Weet

Hersenen slapen niet

fotoshoot in de lucht

trouw loont

Augustus 2010 nummer 4 € 4,50

Waren er roofdieren in het paradijs?

Brengt je bij kennis

Geen wereld zonder water

‘Nepgenen’ doen het wel degelijk

Hoe voorkom je een file?

KAUWEN

GOED voor je geheugen

Nasa-technologie

in nieuwe Nissans

WATER IS NIET DE NORMAALSTE ZAAK VAN DE WERELD. UNIEKE EIGENSCHAPPEN ZIJN PRECIES JUIST VOOR LEVEN OP AARDE

Bespaar tijd, zet de muziek uit BP

VoorBeeld Beeld beeld david RingersÖrensen otte

Wonderlijke waterdruppels Een waterdruppel bestaat uit eenvoudige moleculen: twee positief geladen waterstofatomen (H) en één negatief geladen zuurstofatoom (O). De H-atomen bevinden zich beide aan één kant van het O-atoom, zodat er in het molecuul een polaire situatie bestaat. Dat betekent dat het waterstofatoom door het zuurstofatoom van een ander molecuul wordt aangetrokken. Door deze zogenoemde waterstofbruggen klonteren de moleculen als het ware samen. Oppervlaktespanning, veroorzaakt door Vanderwaalskrachten, zorgt ervoor dat de samengeklonterde moleculen niet zomaar uit elkaar vallen.

2

Losse druppels worden hierdoor bolvormig, zoals op de foto te zien is.

Regenboogeffect Water in de vorm van regen levert in combinatie met zonlicht soms een mooi verschijnsel op: de regenboog, die God gaf als teken van Zijn verbond om de aarde nooit meer helemaal met water te bedekken. Zonlicht dat door regen wordt weerkaatst, vormt een rijk palet aan kleuren. Elke druppel werkt daarbij als een prisma.

Als het licht in contact komt met een waterdruppel, wordt het gebroken op de grens tussen lucht en water. Het licht gaat de

druppel binnen en wordt daar verspreid in de zeven kleuren van het voor ons zichtbare deel van het spectrum. Het regenboogeffect treedt op als het licht in de druppel wordt gespiegeld en via een tweede breking de druppel weer verlaat.

Vergrootglas Als de zon schijnt en het heeft al een tijdje niet geregend, kijk dan uit met het besproeien van je tuin. Een waterdruppel kan ook dienst doen als vergrootglas, dat het zonlicht bundelt, waardoor je planten en bloemen kunnen verbranden. Dat is de minder zonnige kant van water, zeg maar.

augustus 2010

3

Inhoud on topic

6

hersenen Je brein de baas

14

water Water, een alledaags wonder Drinkwater is schaars

Catastrofe

26

Wat ging er mis in de Golf van Mexico? vraag & weet

45

Hoe komt een leeuw aan zijn scherpe tanden?

Nieuwe rubriek voor lezersvragen Genetica 38

intelligent ontwerp Bacterie repareert op volle snelheid

22

missing rib „Adam hoefde niet met een rib minder te leven

24

catastrofe Hoe heeft het zo mis kunnen gaan in de Golf van Mexico?

liefde Wat de neurowetenschap je kan leren over de liefde

26

Luchtvaartfotografie Fotoshoot naast een straaljager

Genetica Op zoek naar spontaan levensbegin ‘Nepgenen’ doen het wel degelijk Blinde grotvissen kunnen weer zien

34

Zout & zondvloed Zoutpijlers onder Nederland aanwijzing voor zondvloed

42

Vraag & WEET

4

30

38 39 40

45

Mobiel Sloom op de snelweg

46

ogenblik Liever marsmannetjes dan God

51

Leven ontstaat uit leven Op zoek naar spontaan levensbegin

17 20

water

17

De fascinerende ‘trucs’ van alledaags vocht

augustus 2010

tekst mobiel

46

Weet je…

Hoe voorkom je een file?

liefde

30

Trouw loont Liefde en lust activeren verschillende hersendelen. Met alle gevolgen van dien...

luchtvaartfotografie

34

Fotoshoot naast een straaljager Vlieg mee met Laurens van de Craats

Jan rein de wit azn. Hoofdredacteur

…hoe fijn vakantie is? Even lekker niets doen. Of juist spannende dingen? Het kan allemaal in vakantietijd. Als redactie zijn we verrast door jullie respons op ons idee om vragen te stellen over vreemde dingen die jullie tegenkwamen. We kregen diverse inzendingen. Erg bedankt!

Een lezer stuurde de vraag: vanwaar komt de wapenwedloop in de natuur? Stekels, angels, klauwen, tanden en schilden: heeft God dat allemaal zo geschapen?

Een terechte vraag. Vooral ook omdat theologen regelmatig de stille boodschap zaaien dat God alles schiep zoals het nu is. Inclusief dood en ellende. Niets is minder waar. God had in het paradijs alles goed geschapen. Maar dan wordt de vraag belangrijk hoe al die ellende in de schepping is gekomen? Denk aan de leeuw.

Was dat altijd een verscheurend roofdier? Staat hij zo in oude boeken beschreven? Ja. Is hij dus zo geschapen? Nee. Dat zou tegen de Bijbeltekst in gaan. Bovendien zijn er nog oudere archieven dan boeken en beelden: aardlagen.

Daarin worden versteende resten van dieren gevonden. In bepaalde lagen zie je dat dieren veranderen. In eerdere, diepere lagen liggen vooral herbivoren (planteneters). Bij dinosauriërs kun je dat goed zien. Die kun je in vijf hoofdgroepen verdelen. Vier ervan zijn herbivoor.

De vijfde groep is die van de theropoden (roofdieren). En nu blijkt dat de stamvader van deze groep (het oudste fossiel) een relatief klein dier is geweest, die als een omnivore jakhals moet hebben geleefd; hij at dus van alles wat. Een beetje aas, maar voornamelijk planten.

Is het terecht om te denken dat uit deze relatief onschuldige omnivoor later de roofdino’s, zoals de T-Rex, zijn ontstaan? Modern onderzoek naar biologische en genetische mechanismen biedt verrassende perspectieven!

Er lijkt zich onder de dinosauriërfamilies een heuse wapenwedloop te hebben voorgedaan als we in de verschillende aardlagen kijken: theropoden worden steeds groter en agressiever en

stamvader van De t-rex is een relatief onschuldige dino herbivore dino’s krijgen extremere verdedigingsattributen. Het oorspronkelijke leven was vegetarisch. Dat zegt de Bijbel ook. Van daaruit komen nieuwe vragen op: was de wapenwedloop puur een gevolg van de zondeval of was er meer aan de hand? En was dat dan vóór de zondvloed of erna?

Ook vanuit de Bijbel is daar verrassend veel over te zeggen.

Terug naar de leeuw. In Jesaja 11 staat dat de leeuw weer stro zal eten. Ik denk dat Jesaja hier terugkijkt naar het paradijs en dat spiegelt naar de toekomst. Straks zal het weer zijn zoals het door God bedoeld was. Wie kijkt daarnaar uit?

5

On Topic tekst Esther Verhoeven

Nissan gebruikt NASA technologie in nieuwe modellen De Japanse autofabrikant Nissan gaat technologie van de ruimtevaartorganisatie NASA gebruiken om rijbeleving, comfort en veiligheid in zijn auto’s te verbeteren.

Compleet nieuw gezicht Een Franse chirurg heeft een volledige gezichtstransplantatie uitgevoerd, waarbij zelfs ook de oogleden en traanbuizen werden getransplanteerd.

De chirurg meldde dat het de eerste operatie was, waarbij zoveel verschillende onderdelen van het gezicht werden getransplanteerd. In totaal duurde de operatie twaalf uur.

De patiënt die de transplantatie onderging, was een 35-jarige man vanwie het gezicht zwaar was aangetast door een genetische ziekte. Twee jaar lang wachtte hij op de operatie.

Hij maakt het goed, aldus de arts Laurent Lantieri.

Volgens het ziekenhuis Henri-Mondor in Créteil (vlakbij Parijs) was het de twaalfde gezichtstransplantatie wereldwijd. In 2005 werd in Frankrijk de eerste gezichtstransplantatie uitgevoerd, waarbij de neus, mond en kin van een vrouw werden vervangen. Het gezicht van de vrouw was verminkt door een hondenbeet.

Gezichtstransplantaties blijven zeldzaam en complex. Er blijft bovendien altijd het risico dat het getransplanteerde weefsel wordt afgestoten.

Wat een lucht!

Na een lange autorit kun je een droge huid krijgen. Nissan maakt nu gebruik van een techniek die ervoor zorgt dat de huid weer soepel wordt gemaakt door vitamine c volautomatisch via het aircosysteem in de auto te spuiten. Spanning in nek en rug kunnen worden tegengegaan door speciale stoelen, die de bloedcirculatie bevorderen. Maar ook ongelukken kunnen worden voorkomen door gebruik te maken van NASA-technologie. Wat te denken van een systeem dat bij een naderende botsing ingrijpt door waarschuwingsgeluiden ten gehore te brengen of zelfs de auto in snelheid te laten verminderen als een voorganger plotseling remt. Deze functie is gebaseerd op (radar)techniek van NASA, maar is niet helemaal nieuw. Al eerder kwamen Duitse autofabrikanten met soortgelijke opties.

Nissan heeft daarnaast de visie dat auto’s persoonlijker moeten worden. Daarom introduceert de autofabrikant een systeem dat helpt met het onthouden van verjaardagen, jubilea en andere persoonlijke gebeurtenissen. Toch handig als je rijdend op de A2 eraan wordt herinnerd dat je schoonmoeder jarig is en je toch écht even een bloemetje moet halen bij het tankstation.

6

Bacteriën zijn doorgaans de aanstichters van de meest walgelijke luchtjes. Maar nu hebben wetenschappers ontdekt dat ze zelf ook kunnen ruiken met een moleculaire ‘neus’, meldt het Biotechnology Journal. Dat is bijzonder. De wetenschap ging er tot nu toe vanuit dat alleen complexere levensvormen konden ruiken.

Hoe men ontdekt heeft dat bacteriën kunnen ruiken?

Wetenschappers van Newcastle University lieten hen ammoniak produceren. Het bleek dat soortgenoten die geur konden waarnemen. Zij reageerden op hun beurt weer door een biofilm (slijm) te maken waarmee de bacteriën aan elkaar vast blijven plakken. Een van de resultaten hiervan is algemeen bekend: tandplak. Maar het slijm is ook een belangrijke oorzaak van veel infecties bij implantaten, zoals hartkleppen en kunstheupen. In de scheepvaart kost deze bacteriële slijm-

vorming vele miljoenen per jaar doordat het schepen afremt en extra brandstof vergt om op snelheid te komen. Het levert ongewenste aangroei op aan de scheepsromp onder het wateroppervlak. Door de werking van de bacterie beter te begrijpen, kan hier op termijn mogelijk meer aan gedaan worden.

Reuk schaart zich in het rijtje van andere zintuigen die bacteriën hebben. Het is al langer bekend dat ze ook kunnen zien (gevoeligheid voor licht), voelen en proeven. Ze gebruiken al deze zintuigen om chemicaliën waar te nemen.

Handsfree twitteren SMS, e-mail, twitter, Facebook... al deze communicatiemiddelen kun je tegenwoordig met je smartphone in de auto gebruiken.

Maar veiliger wordt het autorijden er niet op. Dat is één van de redenen waarom Ford in 2011 de mogelijkheid biedt om ‘handsfree’ te twitteren.

Twitter wordt een steeds belangrijker communicatiemiddel. Ford wil zijn rijders daarom in staat stellen tweets te volgen zonder dat de verkeersveiligheid in gevaar komt.

De Ford Fiesta is in 2011 in Amerika verkrijgbaar met het ‘handsfree SYNC system’. Dit systeem maakt het mogelijk door middel van spraakher-

kenning contactpersonen te selecteren die vervolgens gebeld kunnen worden. Ook kan het systeem sms-berichten voorlezen. Een andere, te downloaden optie maakt het mogelijk om Twitter-berichten te ontvangen. Ze worden vervolgens voorgelezen door de boordcomputer. Het systeem maakt hiervoor gebruik van de spraakherkenningsmogelijkheden van BlackBerries en andere smartphones die het Android-besturingssysteem gebruiken. Terug twitteren is met deze applicatie vooralsnog niet mogelijk. En met het oog op de verkeersveiligheid is dat misschien maar beter ook.

Goedkope oogscanner voor derde wereld Onderzoekers hebben een oogscanner ontwikkeld van amper 1 dollar die op een doorsnee smartphone kan worden gebruikt.

Het toestelletje is een uitkomst voor het oogonderzoek in ontwikkelingslanden.

Voor een oogonderzoek zijn doorgaans grote, dure toestellen nodig, die nauwelijks inzetbaar zijn op het platteland in de derde wereld. De Netra (NearEye Tool for Refractive Assessment) brengt daar echter verandering in. Het kunststof toestelletje is ontwikkeld door een student, Vitor Pamplona, in samenwerking met twee van zijn professoren van het gerenommeerde Massachusetts Institute of Technology (MIT) in de Verenigde Staten. De bijhorende software zorgt ervoor dat het gadget een doorsnee smartphone omvormt tot een accuraat testapparaat.

Twee minuten De patiënt kijkt door de lens naar het scherm, waar parallelle, rode en groene lijnen weergegeven worden. Met behulp van de toetsen op de telefoon moet de patiënt zorgen dat de lijnen overlappen. Na twee minuten testen stelt de software de diagnose en geeft aan welke brillenglazen nodig zijn.

Drinkwater nog schoner De laatste tijd moet er, ook in Nederland, steeds vaker nitraat en nitriet uit drinkwater worden verwijderd. Jitendra Kumar Chinthaginjala van de Universiteit Twente ontwikkelde een katalysator waarmee deze ongewenste stoffen kunnen woren omgezet tot het voor mensen ongevaarlijke stikstof.

De voor drinkwater ongewenste stoffen nitraat en nitriet komen voor in grondwater in gebieden met intensieve landbouw op zandgronden. In Nederland is dat met name het geval in Twente. Nitriet en nitraat zijn met de huidige technieken moeilijk uit het grondwater te verwijderen. Vooral voor baby’s zijn deze stoffen gevaarlijk als ze in het drinkwater voorkomen. Op dit moment

is de vervuiling nog te overzien, maar door de intensieve landbouw is er over vijf tot tien jaar een methode nodig die nitriet en nitraat uit drinkwater kan verwijderen.

De katalysator die ontwikkeld is aan de Universiteit Twente komt dus als geroepen.

Koolstofdraadjes De katalysator bestaat uit een vaste stof waarop palladium of platina nanodeeltjes zijn vastgehecht. Op het oppervlak van die nanodeeltjes wordt nitriet of nitraat met waterstof omgezet tot stikstof.

Er is echter een probleem: het blijkt lastig te zijn om de kleine hoeveelheden nitraat en nitrtiet die in drinkwater kunnen zitten in contact te brengen met het oppervlak van de katalysator. Dat is wel noodzakelijk om de concentraties terug te dringen naar aanvaardbare waardes. Chinthagin-

jala heeft de katalysator daarom uitgerust met zeer dunne draadjes koolstof. Ter vergelijk: duizend koolstofdraadjes zijn net zo dik al een mensenhaar. Aan deze draadjes worden de palladium en platina nanodeeltjes vastgehecht. De ruimte tussen de draadjes zorgt ervoor dat nitriet en nitraat goed in contact komen met het oppervlak van de nanodeeltjes. Het effect hiervan is dat de katalysator veel actiever wordt en het drinkwater goed kan worden gezuiverd.

7

On Topic

iPhone wordt ‘spiegelreflex’ De accessoires op de iPhone zijn bijna niet te tellen. Niet allemaal zijn ze interessant. Soms gaan mensen dan ook zelf knutselen. Jeremey Salvador zette een wel heel opmerkelijk accessoire in elkaar...

Jeremey Salvador ging op zoek naar een manier om de lens van zijn digitale spiegelreflexcamera te gebruiken op zijn iPhone. Het resultaat?

Een houder van aluminium met daarop een lens van zijn Canon EOS digitale spiegelreflex camera. Door de iPhone in de houder te klikken, ‘kijkt’ het kleine originele lensje van de iPhone door de externe lens. De houder heeft twee handvatten en de mogelijkheid om hem op een statief te plaatsen. Een voordeel van deze vondst is dat er een verbetering plaatsvindt van de beeldkwaliteit van foto’s en video’s. Bovendien kan er met de lenzen optisch worden gezoomd (zonder kwalite itsverlies dus) en handmatig worden scherpgesteld.

Nuttig?

Een mooie lens maakt van een iPhone nog geen spiegelreflexcamera (de spiegelreflex-techniek zit niet in de lens, maar in de body van de camera). Een goede compactcamera is qua gebruiksgemak en kwaliteit een betere keus. Aan de andere kant... wie zegt dat gadgets praktisch moeten zijn? Het staat wel stoer, zo’n lens op je iPhone.

Of is het beter om te zeggen: een telefoon op je camera?

„Vandaag de dag zeggen en schrijven veel wetenschappers meer dan ze weten; vroeger wisten sommigen meer dan ze schreven.”

Matthias Claudius Duitse dichter (1740-1815)

8

’s Nachts vliegen op zonne-energie De Solar Impulse, een vliegtuig dat volledig op zonne-energie werkt, heeft een succesvolle testvlucht van 26 uur boven Zwitserland gemaakt. Ook ‘s nachts was er voldoende energie voorradig. Die energie werd overdag opgewekt door de zonnepanelen op de vleugels.

nachtvluchten Zelf maken? op zonneVia de site www. energie alleen mansolar.com kun voorbehouden je een bouwpakket aan onbemanbestellen waarmee de robotvliegje zelf een zonnecel tuigen. kunt maken.

I nitiatie f n e mer is de Zwitserse luchtvaartavonturier Bertrand Piccard, die het toestel zelf ontwierp.

Het was voor het eerst dat een bemand Samen met zijn copiloot, Andre Bor‘zonnevliegtuig’ zo’n lange vlucht maak- schberg legde hij de vlucht af. Piccard te. Tot nu toe was het uitvoeren van en Borschberg willen uiteindelijk een grotere versie van hun Solar Impulse ontwikkelen voor een vlucht Hoe werkt een zonnecel? rond de wereld, die Zonnecellen zetten zonlicht direct om in gepland is in 2013. In elektriciteit. Het belangrijkste materiaal in een 2012 staat er nog een zonnecel is halfgeleider materiaal. Vaak wordt belangrijke testvlucht hiervoor silicium gebruikt. op het programma. De piloten hopen dan de Als de juiste lichtkleur bij de zonnecel naar Atlantische Oceaan binnen valt, zullen er in de halfgeleider elektronen over te steken. afgestoten worden. Deze elektronen kunnen vrij De Solar Impulse is bewegen binnen de halfgeleider. bedekt met maar liefst 12.000 zonnecellen.

Doordat er een elektrisch veld aanwezig is op Het vliegtuig heeft een het halfgeleider materiaal, zullen de vrije elektronen spanwijdte van 63,4 allemaal dezelfde richting op bewegen (er zal dus meter en weegt maar een stroompje gaan lopen).

1600 kilo.

Deze stroom kan gebruikt worden om bijvoorbeeld een rekenmachine, discman of mobieltje van stroom te voorzien. Aangezien de spanning op de zonnecel erg laag is (slechts een halve volt) worden vaak meerdere zonnecellen in serie aan elkaar ‘geknoopt’. Dat gebeurt in een zonnepaneel.

Weet meer: www.solarimpulse.com

Reis om de wereld in acht seconden Google Street View werd in 2007 gelanceerd als aanvulling op Google Maps en Earth. Deze functie, die nog redelijk onbekend is, maakt het mogelijk om 360 graden panoramafoto’s te bekijken van straten en er virtueel doorheen te ‘wandelen’.

Niet iedereen waardeerde Street View. Zo waren in de startfase mensen herkenbaar op plaatsen waar ze niet gezien wilden worden.

Inmiddels zijn de gezichten onherkenbaar gemaakt en

is de beeldresolutie verlaagd. Op het internet zijn verschillende websites die al hun aandacht besteden aan grappige of opvallende straatbeelden van Street View. Met Google zijn deze websites eenvoudig te traceren. Wil je zelf de wereld ontdekken met Street View?

Kijk dan in Google Maps en sleep het oranje mannetje op de plek die je wilt bekijken.

Street View brengt je er dan binnen een paar seconden heen.

De techniek achter Google Street View Voor het maken van panoramisch beeld voor zijn kaarten zet Google auto’s in, uitgerust met camera’s en antenne’s die lokale WiFi-netwerken scannen.

WiFi-gegevens worden gebruikt voor diensten voor telefoons die niet beschikken over GPS. ANTENNE: Zoekt GPS-ONTVANGER CAMERA’S

gegevens mobiele telefoon 3G/GSM en WiFi netwerken

Koppelt beeld en positiegegevens met kaart

5-megapixel camera’s

COMPUTER:

Legt opgenomen gebied vast en geeft resterende ruimte op harde schijf op

TOP: Fisheye camera geeft 290-graden vertikaal beeld ZIJDEN: Acht camera’s vormen 360-graden horizontaal beeld SCANNERS:

Drie units maken met lasersstralen driedimensionaal beeld van terrein tot 30 m VEILIGHEID:

GOOGLE STREET VIEW WAGENPARK

Voor de privacy maakt speciale software gezichten en kentekens onscherp

Google fiets

Auto Snowmobiel

Google is aangeklaagd voor verzamelen gegevens van onbeschermde WiFi-netwerken Bron: Google © GRAPHIC NEWS

Gemaakt om te timmeren Een specht heeft precies de lichaamsbouw om gaatjes in bomen te timmeren. Mensen zouden al lang het loodje hebben gelegd als ze met zo’n snelheid en kracht hun hoofd tegen de schors zouden stoten. Wat zijn de bijzonder houthakkerseigenschappen van de specht?

De specht heeft kleine hersenen die – in tegenstelling tot het brein van de mens – heel stevig in de schedel zitten. Hierdoor kunnen de hersenen niet bewegen en worden harde botsingen met de schedel

voorkomen.

Een andere voordelige eigenschap waarover de specht beschikt is dat zijn hersenen helemaal glad zijn. Menselijke hersenen zijn sterk gerimpeld en hebben daardoor, relatief gezien, een veel groter oppervlak dan dat van de specht.

De specht heeft dan ook minder

last van de schokken die het timmerwerk met zich meebrengt.

Verder zet de specht, kort voordat hij zijn roffel laat horen, een ‘airbag’ in. Een milliseconde voordat de specht het hoofd stoot, trekt hij zijn spieren samen waardoor de ergste klap door veerkrachtige beenderen wordt opgevangen. De schokgolven worden daardoor grotendeels langs de hersenen geleid.

9

On Topic

Vitaminepillen slikken is niet altijd goed Je ziet ze niet, maar hebt ze wel nodig. Vitamines. Het lichaam kan de meeste niet zelf aanmaken. Je moet ze op andere manieren tot je nemen, zoals via voeding en zonlicht. Pillen slikken kan ook, maar is lang niet altijd goed.

na te maken. Dat gebeurt ook.

Veel mensen denken dat ze met het slikken van een vitaminepil hun dagelijkse hoeveelheid voedingsstoffen binnenkrijgen.

Maar zo werkt het niet.

Voor mensen met een slechte gezondheid kunnen sommige pillen zelfs een omgekeerd effect hebben. Ook kunnen te grote hoeveelheden van bepaalde vitamines schadelijk zijn voor De chemische structuur van vi- het lichaam. Alleen kinderen tot tamines is bekend en de mees- vier jaar, zwangere vrouwen, te vitamines zijn dan ook goed vrouwen die borstvoeding geven en seniovita-amine ren hebDe vitamine is in het begin van de 20-ste ben een eeuw ontdekt door de Poolse biocheg rotere micus Casimir Funk. Hij kwam erachter be-

dat bepaalde stoffen die stikstof bevatten onmisbaar zijn om sommige ziekten te voorkomen. Hij noemde deze stoffen ‘vitamines’, een combinatie van het Latijn ‘vita’ dat ‘leven’ betekent en ‘amine’ voor het aanduiden van een stikstofbevattende stof. Later werd bekend dat niet alle vitamines stikstof bevatten, maar toen was de term al algemeen in gebruik.

hoefte aan bepaalde vitamines. De hoeveelheid die zij nodig hebben is zo groot dat die niet of nauwelijks door voeding of zonlicht kan worden geleverd.

Schijf van Vijf

Toch meer soorten Er zijn 13 stoffen die de naam ‘vitamine’ hebben gekregen na internationale afspraken: vitamine A, C, D, E, K en 8 soorten vitamine B. Eerst was er één vitamine B. Later bleken er meer soorten te bestaan en zo ontstonden B1, B2, B3, B5, B6, B8, B11 en B12.

Regelmatig en gevarieerd eten is nog altijd de beste optie om alle voedingsstoffen binnen te

krijgen die je nodig hebt. Als je eet volgens de Schijf van Vijf, krijg je voldoende vitamines binnen, zowel ’s zomers als ’s winters. Op de website van het Voedingscentrum kun je de Schijf van Vijf vinden en staat ook per leeftijdscategorie aangegeven hoeveel vitamines je dagelijks nodig hebt.

Weet meer: www.voedingscentrum.nl

Koraallarven gaan op het gehoor naar huis Babykoralen vinden de eerste dagen van hun bestaan hun weg naar huis door te luisteren naar de geluiden van de dieren op het koraalrif.

Maar... kunnen koralen dan geluiden horen?

Koraallarven, die om te overleven snel een veilige plek moeten vinden om te landen en een kolonie te stichten, gebruiken geluid om geschikte koraalriffen te vinden. Deze ontdekking komt van een internationaal onderzoeksteam onder leiding van onderzoeker Mark Vermeij van het Instituut voor Biodiversiteit en Ecosysteem Dynamica (IBED) van de Universiteit van Amsterdam. Samen met Britse

en Amerikaanse collega’s ont- vormen de riffen een thuis voor het opwarmen van de aarde en wierp Vermeij een ‘keuzekamer’ talloze dieren. Veel mensen zijn verzuring van de oceanen mewaarin kleine diertjes kunnen voor hun voedselvoorziening nen sommige onderzoekers dat kiezen uit een aantal mogelijk- van deze dieren afhankelijk. Ook ze op het punt staan uit te sterheden om naartoe te bewegen. beschermen de riffen de kustlij- ven.

Nu onderzoek aangeeft dat koIn deze keuzekamer plaatsten nen van meer dan 100 landen. de onderzoekers koraallarven Koraalriffen zijn echter een van ralen net als vissen reageren op die vervolgens een geluidsop- de meest bedreigde ecosyste- de geluiden van het rif, is er een name van een koraalrif te horen men op aarde. Als gevolg van extra punt van zorg bij gekomen: g e lu i d s vervu i l i n g . kregen. De larven Onder andere door bleken sterk aangeHoe kan koraal horen? scheepvaart, boren trokken te worden in de oceaanbodem door het geluid van Koraallarven zien eruit als kleine, met haar en seismische teshet rif. bedekte eitjes. Ze worden ingedeeld bij de neten is het geluidsniteldieren (Cnidaria), samen met onder andere Bedreigd veau in de oceanen de zeeanemonen en kwallen. Hoe het kan dat ze Wetenschappers zijn afgelopen jaren sterk geluid waarnemen, is niet helemaal duidelijk. ervan overtuigd dat toegenomen tot het Een van de onderzoekers, Stephen Simpson van het belangrijk is dat punt dat de natuurde University of Bristol, verklaart dat geluid koraalriffen niet verlijke geluiden soms van dichtbij watermoleculen in beweging zet. dwijnen. Ze zijn niet compleet overstemd Mogelijk wordt die beweging doorgegeven aan alleen mooi, ook worden. de haarcellen op het oppervlak van de larven,

die zo weten waar ze heen moeten zwemmen.

10

Kauwen voor een goed geheugen Je dagelijks voedsel als een drinkontbijtje in één keer naar binnen werken. Het lijkt misschien ideaal, maar gezond is het niet.

Kauwen is namelijk belangrijker dan je denkt!

Onderzoek toont aan dat mensen die weinig kauwen een grotere kans hebben om gehandicapt of dement te worden (of zelfs om te overlijden). Met name voor ouderen is het daarom zaak dat ze zo lang mogelijk goed op hun eten blijven kauwen.

Tot die conclusie komt Roxane Weijenberg van de afdeling Klinische Neuropsychologie van de Vrije Universiteit Amsterdam in het tijdschrift Neuroscience and Biobehavioral Reviews.

De promovenda bestudeerde allerlei internationale studies naar dieren en mensen. „Bij sommige studies met mui-

Wonder Camera in de maak

zen werden de tanden uitgetrokken, waarna de dieren gemalen voedsel kregen. Je zag dan dat zowel de geheugenfunctie als de gezondheid van de hersenen achteruit ging.” In studies bij mensen werden vergelijkbare resultaten geboekt. Deze conclusies zijn onder andere van belang voor het voedselbeleid in verpleeghuizen. Weijenberg: „Wat je vaak

ziet is dat al het eten wordt vermalen. Soms omdat dat makkelijker is, maar ook omdat de maaltijd gewoon niet anders wordt aangeleverd. Als er slikproblemen zijn, is gemalen eten de juiste keuze. Maar wanneer er geen medische noodzaak is, is het beter om gewoon goed te kauwen.”

Canon heeft op de World Expo 2010 in China laten zien waar het van droomt: een camera die alles kan.

Het fototoestel van de toekomst heeft één lens ingebouwd waarmee je spectaculair kunt zoomen – zelfs tot 5000 mm – en ook macroshots (close-upfoto’s) kunt maken. Volgens Canon kan de camera overal en altijd scherpe plaatjes schieten, dankzij de sterk verbeterde Image Stabilization-technologie. Over scherpstellen hoef je je niet meer druk te maken; de camera zorgt ervoor dat alles in beeld scherp is. De foto’s die je met het toestel maakt, bevatten zo veel informatie dat je op een later moment op een foto kunt inzoomen om te zien wat je precies hebt vastgelegd.

Bovendien laat Canon doorschemeren dat de

grens tussen fotografie en filmen zal vervagen. Met de Wonder Camera kies je niet meer tussen fotograferen of filmen, maar wordt alles gefilmd. Later kun je er dan een scène uit kiezen om die als foto te gebruiken. En dat is zeker bijzonder, want het filmen moet dan met een zeer hoge resolutie gebeuren.

Het toestel ziet er verbazingwekkend eenvoudig uit: naast het grote touchscreen zit een powerknop. Zoomen gebeurt via een veegbeweging over een sensor aan de zijkant van de camera.

Enthousiast geworden? Nog even wachten. Canon verwacht dat de Wonder Camera pas over twintig jaar op de markt kan worden gezet.

Angstvermindering middel tegen hartproblemen Angstige mensen zijn gevoeliger voor het ontwikkelen van hartproblemen en overlijden vaker dan anderen aan hartaandoeningen.

Onderzoekers van de Universiteit van Tilburg hebben gekeken naar twintig recente wetenschappelijke studies waarin de relatie tussen angst en het ontwikkelen van een hartziekte onder de loep wordt genomen. Deze onderzoeken werden uitgevoerd in de Verenigde Staten, Noorwegen, Nederland, Rusland, Zweden, Japan en Engeland en volgden bijna 250.000 gezonde personen gedurende gemiddeld elf jaar.

Van de mensen die angstig waren bij de start van de studies, bleek ruim een kwart een hoger risico te hebben op het ontwikkelen van een hartaandoening in vergelijking met niet angstige mensen.

Angstige mensen hebben ook een verhoogd risico van bijna 50% op het overlijden aan hartproblemen. De onderzoekers concluderen dat angst bijdraagt aan het

ontwikkelen van hartproblemen, zelfs al jaren voordat er sprake is van een hartaandoening. Het zou daarom goed zijn als artsen zich bewust worden van het mogelijke risico op het ontwikkelen van een hartaandoening bij personen die angstig zijn, aldus de onderzoekers.

Ze kunnen hun patiënten vragen of ze last van angstgevoelens hebben.

Als dat zo is, moeten ze de angst behandelen en deze mensen goed in de gaten houden.

11

On Topic OPROEP

Sta je voor een raadsel? STEL JE VRAAG Als je goed oplet, kun je overal opmerkelijke dingen tegenkomen. Dingen die vragen oproepen: ‘Hoe zit dat?’, ‘Hoe kan dat?’ of ‘Klopt dat wel?’ Zie je bijvoorbeeld bepaalde gebruiken en snap je niet waarvoor ze dienen? Of zie je een bepaalde rotsformatie die wijst op een speciale manier van ontstaan? Neem er een foto van of maak een filmpje. Schrijf op wat je hebt vastge-

steld of welke vraag je hebt. Stuur dat op naar Weet Magazine. Enkele inzendingen zullen in een later nummer worden besproken. Andere inzendingen worden op de website geplaatst. En mochten er vragen zijn waar de redactie ook niet uitkomt, dan zijn er hopelijk lezers die wél een goede verklaring hebben. Zo weten we straks allemaal weer een beetje meer.

Stuur je inzending naar: Redactie Weet Magazine Brigittenstraat 1 3512 KJ Utrecht Of mail: redactie@weet-magazine.nl

UPDATE

St. Helens illustreert wat Ararat overkwam een vulkaan een krater op de top met een kraterpijp helemaal naar beneden. Maar af en toe zit zo’n kraterpijp volledig verstopt met gestolde lava. Als de druk onderin de kraterpijp zich dan toch opbouwt, zoekt de eruptie een andere uitweg dan de normale krater. Op het zwakste punt van de

In het vorige nummer van Weet Magazine stond een artikel over geclaimde vondst van de ark op de Turkse berg Ararat. Er werden toen redenen gegeven waarom de gevonden houten constructie waarschijnlijk niet de ark van Noach kon zijn.

Een daarvan was dat de Ararat gedurende zijn ontwikkeling als vulkaan een zeer explosieve gebeurtenis mee heeft gemaakt. Een gebeurtenis zoals die redelijk recent (1980) plaatsvond op de Mount St. Helens in Amerika.

Wat gebeurde er precies op de Mount St. Helens (lees: Ararat)? Vaak heeft

helling knalt de lava dan vervolgens naar buiten. Dat gaat gepaard met onvoorstelbaar veel geweld. Van Mount St. Helens werd zelfs de complete top weggeblazen! Rotsblokken zo groot als vrachtauto’s wervelden door de lucht. In enkele ogenblikken werd een gebied van 600 vierkante kilometer (grofweg de helft van de provincie Utrecht) platgeslagen en onder tientallen meters dikke lagen as, steen en modder bedolven.

GEEN FIJNE PLEK De berg Ararat maakte eenzelfde gebeurtenis mee. De top werd nog net behouden, maar het litteken in de noordflank van de berg is nu nog goed te zien. Dit wetende zal er dus weinig teruggevonden worden van een ark die op de Turkse Ararat zou zijn gestrand.

Niettemin is er wel iets bijzonders gevonden op vier kilometer hoogte. Weet Magazine houdt de ontwikkelingen in de gaten!

12

augustus 2010

Lezers schrijven Een goede eigenschap van de wetenschap is dat zij zichzelf corrigeert. Ze bestaat immers bij de gratie van het voortschrijdend inzicht. Daarom vraagt Weet Magazine aan de lezer om te reageren op de gepubliceerde artikelen als hij meer weet. Inzendingen kunnen worden verstuurd naar: lezersschrijven@weet-magazine.nl De redactie behoudt zich het recht voor reacties zonder overleg te redigeren of niet te plaatsen.

Uitvinding Toen ik vorige week zat te lezen in een prekenboek van ds. Elgersma uit 1687, moest ik denken aan uw artikel ‘Computer uit de Oudheid’ (Weet Magazine nr 3). Ds. Elgersma noemt in het begin van de preek over het laatste kruiswoord van de Heere Jezus opmerkelijke uitvindingen uit de Oudheid. Wellicht is het interessant voor de lezers.

Maar met belangstelling lees ik uw blad en ben erg blij met dit initiatief. Dat er veel op jullie af zal komen, lijdt geen twijfel: wie aan de weg timmert, heeft immers veel bekijks. Maar laat dat jullie niet ontmoedigen. Wie leven en denken wenst te normeren aan Gods Woord, moet niet op instemming rekenen.

G. Jongsma Marum

Enkele passages uit het genoemde boek: ‘Daar zijn te allen tijde verscheidene kunstenaars geweest die veel vreemde dingen hebben weten uit te werken, tot verwondering van de hele wereld. Ælianus verhaalt van Myrmecides de Milesiër en Callicrates de Lacedæmoniër, dat ze een wagen met vier paarden

hebben gemaakt, die zo klein was, dat een mug die met hun vleugelen kon bedekken.

Desgelijks dat ze een distichon, een tweeregelig vers, op een sesamkorreltje, hetwelk kleiner is dan lijnzaad, met vergulde letters geschreven hebben.

Architas de Tarentiner deed door middel van instrumenten een houten duif door de lucht vliegen. Zo was er ook, naar het verhaal van Petrus Ramus, te Neurenberg, een kunstenaar die een vliegende arend maakte, welke de keizer van verre tegemoet vloog en ook met hem terugkeerde tot aan de stadspoorten.’

Bron: Swaanen-gesangh, ds.

Franciscus Elgersma, 2e druk, 1687

Witte balletjes Als visserman vang ik sommige periodes van het jaar een soort ronde harige balletjes met in de binnenkant een slijmerige substantie. Wij noemen het ‘koeteieren’, maar wat de werkelijke naam is, is ons niet bekend. Waar ze vandaan komen evenmin. Zo zijn ze er met miljoenen tegelijk en zo zijn ze weer weg. Bijgevoegd een foto zodat u weet

waarover ik het heb. Kunnen jullie mij meer informatie hierover geven?

I. Koffeman Urk

De balletjes waar u op doelt, zijn zeeklitten (Echinocardium cordatum), blijkt na raadpleging van Ecomare.

Zeeklitten zijn hartvormige zee-egels. De stekels hebben meer weg van haartjes dan van stekels, waardoor levende zee-egels op harige aardappellen lijken. Engelsen noemen deze dieren dan ook ‘zee-aardappels’.

De zeeklitten leven ingegraven in de bodem en houden een tunnel open naar het bodemoppervlak waar ze hun lange zuignap-voetjes doorheen steken. Met deze gevoelige voetjes zoeken ze op de oppervlakte van de zeebodem naar dode planten en dieren. Ze kunnen met hun voeten precies uitzoeken welk voedsel ze wel en niet willen eten.

Deze diertjes zijn bijzonder gevoelig voor vervuiling van de zeebodem, maar ook voor bodemverstoring, omdat ze vanwege hun breekbare skelet al snel platgedrukt worden.

De zeeklit komt wereldwijd voor tot op wel 250 meter diepte en is een algemene soort voor onze kust.

Meerdere ‘moeders’ Naar aanleiding van het artikel over neurowetenschap en liefde (Weet Magazine nr 3) vroeg ik me af of het ook voor kleine

kinderen geldt. Zij hebben in sommige gevallen meerdere moeders. Denk naast de eigen moeder aan de oppas en het kinderdagverblijf-personeel.

Binden zij zich ook minder aan de eigen moeder als ze meerdere contacten met andere “moeders” hebben?

L. Poort Houten

Deze specifieke situatie is nog niet onderzocht. Er zijn wel onderzoeken die aangeven hoe belangrijk het is dat één persoon er volledig voor het jonge kind is. Een relevante ontdekking hierbij is dat het sterftecijfer van vondelingen in een kindertehuis begin vorige eeuw enorm terugliep toen ieder kind een ‘eigen verpleegster’ kreeg.

Goed om te weten is dat borstvoeding een belangrijke functie heeft bij de binding van moeder en kind. Het gaat daarbij om dezelfde soort stoffen als besproken in het artikel. Interessant is het feit dat uit elk onderzoek blijkt dat het langer geven van borstvoeding voor alle aspecten van het kind (en de moeder ook overigens) beter is: van geestelijke en lichamelijke gezondheid tot IQ. Verder zijn er onderzoeken die aangeven dat een kind in de eerste drie jaren van zijn leven al zo’n 80 procent van de indrukken van z’n hele leven te verwerken krijgt. De betrouwbaarheid van deze onderzoeken zijn moeilijk in te schatten, maar je zou de vraag kunnen stellen: van wie wil je dat je kind de eerste indrukken krijgt in zijn leven?

13

Hersenen tekst Marja Verhoeve

T Je brein de baa Twee dingen tegelijk doen, kun je dat eigenlijk wel?

je dit artikel lezen.

Of je nu in de supermarkt loopt of een krant open slaat: artikelen in allerlei soorten en maten schreeuwen om je aandacht. Hoe

Dagelijks komen er wel tienduizend prikkels op je af. Van al die impulsen ben je je niet bewust. Dat zou erg vermoeiend zijn. Toch word je er onderbewust mee geconfronteerd. Hoe ga je daarmee om?

Hoe houd je de controle over alle informatie die in welke vorm dan ook op je af komt? Per dag wordt er wereldwijd meer informatie geproduceerd dan je in een heel mensenleven tot je kunt nemen. Een fractie daarvan, die enkele duizenden prikkels, krijg je op één dag onder ogen.

Maar kunnen je hersenen zelfs dat wel bolwerken?

Niet altijd, blijkt uit onderzoek.

Een groeiend probleem is het Information overload-verschijnsel: het teveel aan prikkels leidt dan tot psychische of fysieke problemen.

Sommigen krijgen ernstige klachten; vrijwel iedereen kent het gevoel dat ‘je hoofd even vol’ zit. En dat is helemaal niet vreemd. Door die voortdurende overdosis aan info doen steeds meer mensen van alles tegelijk. Of beter gezegd: dat proberen ze. Vrouwen zouden dat beter kunnen dan

het hoofd koel te houden in deze lawine aan prikkels?

Leuk dat je aan dit artikel begint! Waarom doe je dat? En hoeveel tijd had je ervoor nodig om te beslissen dat je dit artikel wilde gaan lezen? Een paar seconden. Mogelijk nog minder. Je zag de foto en die sprak je aan. Of de kop sprak je aan. Je denkt globaal te weten waar het artikel

over 95% van wat je doet, denk je niet eens na! over zal gaan. Vanuit die eerste interpretatie ga

14

Overprikkeld

mannen. Jongeren, flexibel als ze zijn, beweren hun huiswerk optimaal te kunnen leren, al chattend, bellend en muziek luisterend tegelijk.

Afwisselend Allemaal fabeltjes, blijkt. Het menselijk brein kan namelijk niet multitasken.

Nie-

zo

augustus 2010

Bespaar tijd en zet de muziek uit

baas mand kan twee dingen tegelijk. Autorijden en bellen? Geen sprake van dat je hersenen zich op beide zaken tegelijk optimaal kunnen richten. Ofwel, je rijdt op de automatische piloot en je aandacht richt zich vooral op het gesprek.

Of-

Dus jij denkt het beste te leren met muziek op de achtergrond?

Psychologen laten zien dat dit niet erg waarschijnlijk is. Deze resultaten werden onlangs gepresenteerd in het tijdschrift Applied Cognitive Psychology.

De onderzoekers lieten testpersonen medeklinkers horen waarvan ze de volgorde moesten onthouden. Dit deden zij vijf keer.

De eerste keer in een stille omgeving. De tweede keer met muziek die de testpersonen leuk vonden op de achtergrond. De derde keer met muziek die men helemaal niet leuk vond. De vierde keer kreeg de proefpersoon gelijktijdig met de opdracht

cijferreeksen te horen. Dit waren cijfers die in willekeurige volgorde werden genoemd (3-6-8-5-6-1-5). De vijfde keer deed men dit met regelmatige cijferreeksen (3-3-3-3-3).

stilte De beste resultaten scoorden de personen die in stilte werkten of wanneer er regelmatige cijferreeksen op de achtergrond klonken.

Duidelijk minder scoorden de personen die willekeurige cijferreeksen of muziek hoorden terwijl ze de letters moesten onthouden. Of het hierbij ging om muziek die de proefpersonen leuk vonden of niet, maakte niet uit.

wel, je rijdt geconcentreerd en je Toch jammer van die bumper… Of gesprekspartner heeft hooguit van die toezegging die je bij nade illusie een luisterend oor te der inzien nooit had moeten doen… vinden.

Taken heel snel afwisselen, ‘Even’ weg dat kunnen je hersenen De hersenen werken voor 5 procent beweer wel. En snel ook!

Schakelen tussen autorijden en Zonder dat je je ervan bewust bent is er informabellen, beltie in je hersenen opgeslagen die je meteen paraat len en auhebt als je het nodig hebt. Je onderbewustzijn torijden: de helpt je daarbij. In korte tijd kun je beslissingen kans bestaat nemen of antwoord geven op basale vragen. Bij dat je beide veel mensen blijkt de opgeslagen informatie in de er dan tamelijk hersenen sterk overeen te komen. Test het volfatsoenlijk vanaf gende maar eens bij een vriend of vriendin. Grote brengt. Er is wel kans dat hij of zij precies de antwoorden geeft een grote ‘maar’. Je die hieronder staan. Op de vragen moet meteen, hersenen zet je in zo’n zonder nadenken, een antwoord worden gegeven: geval namelijk bij beide Noem een kleur. taken suboptimaal in. Zowel Noem een gereedschap. het autorijden als het bellen Noem een bloem. doe je dus minder goed dan Noem een boom. je zou doen als je aandacht De antwoorden zullen waarschijnlijk zijn: zich op één van beide activirood, hamer, roos en eik. Klopt dat? teiten zou richten.

Dat is apart!

15

10 breinfeitjes Je hoofd weegt ongeveer 4 kilo, je hersenen ongeveer 1,3 kilo.

Het brein van een man is ongeveer tien tot vijftien procent zwaarder dan dat van een vrouw.

Wat natuurlijk niet wil zeggen dat de man ook slimmer is…

Hersenen slapen nooit; ze zijn ’s nachts net zo actief als overdag.

De bewegingen van een handtekening liggen in de hersenen vast. Met een beetje oefening zet je met je voet een prachtige handtekening.

Een ongeboren kind maakt elke minuut 250.000 nieuwe hersencellen aan, maar na de geboorte raakt hij er elke dag honderd kwijt.

De hersenen vormen twee procent van het lichaamsgewicht, maar verbruiken vijftien procent van de energie.

Hoe slim is-ie?

Hoe kun je zien of iemand slim is? Aan het hoge voorhoofd, het feit dat hij een bril draagt of dat hij weinig lacht?

Canadese onderzoekers aan de University of Western Ontario ontdekten dat mensen met een breed hoofd een hoger IQ hebben. Mensen met een puntiger hoofd daarentegen blijken doorgaans minder slim te zijn. In het onderzoek werden broers in de leeftijd van 20 tot 25 jaar met elkaar vergeleken.

De afmetingen van het hoofd werden gemeten en een aantal intelligentietests werden uitgevoerd.

De hersenen hebben drie tot vier liter bloed per minuut nodig om ze van zuurstof te voorzien.

Maar... wat kun je met die conclusies? Om iemands intelligentie te weten, is meer nodig dan dat. Amerikaanse psychologen kwamen bijvoorbeeld tot de conclusie dat je kunt horen of mensen slim zijn. Mensen met een hoog IQ gebruiken namelijk meer woorden, praten sneller en ze zijn makkelijker te volgen door de structuur in hun verhaal. En psst… proefpersonen die het IQ van de sprekers moesten inschatten, deden dat overigens ook op basis van het stemvolume. Hoe harder iemand praat, hoe slimmer hij is, dacht men. Maar dat is niet zo. Luid spreken maakt soms wel indruk, maar hangt juist samen met een laag IQ…

Mensen met een hoog IQ zetten hun hersencapaciteit niet meer in dan mensen met een laag IQ; ze doen het alleen beter.

Het is zaak om je tijdens bewuste hersenactiviteiten zo min mogelijk te laten onderbreken.

Uit onderzoek blijkt dat een onderbreking veel tijd en dus ook effectiviteit kost. Stel, je leest dit artikel, maar ondertussen vraagt iemand of je even Je gedrag wordt voor 5 procent bewust koffie zet of het zonnescherm aangestuurd. Dat betekent dat 95 procent van je omhoog doet. Klinkt vriendegedrag door je hersenen wordt aangestuurd lijk, dat ‘even’, maar uiteindelijk zonder dat je je daarvan bewust bent. kost het je meer dan alleen de tijd dat je feitelijk weg bent uit wust en voor 95 procent het verhaal. Voordat je de draad van het onbewust. Een bewuste artikel weer hebt opgepakt en in de juishersenactiviteit kost veel meer tijd dan een onbewuste. Met het lezen van een boek of het voeren van een gesprek (bewust) ben te concentratie zit, ben je zeker nóg een je veel langer bezig paar minuten verder. dan met het herken- En wat te denken van het tig keer op een nen van een gezicht of dag checken van je e-mail? Elke keer dat een kleur (onbewust). je een activiteit onderbreekt om ‘even’

Multitasken bestaat niet: hersenen kunnen taken, waarbij je moet nadenken, wel razendsnel afwisselen, maar niet tegelijkertijd uitvoeren. Een computer kan dat overigens ook niet, ondanks de vele programma’s die je open hebt staan.

Steeds je e-mail checken kost je veel effectivi-tijd!

16

naar je mail te kijken, kost je een smak aan tijd, concentratie en effectiviteit.

Eigen baas En nu? Oogkleppen op, schouders neer?

Welnee. Controle houden, dat is belangrijk. En verder een paar tips.

In de eerste plaats: selecteer in de informatie die dagelijks op je af komt.

Laat alle prikkels niet over je heen stromen, maar zwem jezelf een weg door deze informatiestromen. Kies!

In de tweede plaats: concentreer je op één ding. Laat je daarbij zo min mogelijk storen. Zoals het lezen van dit artikel.

Mooi dat je eraan begon. Complimenten dat je het – ondanks alle stoorzenders – ook uit hebt gelezen!

Weet meer: L esbrief De verschillende hersenontwikkeling bij mannen en vrouwen door D.L.A. van den Hove, universiteit Maastricht. http://tiny.cc/hersenen

D

Water

augustus 2010

tekst Jonathan Sarfati

D

De fascinerende ‘trucs’ van het meest gangbare vocht op aarde

Water, een alledaags wonder Je drinkt het, je wast je ermee en je kookt erin: water.

Doorgaans neem je het op de koop toe dat het er is. Want

wie vindt water nu niet de normaalste zaak van de wereld? Deze heldere, smaak- en geurloze vloeistof is een essentieel onderdeel van je leven. Heb je er eigenlijk wel eens bij stilgestaan hoe wonderlijk deze vloeistof is?

17

Het is algemeen bekend dat je zonder water te drinken binnen een paar dagen overlijdt. Je lichaam bestaat maar liefst voor 60 procent uit water en dat gehalte moet wel op peil blijven. Te weinig water leidt onherroepelijk tot de dood, terwijl een hoger percentage dan 65 een doorzichtig lichaam zou opleveren…

Fascinerende ‘trucs’ Elk moment van de dag heb je water nodig. Het wordt in je lichaam gebruikt om belangrijke mineralen en zuurstof in op te lossen, maar ook om je lichaam te zuiveren van afvalstoffen of om voedingsstoffen naar alle plekken in je lichaam te vervoeren.

Water is eigenlijk de enige substantie op aarde die de juiste eigenschappen heeft om al die taken goed uit te voeren. Maar, het heeft nog veel meer fascinerende

Dat water op aarde in vloeibare vorm bestaat, is heel bijzonder ‘trucs’ in petto. Water beschikt over eigenschappen die het wel heel erg aannemelijk maken dat deze vloeistof precies zo is ontworpen om leven op aarde mogelijk te maken.

IJs, water, damp Water komt in drie vormen voor: vast, vloeibaar en gas. Alle drie zijn ze essentieel voor levende organismen. Water behoudt als ijs zijn vaste vorm. In vloeibare staat lukt het water om de vorm aan te nemen van datgene waar het in zit; het totale volume van het water blijft

daarbij hetzelfde. In gasvorm wordt de ruimte helemaal gevuld, afhankelijk van de grootte en vorm van datgene waar het gas in zit.

Om moleculen met elkaar te laten reageren, is het ’t beste om ze dicht bij elkaar te hebben, terwijl ze zich tegelijkertijd vrij kunnen bewegen.

Laat dat nu precies datgene zijn waarin vloeibaar water voorziet! Het is een ideale omgeving voor duizenden chemische processen die in elke cel en in elk organisme plaatsvinden.

Je lichaam bestaat voor 60 procent uit water; dat moet wel zo blijven, anders overleef je het niet.

Precies de goede temperatuur

Dat water op aarde in vloeibare vorm is te verkrijgen, is heel bijzonder. Van alle temperaturen die in het hele universum bekend zijn (van -272 ºC tot de tientallen miljoenen graden in de heetste sterren) is de temperatuur op aarde precies toereikend om water in vloeibare vorm te laten verkeren.

Bij normale atmosferische druk is water alleen vloeibaar van 0 tot 100 ºC. De aarde is de enige plek in het heelal waarvan men tot nu toe weet dat er vloeibaar water is. Dat komt doordat de aarde over het juiste type ster beschikt.

De zon is niet te fel, maar ook niet te zwak, niet te groot en niet te klein.

Daarbij komt dat de planeet waarop het water zich bevindt op de juiste afstand van de ster moet staan. En dat is precies het geval met de aarde!

Constante temperatuur op aarde

Dat je onder ijs kunt zwemmen, is te danken aan de opzienbarende eigenschappen van water.

18

Een andere belangrijke eigenschap van water is zijn hoge soortelijke warmte. Daarmee wordt bedoeld dat er heel veel energie nodig is om water te verhitten (ongeveer tien keer zoveel als eenzelfde massa ijzer) en dat er heel veel ener-

gie afgegeven moet worden om water weer af te koelen. Maar wat is er zo bijzonder aan die eigenschap?

De enorme watermassa’s op aarde zorgen ervoor dat de temperatuur van de aarde redelijk constant blijft. Landmassa’s daarentegen warmen heel snel op en koelen ook weer snel af. Gecombineerd met de redelijk constante temperatuur van watermassa’s levert dit een voordeel op.

Het betekent namelijk dat verschillende delen van de atmosfeer, van onderaf gezien, op verschillende manieren worden opgewarmd. Door drukverschillen (hoge-

Hoge oppervlaktespanning Water heeft een hoge oppervlaktespanning. Dit is de kracht die probeert om het oppervlaktegebied zo klein mogelijk te houden. Deze oppervlaktespanning van water is hoger dan die van een siroopachtige vloeistof als glycerol. De oppervlaktespanning van water heeft de neiging om bellen en druppels bolvormig te maken en is sterk genoeg om lichte objecten te dragen, waaronder sommige insecten. Maar nog belangrijker is dat dit betekent dat biologische verbindingen op het wateroppervlak kunnen drijven, waardoor veel processen worden versneld die voor het leven belangrijk zijn.

augustus 2010

en lagedrukgebieden) wil de lucht van het ene naar het andere gebied stromen, en zo ontstaat wind. Dit proces is erg belangrijk om het leven op aarde leefbaar te houden.

Het houdt de lucht fris.

Transpiratievocht

Om stoffen te laten verdampen, is (warmte-)energie nodig. Deze energie wordt aan de oppervlakte waar deze stoffen zich bevinden onttrokken. Daardoor koelt die oppervlakte af. Dat gebeurt als je transpireert: de oppervlakte (in dit geval de huid) koelt af.

Water is het ideale zweetvocht: het heeft een hoge latente verdampingswarmte. Daaronder wordt verstaan dat er veel meer energie nodig is om water te verdampen dan het geval is bij de meeste andere vloeistoffen. Daarom hoef je verhoudingsgewijs maar weinig water te transpireren om je lichaam koel te houden. Stel dat je een andere vloeistof zou zweten, bijvoorbeeld ethanol (alcohol). Dan moet je drie keer zoveel massa aan ethanol uitzweten als water om net zoveel af te koelen.

Bijna alles lost op Water is één van de vloeistoffen die het dichtst in de buurt komen van een perfect oplosmiddel. Veel mineralen en vitaminen kunnen erin opgelost en zo door het hele lichaam vervoerd worden (opgeloste natrium- en kaliumionen zijn essentieel voor zenuwimpulsen). Water lost ook gassen op, zoals zuurstof uit de lucht, zodat waterdieren ook zuurstof tot zich kunnen nemen. In water kan bijvoorbeeld ook koolstofdioxide worden opgelost, een stof die vrijkomt bij de energieproductie in cellen. Datzelfde water, het hoofdbestanddeel van bloed, transporteert de koolstofdioxide naar de

Water in de bijbel Er zijn tenminste twee verwijzingen in de Bijbel over water die aangeven dat de Bijbel zijn tijd ver vooruit was. Wat de wetenschap pas veel later ontdekte, staat al in een boek als Job beschreven; één van de oudste Bijbelboeken overigens.

Wat te denken van de gedetailleerde beschrijving van de cyclus van water: ‘Want Hij trekt de druppelen der wateren op, die den regen na zijn damp uitgieten; Welke de wolken uitgieten, en over den mens over-

vloediglijk afdruipen.’ (Job 36:27,28) Of Psalm 8:8, waar geschreven wordt over ‘de paden der zeeën’? Matthew Fontaine Maury (1806-1873), die pionierswerk deed op het gebied van oceanografie,

werd door dit Psalmgedeelte op het goede spoor gezet om zeestromingen in kaart te brengen. Zijn werk betekende een revolutie in het scheepsvervoer destijds, doordat reistijden aanzienlijk konden worden teruggebracht nu de zeestromingen bekend waren.

Weet meer: http://tiny.cc/maury

longen, waar de stof wordt uitgeademd. afkoelt tot een temperatuur van 4 ºC. Aan de andere kant is water ook weer Komt het onder die temperatuur, dan niet zo’n goed medium dat alles erin kan begint het uit te zetten. Dat betekent dat worden opgelost. Dat is maar goed ook, ijskoud water een lagere dichtheid heeft, want waar moet je anders dat water zelf en daarom heeft het de neiging om zich in opslaan? naar boven te verplaatsen. Dit is erg Water wordt afgestoten door olieachtige belangrijk. De meeste vloeistoffen die aan verbindingen. Cellen hebben dan ook koude lucht worden blootgesteld zullen membranen die afkoelen; de daaruit bestaan. koude Veel eiwitten bijvloeistof zal Water is het ideale voorbeeld hebben daarna zweetvocht gedeeltelijk oliezinken, waarachtige gebieden door meer en de neiging om vloeistoffen samen te vouwen doordat ze afgestoten naar boven zullen komen en afgekoeld worden door het omringende water. worden door de lucht. Uiteindelijk zal alle Eiwitten komen deels daardoor in veel vloeistof warmte verliezen aan de lucht gevarieerde vormen voor. En die veren daardoor bevriezen; vanaf de bodem, schillende vormen zijn weer essentieel helemaal naar boven, totdat het in zijn voor het uitvoeren van belangrijke taken geheel bevroren is. Maar met water is dat die leven mogelijk maken. Het een is dus anders! De koude gebieden, die een lagere heel sterk met het ander verweven. dichtheid hebben, blijven bovenaan, zodat de warmere gebieden (met een hogere dichtheid) beneden blijven.

Je kunt zwemmen Daardoor worden ze beschermd tegen onder het ijs warmteverlies aan de lucht. Dit houdt in Een erg ongewone eigenschap dat het wateroppervlak bevroren kan zijn, terwijl vissen in de diepere delen gewoon van water is dat nog kunnen leven. Als water zich gedroeg het uitzet als zoals andere vloeistoffen, zouden grote het bevriest. De watermassa’s op de wereld helemaal meeste andere bevroren zijn, met de ontzettende stoffen doen dat gevolgen voor al het leven op aarde van niet. Dat is ook de reden waarom dien. ijsbergen bijvoorBron: The wonders of water, Creation beeld drijven.

20(1):44-47, december 1997, copyright Creation Water krimpt Ministries International Ltd., <creation.com/ wanneer het the-wonders-of-water>, used with permission.

19

Water tekst rianne ten voorde

I Drinkwater

Interactieve themazaal over water legt vinger op de zere plek

is schaars

Voldoende en schoon drinkwater ligt aan de basis van een goede gezondheid. Wereldwijd is er genoeg water voor iedereen, maar niet iedereen beschikt erover.

Bijna één miljard mensen lijden aan een tekort aan zuiver water. Met een nieuwe expositie maakt het Museon bezoekers bewust van de toenemende schaarste aan veilig drinkwater.

Water uit de thuistap Gezuiverd water uit de kraan: je kunt het niet meer wegdenken.

Voor 1900 dronken de Nederlanders water uit een ton of pomp.

Van een eigen wateraansluiting per woning was toen nog geen sprake.

Dunea is één van de drinkwaterbedrijven die Nederland rijk is. Zij pompt water uit de duinen op, zuivert het stap voor stap en laat het bij jou uit de kraan komen. In het Museon kun je dit hele zuiveringsproces volgen en ermee experimenteren. Het proces van waterzuivering, zoals dat in de duinen bij Scheveningen door Dunea

20

wordt gedaan, is uniek in de wereld.

Het rivierwater wordt grotendeels door de duinen zelf schoongemaakt.

Het rivierwater dat in de duinen is gepompt, blijft daar twee maanden. Als het er daarna weer wordt uitgepompt, bevat het veel kalk. Om die kalk eruit te kunnen halen, wordt het water van beneden naar boven door een reactor met zandkorrels en loog geleid. In de volgende stap stroomt het water langs kool. Schadelijke stoffen, zoals bestrijdingsmiddelen, verdwijnen hierdoor en het water gaat beter smaken.

Via watervallen wordt het water naar snelfilters gepompt. Zuurstof uit de

lucht bindt zich aan ijzer- en mangaandeeltjes (oxidatie) in het water.

Deze oxiden en de poederkool, die nog in het water zat, blijven achter op de zandfilters. Schadelijke bacteriën worden uit het water gehaald. Het water is nu gezuiverd en wordt opgeslagen in reinwaterreservoirs, die 24 uur per dag water leveren. Waterdruk zorgt ervoor dat het water ook daadwerkelijk uit de kraan kan stromen.

Watertorens zorgen ervoor Watertorens houden de druk op dat die druk continue op het het waterleidingnet. waterleidingnet blijft staan.

Ook als de stroom uitvalt.

augustus 2010

Hoeveel kraanwater gebruik jij?

Het huishoudelijk watergebruik tussen wereldburgers verschilt enorm. Met veertig liter zuiver water per dag (dat wil zeggen: vier emmers vol) kun je prima overleven en is je basishygiëne veiliggesteld. „Hoeveel kraanwater gebruik jij zelf per dag en waaraan?” We nemen een proef op de som...

Ik start het eerste spel in de waterzaal van het Museon. „Waarvoor gebruik jij drinkwater?

Druk de knoppen in. Lees hoeveel water jij per dag gebruikt.” Ik kan van alles kiezen, variërend van koffiedrinken tot auto wassen en van tandenpoetsen tot het kinderzwembad vullen. Daar gaat-ie dan. Douchen doe ik elke dag: de eerste vijftig liter is binnen!

Ik ben direct al over de vier em-

ter per dag ga ik naar het toilet.

Totaal: 94 liter. Dagelijks afwassen brengt me op 101 liter. Koken maakt 102. Water drinken en handen wassen zijn samen goed voor twee liter. De eindstand: 104 liter. En dan heb ik zaken als kleding wassen, het gazon sproeien, auto wassen, planten

mers heen. Dan wastafel: tanden poetsen, scheren en wassen: watergebruik: zes liter per dag. De teller gaat naar 56.

Koffie en thee, één liter per dag, maakt het totaal 57. Voor een gemiddelde Een douchebeurt kost van 37 liter waal snel 50 liter water.

Drinkwater is schaars.

Op sommige plekken is gewoon weinig water voorhanden. Het gebeurt ook dat er gebrek is aan geld en techniek om het beschikbare water te zuiveren. Dit zorgt voor ernstige gezondheidsproblemen, zoals uitdroging en infecties. Op andere plaatsen in de wereld is er juist water in overvloed en wordt er kwistig mee omgesprongen.

proeven In een nieuwe interactieve expo van het Museon kun je ontdekken hoeveel water je dagelijks verbruikt, welke consequenties je individuele consumptiepatroon heeft en hoe je zuiniger kunt zijn met water. Je doet proeven, ontdekt hoe water zich gedraagt en wat de effecten ervan zijn op het menselijk lichaam. Ook wordt je de vraag gesteld hoe gezuiverd water eerlijk kan worden verdeeld, want in principe is er genoeg voor iedereen. Een blauwe waterdruppel verschaft toegang tot alle onderdelen van de themazaal.

Hoewel de onderdelen wat opzet betreft vooral scholieren als doelgroep hebben, zijn ze voor elke leeftijdscategorie interessant. Na een bezoek aan deze expositie kan niemand zich meer verschuilen

water geven, schoonmaken en het zwembad bijvullen links laten liggen. Dat doe ik niet dagelijks, bovendien heb ik geen zwembad. „De Nederlander verbruikt gemiddeld 128 liter per dag,” lees ik. „En een Senegalees maar dertig liter gemiddeld.” Die heeft dus een tekort aan water van 25%. Waar zou ik dan op gaan bezuinigen? Er blijft niet veel over… Een Chinees, wordt mij verteld, heeft voor zijn levensstijl 86 liter water per dag nodig.

Dan de Amerikaan… Schrik niet!

Met een gemiddelde van 575 liter per dag spant die de kroon.

Van 575 naar veertig liter water.

Ga er maar aan staan!

achter ontwetendheid.

Weet meer: www.museon.nl

Eén snee brood: 40 liter Per dag heb je 2,5 liter water nodig. Dit drink je niet alleen op, ook in je vaste voedsel zit water.

Het produceren van die etenswaren kost eveneens de nodige liters.

Gigantische hoeveelheden soms.

Hier kan op bezuinigd worden. „Ik heb dorst!” Je verliest voortdurend water. Je lichaam, dat voor zestig procent uit water bestaat, wil die voorraad op peil houden. Een watertekort van twee procent zorgt er al voor dat je dorst krijgt, een verlies van vijftien procent is dodelijk.

Het water in je lijf transporteert stoffen, regelt de temperatuur en beschermt tegen uitdroging. Per dag raak je 2,5 liter water kwijt. De dorstprikkel zorgt ervoor dat je gaat bijtanken. 1,5 liter drink je, de rest, 1 liter, krijg je binnen via vast voedsel.

Aardappels, bananen en brood, bijvoorbeeld, bestaan grotendeels uit water.

In voedsel zit water, maar het kost ook water om voedsel te produceren. Wist je dat er voor één snee brood veertig liter

van nodig is?!

Er zit niet alleen water Niet alles in brood, het kost ook kost water om het te produceren. evenveel water.

Aan een lolly gaat tien liter op, veel minder dan aan bijvoorbeeld een zakje chips. Voedsel waar dieren aan te pas komen, kost het meeste water. Planten hebben water nodig, die planten worden weer gegeten door de dieren, en de dieren hebben op hun beurt ook weer water nodig. Venijnig is het volgende: de landen waar het minste water beschikbaar is, produceren wel een grote hoeveelheid voedsel voor landen als het onze. En dat kost hen het nodige kostbare water dat ze zelf ook heel goed kunnen gebruiken.

Wil je de proef op de som nemen en recepten uitproberen die duurzaam en watervriendelijk zijn? Ga naar www. kokenvoormorgen.nl

21

Intelligent ontwerp tekst André van Gelder

B

Bacterie vervangt zelf onderdelen van zijn ‘buitenboordmotor’

Reparatie op volle snelheid Sommige bacteriën bewegen zich voort met een zweephaar. Dat is niet zomaar een haar. Als je hem met een elektronenmicroscoop bekijkt, zul je zien dat het gaat om een heuse bui-

tenboordmotor die uit zo’n drie dozijn onderdelen bestaat. Hij wordt aangedreven door een stroom van zure waterstofmoleculen.

Kortom, een motor met alles erop en eraan.

Recent is ontdekt dat er iets heel bijzonders is met de zweephaar van een bacterie. Een studie, gepubliceerd in de Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS), geeft aan dat bij de

22

zweepstaart, waarmee bacteriën zich voortbewegen, delen van de rotor –waarmee het staartje (flagellum) draait– kunnen worden vervangen. Dat wordt gedaan terwijl hij draait met een snelheid van en-

kele honderden tot duizenden omwentelingen per minuut!

Eerdere onderzoeken toonden al aan dat delen van de niet-bewegende stator tijdens het draaien konden worden vervangen.

supersnel Het piepkleine motortje waarmee de zweepstaart van een bacterie wordt aangedreven, bestaat uit meerdere afzonderlijke onderdelen (eiwitcomponenten). Over welke kleine schaal we het hier hebben?

Bacteriën zelf zijn al zo klein dat ze niet met het blote oog te zien zijn.

Deze levende ‘dingetjes’ hebben dus ook nog eens één of meer van die kleine motortjes, die weer uit tientallen onderdelen bestaan. Deze motortjes zijn maar 45 mil-

augustus 2010

joenste van een millimeter dik en laten de bacterie met een snelheid van ongeveer zestig cellengtes per seconde voortbewegen! Ter vergelijking: een auto zou 1000 kilometer per uur moeten rijden om dat te evenaren.

De onderdelen van deze motortjes zijn daadwerkelijk vergelijkbaar met onderdelen van een door mensen gemaakte motor. Ze hebben een niet-bewegend gedeelte (stator), een roterend gedeelte (rotor), aandrijfas, propeller en zelfs een cardanas (om het in autotermen uit te drukken: de as die de versnellingsbak van een auto met het differentieel verbindt). Ze werken op een soort protonenbatterij, draaien linksom en rechtsom even hard, kunnen in een kwartslag stoppen en met dezelfde snelheid de andere kant op draaien. Ze draaien ook vrijwel zonder verlies; dat betekent dat ze de energie (brandstof) die erin gestopt wordt, voor bijna honderd procent gebruiken. Dat is iets waar een ontwerper van een motor alleen maar van kan dromen.

Uiterst complex

motor. Bij de Escherichia coli-bacterie (die vier tot acht van zulke De schrijvers van het net beginnen te begrijpen flagellum-staarten berapport, onderzoekers hoe de bewegende delen zit) kan het ook te mavan de universiteit van werken. De eerste zin van ken hebben met het Oxford, weten al heel het rapport begint al met: synchroniseren van de veel van de vaste onder‘De bacteriële flagellummotoren. delen van deze motortjes. motor is één van de Bij het flagellum lijken In het rapport zeggen ze meest complexe biologier onderdelen ‘klaar te echter dat ze nog maar sche nanomachines.’ liggen’ voor gebruik, want zodra er een nieuw onderdeel nodig is, treedt er een aan de stand van de schoepen of wordt er mechanisme in werking dat die onderde- zelfs een hele schoep vervangen. Daarmee len op de juiste plaats aanbrengt. Hoe dit zou je de werking van de zweepstaart van precies gebeurt, heeft men nog niet kun- de bacterie ongeveer kunnen vergelijken. nen ontdekken.

Onwaarschijnlijk De volgende keer als je langs een plas met vies water loopt, zou je terloops kunnen opmerken: ‘O kijk, daar heb je een machinepark met geautomatiseerde processen en routinematige controles, geregeld door feedbacksoftware en netwerken van zelfstandige computergestuurde units met een opslagcapaciteit van enkele gigabytes per stuk.

En wist je dat er daar in die plas ook nog geautomatiseerd onderhoudswerk plaatsvindt, waarbij onderdelen worden vervangen zonder dat het proces stilgelegd hoeft te worden?’

Dat is in het kort wat er allemaal in zo’n plas –beter gezegd: in de bacteriën in die plas– gebeurt. Het is echt onwaarschijnlijk: er is dus sprake van onderhoud aan een machine in bedrijf, met opslag en tijdige aanlevering van reserve-onderdelen!

Probeer je eens voor te stellen hoe dat moet zijn bij een buitenboordmotor van een boot: terwijl de motor draait, wordt er iets veranderd

EEn zweepstaartje kan duizenden omwentelingen per minuut maken

Klaar voor gebruik Met behulp van specialistische technieken konden de onderzoekers onderdelen van de rotor (het bewegende deel) zichtbaar maken in tijdvakken van 30 tot 40 seconden. In die tijdvakken maakten de onderdelen veranderingen door. Dit kan zijn omdat er onderhoud plaatsvond of omdat deze verandering nodig was voor een functioneel doel, bijvoorbeeld het omdraaien van de draairichting van de

De complexe motor van de zweepstaart moet in één keer zijn gevormd; evolutie in stapjes levert namelijk een defecte motor op.

Er moet wel iets zijn…

Maar er is meer: de ontdekkingen wijzen ook uit dat de zweepstaarten reageren op signalen uit de omgeving.

Stel je een buitenboordmotor voor, zoals hier omschreven, die ook nog eens reageert op de temperatuur en samenstelling van het water. Technisch is het mogelijk om zo’n buitenboordmotor te maken, maar daarvoor zal wel een intelligente ontwerper nodig zijn. Het is dan ook niet voor niets dat de ontdekking van de werking van de bacteriestaart, veel wetenschappers ertoe hebben gebracht om de Intelligent Design-theorie te omarmen.

Intelligent De moleculaire motor van de bacteriestaart is een icoon geworden van de Intelligent Design-beweging. Een voorstander van ID, Michael Behe, heeft het flagellum met zijn boek ‘Darwin’s Black Box’ onder de publieke aandacht gebracht als een ‘onherleidbaar complexe structuur’. Dat houdt in dat alle onderdelen tegelijk aanwezig moeten zijn om het geheel te laten werken. Want het is absurd te veronderstellen dat zulke intelligente systemen door louter toevallige processen ontstaan zijn. Er moet wel meer zijn...

Weet meer http://tiny.cc/zweepstaart1 http://tiny.cc/zweepstaart2

23

Missing Rib tekst johan demoed

D

Dr. Carl Wieland: „Adam hoefde niet met een rib minder te leven”

een RIb uit je lijf Een frontale botsing met een volgeladen tankwagen op volle snelheid, is een ervaring die dr. Carl Wieland niemand aanbeveelt. Het overkwam hem in 1986. De klap was vergelijkbaar met een botsing tegen een stilstaande muur met 180 km/ uur. Het is een wonder dat Wieland nog leeft! Het was voor hem

echter aanleiding om tot een opmerkelijke ontdekking te komen…

In de ruim vijf maanden dat Wieland na het ongeluk in het ziekenhuis moest blijven, en de daarop volgende jaren, onderging hij veel operaties. Onder narcose waren dat er maar liefst 55. Verschillende lichaamsdelen moesten worden hersteld,

24

met name de beenderen in zijn gezicht.

Bij verscheidene van deze hersteloperaties is van zijn eigen botweefsel gebruikgemaakt.

Wieland kreeg te horen dat zijn plastisch chirurg, dr. David Pennington, botweefsel wegnam uit de rechterzijde van zijn ribbenkast.

In feite maakte de dokter telkens gebruik van hetzelfde litteken.

keer de hele rib wegnamen. „We laten daarbij het periosteum (beenvlies) intact, zodat de rib normaal gesproken weer aangroeit.”

Ondanks dat hij was opgeleid voor (en gewerkt heeft als) huisarts, was Wieland hier niet van op de hoogte. Het intrigeerde hem, zeker toen hij de lijn naar de Bijbel trok. „Ik had me dit nooit eerder gerealiseerd. Het periosteum (de letterlijke betekenis van dit woord is: ‘rond het been’) is een vlies dat elk bot omhult. Het periosteum bevat cellen die nieuw botweefsel kunnen aanmaken. Met name bij jonge mensen heeft het rib-periosteum – meer dan van enig ander bot – de opmerkelijke mogelijkheid om nieuw beenweefsel te la-

Aangroeiend bot Op een dag vroeg Wieland aan zijn arts: „Is al het bot daar nog niet op?”

Pennington keek zijn patiënt aan en legde uit dat hij en zijn team elke

Wieland vroeg aan de arts: „Is al het bot daar nog niet op?”

augustus 2010

Dr. Carl Wieland ten groeien.”

Dokter Pennington vertelde Wieland dat chirurgen die operaties in de borstkas doen regelmatig de rib(ben) verwijderen. Die ribben groeien toch vaak weer ten dele of geheel aan. Veel hangt af van de zorgvuldigheid waarmee de rib wordt verwijderd.

Het bot moet uit het periosteum worden gepeld om het vlies zo goed mogelijk heel te laten. Waarom juist de rib zo geschikt is voor hergroei? Dat komt door de goede bloedtoevoer ten behoeve van de spieren tussen de ribben.

Toen de chirurg dit vertelde aan dr. Wieland, viel het kwartje. „Dat is echt geweldig! Adam hoefde dus helemaal niet met

Adam kon dus volledig herstellen na de schepping van eva één rib minder rond te lopen!’

In Genesis 2 vers 21 en 22 staat over de schepping van Adams vrouw Eva het volgende: ‘Toen deed de HEERE God een diepe slaap op Adam vallen, en hij sliep; en Hij nam een van zijn ribben, en sloot derzelver plaats toe met vlees. En de HEERE God bouwde de ribbe, die Hij van Adam genomen had, tot een vrouw...’’

Rib of zijde?

dan dat al zijn kinderen die erna geboren worden ook een vinHoewel in veel Bijbels uit het volgende vers 23. (...) ger minder hebben? gesproken wordt over Echter, dat bij de handeling Of bijvoorbeeld alleen de rib van Adam, kan een rib uit Adam is genozijn zonen en niet zijn vanuit de Hebreeuwse men, wil nog niet suggereren dochters? Natuurlijk brontekst daar een dat mannen daardoor een niet. De genetische kanttekening bij worden rib minder zouden moeten instructies in het DNA gezet. hebben dan vrouwen, omdat worden van ouder ‘verworven eigenschappen’ naar kind doorgegeniet overerfelijk zijn.’

In de New Defenders ven in de vorm van Study Bible van Henry M. een code. Het verwijMorris staat het volgende Goed om te weten is deren van een rib (of geschreven bij de behandedat ook in de Griekse vinger) zal niet de inling van Genesis 2 vers 21: Septuagint-vertaling van structie van de code ‘De ‘rib’ was eigenlijk de Genesis gesproken wordt veranderen. Dus al ‘zijde’ van Adam. Het over ‘zijde’ in plaats van ‘rib’. zijn nakomelingen hebreeuwse ‘tsela’ komt 35 Het één sluit het ander nakrijgen nog steeds keer voor in het Oude Testatuurlijk niet uit. Hier kan heel het juiste aantal ribment, en is nergens anders goed de rib van Adam beben (of vingers).” vertaald met ‘rib’.

Het wegdoeld zijn zonder afbreuk te Dit antwoord houdt genomen deel omvatte zowel doen aan het oorspronkelijke, Wieland als bot als vlees, zoals ook blijkt algemenere woord ‘zijde’. waarheid overeind. Daar doet hij na zijn bevindingen in het ziekenhuis niets aan kon groeien. Precies zoals ribben vanaan af. Wat hij wil aangeven is dat daag de dag nog aangroeien.” de hergroei van ribben een nóg fascinerender beeld geeft van het Wieland benadrukt dat hij het wonder van menselijk lichaam. „God heeft de de schepping van Eva daarmee niet wil rib ontworpen samen met het periosteum. weg redeneren. „Natuurlijk was de formeAls Schepper wist Hij hoe de rib moest ring van Eva uit vlees en been echt een bijworden verwijderd zodat deze later weer zonder wonder. Maar waarom gebeurde dat op deze wijze? Waarom niet direct uit eenvoudigere elementen als stof, zoals bij Adam het geval was?” Voor Wieland is het duidelijk: „We hebben allemaal in Adam gezondigd. En allemaal kunnen we worden verlost door het offer van Jezus Christus, de laatste Adam (1 Korintiërs 15:45).

Het is dus belangrijk dat we allemaal nakomelingen zijn van Adam, inclusief Eva.”

Uit Adam Wanneer iemand dr.

Wieland vóór zijn ongeluk gevraagd had hoe het komt dat mannen niet één rib minder hebben dan vrouwen, had hij het volgende gezegd: „Als een man een vinger verliest door een cirkelzaag, denk je

Chirurgen verwijderen relatief gemakkelijk een rib, omdat die toch weer aangroeit.

Vanuit biologisch opzicht is het logisch dat God uitgerekend een rib(!) uit Adam nam om Eva mee te bouwen, niet iets anders, omdat Adam daar volledig van zou kunnen herstellen.

Adam volgens een schildering van Michelangelo.

25

Catastrofe tekst Stef Heerema

H

Hoe heeft het zo faliekant mis kunnen gaan?

Catastrofe op zee 779 miljoen liter olie spoot de Golf van Mexico in. De ramp werd in gang gezet door een explosie op het booreiland Deepwater Horizon. Na 106 dagen werd het lek gedicht. Hoe heeft het zo

faliekant mis kunnen gaan?

26

augustus 2010

Waar komt olie vandaan?

De meeste wetenschappers gaan ervan uit dat steenkool, olie en gas zijn ontstaan uit flora en fauna uit een ver verleden. Maar is dat ook zo?

20 april 2010. Een explosie dondert over de Golf van Mexico. Een moment ervoor had een fontein van water zich door alle naden en kieren uit de boorkolom van de Deepwater Horizon geperst. Daarbij liep de druk hoog op. Een fractie later volgde een gasbel die explodeerde aan boord van de boortoren. De vlammen spoten tot zeventig meter hoog! De ramp kostte elf bemanningsleden het leven. Gelukkig konden 115 mensen worden geĂŤvacueerd, waarvan er zeventien zwaar gewond waren.

Op 22 april zonk het door brand verwoestte platform naar de zeebodem, anderhalve kilometer diep. De boorpijp brak af en

Er werd juist op die dag op het platform een feestje gehouden werd in de val meegesleept. Daarna spoot de oliebron onbelemmerd

Een gemiddelde autoband mag 2,2 bar hebben. De druk voor de ramp zou opgelopen zijn tot wel 4.800 bar!

Er zijn ook wetenschappers die vermoeden dat olie en gas (deels) een abiotische oorsprong hebben. Dat betekent dat ze niet uit verhitting van flora en fauna zijn ontstaan. Abiotische olie en gas zouden al sinds de schepping in de aarde kunnen zitten. Volgens deze wetenschappers zou de brondruk door vulkanische krachten zijn ontstaan. Er zijn echter feiten die aangeven dat brondruk ontstaat door grondwaterdruk...

Noach had olie Een van de redenen om aan het bestaan van abiotische olie te denken is dat Noach bij het bouwen van de ark reeds de beschikking had over teer (Genesis 6:14).

Pek is inderdaad een soort van olie. Als dat voor de zondvloed al aanwezig enorme hoeveelheden olie en gas in de Golf van Mexico.

Het onderzoek naar hoe dit kon gebeuren is in volle gang.

Extreem hoge druk Het gerucht gaat dat de druk voorafgaand aan deze explosie was opgelopen tot maar liefst 4.800 bar (een gemiddelde autoband mag 2,2 bar hebben)!

Dat is wel heel erg hoog.

Om na te gaan in hoeverre dit gerucht klopt, is het allereerst goed om te weten dat de druk in zoâ&#x20AC;&#x2122;n olie- en gasbel vrijwel altijd wordt bepaald door de diepte waarop wordt gewonnen.

Het grondwater perst de gasbel namelijk samen.

Hoe dieper de gasbel, hoe hoger de druk. Het gas en

was, zou dat voor olie en gas ook kunnen gelden, redeneert men. Maar, bedenk wel dat pek eenvoudig te maken is door hout te verhitten. Verhitten zonder zuurstof toe te laten uiteraard, want dat zou leiden tot verbranding. Noach kan dus zijn eigen teer hebben geproduceerd.

zoutlagen De meeste Bijbelgetrouwe wetenschappers denken dat aardgas, olie en steenkool tijdens de zondvloed ontstonden, heel wat minder lang geleden. In hun visie werd de wereld van Noach tijdens de vloed bedolven onder allerlei lagen, waarbij door druk en temperatuur de organische stoffen werden omgezet in steenkool, olie en gas. Een bevestiging van dit model is dat zout herkenbaar is als een vulkanische afzetting. In dat kader is het goed om te weten dat olie en gas vooral onder zoutlagen worden gevonden.

de olie willen naar boven ontsnappen, maar liggen opgesloten onder een niet-doorlatend gesteente (in dit geval: zout). De Deepwater Horizon doorboorde deze laag op ongeveer 5,5 kilometer diepte. De bijbehorende grondwaterdruk is daar ongeveer 550 bar. Dit is

27

Ramp vanuit de lucht Een satellietfoto van de olievlek, gemaakt op 24 mei 2010. Sinds de ramp vloeiden er dagelijks miljoenen liters olie vrij de Golf in. Een deel daarvan wordt sinds eind mei boven de bron afgevangen en weggepompt. BP kon de lekkages pas definitief stoppen toen via de Blow Out Preventer de ondergrondse boorschacht kon worden gevuld met boormodder (een mengsel van water, bariet en olie met een bijzonder hoog soortelijk gewicht). Door de 4 kilometer lange ondergrondse pijp ermee te vullen, ontstaat voldoende tegendruk om de brondruk te weerstaan, waarna de bron met cement kan worden afgeplugd.

de druk waarmee het gas, en ook de olie, naar boven wordt gestuwd. Maar… het eigen gewicht van deze stoffen zal de opwaartse druk in de 5,5 kilometer hoge kolom doen afnemen. De druk kan daardoor dus onmogelijk opgelopen zijn tot 4.800 bar.

feestje Technici konden vanuit Houston in Texas real time alle boor-

In zo’n noodgeval hoort de Blow Out Preventer in te grijpen gegevens en handelingen op de boortoren in de gaten houden. Ook de drukken zijn daar geregistreerd (maar helaas niet openbaar toegankelijk). Het in

28

Rechts: De rode ster geeft de locatie aan van de verongelukte boortoren. De boorpijp is ‘slechts’ (vergeleken met andere boringen) 5,5 kilometer lang, waarvan 1,5 kilometer in water en 4 kilometer in de zeebodem zit.

2001 gebouwde booreiland heeft met succes in september 2009 nog de diepste oliebron ooit aangeboord op een diepte van bijna elf kilometer.

Dat betrof het Tiber field, ook in de Golf van Mexico.

Onmiddellijk hierna is de Deepwater Horizon ingezet voor het ontwikkelen van het Macondo prospect, waar het helaas misging. Ironisch genoeg waren op 20 april officials aan boord voor een feest vanwege het zeven jaar functioneren zonder persoonlijke ongelukken.

Op dat moment was de oliebron succes-

Blusschepen doen een poging Deep Water Horizon te redden, niet wetende wat er gebeuren zal.

Doorsnede van de bodem onder de Golf, ongeveer ter plaatse van de rode lijn in het afbeelding onder. De paarse grillige structuur is de zoutlaag waaronder de olie is aangeboord.

vol aangeboord. De activiteiten om de productie van de bron te testen werden gestart. De zware boorspoeling die in de boorpijp aanwezig was, om de hoge ondergrondse druk in bedwang te houden, werd vervangen door het lichtere zeewater. Dit is de normale gang van zaken om de winning te kunnen starten. Maar er is toen te vroeg en onverwachts een gasbel naar boven gekomen. Wat er dan gebeurt, is dit: als zo’n bel stijgt, zal hij uitzetten door de afnemende vloeistofdruk. Door het snel toenemende volume van deze gasbel wordt water uit de pijp gedrukt en

augustus 2010

wordt de hoeveelheid vloeistof in de pijp minder. Zo neemt het gewicht van de vloeistofkolom, en dus de tegendruk op de bron, snel af. In zo’n noodgeval hoort de Blow Out Preventer (BOP) in te grijpen.

Zoals gebruikelijk was op de boorschacht op de bodem van de zee zo’n BOP gemonteerd.

Dit is een apparaat dat in noodsituaties de boorschacht afsluit.

De BOP kan maximaal 1000 bar aan, maar heeft niet gefunctio-

BP dicht olielek met ‘static kill’

BP heeft uiteindelijk het lek, dat de grootste olieramp in de Amerikaanse geschiedenis veroorzaakte, gedicht met een zgn. ‘static kill’ door zware boormodder en cement in de Macondoput te pompen.

Hulpbron 2: Begin boring 16 mei

Nieuwe kap: Oliestroom gestopt 15 juli

Proces gelijk aan ‘top kill’operatie in mei, die mislukte omdat boormodder de oliestroom niet kon keren

Beschadigde blow-out preventer

2,5 km

Macondo put

3,5 km

4,5 km

Verdeler

4.877 m

Gefaald?

vaartuig

Begin 2 mei

0

5,5 km

neerd. Uiteraard zal het onderzoek zich hier sterk op richten.

Schepen aanvoer boormodder

Hulpbron 1:

1,5 km

Meerdere malen zijn lekkages in het cement gemeld

STATIC KILL: Modder wordt onder lage druk door blow-out preventer in de put gepompt. Wanneer druk stabiel blijft wordt cement gepompt om put af te sluiten Q4000

5.428 m

Olielaag BOTTOM KILL: Boorkop hulpbron bereikt Macondoput op diepte van 5.486 m, tussen 11 en 15 augustus

Boormodder drukt met kracht olie terug in olielaag

Sinds februari waren er wel problemen gemeld met de boring.

De procedures schrijven voor dat periodiek na het boren van een schachtdeel een pijp wordt ingebracht. Deze pijp wordt door Relief well Cement eerder geplaatste pijpdelen naar Kraag beneden geschoven. Oftewel, de Macondo Macondo diameter neemt af naarmate de bekleding put boring dieper wordt. Iedere pijp Hulpbron doorboort Modder en later cement Boorkop maakt gat in Modder en cement sluiten wordt met cement rondom in de kraag van Macondoput worden in kraag gepompt stalen bekleding van put Macondoput voorgoed af boring in het gesteente veranBron: BP © GRAPHIC NEWS kerd. Dit cement verzorgt ook de afdichting met de bovengeplaatste pijp.

Minerals Managements Services (MMS) blemen moedwillig zijn genegeerd. Dit lijkt Meerdere malen zijn lekkages in het ce- wist hiervan. Het Amerikaanse congres rechtstreeks in verband te staan met de ment gemeld. Ook de toezichthouder verwijt BP nu terecht dat de ondergrondse catastrofe. Al met al lijkt het er nu op dat schacht onvoldoende was de ramp is ontstaan door een combinatie afgewerkt en dat de pro- van factoren. De grote diepte heeft hier cedures niet zijn gevolgd. wel aan bijgedragen, maar is niet de oorDaarbij heeft BP de indruk zaak van de ramp. gewekt het besparen van tijd en geld belangrijker te vinden dan het vermindeweet meer: ren van risico’s. http://tiny.cc/deepwater1 Er zijn werknemers die http://tiny.cc/deepwater2 aangeven dat de Blow Out http://tiny.cc/deepwater3 De explosie in de Golf van Preventer in maart bij een http://tiny.cc/deepwater4 Mexico werd de grootste olieramp in verkeerde procedure was http://tiny.cc/deepwater5 de Amerikaanse geschiedenis ooit. http://tiny.cc/deepwater6 beschadigd en dat die pro-

http://tiny.cc/deepwater7

29

Deel 3

Liefde tekst Sietse H.W. Werkman

W Lust of

Wat de neurowetenschap je kan leren over de liefde

liefde?

Liefde en lust zijn niet hetzelfde, ook in de hersenen niet. Uit recente studies blijkt dat fotoâ&#x20AC;&#x2122;s van geliefden bepaalde hersengebieden activeren die zeer zeker verschillen met de hersenpatronen die gekoppeld zijn aan lust. Wat dat wil zeggen? Je kunt je

tot iemand seksueel aangetrokken voelen zonder dat er sprake is van liefde.

30

augustus 2010

Iemand kan je benaderen met veel warmte, liefde en genegenheid, terwijl dit alleen maar gebaseerd is op lustgevoelens, met de bedoeling je tot seks te verleiden.

Dat laten onderzoeksresultaten in de neurochemische wetenschap zien, beschrijven de auteurs van Hooked, het boek dat in deze artikelserie centraal staat. Seks voor en buiten het huwelijk is zo onschuldig niet!

Slechte start McIlhaney en McKissic Bush wijzen op huwelijksstatistieken die aangeven dat een huwelijk dat begonnen is vóór de leeftijd van 21 jaar veel minder kans heeft om stand te houden dan huwelijken die na het 21-ste levensjaar zijn gesloten. Ook tonen de statistieken aan dat als jongeren reeds op hun zestiende met seks

huwelijk na je 21ste jaar heeft meer kans van slagen beginnen, ruim 44 procent van hen meer dan vijf seksuele partners heeft gehad wanneer ze twintig zijn. Dus hoe eerder jongeren met seks beginnen, hoe meer wisselende partners ze zullen hebben.

Verder is het zo dat seksuele betrokkenheid vóór het huwelijk in een latere vaste relatie een intense begeerte tot herhaling kan opwekken. Seks voor het huwelijk met wisselende partners kan al het andere in de latere, vaste relatie overheersen.

twee p er s o nen door middel van chemische veranderingen in de hersenen. Maar deze stoffen zorgen er ook voor dat er een verlangen komt naar meer seksueel contact.

McIlhaney en McKissic Bush voegen hier nog iets belangrijks aan toe: regelmatig seksueel contact versterkt de hersenverbindingen (synapsen) die, zowel bij het mannelijke als bij het vrouwelijke brein, een belangrijke rol spelen in toekomstige seksuele contacten.

Dit in tegenstelling tot de synapsen die seksuele terughoudendheid reguleren: zij worden juist verzwakt en uiteindelijk op non-actief gesteld.

Waar je je niet bewust van bent…

Feromonen zijn chemicaliën die uitgescheiden worden door de huid en de zweetklieren. Als je ze door de neus inhaleert, kunnen ze onverwachte gedachten, gevoelens en gedragsreacties opwekken.

Hoewel feromonen overgebracht worden door middel van geur, kunnen ze niet bewust worden geroken.

Onderzoek toont aan dat feromonen betrokken zijn bij de seksuele aantrekkingskracht van een vrouw voor een bepaald type man. Maar deze beïnvloeding is onbewust, net als bij dopamine, oxytocine en de andere neurochemicaliën die eerder in deze artikelenreeks zijn besproken.

Veel mensen denken dat hun keuze bepaald wordt door gevoelens van liefde, maar die keuze kan dus sterk beïnvloed zijn door feromonen. Deze stoffen vertroebelen het vermogen tot helder, onderscheidend denken.

Dierlijk gedrag?

Het aangaan van seksueel contact brengt een kettingreactie van hersenactiviteiten teweeg.

Dat leidt tot sterkere bindingen en het verlangen naar meer seksualiteit tussen die twee mensen. Op deze wijze geven twee mensen, in een unieke intimiteit, in groeiend vertrouwen en in toenemende mate , zich –

naar lichaam en ziel – aan elkaar bloot.

In de context van een liefdevolle huwelijksrelatie is er niks mis met seksuele lust. Maar als het intieme samenspel van diep menselijke affectie en overgave aan elkaar los wordt gekoppeld van seksualiteit (als je dus uitsluitend gedreven wordt door lustgevoelens), gebeurt er volgens de auteurs van Hooked het volgende: ‘Het mag enigszins bot

beloning Als twee mensen seks hebben, lazen we in een eerder deel van deze serie, gebeurt er het volgende: allereerst wordt er dan dopamine in hun hersenen afgegeven dat hen voor deze daad ‘beloont’. Als dit seksueel contact zich met regelmaat tussen dezelfde partners voortzet, wordt er bij de vrouw oxytocine afgegeven en bij de man vasopressine. Deze twee stoffen verbindt die

31

Nieuw

ADSL + bellen Kliksafe pakt uit en biedt vanaf nu ADSL+bellen.

Het beste pakket voor veilig internet en voordelig bellen!

vanaf

€3p6er ,m9aand 5

“Als alles blijft werken zoals tijdens de proefperiode, zijn wij dik tevreden.”

(Riny van der Mark)

Direct bestellen?

Ga naar www.kliksafe.nl of bel (0341) 274 999.

Luxe hardcover boek, 116 pag.

ISBN 978-90-79895-02-1 Prijs: € 19,95

Ontdek de fascinerende wereld van de honingbij in dit bijzondere boek van bijbelleraar en imker Piet van der Lugt. Deze kleine dieren hebben ons iets belangrijks te vertellen! Zij zijn een beeld van ‘de dingen die boven zijn’ en een voorbeeld voor ons mensen...

Laat u verwonderen door Gods grootheid in de natuur, in dit zeer unieke boek boordevol prachtige foto’s en illustraties.

Nu verkrijgbaar in de boekhandel of bestel via 0341-707064 / uitgeverijtimotheus.nl

Verliefdheid of liefde?

klinken, maar als wij dit doen, strippen we het unieke menselijke aspect ervan af en verwordt de seksuele daad tot rauw dierlijk gedrag.’

Verliefdheid blijkt de grote imitator van echte liefde te zijn. Hersenenonderzoek wijst uit dat dezelfde gebieden geactiveerd worden bij deze onvolwassen verliefdheid als bij echte liefde. Daarom is het onmogelijk om door middel van wetenschappelijke hersentechnieken vast te stellen of de gevoelens die iemand heeft voor een andere persoon verliefdheid is of echte, eerste liefde.

Geen koude computer Aan het begin van deze serie artikelen werd de vraag gesteld of de neurowetenschap je iets kan leren over iets wat zo ondefinieerbaar en persoonlijk is als liefde.

Het nieuwe neurowetenschappelijk onderzoek laat zien dat het menselijk brein een verbazingwekkend orgaan is dat nooit volledig kan worden begrepen. En het is nog moeilijker om te begrijpen wat het betekent om volledig mens te zijn.

Het leven is geen verzameling van keuzes. De mens is geen robot die hopeloos verslaafd is aan een bepaald gedrag.

Volgens de genoemde auteurs van Hooked is het belachelijk om te denken dat de mens niks meer is dan een groep

(hersen)cellen of neurochemische stoffen die op de omgeving reageren. De neurowetenschap toont aan dat het menselijk brein niet gewoon maar een koude, mechanische computer is die informatie verwerkt, maar een levend orgaan, dat zowel door liefde, emotie en vriendelijkheid, als

Koorden van liefde De Bijbel begint met een huwelijk en eindigt ermee. Eva werd aan Adam tot vrouw gegeven en in het laatste Bijbelboek gaat het over de bruiloft van het Lam. Ook vindt het eerste wonder dat de Heere Jezus verricht op een huwelijksfeest plaats. En in de Efezebrief is het huwelijk van man en vrouw verweven met het huwelijk van Christus en de gemeente. Waarom zou God het huwelijk zo’n belangrijke plaats hebben gegeven?

In de Bijbel staat vier keer de tekst: ‘Daarom zal een mens zijn vader en moeder verlaten, en zal zijn vrouw aanhangen, en die twee zullen tot een vlees zijn.’

God spreekt het uit na de schepping van de mens, de Heere Jezus haalt het aan als Hij onderwijst over echtscheiding en geeft daarbij scherp de grenzen aan. Ook de apostel Paulus haalt dezelfde tekst aan

Als dit belangrijke verschil al zo moeilijk is vast te stellen door geavanceerd neurochemisch onderzoek, moet je als ouders helemaal oppassen met een negatieve of afkeurende ‘kort door de bocht’-reactie als een kind zegt: „Ik ben verliefd.” Maar ook de jongere zelf moet alert blijven. Verliefdheidgevoelens kunnen heel intens zijn en zelfs de kenmerken van Obsessive Compulsive Disorder (OCD; dwangneurose) vertonen.

als hierover vragen komen van de gemeenten uit de heidenen.

LETTERLIJK Nieuwe onderzoeken uit de neurowetenschap onderschrijven dat, bij nadere bestudering, de Bijbel méér letterlijk kan worden genomen dan soms

door trauma, pijn en beledigingen (om maar iets te noemen) wordt gevormd.

De auteurs benadrukken dat de onderzoeksresultaten die ze in dit boek presenteren slechts het topje van de ijsberg zijn. ‘Maar’, zo zeggen ze, ‘dat betekent niet dat wat we nu weten niet zonder consequenties zou zijn. De ontdekkingen die wij rapporteren zijn verifieerbaar. wordt gedacht. In deze artiDe

kelserie worden die onderzoeken beschreven.

UIT LIEFDE Gods Woord geeft aan dat het doel van onderzoeken is: het verstaan en doorzien van Gods eeuwige Kracht en Goddelijkheid (Romeinen 1:20). Dit mag je ook zien in het geheimenis van het huwelijk. Het mag je doen beseffen dat je als mens ‘niet te verontschuldigen’ bent (Romeinen 1:20). Het mag je temeer doen verlangen naar de ontmoeting met je Heere en Bruidegom. Met sterkere banden dan (biologische) liefdeskoorden heeft God je Zijn liefdesverklaring gegeven: een volmaakte overgave, uit liefde geboren.

lessen die we trekken uit de feiten die we presenteren, zijn praktisch, omdat ze laten zien op welke manier mensen in elkaar zitten. De aanbevelingen voor gedrag zijn realistisch en redelijk, omdat ze gebaseerd zijn op betrouwbare informatie over hoe we het best functioneren.’

Alle in deze artikelserie beschreven ingewikkelde processen en interacties van neurochemische stoffen zijn erop gericht om een langdurige monogame relatie te bewerken en die te versterken.

Alleen zo wordt de gezinsstructuur (die zo cruciaal is voor iemands leven!) gesteund en verdiept.

33

Luchtvaartfotografie tekst Rianne ten Voorde

Vfotoshoot

Vlieg mee met luchtvaartfotograaf Laurens van de Craats

naast een straaljager Laurens van de Craats, van beroep fotograaf in de groensector, heeft

een wel héél bijzondere hobby: luchtvaartfotografie. Hij was onder meer aanwezig tijdens de New York Air Show van 29 en 30 mei dit jaar. Zijn ‘prooi’? Een Canadese CF-18 Hornet!

Zij aan zij vliegen met een straaljager.

Laurens van de Craats blikt terug op zijn jongste avontuur. In het luchtruim nabij New York wist hij een CF-18 Hornet te fotograferen. Een ervaring om nooit te vergeten, omdat de straaljager zijn naverbran-

34

der (after burner) aanzette toen Laurens dat aangaf. Als de piloot dat doet, vliegt de straaljager vol gas weg en wordt er pure brandstof via de zijkant van de motor in de uitlaat gespoten. Daardoor krijgt het toestel ineens twee keer zoveel vermo-

augustus 2010

waren honderden fotografen op de New York Air Show afgekomen. Er was veel pers aanwezig, ook in de lucht. Maar ik was de enige die naast een straaljager vloog dat weekend.”

Een straaljager heb je niet zomaar geregeld. „Veel mensen moeten daarover beslissen,” weet Laurens uit ervaring. „Maanden van tevoren begin je al de eerste persoon aan te schrijven. Die gaat het dan met de rest bespreken. Er is een vrij lange aanlooptijd nodig wil je het allemaal geregeld hebben.” Daar komt van alles bij kijken: een waslijst aan regels en een reeks vergunningen. Niet alleen voor straaljagers, maar voor elk willekeurig ander vliegtuig waarvoor hij een aanvraag doet. Verder is het belangrijk dat je weet hoe langzaam een vliegtuig kan vliegen. „Want het vliegtuig waar ik in zit, heeft een bepaalde snelheid en het toestel dat ik wil fotograferen moet daarachter

De CF-18 Hornet tijdens de New York Air Show.

gen en komt er ook een gigantische vlam uit de motor. „Wat ik wilde,” legt Laurens uit, „was dat de straaljager naast ons ging vliegen met die naverbrander aan. Maar als hij dat deed – whooom! – was hij gelijk weg natuurlijk.

Dat werkte niet. Op een gegeven moment ging hij daarom met zijn naverbrander aan rondjes om ons vliegtuig cirkelen, op vijfhonderd feet hoogte. Dat is iets meer dan 150 meter. En dat boven een woon-

wijk! Dan weet je dat mensen op straat in de lucht staan te kijken. Zo van: ‘Zooo, wat gebeurt daar?!’”

Niet alleen Laurens vond het indrukwekkend om die straaljager met de after burner vol aan om hem heen te zien vliegen. „De twee piloten van het vliegtuig waar ik in zat en een assistent, s chreeuw den om beurten: ‘Wow, this is awesom e !

This is awesome!’

Zij maakten zoiets ook voor het eerst mee.”

Omdat het zo hard ging, en de achtergrond te licht was vanwege de zon, was het helaas niet mogelijk de perfecte foto van de after burner te maken.

veel regelwerk Het was evengoed een uniek fotomoment, des te meer omdat er continu ander vliegverkeer in de buurt was. Er waren maanden van voorbereiding aan deze reportage vooraf gegaan. Laurens: „Het was de eerste vlucht die ik alleen had geregeld. En dan met een straaljager; dat is al behoorlijk uniek. Er

Tips en trucs Wat Laurens doet, is voor velen een droom. In zijn enthousiasme dacht hij in het begin – zoals wel meer mensen doen – het luchtfotograferen makkelijk te kunnen regelen. Dat het nog niet zo eenvoudig is om een fotomoment voor elkaar te krijgen, ontdekte hij later. En veel hulp van andere luchtfotografen hoef je niet te verwachten… „In Nederland zijn er maar zo’n vijftig mensen die hetzelfde doen als ik,” schat Laurens. De terughoudendheid om anderen binnen ‘het wereldje’ te helpen, heeft volgens hem twee belangrijke oorzaken: Concurrentie Fotografen proberen voor zichzelf unieke projecten te regelen, die exclusieve foto’s opleveren.

De vrees voor onzorgvuldigheid Het organiseren van een vlucht gaat over veel schijven, waarbij de nodige tact gevraagd wordt van de fotograaf. Niemand is erbij gebaat als een onervaren fotograaf er, zij het onbedoeld, met de botte bijl doorheen gaat.

De wereld van de luchtfotografie blijft wat dat betreft zelfs voor de betrokkenen een klein mysterie.

Maar… de aanhouder kan ook hier steeds meer goodwill en terrein winnen.

35

vliegen. Als dat vliegtuig onze snelheid niet kan halen, gaat het niet werken. Dan zou hij neerstorten. Dat is zeker een gevaar bij straaljagers. Als zij beneden een bepaalde snelheid komen, krijgen hun vleugels te weinig lift (druk omhoog) en vallen ze gewoon uit de lucht.”

Maar Laurens moet vooraf nog meer zaken uitzoeken. In welke luchtruimen mogen de vliegtuigen wel en niet komen?

En voor welke luchtuimen moet van tevoren toestemming worden aangevraagd?

Ook moet je weten in welk gebied je je bij welke verkeerstoren moet melden.

Daarnaast gelden er in Nederland en Europa andere regels dan bijvoorbeeld in Amerika. Maar het grootste obstakel vindt Laurens het vinden van een geschikt toestel mét geschikte piloot. „Want aan de te kiezen piloot zelf zit ook enorm veel regelgeving verbonden. Daarbij komt dat niet alle piloten het leuk vinden om aan een fotoshoot mee te werken.”

ze vinden zo’n fotovlucht soms best lastig, zeker als ze nog nooit eerder zoiets gedaan hebben.”

Dat was met de De B-52.

Canadese piloot ook het geval. Hij had nog nooit met zo’n klein toestel naast zich gevlogen. Laurens had aanvankelijk een vrij snel toestel geregeld, dat meer dan 200 knopen kon vliegen (370 kilometer per uur), maar dat vliegtuig kon niet

„De piloten schreeuwden: ‘this is awesome, this is awesome!’”

komen vanwege slecht weer. Snel regelde hij een ander toestel, maar dat „Straaljagerpiloten willen vaak wel graag,” vloog aanzienlijk langzamer (180 knopen; gaat Laurens verder. „Ze hebben meestal 334 kilometer per uur). Vervolgens begon geen foto van zichzelf in de lucht. Maar de straaljagerpiloot terug te krabbelen. Hij zag het met het vervangende toestel niet meer zitten.

Samen werd er naar een oplossing gezocht.

Tijdens Wil je proberen een plaats te gers zul je overigens niet te de vliegshow zou verwerven binnen de lucky maken krijgen, alleen met de straaljager in few van de luchtfotografie? kleinere toestellen. Maar het zijn slow pass onLaurens’ Belgische collega’s ‘onbereikbare’ komt dan in geveer 150 knopen zijn de Air to Air Academy elk geval een stap dichterbij!

(278 kilometer per gestart. Daar kun je het uur) gaan, maar luchtfotograferen leren; een om dit te bereiken andere, specifieke opleiding moest de piloot zijn WEET MEER: bestaat niet. Met straaljatoestel helemaal http://tiny.cc/air2airacademy achterover zetten.

Rechtdoor vliegen was dan het enige mogelijke.

Om door te kunnen vliegen, moest de piloot dan weer vol gas geven. Maar dat zou Laurens waarschijnlijk geen goede foto’s opleveren. Aan de andere kant vond de

piloot het onverantwoord om langzamer te vliegen. Een dilemma. „Uiteindelijk zijn we wel gaan vliegen,” vertelt Laurens. „We gingen het gewoon proberen. Wij de lucht in. Ik wilde de straaljager heel graag met de neus zo recht omhoog op de foto hebben… Uiteindelijk zijn we tijdens die vlucht tot 115 knopen gegaan. Dat is maar zo’n 213 kilometer per uur. Ongelooflijk!”

Ready for take-off Voordat Laurens in een vliegtuig stapt, heeft

Terugkrabbelen

word zelf luchtfotograaf

36

hij eerst met alle betrokken piloten een briefing. Dan worden vragen beantwoord als: Wat gaan we doen? Waar gaan we vliegen? Hoe hoog gaan we en hoe hard? Als dat gedaan is, en er zijn geen zaken aan het licht gekomen waardoor de vlucht niet door kan gaan, stapt Laurens in. Headset op. Het toestel stijgt op. Vlak daar achteraan vertrekt ook de ‘fotoprooi’. Laurens: „Even later vliegt hij naast of achter ons.

Dan geef ik via mijn headset aan mijn piloot door wat hij aan de piloot naast of achter ons moet vragen om te doen. Wat dat betreft moet je als fotograaf een halve piloot zijn.

Je moet weten wat je van een piloot kunt vragen.”

Veiligheid Veiligheid is belangrijk. Tijdens een fotovlucht heeft Laurens altijd een valharnas aan. „Aan dat harnas zit een lijn die vastgemaakt is aan de vloer van het toestel. Er mag ook niets uit het vliegtuig vallen: geen lensdop, stukje kauwgom of geheugenkaartje. Want dat kan allemaal door de

augustus 2010

motor worden opgezogen. In het ergste geval kan dat motorschade opleveren en stort het vliegtuig neer.”

Vanwege het harnas heeft Laurens maar weinig bewegingsruimte. „Ook de ruimte waarin je je mag bewegen is gebonden aan regels,” aldus Laurens. „Bij het ene vliegtuig sta of zit ik in de open laadklep achterin. Bij het andere vliegtuig zit ik in het gat van de zijdeur die dan voor dat doeleinde is verwijderd. Last van de wind heb ik niet zo. Af en toe komt er een windvlaag naar binnen, maar dat is vergelijkbaar met het opendraaien van je raam wanneer je honderd rijdt over de snelweg.”

Last van hoogtevrees of vliegangst moet je niet hebben als luchtfotograaf. „Je hebt regelmatig te maken met turbulentie. Dan zak je zomaar een paar meter.” Spullen neemt Laurens

Kodiak op de kiek Op de open dagen van MAF Nederland, die in juni en juli plaatsvonden, nam Laurens de kans waar om het nieuwe ‘zendingswerkpaard’ de Kodiak te fotograferen. „Het is uniek dat dit toestel in Nederland was.

De komende jaren gebeurt dat waarschijnlijk niet meer.”

Mission Aviation Fellowship (MAF) is een grote non-profit vliegtuigmaatschappij. Met 130 vliegtuigen, verspreid over dertig arme landen, zet MAF zich in voor humanitaire hulp, gezondheidszorg, ontwikkelingswerk en zendingsactiviteiten van meer dan negenhonderd (hulp)organisaties en

kerken. Voor dit doel is de Kodiak dan ook speciaal ontworpen. Zo beschikt hij over een Short Takeoff and Landing-systeem (STOL). De Kodiak heeft een maximale draagkracht in de vleugels, waardoor op een zeer korte baan kan worden geland en opgestegen. Dat is nodig, omdat een lange startbaan vaak niet aangelegd kan worden in het oerwoud of in de bergen.

Verder kan de Kodiak zijn interieur snel veranderen van vracht naar passagiers, of andersom. Ook dat komt van pas bij de vluchten die MAF doet.

De ene reis kan het zijn dat een team artsen moet worden vervoerd, bij de andere vlucht is het nodig dat er een brancard aan boord gaat. De Kodiak past zich dan in no time aan.

De Kodiak tijdens Laurens’ fotosessie.

meestal niet mee.

Wat hij bij zich heeft, gaat in een afgesloten bak die vastzit in het vliegtuig; met uitzondering van zijn camera’s. „Ik gebruik er twee, omdat er tijdens de vlucht geen lenzen mogen worden gewisseld,” vertelt Laurens. „Eén camera heeft een groothoeklens, de

andere een zoomlens. Beide camera’s zitten vast aan het harnas.”

Mysterieus

Laurens heeft zo zijn eigen manier van werken. Enkele kneepjes van het vak leerde hij van een aantal Belgische luchtfotografen die hij ontmoette tijdens vliegshows. „Er is geen vereniging van alleen maar luchtfotografen. Op internet zijn wel wat luchtvaartfora te vinden waarop mensen actief zijn die hetzelfde doen als ik. Op een gegeven moment ken je deze mensen en zij kennen jou. En dan is men af en toe ook wel bereid je wat tips te geven.”

Nog steeds vliegt Laurens De P-51 Mustang.

regelmatig met zijn Belgische collega’s mee. „Zij hebben een grote organisatie en dan kun je toch wat meer vliegtuigen de hoogte in krijgen. Ik heb als doel zo’n tien vluchten per jaar te maken; alleen en samen met anderen. Daar heb ik een be-

camera’s zitten vast zodat ze niet uit het vliegtuig vallen paald budget voor. Als dat op is, is het op.

Het is echt een hobby. Ervan leven kan ik niet. Ik probeer mijn foto’s wel te verkopen aan magazines, maar omdat ik net begin, heb ik nog niet zo veel mediacontacten. Maar het begint te komen…”

Meer foto’s die Laurens heeft gemaakt, staan op www.airtoair.nl

37

Genetica tekst Wim Hoek

Op zoek naar spontaan levensbegin Nooit is wetenschappelijk aangetoond dat leven spontaan ontstaat. En dat terwijl velen tegenwoordig wél vanuit dit uitgangspunt redeneren. Des te vreemder wordt het als je weet dat wetenschappers steeds meer ontdekken dat het leven erg complex in elkaar zit.

Toch zoekt men onvermoeibaar voort naar het ontstaan van leven...

In het verleden zijn al vele pogingen ondernomen om het ontstaan van leven te ontdekken. Tot nu toe heeft dat tot niets geleid.

gingen wel op de doek zitten, omdat de vleeslucht er doorheen kwam.

De derde fles sloot hij af met papier. Op deze fles kwamen de vliegen niet af.

Na verloop van tijd kropen er maden in het vlees van fles één, en op het doek van fles twee. Bij de derde fles kwamen helemaal geen maden voor. Iedereen erkende: de maden kwamen niet uit het vlees of uit de doek op de fles, maar uit de eitjes die de vliegen op het vlees en op de doek hadden ge-

Vliegentest In 1668 deed een geleerde, die Francesco Redie heette, een proef: hij nam drie flessen, en deed in elke fles een stuk vlees. De eerste fles liet hij open. In korte tijd gingen er vliegen op het vlees zitten.

De tweede fles dekte hij af met een doek.

De vliegen konden niet bij het vlees, maar

38

Leven komt voort uit... leven. stop maar met zoeken.

Redie en pasteur hadden gelijk

legd. Vervolgens trok Francesco Redie de conclusie: levende wezens komen voort uit andere levende wezens.

Maar, is dat een algemeen feit of gaat het alleen op voor vliegen? Men wist in de Middeleeuwen nog niets van bacteriën. Deze micro-organismen zijn zo klein dat het tot in de 19e eeuw duurde voordat ze werden ontdekt. Toen dat eenmaal gebeurde, waren enkele geleerden – Robert Koch en Louis Pasteur – er meteen van overtuigd dat deze kleine wezentjes ook best wel eens voor bepaalde ziekten verantwoordelijk konden zijn. In die dagen was dat een gewaagde hypothese. Veel mensen konden niet geloven dat ziekten door bacteriën veroorzaakt werden. Men kon zich niet voorstellen dat een verbeterde hygiëne, zoals handen wassen en het wisselen van kleren na het behandelen van een patiënt, de verspreiding van ziekten tegenging.

Louis Pasteur (18221 8 9 5 ) toonde

augustus 2010

tekst Peter Borger

aan dat bacteriën door verhitting dood gingen en dat daarmee besmetting ook kon worden tegengegaan (vandaar ook dat Pasteurs naam verbonden is aan het pasteuriseren van melk, waarbij het lang houdbaar wordt gemaakt door het kort te verhitten). Pasteur voerde een experiment uit met gekookte bouillon, die hij in een afgesloten fles met een hele lange kromme hals bewaarde (zodat er wel lucht in kon komen, maar er geen bacteriën in konden vallen). De flessen bleven steriel tot op de dag van vandaag. Ze zijn nog steeds te bezichtigen in de Sorbonne in Parijs. Dit experiment toonde eveneens aan dat leven – hoe klein ook – niet vanzelf ontstaat.

ONvermoeibaar Vandaag de dag tellen dit soort experimenten niet meer mee. Er worden miljoenen euro’s uitgegeven aan onderzoek dat moet aantonen dat leven wél uit zichzelf is ontstaan. Er zijn ongeveer net zoveel hypothesen opgesteld over het spontaan ontstaan van leven uit niet-leven als er re-

Er worden miljoenen uitgegeven om aan te tonen dat leven uit zichzelf is ontstaan searchgroepen zijn, die zich ermee bezighouden. Maar feit blijft dat er geen wetenschappelijke verklaring is voor het bestaan van informatieverwerkende systemen in het DNA die zelfs een microscopische bacterie vorm geven. Leven komt voor uit... leven! Francesco Redie en Louis Pasteur hadden gelijk.

‘Nepgenen’ doen het wel degelijk nanomachientjes die heel specifiek In ons DNA, de overerfbare blauwdruk één of enkele taken van het leven, bevinden zich honderuitvoeren. Deze den ‘nepgenen’ (pseudogenen). Het zijn instructies worden in twee stappen genen waar iets aan mankeert, zeggen omgezet in eiwitveel wetenschappers die vanuit evoluten. In de eerste tionistische aannames redeneren. Vroestap wordt DNA ger waren deze genen wel goed, nu niet afgeschreven als meer. Ze zouden kapot zijn gegaan door RNA. De instructies mutaties. Recent onderzoek toont echter worden hierbij als het ware overgeaan dat die genen het wel degelijk doen! schreven op een kladblaadje. In de tweede stap wordt het RNA vertaald in ‘Junk DNA’ is de verzamelnaam voor een eiwit. De instructies op het kladwat veel wetenschappers verstaan onder blaadje krijgen daarmee betekenis, of genetische troep. Letterlijk betekent het beter gezegd: functie. ‘afval-DNA’. Ook ‘kapotte’ pseudogenen Dit is een van de basisprincipes van de worden daartoe gerekend (pseudo bete- moleculaire biologie, in 1970 opgesteld kent onecht of nep). Het DNA zou dus door Watson en Crick, de ontdekkers vol zitten met ‘nepgenen’. Functieloze, van de structuur van het DNA-molecuul. evolutionaire overblijfselen.

Hun bestaan in verschillende diersoorten vormt voor de Francis Crick evolutionist zelfs een zeer (foto) ontdekte sterk argument voor gemeensamen met James schappelijke afstamming.

Watson de

Boek vol codes

Leven komt voort uit leven

structuur van het DNA-molecuul.

Wat is DNA eigenlijk? Je kunt het zien als een instructieboek vol codes om een levend organisme mee te bouwen.

De meeste codes begrijpen wetenschappers nog niet, maar de eiwitcode kunnen ze wel lezen. Ze zijn herkenbaar als genen. Genen bevatten de instructies voor eiwitten;

39

Genetica

tekst Carl Wieland en Peter borger

Junk DNA: wat moet je ermee?

De term ‘junk DNA’ werd bedacht door Susumo Ohno. Als mensen uit eencellige microben waren ontstaan, dacht hij, dan moeten er steeds meer genen bij zijn gekomen. Mensen hebben namelijk veel meer genen dan microben. De vraag is dan waar al die nieuwe genen ontstonden…

In 1970 verscheen Ohno’s boek met de veelzeggende titel ‘Evolution by gene duplication’.

Hierin behandelde Ohno zijn hypothese over hoe organismen in de loop der tijd meer genen hadden gekregen. In het DNA treden voortdurend duplicatiefouten op, waardoor er van sommige genen meerdere exemplaren aanwezig zijn.

Ohno veronderstelde dat gedupliceerde genen nieuwe biologische functies konden aannemen doordat er willekeurige mutaties in ophopen.

Nuttige mutaties zouden er door natuurlijke selectie uit worden gefilterd. Ohno geloofde dat elk tiende duplicaat zich tot een nieuw gen zou ontwikkelen. De overige negen zouden blijven bestaan als kapotte pseudogenen: ‘junk DNA’.

Dit basisprincipe suggereert dat RNA slechts een enkele rol heeft, namelijk als tussenstap (intermediair) bij het vertalen van DNA in eiwitten. Het wordt echter steeds duidelijker dat dit basisprincipe niet klopt: RNA kan namelijk zelf ook functies vervullen, als regulator en schakelaar! En dat is nu precies wat wetenschappers onlangs hebben ontdekt voor pseudogenen. Het wetenschappelijke tijdschrift Nature meldde op 24 juni

Onderzoekers van het Deutsches Institut für Ernährungsforschung ontdekten dat ‘junk DNA’ een rol kan spelen in het voorkomen van symptomen van diabetes type 2.

2010 dat gebleken is dat het RNA van pseudogenen de aanmaak van de bijbehorende eiwitcoderende genen reguleert.

Het RNA van pseudogenen doet dit door met het RNA van die eiwitcoderende genen te communiceren. Mutaties in deze zogenaamde pseudogenen bleken zelfs in verband gebracht te kunnen worden met het ontwikkelen van kanker!

Blinde g kunnen

Toch geen nepgenen!

Deze nieuwe ontdekkingen zijn van groot belang. Ten eerste zet het opnieuw een extra verdieping op de toch al enorme complexiteit van biologische informatieverwerking (hoe genen worden aan- en uitgezet). Ten tweede geeft het aan dat er geen ‘nepgenen’ of ‘ functieloze genen’ bestaan. Junk DNA en pseudogenen zijn dwaalconclusies die gebaseerd zijn op onwetendheid. De biologie is oneindig veel complexer dan men zich ooit voorstelde.

Het wrange is dat het bestaan van ‘nepgenen’ voor een aantal Nederlandse wetenschappers de belangrijkste reden was dat men zich van de historiciteit van de scheppingsgeschiedenis in Genesis afwendde en koos voor de theorie van de gemeenschappelijke afstamming.

Dat was dus helemaal niet nodig geweest.

Pseudogenen hebben wel degelijk een functie.

In donkere grotten komen vissen voor die blind zijn of zelfs geen ogen meer hebben. Onderzoek naar zulke blinde grotvissen heeft een opmerkelijke ontdekking aan het licht gebracht.

Door verschillende stammen van deze blinde vissen te kruisen, werd een gedeeltelijk herstel van zicht bereikt.

In het DNA van alle organismen vinden voortdurend genetische kopieerfoutjes (mutaties) plaats. Ook in vissen gebeurt dat. Stel je voor dat zulke vissen mutaties oplopen waardoor het oog zich onvoldoende ontwikkelt. Als die gemuteerde vissen leven in een omgeving waar het licht is, zullen ze geen voordeel hebben ten opzichte van andere vissen. Hun kans op overleven is dan waarschijnlijk minder.

De mutaties zullen dan niet worden doorgegeven aan volgende generaties. Maar stel je voor wat er gebeurt als zulke mutaties optreden bij vissen die in grotten leven…

Blind juist goed WEET Meer: http://tiny.cc/nepgenen1 http://tiny.cc/nepgenen2

40

Er zijn vissen die nooit met licht in aanraking komen omdat ze zich hun hele leven

augustus 2010

grotvissen weer zien

in plaats daarvan nog slechts een soort litteken zichtbaar is. Generatie op generatie geven de vissen het ‘litteken’ door waar ooit het oog heeft gezeten van de voorouders.

resultaten Onderzoekers van de New York University hebben twee jaar geleden vier geschieden van elkaar levende populaties van blinde Mexicaanse grotvissen (Astyanax ) onmexicanus derzocht. Omdat ze geen reden hadden om aan Het moest mogelijk zijn om uit blinde vissen ziende te nemen dat in vissen te kweken… alle populaties precies dezelfde mutaties waren opgetreden, en in het donker bevinden. Als hier mutaties omdat de ontwikkeling van ogen optreden die tot een verminderd zicht lei- door vele genen wordt gestuurd, den, brengt dat geen nadeel met zich mee. gingen ze ervan uit meerdere mutaties te Sterker nog, vissen zonder ogen kunnen vinden. Het moest dus mogelijk zijn om uit hier nu zelfs een voordeel hebben! Vissen blinde vissen weer ziende vissen te kwemet ogen kunnen bijvoorbeeld makkelijker ken… ooginfecties oplopen als ze in het donker te- Met deze vier verschillende populaties kruisgen rotswanden aan zwemmen.

Zulke vissen zullen zich minder goed voortplanDegeneratie is het beschadigd of zelfs uitgeschaten, en de in het keld raken van voor het organisme belangrijke of donker levende wezenlijke genen. Die ‘beschadiging’ bestaat uit vissenpopulatie het verloren gaan van de juiste informatie voor de zal steeds minaanmaak van het eiwit, waar het gen voor codeert. der vissen tellen met functiHet gaat dus niet om rende langere perioden, om onele ogen. Na beschadiging van het DNA zodoende een impuls te verloop van tijd of de genen zelf, maar van geven aan nieuwe en comzullen er alleen de informatie die erin opge- plexe structuren. Grotvissen nog maar vissen sloten zit. Dit ontstaat door zijn dus ontwikkeld door zonder functioongecorrigeerde kopieerprocessen die in feite het nele ogen zijn. foutjes bij de celdeling, ook omgekeerde demonstreren Op die manier is wel mutaties genoemd. van evolutionaire processen het begrijpelijk Het bestaan van blinde (‘van microbe naar mens’). waarom somvissen is een voorbeeld En die processen zijn volmige populavan degeneratie. Voorheen ledig in overeenstemming ties grotvissen hadden ze functionerende met de genetische verangeen ogen hebogen. Degeneratieprocesderingen die plaatsvinden ben, maar dat

ten de onderzoekers verschillende bastaarden (hybriden). Het bleek dat bijna 40 procent van alle gekruiste vissen kon zien! Hoe dat kon? Het verlies van zicht was inderdaad een aantal malen onafhankelijk opgetreden in de afzonderlijke populaties. En de mutaties zaten in verschillende genen.

Hoofdonderzoeker biologieprofessor Richard Borowsky zegt hierover: „Door hen met elkaar te kruisen werden de genetische onvolkomenheden in de ene afstammingslijn gecompenseerd door de andere, en vice versa. Niet alleen zijn de structuren van het oog –na zo’n lange tijd niet te zijn gebruikt– weer hersteld zodat ze weer functioneren, dat geldt ook voor alle verbindingen met de hersenen die nodig zijn voor de juiste uit-

Het hoeft niet lang te duren om zichtverlies bij vissen te laten plaatsvinden

Wat is degeneratie

sen kunnen echter niets toevoegen, ook niet gedu-

in een degenererende, in zonde gevallen wereld.

wisseling van informatie.”

Lange tijd?

Borowsky gebruikt hier de woorden ‘lange tijd’, maar uit niets in dit experiment blijkt dat het gerechtvaardigd is om hier over ‘lange tijd’ te spreken. Borowsky geeft alleen uitdrukking aan zijn geloof in lange tijdsperioden, een standaardgedachte binnen het evolutionisme. Het uitschakelen van een gen dat betrokken is bij de ontwikkeling van het oog kan door een enkele mutatie gebeuren en daar is beslist geen lange tijd voor nodig. Zodra een kleine groep vissen door geologische omstandigheden is afgesloten van zonlicht, kan het heel snel gaan.

Dat er ook weer herstel mogelijk is –en zelfs een herstel van verbindingen binnen de hersenen– toont nu juist dat er geen lange tijd is verstreken. Want let op: het ophopen van mutaties gedurende lange tijdsperioden zou ‘het zicht’ definitief uit de genen hebben laten verdwijnen. Daarvan was hier duidelijk geen sprake.

Copyright Creation Ministries international Ltd. Gebruikt met toestemming. www.creation.com

Weet meer: http://tiny.cc/grotvis

41

Zout & Zondvloed beeldStef Ringer otte tekst Heerema

Deel 2

K THE DUTCH MOUNTAINS

Kilometershoge zoutpijlers onder Nederland aanwijzing voor zondvloed

Zoutlagen van soms kilometers dik zijn het gevolg van vulkanische activiteit. Dat kon je lezen in het artikel ‘Ontstaan zoutlagen echt door indamping?’ (Weet Magazine 1/2010). Uit scheuren in de aardkorst is het pure zoute lava opgeborreld bij temperaturen van meer dan 800 0C. Bij die temperatuur wordt zout vloeibaar en zo dun als water. Bij een lagere temperatuur stolt het en wordt het weer keihard. Zo ontstonden er zoutbergen in Nederland. Ze zijn er nog. Je kunt ze alleen niet zien...

Grote delen van de aarde zijn in het verleden met zout bedekt. Dat zout borrelde op in onvoorstelbaar forse hoeveelheden.

Later zijn daar klei, kalk en zand op afgezet. Daarom wordt het zout nu gevonden in de diepe ondergrond.

Maar er is nog iets bijzonders gebeurd met dit zout. Het is in de vorm van pijlers omhoog geperst. En niet zo’n klein beetje ook! Het zout heeft bergruggen

42

gevormd van vele kilometers hoog. Puur zout! Die bergen vind je onder de Noordzee en onder de provincies Groningen

en Drenthe. Maar je kunt ze niet zien omdat ze helemaal met zand en klei bedekt zijn.

grond onderzoeken

deze zoutpijlers kunnen alleen in diep water zijn gevormd

Om olie en gas op te sporen, wordt de bodem grondig onderzocht. Gewoon kijken gaat niet, dus gebeurt dat anders. Oliemaatschappijen maken kleine ontploffingen in de grond. De trillingen daarvan gaan de diep-

augustus 2010

Zoutformatie Nederland en het Nederlandse deel van de Noordzee. Het paarse vlak is waar de zoutlaag zich in de bodem bevindt.

Deze zoutlaag is een deel van de grote Europese Zechstein-formatie. De grijze en zwarte vlekken zijn de zoutpijlers: ‘a’ is de pijler van Pieterburen, ‘b’ is Anloo, ‘c’ is Hooghalen, ‘d’ is Schoonlo, ‘e’ is Gasselte-Drouwen, ‘f’ is Onstwedde, ‘g’ is Zuidwending en ‘h’ is de pijler van Winschoten.

Bron: Geology of the Netherlands, M.C. Geluk, W.A. Paar, P.A. Fokker, pag.286.

Reageren? dat kan!

Stef Heerema geeft in zijn artikelen een prikkelend model over het ontstaan van de vele dikke zoutlagen in de ondergrond. In het eerste nummer van Weet Magazine liet hij zien dat deze massieve zoutpakketten niet door verdamping van zeewater ontstonden, maar door vulkanische activiteit.

Zouten zijn dan vloeibaar als water, maar worden als ze worden beluisterd met microfoons. Dan meet men de tijd die een trilling onderweg is geweest. Die rekent men om naar de diepte waarop de trilling is teruggekaatst. Zo kan men een driedimensionaal beeld van de bodem maken.

Dit heet seismisch onderzoek. Op deze manier zijn de zoutlagen en zoutpijlers die er uit naar boven steken, goed in beeld gebracht.

Zo is ook de ondergrondse zoutpijler van Zuidwending ontdekt (zie kader).

gestold

te in. Telkens als ze op een andersoortige laag stuiten, weerkaatst een deel van de trilling. Net zoals zonnestralen spiegelen op ramen. Deze door de bodem teruggekaatste trillingen

Om te begrijpen hoe zoutpijlers ontstaan, moet je eerst weten dat het vulkanische, gesmolten zout net zo dun is als water. En als het afkoelt en stolt, wordt het hard en sterk, net als ijs. Eén kubieke kilometer vloeibaar zout bevat zoveel energie dat het ongeveer 1 kubieke kilometer water volledig kan verdampen.

De Zechstein zoutformatie heeft een oppervlak van 500.000 km2 en een dikte van ongeveer 1 kilometer. Je kunt je voorstellen dat er veel stoom ontstaat als dat zware zout vloeibaar onder water

afkoelen zo hard als steen. Op die zoutlagen staan regelmatig enorme torens van zout. Hoe komen die daar? Stef heeft hier een mogelijke verklaring voor en ziet daarin zelfs aanwijzingen voor een wereldwijde vloed!

Wie het niet met hem eens is, staat voor de uitdaging om een alternatief te ontwikkelen.

Reageer maar!

stroomt. En bovenop het vloeibare zout zal een gestolde zoutkorst ontstaan. Vooral vloeibaar zout draagt snel veel energie over aan het water. Als het zout eenmaal gestold is, geeft het minder warmte af.

Aan de onderzijde van de korst heb je dan heet vloeibaar zout en aan de boven-

De zoutpijler van Zuidwending De zoutpijler van Zuidwending bevindt zich in de provincie Groningen. Deze pijler is 3 kilometer hoog! Toch steekt de bovenkant niet boven de grond uit. De pijler is helemaal begraven onder zand, kalk en klei. De pijler is een paar kilometer breed en meer dan 6 kilometer lang. Een ondergrondse bergrug in Nederland dus! Het zout is een stevig rotsgesteente. Daarom heet het steenzout. Het zout is water- en gasdicht. Momenteel worden er cilinders in gemaakt met hoogtes tot 1 kilometer en een diameter van 100 meter. Dat worden opslagplaatsen voor aardgas.

43

dilemma zijde koud water.

Hierdoor ontstaan Een zoutpijler is een paar kilometer dik. Stel grote thermische dat zoâ&#x20AC;&#x2122;n pijler 3,5 kilometer naar boven wordt spanningen in de geperst, dan gaan de lagen die er bovenop liggen gestolde korst. mee naar boven. Toch kom je geen bergen van Die spanningen in 3,5 km hoog in Groningen en Drenthe tegen. Het het 500.000 km2 is daar zelfs vlakker dan in veel andere delen grote oppervlak leivan Nederland. Kennelijk zijn de zoutpijlers niet den tot veel grote op deze manier gevormd. In het artikel lees je krimpscheuren. In een andere, aannemelijkere verklaring. die scheuren welt het vloeibare zout op en botst het met het water. Omdat dit hebben een lager gewicht dan het water vloeibare zout zo heet is, ontstaan hier ernaast. Daardoor kan het vloeibare zout stoomkolommen. Deze stoomkolommen omhoog, uit de scheur, worden geperst.

Hierdoor ontstaat op de flanken van deze zoutuitvloeiing nog meer stoom.

Daardoor wordt de Op deze illustratie zie je de lers tot 3,5 kilometer hoogte stoomkolom nog vorming van een zoutpijler op te persen, moet er sprake zijn lichter, waardoor nog de plaats van een krimpscheur geweest van een watervloed meer zout opwelt in de gestolde zoutkorst. Het van ongeveer 10 kilometer door de scheur. Dat gewicht van de stoomkolom hoog! proces herhaalt zich 3 wordt geschat op 500 kg/m De vloed zal onmiddellijk ook vervolgens keer op (mix van stoom en water). al zand, klei en kalk hebben keer. Totdat er een Het hete vloeibare zout is wat afgezet op het zout. Die zijn evenwicht ontstaat lichter dan het in vaste vorm geschat op 1 kilometer dikte. tussen de zoutkolom zou zijn; geschat wordt zoâ&#x20AC;&#x2122;n Ook na het stollen van de boven de scheur en 3 2100 kg/m . Het lage gewicht pijlers is het afzetten van de hogere waterkovan de stoomkolom boven zand en klei in hoog tempo lom ernaast. Door alle de scheur trekt het vloeibare doorgegaan. Daarom zijn de stoomvorming stolt zout naar boven. Om zoutpij- pijlers nu begraven. de zoutpijler snel en blijft deze zo staan.

Die zoutpijlers zijn

PIJLERVORMING

LANGZAAM NAAR BOVEN GEPERST? Volgens geleerden is het onderliggende zout lichter dan de bovenliggende grond en is het zout heel, heel langzaam naar boven geperst, door de bovenliggende lagen heen. Maar wat blijkt? Steenzout is zwaarder: het weegt volgens het polytechnisch zakboekje 2300-2400 kg/m3, terwijl zand 1400-2100 kg/m3 weegt. Die vlieger gaat dus niet op!

warm wordt, zet het uit en wordt het groter. Als een materiaal koud wordt, krimpt het en wordt het kleiner. Bij kleine temperatuurveranderingen merk je daar niet veel van. Materialen zijn meestal elastisch en sterk genoeg om deze krachten op te vangen. Maar in de zoutkorst traden temperatuurverschillen van honderden graden op. Aan de ene kant wilde het zout krimpen en aan de andere kant wilde het uitzetten. Natuurlijk leidden zulke grote thermische spanningen tot forse scheuren.

zondvloed Zoutpijlers zijn bij veel van de wereldwijde zoutlagen gevormd. Ze zijn te vinden in Europa, Amerika, Afrika, maar ook in het Midden-Oosten.

Reusachtige formaties, net als in de Nederlandse bodem. Al die pijlers kunnen alleen in diep water zijn gevormd.

Die watervloed waarin de pijlers zijn gevormd, moet dus wereldwijd zijn geweest.

Het bijzondere is natuurlijk dat in Genesis een wereldwijde vloed is beschreven. In de dagen van Noach... De aanwijzingen hiervoor zijn nog steeds in de Nederlandse ondergrond terug te vinden.

In Genesis is een wereldwijde vloed beschreven. zoutformaties spreken er nog van dus ontstaan boven krimpscheuren! Het krimpscheurpatroon is nu nog goed te zien in het plaatje van de pijlers onder de Nederlandse bodem.

spanningen Als

44

een

materiaal

weet meer: http://tiny.cc/zout

Vraag & Weet Heelal oneindig?

Sta je voor een raadsel? STEL JE VRAAG enaugustus Stuur je 2010 inzending naar: Redactie Weet Magazine, Brigittenstraat 1, 3512 KJ Utrecht Of mail: redactie@weet-magazine.nl

Golvende structuur

„Als het heelal eindig is, wat is daar dan achter? En: Hoe weet men de positie van de aarde in het heelal?”

Bas van der Lee Je stelt twee moeilijke vragen die voor de wetenschap (nog) niet te beantwoorden zijn.

Als we vanuit de achtertuin omhoog kijken in het donker, zien we erg veel. Des te beter we kunnen kijken, des te meer we zien. Maar hoe groot en duur we onze hulpmiddelen ook maken (vanaf verrekijker tot radiotelescoop), het lukt ons niet om de grens van het heelal te zien. Sterker nog: hoe beter astronomen erin slagen om verder te kijken, tegen evenzoveel nieuwe vragen lopen ze op. Wij geloven inderdaad dat het heelal eindig is; het is hoe dan ook kleiner dan God. Maar we weten dus niet hoe groot het is.

Om op je tweede vraag te komen: in het heelal beweegt alles ten opzichte van elkaar. Er is geen echt vast punt. De positie van de aarde is dus slechts relatief te bepalen ten opzichte van andere hemellichamen. De Melkweg, de lichte band met erg veel sterren erin aan de hemel, is een sterrenstelsel waarin onze zon een van de vele is. De zon draait rond het denkbeeldige centrum van ons sterrenstelsel, maar er zijn nog erg veel meer van die sterrengroepen.

„Hoe kan de golvende structuur op bijgevoegde foto verklaard worden? Het zijn rotsen langs de rivier La Drôme bij Vercheny in Zuid-Frankrijk. We zagen deze opmerkelijke structuur tijdens een kanotocht.”

EVERT JELLE POST Vercheny ligt in de zuidwestelijke uitlopers van de Alpen. De ondergrond bestaat vooral uit kalksteen en mergel uit het Krijt. Dat materiaal geeft ook de mooie witte kleur aan de kliffen van Dover. Klei, kalk en zand werd met vloedgolven en getijdenbewegingen op de rand van het Europese continent afgezet. Onder scheppingswetenschappers is er discussie of dit tijdens de zondvloed was of

tijdens de naweeën ervan in latere jaren. De Alpen werden daarna gedurende het Tertiair omhoog gedrukt.

Wat het mechanisme achter deze geweldige krachten was is nog niet goed bekend. Evolutionisten denken dat magmastromen, diep in de aardmantel, delen van de bovenliggende korst meenemen en op elkaar drukken. Dat moet dan nog steeds heel langzaam doorgaan. Nog langzamer dan je nagels groeien. Door de druk ontstaan aardbevingen en lagen schuiven langs elkaar, of aardlagen worden plastisch en plooien. Scheppingswetenschappers wijzen er op dat aardlagen nog zacht – dus pas gevormd - moeten zijn om zo mooi te plooien. Na verharding zal alles barsten en over elkaar schuiven zoals bij een aardbeving. De magma-stromen in de aarde zijn volgens hen een gewelddadige verstoring die tijdens de zondvloed begon. Bijvoorbeeld door een bombardement van meteorieten die door de aardkorst heen braken en korst en mantel in beweging brachten waardoor bergen ontstonden.

Past de leeuw met scherpe klauwen en tanden in het paradijs? „Dieren hebben een aanval- of verdedigingsmechanisme. Wat zou daarvan de oorzaak kunnen zijn? Als verdedigingsmechanisme denk ik bijvoorbeeld aan de stier, maar ook aan uitgestorven dieren als de pachycephalosaurus, de stegosaurus of de ankylosaurus. Dieren zijn toch als planteneters geschapen? Waarom heeft een leeuw dan toch die scherpe tanden en klauwen? Die horen toch niet in een wereld die God Zich wenste? Hoe kan ik dit in een Bijbelse context zien?”

Pierre J. Beaujon De Bijbel geeft verschillende handvatten om je vraag te beantwoorden (Gen. 1:29, 30, Gen. 3:18, Gen. 6:21, Gen 7:3, Gen. 9:3-6, Jesaja 11:6). Op basis van het jonge zondvloedmodel gaan we uit van het volgende: landdieren ontwikkelden zich pas na de zondvloed tot aaseters en roofdieren door het ontbreken van voldoende plantaardig voedsel. Vervolgens kun je op de volgende verklaring uitkomen: op een gegeven moment is aan fossielen in

de aardlagen zichtbaar dat dieren zich aan hun omgeving gaan aanpassen. De sterk wisselende en veranderende milieus van na de zondvloed dwingen veel leven om een ander leefpatroon te volgen. In eerdere lagen zijn dan ook vooral herbivoren (planteneters) te vinden. Bij dino’s zie je hetzelfde: van de vijf hoofdgroepen zijn er vier herbivoor. De cruciale vijfde groep is die van de theropoden (tweevoetige vleesetende dinosauriërs). En nu blijkt dat de stamvader van deze groep een relatief klein dier is geweest, die als een omnivore jakhals (beetje aas, maar voornamelijk plantaardig voedsel etend) geleefd moet hebben. Uit deze relatief onschuldige omnivoor zijn later de carnivoren ontstaan, zoals de velocirator, deinosuchus en tyrannosaurus. Dit gebeurde in het unieke, uiterst dynamische milieu van na de zondvloed waarbij elk dier veel druk ondervond om aan voedsel te komen.

We gaan hier nu niet in op de biologische en genetische mechanismen die bij deze snelle veranderingen een rol hebben gespeeld. Dat voert te ver. Punt is dat er zich onder de dinosaurusfamilies na de zondvloed een heuse

wapenwedloop voordoet: de theropoden worden steeds groter en agressiever, de herbivore dino’s ontwikkelen (als reactie daarop) steeds grotere en extremere verdedigingsattributen. Hetzelfde beeld zie je bijvoorbeeld bij krokodillen en schildpadden: de ontwikkeling van een herbivoor, via omnivoor naar een carnivoor gedrag. Het leven moest zich duidelijk ‘ergens’ aan aanpassen.

Kortom, het is waar: door de zondeval is de dood en ook het roofdiergedrag in de wereld gekomen. Maar het lijkt zo te zijn dat het ro o fdierg e dra g voorafgaand aan de zondvloed nog een ondergeschikte factor was, zowel op land als in de zee.

Pas na de zondvloed komt het roofdiergedrag bij landdieren en bij zeedieren tot volle ontwikkeling. Dan is de beer pas echt los.

45

Mobiel tekst Esther verhoeven beeld Ringer otte

F

Files kosten jaarlijks 1 miljard euro

Sloom op de snelwe Wie kent het niet? Je komt vast te staan in een file. Je kunt geen kant op. Het eni-

ge wat rest is hopen dat het niet al te lang duurt en… afstand houden.

Sommige files lijken er zomaar te zijn Nergens zie je de gevolgen van een botsing.

Nergens staat een auto op de vluchtstrook. Wat is nú weer aan de hand?

Zo’n file zonder duidelijke oorzaak is een

46

spookfile; een file uit het niets. De situatie zal menigeen bekend voor komen.

Je rijdt gewoon achter elkaar in een verkeersstroom.

Plotseling zie je remlichten voor je opflitsen en al na een paar honderd meter staat het verkeer muurvast. Hoe dat komt? Spook-

files ontstaan als het erg druk is op de weg. Auto’s gaan dan dichter op elkaar rijden dan veilig is. Als er ineens iemand

Als een schokgolf verplaatst een spookfile zich naar achteren

augustus 2010

Het maximaal aantal voertuigen dat over één rijstrook van de snelweg kan razen zonder dat er files ontstaan, is 2.200 per uur.

De traagste van het stel, de Lamborghini Murcielago, heeft altijd nog een top van 342 km/u.

nelweg

OPZIJ, OPZIJ Een supersnelle auto, daar heb je weinig aan in de file. Maar als je bumper aan bumper langzaam voort kruipt kun je er opeens flink zin in krijgen: plankgas met een Ferrari over de snelweg scheuren. Hoewel, Ferrari? Het kan veel sneller. Hier de tien snelste auto’s op een rijtje.

remt, gaat de achterliggende auto harder remmen en moet de auto daarachter nog

harder remmen.

Steeds meer auto’s moeten dan stoppen. Als een schokgolf plant de file zich naar achteren voort.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

Barabus TKR: 1005 pk 434 km/u.

SSC Ultimate Aero: 1286pk 415km/u Bugatti Veyron: 1001pk 407 km/u.

Koenigsegg CCX: 900pk, 402 km/u Saleen S7 Twin-Turbo: 750pk, 400 km/u McLaren F1: 620pk, 398 km/u Ferrari Enzo: 657pk, 350 km/u Jaguar XJ220: 549pk, 350 km/u Pagani Zonda F: 602pk, 346 km/u Lamborghini Murcielago: 633pk, 342 km/u

Voorkomen Volgens Transport en Logistiek Nederland kosten alle files de Nederlandse

economie bijna één miljard euro per jaar.

Daarom wordt er van alles aan gedaan om files te bestrijden. Toeritdosering en snelheidsregulering bijvoorbeeld bevor-

47

JONGERENAVOND

2010

, a h t a n ! a n r e r a a j l a Mat roepen ze Ve r z o e n i ng - Ve r v u l l i ng - Ve r w a c ht i ng

Het Zoeklicht

d

Meer info: 0343-412332 of jacques@zoeklicht.nl

Datu m 24 se : p Aanv tember 2010 ang: Zaal DV 19.4 open : 19 5 uur, Loca .00 u tie Le ur Ame t ricah op!: al Laan van E , (tegenover Sprek rica N 50 (A S station) ers: Ds. M peldo orn) .

(Rott M. (Ru er u Ds. O dam-Zuid d) van Ca ) mpen (Emm . (Oscar ) Loh e uis Muzi loord) e o.a. k: diver Joha Christian se muzik n Vre a ugdeVerwoerd nten nhil (ex-D en J) Maar liefst 2.500 gratis parkeerplaatsen.

augustus 2010

Wat is een file?

Als automobilist kun je zelf je steentje bijdraDe VerkeersInformatieDienst onderscheidt gen door twee secondrie soorten stagnerend verkeer: den afstand te houden van je voorganger. Je Langzaam rijdend verkeer: verkeer dat zoekt een vast punt over tenminste 2 kilometer nergens harder langs de weg, begin met rijdt dan 50 km/u, maar doorgaans wel tellen als je voorligger sneller dan 25 km/u; dit vaste punt passeert.

Zorg dat je dit punt minStilstaand verkeer: verkeer dat over stens twee seconden tenminste 2 kilometer vrijwel overal minder later passeert. Let wel: dan 25 km/u rijdt; door twee seconden afstand te houden, houd Langzaam rijdend tot stilstaand je je aan de minimale verkeer: langzaam rijdend verkeer over afstand. Tijdens slechte veelal wat grotere lengte, met hierin weersomstandigheden, ‘klonten’ stilstaand verkeer. zoals een laagstaande zon, mist, regen en sneeuwval, zul je meer deren de doorstroming. Ook spitsstroken afstand moeten houden. Ook bij het volof doelgroepenstroken, zoals de vracht- gen van auto’s met caravan, vrachtauto’s wagenstrook, bieden soms uitkomst. en autobussen zul je meer afstand in acht

moeten nemen, omdat je de weg voor je niet of nauwelijks kunt overzien.

WEET MEER: http://tiny.cc/spookfile1 http://tiny.cc/spookfile2

Wegdek dat de lucht zuivert Beton dat zure regen en smog uit de lucht haalt en… zichzelf reinigt. Het bestaat echt. Politiek, leg Nederland vol met dit soort wegen. Waar wachten we nog op?

De eerste testresultaten met een wegdek van luchtzuiverend beton zijn positief. Dit straatoppervlak brengt de concentratie stikstofoxiden (NOx) met 25 tot 45 procent omlaag. De testen vonden plaats in de gemeente Hengelo.

Daar is afgelopen najaar de drukke Castorweg heringericht. Als onderdeel daarvan is zo’n duizend vierkante meter weg voorzien van luchtzuiverend betonsteen. Ter vergelijking is een andere strook van duizend vierkante meter uitgerust met normale stenen.

Onderzoekers van de TU

Eindhoven hebben dit voorjaar drie dagen luchtmetingen gedaan aan de Castorweg; tussen een halve meter en anderhalve meter hoogte. Boven het stuk met luchtzuiverend steen bleek het NOx-gehalte 25 tot 45 procent lager dan boven het stuk met gewone stenen.

In het laboratorium was al aangetoond dat de betonstenen luchtzuiverend werken. „Maar nu geven de resultaten

aan dat het buiten ook werkt”, aldus hoogleraar Jos Brouwers .

Asfalt

Brouwers ziet allerlei toepassingsmogelijkheden, vooral op plaatsen waar nu de maximale NOx-concentraties overschreden worden. „Voor wegen waar asfalt gewenst is, kan het luchtzuiverende beton gemengd worden met open asfalt”, vertelt Brouwers. Verder

kan het toegepast worden in zelfreinigende en luchtzuiverende gevels.

Veel duurder wordt een weg niet door de toepassing van luchtzuiverend beton, heeft Brouwers uitgerekend. De steen is weliswaar 50% duurder dan normale betonsteen, maar de totale aanlegkosten zijn maar 10% hoger.

Zelfreinigend In de uitlaatgassen van auto’s zitten stikstofoxides (NOx), die zure regen en smog veroorzaken. Het luchtzuiverend beton bevat titaandioxide, een fotokatalytisch materiaal dat de stikstofoxides uit de lucht haalt en met behulp van zonlicht omzet in het minder schadelijke nitraat. Het nitraat spoelt vervolgens bij regenval weg.

En er zit nóg een extra voordeel aan de stenen: ze breken algen en het straatvuil af, waardoor ze altijd schoon blijven.

49

11 september 2010 25 jaar Schreeuw om Leven U bent van harte uitgenodigd om op zaterdag 11 september van 10.00 tot 17.00 uur op de Vechtsebanen Mississippidreef 151 in Utrecht 25 jaar Schreeuw om Leven mee te vieren.

Wij zijn de Here God dankbaar dat wij met elkaar op de bres voor het leven mogen staan.

Het thema van 11 september is LEEF!: van Schepping naar Herschepping.

Er is een programma voor jong en oud. Ook is er opvang voor kinderen. Voor kinderen is er een kleurwedstrijd, voor volwassenen een Bijbelquiz (www.vierhetlevenmee.nl).

Er zijn vele aantrekkelijke aanbiedingen.

Word abonnee

Als sprekers zijn o.a. uitgenodigd ir. B.W. van der Vlies, oud-fractievoorzitter van de SGP; Feike ter Velde, evangelist; dr. P.P. Job uit India; dr. Lazarus van 222 Ministries, Iran; drs. L.P. Dorenbos en W. Dorenbos-de Lange, van Stichting Schreeuw om Leven.

Deelnemende organisaties: Hulp Vervolgde Christenen (HVC), Gain/Agape, Operatie Mobilisatie, Bible Leaque, 222 Ministries, Weet Magazine, Israël Platform, Pillar of Fire, Comité Gemeentehulp Israël, Nachamu Nachamu Ami, Stichting Hoop voor morgen, Stichting De Hoop, Oranje Museum Buren, Stationsevangelisatie, Evs-media, Evangelische Video Stichting (EVS), Nederland 7, De Betteld, Family 7, Operation Outcry USA, Stichting Schreeuw om Leven, Er is Hulp, Platform Schepping en Evolutie, Stichting de Oude Wereld, Stichting in de Vrijheid, Stichting Christenen voor de Waarheid (CFT), Be’ad Chaim Israël, Christenen voor Israël, Stichting Messias Belijdende Joden, Stichting le ‘Chaim, Centrum de Kroeze Danne, TWR, Groot Nieuws Radio, Stichting Kamma, Euro Spirit, Reformatorisch Dagblad, Pro Life zorgverzekering en vele andere.

U bent van harte welkom. Toegang € 10, waarvoor wij u 2x koffie, een lunch en gratis parkeren aanbieden (kinderen t/m 5 jaar gratis en jongeren t/m 14 jaar € 7).

Uw JUBILEUMBIJDRAGE is welkom op ING 9079 ten name van Stichting Schreeuw om Leven te Hilversum (ANBI aftrekbaar).

Kijk elders in het dit blad voor de antwoordkaart en stuur ‘m op

Adopteer een vliegtuig! www.maf.nl/adoptie

zie: www.vierhetlevenmee.nl

U ontvangt op 11 september onze nieuwe Jubileum Israël Bijbelleeskalender en ons uniek Bijbels Memoryspel.

U kunt deze ook aanvragen.

Kom zaterdag 11 september van 10.00 tot 17.00 uur naar de Vechtsebanen aan de Mississippidreef 151 in Utrecht.

Alles wordt nieuw!

Het gras verdort, de bloem valt af, maar het Woord van onze God houdt eeuwig stand.

Jesaja 40:8

‘Zonder MAF zijn we vleugellam!’

Israël-Bijbelleeskalender september 2010 - december 2011 Joods nieuwjaar 5771 (9 september 2010) - 5772 (29 september 2011) Met dagelijks Schreeuw om Leven Bijbelleesplan “In twee jaar de Bijbel door”.

Een uitgave van Stichting Schreeuw om Leven.

Schreeuw om Leven Ruitersweg 37a 1211 KT Hilversum tel. 035 624 43 52 info@schreeuwomleven.nl www.schreeuwomleven.nl www.erishulp.nl

Meer van Tiberias, Galilea

Dit zeggen 900 hulporganisaties en kerken in 30 landen.

Doneer online of bel 0341-56 44 88

55.83.45.808

om leven

o.v.v. vliegtuigfonds

www.maf.nl

Ogenblik

colofon Uitgever Christelijke Tijdschriften BV Brigittenstraat 1 3512 KJ Utrecht Uitgever: Ringer Otte

tekst

Johan Démoed

Liever marsmannetjes dan God

Hoofdredacteur Jan Rein de Wit Eindredactie Johan Démoed Redactie Andreas Boonstra, Joop Buker, Kees van Helden, Jan van Meerten – Brigittenstraat 1, 3512 KJ Utrecht – 030 230 3508 – redactie@weetmagazine.nl Medewerkers Daniel en Nancy Adams, Lex van Bochove, Jan Bor, Peter Borger, Koos van Delden, Bert Dorenbos, Willy Duister, Tjarko Evenboer, Erik van Geel, Andre van Gelder, Frans Gunnink, Stef Heerema, Wim Hoek, Hans Hoogerduijn, Johan Huibers, Ruben Jorritsma, Rinus Kiel, Erik Koning, Peter Scheele, Pieter Siebesma, Ton Verdam, Gerrit de Wit Ontwerp en art direction Chris-Jan de Leeuw Vormgeving en druk: GBU grafici Marketing Hans van Lindenberg Abonnementen Een jaarabonnement op Weet Magazine kost € 25,- (6 nrs). Adreswijziging of opzegging uiterlijk 4 weken voor einde abonnementsperiode bekend maken via: Brigittenstraat 1, 3512 KJ Utrecht - 030 230 3508 - abonnement@weetmagazine.nl Distributie losse verkoop Nederland Betapress BV, Gilze; 0161 1457800 Beeldrechten Indien niet specifiek vermeld, berusten de fotorechten bij de volgende fotostockbureaus: StockExchange, Istock, Wikimedia; Pag 2-3: David Sörensen; Pag 5: Tselem (J.R. de Wit); Pag 6: Nissan; Pag 7: Ford Motor Company (handsfree sync); Pag 7: Andy Ryan (oogscanner); Pag 23: BP plc; Pag 30-33: Laurens van de Craats, Ronnie de Leeuw; Pag 35: Daniel Mordzinski/AFP/ Getty Images; Pag 38: Sladjan Lukic; Pag 40: EvR; Pag 51: Jef Koenders. www.weet-magazine.nl © Weet Magazine 2010

augustus 2010

Als je, op verjaardagen of in de kantine, niet van stiltes houdt en je wilt eens wat leven in de brouwerij brengen, dan heb ik een tip. Gooi de volgende vraag in de groep: ‘Wie gelooft er in buitenaards leven?’ en kijk wat er gebeurt. Geheid dat de stilte is verdwenen. Waarschijnlijk zul je er versteld van staan – net als ik, toen ik dit deed – hoeveel mensen aangeven inderdaad in buitenaards leven te geloven.

Leven uit andere sterrenstelsels, ufo’s, maan- of marsmannetjes en ander hoogen laagvliegend wild blijken, juist onder de moderne mens die wars is van God, gretig aftrek te vinden. En weet je wat het rare is? Wanneer je dan als christen ook open kaart speelt en aangeeft dat je in het bestaan van engelen en demonen gelooft, een hemel en een hel (dus ook buitenaards leven, in de letterlijke zin van het woord), dan telt dat opeens niet mee!

Je zou zeggen dat iemand die los van God en gebod staat zelf ook wars is van enige vorm van geloof. Dat dacht Ben Stein ook, een bekende Amerikaanse presentator, die een documentaire maakte over Intelligent Design. In dit docudrama interviewt Stein toonaangevende professoren en probeert hij er een vinger achter te krijgen waarom het idee van een intelligente Ontwerper, die alles heeft gemaakt, zo verfoeilijk is in de gevestigde wetenschap.

Stein voelt onder andere Richard Dawkins aan de tand. Deze Britse evolutiebioloog heeft zich in zijn boek ‘The God Delusion’ (‘God als misvatting’) ontpopt als antitheïst van de eerste orde en pleitbezorger van de evolutieleer. Niet voor niets wordt hij Darwin’s pitbull genoemd. In het hol van de leeuw krijgt het gesprek tussen Stein en Dawkins een opmerkelijke wending.

Dawkins bekent kleur! Op één van Steins vragen antwoordt hij: „Het zou kunnen zijn dat ergens in vroeger tijden, ergens in het universum, als gevolg van Darwiniaanse processen, een beschaving geëvolueerd is tot een heel hoge graad van technologie.

Deze beschaving zou een vorm van leven ontwikkeld kunnen hebben dat mogelijk op deze planeet is uitgezaaid. Dat is een intrigerende mogelijkheid. En ik kan me voorstellen dat je daar aanwijzingen voor kunt vinden. Als je naar de biochemische, de moleculaire details kijkt, zou je daar een ‘handtekening’ van een ontwerper kunnen vinden.”

Dawkins gaat verder: „Die ontwerper zou heel goed een hogere vorm van intelligentie kunnen zijn, ergens anders uit het universum. Maar die hogere vorm moet uiteindelijk weer voortgekomen zijn uit verklaarbare processen. Het kan niet zomaar

Ik sta liever voor aap dan dat ik ervan afstam spontaan zijn ontstaan. Dat is het punt.”

Waarna de nuchtere conclusie van Stein luidt: „Dus professor Dawkins is niet tegen Intelligent Design, maar wel tegen bepaalde typen van ontwerpers, zoals…

God.” Ja, God telt voor velen helaas niet meer mee. Ze verkiezen liever de afstamming van Marsmannetjes (die op hun beurt weer uit ‘verklaarbare processen’ zijn ontstaan) boven een Schepper Die iets uit niets maakte.

Dawkins en andere ‘hoogintellectuelen’ hebben aan mij geen beste leerling. Ik treed liever in de voetsporen van Peter Scheele als hij stelt: „Ik sta liever voor aap dan dat ik zeg dat ik ervan afstam.”

Om het interview van Ben Stein met Richard Dawkins in zijn geheel te zien, kijk op http://tiny. cc/interviewdawkins

51