orthopedie
Knieprothese PatiĂŤntinformatie Deze folder biedt u algemene informatie over de operatie en helpt u bij de voorbereiding op en revalidatie na van de ingreep.
Inhoudsopgave Wat is een knieprothese?.................................3 Hemi- of totale-knieprothese Waarom een knieprothese?..............................4 Knieklachten Oorzaak van de knieklachten Alternatieven Onderzoek....................................................7 Behandelvoorstel...........................................8 Voordelen van een knieprothese Nadelen van een knieprothese Mogelijke complicaties na een knieprothese Voorbereiding op de operatie...........................10 Fysiotherapie Anesthesie Opname De operatie...................................................12 Direct na de operatie......................................14 Weer thuis Controle bezoek Leefregels.....................................................16 Loophulpmiddelen Oefeningen...................................................18
2
Knieprothese - Patienteninformatie
Wat is een knieprothese? De knieprothese is ontworpen om de door artrose versleten gewrichtsoppervlakken van de knie te vervangen. Tijdens een operatie zullen de aangetaste gewrichtsoppervlakken worden vervangen door metalen en kunststof onderdelen. Het vervangen van een door artrose aangetaste knie met een ‘kunst’ knie zorgt ervoor dat de knie weer soepel en pijnvrij kan bewegen. Hemi- of totale-knieprothese Artrose (slijtage) kan de gewrichtsoppervlakken van de knie geheel of gedeeltelijk aantasten. Indien de slijtage zich uitsluitend aan één zijde van het kniegewricht voordoet (meestal de binnenkant van het gewricht) kan een hemi-prothese geplaatst worden. Een hemi-prothese (hemi betekent ‘halve’) wordt gebruikt voor een gedeeltelijke vervanging van een gewricht. Is echter het gehele gewricht aangetast, dan zal het totale gewrichtsoppervlak vervangen worden door een totale-knieprothese. Knieprothese
Hemi knieprothese
Totale knieprothese 3
Knieprothese- -Patienteninformatie Patienteninformatie Knieprothese
Waarom een knie-prothese? Een gewrichtsvervangende operatie zal in de regel alleen overwogen worden als uw knieklachten in grote mate invalidiserend zijn in uw dagelijkse activiteiten en alternatieven geen uitkomst bieden. Knieklachten Knieklachten hebben een grote weerslag op de kwaliteit van het dagelijks leven en kennen vaak een lange historie. De belangrijkste hinder die u ervaart zal pijn zijn, tijdens bewegen maar ook in rust. Naast pijnklachten zijn stijfheid en bewegingsbeperkingen een dagelijkse last. In enkele gevallen kan ook de stand van het been na verloop van tijd veranderd zijn in X- of O-stand.
Oorzaak van de knieklachten Anatomie Om de oorzaak van uw pijnklachten te begrijpen is enige kennis van de bouw (of anatomie) van de knie noodzakelijk. Er zijn drie beenderdelen bij het kniegewricht betrokken: • Onderzijde bovenbeen (femur) • Bovenzijde scheenbeen (tibia) • Knieschijf (patella)
4
Standsafwijkingen
Normaal
X-stand
O-stand
Anatomie van de knie
Femur Patella Tibia
Knieprothese - Patienteninformatie Knieprothese - Patienteninformatie
Artrose De botuiteinden van deze beenderen zijn, daar waar deze met elkaar in contact zijn, met gewrichtskraakbeen bekleed. Het gewrichtskraakbeen behoort glad en enigszins veerkrachtig te zijn waardoor soepele beweging mogelijk is. Artrose(slijtage) tast gewrichtskraakbeen aan waardoor het dunner wordt en soms geheel verdwijnt. Indien het gewrichtskraakbeen volledig is verdwenen schuren de beenderen van het kniegewricht onbeschermd langs elkaar heen, hetgeen zeer pijnlijk is. Door artrose wordt dus de bewegelijkheid van de knie ernstig verstoord. Artrose van de knie kan verschillende oorzaken hebben. Leeftijd gerelateerde artrose (primaire artrose) Zoals ons gehele lichaam is ook het gewrichtskraakbeen van de knie onderhevig aan slijtage. Als deze slijtage het normaal functioneren van het gewricht hindert is er sprake van artrose. Aandoening gerelateerde artrose (secundaire artrose) Het gewrichtskraakbeen kan door een ontstekingsreactie worden aangetast. Door deze ontstekingsreactie ontstaat slijtage van het gewrichtskraakbeen, een voorbeeld van een dergelijke aandoening is reuma. Artrose
Gezond gewricht
Artrose gewricht 5
Knieprothese- -Patienteninformatie Patienteninformatie Knieprothese
Letsel gerelateerde artrose (posttraumatische artrose) Artrose kan ook veroorzaakt worden door in het verleden opgelopen beschadiging van de knie, zoals een fractuur of band/meniscus letsel. Deze vorm van artrose wordt posttraumatische artrose genoemd.
Zijn er alternatieven? Voordat u besluit een gewrichtsvervangende operatie te ondergaan kunt u de volgende alternatieven overwegen. Deze alternatieven zullen uw knieklachten niet volledig wegnemen, maar kunnen uitstel geven van de operatie. Bespreek met uw behandelaar of ĂŠĂŠn van deze alternatieven in uw specifieke situatie zinvol is. Oefen uw knie Hoewel de pijn het bewegen van de knie bemoeilijkt, zullen niet belastende activiteiten zoals zwemmen en fietsen de kracht en flexibiliteit van uw knie vergroten, zodat uw mobiliteit verbetert. Dieet Het kan raadzaam zijn gewicht te verliezen. De knieĂŤn dragen een groot deel van het lichaamsgewricht. Door een afname van het gewricht wordt de knie minder belast. Pijnbestrijding Een adequate pijnstilling is van groot belang. Overleg met uw behandelaar of u de juiste pijnmedicatie op de juiste wijze gebruikt. Minder ingrijpende operatieve behandelingen In sommige gevallen kunnen minder ingrijpende operatieve behandelingen een al dan niet tijdelijke oplossing bieden zoals: arthroscopie (kijkoperatie) of osteotomie (standsverandering). 6
Knieprothese - Patienteninformatie Knieprothese - Patienteninformatie
Onderzoek Uw behandelaar stelt een diagnose aan de hand van de informatie verkregen uit de hieronder vermelde onderzoeken. Anamnese U krijgt een aantal vragen worden gesteld aangaande uw algemene gezondheidstoestand en de knieklachten in het bijzonder. Lichamelijk onderzoek Het lichamelijk onderzoek richt zich in eerste instantie vooral op uw benen en de aangedane knie in het bijzonder. Soms is aanvullend onderzoek nodig om uw algemene gezondheidstoestand vast te stellen. Röntgenopnamen Er worden röntgenopnamen van uw beide knieën gemaakt, waarbij voor een compleet beeld zowel het voor- als zijaanzicht zal worden vastgelegd. Aanvullend onderzoek Voor een juiste diagnose en behandeladvies kan in sommige gevallen aanvullend onderzoek noodzakelijk zijn. MRI-scan Een MRI-scan geeft een meer gedetailleerd beeld van het kniegewricht. Op röntgenopnamen worden alleen de harde structuren zoals het bot weergegeven. Een MRI-beeldopname toont ook andere weefsels zoals de kniebanden, kruisbanden en menisci. Arthroscopie van de knie (kijk-operatie) Dit is een operatieve ingreep waarbij middels speciale cameratechniek in het kniegewricht kan worden gekeken. 7
Knieprothese- -Patienteninformatie Patienteninformatie Knieprothese
Behandelvoorstel Op grond van de informatie verkregen uit de onderzoeken zal uw behandelaar een behandelvoorstel doen. In uw geval is dit een gedeeltelijke of gehele gewrichtvervangende operatie. De verwachting is dat uw pijnen bewegingsklachten na de operatie zullen afnemen of zelfs helemaal verdwijnen. Artrose of slijtage van het kniegewricht is geen levensbedreigende aandoening, de keuze tot behandelen is daarom geheel aan u. Om u te helpen in deze keuze staan op deze pagina een aantal voor- en nadelen en mogelijke complicaties van de operatie en de knieprothese genoemd. Voordelen van een knieprothese • Geen of vrijwel geen pijnklachten meer. • Vrijheid van bewegen in dagelijkse activiteiten zoals lopen, opstaan en autorijden en lichte sportieve activiteiten zoals fietsen, zwemmen of golfen. Nadelen van een knieprothese • Bewegingsbeperking; een ‘kunstknie’ is niet geheel te vergelijken met een natuurlijk kniegewricht. Een knieprothese kan bijvoorbeeld niet maximaal buigen waardoor geknield zitten of hurken niet mogelijk is. • Algemene risico’s die horen bij elke operatieve ingreep.
TIPS - Vragen aan de behandelaar • Waarom is de voorgestelde knieprothese de beste optie? • Wat mag ik verwachten van de knieprothese? • Wat zijn de risico’s van de operatie? • Wat mag ik verwachten als ik niet voor een operatie kies? • Hoelang word ik opgenomen? • Zal ik pijn hebben na de operatie? • Wanneer zal ik weer normaal kunnen functioneren? 8
Knieprothese - Patienteninformatie Knieprothese - Patienteninformatie
Mogelijke complicaties na een knieprothese Zoals bij elke operatieve ingreep kunnen er ook na een gewrichtvervangende knieoperatie complicaties optreden. Hieronder worden een aantal van deze mogelijke complicaties genoemd en de preventieve voorzorgsmaatregelen. Infectie Zoals bij elke operatie bestaat de kans op infectie. Om deze kans zoveel mogelijk te verkleinen krijgt u voorafgaande aan de operatie antibiotica toegediend en zijn er strenge infectie-preventiemaatregelen tijdens de operatie. Trombose Trombose is het ontstaan van een bloedstolsel in de diepe aderen van het been. De kans op deze complicatie wordt zoveel mogelijk verkleind met medicamenten en een vroege mobilisatie (beweging). Verstijving van het gewricht Indien na de operatie het gewricht niet voldoende geoefend wordt kan de knie dusdanig verstijven dat u deze niet meer zelf kunt buigen. Het oefenprogramma onder begeleiding van de fysiotherapie zal daarom direct na de operatie starten. Prothese loslating Prothese loslating is een complicatie die op lange termijn kan optreden, een knieprothese is namelijk ook onderhevig aan slijtage. Deze slijtage openbaart zich vaak in loslating van de prothese. Wanneer dit gebeurt is niet te voorspellen (verwachte levensduur van een knieprothese is ongeveer 15 jaar). Factoren die hierbij een rol spelen zijn overgewicht, zware arbeid en slechte algemene conditie. De knieprothese zal in geval van loslating vervangen moeten worden. 9
Knieprothese- -Patienteninformatie Patienteninformatie Knieprothese
Voorbereiding op de operatie Om uw operatie en de herstelperiode zo voorspoedig mogelijk te laten verlopen is het raadzaam een aantal zaken goed voor te bereiden. Het ziekenhuis zal u met advies ondersteunen. Om u alvast een idee te geven van de voorbereidingen staan hier diverse praktische tips. Fysiotherapie Wellicht bent u reeds onder behandeling van een fysiotherapeut. Is dit niet het geval, dan is het verstandig u aan te melden bij een fysiotherapeut in uw omgeving. Vaak zal de begeleiding al voor de operatie starten om de spiersterkte en bewegelijkheid van de knie te vergroten en alvast te beginnen met loopoefeningen met behulp van de elleboogkrukken. Anesthesie De operatie zal plaats vinden onder algehele narcose of regionale verdoving. Ook een combinatie van beiden is mogelijk. De keuze van de gewenste verdoving maakt u tijdens een voorbereidend gesprek met de anesthesist of diens assistent. Naast de gewenste verdoving zal, uw algemene conditie worden doorgenomen en eventueel medicijngebruik. Het is mogelijk dat er aanvullend onderzoek zoals, bijvoorbeeld een hartfilm (ECG), nodig is. Tot slot zal de algemene anesthesiologische voorbereiding zoals het nuchterbeleid met u worden doorgenomen. Opname Het is mogelijk dat u op de dag voorafgaande aan de operatie wordt opgenomen, maar dit kan ook op de operatiedag zelf zijn. Informatie hierover zal door het ziekenhuis worden verstrekt.
10
Knieprothese - Patienteninformatie Knieprothese - Patienteninformatie
TIPS - Voorbereiding op de operatie • Regel vervoer naar en van het ziekenhuis • Neem makkelijk zittende ‘wijde’ kleding mee voor overdag • Neem comfortabele schoenen mee, bijvoorkeur met klittenband • Regel elleboogkrukken • Richt uw huis zodanig in dat u straks bij thuiskomst makkelijk met krukken kunt bewegen (geen losse kleedjes) • Controleer uw bedhoogte, zodat u uw knie niet verder dan 90° hoeft te buigen • Controleer of de zithoogte van uw toilet comfortabel genoeg is • Zorg voor een toilet uw slaapverdieping • Zorg dat er hulp beschikbaar is voor de periode na uw ontslag uit het ziekenhuis voor boodschappen en huishouden
11
Knieprothese- -Patienteninformatie Patienteninformatie Knieprothese
De operatie De operatie zal worden uitgevoerd door het operatieteam bestaande uit: uw behandelaar, de anesthesist, eventueel arts-assistenten en het operatiekamerpersoneel. Voorafgaande aan de operatie zal u antibiotica worden toegediend om de kans op een infectie zoveel mogelijk te verkleinen.
DE BEHANDELING Stap 1 De knie wordt geopend waarbij de banden en spieren rondom het gewricht zoveel mogelijk gespaard worden.
Stap 2 Het door slijtage aangedane gewrichtskraakbeen wordt met behulp van speciaal instrumentarium verwijderd.
12
Knieprothese - Patienteninformatie Knieprothese - Patienteninformatie
DE BEHANDELING Stap 3 De vorm van de kniebeenderen wordt zodanig aangepast dat de uit metaal vervaardigde prothese-onderdelen optimaal kunnen aansluiten.
Stap 4 De onderzijde van het bovenbeen en de bovenzijde van het onderbeen worden nu door protheseonderdelen bedekt. Voor een soepele beweeglijkheid zal tenslotte tussen deze beide metalen protheseonderdelen een kunststofschijf worden geplaatst. De getoonde afbeelding in stap 3 en 4 geven een totale knieprothese weer.
13
Knieprothese- -Patienteninformatie Patienteninformatie Knieprothese
Direct na de operatie Na de operatie begint uw herstel. Er zal uiterste zorg zijn voor een adequate pijnbestrijding, want zonder pijnstilling is het oefenen om de kracht en bewegelijkheid van uw knie te herstellen vrijwel niet mogelijk. Uw fysiotherapeut zal u begeleiden in het oefenen van uw nieuwe knie. U oefent dagelijkse handelingen zoals staan, lopen, gaan zitten en traplopen zodat u zich in de thuissituatie kunt redden. In de regel zult u 4 tot 5 dagen in het ziekenhuis verblijven, maar een korter of langer verblijf is mogelijk al naargelang de voorkeur van uw behandelaar en uw persoonlijke situatie. Voor ontslag is een zekere mate van zelfstandigheid geboden. Zo moet u met de ondersteuning van krukken zelfstandig kunnen lopen, uw knie kunnen buigen zodat u kunt plaatsnemen in een auto en trap kunnen lopen als u niet gelijkvloers kunt slapen.
TIPS • Informeer op grond van welke klachten u vóór de geplande afspraak contact dient op te nemen met uw behandelaar of het ziekenhuis. • Bespreek de eventuele (pijn)medicatie voor thuis, inclusief de benodigde recepten • Bespreek wanneer u een afspraak met uw ‘eigen’ fysiotherapeut dient te maken.
14
Knieprothese - Patienteninformatie Knieprothese - Patienteninformatie
Weer thuis Omdat de opnameduur kort is zal het grootste deel van uw herstel zich in de thuissituatie afspelen. U hebt dan ook nog een aantal weken hulp nodig bij uw persoonlijke verzorging en huishoudelijke aangelegenheden. Voor een optimaal herstel van uw knie en de gewenning aan de nieuwe situatie is bewegen van uw knie zeer belangrijk. Daarom zult u ook na ontslag nog geruime tijd fysiotherapeutische begeleiding nodig hebben. De fysiotherapeut zal u begeleiden naar een juist looppatroon en u adviseren in spierversterkende oefeningen. Controle bezoek U zult na een periode van 6 tot 8 weken terugverwacht worden in het ziekenhuis of bij uw behandelaar voor een controle afspraak. Tijdens deze afspraak wordt de wond gecontroleerd en uw revalidatieproces besproken. Tevens is er gelegenheid tot het stellen van vragen.
TIPS Vragen tijdens het controle bezoek • Moet mijn knie periodiek gecontroleerd worden op loslating? • Zal het alarm afgaan bij een douanecontrole? • Wanneer kan ik weer gaan sporten? • Welke sporten worden geadviseerd?
15
Knieprothese- -Patienteninformatie Patienteninformatie Knieprothese
Leefregels Het herstel na een gewrichtvervangende knieoperatie vraagt geruime tijd. U zult in de eerste tijd na de operatie nog pijn ervaren, vooral in de avond en ’s nachts. Deze pijn wordt veroorzaakt door de zwelling in het gewricht en de spieren rondom de knie. Normaal gesproken zal de pijn geleidlijk afnemen. In de eerste 3 maanden is naast het, herstel van de bewegelijkheid van de knie, ook belangrijk dat de knieprothese de gelegenheid krijgt zich vast te zetten. Vermijd daarom in deze periode verkeerde bewegingen en een te zware belasting. Uw fysiotherapeut zal u hierover adviseren, hieronder alvast een aantal tips voor de eerste periode na de operatie.
TIPS • Volg de aanwijzigen van de fysiotherapeut op • Vermijd plotselinge draaibewegingen • Gebruik de loophulpmiddelen zoals geadviseerd • Plaats uw benen niet over elkaar tijdens zitten • Gebruik bij traplopen altijd de leuning samen met een kruk • Voorkom uitglijden, leg een antislipmat in de douche
Loophulpmiddelen Uw fysiotherapeut adviseert u welke loophulpmiddelen u na de operatie kunt gaan gebruiken. In veel gevallen zullen dat krukken zijn. Hiernaast staan enkele looptechnieken voor het lopen met krukken.
16
Knieprothese - Patienteninformatie Knieprothese - Patienteninformatie
Lopen met krukken
A
B
C
A: Belasting op ĂŠĂŠn been, het andere been onbelast. B: Belasting van twee benen, druk wordt verdeeld tussen kruk en been. C: Krukken worden voorwaarts geplaatst en benen zwaaien er tussendoor. Traplopen met krukken
Trap op: Loop dicht langs de trapleuning. Steun op de leuning en de kruk. Plaats het gezonde been op de trede en plaats het aangedane been en de kruk bij.
Trap af: Loop dicht langs de trapleuning. Steun op de leuning en de kruk. Plaats het aangedane been en de kruk op de trede en plaats het gezonde been bij. 17
Knieprothese- -Patienteninformatie Patienteninformatie Knieprothese
Oefeningen In deze brochure staan diverse oefeningen die u zelf thuis kunt uitvoeren. Deze oefeningen helpen u bij het revalideren en zijn gericht op het buigen en strekken van de knie. Het bewegen van de knie is erg belangrijk om verstijving van het gewricht tegen te gaan, maar overdrijf niet. Voer de oefeningen 3 tot 5 keer per dag uit met 8 tot 10 herhalingen. Het is beter meerdere keren kort te oefenen dan ĂŠĂŠn keer lang. Vraag uw fysiotherapeut welke oefeningen voor u relevant zijn. Voet optrekken Houding: rugligging Oefening: beweeg uw voeten op en neer zodat de tenen naar u toe en van u af wijzen
Knie strekken Houding: rugligging met (handdoek) rol onder uw knieholte Oefening: strek uw been en laat uw (onder)been weer zakken, de tenen moeten naar u toe wijzen Been heffen Houding: rugligging Oefening: hef uw gestrekte been op tot 15 centimeter van het oppervlak en laat rustig zakken 18
Knieprothese - Patienteninformatie Knieprothese - Patienteninformatie
Knie buigen Houding: rugligging Oefening: beweeg uw hak richting uw zitvlak en weer terug
Knie optrekken Houding: zittend op een stoel Oefening: hef uw knie op tot 10 centimeter van de grond en laat rustig zakken
Knie buigen Houding: zittend op een stoel Oefening: schuif uw voet naar voren en naar achteren (bij gladde ondergrond kunt u eventueel een handdoek onder de voet plaatsen) Knie strekken Houding: zittend op een stoel Oefening: strek uw knie en laat uw (onder)been weer zakken, maak uw been zo recht mogelijk. 19
Aan alle informatie in deze folder is de grootst mogelijke zorg besteed. Indien u op- of aanmerkingen heeft over deze informatie houden wij ons graag aanbevolen. Neem contact met ons op via www.operatie-inzicht.nl
Š 2013 - Operatie Inzicht Gepubliceerd Maart 2013 (LS1001)