Profielwerkstuk De overval
Jacco van der Goot & Wessel Feenstra 5 HAVO Bogerman Sneek
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog
Profielwerkstuk DeDe overval Profielwerkstuk overval
Jacco van der Goot & Wessel Feenstra 5 HAVO Bogerman Sneek 1
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog Voorwoord
Hier ziet u ons profielwerkstuk. Wij, Wessel en Jacco, hebben hier hard aan gewerkt. Dit is ons eindwerk van de havo. We zitten nu in 5 havo op het Bogerman College in Sneek. We hebben ons onderzoek gedaan over de uitbraak uit de Blokhuispoort. Voor dit onderzoek zijn we naar het Tresoar gegaan in Leeuwarden. We hebben voor dit onderwerp gekozen, omdat we beide wilden weten hoe 51 mensen uit de Blokhuispoort zijn ontsnapt, zonder dat er een schot is gelost. We hebben eerst globaal verteld hoe de oorlog verliep. Daarna zijn we over het verzet begonnen, waarbij we meer specifiek hebben verteld over het verzet in Friesland, omdat dit meer regionaal is. Na dit zijn we begonnen over de uitbraak. We willen graag een aantal mensen bedanken voor de hulp. Allereerst Otto Kuipers, hij is een medewerker van het Tresoar. We hadden een afspraak met hem gemaakt en toen we er kwamen had meneer Kuipers meteen al wat boeken klaarliggen. Deze boeken hebben we veel gebruikt. Daarnaast willen we meneer Fokkema bedanken. Meneer Fokkema heeft tijdens de Tweede Wereldoorlog zelf gevangengezeten in de Blokhuispoort en is vrijgekomen door de overval op de gevangenis. Ondanks zijn leeftijd, geeft hij nog altijd presentaties en interviews. Zijn interview gaf ons een beter beeld over de uitbraak. Als laatste willen we meneer Zijlstra bedanken. Hij heeft ons begeleid bij het maken van het profielwerkstuk. veel plezier met het lezen over de uitbraak uit de Blokhuispoort.
2
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog
Inhoudsopgave Voorwoord................................................................................................................................... 2 Inhoudsopgave............................................................................................................................. 3 Samenvatting ............................................................................................................................... 4 Inleiding ....................................................................................................................................... 5 Hoe verliep de 2de wereldoorlog en wat waren de bedoelingen?.................................................... 6 Het verzet .................................................................................................................................... 9 Het verzet in Nederland ............................................................................................................ 9 Het verzet in Friesland ............................................................................................................ 11 De overval.................................................................................................................................. 13 De voorbereiding van de overval ............................................................................................. 13 Uitvoering van de overval ....................................................................................................... 17 Na de overval ......................................................................................................................... 20 Het verhaal van meneer Fokkema ............................................................................................... 22 Conclusie ................................................................................................................................... 28 Bronnen ..................................................................................................................................... 29 logboek ...................................................................................................................................... 31 Logboek Jacco:........................................................................................................................ 31 Logboek Wessel: ..................................................................................................................... 34
3
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog Samenvatting Het Eerste hoofdstuk gaat over het verloop van de Tweede Wereldoorlog. Ook wordt er uitgelegd wat de bedoelingen waren van deze oorlog. Dit deel gaat over de gehele Tweede Wereldoorlog, er wordt dus niet alleen over Nederland gesproken.
Het tweede hoofdstuk gaat over het verzet. In het eerste deel wordt er wat verteld over het verzet in Nederland, hierbij gaat het vooral over het ontstaan en de organisatie ervan. Het tweede gedeelte gaat over het verzet in Friesland, hierbij wordt er ingezoomd op het verzet in Sneek. Hierbij word een actie van het verzet in Sneek beschreven.
Het derde hoofdstuk gaat over de overval zelf. Hierbij wordt er eerst wat verteld over de voorbereiding van de overval. Verder wordt er wat verteld over de groep die de overval pleegt en de beweegredenen voor de overval. Het tweede gedeelte gaat over het verloop van de overval zelf. Hierbij wordt er ook verteld over de tegenslagen die ze tijdens de overval tegenkwamen. Het derde gedeelte gaat over de tijd na de overval, want alle gevangenen moesten natuurlijk ergens anders worden ondergebracht zodat de Duitsers hen niet konden vinden.
Het Laatste hoofdstuk gaat over het verhaal van meneer Fokkema. Meneer Fokkema heeft tijdens de Tweede Wereldoorlog gevangengezeten in de Blokhuispoort, hij is hier toen door de knokploeg ook weer uit bevrijd. In het interview verteld hij hoe hij deze tijd heeft ervaren en hoe de oorlog voor hem verliep.
Vervolgens kunt u de conclusie lezen.
4
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog Inleiding
Zoals we al vernoemd hadden in het voorwoord, hebben we gekozen voor het onderwerp de ontsnapping uit de Blokhuispoort. We wilden graag een onderwerp dat te maken had met geschiedenis, omdat we beide geschiedenis interessant vinden en we allebei dit vak hebben. In de tweede wereldoorlog was er overal verzet tegen Duitsland. Toen we zochten naar een onderwerp voor ons profielwerkstuk, viel één gebeurtenis ons op. Dit was de ontsnapping uit de Blokhuispoort. De Blokhuispoort was één van de best beveiligde gevangenissen van Nederland, toch heeft het verzet in Friesland 51 mensen kunnen bevrijden. Dit gebeurde zonder dat er maar één schot gelost is. Dit is een grote gebeurtenis geweest voor het verzet, maar er zijn maar weinig mensen die hiervan weten. Wij wisten ook weinig over deze uitbraak, maar we waren erg geboeid toen we hier meer over lazen. Want hoe kon het verzet nou 51 mensen bevrijden, zonder dat iemand hier achter is gekomen? Daarom is onze hoofdvraag: “Hoe was het mogelijk dat de knokploeg de gevangenen uit de Blokhuispoort bevrijdde?”. We hebben vier deelvragen bedacht die helpen om een antwoord te krijgen voor onze hoofdvraag. Dit zijn de deelvragen: 1. Hoe verliep de tweede wereldoorlog en wat waren de bedoelingen? 2. Het verzet - Hoe verliep het verzet in Nederland? - Hoe verliep het verzet in Friesland? 3. De overval. - Hoe verliep de voorbereiding van de overval? - Hoe was de uitvoering van de overval? - Wat gebeurde er na de overval? 4. Het verhaal van Meneer Fokkema.
5
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog Hoe verliep de 2de wereldoorlog en wat waren de bedoelingen? Na de 1ste wereldoorlog moest Duitsland de vrede van Versailles ondertekenen. Ze hadden hier geen inspraak op. Er stond in dat de oorlog de schuld van Duitsland was, Duitsland kreeg dus een hoge herstelbetalingen opgelegd. Ook verloor ook het gebieden aan Frankrijk en Polen. De kolonies van Duitsland kwamen in bezit van Groot-Brittannië, Frankrijk en België. Om te voorkomen dat Duitsland weer groot en machtig werd, mochten ze alleen nog maar een klein en zwak bewapend leger hebben. Veel Duitsers noemden de vrede van Versailles, het dictaat van Versailles omdat ze er niet over mochten onderhandelen. Zij beschouwden het als een vernedering. Toen in 1929 de crisis uitbrak en Duitsland al zijn leningen terug moest betalen aan de Verenigde Staten, stortte de economie van Duitsland in. Een kwart van de bevolking werd werkloos. Er ontstond grote onvrede. Duitsland had een sterke en machtige partij nodig om alles op orde te stellen. Dit bleek de NSDAP te zijn. Met simpele beloften als financiële hulp en het bestrijden van de werkloosheid werd de NSDAP erg populair. Hitler veranderde de Machtigingswet, hierdoor werd de democratie opgeheven. De SPD en KPD werden verboden, andere partijen hieven zichzelf op. In juli 1933 kwam er een wet tegen oprichting van partijen. Hierdoor werd Duitsland officieel een dictatuur. Vanaf toen bereidde Duitsland zich voor op een oorlog. De staat werd de belangrijkste opdrachtgever in de industrie. Arbeiders, industriëlen en boeren moesten zich onderwerpen aan de regering. NSDAP streefde naar het uitwissen van de vernedering die de vrede van Versailles bracht. Ze wilden de gebieden die door de vrede van Versailles werden afgepakt terug. De NSDAP vond ook dat alle Duitstalige landen verenigd moesten worden tot één staat. Toen Duitsland sterk genoeg was, pakte ze eerst de stukken land terug die ze moesten afstaan door de vrede van Versailles. Daarna vielen ze Oostenrijk binnen. Groot-Brittannië liet dit allemaal toe. Zij voerde een politiek van appeasement. De Britse premier Chamberlain hoopte dat Hitler redelijk zou worden als ze Hitler gaven wat hij wilde. Toen Hitler Tsjecho-Slowakije dreigde binnen te vallen vonden de Britten en Fransen het genoeg, maar doordat Mussolini tussen beide stapte werd de oorlog nog uitgesteld. Bij de vredesconferentie in München beloofde Hitler zich voortaan rustig te houden als hij het Sudentenland kreeg. Chamberlain vond dit goed en Frankrijk durfde niks te doen zonder Groot-Brittannië. Toen Hitler Praag binnenviel wisten Groot-Brittannië en Frankrijk dat Hitler zijn beloften niets waard waren. Hitler sloot een niet-aanvalsverdrag met Stalin, zo werd een tweefrontenoorlog voorkomen. Duitsland werd bondgenoten met Italië en Japan. De VS bemoeide zich niet meer met Europa. Hitler kon nu een Oorlog met Frankrijk en Groot-Brittannië riskeren. De oorlog begon voor Duitsland goed. Ze pasten de Blitskrieg tactiek toe. Hierbij proberen ze de vijand te verrassen en meteen het centrale commandocentrum te veroveren. Zo moest de vijand zich wel overgeven. Zo veroverden ze Polen in 5 weken. Denemarken en Noorwegen werden in 1 dag veroverd. Op 10 mei 1940 vielen ze Nederland binnen. Ze dachten ook Nederland in 1 dag te veroveren, maar Nederland hield goed stand. Na 4 dagen dreigde Hitler Rotterdam te bombarderen. Rotterdam gaf zich over, maar werd toch nog gebombardeerd. De dag erna capituleerde de regering en het leger. Ondertussen werden België en Luxemburg ook aangevallen en dezelfde dag veroverd. 5 weken daarna werd
6
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog Frankrijk veroverd. Duitsland was nog nooit zo ver gekomen in de eerste wereldoorlog. Ze moesten alleen nog Groot-Brittannië veroveren. Op de dag van de invasie van West-Europa werd Winston Churchill premier van GrootBrittannië. Hij had zich altijd al verzet tegen de appeasement politiek. Hij weigerde om nu op te geven en vrede te sluiten. Een jaar lang vocht Groot-Brittannië alleen tegen Duitsland. Duitsland probeerde om de Britse luchtmacht te vernietigen, maar de Royal Airforce hield stand. In december 1940 werden de generaals van Hitler opgedragen om operatie Barbarossa voor te bereiden. Hitler wilde de Sovjet-Unie veroveren omdat hij dacht dat Groot-Brittannië zich dan makkelijker over zou geven. Ook was Hitler bang voor het sterke Rode leger. In juli 1941 viel Duitsland de Sovjet-Unie binnen. De strategie van Duitsland was hetzelfde als hiervoor, de Blitzkrieg. Na het verslaan van de ingesloten troepen in de eerste weken, moest Duitsland alleen nog maar het land bezetten. Maar de Sovjet-Unie is zo groot, dat het bezetten ervan hopeloos was. Hitler wilde eerst Moskou veroveren, dit was het centrum van de Sovjet-Unie. Dit mocht niet langer duren dan 4 maanden want dan kwam de winter, maar Duitsland was aan de winnende hand. Hitler bezat alleen niet over een goede spionagedienst. Hij had niet genoeg informatie over het Rode leger. Hitler dacht dat het Rode leger klein was, maar het Rode leger had tweemaal zoveel manschappen, zesmaal zoveel tanks en artillerie als dat Hitler dacht. De strategie van de Sovjet-Unie was simpel; de Duitsers zo lang mogelijk tegen houden, zodat ze door hun manschappen en munitie heen waren. Het Rode leger leed verschrikkelijk veel verliezen. De Duitsers rukten snel op, maar kwamen stil te liggen door de vroeg invallende winter. De Sovjet-Unie was beter bestand tegen de kou. Op 5 december sloegen ze de Duitsers vlak voor Moskou terug.
7
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog Twee dagen later viel Japan de Amerikaanse vloot Pearl Harbor aan. De vloot werd compleet vernietigd. Hitler was hier zo opgetogen van, dat hij de VS de oorlog verklaarde. Vanaf dit moment deed de VS mee met de oorlog. De VS, Groot-Brittannië en de Sovjet-Unie sloten een bondgenootschap; de geallieerden. De Duitsers viel in 1942 Zuid-Rusland binnen. Ze kwamen tot Stalingrad, maar Stalin gaf bevel om de stad tot elke prijs te verdedigen. Na maanden van grote gevechten gaven de Duitsers zich op 31 januari 1943 over. Duitsland had de grootste slag uit de wereldgeschiedenis verloren. Er waren bijna een miljoen doden gevallen. In 1943 won De Sovjet-Unie bij Koevoet ook een grote slag, hierbij deden meer dan 6000 tanks mee. D-day was een van belangrijkste gebeurtenissen in de oorlog. Dit was op 6 juni 1944. De VS en Groot-Brittannië veroverden grote stukken gebieden in het westen. De Sovjet-Unie veroverde veel gebieden in het oosten. Pas in 2 mei 1945 viel Berlijn, de dag dat Hitler zelfmoord had gepleegd. Op 8 mei gaf Duitsland zich over. In Azië had Japan grote stukken veroverd. Onder ander Nederlands-Indië en China werden veroverd. In 1943 veroverde de VS steeds meer stukken terug van Japan. Japan vocht net als Duitsland tot het bittere eind. Nadat de VS de steden Hiroshima en Nagasaki had vernietigd met een atoombom, capituleerde Japan. Een aantal gebeurtenissen zijn belangrijk geweest voor de omkeer van de oorlog. Als eerste dat de VS mee ging doen met de oorlog. Als tweede dat de Sovjet-Unie de slag om Stalingrad hadden gewonnen. Als derde werd Duitsland steeds meer teruggedrongen nadat D-day was begonnen. Hitler wou niet net als in 1918 opgeven, maar vechten tot het bittere eind.
8
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog
Het verzet Het verzet in Nederland Het verzet in Nederland begon klein. Al meteen zijn er mensen die de Duitse bezetting van Nederland maar niks vinden. Deze mensen beginnen zich tegen de Duitsers te verzetten, dit gebeurt niet meteen in de vorm van gewapend verzet, maar gebeurt eerst klein. Hiermee willen ze laten zien wat ze van de Duitse bezetting vinden. Mensen droegen bijvoorbeeld een speldje van een dubbeltje; op deze manier droeg men dan het portret van koningin Wilhelmina. De meeste Nederlanders blijven dan ook hopen op een Duitse Nederlaag. Als iemand op straat zegt: ‘O zo!’, dan betekent dit: Oranje zal overwinnen! Vaak wordt dit beantwoord met: ‘Jozo!’ (ja, oranje zal overwinnen). Dit kleine of ook wel ‘Symbolische verzet’ is vooral bedoeld om de moed er in te houden. Toch wordt ook deze vorm van verzet hard bestraft, hierdoor durft dan ook lang niet iedereen zich tegen de Duitse bezetter te verzetten. Op 29 april 1943 verscheen er plotseling in de kranten een oproep van de opperbevelhebber van de Duitse bezettingsgroepen in Nederland; alle leden van het voormalige Nederlandse leger moesten zich melden. bijna 300.000, mannen zouden allemaal in Duitse krijgsgevangenschap moeten. De Duitse bezetter zag hier twee grote voordelen in: in Nederland zouden er minder mannen zijn die zich tegen de Duitsers konden verzetten en op deze manier hadden de Duitsers veel arbeidskrachten. Deze oproep kwam voor veel Nederlanders volkomen onverwacht, de oproep was dan ook een aanleiding tot verzet: de april-mei stakingen. Wat bedoeld was om veel Nederlandse mannen ‘onschadelijk’ te maken en hen aan het werk te zetten in Duitsland, mislukte volkomen; er werden maar 8.000 Nederlandse exmilitairen in Duitsland tewerk gesteld. De rest kreeg een vrijstelling omdat ze in Nederland nodig waren of doken onder. Dit was niet de enige tegenslag, de april-mei staking wordt gezien als een keerpunt in de bezetting. De Duitsers zagen namelijk dat ze de Nederlanders niet meer voor zich konden winnen. Het verzet nam toe en het grote onderduiken begon. Het verzet kwam dus met mate, het begon klein maar groeide langzamerhand uit tot een grote en goed georganiseerde organisatie. Mensen wilden bijvoorbeeld eerst geen belasting afdragen aan de Duitsers of wilden hun koper of radio niet inleveren. Op deze manier begon men zich steeds meer te verzetten en kwam men uiteindelijk met andere mensen in contact die hier hetzelfde over dachten. De samenwerking werd zelfs zo hecht dat de grenzen van de verzuiling werden geslecht. ‘het verzet begon niet met grote woorden, maar met kleine daden’(Remco Campert). Toch kan niet zomaar iedereen het verzet ingaan. Als je bijvoorbeeld jonge kinderen hebt om voor te zorgen, kan dit lastig zijn. Ook zijn er veel mensen die zich gewoon niet durven te verzetten of het verzetswerk zinloos vinden. Uiteindelijk doet ongeveer vijf procent van de Nederlandse bevolking iets voor het verzet. Deze mensen zijn dan ook de hele dag bezig met het verzetswerk. Deze mensen kunnen het werk niet alleen opknappen, verzetsmensen krijgen daarom veel steun van de bevolking. Uiteindelijk heeft dan ook meer dan vijf procent verzet gepleegd. Zonder hen hulp was het bijvoorbeeld onmogelijk geweest om alle onderduikers een plek te geven. Deze onderduikers werden geholpen door de LO: Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers. Deze organisatie werd eind 1942 opgericht door Mevrouw Kuipers-Rietberg en dominee Slomp. De Lo wordt heel belangrijk, er komen dan ook steeds meer LO-groepen. Dit komt mede doordat veel bestaande verzetsgroepen zich aansluiten bij de LO. Een andere 9
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog landelijke organisatie was de LKP. Om de onderduikers te helpen heeft de LO veel extra bonkaarten nodig. Mensen die ondergedoken waren, stonden namelijk niet ingeschreven bij de Duitsers en konden dus ook geen bonkaarten krijgen. Om deze bonkaarten te verzamelen waren er speciale verzetsgroepen nodig. Deze verzetsgroepen bestonden uit mensen die durfden wapens hadden. Er zijn verschillende vaste en losse knokploegen. In het begin is dit nog niet georganiseerd, maar Leendert Valstar wil dit veranderen. Daarom reist hij samen met Jacques van Horst en Hilbert van Dijk door Nederland om bestaande knokploegen op te sporen. Samen met deze losse knokploegen vormen ze een landelijk netwerk van knokploegen; dit wordt de LKP die opgericht werd in augustus 1943. De eerst nog kleine organisaties gingen, naarmate de oorlog vorderde, steeds meer samenwerken. Op een gegeven moment was de vraag naar vervalste persoonsbewijzen zo groot dat de persoonsbewijs centrale werd opgericht. Deze centrale bestond uit ongeveer honderd mensen die zich alleen maar bezighielden met het vervalsen van persoonsbewijzen. Omdat de Duitsers naast het persoonsbewijs ook nog allemaal vergunningen instelden, was er ontzettend veel te vervalsen. Om te voorkomen dat er veel werk dubbel gedaan werd bestond er bijvoorbeeld een catalogus waaruit de verzetsgroepen honderdvijftig verschillende stempels konden bestellen. Verzetsgroepen werkten de Duitsers ook tegen door bijvoorbeeld spoorwegen of telefoonlijnen te saboteren. Er werd gedacht dat als de Duitsers bezig waren met her repareren van iets, deze Duitsers niet bezig konden zijn met vechten of joden wegvoeren.
10
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog Het verzet in Friesland Ook in Friesland was de april-mei staking het keerpunt in het oorlogsleven. Tot de staking ondergingen veel Friezen het lot van de bezetting, maar na de staking veranderde de houding van de mensen erg. De staking werd alleen anders genoemd, doordat in Friesland veel boeren hun werk neerlegden en hun melk weggaven of in de sloot lieten lopen, hete de staking hier ‘De Molkestaking’ (melkstaking). Na de melkstaking was het op het Friese platteland niet meer moeilijk om een onderduikadres te vinden voor mensen uit bedreigde groepen. Niet alleen Joden zochten onderduikadressen, ook oud-militairen (die geen vrijstelling hadden gekregen om in Nederland te blijven), studenten (die geen loyaliteitsverklaring wilden tekenen) of mannen die in Duitsland moesten werken. Ook in Friesland was de opvang en verzorging van de onderduikers in handen van de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers (LO).
Affiche van de LO uit Sneek
Het verzet was erg actief in Friesland, dit moest ook wel want na de melkstaking stroomden de onderduikers met duizenden Friesland binnen. Het Friese landschap was ook erg geschikt voor het onderbrengen van onderduikers; het open landschap geeft de gelegenheid om de naderende vijand goed te kunnen zien. Ook heeft Friesland veel water, door deze moeilijke toegankelijkheid kunnen de onderduikers zich goed in veiligheid brengen. Lemsterland had zoveel Joodse onderduikers, dat de plaats ook wel het Friese Jeruzalem werd genoemd. De toegang tot dit ‘paradijs’ werd vaak gegeven door verschillende organisaties, maar het waren vaak de huisvrouwen die deze gezinsuitbreiding moesten opvangen. Natuurlijk was het ook erg belangrijk dat de mensen in de buurt zwegen over de nieuwe gasten. Er werden niet alleen onderduikers ondergebracht in Friesland, er werd ook aan gewapend verzet gedaan; in november 1942 vond de eerste overval op een distributiekantoor in Nederland plaats, dit was in Joure. Het opvallende aan deze overval was, dat deze niet door de Friese KP was gedaan. Omdat de Friezen in eerste instantie tegen zulke overvallen waren, werd de overval door overvallers uit Holland gedaan. De overval op de Blokhuispoort in Leeuwarden is misschien wel de meest bekende overval uit de Tweede Wereldoorlog. Toch zijn er ook in Sneek twee belangrijke overvallen gepleegd, hierbij zijn in totaal 28 gevangenen bevrijd. Deze twee overvallen waren beide op het Politiebureau van Sneek. Bij deze overvallen speelde de politieagent Dick J. brouwer een grote rol. Deze agent was in het verzet gekomen via de groep Lever (verzetsgroep uit Sneek), en leidde hierdoor een dubbelleven; meneer Brouwer werkte enerzijds bij de Sneker politie (correcte politieman), maar nam anderzijds deel aan het verzet.
11
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog De eerste overval vond plaats op 11 februari 1945, hierbij werden twintig arrestanten uit het politiebureau bevrijd. Omdat het politiebureau niet zo groot was en het bureau vol zat met arrestanten, vermoedde de knokploeg dat de arrestanten elders ondergebracht zouden worden. Daarom vond de KP het noodzakelijk om de arrestanten te bevrijden. Een aantal KPers had ook mee gedaan aan de overval op de Blokhuispoort in Leeuwarden. De tweede overval vond plaats op 7 maart 1945. Omdat er vanwege de eerdere overval aangescherpte veiligheidsmaatregelen bestonden, werd er dit keer een andere tactiek toegepast; dezelfde tactiek als op de gevangenis in Leeuwarden. De actie was dit keer vooral gericht op dokter J.A.S.R. Bonga uit Woudsend. Dokter Bonga was op verschillende manieren betrokken bij het verzet en zijn informatie mocht onder geen beding in handen van de Duitsers komen. Dokter Bonga besefte dit zelf ook en probeerde zichzelf te vergiftigen, dit mislukte helaas omdat de Duitsers hem antigif toedienden. Het gevolg hiervan was dat Dokter Bonga alleen zwaar ziek werd, dit gaf de KP wat meer tijd om de actie voor te bereiden. Bij deze actie werden acht arrestanten uit het bureau bevrijd. Niet alle acties van het verzet liepen zo goed af als bij de overval op de Blokhuispoort en de overvallen op het politiebureau van Sneek. Vaak namen de Duitsers represailles, al helemaal als er Duitse slachtoffers waren gevallen. In Sneek zijn er ook represailles geweest, dit onder andere tijdens de Sneker Bloednacht. Op 12 juli 1944 kwamen er twee mannen uit het station van Sneek. De beide heren hadden verlof liepen op de Kerkhoflaan toen ze vanuit een auto werden beschoten. Één van de mannen ontsnapte, maar de ander raakte zwaar gewond. De 38-jarige Geale van der Kooij was zwaar gewond en werd de auto in gesleurd. Meneer van der Kooij woonde achter een huis waar de LO van Sneek vaak vergaderde. Wanneer men aan het vergaderen was keek meneer van der Kooij vaak over de schutting om te kijken wie er allemaal bij de vergadering aanwezig waren. Op een keer werd hij hierbij betrapt. Onmiddellijk werd de vergadering van de LO afgebroken en werd besproken wat er was gebeurd en belangrijker, wat er nu moest gebeuren. Als van der Kooij te gevaarlijk zou worden moest hij namelijk uitgeschakeld worden. Meneer van der Kooij is in de auto meegenomen en naar een boerderij in Scharnegoutum gebracht. Hier is meneer van der Kooij verhoord en later door een Engelse piloot vermoord. De Duitsers lieten een lijst opstellen van vijfentwintig potentiële gijzelaars. In de nacht van 14 op 15 juli 1944 gingen ze op pad om deze gijzelaars van huis te halen. Gelukkig waren veel mensen die op de lijst stonden goed voorbereid en niet aanwezig. Uiteindelijk zijn er vier slachtoffers gevallen waarvan er drie zijn overleden. Het vierde slachtoffer was gemeentesecretaris Ludolf Rasterhoff. Meneer Rasterhoff is wel geraakt, maar is hier niet aan overleden. Hij heeft zich dood gehouden totdat de Duitsers weg waren.
De drie slachtoffers zijn: Bakker, Jan Hendrik (50jr.) Heide van der, Feike (30jr.) Koelstra, Klaas (30jr.)
02-07-1894 te Sneek 02-012-1913 te Sneek 03-03-1914 te Balk
12
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog De overval De voorbereiding van de overval De Blokhuispoort was een van de best beveiligde gevangenissen in Nederland, die je niet zomaar even kon overvallen. Er was dus ook een goede voorbereiding nodig. Pieter Gerk Oberman, schuilnaam Piet Kramer, was de leider van de verzetsgroep, de K.P-ers. Begin oktober kwam Piet Kramer met het idee om een plan te maken om de Blokhuispoort te overvallen als dit nodig was. Dit idee besprak hij met enkele ingewijden. Na dit gesprek stuurden ze Eppie van Dijk op pad met de opdracht om contact op te nemen met gevangenisbewakers om informatie te verzamelen. Zo konden ze proberen om uit deze informatie een plan samen te stellen, zodat ze een aantal politieke gevangen of een groep gevangen konden bevrijden als dit nodig was. De directeur, de Heer Jansen, was door de Duitsers in Amersfoort opgesloten, omdat hij een te goede Nederlandse houding had. De adjunct-directeur werd de baas, de K.P-ers konden niet op medewerking van hem rekenen. Nadat Eppie de opdracht had gekregen, ging hij naar een bewaker. Deze gaf Eppie een lijst met namen van de andere bewakers, die bereid zouden zijn hun uniform uit te lenen aan de K.P. Zij moesten voldoende te vertrouwen zijn om mee te doen met deze onderneming. Eppie ontving een lijst met 15 namen. Deze bewakers werden allemaal bezocht en gevraagd of ze informatie over hun collega’s wilden geven. De bewakers wisten niet dat de andere bewakers ook werden gevraagd naar informatie. Alle bewakers werden apart van elkaar aangesproken en hun werd met nadruk gezegd dat ze hierover moesten zwijgen. Ook wisten de bewakers niet dat deze informatie gebruikt zou worden om de Blokhuispoort te overvallen. Uit de informatie die de bewakers over elkaar gaven, kwamen de K.P-ers erachter welke bewakers, administratief personeel en directieleden de juiste mentaliteit hadden. Zo werd er een goed overzicht gemaakt over welke personen eventueel gebruikt konden worden en welke de K.P-ers in de gaten moesten houden. Uit het overzicht kwamen vier personen die bijzonder geschikt waren om nadere inlichtingen te verstrekken. Met deze vier personen werd nu serieus contact opgenomen.
13 De 25 mannen die door Piet Kramer gekozen zijn
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog
Het uitzoeken welke K.P-ers er mee zouden doen is ook een grote opdracht. De K.P-ers moesten ervaren zijn, zodat ze niet bij de eerste beste gebeurtenis weg zouden gaan. Ook moesten ze niet al te schietgraag zijn. Dit zou grote gevolgen hebben. Na lang nadenken koos Piet Kramer 25 mannen.
Informatie over de 25 K.P-ers
Het eerste wat de K.P-ers aan een van de bewakers vroegen, was een lijst van alle gevangen. Dagelijks zei hij welke gevangen vertrokken en welke er nieuw kwamen. Zo werd de lijst steeds bijgewerkt, zodat die altijd klopte. Deze bewaarder gaf ook de roosters van het personeel. Zo kon precies gezien worden wie wanneer werkte. Een aantal andere bewakers zorgden ervoor dat er regelmatig met de gevangen gepraat kon worden, dit ging doormiddel van berichten via de bewaker. Zo hadden de K.P-ers steeds de stand van zaken onder controle. Het wisselen van berichten van de gevangen naar de K.P-ers en andersom, werd erg lastig gemaakt door de adjunct-directeur en de niet te vertrouwen bewakers. Met de vier bewakers werden steeds plannen gemaakt, hoe de gevangenis het beste gekraakt kon worden. Dit werd met elke bewaker afzonderlijk besproken. Ze wisten niet dat er ook met andere bewakers werd gesproken. Wat de een vertelde werd altijd gecontroleerd 14
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog door dezelfde vraag aan een andere bewaker te stellen. Zo werd een zuiver beeld verkregen van de juiste gang van zaken in de Blokhuispoort. Er werden een aantal plannen gemaakt. Bij elk van deze plannen werd van deze doelstelling uitgegaan: geen brokken maken en alleen in de uiterste noodzaak mocht geschoten worden. Het moest zo gedaan worden, dat er geen sprake kon zijn van medeplichtigheid van binnen uit. Alle bewakers zouden de klos kunnen worden, wanneer de medeplichtigheid meteen duidelijk zou zijn. Ook zouden na de uitbraak de bewakers vervangen kunnen worden door Duitse bewakers, waardoor contact met de gevangen onmogelijk zou worden. Dit contact is van bijzonder groot belang, dus er moest een plan gemaakt worden waar geen sprake is van directe medewerking. Dit bleek al snel onmogelijk te zijn. Het eerste plan was om sleutels na te maken en zo binnen te komen. Helaas kon dit niet omdat het sleutelgat dicht is gemaakt met een dekkingsplaat. De deur kon dus alleen van binnen opengemaakt worden. De deur werd alleen van binnen opengemaakt als je het wachtwoord zei. Dit wachtwoord werd door de S.D. in een gesloten envelop aan de directie gegeven en wisselde bijna elke dag. Alleen als het wachtwoord klopte, werd de deur opengemaakt. Het was alleen onmogelijk om achter het wachtwoord te komen, want dit wachtwoord was alleen bekend bij de directie en die zou niet meewerken. Via een binnenplaats was er een deur, die toegang gaf tot de vleugel van de Blokhuispoort. Deze deur kon aan de buitenkant opengemaakt worden. Om bij de binnenplaats te komen moesten de K.P-ers langs de woning van de adjunct-directeur. Die sliep licht en werd bij het minste kabaal wakker en sloeg dan alarm. Daarom werd besloten om met een schip de gracht over te steken. Het namaken van de sleutels gaf veel problemen. ’s Nachts werden er wasafdrukken gemaakt door enkele bewakers. Een smid maakte van de wasafdrukken sleutels, die weer door de bewakers getest werden. Een aantal keren mislukten de sleutels waardoor er nieuwe afdrukken gemaakt moesten worden. Na een maand beschikten de K.P-ers eindelijk over 7 sleutels waarmee ze alle deuren van de Blokhuispoort konden openen. Alleen toen kwam er een bewaker melden dat die deur aan de binnenkant werd afgesloten met een balk, waardoor er toch hulp nodig was van binnenuit. Twee van de bewakers boden zich aan, als het nodig was, om de balken weg te halen. Omstreeks half november arresteerde de S.D zes illegale werkers. Dit was een groot gevaar voor het verzet, omdat een van de arrestanten een van de leiders was van het verzet. Hij wist daarom heel veel. Na het eerste verhoor komt de S.D hierachter. Hij wordt verschrikkelijk gemarteld en na drie dagen geeft hij een aantal namen. Hierop volgt een stroom van arrestaties. Als hij terugkomt in de gevangenis geeft hij aan een van de bewakers door dat hij een volgende verhoring niet zal doorstaan. Hij dringt daarom aan dat de K.P. hem bevrijd.
15
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog Er zijn verschillende gesprekken geweest met de L.O en de N.C, dit zijn andere verzetsgroepen. Er wordt besloten dat de N.C voorlopig zal proberen druk te zetten op een aantal directie leden om de bewuste persoon vrij te krijgen. De K.P. moet passief blijven. Vlak erna komt de K.P. in gesprek met een officier van het Leeuwarder Politiecorps. Hij geeft de K.P. een manier om de Blokhuispoort binnen te komen. Hij is bereid om een insluitingbevel aan de K.P. te geven, als ze het weer snel terugbrengen. Zodat het politiecorps geen problemen krijgt. Het insluitingsbevel wordt nauwkeurig nagemaakt door Jansen met een handtekening van de politiecommandant van Leur erop. Met dit valse formulier kan de K.P. de Blokhuispoort binnen komen. De K.P-ers komen in contact met een aantal ondergedoken politie agenten. Na een lang gesprek zijn deze bereid om mee te helpen. Het plan ziet er nu zo uit: Zes K.P-ers zullen met mitrailleurs en stens bewapend, het hoekpand op Oosterkade gedempte Keizersgracht in nemen om zo de hele operatie dekking te geven als het verkeerd gaat. Daarna zullen twee politiemannen drie arrestanten brengen naar de Blokhuispoort en deze laten insluiten met een vals insluitingbevel. Met z’n vijven zullen ze het personeel onschadelijk maken en dan veertien man binnenlaten. Met z’n allen zullen ze de rest van het personeel onschadelijk maken. Vervolgens zullen de gevangen bevrijd worden. Op 2 december deelt de N.C aan de K.P. mee dat hun plan mislukt is en ze vragen Piet Kramer om met de K.P de Blokhuispoort te overvallen. Hier wordt lang over gesproken want Piet Kramer weet dat hij met deze operatie het leven van 25 van de beste K.P-ers op het spel zet, maar het gaat ook om een bevrijding van ruim 30 gevangen. Op 4 december zoeken Piet Kramer, Eppie, Wim en één van de oudste en meest ervaren K.P-ers een speciaal adres, waar ze alle plannen uitwerken en de puntjes op de i zetten. Niet alleen het bevrijden, maar ook het verstoppen van de gevangen is een grote opdracht. Na veel gepraat wordt besloten dat alle gevangen in de stad zullen onderduiken, zodat ze een huiszoeking kunnen doorstaan. Epke W. zorgt hier voor. De K.P-ers zorgen dat de gevangen er uit komen. Vervolgens moet er besloten worden, wie er bevrijdt moet worden en wie niet. In overleg met de L.O., de N.C. en de N.S.F. en de Koerier, komen ze met een lijst van 39 personen. Waaronder de verzetsleiders. Deze zijn lastig om te bevrijden. De gevangenis heeft 2 delen, het eerste gedeelte is voor de zware gevangen, die bijvoorbeeld een moord hebben gepleegd. Het tweede deel is voor de kleinere gevangen die bijvoorbeeld in het verzet zitten. De leiders zitten in het eerste gedeelte. De rest van de gevangen in het tweede gedeelte. Na lang nadenken wordt er een plan gemaakt. Zodra ze het tweede gedeelte hebben overmeesterd, bellen ze het eerste gedeelte om de leiders naar het tweede gedeelte over te plaatsen voor verhoring. Zo kunnen de bewakers overmeesterd worden en de leiders meegenomen worden. Aan de 25 K.P-ers wordt geen datum en tijd aangegeven. Al deze mannen krijgen pas op 6 december bericht dat ze zich in Leeuwarden moeten melden. Op donderdag krijgen zij allen afzonderlijk hun instructies. Ze zijn allemaal enthousiast en vereerd dat ze mee mogen doen.
16
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog
Uitvoering van de overval Op 8 december was het zover. Alle K.P.-ers verzamelden zich in het pand van Taco op de Grachtswal. De K.P.-ers moesten veilig zijn voor als er iets verkeerd ging. Daarom nam Harry samen met 5 K.P.-ers het hoekpand op Oosterkade gedempte Keizersgracht in. De bewoners kregen te horen dat het pand enkele uren gevorderd zal worden en dat niemand mag vertrekken. De bewoners moesten in de woonkamer blijven, 1 K.P.-er bleef achter om ervoor te zorgen dat niemand zou vertrekken. De andere 5 K.P.-ers namen hun positie in. Zij mochten pas vertrekken zodra de hele operatie was afgelopen. Er mocht alleen geschoten worden in uiterste noodzaak. Als er iets fout zou gaan, werd dit aangegeven via een lichtsignaal: 1 lange, 1 korte en 1 lange lichtflits met een zaklantaarn. Dan was de taak om iedereen te Het bezette pand dekken, zodat zij weg konden gaan. Eerst moest de brug vrijgemaakt worden, zodat iedereen kon vertrekken. Pas als iedereen weg was, mocht de dekkingsploeg vertrekken. Ondertussen waren 2 groepen van 7 personen al naar de Blokhuispoort vertrokken. Zij hielden zich schuil in de bosjes net naast de ingang.
De arrestatieploeg
17
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog Nadat het hoekpand ingenomen was, werd naar de Blokhuispoort gebeld. Er werd gezegd dat er een aantal arrestanten aankwamen. Daarna liep de arrestatieploeg, bestaande uit de politieagenten Berend en Arie en de arrestanten Kramer, Jelle en Wim, naar de Blokhuispoort. Toen ze er waren, drukte Berend op de bel. Het portierluikje werd opengedaan en er stond een portier. Nadat Berend had gezegd dat ze de arrestanten kwamen brengen, vroeg de portier naar het insluitingbevel. Deze was perfect nagemaakt en werd gegeven. Na een paar seconden werd de deur opengedaan. Berend en Arie namen Jelle mee naar het bureau. Kramer en Wim haalden hun pistolen te voorschijn en overmeesterden de portiers. Hun wapens werden afgepakt en er werd gevraagd hoeveel Duitsers er waren en waar de adjunct directeur was. Gelukkig waren er geen Duitsers en de adjunct directeur was in de strafgevangenis. Wim maakte de deur open en liet de 14 K.P.-ers binnen. Meteen werd de deur weer gesloten. De K.P.-ers gingen de volgende deur door met de nagemaakte sleutels. De volgende deur stond nooit op slot. Alle K.P.-ers stonden klaar om de deur open te doen en de bewakers te overmeesteren. Op het sein van Kramer vlogen de 14 K.P.-ers naar links en rechts en overmeesterden de bewakers. Een aantal bewakers moesten meekomen om de gekozen gevangen te bevrijden. Dit moest paniek voorkomen bij de gevangen die niet bevrijd werden.
Plattegrond over hoe de overval verliep
18
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog Snel kwamen de bevrijde gevangen naar de gang. In totaal zijn er 31 mannen, 11 vrouwen, 8 nieuwe arrestanten en 1 bewaarder bevrijd. Het was nu ongeveer 6 uur. De adjunct directeur zou elk moment kunnen komen. Ondertussen beval Wim een van de portiers om de strafgevangenis te bellen om de 2 verzetsleiders de heren Dreeuws en Leijenaar naar het bureau te brengen voor verhoor. Dit was snel gebeurd en de verzetsstrijders kwamen er aan. Wim liep terug naar de deur waar ondertussen de adjunct directeur kwam. Hij deed de deur open met zijn eigen sleutel. Nadat hij binnenstapte werd hij snel overmeesterd en in een strafcel gezet. Er waren al 20 minuten voorbijgegaan en de heren Dreeuws en Leijenaar waren er nog steeds niet. Wim liet de portier nog een keer bellen waar ze bleven. De portier kreeg te horen dat ze onderweg waren. Ineens werd er op de deur geklopt. Er stonden S.D.-ers aan de deur. Kramer stuurde de bevrijde gevangen naar achter en de K.P.-ers achter een hek. De twee S.D.-ers werden binnengelaten, waar meteen 2 geweren op het hoofd werd gedrukt. De wapens en uniformen werden afgepakt en ze moesten bij de adjunct directeur in de cel. De gevangen moesten zich melden bij de andere gevangen. Zij mochten straks gaan, maar ze moesten hun eigen weg zoeken, want er was niet op hun gerekend. Kramer gaf de laatste instructies in welke groepen ze moesten vertrekken, waar ze langs moesten en wat het wachtwoord was. Een van de bewaarders moest ook onderduiken, om de andere bewakers die geholpen hadden te beschermen. Hij werd ook verdeeld in een van de groepen. Toen vertrokken de groepen een voor een. Nadat de tien groepen vertrokken waren, volgden de K.P.-ers. Iedereen moest over de Oosterbrug vertrekken. Als laatste keek Wim of er niemand meer was. Daarna strooide hij peper over de brug. Dit was om de honden af te leiden.
19
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog Na de overval De reden dat iedereen via de Oosterbrug moesten gaan, was om de speurhonden op een dwaalspoor te zetten met peper. De groepsindeling zag er als volgt uit: Groep I bestond uit: Mijnheer en Mevrouw Schootstra-Reinalda. Groep II bestond uit: De dames Overdijk, Jongbloed, Hofenk en Anneke van Wieren. Groep III bestond uit: De dames Eef Ridderhof, Klaske Douma, Jikke v. d. Laan, T. Swierstra en Dekkinga. Groep IV bestond uit: De heren Elgersma, Nijdam, Hoekstra, Rijpstra, Mook en Overeinder. Groep V bestond uit: Mijnheer en Mevrouw Douma, Fokkema Sr. en Jr.(Ruurd niet) en Esselink. Groep VI bestond uit: De heren Veenbaas, Huibrechts en Brandsma. Groep VII bestond uit: De heren Barends, Jonker, Sybrandy en Visserman. Groep VII bestond uit: De heren v. d. Woude, de Vries, Arumerstr. K.v. Wieren en R. Fokkema Groep IX bestond uit: De heren Steinvoorte, Numan, Neef Douma en Tiemersma. Groep X bestond uit: De heren Dreeuws en Leijenaar. Groep I moest zich melden bij Portiek Kapper Algra, Grachtswal. Groep II moest zich melden voor de ingang van de Roomse Kerk, Voorstreek. Groep III moest zich melden bij de stoep van de hoofdingang van de Beurs. Groep IV moest zich melden bij het brugwachtershuisje van de elektrische Oosterbrug. Groep V moest zich melden bij het brugwachtershuisje van de Beursbrug. Groep VI moest zich melden voor serre hotel Klanderij. Groep VII moest zich melden op de hoek van het beddenmagazijn Wielinga. Groep VIII moest zich melden bij de ingang van de hoek Kanaalstraat tegenover 1 e Kanaalbrug. Groep IX moest zich melden voor de hoofdingang van de Koepelkerk. Van groep X moest Dreeuws naar Bekius, Spanjaardlaan 90. Hier moest hij het wachtwoord Piet zeggen. Leijenaar moest naar S. Hellema, Lijsterstraat 67. Hij had geen wachtwoord. Op elke afgesproken plek stonden 2 personen van de gevechtsgroepen N.B.S. Elke groep moest op de afgesproken plek het afgesproken wachtwoord vragen. Dit was: Weet U ook hoe laat het is? Het antwoord moest zijn: Het wordt hoog tijd, dat wij thuis komen. Vervolgens brengen deze personen de groep naar hun schuilplaats.
20 De afvoerploeg. Zij brachten de gevangenen naar hun onderduikadressen
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog ’s Morgens kwam een S.D. officier naar de Blokhuispoort. De voordeur stond open, dus hij liep naar binnen. Daar zag hij niemand. Wel hoorde hij geschreeuw van de portiers. Toen de sleutels gebracht werden en de cel opengemaakt werd, zag hij de adjunct directeur. Meteen werd de S.D. en een deel van de militaire macht in Leeuwarden ingelicht. Alle bewakers werd een verhoor afgenomen, maar niemand kon iets vertellen. De verdenking viel op bewaker Tiemersma, die was met de overvallers vertrokken. Ze gingen naar zijn huis, maar zijn vrouw was al weg. Dezelfde avond werden er nog huiszoekingen gedaan bij familieleden van de bevrijde gevangen, zonder resultaat. Alle uitgangen van de stad werden streng gecontroleerd. De S.D. van Groningen wou strenge represailles, maar de S.D. van Leeuwarden ging hier niet mee akkoord. Dezelfde avond ging een koerier naar Den Haag om advies te vragen over wat er nu moest gebeuren. De S.D. van Leeuwarden was tegen represailles, omdat er een prima voorbereiding was en de zeer sportieve manier van uitvoeren. Het antwoord van Den Haag was dat er geen represailles zouden volgen. Wel werd de volgende morgen de gehele stad afgezet en alle huizen werden onderzocht. De Duitsers hadden alles afgezocht, maar er was geen enkele bevrijde gevonden. Terwijl ze allemaal in de stad waren ondergedoken. De Duitsers hadden het luchtalarm af laten gaan. Dit was een half jaar eerder ook afgegaan en daarop volgde een razzia. Alle bevrijde gevangen wisten dus dat er een razzia zou volgen en hadden zich op tijd verstopt. De K.P.-ers en de andere die de gevangen bevrijd hadden waren op enkele na de stad uitgevlucht en over de provincie verspreid. De S.D. heeft de overval nog lang onderzocht, maar heeft niemand kunnen vinden. Zelfs een speciaal commando uit Den Haag heeft de zaak enkele weken onderzocht, maar heeft ook niets kunnen vinden. De heer Leijenaar is later nog wel opgepakt, maar zijn naam was veranderd naar Looyenga. Hij werd opgesloten in het Scholtenhuis in Groningen en later weggebracht naar het strafkamp in Wilhelmushaven. De Duitsers zijn nooit achter zijn echte identiteit gekomen. Na de bevrijding is hij weer teruggekomen in Leeuwarden. Van de directe overvallers hebben, op Johannes Kolf(Schuilnaam Jodocus) na, iedereen de bevrijding meegemaakt. Jodocus werd gearresteerd als onderduiker. Hij wist te ontsnappen, maar werd tijdens de achtervolging neergeschoten. Dit heeft hij niet overleefd. De rest van de mensen die hebben geholpen aan de overval op de Blokhuispoort hebben de oorlog allemaal overleefd.
21
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog Het verhaal van meneer Fokkema Op maandag 13 oktober 2014 zijn we voor ons profielwerkstuk naar de Blokhuispoort geweest. Hier hebben wij een interview gehouden met de heer Fokkema. Meneer Fokkema is de laatste overlevende van de overval. Hij heeft hier tijdens de tweede wereldoorlog gevangen gezeten en is door de knokploeg uit de gevangenis bevrijd. Voor dit interview heeft Otto Kuipers, van Tresoar Leeuwarden, ons in contact gebracht met meneer Fokkema. We willen Otto Kuipers en Gerrit Fokkema graag voor dit interview bedanken. Toen de tweede wereldoorlog begon was meneer Fokkema zestien jaar, bijna zeventien. Nederland probeerde op dat moment neutraal te blijven, maar dat lukte dit keer niet. Duitsland viel Nederland toch binnen. Duitsland wist in vier dagen Nederland te bezetten, meneer Fokkema weet nog hoe zijn vader huilde op de dag van de overgave. Op dit moment woonde meneer Fokkema op de Gijsbert Japicxstraat in Leeuwarden. Hier woonde hij samen met zijn vader, moeder, oudere broer, 3 jongere broers en een zusje. In de eerste twee jaar van de oorlog ging het normale leven nog ‘gewoon’ verder, toch waren er ook wel dingen anders. Er kwamen bijvoorbeeld steeds meer maatregelen die de vrijheid beperkten. Meneer Fokkema op de Ook kon je niet alles meer zeggen tegen iedereen, binnenplaats van de Blokhuispoort zelfs tegen je eigen vrienden niet. Na een tijd werden steeds meer dingen verboden, zo moesten alle Nederlanders hun radio inleveren. Dit gebeurde niet in het gezin van meneer Fokkema. De radio werd in huis verstopt en kwam af en toe weer te voorschijn om naar een uitzending van Radio Oranje te luisteren. Radio Oranje was vrijwel nog de enige manier om aan ongecensureerd nieuws te komen. De Nederlandse kranten moesten hun journalisten lid maken van een Duitse journalistenbond, ook werd er streng toegezien op wat de kranten over de Duitsers schreven. De meeste Nederlanders waren niet blij met al deze maatregelen. Bij het Friesch Dagblad in Leeuwarden vonden ze dit maar niks. Op deze manier konden zij geen goed nieuws meer verspreiden en ze stopten met het uitgeven van de krant. Ook werden er bijvoorbeeld uit ‘protest’ oranje bloemen in de tuin gezet op Koninginnedag, dit om de Duitsers te plagen.
22
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog Doordat veel Duitse mannen in het leger vochten bleven er maar weinig mannen over die in de Duitse fabrieken konden werken, om wapens, munitie en andere goederen te produceren. De Duitsers dachten dat Nederlandse jongens dit werk wel voor hen konden doen. Daarom werden rond eind 1942 en begin 1943 alle Nederlandse jonge mannen opgeroepen om te werken in Duitsland. Ook meneer Fokkema werd opgeroepen om te komen werken. Veel jongens durfden niet te weigeren of konden geen geschikt onderduikadres vinden. Meneer Fokkema en zijn broer Douwe wilden ook niet voor de Duitsers werken en doken onder. Ook op het onderduikadres is het oppassen geblazen, waar je ook zit; je moet voorzichtig zijn. Er is altijd een kans om verraden en opgepakt te worden. Natuurlijk werden de persoonsbewijzen wel aangepast, maar dit heeft geen nut meer als je verraden wordt. Een hogere leeftijd op je persoonsbewijs betekende dat je (als de datum klopte) niet in Duitsland hoefde te werken. Dit werd gedaan omdat de Nederlandse economie, zover deze in de oorlog nog bestond, overeind te houden. Meneer Fokkema vluchtte naar twee adressen, waarvan het eerste bij zijn vriendinnetje was. Zij woonde samen met haar ouders in de buurt van de vliegbasis, hierdoor kwamen er veel Duitsers langs en was er dus ook een grote kans om gezien te worden. Toen vermoed werd dat meneer Fokkema daar zat, heeft hij eerst weer even thuis gewoond. Daarna is hij naar Burgum vertrokken. Hier werkte hij zelfs nog wel eens bij de plaatselijke kwekers, maar ook hier werd het te gevaarlijk. Bij Burgum werden telkens razzia’s gehouden en zijn vader vond de kans dat hij gepakt zou worden te groot. Daarom werd hij opgehaald en woonde hij vanaf dat moment weer (tijdelijk) thuis. Onderduiken was niet het enige wat gebeurde. De familie Fokkema was fel anti-Duits en een jongere broer, die ook opgeroepen was om te gaan werken in Duitsland, was het verzet in gegaan. Omdat hij relatief nog jong was, hielp zijn jongere broer eigenlijk alleen bij de verspreiding van de illegale krantjes, maar dit was ook al gevaarlijk werk. In 1944 werden er steeds meer mensen door de Duitsers opgepakt en verhoord. Deze verhoren gingen vaak gepaard met martelingen, om op deze manier informatie los te krijgen bij de arrestanten. Mede door deze martelingen werden er steeds meer namen en adressen genoemd, zo ook de naam van zijn broer. Bij de familie Fokkema kwam er op deze manier een waarschuwing binnen: ‘denk er om de Duitsers kunnen ook wel eens bij jullie komen’. Zijn broer Ruurd was op dat moment niet thuis en zat ergens in de stad ondergedoken. In de nacht daarna sloegen de Duitsers een grote ruit in en vielen de woning binnen. De Duitsers waren slim geweest en hadden de overvalwagen een straat verderop neergezet om geen argwaan te wekken. Hierdoor was er echter geen tijd meer geweest om in de schuilplaats te kruipen. Menneer Fokkema, zijn vader en een logé werden met pistolen van bed gelicht en moesten met de handen in de nek naar de auto van de Duitsers. Zijn broer Ruurd, waar het eigenlijk om te doen was, zat op een ander adres ondergedoken. Toch moesten meneer Fokkema, zijn vader en de logé mee. De Duitsers hadden zich blijkbaar niet goed in het gezin verdiept. Een voorbeeld hiervan is dat er allemaal illegale kranten onder de loper op te trap lagen, deze kranten moesten nog verspreid worden.
23
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog De drie werden onder begeleiding naar de Spaarbank op het Zaailand gebracht, waar toen een SD vestiging zat. Er waren daar veel mensen die ook opgepakt waren, alleen Ruurd en een paar anderen zaten daar nog niet bij. Door de vervelende en pijnlijke verhoren zijn de SD’ers er in geslaagd om ook hen en sommige anderen te vinden. Meneer Fokkema is ‘alleen’ maar geslagen door de Duitsers, er waren bijvoorbeeld ook mensen tussen, die de waterstraal of erger kregen. Na de verhoren werden ze later op die dag naar de gevangenis De Blokhuispoort gebracht. Meneer Fokkema zat samen met zijn vader in cel 5. Toen ze een tijdje in de cel zaten kwam de gevangenisdirecteur geschrokken langs, hij had gehoord dat meneer Fokkema en zijn vader in de cel zaten. Zijn vader bevoorrade de gevangenis van aardappelen en groenten. Hierdoor was men genoodzaakt om iemand anders te regelen voor de bevoorrading van de gevangenis. Toen de gevangenisdirecteur bij hen in de cel was, kon er meteen geregeld worden dat als Ruurd opgepakt zou worden, hij bij hen in de cel kon komen. Toen Ruurd ook de gevangenis in gebracht werd, kwam hij inderdaad in cel vijf. De Blokhuispoort zat op dat moment overvol, naast de ‘gewone’ arrestanten die de politie binnenbracht, pakten de Duitsers ontzettend veel mensen op. In de gevangenis wisten de mensen niet wat er met hen zou gebeuren. Iedere dag werden er mensen afgevoerd, sommigen om voor de Duitsers te werken, anderen om doodgeschoten te worden als wraak van de Duitsers. Meneer Fokkema vertelde ook dat in cel vijf een ruitjeshanddoek gebruikt werd om mee te dammen, papiertjes met kruisjes er op moesten de zwarte of witte stenen voorstellen. Ondertussen was het verzet al geruime tijd bezig om een overval op de Blokhuispoort te organiseren. Er waren verschillende ideeën. Deze ideeën varieerden van over de muur klimmen tot sleutels namaken. Al deze ideeën bleken niet geschikt, totdat iemand met het plan kwam om verkleed als arrestant naar binnen te gaan. Ondertussen waren twee kopstukken van het Friese verzet opgepakt, en deze zaten ook in de Blokhuispoort gevangen. Zij zaten niet bij de andere politieke gevangen, maar in de strafgevangenis bij de ‘echte’ criminelen. Deze strafgevangenis was beter en strenger beveiligd, vandaar dat de Duitsers ze hier hadden opgesloten. Doordat deze kopstukken veel wisten en zwaar verhoord werden, was het risico dat er informatie over het verzet uit zou lekken groot. Via iemand uit de Blokhuispoort kreeg het verzet al door dat één van de twee er zeer slecht aan toe was en het niet langer zou ‘houden’. Hierop besloot het verzet dat er snel wat moest gebeuren en het plan om de Blokhuispoort te overvallen werd verder uitgewerkt.
24
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog Op vrijdag avond 8 december 1944 om ongeveer 18.00 was het zover. Er was veel rumoer op de afdeling waar cel vijf was en ze dachten dat er weer mensen op transport moesten. Plotseling werd de sleutel van de cel opengedraaid en de deur ging open. In de deuropening stond een gemaskerde man met een pistool: ‘Fokkema’s vlug eruit’ beval hij. Opdat moment dacht meneer Fokkema dat dit het einde zou zijn. Hij zei: ‘we worden doodgeschoten er is iets gebeurd in de stad waarover de Duitsers wraak willen nemen. In eerste instantie dacht zijn broer hetzelfde, maar toen ze in de centrale hal aankwamen zag Ruurd een aantal bekenden uit het verzet: ‘ik geloof dat we bevrijd worden’. En Ruurd had gelijk, het was de knokploeg van het verzet die de Blokhuispoort aan het bevrijden was. Er werden instructies gegeven hoe iedereen de gevangenis moest verlaten en waar men heen moest gaan. Terwijl de instructies gegeven worden gaat de deurbel, er staat iemand voor de deur, maar wie? De strikt geplande overval lijkt nu een andere wending te krijgen. Voor de deur staan twee Duitsers met drie arrestanten. Iedereen moet snel uit de gang, het moet lijken alsof er niks aan de hand is. De Duitsers worden ongeduldig, ‘openmaken, snel!’ Aan de binnenkant van de deur stellen een paar K.P-ers zich op. Als de deur opengemaakt word en de Duitsers naar binnen lopen, worden er snel een paar pistolen op hun gericht. De Duitsers wisten niet wat hen overkwam en staken hun handen in de lucht. De Duitsers werden van hun wapens en uniformen ontdaan en in een cel gezet. Voor de drie arrestanten was het gevangenisbezoek van wel heel korte duur, zij mochten direct weer weg, maar moesten natuurlijk tegen niemand iets zeggen over wat er gebeurd was. Uiteindelijk liep het onverwachte bezoek van de Duitsers toch nog goed af, er was geen schot gelost. Nu dit achter de rug was kon alles weer volgens plan gaan. Iedereen werd weer teruggeroepen in de gang en de instructies over waar iedereen heen moest, kon weer hervat worden. Iedereen werd in verschillende groepjes ingedeeld. Deze groepjes moesten naar verschillende plekken in de stad lopen en daar aan iemand vragen hoe laat het was. Als degene op deze vraag antwoordde ‘het wordt hoog tijd dat we thuis komen’, dan hadden ze te maken met iemand van de KP die hen naar hun tijdelijke onderduikadres zal brengen. Menneer Fokkema ging samen met zijn vader en nog drie andere mensen de deur uit, op klompen. Op de brug, die toen nog voor de gevangenis lag, brak de kap van zijn klomp af. In alle haast heeft hij zijn klomp daar laten liggen en moest hij verder op een klomp en een sok. De brug waar zijn klomp uit ging (zie afbeelding) is er nu niet meer, nu is deze gracht gedempt.
De Brug naar de arrestanteningang
25
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog In de Blokhuispoort was er verteld dat ze naar de Oosterbrug moesten, deze brug ligt niet ver van de gevangenis af. Eenmaal daar aangekomen begonnen ze aan mensen te vragen hoe laat het was, de meeste zeiden ook hoe laat het was. Dat was natuurlijk niet waar ze op wachten, er was zelfs iemand die naar de klok wees die boven de brug hing. Uiteindelijk vonden ze iemand die goed op hun vraag ‘het word hoogtijd dat we thuis komen’ antwoordde, maar hij had geen onderduikadressen voor hen, maar voor een ander groepje! Door alle spanning had het groepje alleen de naam Oosterbrug gehoord in plaats van de Beursbrug via de Oosterbrug. Doordat ze nu niet meer wisten waar ze naartoe moesten, hadden ze een groot probleem. Zodra de Duitsers zouden merken dat de gevangenis overvallen was zouden ze natuurlijk groot alarm slaan en zouden ze op straat niet meer veilig zijn. Gelukkig hebben ze na lang zoeken toch nog de man gevonden die hen naar hun onderduikadres kon brengen. Ze hadden zelf nooit verwacht dat ze naar de Beursbrug moesten lopen, omdat dit via de Oosterbrug helemaal niet logisch is. Dit hadden de leden van de knokploeg goed bedacht omdat ze op de brug bij de Blokhuispoort en de Oosterbrug peper hadden gestrooid, dit was om de Duitse honden te misleiden. Hierdoor was het ook zo belangrijk dat iedereen via de Oosterbrug liep. Meneer Fokkema kwam samen met zijn vader op de Goudsbloemstraat in Leeuwarden terecht. De mensen die het onderduikadres aanboden dachten dat ze met spoorwegstakers te maken hadden. Dit was hen verteld omdat de kraak op de Blokhuispoort natuurlijk geheim moest blijven. De volgende morgen ging rond 7 uur het luchtalarm, maar dit keer op een andere manier als normaal. Het alarm klonk net als de vorige keer toen er een razzia kwam. Toen dat gebeurde had niemand een idee waarom het luchtalarm die keer zo klonk, daardoor waren er toen veel mannen opgepakt om voor de Duitsers te werken. Op dit moment wist meneer Fokkema dat het luchtalarm met de uitbraak te maken had. De kostbaas had helaas maar één schuilplaats in huis en wou daar graag zelf in. Bij de buren was gelukkig wel een schuilplaats vrij. Hij zat daar op zolder onder de vloer waar een beetje ruimte was. Over het luik van de schuilplaats was een kleed gelegd zodat het luik niet zou opvallen. Toen meneer Fokkema daar boven op zolder uit het dakraam keek zag hij op straat een Duitser lopen met een speurhond. Hij dacht dat de hond vast zijn klomp had gevonden en hem op deze manier had gevonden. Dit was niet zo, mede doordat de KP op de bruggen peper had gestrooid en alles goed had opgeruimd. Er is zelfs nog een Duitser op zolder geweest en meneer Fokkema heeft hem ook nog horen lopen. Toen alles weer wat rustiger werd kwam er iemand van de KP om foto’s te maken voor een nieuw persoonsbewijs. Bij meneer Fokkema was dit niet nodig omdat hij nog een pasfoto van zichzelf had. Uiteindelijk werd hij naar het dorp Blija gestuurd. Hier moest hij aan iemand op het gemeentehuis iets vragen. Als degene een afgesproken code als antwoord terug gaf, wist meneer Fokkema zeker dat hij met de goede persoon te maken had. Hij kon daar dan vluchtelingen asiel aanvragen samen met de vele oorlogsvluchtelingen. Deze vluchtelingen kwamen uit de grote steden. Daar was het leven erg zwaar en er was bijna geen eten meer te krijgen. Het asiel van meneer Fokkema werd echter geweigerd omdat er een plaats uit de buurt van Leeuwarden op zijn valse persoonsbewijs stond en dan kon je natuurlijk geen oorlogsvluchteling uit de grote steden zijn. Hiervoor moest zijn persoonsbewijs weer aangepast worden, er kwam uiteindelijk op te staan dat hij uit Nijmegen kwam. Bij het nieuwe onderduikadres in Blija was hij niet de enige onderduiker, er zaten ook andere onderduikers bij en deze zaten hier al twee maanden. Het lastige was dat het gezin, dat 26
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog meneer Fokkema hielp, Fries tegen hen sprak. Hij kon natuurlijk geen Fries terug praten omdat hij uit Nijmegen kwam. Na twee weken hield hij het niet meer uit en begon hij ook Fries te praten. De andere onderduikers vonden dit ontzettend raar omdat zij na twee maanden nog geen woord Fries spraken. Hij had hen maar wijs gemaakt dat hij snel leerde en zij geloofden dit. Uiteindelijk kwam de bevrijding dichterbij, het speelde al een lange tijd dat de geallieerden dichterbij kwamen. Eerst hoorde je alleen dingen over de bevrijding en was het nog niet zo dichtbij. In de laatste dagen hoorde hij al wel wat schoten. Toen op een gegeven moment de Duitsers wegvluchtten ging hij naar de kerk, maar halverwege kwamen de Duitsers terug, dus was hij maar weer naar huis gegaan. Uiteindelijk vertrokken de Duitsers toch, dit was een grote opluchting. Zijn vriendin had gehoord in welk dorp hij zat en heeft hem toen opgehaald op de fiets, onderweg was het overal feest. Na de oorlog heeft meneer Fokkema bijna geen last meer gehad van de oorlog, de meeste mensen waren er vrij nuchter over. De groentezaak was een halfjaar dicht geweest en het land moest opnieuw worden opgebouwd. Er was dus veel werk te verzetten. Meneer Fokkema wou graag met zijn vriendin trouwen, alleen kon hij geen huis vinden om samen in te gaan wonen. Uiteindelijk hebben ze in 1949 een huis gevonden en zijn ze getrouwd. Er werd na de oorlog dus bijna niet meer over de oorlog gesproken, ook niet met familie. De eerste keer dat meneer Fokkema over de oorlog vertelde was ongeveer 20 jaar geleden. Kinderen zaten muisstil te luisteren. Dit vond hij zo indrukwekkend en dit stimuleert hem om te blijven vertellen. Ook vind hij het heel belangrijk dat het verhaal van de overval verteld moet blijven worden.
27
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog Conclusie Onze hoofdvraag: ‘Hoe was het mogelijk dat de knokploeg de gevangenen uit de Blokhuispoort bevrijdde’ is met het maken van dit profielwerkstuk goed beantwoord. Als er teruggekeken wordt naar de overval op de Blokhuispoort, mag geconcludeerd worden dat dit een zeer riskante actie is geweest. Toch is de overval gelukt en dit zonder slachtoffers te maken; onze hypothese is dan ook niet uitgekomen. We hadden verwacht, dat de knokploeg na het binnendringen, Duitsers bedreigd en of vermoord zouden hebben. Dankzij een goede voorbereiding is dit gelukkig niet gebeurd.
Bij de voorbereiding was het van groot belang dat de juiste mensen benaderd werden, omdat je nooit wist wie je kon vertrouwen. Ook was het belangrijk dat de deelnemers aan de overval geschikt waren voor het werk, anders waren er misschien fouten gemaakt. Natuurlijk was de factor ‘geluk’ ook van groot belang; alles kan altijd anders lopen dan gepland. Het bezoek van de twee Duitsers met de arrestanten had bijvoorbeeld niemand voorzien, maar werd toch goed afgehandeld.
We vonden het persoonlijke verhaal van meneer Fokkema erg belangrijk, hierdoor hebben we een goed beeld gekregen over hoe alles gegaan is. Op deze manier kun je je veel beter inleven en wordt het verhaal ook ineens een stuk interessanter. Omdat deze verzetsdaad erg belangrijk is geweest voor het verzet in Friesland en voor de mensen die het betrof, mag deze actie nooit vergeten worden. Mensen moeten later ook nog kunnen lezen wat er gebeurd is, en het verhaal van de verzetshelden moet altijd verteld blijven worden. Mensen moeten begrijpen dat dit vroeger de realiteit was en geen verzinsel, ook al is dat misschien moeilijk in te beelden. We hopen dat we met dit maken van het profielwerkstuk mensen een goed beeld hebben gegeven van de overval op de Blokhuispoort, want iedereen moet weten hoe het er toen aan toe ging en hoe er gestreden is voor onze vrijheid. Met dit werkstuk hopen wij ook daartoe een bijdrage te leveren en de verzetshelden te eren.
28
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog Bronnen Jacco: Internet bronnen: Scholieren.com. (2001, 16 november). Tweede wereldoorlog: wie hadden schuld? Geraadpleegd op 12 oktober 2014, van http://www.scholieren.com/werkstuk/3363 Wikipedia. (2014, 7 november). Operatie Barbarossa. Geraadpleegd op 12 oktober 2014, van http://nl.wikipedia.org/wiki/Operatie_Barbarossa Wikipedia. (2014, 1 december). Verdrag van Versailles. Geraadpleegd op 12 oktober 2014, van http://nl.wikipedia.org/wiki/Verdrag_van_Versailles_(1919) Boeken: Liempt, A. van. (2013) De drogist. Amsterdam: Uitgeverij Balans. Provinciale Leiding der Frische Knok Ploegen. ‘Bevrijding’ 8 december 1944: herringerings album) Wijnsma, A.J. (1985) De kraak. Franeker: Uitgevrij T. Wever B.V. Afbeeldingen: Go2war2.nl. Gedownload op 10 oktober 2014, van http://www.go2war2.nl/picture.asp?pictureid=8338
29
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog
Wessel: Alle informatie over het verhaal van menneer Fokkema is afkomstig uit ons interview dat we maandag 13 oktober 2014 hebben afgenomen. Internetbronnen: Friesland.nl, geraadpleegd op 1 december 2014, van http://www.gevangeninfriesland.nl/overval-sneek/ Gerritse, P. (Amsterdam, 2005), geraadpleegd op 29 november 2014, van http://deoorlog.nps.nl/page/dossiers/780561/Waffen+SS+of+verzet%3F?afl=3Gevangen in Tweedewereldoorlog.nl, geraadpleegd op 29 november 2014, van http://www.tweedewereldoorlog.nl/themas/verzet/stakingen/aprilmeistaking/Verzetsmuse um Amsterdam, geraadpleegd op 29 november 2014, van http://www.verzetsmuseum.org/museum/nl/tweedewereldoorlog/achtergrond/achtergrond-stakingen/april_mei_staking Verzetsmuseum Amsterdam, geraadpleegd op 29 november 2014, van http://www.verzetsmuseum.org/museum/nl/tweedewereldoorlog/achtergrond/achtergrond,verzet Verzetsmuseum Amsterdam, geraadpleegd op 29 november 2014, van http://www.verzetsmuseum.org/jongeren/onderduikers/onderduikers-lo_en_lkp
Boeken: Amstel van H. en A. Booij, De Waag staat in brand (uitgegeven in opdracht van de Stichting Sneek 1940-1945, met steun van het Old Burger Weeshuis en de gemeente Sneek) Leeuwarden, 1995. – Hoffmann, H. (2010). 13 in de oorlog. Amsterdam: Uitgeverij Balans. Huizinga, J. (1996). Friesland en de Tweede Wereldoorlog. Leeuwarden: Friese pers Boekerij Kooistra, J. (2013). Represailles in Frielsand. Grou: Uitgeverij Louise. Leeuwarden: Uitgeverij PENN.nl Liempt, A. van. (2013) De drogist. Amsterdam: Uitgeverij Balans. Afbeeldingen: AD/00120 (Affiche, Lithografie), Oorlogsaffiches NIOD 1933 - 1946, NIOD/KB, http://www.geheugenvannederland.nl/?/nl/items/NIOD01:46831 Blogspot.com. Gedownload op 20 oktober 2014, van http://4.bp.blogspot.com/3vn3eFVTRKo/U249hBDEciI/AAAAAAAABAo/yD0VB1l0FQY/s1600/keizersgracht.jpg Verder heb ik veel eigen afbeeldingen gebruikt, deze afbeeldingen zijn gemaakt tijdens ons bezoek aan de Blokhuispoort. 30
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog
logboek
Logboek Jacco:
datum
tijd
plaats
verrichte werkzaamheden
evaluatie/ reflectie
26-05-14
12:0017:00
Tresoar , Leeuwa rden
Naar het Tresoar in Leeuwarden geweest. Medewerker heeft ons informatie gegeven en boeken meegegeven.
Boeken zijn handig voor de uitwerking en handig om contact te hebben voor eventuele vragen.
02-08-14
8:15-9:15
301
Afspraken gemaakt met Otto Kuipers van het Tresoar. Bezig geweest een interview te maken voor de laatste overlevende man die bevrijd was uit de gevangenis.
Afspraken gemaakt over hoe nu verder te werken.
Boeken gaan lezen.
09-09-14
8:15-9:15
301
Plan van aanpak veranderd en uitgebreid. Informatie gezocht en Meneer Terpstra gemaild.
Afspraak met meneer Zijlstra gemaakt over hoe we verder gaan.
Komende week boeken lezen, afspraak met meneer Zijlstra.
11-09-14
10:3511:35
211 A
Afspraak met meneer Zijlstra gehad. Samen gekeken hoe we ervoor staan en hoe we verder kunnen gaan.
We hebben een boek als tip gekregen van meneer Zijlstra. Weten nu beter hoe we ons interview moeten voorbereiden.
Boek halen bij bibliotheek. En interview voorbereiden. Vervolgafspraak gemaakt met meneer Zijlstra.
16-09-14
8:15-9:15
301
Boekjes gelezen en informatie gezocht op internet over Gerrit Fokkema
We hebben weer een stuk gelezen in het boek over de bevrijding.
23-09-14
8.15-9.15
301
Vragen afgemaakt voor het interview.
Vragen zijn nu klaar.
25-09-14
10:3511.35
211 A
Meneer Zijlstra heeft onze vragen voor het interview bekeken en ons tips gegeven. Ook heeft hij ons een boek meegegeven over de overval.
Dit gesprek was erg handig voor ons PWS
12-10-14
13:0017:00
Thuis
Deelvraag: “Hoe verliep de 2de wereldoorlog�, gemaakt.
Was nog wel veel werk om informatie op te zoeken.
31
afspraken
In de herfstvakantie veel voor PWS bezig gaan.
In de herfstvakantie nog de deelvragen: de voorbereiding, de uitvoer en na de
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog overval maken.
13-10-14
10:0012:00
Bij Wessel
Het interview voorbereid.
Zijn nu goed voorbereid op het interview.
Interview doen met meneer Fokkema.
13-10-14
13:0017:00
Blokhuispoort
Interview gehad met meneer Fokkema.
Meneer Fokkema heeft ons veel informatie gegeven waardoor we meer weten hoe de overval verliep.
Interview nu uitwerken en de andere deelvragen maken.
18-10-14
13:0017:00
Thuis
De deelvraag: De voorbereiding van de overval, afgemaakt.
Boekje uit Tresoar was erg handig. Er stond veel informatie in die ik kon gebruiken.
Zondag de andere deelvragen maken.
19-10-14
13:3018:00
Thuis
De deelvragen: De uitvoer van de overval, Na de overval, gemaakt.
Hier was ook het boekje uit Tresoar erg handig.
Volgende PWS uur nieuwe afspraken maken.
21-10-14
8:15-9:15
301
Logboek bijgewerkt. Afspraken gemaakt wie nu wat gaat doen.
Donderdag afspraak met meneer Zijlstra.
28-10-14
8:15-9:15
301
Logboek bijgewerkt, Wessel geholpen met zijn deelvraag. Spellingscontrole bij de deelvragen gedaan en daarna naar meneer Zijlstra gestuurd.
Donderdag afspraak met meneer Zijlstra
30-10-14
10:3511:35
211A
Gesprek gehad met meneer Zijlstra over hoe het nu verder moet.
04-11-14
8:15-9:15
301
Wessel zijn deelvraag nagekeken en verbetert.
11-11-14
8:15-9:15
301
Pws nagekeken op spellingsfouten.
18-11-14
8:15-9:15
301
Pws nagekeken op spellingsfouten
Hij heeft onze stukken nagekeken en tips daarover gegeven. Ook tips gegeven wat we eventueel nog kunnen doen.
Alle deelvragen moeten we samenvoegen en die de meenemen naar de volgende afspraak.
De rest van het pws nakijken op spellingsfouten.
32
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog 25-11-14
8:15-9:15
301
Logboek bijgewerkt en alvast voorbereid op presentatie.
11-12-14
10:3511:35
211A
Met meneer Zijlstra over de pws presentatie gehad.
16-12-14
8:15-9:15
301
Pws presentatie voorbereid
17-12-14
19:0021:30
Thuis
Pws presentatie voorbereid en geoefend.
18-12-14
8:15-9:15
206
Pws presentatie geoefend op een digibord.
18-12-14
18:0019:00
Thuis
Nog ĂŠĂŠn keer de pws helemaal doorgelezen en wat dingen verbetert.
33
Dit was erg handig voor de pws presentatie
Goed oefenen voor de presentatie.
Op school nog even een keer oefenen.
Is handig om een keer geoefend te hebben op een digi-bord.
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog
Logboek Wessel:
datum
tijd
plaats
verrichte werkzaamheden
evaluatie/ reflectie
2605-14
12:0017:00
Tresoar, Leeuwarden
Afspraak gehad met medewerker van Tresoar, hij heeft ons onder andere aan informatie geholpen en boeken meegegeven.
Boeken zijn handig voor de uitwerking en contactpersoon is handig voor eventuele vragen.
0208-14
8:159:15
301
Afspraken gemaakt met Otto Kuipers van het Tresoar. Ook bezig geweest met inplannen van interview met de laatste overlevende man die bevrijd is uit de gevangenis.
Afspraken gemaakt over hoe nu verder te werken.
Komende twee weken boeken lezen.
0909-14
8:159:15
301
Plan van aanpak verder uitgebreid, informatie gezocht en een mail naar meneer Terpstra verzonden.
Vervolgafspraak met meneer Zijlstra over hoe nu verder.
Komende week boeken lezen, afspraak met meneer Zijlstra.
1109-14
10:3511:35
211 A
Afspraak met meneer Zijlstra gehad. Hij heeft gekeken hoe ver we al zijn en ons wat aanwijzingen gegeven voor het pws en de presentatie.
We gaan nog een nieuw boek bij de bibliotheek bestellen en weten nu beter hoe we het interview gaan doen (het boek hebben we deze les besteld).
Boek halen bij bibliotheek.
1609-14
8:159:15
301
We hebben deze pws les in de boekjes gelezen en informatie gezocht voor het interview.
We zijn weer een beetje verder met lezen.
2309-14
8:159:15
301
Vandaag hebben we vragen gemaakt voor het interview en ons verder verdiept in meneer Fokkema.
2509-14
10:3511:35
211 A
Vandaag hebben we weer een afspraak met meneer Zijlstra gehad. Hij heeft onze vragen voor het interview bekeken en nog een paar tip’s gegeven. Ook had hij twee boeken voor ons meegenomen die we goed konden gebruiken. De tweede helft van het uur
34
Was weer een nuttige les en de afspraak is nu definitief.
afspraken
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog hebben we besteed om meneer Fokkema op te bellen en een definitieve afspraak te maken. 7-1014
8:159:15
301
Vandaag hebben we de laatste vragen voor het interview met meneer Fokkema gemaakt. Ook zijn we bezig geweest met de verdeling van de verschillende hoofdstukken.
Interview is nu helemaal klaar voor volgende week maandag.
9-1014
10:3511:35
211 A
Vandaag hebben we het meneer Zijlstra over het interview met meneer Fokkema gehad en heeft hij onze vragen doorgenomen.
Nu goed voorbereid voor het interview.
23 oktober volgende afspraak met meneer Zijlstra
1310-14
10:0012:00
Blokhuispoort LeeuwardenSneek
Vanochtend hebben we bij mij de laatste keer het interview doorgenomen. Hierna zijn we naar Leeuwarden gegaan en hebben we het interview met meneer Fokkema afgenomen. In de Blokhuispoort hebben we ook nog een paar foto’s gemaakt.
Zeer nuttig en indrukwekkend interview gehad, het interview duurde dan ook wel twee uur!
Uitwerken van interview
Sneek
Vandaag ben ik bezig geweest met de uitwerking van het interview.
Goed bezig geweest al een mooie opzet op papier.
Morgen verder met de uitwerking.
Vrijdag verder met de uitwerking.
13:0017:00
1410-14
10:1512:15 14:3018:00
1510-14
11:1518:00
Sneek
Vandaag het tweede deel van het interview op papier gezet, nu alleen het slot van het verhaal op papier zetten.
Weer veel gedaan, nu bijna klaar met het verhaal over meneer Fokkema.
1710-14
14:0018:00
Sneek
Vandaag het verhaal over meneer Fokkema afgerond en de foto’s voor het verhaal uitgezocht.
Het verhaal over meneer Fokkema is nu helemaal af.
1910-14
17:0018:00
Sneek
Vandaag bezig geweest met het logboek. Ik heb nu wat ik op papier had, in de computer gezet.
Logboek weer helemaal ‘up to date’!
2010-14
14:0515:05
Bibliotheek Sneek
Literatuuronderzoek in de bibliotheek.
Weer een aantal boeken over het (Friese) verzet er bij.
De boeken gebruiken voor het kopje verzet.
2110-14
8:159:15
301
Informatie opgezocht voor een (eventueel) bezoek aan het Fries verzetsmuseum.
Overzicht over wat er in het museum te vinden is.
Proberen deze week een bezoek aan het museum te plannen.
35
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog 2310-14
10:3511:35
211A
Vandaag hebben we weer afgesproken met meneer zijlstra en hebben we het gehad over hoe ver we nu zijn met ons pws.
-
Volgende week weer
2810-14
8:159:15
301
Informatie opgezocht over het Historisch centrum in Sneek. Hier gaan we volgende week een bezoek aan brengen.
We weten nu waar we volgende week langs gaan om informatie op te zoeken.
Volgende week naar het Historisch centrum in Sneek.
3010-14
8:159:15
Op de gang
Vandaag hebben we weer een afspraak gehad met meneer Zijlstra.
We hebben meneer Zijlstra onze stukken laten zien en hij heeft hier commentaar op gegeven.
Over twee weken weer een afspraak met meneer Zijlstra.
01112014
14:0017:00
Thuis
Begin gemaakt met schrijven aan het volgende hoofdstuk over het verzet.
Al een flink stuk opgeschoten. Ik heb het deel over het verzet in het algemeen bijna af.
Zo snel mogelijk verder met de uitwerking.
02112014
11:0013:00
Thuis
Fouten uit het stuk over meneer er uit gehaald. Ook heb ik een mail gemaakt voor Otto Kuipers van het Tresoar.
Stuk over meneer Fokkema nu afgesloten.
Nu wachten op de mail van meneer Kuipers.
04112014
8:159:15
301
We zijn bezig geweest met de deelvraag over het verzet.
Het deel over het verzet in het algemeen is nu af. Volgende keer verder zoeken naar informatie over Friesland/Sneek.
Afspraak met meneer Zijlstra verzet naar week 46
1111-14
8:159:15
301
Vandaag hebben we de teksten die we al hebben achterelkaar aan gezet. Ook zijn we bezig geweest met de opmaak.
-
-
Vanwege de drukte van de toetsweek zijn we deze periode wat minder met het PWS bezig geweest.
2511-14
8:159:15
301
Vandaag heb ik tijdens de pws les bezig geweest met het verder uitwerken van de deelvraag over het verzet.
Informatie gezocht over het verzet in Friesland/Sneek.
Beginnen aan het deel over het verzet in Friesland.
2711-14
10:3511:35
211A
Vandaag weer een afspraak met meneer Zijlstra gehad. We liggen mooi op schema en leveren binnenkort
-
Binnenkort proefversie inleveren.
36
Profielwerkstuk Ontsnapping Blokhuispoort Tweede Wereldoorlog onze proefversie in.
2-1214
8:159:15
301
Tijdens de pws les bezig geweest met het verder zoeken naar informatie over het verzet in Friesland/Sneek.
Begonnen met schrijven over het verzet in Friesland/Sneek.
Beginnen met het deel over het verzet in Friesland/Sneek.
3-1214
19:0022:00
Thuis
Bezig geweest met de verwerking van het deel over het verzet in Friesland/Sneek.
Deel over het verzet in Friesland nu af en in de proefversie gezet.
Zo snel mogelijk verder met dit deel.
4-1214
-
-
Vandaag niet aanwezig geweest bij de pws afspraak. Dit in verband met een meeloopdag op de NHL in Leeuwarden.
Proefversie ingeleverd.
-
9-1214
8:159:15
301
Tijdens pws les reflectie met Jacco over de proefversie.
Wat verbeteringen aangebracht.
Samenvatting schrijven.
1112-14
10:3511:35
211A
Reflectie met meneer Zijlstra over de proefversie.
Verbeterpunten besproken en afspraken gemaakt over presentatie.
Bezig met presentatie.
1412-14
12:0014:00
Thuis
Bezig met samenvatting, logboek en presentatie.
Logboek weer helemaal ‘up to date’.
Verder met presentatie.
1812-14
15:0018:00
Thuis
Netjes maken van het profielwerkstuk en bezig met de presentatie
Alles is nu af!
Morgen profielwerkstuk inleveren en presentatie houden.
37