Werk aan de winkel

WERK AAN DE

WINKEL WILLEMIJN KRANENBURG MARLEEN RIJPKEMA CELESTE HERWIG

PROFIELWERKSTUK VWO 6 01-02-2016

Voorwoord Winkelleegstand is in veel Nederlandse steden een actueel vraagstuk. Een vraagstuk, waar tot dusver voornamelijk ouderen zich over gebogen hebben. Aan ons de taak om er als jonge scholieren uit Heerenveen een jongerenperspectief op te werpen.

Wij hebben ervoor gekozen om in ons onderzoek te focussen op het stadscentrum van Heerenveen en Drachten.

Inhoudsopgave       



    

2

Voorwoord bladzijde Inhoudsopgave bladzijde Inleiding bladzijde o Onderzoeksvraag bladzijde o Hypothese bladzijde H1. Maatschappelijk probleem bladzijde H2. Oorzaken bladzijde H3. Analyse o H3.1. Drachten bladzijde o H3.2. Heerenveen bladzijde H4. Randvoorwaarden o H4.1. Bereikbaarheid bladzijde o H4.2. Parkeergelegenheid bladzijde o H4.3. Openingstijden bladzijde o H4.4. Huurprijzen bladzijde H5. Aantrekkelijkheid o H5.1. Winkelaanbod bladzijde  H5.1.1. Aanwezigheid ketens bladzijde 28  H5.1.2. Aankleding openbare ruimte bladzijde o H5.2. Evenementen bladzijde o H5.3. Marketingbeleid bladzijde H6. Samenwerking bladzijde H7. Conclusie bladzijde o H7.1. Conclusie per deelonderwerp bladzijde o H7.2. Conclusie algemeen bladzijde Nawoord bladzijde Literatuuropgave bladzijde Bijlage 1: Logboek bladzijde

2 2 3 6 6 7 9 14 16 18 22 25 27 28 29 30 33 37 39 40 46 47 48 53

Inleiding Winkelen: voor veel mensen is het een heerlijke vrijetijdsbesteding. Menig winkelliefhebber gaat in zijn of haar vrije tijd regelmatig naar het centrum om essentiĂŤle goederen te kopen, maar ook om vooral gewoon even rond te kijken. Een winkelmedewerkster die passend advies geeft, zo nu en dan een leuke activiteit om de sfeer te verhogen en tot slot uitrusten van al het lopen op een gezellig terras. Dit zijn dagen die regelmatig voorkomen bij de gemiddelde Nederlander. Dagen, die de gemiddelde Nederlander dan ook graag wil behouden.

Toch wordt het voor winkeliers steeds lastiger om deze behoefte voor de Nederlanders te vervullen. Winkeliers hebben erg zwaar te lijden gehad onder de economische crisis en ook andere factoren spelen hierin een grote rol, die in het volgende hoofdstuk worden behandeld. Daarnaast is er vaak een gebrek aan geld en een overvloed aan regelgeving waardoor sommige concepten niet uitgevoerd kunnen worden. Het gevolg is dat vele winkels in de afgelopen jaren hun deuren hebben moeten sluiten, en deze trend is tot dusver nog altijd geen halt toe geroepen. Inmiddels kampen vele steden met grote problemen. De gesloten winkels vinden niet altijd een nieuwe invulling, waardoor veel panden leeg komen te staan. Dit zorgt voor verpaupering van de straten. De winkelpanden worden niet langer zorgvuldig onderhouden door de winkeliers, maar worden verwaarloosd achter gelaten.

De verpaupering van deze winkels zet een neerwaartse spiraal op gang. Beleving speelt een hele grote rol bij consumenten om te kiezen voor 'het legen van hun portemonnee' in een specifieke stad. Naast dat winkelen een efficiĂŤnte functie heeft, is het amusement ook een belangrijk factor. Vooral met het opkomende internetwinkelen, moeten de fysieke winkels zorgen voor een extraatje die het winkelen in de stad leuker maakt dan het winkelen online. Voor nu, en voor de toekomst.

Op de schouders van de winkeliers rust dus een belangrijke taak. Zij zijn degene in de positie om hun product tip top in orde te brengen, en daarnaast te zorgen voor goede reclame voor hun persoonlijke krantenkring en mogelijke andere consumenten. Hierbij kunnen zij ook als winkeliers handig gebruik maken van de nieuwe online technieken, en deze omdraaien in hun voordeel.

De taak om de winkelleegstand in te perken ligt echter niet alleen bij de winkeliers.

Ook de overheid heeft hierin een belangrijke rol. Zij moeten veel andere voorwaarden verzorgen, om het winkelcentrum aantrekkelijk te houden. De winkeliers kunnen het immers niet alleen. Zo moet door de overheid vooral aan veel praktische zaken worden gedacht, om mensen de toegang tot het centrum zo eenvoudig mogelijk te maken. Daarnaast is de algemene verzorging van het winkelcentrum erg belangrijk voor de beleving, welke taak ook deels bij de gemeente ligt. Een winkelcentrum zonder sfeer met vuilnis op straat trekt weinig bezoekers aan. Een verzorgd winkelcentrum daarentegen maakt het veel aangenamer om een bezoek te brengen aan de stad. Ook een geregeld aantal activiteiten met veel gezelligheid trekt bezoekers, die naast dat zij voor de activiteit komen vaak ook kiezen voor consumptie van het een of het ander.

3

Voor beide partijen dus genoeg mogelijkheden om invloed uit te oefenen op het aantal consumenten in de stad. En veel consumenten leiden tot welvarende winkeliers, die het centrum laten floreren zonder leegstaande panden. Dit onderzoek zal dan ook gaan over de positie en mogelijkheden van de winkeliers en van de overheid om de winkelleegstand te verminderen waarbij voornamelijk vanuit de sociaalmaatschappelijke invalshoek wordt gekeken.

In het onderzoek wordt eerst nader ingegaan op winkelleegstand als maatschappelijk probleem en de oorzaken voor winkelleegstand in het algemeen. Voor de verdere uitwerking van het onderzoek wordt een case genomen, waarin gefocust wordt op de plaatsen Drachten en Heerenveen. Dit zijn twee Friese plaatsen met een vergelijkbare functie. Bij beide plaatsen wordt gekeken naar de sterke punten in het inperken van de winkelleegstand, en naar de verbeterpunten en de punten waarop zij mogelijk van elkaar kunnen leren. Het onderzoek focust zich alleen op de onderwerpen waar de gemeente, ondernemers en vastgoedeigenaren ook daadwerkelijk iets aan kunnen doen. Regelgeving blijft daarom buiten schot. Het betreft dus een vergelijkend onderzoek.

Opbouw onderzoek in grafiekvorm

Na een duidelijke analyse van de twee plaatsen, komen allereerst de randvoorwaarden aan bod. In deze voorwaarden moet goed zijn voorzien. Denk hierbij aan factoren als bereikbaarheid, parkeergelegenheid, openingstijden en huurprijzen. Wanneer goed aan deze voorwaarden is voldaan trekt het geen extra bezoekers, maar een gebrek aan deze voorwaarden zorgt wel voor een vermindering van het aantal bezoekers.

4

Daarna gaat het onderzoek verder in op factoren omtrent de aantrekkelijkheid van een stad. Hierbij spelen voornamelijk winkelaanbod en aankleding van de openbare ruimte, evenementen en marketingbeleid een rol.

Tot slot wordt de samenwerking tussen de twee grote actoren, winkeliers en gemeente, behandeld. Een goede samenwerking tussen de verschillende belanghebbende zorgt ervoor dat plannen in daden omgezet kunnen worden. Deze belangen botsen vaak, waardoor goed overleg een vereiste is om aan alle factoren te voldoen wil men het inperken van de winkelleegstand bevorderen.

Normaal gesproken is het veelal de huidige generatie die haar brein kraakt over deze kwestie. Het merendeel van de consumenten, waaronder de jongeren, worden vrijwel niet in dit proces betrokken. Het doel van dit onderzoek is dan ook om een duidelijke jongerenvisie te werpen op de winkelleegstand. Dit jongerenperspectief zal dan ook voornamelijk naar voren komen in de conclusie van dit onderzoek.

Bovenal is het doel natuurlijk om goede oplossing te vinden voor de winkelleegstand, maar voor het geval de oplossing niet eenduidig wordt gevonden, nodig ik u graag uit om mee na te denken en mee te praten over de winkelleegstand. Maar nu voor eerst: veel leesplezier!

5

Onderzoeksvraag Op welke gebieden omtrent het inperken van winkelleegstand in het stadscentrum kunnen Drachten en Heerenveen verbeteringen doorvoeren dan wel van elkaar leren?

Hypothese Wij verwachten dat de aspecten bereikbaarheid, openingstijden, samenwerking en nieuwe technologieĂŤn een rol spelen in de vermindering van winkelleegstand. Ook verwachten we dat niet alle aspecten voor elk van de twee steden een gelijke rol spelen.

6

H1. Maatschappelijk probleem We spreken van winkelleegstand als maatschappelijk probleem wanneer de samenleving er materiële en immateriële schade van ondervindt, wanneer winkelleegstand is ontstaan door maatschappelijke ontwikkelingen, wanneer belangentegenstellingen een rol spelen en wanneer een gemeenschappelijke oplossing is vereist. Wanneer dit het geval is bij winkelleegstand, is er sprake van een maatschappelijk probleem. En wanneer een probleem is geconstateerd, kunnen er maatregelen genomen worden. Het is dus allereerst belangrijk het probleem te erkennen.

Gevolgen samenleving Winkelleegstand heeft vele gevolgen voor verschillende groepen in de samenleving. Zo ondervinden de vastgoedeigenaren er hinder van. Immers, een leegstaand pand brengt geen huur op. Daarnaast is het ook voor de gemeente van belang om een bruisende binnenstad te creëren. Gemeenten achten het belangrijk dat de stad goed op de kaart staat met positieve belangstelling. Met een bruisende binnenstad worden veel mensen naar de stad en zo ook naar overig activiteiten getrokken. Dit zorgt voor welvaart. Daarnaast is het voor een stad ook van belang dat nieuwe bedrijven en inwoners zicht vestige in de stad. Echter, wanneer de stad niet als bruisend op de kaart staat en de winkelpanden leeg staan zal dit al snel zorgen voor verloedering en verpaupering van de binnenstad. Dit zal ervoor zorgen dat het aantal bezoekers van de binnenstad afneemt. Ook vinden consumenten het belangrijk om in een gezellig centrum hun boodschappen te kunnen doen. Uit vele onderzoeken van verscheidene instituten is gebleken dat ouderen maar ook jongeren wél de behoefte voelen om in fysieke winkels te winkelen. Wanneer de binnenstad te onaangenaam is om te winkelen zullen zij overgaan tot andere vormen van consumeren, waar hun behoefte een andere voorkeur heeft.

Maatschappelijke ontwikkelingen Winkelleegstand is ontstaan door verschillende maatschappelijke ontwikkelingen, zoals een economische laagconjunctuur, demografische verschuivingen en een veranderend consumentengedrag. In het volgende hoofdstuk wordt hier dieper op ingegaan.

Belangentegenstellingen Bij winkelleegstand spelen verschillende actoren een rol. Al deze actoren hebben andere belangen. Zo willen winkeliers een hoge prijs voor hun producten vragen zodat zij hun kosten kunnen dekken, maar consumenten gaan voor de laagste prijs die zij vaker op internet vinden.

Daarnaast spelen ook de belangen van de vastgoedeigenaren een rol. Zij willen hun panden verhuren voor veel geld, maar voor winkeliers is het vaak onmogelijk om aan de hoge huurprijzen te voldoen. Hierdoor is het erg lastig om al deze belangen te verenigen tot één gemeenschappelijke oplossing. Ook spelen tussen de winkeliers en ondernemers in het centrum verschillende belangen een rol. Zo zal een kleine winkelier die elke dag van de week staat te werken niet erg blij zijn met een extra koopavond, omdat de mogelijkheid om extra personeel aan te nemen kleiner is. Voor grotere ketens is dit veel eenvoudiger.

7

Gemeenschappelijke oplossing De vele actoren moeten allemaal hun steentje bijdragen om de winkelleegstand te verminderen. Alleen de winkeliers kunnen er niet voor zorgen dat het winkelcentrum bruist, maar hiervoor is hulp van de overheid vereist. Ook de overheid kan niet zonder de winkeliers en ondernemers tot een oplossing komen. Medewerking van de vastgoedeigenaren, bevordert het vinden van een oplossing ook.

Winkelleegstand voldoet dus aan alle eisen die een maatschappelijk probleem met zich meebrengt. Hieruit valt te concluderen dat winkelleegstand een maatschappelijk probleem is.

En waar een probleem is geconstateerd, kan een oplossing worden gezocht.

8

H2. Oorzaken winkelleegstand De afgelopen decennia hebben verschillende factoren bijgedragen aan de verdergaande leegstand van de winkelcentra. Naast het erkennen van het probleem, is het belangrijk om te weten waardoor het probleem is ontstaan om tot een oplossing te komen. De oorzaken voor de winkelleegstand zijn deels conjunctureel. Daarnaast spelen demografische verschuivingen en het veranderende consumentengedrag een grote rol. Wij zullen deze drie belangrijke oorzaken nader toelichten.

1. Economische laag-conjunctuur Sinds 2008 bevinden wij ons in een recessie. Vanzelfsprekend heeft deze recessie ook effect op de winkelcentra. Dankzij de economische recessie geven consumenten minder geld uit aan producten. Dit heeft ook effect op de rendabiliteit van een onderneming in een winkelcentrum. Immers: bij minder vraag naar goederen zal het aanbod zich als vanzelf hierop aanpassen.

1.1. Consumentenvertrouwen De daling van de huishoudenconsumptie is terug te zien in het consumentenvertrouwen. De index voor het consumentenvertrouwen laat zien in welke mate consumenten van mening zijn dat er sprake is van een verbetering of verslechtering van de economie. Wanneer het vertrouwen van de consumenten heel erg laag is, zullen de consumenten hun uitgaven zo veel mogelijk beperken. Door het consumentenvertrouwen naast gegevens van het economische klimaat en de koopbereidheid te leggen ontstaat een duidelijk beeld van de consumenten.

Figuur 1: Centraal Bureau voor de Statistiek

In figuur 1 is vanaf 2008 een duidelijke daling van de factoren voor een bloeiende economie zichtbaar. Dit veroorzaakte een daling van het aantal ondernemingen in de centra wat uiteindelijk weer zorgde voor de vele leegstaande winkelpanden. Ook toont de grafiek dat het economische klimaat en het consumentenvertrouwen vanaf februari 2015 weer toeneemt. Dit betekent dat de consumenten op den duur weer durven te consumeren; hĂŠt moment om de binnensteden een lift te geven om zo aan de groeiende vraag van de consumenten te kunnen voldoen.

9

1.2. Ondernemersvertrouwen Het ondernemersvertrouwen is gebaseerd op het vertrouwen in de omzet, de export en de bereidheid voor het doen van investeringen. Wanneer dit positief is, is het erg gunstig voor de winkelmarkt. Het zet immers eerder aan tot het overgaan tot overname van een onderneming of het starten van een onderneming. Figuur 2 toont het ondernemersvertrouwen in de detailhandel en de horeca.

Figuur 2: Centraal Bureau voor de Statistiek, 2015

De sectoren detailhandel en horeca zijn een essentieel onderdeel van de opvulling van de stadscentra. Ook hier zien we aan de start van de recessie een zeer slechte periode.

Gedurende het jaar 2010 nam het ondernemersvertrouwen tijdelijk toe, om vervolgens begin 2011 weer een dalende lijn in te zetten. Deze periode waarin het vertrouwen bij ondernemers erg laag was, heeft ervoor gezorgd dat (toekomstige) ondernemers niet overgingen tot het starten van een onderneming. Hierdoor is de winkelleegstand in deze periode sterk toegenomen. Ook nu zien we, net als bij het consumentenvertrouwen, dat het ondernemersvertrouwen momenteel erg positief is.

10

2. Demografische verschuivingen Figuur 3: omvang en groei van het aantal 65 plussers, 2012

Ook de veranderende bevolkingsopbouw heeft een groot effect op het veranderende consumptiepatroon van de algehele bevolking. Vooral de vergrijzing draagt hier sterk aan bij.

Centraal Bureau voor Statistiek: Demografie van de vergrijzing, Joop Garssen Figuur 4: aantal lege winkels per gemeente per 1000 inwoners, 2011

Figuur 5: Grijze druk, 2011

Veel jongeren trekken weg uit de periferie (randen van het land) om richting de randstad te vertrekken. Hierdoor is in deze steden sprake van ontgroening. In combinatie met de toenemende vergrijzing, die zichtbaar is in figuur 3, ontstaan er dus ‘hele grijze’ steden. In de steden waar de vergrijzing heel erg hoog is, is ook de winkelleegstand hoog (te zien aan deze gegevens uit 2011 en 2012).

11

Dit komt doordat de 65 plusser heel anders consumeert dan de jongere inwoners van het land. CBS-cijfers laten zien dat de gemiddelde 65 plusser 40% minder uitgeeft aan detailhandel. Deze categorie van de bevolking consumeert vooral in de dienstensector.

Deze sector komt echter zeer weinig voor in de winkelcentra, waardoor de vergrijzing dus in sterke mate bijdraagt aan de winkelleegstand. Dit doet de vergrijzing ook in de centrale steden, maar vooral in de periferie is deze vergrijzing en het gevolg ervan duidelijk zichtbaar.

3. Veranderend consumentengedrag In de afgelopen jaren zijn consumenten heel anders gaan consumeren. Hierbij speelt internet een hele belangrijke rol, maar daarnaast heeft ook de toegenomen mobiliteit hier een aandeel in gehad.

3.1. Internet

Figuur 6: percentage internetgebruikers van 12-75 jaar Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek

De ICT-sector heeft de afgelopen jaren een bloeiperiode doorgemaakt. De vele ontwikkelingen die deze branche doormaakt, zorgen ervoor dat het voor consumenten steeds gemakkelijker wordt om online te winkelen. Met de ingang van iDeal steeg het aantal online aankopen enorm. Online winkelen biedt dan ook vele voordelen. Zo is het aanbod onbeperkt, kunnen consumenten een stuk eenvoudiger (prijs)vergelijken en is het een stuk efficiĂŤnter: immers is er geen sprake van reistijd en parkeergeld.

De bron hiernaast laat zien dat het voorlopig ook nog lang niet gedaan is met de online aankopen. Steeds vaker gaan consumenten over tot bestellen. Nederlanders hebben in het eerste halfjaar van 2015 bijna 8 miljard euro uitgegeven via webwinkels ten opzichte van circa 100 miljard totale detailhandelomzet. Dat is een stijging van 18,4% ten opzichte van een jaar eerder (NU.nl).

Deze 8 miljard euro werd voorheen voornamelijk uitgegeven in het winkelcentrum en via andere handelsroutes. Doordat deze grote hoeveelheid omzet wegvalt voor de winkeliers, is het voor hen een stuk lastiger om het hoofd boven water te houden in de fysieke winkelbranche. Dit zal dan ook zijn effecten hebben op de vraag in winkelruimte.

12

3.2. Toegenomen mobiliteit De concurrentie tussen winkelgebieden en de opkomst van het internet treffen vooral de steden waarin de koopkrachtbinding of het onderscheidend vermogen laag is (KVK, 2012). Vooral steden die hoog scoren op de ‘beleving’ trekken nog altijd veel mensen.

Steden met een regiofunctie daarentegen hebben het zwaar te verduren. Dankzij de toegenomen mobiliteit van mensen kunnen zij de keren dat zij fysiek gaan shoppen een bewustere afweging maken. Daarnaast stellen consumenten ook steeds hogere eisen aan de bereikbaarheid en parkeergelegenheid waardoor bepaalde steden er erg negatief voor komen te staan (NRW, 2010).

13

H3.1. Analyse - Drachten Consumenten Gemeente Smallingerland, waar Drachten toe behoort, telt ruim 55.000 inwoners.

Hiervan wonen ruim 45.000 in Drachten.

Figuur

7: stad Drachten

Bron: http://www.stadindex.nl/drachten

Uit figuur 7 blijkt dat meer dan de helft van de bevolking tussen de 25 en 65 jaar is.

Dit is een grote bevolkingsgroep die actief consumeert. Daarnaast zijn er nog circa 160.000 mensen uit de regio die in Drachten elke week boodschappen doen, die hier een opleiding volgen of gebruik maken van de vele stedelijke voorzieningen.

Locatie Drachten ligt centraal tussen de provincies Friesland, Groningen en Drenthe. De belangrijkste winkelstraten in Drachten zijn het Raadhuisplein, de Noorderbuurt, de Zuiderbuurt, de Noordkade en de Zuidkade. In Drachten vindt men veel winkelketens zoals HEMA, C&A, H&M, Etos, Jamin, Esprit, Sting, Mango, MediaMarkt. Deze winkelketens worden zo nu en dan afgewisseld door een boetiekje. De stad Drachten telt 83 horecagelegenheden, waarvan velen zijn gelegen in het winkelcentrum. 1.

Momenteel staan er in de Noorderbuurt vier panden leeg, evenals in de Zuiderbuurt.

Winkelleegstand Tien jaar geleden stond het winkelleegstandspercentage van de gemeente Smallingerland op 6,3%. Het jaar daarop blijft het percentage stabiel. In 2007 is er een lichte daling te onderscheiden, namelijk naar 5,1%. Deze daling zet niet door, het leegstandspercentage bereikt in 2008 namelijk een hoogte van 8,7%. Er is dan dus een flinke piek te zien, doordat er een daling ontstaat van respectievelijk 5,6% in 2009 en 5% in 2010. Het leegstandspercentage staat in 2011 zelfs op 2,9%. Hierna ontstaat echter weer een sterk stijgende lijn die tot het heden doorzet. Het percentage heeft in 2015 een hoogte van 10,1%.

Dit ligt dus 0,9% hoger dan het landelijk gemiddelde van 9,2%.

Het winkelleegstandspercentage bevindt zich dus op een 14

verontrustende hoogte, dit betekent dat er werk aan de winkel is in de gemeente Smallingerland. Echter zijn deze percentages wel discutabel. Waar het winkelcentrum voorheen voornamelijk bestond uit twee hoofdstraten, is nu het Raadhuisplein erbij gekomen als belangrijke vestigingslocatie voor winkels. Met de komst van winkels als de Sting, Mango en Costes is dit deel van het centrum aantrekkelijk geworden voor bezoekers. Deze panden zijn echter nog niet direct allemaal opgevuld, en is er in dit geval dus geen sprake van ‘leegloop’ van het centrum.

Een mogelijke oorzaak voor de winkelleegstand in Drachten is de ‘dubbele klap’ die zij te verduren hebben gehad. De afgelopen jaren zijn er verscheidene projecten in uitvoering gegaan om het centrum aantrekkelijker te maken, met de nodige verbouwingen tot gevolg. Zo is onder andere de Drachtstervaart uitgebreid die nu door het stadscentrum loopt. Deze combinatie met de financiële crisis zorgt ervoor dat de ondernemers een zware periode achter de rug hebben met een aantal faillissementen en leegstaande panden tot gevolg.

In de Leeuwarder Courant wordt de visie van gemeente Smallingerland op de detailhandel beschreven als een hoofdpijndossier. 5. Dit was begin 2015, maar nog altijd vindt gemeente Smallingerland het lastig om een concrete oplossing te vinden voor de winkelleegstand. Vergeleken met andere Friese steden is de huidige situatie qua winkelleegstand niet uitzonderlijk goed te noemen. Waar zullen de verbeterpunten liggen?

1 https://www.eet.nu/drachten 2 http://www.uitindrachten.nl/nl/beleef/winkelen 3 https://www.smallingerland.nl/Int/Wijkbeheer/Wijkatlas/Bevolking-(Wijkatlas-Excel,2014).xlsm 4 https://www.smallingerland.nl/Int/Wijkbeheer/Wijkatlas.html 5 http://www.lc.nl/friesland/raad-maakt-hoofdpijndossier-van-visie-detailhandeldrachten-18284473.html 6 http://www.stadindex.nl/drachten 7 http://www.pbl.nl/infographic/leegstand-van-winkels-20052015#gemnr=90&year=2015&type=winkels 15

H3.2. Analyse - Heerenveen Consumenten Gemeente Heerenveen kent tegenwoordig ruim 50.000 inwoners. Hiervan wonen er ongeveer 29.000 mensen in de plaats Heerenveen.

Figuur

8: Stad Heerenveen

Bron: http://www.stadindex.nl/heerenveen

Ook in Heerenveen bestaat meer dan de helft van de inwoners uit personen tussen de 25 en 65 jaar. Dezelfde groep die ook hier veel consumeert. Qua inwoneraantallen zijn de gemeenten en steden dus goed vergelijkbaar. Naast het publiek dat van buitenaf naar Heerenveen komt voor opleiding en consumptie, trekt Heerenveen ook veel mensen van buitenaf die belangstelling hebben voor het voetbalstadion van Sc Heerenveen en het schaatsstadion Thialf. Dit publiek maakt voornamelijk gebruik van de horecagelegenheden en de slaapverblijven in Heerenveen.

Locatie Heerenveen ligt in het Zuid-Westen van Friesland. De belangrijkste winkelstraten in Heerenveen zijn de Dracht, de Lindegracht, het van Harenspad, de Wettertoer en de Minckelersstraat. De horecagelegenheden zijn voornamelijk gelegen aan de Koemarkt en de Vleesmarkt. 3. Ook in Heerenveen zijn veel winkelketens te vinden, zoals H&M, C&A, HEMA, Etos, Kruidvat, van Haren en Perry. Hier tegenover staat vrijwel een gelijk aanbod van kleinere ketens en boetiekjes.

Winkelleegstand In de gemeente Heerenveen is de winkelleegstand op dit moment 8%. Onder het landelijk gemiddelde van minder dan 9,2%, wat voor een Friese gemeente als zeer positief kan worden beschouwd. Heerenveen heeft echter niet altijd dit percentage gehad.

In 2005 lag de leegstand op 6,2%.

Vanaf dit jaar nam de leegstand een periode zeer duidelijk af. In 2007 en 2008 was er sprake van 2%. Hierna nam het weer toe. In 2011 was er 8,5% leegstand, maar de echte piek vond in 2013 plaats.

Toen stond de winkelleegstand op 14%. Na dit piekjaar nam het percentage weer af, waardoor nu in 2015 een stabiele 8% te vinden is. 2.

16

Heerenveen lijkt er dus relatief goed voor te staan vergeleken met de rest van Nederland. Echter is 8% nog altijd een hoog percentage wat betreft winkelleegstand, waardoor er nog genoeg verbeterpunten zijn om dit percentage nog verder naar beneden te krijgen.

1. http://www.stadindex.nl/heerenveen 2. http://www.pbl.nl/infographic/leegstand-van-winkels-20052015#gemnr=74&year=2015&type=winkels 3. http://www.vvvheerenveen.nl/winkelen/ 17

H4.1. Bereikbaarheid - Drachten De bereikbaarheid van een stad is een zeer belangrijke factor als het gaat om het bevorderen van de succesvolle stad. Wanneer een stad slecht of niet goed bereikbaar is zal dit het aantal stadsbezoekers laten afnemen. Het is belangrijk dat zowel op rijks, provinciaal- en gemeentelijkniveau maatregelen om de bereikbaarheid te bevorderen worden gehandhaafd.

We vergelijken daarom de bereikbaarheid tussen de twee steden en zullen kijken wat de verschillen zijn in het beleid van deze twee steden.

Bereikbaarheid Drachten is centraal gelegen in Noord-Nederland. In het midden van de provincies Groningen, Drenthe en Friesland. Zowel vanuit het Noorden als vanuit de Randstad is Drachten makkelijk bereikbaar met de auto via de A6 en de A7. 1. 2.

Figuur 9: wegencategorisering gemeente Smallingerland buiten de bebouwde kom. 3.

Figuur 9: Een stroomweg (rood) maakt verplaatsingen over langere afstand mogelijk op een zo snel mogelijk manier. De gemeente Smallingerland heeft vier stroomwegen: de A7 (Heerenveen - Groningen), de N31 (Waldwei, Drachten - Leeuwarden), de N381 (Drachten Oosterwolde) en de N356 Nijega richting Bergum (Centrale As). De gebiedsontsluitingswegen binnen de bebouwde kom vormen veelal de schakel tussen het wegennet buiten de bebouwde kom en de erftoegangswegen binnen de bebouwde kom. Er zijn twee gebiedsontsluitingswegen: de N358 Frieschepalen richting Surhuisterveen en de N369 Drachten - (rondweg) Rottevalle richting Harkema. 3.

Wat opmerkelijk is, is dat het Gemeentelijk Verkeers- en Vervoerplan van de Gemeente Smallingerland op het gebied van autobereikbaarheid voor het onderliggend wegennet geen kwantitatieve doelstellingen heeft om de betrouwbaarheid en reistijd van autoverplaatsingen te verbeteren.

Drachten is niet goed te bereiken met de bus. Vanaf de stations in Heerenveen, Leeuwarden en Groningen zijn busverbindingen, maar een stuk lopen is onvermijdelijk en ook zal er vaak overgestapt moeten worden. Drachten heeft wel een centraal busstation. Vanaf dit busstation vertrekken stadsbussen, streekbussen, Qliners, nachtbussen en schoolbussen. Ook een groot nadeel van Drachten is dat het geen treinstation heeft. Uit voorbeelden blijkt dat bezoekers van Drachten het makkelijkst reizen als zij met de auto gaan.

18

Wanneer dit niet mogelijk is zullen zij ingewikkelde trajecten met de trein en bus moeten volgen om in Drachten te komen. Dit is onplezierig en kost veel tijd. 3.

Figuur 10: voorbeeld vanuit regionaal perspectief. Sneek en Drachten liggen 42,8 kilometer van elkaar vandaan. Met de auto doet men hier een half uur over. Terwijl met de trein de reistijd oploopt tot ĂŠĂŠn uur en veertien minuten.

Figuur 10: reisadvies ov9292.nl

Het probleem dat Drachten voor omliggende gebieden vrij onbereikbaar is, is actueel en er zijn dan ook een aantal zaken vastgesteld door de decentrale overheden die zorgen voor de faciliteiten in het openbaar vervoer. Zo zal het Qliner concept worden uitgebouwd en wordt er een nieuwe bus infrastructuur aangelegd, de bushaltes worden heringericht en de afrit A7 wordt doorgetrokken om te zorgen voor een betere doorstroming van Qliners vanuit Heerenveen. Ook zal de samenwerking tussen de gemeente Smallingerland en andere partijen versterkt worden om de kwaliteit en bereikbaarheid van het openbaar vervoer integraal te verbeteren. 3. 4.

Per fiets is drachten goed bereikbaar. Decentrale overheden en waterschappen zorgen voor een fietsnetwerk dat voldoet aan de verkeerskundige hoofdeisen: samenhang, directheid, aantrekkelijkheid, veiligheid en comfort. De Rijksoverheid voorziet fietsenstallingvoorzieningen rond stations. 3.

1. http://www.uitindrachten.nl/nl 2. https://www.smallingerland.nl/ 3. file:///C:/Users/Gebruiker/Downloads/130828_actualisatie%20GVVP%20Smallingerla nd_BT-SLE-11-007_incl%20afbeeldingen%20Oktober%202013.pdf 4. www.ov9292.nl 19

Bereikbaarheid – Heerenveen De gemeente Heerenveen erkent het feit dat er in zekere mate verkeersproblematiek heerst in Heerenveen. Hiervoor worden een aantal maatregelen genomen. Wat opmerkelijk is aan deze maatregelen is dat deze vooral bedoeld zijn om Heerenveen als Sportstad bereikbaarder te maken. De oplossingen zijn gericht op toegankelijkheid van de sportterreinen en niet zo zeer op de toegankelijkheid van het stadscentrum. 1. 2.

Op 2 juni 2010 is, op basis van een verkeerskundige analyse, bestuurlijk ingestemd met de conclusie dat Heerenveen verkeerskundig gezien vastloopt. Er zijn hierbij twee concepten gepresenteerd om als oplossing te dienen: 'Spreiden en concentreren'. De problemen concentreren zich vooral rondom het klaverblad, de stedelijke ontsluiting, de gemeentelijke hoofdstructuur en de afwikkeling van evenementenverkeer. De grootste oorzaak van deze problemen is, is dat de verkeersdruk op het hoofd- en onderliggende wegennet de komende jaren toeneemt. 1. 2.

De grootste knelpunten zitten in de afwikkeling op de A7 en de A32. Hier zijn namelijk de grootste verkeersstromen geconcentreerd. Dit zorgt voor files tijdens de spitsuren.

Rijkswaterstaat, de provincie Friesland en de gemeente Heerenveen werken naar aanleiding van deze problemen samen om de bereikbaarheidsproblematiek aan te pakken. Om files te verminderen en de afwikkeling te verbeteren zijn er een aantal oplossingen bedacht: Capaciteit vergrotende maatregelen aansluitingen K.R. Poststraat en Oranje Nassaulaan op de A32; Volledig maken parallelstructuur langs A32 tussen de aansluitingen 11 (HeerenveenCentrum) en 12 (Oranjewoud).

Dit maatregelenpakket biedt oplossingen voor de belangrijkste verkeersknelpunten en draagt bij aan de bereikbaarheid van het centrum. Dit zorgt ervoor dat de bestaande wegenstructuur kan blijven functioneren. 1. 2.

Een ontbrekende schakel om het centrum van Heerenveen goed bereikbaar te houden met 20

het Openbaar Vervoer is een rechtstreekse busverbinding tussen het NS station, via het centrum, en het Sportstadgebied essentieel. Kleine bussen (shuttlelijn) die via het centrum rijden, zouden hiervoor een aantrekkelijke oplossing zijn. 1. 2.

Heerenveen is een fietsvriendelijke stad. De fietspaden zijn duidelijk afgebakend van de autowegen en Heerenveen is vanuit andere dorpen en steden ook goed bereikbaar per fiets.

Goede fietsroutes en voldoende fietsenstallingen in het centrum zijn immers belangrijk om het fietsgebruik te stimuleren en de veiligheid van het fietsverkeer te verbeteren. Deze kunnen in Heerenveen echter nog uitgebreid worden. Ook kan er in het stadscentrum nog wat aan de fietspaden gedaan worden. Looppaden en fietspaden zouden in het stadcentrum beter van elkaar gescheiden moeten worden, vooral op de Koemarkt en de Gedempte Molenwijk.

1. https://www.heerenveen.nl/plannen/NL.IMRO.0074.SVCentrumBreedHVOW01/d_NL.IMRO.0074.SVCentrumBreedHV-OW01.pdf 2. https://www.heerenveen.nl/fileadmin/website/wonen_en_leven/heerenveen_in_ont wikkeling/Hoofdlijn_Bereikbaarheid_Heerenveen.pdf

21

H4.2. Parkeergelegenheid – Drachten Op het gebied van parkeergelegenheden is Drachten van alle gemakken voorzien. Voor het centrum van Drachten is het belangrijkrijk dat de parkeerplaatsen bereikbaar en duidelijk aangegeven zijn. Als gekeken wordt naar de parkeercapaciteit van Drachten, is op de drukste momenten (zaterdag) maximaal 80% van de parkeerplekken bezet. 2.

Met de nieuwe parkeergarage die midden 2015 gerealiseerd is onder het Raadhuisplein, is de parkeergelegenheid toegenomen. Zo zijn er ongeveer 700 parkeerplaatsen bijgekomen. Deze parkeergarage is geopend van 06.30 tot 22.00 uur. 1. Critici melden dat deze parkeergarage uiteindelijk wel een stuk meer gekost heeft dan de oorspronkelijke bedoeling was.

Figuur 11: Parkeergarage onder het Raadhuisplein

Het probleem waar Drachten tegenaan loopt wanneer wordt gekeken naar de parkeergelegenheid, is de informatievoorziening. Dit werd vooral duidelijk na de bouw van de nieuwe parkeergarage. Wanneer bezoekers de parkeergebieden uitkomen hebben zij vaak geen idee waar zij zijn ten opzichte van het centrum. Dit is vooral het probleem bij de nieuwe parkeergarage. Dit probleem is op te lossen door het plaatsen van borden en seinen, maar daarvoor moet wel initiatief worden genomen.

Ook beschikt Drachten nu over het Bel-parkeersysteem. Dit systeem houdt in dat er voor het parkeren betaald kan worden met de mobiele telefoon. Bel-parkeren is echter alleen mogelijk op straat dus niet in parkeergarages of achter een slagboom. 1.

22

Figuur 12: parkeergelegenheden Drachten, drachtenwiljemeemaken

Op de afbeelding hierboven staan duidelijk alle parkeergelegenheden van Drachten weergegeven. De twee parkeergarages: Raadhuisplein en Van Kobeldorffplein zijn het dichts bij het centrum gelegen. Verder zijn alle parkeergeleden op loopafstand van het centrum.

Het tarief voor parkeren op straat is 1,45 euro en voor parkeren in de parkeergarage wordt 1,25 betaald. Dit is vrij goedkoop vergeleken met andere gemeenten: In Leeuwarden betaalt men gemiddeld 2,60 euro parkeergeld per uur. 3. 4.

1.

2.

3.

4.

23

http://raadhuispleincentrumdrachten.nl/ https://www.smallingerland.nl/ http://www.centrumparkeren.nl/drachten https://www.smallingerland.nl/Int/Verkeer/Parkeren/Tarieven-enparkeerlocaties-op-rij.html

Parkeergelegenheid – Heerenveen In Heerenveen verandert de parkeervisie op dit moment. Veel ondernemers willen gratis parkeren invoeren terwijl het parkeergeld een noodzakelijke inkomstenbron is voor de gemeente. Hier gaat namelijk veel geld in om. De grote vraag over het parkeerbeleid in Heerenveen is op dit moment hoe een optimale situatie behaald kan worden, daarom zal parkeren nog altijd een discussiepunt blijven.

De gemiddelde prijs die voor parkeren in Heerenveen ligt rond de 1,20 euro per uur. Ook Heerenveen beschikt over het bel-parkeersysteem waarbij er betaald kan worden door middel van een mobiele telefoon. 1.

Figuur 13: parkeergelegendheden Heerenveen, Google Maps

In figuur 13 staan de parkeergelegenheden van Heerenveen weergegeven. De meeste parkeerplaatsen zijn te vinden in de ondergrondse parkeergarage op Geert Willigenplein in figuur 14, met zijn ruim 320 plaatsen. 2. Beleidsadviseur economue en toerisme Marianne de Jeu van de gemeente Heerenveenliet ons echter weten dat deze parkeergarage niet optimaal gebruik wordt. Het komt enkel sporadisch voor dat deze garage volkomen bezet is.

Ook de kosten van de bouw van deze parkeergarage liepen hoger op dan gepland. En doordat de parkeerplekken niet altijd totaal bezet zijn worden deze kosten niet zo snel als verwacht terugverdiend. Ook het Burgemeester Kuperusplein, het Gashoudersplein en het Molenplein bieden verscheidene parkeerplaatsen .

Figuur 14: Geert Willigenplein Heerenveen, ondergrondse parkeergarage. 2.

1. http://www.centrumparkeren.nl/heerenveen 2. http://www.weusthuis.nl/projecten.htm?categorie=1&subcategorie=5&project= 31 24

H4.3. Openingstijden Ruime openingstijden geven de ondernemer de vrijheid om zelf te bepalen wat de meest gunstige momenten zijn om open te gaan voor zijn onderneming. De gemeente heeft de bevoegdheid om te bepalen op welke momenten dit is toegestaan. In de loop der tijd kunnen de opvattingen over openingstijden veranderen. Een voorbeeld hiervan is de gedachte dat zondag een rustdag is. Tegenwoordig wordt hier minder waarde aan gehecht en zijn op verscheidene data koopzondagen toegestaan.

Er zijn nationale richtlijnen omtrent openingstijden van winkels vastgesteld in de 'Winkeltijdenwet'. Belangrijke bepaling hierin is dat winkels op werkdagen niet voor 06.00 uur en niet na 22.00 uur geopend mogen zijn. Ook op willekeurige zondagen is dit niet toegestaan.

1. Met toestemming van de gemeente kunnen hiervoor uitzonderingen gemaakt worden.

Openingstijden - Drachten De doordeweekse openingstijden van de winkels in het centrum van Drachten zijn vergelijkbaar met die van Heerenveen. Ook in Drachten vindt op donderdagavond een koopavond tot 21.00 uur plaats. Wellicht zou deze verplaatst kunnen worden naar een andere avond om de rendabiliteit te vergroten.

Een belangrijk verschil is echter dat in Drachten geen koopzondagen zijn toegestaan. 3.

Hierdoor loopt het winkelcentrum in Drachten zeker potentiĂŤle klanten mis vanuit voornamelijk jonge gezinnen. Het is dus een opvallend punt dat Drachten geen koopzondag tolereert. Dit is deels te verklaren door de samenstelling van het bestuur gemeente. De Christelijke partijen voeren hier namelijk de boventoon. Drachten is dus een relatief christelijke gemeente waardoor er traditioneel nog altijd een rustdag wordt ingepland op zondag. Deze rustdag wordt dus ook voor de winkeliers gehandhaafd werd bij de afgelopen gemeenteverkiezingen besloten. Pas in 2018 tijdens de nieuwe verkiezingen kan hierin een nieuwe situatie in ontstaan. Zie ook de samenwerking.

Openingstijden - Heerenveen Het merendeel van de winkels in het centrum van Heerenveen zijn op doordeweekse dagen geopend van 10.00 uur tot 18.00 uur. Maandagochtend is een uitzondering, dan openen de meeste winkels pas om 13.00 uur. Ook op zaterdag is een uitzondering te onderscheiden, de meeste winkels sluiten dan om 17.00. Verder is er op donderdag een wekelijkse koopavond tot 21.00 uur waar het merendeel van de winkels aan deelneemt.

Voor de winkels in het centrum van Heerenveen is het toegestaan om standaard elke laatste zondag van de maand van 13.00 uur tot 22.00 uur open te gaan. De koopzondag is dus ingeperkt tot ĂŠĂŠn maal per maand, dit is in het belang van de ondernemers besloten. Hierdoor wordt versnippering tussen verschillende openingstijden van ondernemers voorkomen. Het doel is dus dat de meeste winkels gelijktijdig geopend zijn. Daarnaast worden rond feestdagen, zoals Sinterklaas en de Kerstdagen, extra koopzondagen ingelast. 2. In principe zijn in Heerenveen alle ondernemers vrij om hun deuren te openen van maandag tot en met zaterdag tussen 6:00 uur en 22:00 uur. Veel ondernemers maken hier echter geen gebruik van, of zijn zich hier niet van bewust.

25

In gesprek met Marianne de Jeu werd vrijwel direct duidelijk: de koopavond op donderdag is aan zijn einde toe. Ook de ondernemers zijn het hier mee eens, maar onvoldoende bewust van hun bewegingsvrijheid om elke avond tot 22:00 uur open te gaan. Voor een koopavond op vrijdag of zaterdag, waar hoogstwaarschijnlijk veel meer belangstelling voor is door consumenten, is geen wettelijke wijziging nodig. Helaas begrijpen slechts enkele winkels, zoals de Albert Heijn en de HEMA, dat zij hierin zelf de verantwoordelijkheid dragen.

1. http://wetten.overheid.nl/BWBR0007952/geldigheidsdatum_08-12-2015 2. https://www.heerenveen.nl/koopzondag.html 3. http://www.uitindrachten.nl/nl/beleef/winkelen 26

H4.4. Huurprijzen De huurprijs van winkelruimte is een belangrijke indicator met betrekking tot de winkelleegstand. De huurprijs speelt namelijk een grote rol bij de afweging of de winkelruimte in een rendabele ruimte kan worden veranderd. De constante kosten van een onderneming bestaan voor een aanzienlijk deel uit huurkosten, waardoor te hoge huurprijzen funest kunnen zijn voor het voortbestaan van de onderneming. Ook wanneer een ondernemer een zaak wil starten speelt de hoogte van de huurprijzen een rol. Er wordt afgewogen of de maandelijkse opbrengsten groot genoeg zijn om de maandelijkse kosten, waaronder de huurkosten, te dekken. De huurprijzen van winkelruimte in Drachten en Heerenveen zullen dan ook met elkaar vergeleken worden.

Huurprijzen - Drachten In Dachten verschilt de gemiddelde huurprijs per vierkante meter van €100 tot €300 per jaar volgens makelaardij Dijkstra te Drachten. Dit grote verschil kan verklaard worden door het feit dat locatie een belangrijke rol speelt. Een winkelpand gelegen aan het Raadhuisplein of de Zuiderbuurt is daarom duurder dan een pand gevestigd in een zijstraat.

Huurprijzen – Heerenveen De gemiddelde huurprijs van winkelruimte gelegen aan de Dracht in Heerenveen verschilde in 2008 tussen de 175 en 350 per vierkante meter per jaar. Winkelruimte gelegen aan de Sieversstraat te Heerenveen schommelde in 2008 tussen de 125 en 300 per vierkante meter per jaar. 1 Tegenwoordig ligt de gemiddelde huurprijs tussen de €100 en €250 per vierkante meter per jaar. Deze informatie verkregen we van Wytze Terpstra van de gelijknamige makelaardij Terpstra gevestigd in Heerenveen. De hogere huurprijzen hebben betrekking op panden gelegen aan bijvoorbeeld de Dracht of Lindegracht.

De vastgoedeigenaren, de winkeliers en de gemeente streven alle drie andere belangen na. Zo wil de vastgoedeigenaar een hoge prijs stellen, maar hebben de gemeente en ondernemers belang bij lage prijzen. Ook vindt er geen vast overleg plaats waardoor een gezamenlijk gevoelde urgentie ontbreekt. Hierdoor worden huurprijzen niet gereguleerd.

1. https://www.dtz.nl/media/35409/huurprijzenoverzicht%20winkelruimte%20noo rd%20nederland.pdf

27

H5.1. Winkelaanbod Een centrum moet aan een aantal eisen voldoen wil het aantrekkelijk zijn voor ondernemers om zich hier te vestigen. Andersom wordt een centrum aantrekkelijker wanneer zich hier veel ondernemers vestigen. Er is in feite constant sprake van een wisselwerking waarbij een aantal factoren van belang zijn.

H5.1.1. Aanwezigheid van ketens De concurrentiepositie van kleinere ondernemers versterkt wanneer er grote ketens aanwezig zijn. Dit zorgt ervoor dat het voor kleinere en grotere ondernemers aantrekkelijker wordt om zich te vestigen in een stad, ook wel bekend onder het fenomeen traffic. Aan de andere kant moet een stad wel aan een aantal eisen voldoen wil het aantrekkelijk zijn voor ketens om zich er te vestigen. Het moet wel rendabel zijn om hier een keten te openen.

In Drachten is deze wisselwerking terug te zien in het feit dat de kleinere ondernemingen hun positie aanzienlijk hebben verbeterd na de komst van de Sting, Mango en Media Markt. Waar in eerste instantie werd gedacht dat grote winkels zouden zorgen voor meer concurrentie blijken de kleinere ondernemingen ook mee te liften op het succes van grotere ketens. Drachten is dus zeker gebaat bij een groot winkelaanbod, waar grote ketens een deel van uit moeten maken. In praktijk blijkt het lastig om meer grote ketens aan te trekken voor de stad. Dit komt onder andere door de koopzondagdiscussie. Voor grote ketens is het vele malen rendabeler om in concurrerende steden als Leeuwarden en Groningen een vestiging te openen, dan in Drachten. ‘Een stad zonder koopzondag, wordt amper naar gekeken’, aldus centrummanager Trea Westra, die dit met eigen ogen heeft ondervonden.

In Heerenveen is in de afgelopen jaren een stijging van het aantal boetiekjes en kleine ondernemingen zichtbaar. Veel panden waar grote ketens uit trekken, worden opgevuld door nieuwe concepten van ondernemers. Deze kleine ketens of zelfstandigen hebben het relatief moeilijk ten opzichte van de grote ketens, maar bevorderen de diversiteit in het winkelcentrum. Concurreren in de dure winkelpanden met grote ketens is voor kleine winkels lastig, waardoor zij zich vaak vestigen in de buitenstraatjes van de Dracht. Dit verschijnsel is ook zichtbaar in Heerenveen.

Het is opvallend dat Drachten een aantal erg grote winkelketens heeft die ontbreken in Heerenveen. Dit is waarschijnlijk te verklaren uit de functie van het centrum. Drachten heeft een hoger inwoneraantal, waardoor de stad automatisch al meer consumenten heeft die vrijwel elke boodschap in het centrum halen. Wanneer bewoners van Drachten even een boodschap buiten Drachten willen halen, zullen zij al snel naar Groningen of Leeuwarden toe moeten. In Heerenveen kiezen veel bewoners er ook voor om even snel naar Joure of andere naastgelegen plekken te gaan, wat relatief praktischer en eenvoudiger is om ‘even’ te doen in vergelijking met de rit Drachten-Leeuwarden dan wel Drachten-Groningen. “Drachten heeft in dat opzicht dus meer consumenten dan Heerenveen, wat het voor grote ketens aantrekkelijker maakt zich daar te vestigen,” aldus beleidsadviseur economie en toerisme Marianne de Jeu van de gemeente Heerenveen.

H5.1.2. Aankleding openbare ruimte 28

In praktijk valt te stellen dat een winkelcentrum staat of valt met de aankleding van de openbare ruimte. Hoe leuk het winkelaanbod ook moge zijn, met een naargeestige sfeer zullen bezoekers nog altijd geweerd worden. Hoe deze taak wordt opgepakt door de verschillende actoren binnen een stad, is per gemeente verschillend.

In Drachten ligt de hoofdtaak wat betreft van het winkelcentrum bij de ondernemers.

Gezamenlijk besluiten zij over de aanschaf van nieuwe plantenbakken etcetera. Deze zaken zijn goed geregeld, maar niet uitmuntend te noemen. De vastgoedeigenaren blijven hierin echter buiten schot, ondanks dat een goede aankleding van de openbare ruimte ook van hun belang is. De vastgoedeigenaren zouden hierin een grotere rol moeten krijgen; een proces waar de gemeente Drachten nu volop mee bezig is. De gemeente zelf verzorgt de randvoorzieningen. Een goede bereikbaarheid, goede parkeergelegenheden en goede bewegwijzering vallen onder hun domein. Aan de bewegwijzering valt echter nog veel te verbeteren. Een klein geschetst voorbeeld van Trea Westra: wanneer bezoekers eenmaal de grote parkeergarage uitstappen, is er nergens een bord te vinden die de weg wijst naar het centrum of andere locaties. Plattegronden van de stad ontbreken ook. De bezoekers van Drachten zijn dus relatief afhankelijk van hun kennis van Drachten en het internet met apps als GoogleMaps. Dit is niet voor iedereen altijd even gemakkelijk, waardoor dit verbeterd zou kunnen worden door de gemeente. De gemeente is wel veel met de verzorging en beleving bezig. Zo zorgt de Drachtstervaart die afgelopen zomer afgerond werd, voor een opleving van het centrum.

In Heerenveen is de aankleding van de openbare ruimte vergelijkbaar met die in Drachten.

Wanneer er een evenement in Heerenveen plaatsvindt, wordt daarentegen wel alles uit de kast gehaald om het centrum in de goede sferen te brengen. Denk aan een grote schans en schaatsbaan tijdens de kerstmarkt, en bij vrijwel elk evenement worden bijpassende versieringen geplaatst op de Lindegracht. De Heerenveense ondernemersvereniging HOV wordt elk jaar gesubsidieerd door de gemeente Heerenveen, van waaruit de HOV de aankleding verzorgt. Zij laten hier echter een grote kans liggen, wat betreft de sport. Waar Heerenveen voornamelijk bekend staat als de stad van de sport, is dit nergens in het centrum terugvinden. Dit aspect zou veel meer uitvergroot kunnen worden. Zo creĂŤer je meer beleving voor alle bezoekers van buitenaf. Wanneer alle ondernemers mee zouden werken aan deze beleving, wordt de aantrekkelijk van de stad aanzienlijk verhoogd.

Gemeentehuis

29

Crackstate, te Heerenveen

Centrum Drachten

H5.2. Evenementen Het doel van de binnenstad is sinds de jaren zeventig aanzienlijk veranderd. Het werkaspect is steeds meer veranderd in een plezieraspect. Bezoekers van stadscentra zijn op zoek naar beleving. Deze bezoekers willen onder meer door evenementen vermaakt en verrast worden.

Winkelen is een vorm van recreatie geworden, en daardoor is er een verband tussen het aantal activiteiten en het aantal bezoekers van de binnenstad te onderscheiden. 1. Door een groter aantal bezoekers verkleint de kans op winkelleegstand. Daarnaast is het publiek tijdens evenementen eerder geneigd om tot een aankoop over te gaan, dit heeft te maken met verschillende marketingtechnieken en psychologische reacties.

In de Leidraad Veiligheid publieksevenementen wordt de volgende definitie van een publieksevenement gehanteerd: "Een publieksevenement is elke voor het publiek toegankelijke verrichting van vermaak, inclusief herdenkingen, waarbij een verzameling mensen zich in een bepaald tijdvak in/op een (meestal) begrensde en (eventueel beperkt) openbaar toegankelijke inrichting of terrein bevindt of beweegt." 2 Voorbeelden van evenementen zijn (kerst)markten, muzikale optredens of bijvoorbeeld intochten in het stadscentrum.

Evenementen - Heerenveen De evenementen in Heerenveen worden georganiseerd door een samenwerking tussen de Heerenveense Ondernemersvereniging, de Ondernemerskring Heerenveen, lokale horeca en de gemeente Heerenveen. 4 Marianne de Jeu, beleidsadviseur Economie en Toerisme bij de gemeente Heerenveen, beaamde dit bestuurlijk overleg.

In 2009 is de reclamebelasting ingevoerd, deze belasting is verplicht voor alle eigenaren van bedrijfspanden. Deze belasting wordt overgedragen aan het Ondernemersfonds waarmee evenementen, activiteiten, reclame en ook de aankleding van de openbare ruimte wordt gefinancierd. Het tarief van deze belasting bedraagt 342,00 euro, oftewel 28,50 euro per maand. Deze bijdrage komt indirect wel bij de winkelier terug doordat de winkelier profiteert van een verzorgd centrum en van verscheidene marketingactiviteiten voor het centrum. 6 Daarnaast draagt de gemeente ook bij aan het Ondernemersfonds. Hiermee komt het totaal te besteden jaarlijkse budget rond de 150.000 te liggen. Dit volledige budget wordt dus gebruikt voor de aankleding van de binnenstad en voor evenementen. De Heerenveense Ondernemersvereniging waardeert deze regeling ten zeerste, doordat de HOV als gevolg de contributie kon verlagen. Door deze lagere contributie is het aantal leden toegenomen, met een hogere samenwerkingsgraad tot gevolg.

Wekelijks is er in Heerenveen een centrummarkt gelegen aan het Gemeenteplein te vinden.

Dit vindt op zaterdag van 8.00 tot 17.00 plaats. 5 Op de website van de gemeente Heerenveen is een evenementenkalender te vinden, deze is echter niet volledig. Niet alle evenementen worden hier vermeld en er worden geen exacte plaatsen genoemd. Ook zijn er verscheidene aankondigingen van evenementen te vinden op de website van´ VVV Heerenveen´ . 3 Jaarlijks terugkerende evenementen in het centrum van Heerenveen zijn bijvoorbeeld de kerstmarkt, het straatfestival, de outletmarkt en de multiculturele markt. Deze dagen trekken een groot aantal extra bezoekers aan. Ook feestdagen zoals Koningsdag zorgen voor overvolle winkelstraten. Daarnaast is Heerenveen een actieve sportplaats door de aanwezigheid van 30

schaatshal Thialf, sportcentrum Sportstad en voetbalclub SC Heerenveen. Hier vinden geregeld wedstrijden en andere competities plaats die ook een impuls geven aan het aantal bezoekers in de binnenstad. Marianne de Jeu liet echter weten dat de winkeliers dit voordeel niet volledig benutten. De winkeliers passen namelijk niet hun etalages aan en bieden geen aansluitende acties aan. Door zo'n kleine aanpassing in het marketingbeleid zou er een grotere beleving gecreëerd en een hogere omzet gerealiseerd kunnen worden. Heerenveen zou zich dus als sportplaats nog meer kunnen onderscheiden. Al met al geregeld dagen die zorgen voor pieken in het aantal bezoekers van het centrum van Heerenveen.

1. http://www.frankwatching.com/archive/2012/02/21/de-toekomst-van-retail-focus-opbezoeker-en-experience/ 2. http://www.hetccv.nl/dossiers/evenementenbeleid/achtergrond 3. https://www.heerenveen.nl/gemeente-wonen-en-leven/vergunningen/evenementorganiseren/evenementenkalender.html 4. http://www.vvvheerenveen.nl/over-ons 5. http://www.hollandsemarkten.nl/markten/?nav_id=1.1&g_id=80 6. https://www.heerenveen.nl/reclamebelasting.html Evenementen – Drachten Informatie over evenementen in Drachten is te vinden op de website ´Drachten wil je meemaken´ en op de website van de winkeliersvereniging HA&IE. Daarnaast heeft het Raadhuisplein een eigen website inclusief informatie over verschillende activiteiten. Vooral 31

de website van de winkeliersvereniging en de website van het Raadhuisplein geven uitgebreide en duidelijke informatie. 1,2,3 Daarnaast vindt er in Drachten twee keer per week een markt plaats. Elke donderdag en elke zaterdag van 9.00 tot 17.00 is deze markt te vinden op het Raadhuisplein. 4 De organisatie van de markt in Drachten is in handen van de Stichting Marktbeheer. 5 De organisatie van het Raadhuisplein, een nieuwbouwplein met grote modeketens, is het meest actief op het gebied van evenementen in Drachten. Op hun eigen website komen deze verschillende evenementen aan bod, die met een regelmatige frequentie voorkomen. In 2015 is er ook voor het eerst het evenement Prachtig Drachten georganiseerd, dit evenement trok een voor Drachten ongekend hoog aantal bezoekers. Diverse winkeliers lieten tijdens dit evenement weten dat het in de winkels storm liep. De organisatie van Prachtig Drachten streeft ernaar om hiervan een jaarlijks evenement te maken. De overige evenementen kennen nog geen grote bekendheid.

Drachten profiteert uiteraard ook van nationale feestdagen, zoals Koningsdag en de Kerstdagen. Rond deze dagen worden er (vrij)markten georganiseerd die een relatief groot aantal bezoekers trekken.

1. http://www.drachtenwiljemeemaken.nl/browse_events.php 2. http://winkeliersverenigingdrachten.nl/activiteiten-kalender 3. http://raadhuispleincentrumdrachten.nl/evenementen/ 4. http://www.uitindrachten.nl/nl/beleef/winkelen 5. http://www.marktbeheer.com//component/k2/item/59-drachten

32

H5.3. Marketingbeleid Gebruik van sociale media en reclame is belangrijk om een stad op de kaart te zetten en vooral ook om op de kaart te houden. Zeker in de huidige samenleving waarin bijna alle mensen non-stop online zijn, is reclame maken via bijvoorbeeld Facebook, Twitter en Instagram heel belangrijk. In sommige gemeentes zijn er zelfs medewerkers die de zogenaamde 'twitterdienst' als dagtaak hebben. Dit allemaal om stadsbezoekers op de hoogte te houden van de laatste ontwikkelingen, evenementen, kortingsacties en alles wat de stad bezighoudt.

Marketingbeleid – Drachten "Drachten wil je meemaken", het motto van Drachten, is terug te vinden op een aantal websites zoals bijvoorbeeld: DWJM.nl. Deze website geeft de verschillende actualiteiten en activiteiten van Drachten weer, zoals: cultuur en evenementen, centrum en voorzieningen en recreatie en toerisme. Ook: "Uit in Drachten" is een groot platform dat zelf informatie geeft en toegang biedt tot allemaal andere informatieve websites over Drachten. Vanuit het concept 'Drachten wil je meemaken' is er een facebookpagina opgericht die verschillende evenementen van en voor de Drachtenaren belicht. 5. 6.

Het Raadhuisplein heeft ook een eigen website ontwikkeld die onafhankelijk van andere informatiesites informatie biedt. In de Drachtster Courant vindt men het laatste nieuws over Drachten en omstreken. Ook deze krant heeft een facebookpagina die met zijn 2130 volgers erg goed loopt. 3. 4.

Deze grote hoeveelheid aan websites laat de versnippering zien tussen verschillende ondernemingen en organisaties betrokken bij de stad. Het feit dat er zo veel verschillende sites onafhankelijk van elkaar werken zorgt ervoor dat zowel de inwoners van Drachten als de buitenstaanders niet meer weten waar zij de handigste informatie kunnen vinden . Ook de ondernemingen zelf weten op deze manier niet wat zij aan elkaar hebben. Het zou veel praktischer zijn als er één website is die alle activiteiten in Drachten belicht in plaats van vier websites die allemaal één stukje belichten van wat zich in Drachten allemaal afspeelt. Er is vrij weinig overzicht.

Wat ook nadelig is, is dat deze reclame er allemaal wel is, maar voor de consumenten niet duidelijk naar voren komt. Er moet dus echt naar gezocht worden, en zal niet in het blikveld komen van bezoekers van buitenaf. Er moet vooraf kennis zijn van Drachten als stad, wil men deze stad bezoeken. Deze kennis is er echter weinig, omdat Drachten zelf niet veel adverteert buiten de eigen stad om.

Een goed voorbeeld hiervan is de Drachtster Courant. Zowel in de krant als op de site online wordt er veel verwezen naar andere gemeentes zoals Leeuwarden, Heerenveen en Sneek, maar van Drachten zelf is niks terug te vinden in andere kranten. Ook wordt er in de Drachtster Courant veel geadverteerd door bedrijven van buitenaf terwijl bedrijven in Drachten vooral alleen in Drachten zelf adverteren. Drachten adverteert dus weinig in 33

weekbladen van andere steden en dorpen waardoor de naamsbekendheid van Drachten niet wordt verbeterd. 1. 2.

Als wordt gekeken naar het gebruik van platforms als Facebook, Twitter en Instagram zou Drachten als stad ook wat actiever kunnen worden. Duidelijk was al dat vanuit het concept: "Drachten wil je meemaken" er wel gebruik wordt gemaakt van facebook. Deze facebookpagina is echter voornamelijk gericht op de inwoners zelf. Ook heeft deze facebookpagina maar 262 volgers. Voor een community platform op facebook is dit erg weinig. Gemeente Smallingerland beschikt wel over een twitteraccount genaamd: @_Smallingerland. Dit twitteraccount gaat voornamelijk over actualiteiten en het laatste nieuws van de gemeente Drachten en wat deze allemaal bezig houdt. Dit twitteraccount is erg actief en heeft het een volgersaantal dat oploopt tot een ruime 3436 volgers. 7. 8.

Instagram is een platform waar particulieren en bedrijven foto's delen over wat hen bezighoudt of om zaken te promoten en bekend te maken. Hoe meer volgers, hoe succesvoller het account. Op Instagram is nog geen account vanuit de ondernemingen van Drachten actief, terwijl dit de manier is om een stad te promoten. Door leuke foto's van evenementen en activiteiten te plaatsen kan Drachten meer onder de aandacht gebracht worden.

Veel gemeentes hebben hun eigen apps, waarin precies aangegeven staat wat er te doen is in een stad. Plattegronden, kortingsacties, evenementen en allerlei handigheden worden in deze apps weergeven. Drachten heeft dit nog niet. Aan een stadsapp voor Drachten wordt op dit moment wel gewerkt, maar dit proces verloopt erg langzaam. Ook heeft de Drachtster Courant bijvoorbeeld geen app, waarmee inwoners en buitenstaanders de krant gemakkelijk op hun smartphone zouden kunnen lezen en dus veel sneller toegang zouden hebben tot het laatste nieuws van Drachten.

Het motto van Drachten wordt dus wel gehandhaafd, maar vrijwel alleen in Drachten zelf. Hoe kunnen buitenstaanders Drachten meemaken als de reclame en het sociale media gebruik voornamelijk gericht is op Drachten en zijn eigen inwoners? De focus van Drachten ligt te veel op zichzelf en niet op hoe Drachten overkomt op buitenstaanders die wellicht ook behoefte hebben aan het ‘meemaken van Drachten’.

1. http://www.drachtstercourant.nl/adverteren/ 2. http://www.lc.nl/ 3. http://raadhuispleincentrumdrachten.nl/ 4. http://www.raadhuispleindrachten.nl/ 5. http://www.uitindrachten.nl/ 6. http://www.dwjm.nl/ 7. https://www.facebook.com/drachtenwiljemeemaken/?fref=ts 8. https://twitter.com/_Smallingerland 34

Marketingbeleid - Heerenveen Heerenveen heeft als gemeente op het gebied van sociale media en reclame een streepje voor op zowel andere gemeentes in Friesland als gemeentes in Nederland. Heerenveen komt namelijk regelmatig in het landelijke nieuws vanwege de sportactiviteiten die in Heerenveen plaatsvinden. Sportstad Heerenveen en Thialf staan bekend als de sportcentra van NoordNederland. Ook worden er in Thialf regelmatig landelijke schaatswedstrijden gereden en worden er in het stadion veel landelijke voetbalwedstrijden gespeeld die natuurlijk ook via televisie te volgen zijn. Op deze manier is Heerenveen vaak in het nieuws, maar wordt het stadscentrum daar ook mee gepromoot?

Heerenveen heeft in het kader van het motto: 'Heerenveen ‘n gouden plak’ een marketingclub opgericht die bestaat uit ondernemers van de ondernemersverenigingen, bijvoorbeeld de directeur van Thialf. Het doel van deze organisatie is om zowel inwoners als bezoekers van Heerenveen te laten zien wat Heerenveen allemaal te bieden heeft als stad.

Zowel ondernemers vanuit het centrum als vanuit de bedrijfsterreinen zijn lid van deze club.

De gemeente geeft haar bijdrage aan deze marketingclub door het stimuleren van de samenwerking tussen verschillende ondernemersverenigingen. Deze marketingorganisatie is nog volop in ontwikkeling. Vanaf afgelopen zomer is de club pas echt actief. Een goede stimulans vanuit deze marketingclub is het feit dat er elk jaar ook daadwerkelijk een gouden plak wordt uitgereikt aan een persoon of organisatie die op positieve wijze een bijdrage heeft geleverd aan de doorontwikkeling, het positieve imago en de promotie van Heerenveen. 1. 3.

4 Deze marketingorganisatie heeft veel partners. Deze partners betalen allemaal contributie en dragen hierdoor bij aan een levendig centrum in Heerenveen. Ook betalen alle ondernemers van Heerenveen sinds 2009 reclamebelasting. Hierdoor betaalt iedereen in feite mee aan de organisatie van evenementen en activiteiten. Deze reclamebelasting heeft ook als gevolg dat de contributie die de Heerenveense Ondernemers Vereniging (HOV) betalen omlaag kan.

Heerenveen is op het gebied van reclame naar buiten toe nog volop in ontwikkeling. Eigen bewoners zijn nu nog de grootste doelgroep. Bij hen valt natuurlijk het meeste geld te verdienen. Het besef dat Heerenveen misschien ook meer in andere regio's voor zichzelf zou kunnen adverteren groeit op dit moment echter sterk.

Vanuit dit besef komen initiatieven voort, zoals: Het magazine 'Groot Heerenveen' en het nieuwe 'Regiomagazine de Friese Wouden'. Het magazine Groot Heerenveen heeft als doel om informatie te geven over evenementen en activiteiten van niet alleen Heerenveen stadscentrum maar van gemeente Heerenveen als een geheel. Hier vallen dus ook activiteiten onder die plaatsvinden in bijvoorbeeld het dorpje Akkrum. Ook verhalen van de gewone bewoner van de gemeente Heerenveen worden in dit blad belicht. Het regiomagazine Friese Wouden is in samenwerking met ondernemers en de gemeente ontstaan en heeft als doel het unieke gebied in Friesland: de gemeenten Oost- en Weststellingwerf, Opsterland, Heerenveen en Smallingerland op de kaart te zetten. 5. 6. 7.

Vanuit de marketingclub ‘Heerenveen ‘n gouden plak’ is ook een website opgericht: www.ngoudenplak.nl Deze website is alleen nog erg onvolledig en onduidelijk. Dit komt natuurlijk omdat de site nog in een startfase zit. Volgens Marianne de Jeu (beleidsadviseur van economie en toerisme) wordt er nog hard aan deze website 35

gewerkt. De bedoeling van deze site is dat het een overzicht geeft voor zowel toeristen als bewoners van Heerenveen zelf. Voor Heerenveen als stad is het erg belangrijk om op de kaart te blijven en dit soort initiatieven stimuleren dit enorm. 4.

Wanneer wordt gekeken naar het gebruik van sociale media zijn er een aantal zaken te benoemen. Zowel de gemeente Heerenveen als de marketingorganisatie ‘Heerenveen ‘n gouden plak’ hebben een facebookpagina. De gemeente Heerenveen heeft één pagina die echt slaat op de gemeente als overheidsinstantie. Deze pagina gaat in principe alleen maar over de zaken die de gemeente op dat moment bezighoudt. De pagina heeft 919 volgers, dit is voor een zakelijke pagina redelijk veel. Verder heeft Heerenveen nog een zeer uitgebreide pagina die weergeeft wat de actualiteiten van het centrum zijn en wat er zich hier allemaal afspeelt. Deze pagina heeft 3620 volgers. Het leuke aan deze pagina is dat de bewoners van Heerenveen hier zelf activiteiten in kunnen plaatsen en bijwerken. Zo blijft de pagina erg actueel. De marketingorganisatie ‘Heerenveen ‘n gouden plak’ heeft zelf ook een eigen pagina. Het feit dat deze pagina nog redelijk nieuw is en nu al 1017 volgers heeft, is natuurlijk erg positief. Deze facebookpagina geeft voornamelijk zaken weer die ondernemend Heerenveen bezighoudt. 2.

Het twitteraccount van de gemeente Heerenveen is erg actief. Met zijn 5130 volgers dus ook erg succesvol. Dit twitteraccount verzorgt vooral het laatste nieuws uit Heerenveen en omgeving. Ook organisatie 'n gouden plak heeft een twitteraccount. Dit account is, zoals het facebookaccount, vooral gericht op wat voor ondernemend Heerenveen belangrijk is. Dit account is erg adviesrijk en heeft al 807 volgers. 8. 9.

Instagram is bij zowel bij de gemeente als bij de marketingclub nog niet erg bekend. Wel komen er steeds meer particulieren ondernemingen uit Heerenveen bij die hun eigen succesvolle instagrampagina hebben.

1. https://www.facebook.com/places/Dingen-die-je-kunt-doen-in-Heerenveengemeente/115028238511462/ 2. https://www.facebook.com/ngoudenplak/timeline 3. https://www.youtube.com/watch?v=azZT197SWDc 4. http://www.ngoudenplak.nl/ https://www.heerenveen.nl/gemeenteondernemen/ondernemersverenigingen.html 5. http://issuu.com/grootheerenveen/docs/grootheerenveen_jan2016_lowres 6. http://grootheerenveen.nl/grootheerenveen-krant-digitaal/ 7. http://www.heerenveensecourant.nl/gemeentenieuws/45262/friesewoudengemeenten-lanceren-nieuw-regiomagazine/ 8. https://twitter.com/ngoudenplak 9. https://twitter.com/Heerenveen

36

H6. Samenwerking Gemeente, ondernemers, vastgoedeigenaren en consumenten staan allemaal met elkaar in verbinding wanneer het gaat om een bruisende binnenstad. Een goede samenwerking tussen gemeente en ondernemers is hierbij van essentieel belang. Goed op elkaar inspelen, voldoende initiatieven van ondernemers en een goed functionerend overheidsapparaat zorgen ervoor dat het verzorgen en onderhouden van de bruisende binnenstad vele malen eenvoudiger gaat.

Samenwerking - Drachten Drachten behoort tot de gemeente Smallingerland. Drachten kent een winkeliersvereniging en een vereniging voor de vastgoedeigenaren. Drachten heeft, in tegenstelling tot Heerenveen, een overkoepelende centrummanager. De centrummanager is als het ware de overkoepelende factor tussen de verschillende organen. Wij spraken centrummanager Trea Westra uitgebreid over de situatie rondom winkelleegstand in Drachten. Hierbij kwam de samenwerking tussen de verschillende organen aan bod. Ook werd ons duidelijk dat de ondernemersvereniging en de gemeente op verschillende terreinen botsen.

Koopzondag Een omstreden onderwerp binnen Drachten is de koopzondag. Drachten is een relatief christelijke gemeente waardoor er traditioneel nog altijd een rustdag wordt ingepland op de zondag. Bij de afgelopen gemeenteverkiezingen zijn er verscheidene afspraken gemaakt tussen de coalitiepartijen waar de gemeente zich strikt aan houdt. Zo is de toegift aan de christelijke partijen de instandhouding van ‘zondag rustdag’ gegeven. Deze afspraken worden gemaakt voor vier jaren, wat betekent dat de verkiezingen van 2018 pas voor een vernieuwde situatie zullen zorgen. Trouw aan de achterban speelt hierbij ook een zeer grote rol. Dit zorgt voor problemen in de dynamische maatschappij anno 2016 waarbij de situatie razendsnel verandert. Inmiddels zijn vrijwel alle winkeliers om. De cijfers liegen er dan ook niet om.

Zondag 20 december 2015 was vrijwel in heel Nederland de dag van het jaar waarbij de hoogste omzet behaald is. De winkeliers in Drachten lopen deze omzet allemaal mis. Het blijkt echter nog lastig te zijn om hier verandering in te brengen. Begin december 2015 heeft de winkeliersvereniging het College van Burgemeesters en Wethouders dan ook een voorstel aangeboden. Tot dusver is hier nog relatief weinig uitgekomen.

Overige samenwerking Over het algemeen is de samenwerking in Drachten goed te noemen. De winkeliersvereniging werkt goed samen, en ook is er een centrummanager die de brug slaat tussen gemeente en ondernemers. Deze functie van centrummanager zou echter nog veel meer uitgebreid moeten worden. Deze functie omvat ook een stukje PR voor de stad die beter door iemand alleen opgepakt zou kunnen worden en daarnaast zou iemand zich op de activiteiten moeten focussen. ‘Vooraf een jaarplanning maken, zodat mensen weten waar zij aan toe zijn’, zou 37

volgens Trea Westra een goede aanvulling zijn. Deze activiteiten kunnen dan vroegtijdig naar buiten worden gebracht, zodat het aantal bezoekers nog meer toeneemt. De gemeente focust zich daarnaast te veel op randvoorzieningen, en laat de beleving in het winkelcentrum vooral over aan de winkeliers. Op het moment houdt niemand zich nadrukkelijk met deze taken bezig.

Samenwerking – Heerenveen Heerenveen behoort tot de gemeente Heerenveen. Daarnaast heeft Heerenveen de Heerenveense ondernemersvereniging HOV. Tussen de gemeente en de HOV vindt wekelijks overleg plaats, en beide partijen zijn uitstekend van elkaar op de hoogte. ‘We hebben zelfs een whats’app groep waarin we binnen vijf minuten antwoorden op onze vragen kunnen krijgen!’, vertelt beleidsadviseur economie en toerisme Marianne de Jeu lachend. Het wekelijkse overleg zorgt voor een goede afstemming en een goede onderlinge relatie. Er zijn ook concrete plannen om een gezamenlijke werkagenda voor de komende twee jaar op te stellen.

Heerenveen heeft geen centrummanager, die Drachten wel heeft. Dit onderwerp is wel ter sprake gekomen, maar de conclusie was eigenlijk: die is helemaal niet nodig. De gemeente en ondernemers weten elkaar goed te bereiken. Een centrummanager zou daarentegen wel handig zijn om veel plannen die nu op tafel liggen, uit te voeren. Of iemand die zich echt focust op de winkelleegstand, zou ook aan aanwinst zijn. Nu ligt die taak bij de ondernemers zelf en de beleidsmedewerkers van de gemeente, die hier niet aan toe komen. Ook organiseert Heerenveen ook erg veel evenementen, met allemaal een verschillend economisch nut. Hier zou ook meer op gefocust kunnen worden. Een centrummanager kan hier een nieuwe impuls aan geven. Echter, de gemeente Heerenveen staat er financieel niet erg goed voor, waardoor hier geen geld voor uitgetrokken kan worden.

De ondernemers in Heerenveen zijn niet alleen georganiseerd in het centrum, maar ook de ondernemers op het industrieterrein en de sportsector worden hierbij betrokken. Het marketingbeleid wordt gezamenlijk georganiseerd namens alle ondernemers onder het motto ‘een gouden plak’. In 2011 is er een uitgebreid rapport gemaakt met plannen om de winkelleegstand aan te pakken. Dit betrof echter veel grote projecten, die niet haalbaar genoeg waren. Veel ideeën zijn omgeslagen naar kleine aspecten en er samen voor gaan is het nieuwe idee.

In al deze besproken samenwerking ontbreekt echter één actor; de vastgoedeigenaren. Er wordt inderdaad toegegeven dat deze vrijwel volledig buiten spel blijven bij het inperken van de winkelleegstand en het aantrekkelijk maken van het centrum. Goed overleggen met de vastgoedeigenaren zou ook een goede taak voor de centrummanager kunnen zijn. Hierin liggen namelijk veel kansen. Lege panden zouden opgevuld kunnen worden met hele kleine dingen, zoals posters of door het creëren van een vergaderruimte. Doordat de vastgoedeigenaren op deze manier de aantrekkelijkheid van het centrum bevorderen, verhogen zij ook de waarde van hun eigen pand. Dit geldt echter ook voor Drachten. De vastgoedeigenaren zouden hier een actievere rol in kunnen spelen.

38

H7. Conclusie In deze conclusie worden Drachten en Heerenveen met elkaar vergeleken. Het doel hiervan is om te kijken wat deze vergelijkbare steden van elkaar kunnen leren als het gaat om het beleid gericht op de beleving, aantrekkelijkheid en de daaruit voortvloeiende invloeden op de winkelleegstand. Hierbij trekken wij eerst per deelonderwerp een aparte conclusie waarna wij vervolgens deze conclusies samenvatten in één grote conclusie en tevens schrijven wij aan de hand van de conclusie een aanbeveling. In deze aanbeveling is het ons voornaamste doel om onze eigen visie naar voren te laten komen. Normaal gesproken buigen vooral mensen van een oudere generatie zich over winkelleegstand. Hierbij blijven de jongeren buiten schot.

Omdat jongeren volledig opgroeien met het nieuwe winkelen, is het belangrijk om hierop in te spelen. Zij vormen immers de toekomst. Ook vanuit de gesproken personen van gemeente Smallingerland en gemeente Heerenveen bleek dat hier erg veel vraag naar is.

Onderzoeksvraag Op welke gebieden omtrent het inperken van winkelleegstand in het stadscentrum kunnen Drachten en Heerenveen verbeteringen doorvoeren dan wel van elkaar leren?

Zoals al eerder in de hypothese werd vermeld, verwachtten wij in eerste instantie dat Drachten en Heerenveen veel verbeterpunten hadden op het gebied van bereikbaarheid, openingstijden, samenwerking en nieuwe technologieën. Op deze punten dachten wij in eerste instantie dat Drachten en Heerenveen nog van elkaar zouden kunnen leren. Of deze verwachtingen werkelijkheid bleken te zijn, leest u in deze conclusie.

39

H7.1. Conclusie per deelonderwerp Bereikbaarheid Als wordt gekeken naar de bereikbaarheid zitten Drachten en Heerenveen op ĂŠĂŠn lijn. Beide steden zijn goed en snel bereikbaar via de snelwegen A7, A6 en de A32. Wel is er in Heerenveen op bepaalde momenten sprake van een drukke spits en ook is het afwikkelen van evenementenverkeer nog een probleem. Dit komt onder andere vanwege de landelijke schaats- en voetbalwedstrijden die in Heerenveen plaatsvinden. Gemeente Heereenveen, Rijkswaterstaat en de provincie Friesland werken samen aan een oplossing met als doel capaciteitsvergroting en dus een betere afwikkeling van de verkeersstromingen. Openbaar vervoer is in Heerenveen goed geregeld. Heerenveen heeft wel het voordeel dat het centraler is gelegen. Drachten daarentegen is erg lastig om met het openbaar vervoer te bereiken. De mogelijkheid om Drachten met het openbaar vervoer te bereiken is er wel, maar duurt erg lang vergeleken met de reistijd naar andere steden in Friesland. De grote hoeveelheid moeite om Drachten te bereiken leidt er volgens ons toe dat er minder bezoekers een gezellig dagje in Drachten willen spenderen. Zowel Drachten als Heerenveen zijn zeer fietsvriendelijk.

Bereikbaarheid aanbeveling Volgens ons ligt het probleem zoals eerder aangegeven bij het openbaar vervoer. In Heerenveen is dit een minder groot probleem, maar dit is alleen omdat het centraler gelegen is. Wij denken dan ook dat het niet nodig is om in Heerenveen het openbaar vervoerssysteem aan te passen. In Drachten daarentegen vinden wij dat men zich wel wat meer op dit probleem mag focussen. Een oplossing zou kunnen zijn om de samenwerking tussen zowel busmaatschappijen als verschillende gemeentes op dit gebied op scherp te stellen. Een overzicht op het busstation en bij haltes plaatsen die weergeeft hoe men het snelste van Drachten naar andere steden in Friesland kunnen komen en wat de verschillende opties kan al helpen om het openbaar vervoersysteem voor zowel bezoekers als bewoners van Drachten overzichtelijker te maken. Een laatste, echter onrealistische, aanbeveling is om een treinstation in Drachten te vestigen. De kosten hiervoor zijn helaas te hoog om in de nabije toekomst uit te voeren. De bereikbaarheid van Drachten zou hierdoor wel aanzienlijk verbeteren, wanneer er een spoorlijn tussen Heerenveen, Drachten en Groningen aangelegd zou worden.

Parkeergelegenheid Zowel in Heerenveen als in Drachten is de parkeergelegenheid een punt van discussie. In Heerenveen is de parkeergelegenheid zelf niet zo zeer een groot probleem, maar de optimale situatie is nog steeds niet bereikt. Veel ondernemers willen het parkeren gratis hebben terwijl parkeergeld een grote inkomstenbron is. In Drachten is er in 2015 een nieuwe parkeergarage gerealiseerd waarvan de kosten hoog oplopen. Een grote overeenkomst tussen Drachten en Heerenveen is dat in beide steden de parkeergarage niet optimaal gebruikt wordt. Hierdoor lopen beide gemeentes geld mis.

40

Parkeergelegenheid aanbeveling De parkeergarages en parkeerplekken zijn in zowel in Drachten als in Heerenveen prima. Het enige waar in onze optiek nog wat gedaan zou kunnen worden is de informatievoorziening.

Zowel in Heerenveen, waar de parkeergarage zelf niet goed aangegeven staat, als in Drachten waar veel mensen geen idee hebben waar zij zich bevinden ten opzichte van het centrum.

Deze problemen zouden opgelost kunnen worden door het plaatsen van borden en seinen. In Heerenveen zou er eerder aangegeven moeten staan waar de parkeergarage zich bevindt en in Drachten moet er vanaf de parkeergarage aangegeven worden hoe men bij het centrum komt. Daarnaast is het ook raadzaam voor Heerenveen om online duidelijker aan te geven waar de ideale parkeerplekken te vinden zijn.

Openingstijden Het meest opvallende verschil tussen Drachten en Heerenveen is dat Drachten geen koopzondag heeft. Dit heeft te maken met het feit dat Drachten een voornamelijk christelijke gemeente is. In Heerenveen voert deze ideologie niet de boventoon. Een overkomst is de koopzondag die in beide gemeentes op donderdagavond plaatsvindt.

Openingstijden aanbeveling Allereerst zouden wij Drachten aanbevelen om een koopzondag toe te staan. Er is namelijk een tendens ontstaan dat mensen, voornamelijk jongere mensen, graag de mogelijkheid hebben om op zondag te kunnen winkelen. Drachten biedt deze gelegenheid nog niet, waardoor de winkeliers dit bepaalde publiek mislopen. Ons advies luidt dan ook om een maandelijkse koopzondag in Drachten in te voeren. Daarnaast vinden wij ook dat de koopavond verplaatst moet worden. De koopavond op de donderdag is verleden tijd. Wij ervaren dit door onze eigen bevindingen, op vrijdag- of zaterdagavond is de behoefte om 's avonds het centrum te bezoeken namelijk groter. Deze mening wordt ook gedeeld door de mensen in onze omgeving, oftewel bewoners van de gemeente Heerenveen of Drachten. Ook Marianne de Jeu beaamde dit. Zij vertelde dat zo'n verandering vanuit de ondernemers moeten worden doorgevoerd, want vanuit de gemeente is dit al toegestaan. Onze aanbeveling is dus om de koopavond van donderdagavond te verplaatsen naar vrijdag- of zaterdagavond, dit geldt voor beide gemeentes.

Huurprijzen De huurprijzen van winkelpanden in Drachten en Heerenveen komen grotendeels overeen. De jaarlijkse prijs per vierkante meter verschilt van 100 euro tot 300 euro, dit verschil wordt veroorzaakt door de locatie waar het pand gevestigd is. De belangen tussen de vastgoedeigenaren, de winkeliers en de gemeente lopen erg uiteen, wat niet tot een optimale situatie leidt. Ook asymmetrische informatie leidt tot een suboptimale situatie.

41

Huurprijzen aanbeveling Voor winkeliers kan het een probleem zijn om de huurkosten maandelijks op te hoesten. Dit merken voornamelijk beginnende ondernemers. Dit kan toekomstige ondernemers dus ook weerhouden om een zaak te openen. De huurprijzen spelen dus een belangrijke rol bij de ontwikkeling van winkelleegstand. De vastgoedeigenaren zijn echter de enige die de hoogte van huren, tot op een bepaalde hoogte, kunnen bepalen. Wij raden dus de vastgoedeigenaren aan om bewust de hoogte van hun huurprijs te bepalen, zij oefenen hiermee namelijk grote invloed uit. Wat ook een mogelijkheid is, is om bepaalde gunstige voorwaarden aan het huurcontract te verbinden. Bijvoorbeeld om de eerste periode een lagere huur te vragen en deze geleidelijk te laten oplopen. Een ander voorbeeld van zo'n voorwaarde is om de huur afhankelijk te maken van de omzet van de winkelier. Het doel van een bewust gekozen huurprijs, is dus om de stap om een zaak te openen te verkleinen.

Evenementen Het verschil tussen de gemeentes met betrekking tot evenementen ligt in de organisatie ervan. In Heerenveen vindt hierover regelmatig overleg plaats tussen de Heerenveense Ondernemersvereniging, de Ondernemerskring Heerenveen, de lokale horeca en de gemeente. Ook in de organisatie '‘Heerenveen ‘n gouden plak’' zijn deze actoren vertegenwoordigt, die deels zorgt voor de uitvoering van evenementen. In Drachten vindt de organisatie juist veel meer versnipperd plaats. De centrummanager, Trea Westra, is daar de spil tussen de gemeente en de ondernemers. Hierdoor kan eerder miscommunicatie staan.

Daarnaast zorgen verscheidene organisaties zelf voor hun evenementen, bijvoorbeeld Het Raadhuisplein of de winkeliersvereniging HA&IE. Deze evenementen lopen dus soms langs elkaar heen.

Evenementen aanbeveling Drachten kan dus op het gebied van organisatie van evenementen leren van Heerenveen. Het zou voor Drachten beter zijn wanneer er op een vast moment overleg over evenementen plaatsvindt tussen de gemeente, winkeliers en winkeliersvereniging. Hierdoor kunnen deze partijen naar buiten toe beter eendrachtig optreden. In Heerenveen gaat de organisatie van evenementen in onze ogen soepel. Wat wij wel een verbeterpunt voor alle twee de gemeentes vinden, is de informatievoorziening over evenementen op internet. In Drachten zijn er te veel verschillende websites waardoor er onduidelijkheid voor de bezoekers kan ontstaan. En in Heerenveen is het probleem dat de evenementenagenda niet volledig is.

Marianne de Jeu liet ons hierover weten dat dit inderdaad een punt op hun agenda is, dit probleem zal dus hopelijk in de toekomst verholpen worden.

Winkelaanbod Bij de aantrekkelijkheid van een stad is er in feite constant sprake van een wisselwerking waarbij een aantal factoren van belang zijn. De aanwezigheid van ketens speelt een belangrijke rol zowel in Drachten als in Heerenveen, op verschillende manieren weliswaar. In Drachten liften kleinere ondernemingen mee op de komst van de Mango, Sting en de Media Markt. Een grote factor die er voor zorgt dat ketens zich liever niet vestigen in Drachten is het gebrek aan een koopzondag. Hierdoor lopen zowel particuliere winkels als ketens inkomsten mis. Een Heerenveen is sprake van een tegenovergestelde situatie.

42

Hier vestigen zich juist meer kleine innovatieve ondernemingen in panden waar eerst de grote ketens zaten. Het feit dat er in Drachten meer grote ketens zich hebben gevestigd kan als oorzaak hebben dat Drachten zijn inkomsten echt moet hebben van de inwoners van Drachten zelf. Dit komt omdat de inwoners van Drachten veel minder snel ervoor kiezen om buiten deze stad te gaan winkelen. Ook, omdat het minder praktisch is voor Drachtenaren om buiten Drachten te gaan winkelen.

Een andere bepalende factor in de aantrekkelijkheid van een stad is de aankleding van de openbare ruimte. De beleving maakt of breekt een stad. Wanneer de sfeer in een stad niet als prettig wordt ervaren, zullen mensen niet snel de keuze maken om in deze stad te gaan winkelen. In Drachten ligt de aankleding van de openbare ruimte in handen van de ondernemers. Zij houden zich hier gezamenlijk mee bezig, maar verbetering van het huidige aankledingsbeleid is nog wel nodig. Vastgoedeigenaren spelen bij de aankleding van de openbare ruimte van Drachten geen rol terwijl dit voor hen ook van belang is. De aankleding van de openbare ruimte van de stad Heerenveen is vergelijkbaar met die van Drachten. Wat Heerenveen vooral sfeervol maakt zijn de georganiseerde evenementen, de gehele stad past de versiering hier dan ook op aan.

Winkelaanbod aanbeveling Vanuit ons perspectief kunnen zowel Drachten als Heerenveen nog verbeteringen aanbrengen op het gebied van het aankledingsbeleid van de stad. In Drachten kunnen de vastgoedeigenaren een veel grotere rol gaan spelen in de aankleding van de openbare ruimte van de stad. Dit kan al heel simpel door bijvoorbeeld de gebouwen schoon te houden en af en toe te onderhouden. Veel vastgoedeigenaren zien de panden simpelweg als investering, maar doen er verder niks mee. Wat zij zich alleen niet realiseren of waar zij niks mee doen is het feit dat de waarde van hun panden ook zal stijgen als de algemene sfeer van een stad toeneemt.

Dit hoeven geen grote investeringen te zijn, maar bijvoorbeeld wanneer een pand veroudert doet een likje verf of het plaatsen van posters al wonderen voor de algemene staat en daarmee de uitstraling van het pand. Ook zou je het pand een bepaalde functie kunnen geven.

Denk hierbij bijvoorbeeld aan het vestigen van een openbare vergaderzaal of een conceptstore waarin een koffiehuis wordt gecombineerd met een kledingzaak.

In Heerenveen zou de stad veel meer kunnen halen uit de positie van sportstad. Waar veel mensen dit als negatief beschouwen, valt er juist een hele goede marketingstrategie uit te halen. Wanneer de winkeliers inspelen op bijvoorbeeld het nieuwe schaatsseizoen, door hun etalages aan te passen aan wat er op dat moment gaande is in de stad wordt in het centrum een bepaalde eenheid en sfeer gecreĂŤerd. Het is immers ontzettend handig en strategisch verantwoord wanneer je als stad datgene wat je onderscheidt in je voordeel gebruikt.

43

Marketingbeleid Zowel Drachten als Heereveen hebben een motto dat zij proberen na te streven. Een motto dat weergeeft wat deze steden willen uitstralen naar de buitenwereld. Hedendaags is de beste manier om een stad op de kaart te zetten, en tevens een succesvolle marketingstrategie, het gebruik van sociale media. Bij Drachten en Heerenveen zien we een ontwikkeling ontstaan van een kleinschalig gebruik van sociale media en beide steden kunnen nog heel veel doen om de snelle wereld van sociale media bij te houden.

Het motto van Drachten: "Drachten wil je meemaken" wordt op verschillende manieren naar gestreefd. Drachten heeft verschillende websites zoals: www.DWJM.nl, waarin verschillende evenementen en leuke zaken die op dat moment actueel zijn in Drachten worden belicht. Ook 'Uit in Drachten' heeft een portaal die toegang geeft tot allemaal andere sites van betrokkenen van Drachten. Ook het Raadhuisplein heeft een eigen website ontwikkeld. Deze verscheidenheid aan sites kan als negatief beschouwd worden, omdat dit voor zowel bezoekers als inwoners van Drachten zorgt voor onduidelijkheid. Ook zijn deze sites voornamelijk op de inwoners van Drachten zelf gericht. Drachten heeft vanuit de gemeente wel een facebook en twitterpagina. Deze zijn actief, maar weer erg op de bewoners zelf gericht. Het feit dat alle soorten sociale media en het reclamegebruik voornamelijk op de Drachtenaren zelf is gericht, is erg opvallend. Drachten staat hierdoor in andere regio's veel minder op de kaart.

Dit is dus anders dan Heerenveen die als stad in de provincie Friesland én landelijk bekend is.

Dit komt grotendeels vanwege de grote sportactiviteiten die in Heerenveen landelijk te volgen zijn, zoals schaatsen en voetbal. Op dit gebied heeft Heerenveen op Drachten een streepje voor. Heerenveen realiseert zich wel dat het snel moet ontwikkelen op het gebied van sociale media en is daar dan ook druk mee bezig. De ondernemers werken samen in de marketingclub '‘Heerenveen ‘n gouden plak’', dit is tevens het motto dat Heerenveen naar de buitenwereld wil uitstralen. Deze marketingclub is pas sinds deze zomer actief, maar nu al erg succesvol. Zowel de gemeente Heerenveen als de marketingclub zijn actief op sociale media.

De facebookpagina van de gemeente Heerenveen is erg professioneel en modern opgebouwd.

En de marketingclub ‘Heerenveen ‘n gouden plak’ is ook zeer actief. Rekening houdend met het feit dat deze organisatie erg jong is, doen ze het op sociale media erg goed. Ook heeft Heerenveen twee nieuwe weekbladen uitbracht die het erg goed doen.

Marketingbeleid aanbeveling Wat wij concluderen aan het gebruik van sociale media van zowel Heerenveen als Drachten is dat deze nog steeds aan modernisering toe is. Deze moet zich vooral gaan focussen op jongeren en jongvolwassenen. Dit is namelijk de doelgroep van de toekomst en deze doelgroep leeft online.

Wij denken hierbij bijvoorbeeld aan het gebruik van Instagram. Het sociale platform waarop foto's geplaatst worden en actuele momenten digitaal worden gedeeld.

Hierop is dus een erg ruime meerderheid van de toekomstige doelgroep actief. Drachten moet zich focussen op het creëren van een goede site die overzichtelijk is en waar bezoekers makkelijk kunnen vinden wat ze zoeken zonder dat ze doorverwezen worden naar weer andere sites. ‘Heerenveen ‘n gouden plak’ heeft op zichzelf 44

een prima site, maar deze is nog erg onvolledig en zal zich dus moeten focussen op het uitbreiden en vernieuwen van informatie.

Samenwerking In Drachten bestaat de functie van centrummanager, deze wordt vervuld door Trea Westra.

Zij staat tussen de gemeente en de winkeliersvereniging in. In Heerenveen is niet sprake van zo'n soortgelijke functie. Op bepaalde terreinen zou in Heerenveen een centrummanager ook te pas kunnen komen. In Heerenveen zijn de verschillende actoren vertegenwoordigd in de organisatie '‘Heerenveen ‘n gouden plak’', waardoor er gestructureerd en duidelijk overleg plaatsvindt. De samenwerking in Heerenveen tussen de verschillende actoren verloopt erg goed, maar een centrummanager zou voor nog meer impulsen kunnen zorgen. De centrummanager heeft daarentegen geen aanvullende rol als het gaat om de versterking van de samenwerking. Het wekelijkse overleg zorgt ervoor dat iedereen erg goed van elkaar op de hoogte is, de centrummanager kan alleen zorgen voor de uitvoering. Wellicht is de centrummanager in Drachten meer nodig. Uit het gesprek met Trea Westra bleek duidelijk dat de gemeente en ondernemers kampen met veel grote tegenstellingen. De samenwerking is hier dus veel minder goed, waardoor een centrummanager noodzakelijk is.

Samenwerking aanbeveling Drachten zou zich meer mogen focussen op samenwerking en de belangentegenstellingen verkleinen. Door meer toegiften voor elkaar wordt het politieke spel een stuk eenvoudiger en kan in de toekomst wellicht ook de zondag koopzondag worden waargemaakt. Drachten zou in dit soort opzichten veel meer mogen vernieuwen, en mee gaan met de tijd én de toekomst.

Heerenveen bevelen wij aan om een centrummanager aan te schaffen, wanneer het budget dit toelaat. Door deze functie te creëren kan de samenwerking tussen de gemeente en de winkeliers nóg beter worden en kunnen meer plannen uitgevoerd worden. Al met al vinden wij de samenwerking van de gemeente Heerenveen met de winkeliers(vereniging) al zeer voorspoedig verlopen.

45

Conclusie algemeen Onderzoeksvraag Op welke gebieden omtrent het inperken van winkelleegstand in het stadscentrum kunnen Drachten en Heerenveen verbeteringen doorvoeren dan wel van elkaar leren?

Uitkomst Zowel Heerenveen als Drachten kunnen nog veel verbeteringen doorvoeren omtrent winkelleegstand. Alle factoren die in ons onderzoek aan bod zijn gekomen zijn op dit moment in ontwikkeling, dit is dan ook noodzakelijk. Onze hypothese is deels juist geweest, deels onjuist, te lezen in de conclusie.

De bereikbaarheid van beide stadcentra is in principe goed geregeld. Grote investeringen en onderhoudsprojecten kunnen altijd voor verbetering zorgen, maar dit moet wel binnen het budget passen. Verbeteringen zijn dus mogelijk, maar niet haalbaar. Drachten kan van Heerenveen leren in de bewegwijzering.

Omtrent parkeergelegenheid kan Drachten zorgen voor betere informatievoorziening in de parkeergarages zelf en Heerenveen moet zich focussen op de bewegwijzering richting de parkeergarage.

Drachten kan haar positie verbeteren door een koopzondag in te voeren. In de uitvoering kan Drachten van Heerenveen veel leren als praktijkvoorbeeld. Zowel Heerenveen als Drachten moeten hun koopavond verplaatsen richting het weekeinde.

Op gebied van de huurprijzen kunnen voornamelijk de vastgoedeigenaren invloed uitoefenen en verbeteringen doorvoeren. Dit is in Drachten én in Heerenveen een verbeterpunt.

Drachten kan over de organisatie van evenementen in Heerenveen leren, die hierin al eendrachtig optreedt. Hiervoor moet veel meer reclame gemaakt worden, ook buiten Drachten. Heerenveen is erg goed bezig betreffende de evenementen.

Ook zouden zowel Drachten als Heerenveen assertiever kunnen zijn als het gaat om reclame gericht op gebieden buiten de gemeenten. Het verschil is dat Heerenveen dit zich op dit moment begint te realiseren en Drachten dit nog niet als prioriteit heeft gesteld. Dit moet verbeterd worden.

Heerenveen kan van Drachten leren in de samenwerking door een centrummanager in te voeren. Drachten moet de versnippering aanpakken en beter overleggen.

Kortom aan ideeën geen gebrek. Deze initiatieven uitvoeren kost tijd, geld en vergt een hele goede samenwerking. De toekomst zal ons leren welke van deze ideeën worden opgepakt en uitgevoerd.

46

Nawoord Het profielwerkstuk is voor ons ontzettend leerzaam geweest. Natuurlijk zijn wij veel te weten te komen over winkelleegstand, maar het proces hier naartoe was eigenlijk nog veel belangrijker. Zo hebben wij een erg lange tijd geworsteld met het onderwerp en zijn wij vanaf de gekste onderwerpen op winkelleegstand gekomen. Hiervoor willen wij Benno Rijpkema graag bedanken voor de hulp die hij heeft geboden bij het brainstormen. Daarnaast willen wij ook Tineke de Nooij bedanken voor de verhelderende inzichten, waardoor wij uiteindelijk naar dit onderwerp zijn toegegroeid.

Naast dat we het lastig vonden om op het voor ons perfecte onderwerp te komen, was het proces naar dit werkstuk toe op sommige momenten ook nog erg ingewikkeld. Vooral de juiste invalshoek van het onderzoek was lastig om te vinden. Uiteindelijk zijn wij erg blij met de gekozen invalshoek. De keuze om van vier gemeentes naar twee gemeentes te gaan was achteraf een erg verstandige keuze. Daardoor is het mogelijk geweest veel dieper op de plaatsen in te gaan, waardoor wij het ‘verzuipen in beleid’ hebben kunnen voorkomen. Ook hebben wij in de loop van het onderzoek ervoor gekozen om af te stappen van een enquête.

Bij de uitvoering bleek het animo voor medewerking erg laag te zijn. Dit hadden wij anders in moeten schatten. Ook hebben wij geleerd dat het erg praktisch is om direct goed van start te gaan met de literatuurlijst en de bronvermelding om onnodig extra werk te voorkomen.

Wij willen centrummanager Drachten Trea Westra en beleidsadviseur economie en toerisme Marianne de Jeu hartelijk danken voor al hun goede informatie en hulp. Zonder hun enthousiaste medewerking waren wij niet zo ver gekomen in het onderzoek als wij nu zijn.

Daarnaast was onze profielwerkstukbegeleidster op vele lastige momenten de verhelderendende factor en daarvoor willen wij C. Van Hulten hartelijk danken.

Al met al was het een goed en leerzaam proces, waar de samenwerking voor zo’n groot werkstuk zo nu en dan op de proef werd gesteld. Het is een erg leerzame periode geweest, en daarnaast ook met name over onze eigen rollen op samenwerkingsgebied. Hierdoor hebben wij lessen geleerd die wij ons hele leven mee zullen nemen.

Wij hebben in ieder geval naast de nodige stress ook veel plezier beleefd aan dit werkstuk, en hopen dat u dit werkstuk ook met plezier hebt gelezen.

Marleen Literatuuropgave

Rijpkema

Celeste

Herwig

Willemijn Kranenburg

Bovag Weltevreden, Jesse. 'Winkelen in het internettijdperk' geraadpleegd via 47

http://www.jesseweltevreden.com/KvK.pdf Centraal Bureau voor Statistiek Jong, Andries de en Duin, Coen van. 'Bevolkingstrends' geraadpleegd via http://www.cbs.nl/NR/rdonlyres/52ED5DC2-A6CB-414A-8C35D3E963B36DA4/0/2009k4b15p35art.pdf Garssen, Joop. 'Demografie van de vergrijzing' geraadpleegd via http://www.cbs.nl/NR/rdonlyres/9F0DEB0A-8529-4951-92B21DF29352C75F/0/2011k2b15p15art.pdf Centrum parkeren Centrum parkeren. 'Parkeren Heerenveen' geraadpleegd via http://www.centrumparkeren.nl/heerenveen Centrum parkeren. 'Parkeren Drachten' geraadpleegd via http://www.centrumparkeren.nl/drachten Copendium Planbureau voor de Leefomgeving, Centraal Bureau voor de Statistiek en Wageningen UR. 'Leegstand van winkels' (2014) geraadpleegd via http://www.compendiumvoordeleefomgeving.nl/indicatoren/nl215102-Leegstandwinkels.html?i=36-177 Drachten wil je maken Gemeente Smallingerland (2016). Geraadpleegd via http://www.drachtenwiljemeemaken.nl/ Gemeente Smallingerland. Facebookpagina '‘Drachten wil je meemaken’' geraadpleegd via https://www.facebook.com/drachtenwiljemeemaken/?fref=ts Drachtster Courant NDC mediagroep. 'Adverteren' geraadpleegd via http://www.drachtstercourant.nl/adverteren/ DTZ DTZ Zadelhoff Retail Services Groningen. 'Huurprijsoverzicht winkelruimte Noord-Nederland' geraadpleegd via https://www.dtz.nl/media/35409/huurprijzenoverzicht%20winkelruimte%20noord%20nederl and.pdf Eet.nu Eet.nu (2016). Geraadpleegd via https://www.eet.nu/drachten

48

Facebook Facebookpagina 'Dingen die je kunt doen in Heerenveen' geraadpleegd via https://www.facebook.com/places/Dingen-die-je-kunt-doen-in-Heerenveengemeente/115028238511462/ Financieel Dagblad Keuning, Wouter en Rooijers, Eva. 'Winkelleegstand eindelijk op de agenda' (11-05-2015) geraadpleegd via http://fd.nl/ondernemen/1103021/winkelleegstand-eindelijk-op-de-agenda FrankWatching Veenstra, Mettina. 'De toekomst van retail' (21-02-2012) geraadpleegd via http://www.frankwatching.com/archive/2012/02/21/de-toekomst-van-retail-focus-opbezoeker-en-experience/ Gemeente Heerenveen Gemeente Heerenveen (2016). Geraadpleegd via https://www.heerenveen.nl/gemeente.html Gemeente Heerenveen (2016). 'Reclamebelasting' (2016) geraadpleegd via https://www.heerenveen.nl/reclamebelasting.html Gemeente Heerenveen (2016). 'Ondernemersverenigingen' geraadpleegd via https://www.heerenveen.nl/gemeente-ondernemen/ondernemersverenigingen.html

Gemeente Smallingerland Gemeente Smallingerland (2012). Geraadpleegd via https://www.smallingerland.nl/ GBA Smallingerland. 'Bevolking' (01-10-2013) geraadpleegd via https://www.smallingerland.nl/Int/Wijkbeheer/Wijkatlas/Bevolking-(Wijkatlas-Excel,2014).xlsm Gemeente Smallingerland (2012). 'Wijkatlas' geraadpleegd via https://www.smallingerland.nl/Int/Wijkbeheer/Wijkatlas.html Gemeente Smallingerland (2012). 'Tarieven en parkeerlocatie op rij' geraadpleegd via https://www.smallingerland.nl/Int/Verkeer/Parkeren/Tarieven-en-parkeerlocaties-op-rij.html Groot Heerenveen Groot Heerenveen (2016) en Ying Media B.V. 'Groot Heerenveen krant digitaal' geraadpleegd via http://grootheerenveen.nl/grootheerenveen-krant-digitaal/ GrootHeerenveen. 'Groot Heerenveen 01-2016' geraadpleegd via http://issuu.com/grootheerenveen/docs/grootheerenveen_jan2016_lowres

49

Heerenveense Courant Wester, Fokke. 'Friese Wouden-gemeente lanceren nieuw Regiomagazine' (25-01-2016) geraadpleegd via http://www.heerenveensecourant.nl/gemeentenieuws/45262/friese-wouden-gemeentenlanceren-nieuw-regiomagazine/ ‘Heerenveen ‘n gouden plak’ ‘Heerenveen ‘n gouden plak’. Geraadpleegd via http://www.ngoudenplak.nl/ ‘Heerenveen ‘n gouden plak’. Facebookpagina '‘Heerenveen ‘n gouden plak’' geraadpleegd via https://www.facebook.com/ngoudenplak/timeline ‘Heerenveen ‘n gouden plak’. Video 'Uitreiking gouden plak 2016 aan Bert Jonker in Heerenveen' geraadpleegd via https://www.youtube.com/watch?v=azZT197SWDc

Leegstandsbarometer DTNP. 'Leegstandsbarometer' geraadpleegd via http://www.dtnp.nl/leegstandsbarometer/ Leeuwarder Courant Courant, Leeuwarder. 'Raad maakt hoofdpijndossier van visie detailhandel Drachten' (03-022015) geraadpleegd via http://www.lc.nl/friesland/raad-maakt-hoofdpijndossier-van-visie-detailhandel-drachten18284473.html NU.nl Nu.nl. 'Nederlanders geven fors meer geld uit via webwinkels' (24-09-2015) geraadpleegd via http://www.nu.nl/geldzaken/4131906/nederlanders-geven-fors-meer-geld-viawebwinkels.html Openbaar vervoer Openbaar vervoer 9292. Geraapdpleegd via www.ov9292.nl Pioneering Pioneering en Saxion. 'Oplossingen winkelleegstand binnensteden' (01-07-2013) geraadpleegd via http://www.pioneering.nl/SiteFiles/1/files/Versie%202_2%20definitief(2).pdf

50

Planbureau voor de Leefomgeving Planbureau voor de leefomgeving. 'Leegstand winkels en kantoren neemt verder toe' (23-062014) geraadpleegd via http://www.pbl.nl/nieuws/nieuwsberichten/2014/leegstand-winkels-en-kantoren-neemtverder-toe Planbureau voor de leefomgeving en Infographic. 'Leegstaand van winkels 2005-2015' (11-062015) geraadpleegd via http://www.pbl.nl/infographic/leegstand-van-winkels-20052015#gemnr=90&year=2015&type=winkels Raadhuisplein Drachten Raadhuisplein (2012). 'Evenementen' geraadpleegd via http://raadhuispleincentrumdrachten.nl/ ReBuild Admin. 'Samenwerken is noodzakelijk in strijd tegen winkelleegstand' (06-01-2015) geraadpleegd via http://www.rebuild.nu/2015/01/ Retailagenda Rijksoverheid Rijksoverheid. 'Retailagenda' (maart 2015) geraadpleegd via https://www.rijksoverheid.nl/binaries/rijksoverheid/documenten/publicaties/2015/03/17/ret ailagenda/retailagenda.pdf Rijksoverheid Ministerie van Economische zaken en de voorzitter van de Tweede Kamer. 'Beantwoording vragen over bericht winkelleegstand' (16-06-2014) geraadpleegd via https://www.rijksoverheid.nl/binaries/rijksoverheid/documenten/kamerstukken/2014/06/16 /beantwoording-kamervragen-over-bericht-winkelleegstand/beantwoording-kamervragenover-bericht-winkelleegstand.pdf

Stadindex Stadindex.nl (2014). 'Hoeveel inwoners heeft Drachten?' geraadpleegd via http://www.stadindex.nl/drachten Stadinx.nl (2014). 'Hoeveel inwoners heeft Heerenveen?' geraadpleegd via http://www.stadindex.nl/heerenveen Stenden Hogeschool Postma, Alberts. 'Toekomstscenario's Leeuwarden' (2011) geraadpleegd via https://stenden.com/fileadmin/user_upload/documenten/research/Toekomstscenarios_Leeu warden__1_.pdf Stichting Marktbeheer Stichting marktbeheer (2014). 'Drachten' geraadpleegd via http://www.marktbeheer.com//component/k2/item/59-drachten

51

Twitter Heerenveen. Twitterpagina 'Gemeente Heerenveen' geraadpleegd via https://twitter.com/Heerenveen 'n Gouden plak. Twitterpagina ''n Gouden plak' geraadpleegd via https://twitter.com/ngoudenplak Uit in Drachten Gemeente Smallingerland (2016). Geraadpleegd via http://www.uitindrachten.nl/nl Gemeente Smallingerland (2016). 'Winkelen' geraadpleegd via http://www.uitindrachten.nl/nl/beleef/winkelen Universiteit Van Amsterdam UVA Ossenkoppele, Sven. 'Volop leegstand?' (2012) geraadpleegd via http://dare.uva.nl/cgi/arno/show.cgi?fid=468264 VVV Heerenveen VVV Heerenveen. 'Winkelen' geraadpleegd via http://www.vvvheerenveen.nl/winkelen/ Weusthuis Weusthuis en partners. 'Ondergrondse parkeergarage Geert Willigen' geraadpleegd via http://www.weusthuis.nl/projecten.htm?categorie=1&subcategorie=5&project=31 Wetten Beatrix, Wijers en Sorgdrager. 'Winkeltijdenwet' (1996) geraadpleegd via http://wetten.overheid.nl/BWBR0007952/geldigheidsdatum_08-12-2015 Winkeliersvereniging HA&IE Drachten HA&IE Drachten (2014). 'Activiteitenkalender' geraadpleegd via http://winkeliersverenigingdrachten.nl/

Contactpersonen Marianne de Jeu – beleidsadviseur economie en toerisme gemeente Heerenveen m.dejeu@heerenveen.nl 06-15329384 Henk Gijzen – voorzitter Heerenveense Ondernemersvereniging Henk@sesam.me Trea Westra – centrummanager Drachten Wytze Terpstra – directeur makelaardij Terpstra 0513-626215 Bijlage 1: Logboek 52

Week 35 Wie? Marleen Celeste Willemijn Week 36 Wie? Marleen Celeste Willemijn

Week37 Wie? Marleen Celeste Willemijn

Week 38 Wie? Marleen Celeste Willemijn

53

Wat? Brainstormen Brainstormen Brainstormen

Hoe lang?

3:00 3:00 3:00

Wat? Brainstormen Overleg C. van Hulten Brainstormen Overleg C. van Hulten Brainstormen Overleg C. van Hulten

Hoe lang?

3:00 1:00 3:00 1:00 3:00 1:00

Wat? Informatie verzamelen Brainstorm B. Rijpkema Overleg C. van Hulten Informatie verzamelen Brainstorm B. Rijpkema Overleg C. van Hulten Informatie verzamelen Brainstorm B. Rijpkema Overleg C. van Hulten

Hoe lang?

3:00 4:00 1:00 3:00 4:00 1:00 3:00 4:00 1:00

Wat? Brainstormen Overleg C. van Hulten Brainstormen Overleg C. van Hulten Brainstormen Overleg C. van Hulten

Hoe lang?

3:00 1:00 3:00 1:00 3:00 1:00

Week 39 Wie? Marleen

Celeste

Willemijn

Week 41 Wie? Marleen Celeste Willemijn

Week 42 Wie? Marleen Celeste Willemijn

54

Wat? Brainstorm Werkplan Inventariseren contactpersonen Overleg C. van Hulten Oorzaken winkelleegstand geschreven Mailen Brainstorm Informatie contactpersonen verzamelen Mailen naar contactpersonen Informatie verzamelen en Schrijven: ontwikkeling Heerenveen Brainstorm logboek

Hoe lang?

2:00 0:30 1:00 0:15 5:00 1:15 2:00 0:30 0:30 1:30 2:00 1:00

Wat?

Hoe lang?

Ontwikkeling winkelleegstand Gesprek HUC Ontwikkeling winkelleegstand Gesprek HUC

3:00 0:30 3:00 0:30

Wat? Winkelleegstand als maatschappelijk probleem geanalyseerd Plan van aanpak schrijven Plan van aanpak schrijven

Hoe lang?

3:00 3:00 3:00

Week 45 ( toetsweek) Wie? Wat? Hoe lang?

Marleen Celeste Ontwikkeling Opsterland 1:30 Willemijn Ik heb de ontwikkeling van zowel Drachten als 2:00 Sneek geschreven.. Uiteindelijk hebben wij zowel gemeente Opsterland als de Friese meren laten vallen, maar die van Smallingerland en Heerenveen behouden we wel.

Week 49 Wie? Marleen

Celeste Willemijn

Week 50 Wie? Marleen Celeste Willemijn Week 51 Wie? Marleen

Celeste Willemijn

Wat? Analyse stad Drachten Analyse stad Heerenveen We hebben besloten om de ontwikkeling van Drachten en Heerenveen hier bij in te voegen.

Ontwikkeling Smallingerland Ik ben begonnen met het stuk bereikbaarheid van Drachten na een moeilijk begin wist ik hier uiteindelijk nog redelijk veel informatie over te vinden! Het enige waar ik hier tegen aanloop is dat de informatie die ik vond niet heel actueel is.

Hoe lang?

1:15 0:45

Wat? Teamoverleg Teamoverleg Openingstijden Teamoverleg

Hoe lang?

0:30 0:30 3:00 0:30

Wat? Hoe lang?

Teamoverleg 0:45 Overleg C. van Hulten 0:30 Ordening OneDrive zodat alles goed ingeleverd kan 0:30 worden 0:30 Bronnen en literatuur 1:00 EnquĂŞteonderzoek en winkels turven Drachten Teamoverleg 0:45 Overleg C. van Hulten 0:30 Huurprijzen 3:00 Team overleg 0:45 Overleg C. van Hulten 0:30

Week 52 (kerstvakantie) 55

1:30 3:00

Wie? Marleen

Celeste Willemijn

Wat? Ik heb een uitgebreide enquête opgesteld om aan de bezoekers van het winkelcentrum Drachten te geven. Wanneer ik dit samen met Willemijn ga doen, komen wij erachter dat de mensen vrijwel niet bereid zijn om mee te werken. Dit is een grote tegenslag, en we besluiten dat we de enquête niet meer dusdanig betrouwbaar kunnen gebruiken voor ons onderzoek met een te kleine hoeveelheid ondervraagden. Gelukkig kunnen Willemijn en ik die middag in contact komen met centrummanager Trea Westra en hebben hier ruim 1,5 uur uitvoerig mee gesproken. Ook schrijf ik deze middag nog een stuk over de samenwerking tussen de gemeente Drachten en de ondernemers, waarbij we erg veel hebben gehad aan mevrouw Westra.

Evenementen Heerenveen Samen met Marleen ben ik er een dagje op uit gegaan in Drachten om ten eerste onze gemaakte enquête af te nemen, waarbij wij erachter komen dat de inwoners van Drachten dit niet echt waarderen. We besluiten dan ook te enquête te staken en terug te gaan naar het tekenbord.

Vervolgens zijn wij in gesprek gegaan met Trea Westra: de centrum manager van Drachten. Aan dit gesprek hebben wij ontzettend veel gehad.

Daarna begin ik aan het stuk vastgoed, dit heb ik uiteindelijk aan Marleen overgedragen, omdat zij het stuk nog goed kon aanvullen.

Week 53 (kerstvakantie) Wie? Wat? Marleen Celeste Evenementen Drachten Willemijn

Week 3 (toetsweek) Wie? Wat? Marleen Ik ben bezig geweest met het winkelaanbod. In het winkelaanbod heb ik de rol van ketens beschreven en de rol van voor het winkelcentrum.

Doordat ik goed op de hoogte was van beide steden, was het niet nodig om bronnen raad te plegen. Ik miste hierin informatie van Heerenveen over de rollen van de actoren bij aankleding openbare ruimte. Dit neem ik mee naar het 56

Hoe lang?

11:00

3:00 10:00

Hoe lang?

2:30

Hoe lang?

6:00

Celeste

Willemijn

Week 4 Wie? Marleen

interview met gemeente Heerenveen aanstaande woensdag. Ook veel overlegd en elkaar geholpen en gebrainstormd.

Ik heb het artikel over evenementen afgemaakt.

6:00 Ook hebben we gezamenlijk overlegd en verder gebrainstormd over het aankomende gesprek met Marianne de Jeu. Ik heb informatie gezocht over hoe Drachten 6:00 gebruik maakt van sociale media en ben begonnen met het schrijven van dit stuk. Ook hebben we met elkaar gebrainstormd en gekeken welke vragen we nog hadden voor het gesprek met Marianne de Jeu aankomende woensdag

Wat? Dinsdag: film gemaakt voor de opening van de presentatie met verschillende fragmenten van leegstaande panden en juist van bruisende centra. Dit zorgt voor een pakkende opening. Daarnaast hebben Willemijn en ik ons gefocust op de aankleding van het lokaal en besloten om de muren en deuren met krantenpapieren en uitverkoop borden te beplakken. Ook heb ik alvast een begin gemaakt met het in elkaar zetten van alle stukken in ĂŠĂŠn document. Ik ontdek dat dit nog erg veel werk gaat opleveren. Ook heb ik een begin gemaakt met de powerpoint die ik deze week ook nog ga maken.

Morgen hebben we een gesprek met gemeente Heerenveen dus bereid ik verschillende vragen voor. Alle stukken doorlezen blijkt nog erg veel werk!

Hoe lang?

8:00

9:00

5:00

Woensdag: ’s ochtends vroeg hebben 5:00 wij een afspraak gehad met beleidsmedewerker economie en toerisme Marianne de Jeu. Dit was een 10:00 ontzettend nuttig en verhelderend gesprek. Hierdoor weet ik nu zo veel dat ik al mijn stukken af kan schrijven zonder een bron te hoeven 10:00 raadplegen! Ik heb geschreven aan 57

openingstijden, inleiding, winkelaanbod en samenwerking.

Doordat ik alles goed wist ging het super snel en goed! Verder veel controleren en eerste zaken in elkaar gezet van het werkstuk. Veel werk.

Ook nog gekeken naar de concrete onderzoeksvraag.

Donderdag: veel verbeteringen aangebracht en stukken aangevuld en bijgeschreven. Ook verder gegaan met de indeling en het in elkaar zetten.

Vrijdag: uitgebreid overleg met C. van Hulten over de inleiding. Daarna de inleiding gemaakt en de indeling van het eerste stuk aangepast.

Zaterdag: gezamenlijk gewerkt aan het profielwerkstuk. Aan de conclusie gewerkt, veel stukken veranderd en aangepast en bijgewerkt. Ook alle bestanden in ĂŠĂŠn document gezet inclusief alle afbeeldingen opzoeken.

Zondag: afmaken conclusie, alles in elkaar zetten. Daarna alles goed binden in een map en printen. Ook alles nog een keer doorlezen. Ook zijn we bezig geweest met de presentatie en de pitch.

Celeste

Dinsdag: openingstijden en evenementen gecontroleerd, aangevuld en afgerond. Makelaardij Dijkstra en Terpstra benaderd voor het artikel over huurprijzen.

Woensdag: gesprek met Marianne de Jeu, veel nuttige informatie gekregen.

Deze informatie verwerken in huurprijzen, evenementen en openingstijden.

Donderdag: Al onze bronnen juist genoteerd. Dit kostte meer tijd dan verwacht. Voor een volgende opdracht

58

2:30

7:00 5:00

8:00

is het ook zeker handig om de bronnen direct goed te noteren, dit kan veel tijd besparen.

Vrijdag: gesprek met C. van Hulten over de structuur van het werkstuk.

Daarnaast bleek Willemijn nog bronnen te hebben die ik in de literatuuropgave heb verwerkt. Ook heb ik alle artikelen gelezen en daarin de stijl-, typ- en spellingsfouten verbeterd.

10:00

10:00

Zaterdag: De gehele dag aan het werkstuk gewerkt. We hebben de conclusies geschreven, alle artikelen aangevuld, gecontroleerd en verbeterd. En de bronnen weer aangevuld.

Zondag: Ook vandaag volop hieraan gewerkt. De allesomvattende conclusie geschreven, logboek aangevuld, structuur verbeterd. Toen dit klaar was, zijn we begonnen met de opzet van de presentatie en de pitch.

Grafieken en tabellen hiervoor ontwikkeld.

Willemijn

Dinsdag: Dinsdag heb ik Drachten: 8:00 het gebruik van sociale media afgerond. Hierbij heb ik voornamelijk gekeken naar het online reclame maken en waar Drachten op het gebied van sociale media over beschikt. Ook heb ik Heerenveen bereikbaarheid en Drachten 8:00 parkeergelegenheid afgerond. Ook hebben Marleen en ik besloten hoe wij de aankleding willen hebben tijdens de presentatie.

Woensdag: Ik heb sociale media van Heerenveen afgerond en hierbij geprobeerd de structuur van hetzelfde stuk van Drachten aan te houden. Ook hebben we een gesprek met Marianne de Jeu gehad waarvan ik informatie

59

4:00

heb verwerkt in mijn stukken.

Vervolgens heb ik het stuk parkeergelegenheid Heerenveen geschreven. Ik liep hierbij een klein beetje aan tegen het feit dat ik hier geen uitgebreid stuk van kan maken zonder dat het saai wordt.

10:00

10:00

Donderdag: Ik ben begonnen met de conclusie schrijven en daarbij ook de aanbevelingen te noemen die volgens ons belangrijk zijn.

Vrijdag: Ik heb voornamelijk met Marleen en Celeste overlegd over hoe wij de pitch willen doen, en over de opbouw van het werkstuk.

Zaterdag: Zaterdag hebben wij ons gevestigd in de studeerkamer bij mij thuis. Met zijn drieĂŤn hebben wij de hele dag aan ons werkstuk gewerkt.

Zowel de conclusie afgemaakt, als de structuur en de opbouw tot in de puntjes uitgewerkt.

Zondag: Vandaag hebben wij ons profielwerkstuk helemaal afgerond. Zo hebben we nog een bondige conclusie geschreven, hebben we het logboek aangevuld en hebben we gewerkt aan de opmaak van het werkstuk. Ook zijn we bezig geweest met de power point en de pitch.

Week 5 * begin februari, 4 februari presentatie!

Wie? Wat? Voorbereiden presentatie en pitch (hele Marleen week) en presenteren Voorbereiden presentatie en pitch (hele Celeste week) en presenteren Voorbereiden presentatie en pitch (hele Willemijn week) en presenteren

60

Hoe lang?

25:00 25:00 25:00