximale
zélf. Op dat punt hebben we dus vol
het jaar daarop geopereerd zou worden.
binnen de mogelijkheden die hij had.
geïnvesteerd.” juli 2011 LINK+ | 37
Hoeveel invloed heb jij als coach op
voor zichzelf, vervolgens op tijd. Daarna zet-
Zo moet een topsporter zelf in staat zijn
zo’n resultaat?
ten we een tegenstander in, of proberen we
om de druk in de laatste 15 minuten voor
“Uiteindelijk moet iedere sporter het alleen
hem af te leiden. Door in kleine stappen te
de wedstrijd te hanteren. Een sporter die
doen. Ik reik kennis en technieken aan, die de
verbeteren, blijken mensen tot veel meer in
vraagt of ik met hem meega naar de voor-
zwemmer kan gebruiken om prestaties verbe-
staat dan ze zelf van tevoren dachten.”
startruimte, overvraagt mij. Als coach moet ik op zo’n moment de lange termijn voor ogen
teren. Het mentale aspect zit in alle trainingen verweven. Van een piekeraar kan ik geen
Hoe persoonlijk is de band die jij
houden: uiteindelijk moet iedere sporter
rasoptimist maken, maar daar tussenin is veel
hebt met je sporters?
kunnen vertrouwen op zichzelf. Wie in staat
mogelijk. Ik bouw mijn trainingsprogramma’s
“Behoorlijk persoonlijk, dat moet ook.
is zichzelf onder alle omstandigheden te ont-
bewust op uit kleine, beheersbare onderdelen.
Ik geloof niet in professionele afstand in
spannen en concentreren, kan topprestaties
We trainen de honderd meter bijna nooit vol-
dit vak. Je wint samen, je verliest samen.
neerzetten.”
uit, want dat helpt niet om tot het gewenste
Als een zwemmer worstelt met een privé-
resultaat te komen. Net zo min als je een
probleem, verwacht ik dat hij mij daar iets
Eigen regie en verantwoordelijkheid
scholier helpt door te zeggen dat hij beter zijn
over vertelt. Ook ’s avonds of in het weekend.
zijn dus ook in de topsport een
best moet doen voor zijn examen. Laat hem
Dergelijke dingen hebben invloed op je
belangrijke voorwaarde voor succes.
liever bepaalde onderdelen extra oefenen.”
prestaties, zeker als je ermee blijft rond-
“Absoluut. Zonder dat is succes niet
lopen. Natuurlijk bepaalt iedere sporter zelf
mogelijk. Wat ik bijvoorbeeld wél doe om
“Stel dat een sporter moeite heeft met
hoe open hij naar mij is, maar ik investeer
te helpen op die cruciale momenten vlak
keerpunten en zich daar elke wedstrijd druk
dagelijks bewust in het contact. Alleen als
voor de start, is adviseren om het aantal
om maakt. Dan maak ik een programma dat
ik voeling heb met wat iemand bezighoudt,
zwemslagen te tellen. Het menselijk brein
is opgesplitst in verschillende oefeningen, die
kan ik hem optimaal begeleiden.”
kan maar aan één ding tegelijk denken, dus wie zijn slagen telt, laat zich niet afleiden
samen zijn prestaties verbeteren. We beginnen gemakkelijk, zodat de eerste successen
Waar ligt voor jou de grens?
snel geboekt worden, en voeren de druk
“Sporters mogen alles aan mij vragen, maar
vervolgens op. Eerst oefent de zwemmer
ze mogen niet afhankelijk van me worden.
38 | LINK+ editie 02
door andere dingen tijdens de race.”
Kun jij je sporters op die spannende
Laat jij je in principe nergens door
momenten voor een wedstrijd goed
beperken op de weg naar de top?
loslaten?
“Nee. Ieder mens heeft een unieke,
“Ja. Ik voel de spanning en ben benieuwd
authentieke kracht, die je moet zien aan
naar het resultaat, maar weet dat het op dat
te boren. Ook in de topsport zie je daarin
moment uit mijn handen is. Het is belang-
grote diversiteit. Er zijn zelfs professionele
rijk dat je als coach juist dan een stabiele
zwemmers met een psychiatrische
factor bent. Ik zorg ervoor dat de zwemmer
aandoening, die daardoor beter kunnen
zich niet laat meeslepen door emoties na
presteren.”
de wedstrijd; noch door euforie, noch door teleurstelling. Ik wil ervoor zorgen dat er
Echt? Zijn er topsporters met
energie overblijft voor het volgende
een psychiatrische diagnose?
nummer.”
“Zeker. Ik noem geen namen, maar ik ken een zwemmer die zich dankzij
Hoe leer je jouw sporters om te
autisme perfect kan concentreren op
gaan met tegenslag?
bepaalde onderdelen van zijn techniek.
“Echt talent herken je aan de manier waarop
En iemand die dankzij borderline zóveel
iemand opstaat na een teleurstelling. Positief
bewijsdrang in zichzelf kan oproepen,
denken is een van de belangrijkste krachten
dat het tot topprestaties leidt. Een goede
waaraan je een topsporter herkent. Dat
coach slaagt erin in elk mens het beste
betekent dat je in elke situatie nieuwe
naar boven te halen. In zoverre verschilt
mogelijkheden ziet. Daar help ik ze bij.”
mijn werk niet van een goede hulpverlener.”
“ Het erkennen van een beperking is cruciaal als je je er niet door wilt laten hinderen. Zelfs een psychiatrische aandoening kun je gebruiken om tot topprestaties te komen”
Jacco Verhaeren: ________________________________________________________________________________ • Getrouwd, twee kinderen • Zwemcoach bij PSV Eindhoven • Technisch directeur van het Nationaal Zweminstituut Eindhoven • Trainer en technisch directeur van de KNZB • Traint/trainde onder andere Pieter van den Hoogenband, Inge de Bruijn, Marleen Veldhuis en Ranomi Kromowidjojo juli 2011 LINK+ | 39