de Heilige Driehoek Oosterhout CatalogusDef2_CS.indd 4
28-08-17 12:17
Voorwoord
De Heilige Driehoek dankt zijn naam aan het gegeven dat er, aan elkaar grenzend, drie vitale kloostergemeenschappen leven in drie monumentale kloostercomplexen. Het zijn de priorij Sint-Catharinadal, bewoond door de zusters norbertinessen, de Onze Lieve Vrouwe Abdij van de benedictinessen en de Sint-Paulusabdij, die tot 2006 bewoond werd door de benedictijnen en sindsdien door de gemeenschap Chemin Neuf. De Heilige Driehoek ademt een sfeer van stilte, spiritualiteit en schoonheid. Het is een oase van rust, waarin fraaie, uiteenlopende architectuur zich harmonisch verhoudt tot het landschap. In een eeuwenlange traditie van arbeid en gebed geven kloosterlingen hier vorm aan hun leven in verbondenheid met God, de medemens en de wereld. In gebed en meditatie geeft men hier niet alleen betekenis aan het eigen leven, maar ook aan leven, lijden en dood in het algemeen, aan verbondenheid tot over de dood, aan respect voor al het geschapene en de liefdevolle omgang daarmee. Binnen de kloosters getuigen liturgie en hoogstaand vormgegeven liturgische voorwerpen van het kloosterideaal. Dat komt ook tot uitdrukking in verschillende vormen van kunst, in muziek en literatuur. De kloosters kenden en kennen verschillende ateliers waarin kunst ontstaat, waar schilderijen, gobelins, middeleeuwse handschriften en boeken worden gerestaureerd, of waarin kunstambachten als bijvoorbeeld het pottenbakken werden uitgeoefend. Zo waren ze lange tijd een levendig centrum van kunst en cultuur.
De 1e Biënnale Kunst in de Heilige Driehoek laat zich inspireren door de tradities en rijkdommen van dit uitzonderlijk gebied. Door het organiseren van een kunstmanifestatie op deze specifieke locatie bouwt zij voort op een levende traditie. Ze verbindt het spirituele en artistieke erfgoed met een rijk palet aan hedendaagse kunst en schept zo mogelijkheden om die traditie te vernieuwen en voort te zetten. Tegelijk verkent ze de mogelijkheden om het gebied opnieuw te laten uitgroeien tot een internationaal centrum van religieus geïnspireerde kunst, waarin volop plaats is voor traditie én vernieuwing. Dr. J.J.A.M. (Cock) Gorisse Voorzitter Stichting Kunst in de Heilige Driehoek
5
Die tradities gaven niet alleen vorm aan het persoonlijk en gemeenschappelijk leven van de kloosterlingen, het gaf ook vorm aan hun fysieke omgeving. De kloostergebouwen waarin de monniken en monialen zich terugtrokken om hun godgewijd leven te leiden, vormen met hun ommuurde grote tuinen een karakteristiek element in het landschap. De kloosters waren zelfvoorzienend en hebben daarom, buiten hun tuinen, ook nog hun kloosterboerderijen met gronden. De stad bleef op enige afstand, en zo ligt dit kleinschalig landschap met zijn typische slotgrachten, kleine beekjes, houtwallen en struweel nog ongeschonden rondom dit kloosterensemble. Spiritualiteit, erfgoed en natuur vormen hier een onverbrekelijke eenheid.
CatalogusDef2_CS.indd 5
28-08-17 12:17
de Heilige Driehoek 6
CatalogusDef2_CS.indd 6
28-08-17 12:17
Onze Lieve Vrouwe Abdij
Liefde
Liefde is telkens opnieuw beseffen dat ik bemind word. Liefde heeft zich klein gemaakt. Als ik zonder aandacht leef, leef ik eraan voorbij. Als ik waarachtig leef, kom ik haar tegen. Als ik over Gods liefde wil spreken – zelfs als ik over mensenliefde wil spreken – dan schieten mijn woorden tekort. Neem ik te grote woorden in de mond. Daarom wordt het snel gebed, de taal van de verwondering. Niets boven de liefde van Christus stellen – dat is een van de klinkende verzen uit de Regel van Sint Benedictus. De liefde van Christus voor mij, voor ons; de liefde van mij, van ons, voor Christus. Niets daarboven stellen. Naast alle verwondering heeft liefde met mijn houding en handelen te maken. Christus’ liefde is de bron van ons gemeenschapsleven. Wij mogen leven in Gods liefde. De verwondering hierover, de eerbied, is de grond van onze lofzang. Ons samenleven is er oefenplaats en vindplaats voor. En plaats van vergeving als we tekortschieten. Want liefde leert me ook mijn grenzen zien. Onvermijdelijke en overkomelijke grenzen. Liefde is naar het leven kijken – en de diepere grond daarvan mogen zien. Liefde vormt levenskunst. Met liefde naar het leven kijken, brengt de waarheid van het leven dichterbij. Liefde lokt mij uit mijn tent. Liefde komt om niet – maar is niet gratis. Ze vraagt mijn volle inzet. Ik ben haar verplicht. Maar altijd opnieuw moet ik vragen dat ze mij gegeven wordt. Wat ik van het kijken naar kunst verwacht, is het dat ze me dichter bij het leven brengt. Dat ze (een aspect van) het leven accentueert. Dat ze die aandacht die liefde is, activeert. Of het om de kwetsbaarheid of de kracht, de vreugde van het leven gaat; of het middel de schoonheid is, of de rauwheid, ze me optilt of juist midden in het leven gooit. In het kader van de tentoonstelling leefde Marieke Bolhuis zes weken in ons midden. Zij leefde in ons ritme van gebed mee. Elke week mochten we haar in haar werkruimte bezoeken. We zagen werk-in-wording. We mochten delen in de liefde voor de materialen, voor de schepping, de aandacht en de speelsheid. Verrassend. Soms ook tot zwijgen manend. Eerbied voor de soms onbekende taal van elkaar. Ik wens de bezoekers van de tentoonstelling aandacht toe, nieuwsgierigheid om de liefde die in de kunstwerken verbeeld wordt te beschouwen in deze omgeving, de kerk, de gebouwen en de natuur, die alle doorverwijzen én verbinden met de Liefde die ons omvat.
7
Zr. Martha Verstraeten Abdis Onze Lieve Vrouwe Abdij
CatalogusDef2_CS.indd 7
28-08-17 12:17
de Heilige Driehoek 8
CatalogusDef2_CS.indd 8
28-08-17 12:18
Onze Lieve Vrouwe Abdij
9
CatalogusDef2_CS.indd 9
28-08-17 12:18
28
CatalogusDef2_CS.indd 28
28-08-17 12:18
Kunstenaars in 29
Onze Lieve Vrouwe Abdij
CatalogusDef2_CS.indd 29
28-08-17 12:18
Onze Lieve Vrouwe Abdij Bernardien Sternheim
30
Bernardien Sternheim 1948 schilderkunst Amsterdam http://www.bernardiensternheim.nl Bloeddonoren In het werk van Bernardien Sternheim staat de mens centraal. Soms schildert zij zichzelf, soms bestaande personen, vaak ook aan haar fantasie ontsproten figuren. Ze zijn kwetsbaar, bevinden zich in confronterende situaties of wekken juist ontroering op. Ze kijken de toeschouwer aan en dwingen deze zich af te vragen wat hier precies gevoeld wordt. En door wie – draagt de kijker immers niet ook zijn eigen gevoelens met zich mee? Een aantal jaar geleden werd Sternheim ernstig ziek. In een serie schilderijen uitte ze daarna haar dankbaarheid voor het krijgen van een tweede kans. Love is een groepsportret van bloeddonoren, zonder wie de kunstenaar het niet had gered. Hun liefde is blind en anoniem. Sternheim geeft ze een gezicht.
‘Love’, 2017 olieverf op linnen 110 x 140 cn
CatalogusDef2_CS.indd 30
28-08-17 12:18
31
CatalogusDef2_CS.indd 31
28-08-17 12:18
Onze Lieve Vrouwe Abdij
Franciscus & Franciscus 1967/1959 schilderkunst, fotografie Amsterdam www.fransfranciscus.nl/franciscus-franciscus Care of Creation Het is niet Franciscus zijn stijl om kunst te maken die op een platte manier een felle aanklacht verbeeldt of de toeschouwer op de vingers wil tikken. Soms deelt hij een flinke klap uit met bloederige taferelen, maar meestal probeert hij met zijn werk zijn toeschouwer met liefde te omarmen. Het variëren met deze twee uitersten is wel zijn manier om met zichzelf in het reine te blijven en uiting te geven aan zijn eigen onzekerheid of hij de juiste weg bewandelt. Zijn queeste is om mensen met elkaar te verbinden en respect te creëren voor elkaars verschillen.
De vaak bijbelse en mythologische verhalen krijgen bij hem een wereldse invulling met een dromerig karakter. Maar aan die sprookjesachtige sfeer voegt hij vaak grimmiger zaken toe. De toeschouwer ziet eerst het lieflijke maar wordt bij intensievere beschouwing geconfronteerd met een voorstelling die ook dystopische trekjes heeft. De monumentale moeder en kind, die gemaakt is voor de Biënnale, verbeeldt een interpretatie van het achtste Werk van Barmhartigheid ‘Care of Creation’ bedacht door Paus Franciscus in het jubeljaar 2016.
‘Tsunami’, 2013 olieverf op linnen 200 x 160 cm ‘Sick Child’, 2017 olieverf op linnen 250 x 200 cm
Franciscus & Franciscus
32
CatalogusDef2_CS.indd 32
28-08-17 12:18
CatalogusDef2_CS.indd 33
28-08-17 12:18
Sint-Paulus Abdij Athar Jaber
52
CatalogusDef2_CS.indd 52
28-08-17 12:19
53
CatalogusDef2_CS.indd 53
28-08-17 12:19
Sint-Paulus Abdij
Carolein Smit 1960
Carolein Smit
54
sculptuur Zussen http://www.caroleinsmit.com Over de Liefde De liefde speelt in mijn werk altijd een grote rol ongeacht hoe een werk eruit ziet. De verschijningsvorm kan huidloos zijn, of juist heel zacht en harig, glad van huid of met gaatjes, doorboord en bloederig, het maakt eigenlijk geen verschil. Ik poog altijd zoveel mogelijk verschillende thema’s aan te roeren in één beeld en prop alles wat in me opkomt erin zodat het soms een conflict oplevert. Het wordt moeilijk om te benoemen welke emotie de boventoon krijgt, maar de liefde heeft een prominente rol omdat ik door de liefde te incorporeren, de ogen van de toeschouwer goed kan aantrekken waarmee de andere, soms minder leuke inhoud makkelijker voor het voetlicht komt. In het beeld van de Madonna met kind is de liefde natuurlijk overduidelijk aanwezig, het laat weinigen onberoerd. Het refereert aan de liefde die ouders voor hun kinderen voelen, het laat kwetsbaarheid zien en door de korst van rommelig gouden rozen en krullen is het beeld van moeder en kind ook mooi beschermd en omkranst. Toch is het kleine jongetje overdekt met tatoeages, dat stemt tot nadenken.
CatalogusDef2_CS.indd 54
Menigeen zal zeggen dat het een T-shirtje is, alleen om de tattoos niet te hoeven zien en er dus niet over na te hoeven denken hoe die daar gekomen zijn. Dat is natuurlijk ook een vorm van liefde. Maar het zegt ook iets over hoe wij met andere mensen omgaan en als ik het naar het bijbelse ga trekken, staat het voor hoe het leven van Christus al uitgestippeld was bij zijn geboorte. Bij de man van smarten geldt een ander soort liefde, het mededogen. De man die zijn kruis gedragen heeft, is afgeranseld en bespuugd, zit moedeloos en uitgeput op de koude steen. Zijn bloed heeft gevloeid en hierdoor is er hoop op een betere wereld. Het bloed is met liefde gegeven, het mag dus ook veel zijn want in onze huidige wereld zal er veel van nodig zijn om het tij nog enigzins te keren.
Keramiek: ‘Lam Gods’, 2017 ‘Man van Smarten’ 2017
28-08-17 12:19
55
CatalogusDef2_CS.indd 55
28-08-17 12:19
Sint-Paulus Abdij
Reinoud van Vught 1960 schilderkunst, installatie Goirle http://www.reinoudvanvught.nl Verf De liefde zit voor mij in een dood ding: verf. Men kan zeggen dat voor veel mensen de liefde in dode dingen zit: een auto, een huis, een diamant. Maar die dingen zíjn al iets. Uit de dode materie verf kan iets worden gecreëerd, iets worden opgeroepen dat vooraf niet zichtbaar was. Dit is magie en daar is liefde voor de verf voor nodig. Allerlei zaken waar ik aan denk gaan mee met de verf op het doek en zo wordt ook nog eens het beeld me dierbaar.
‘Geen titel (engelen)’, 2017 acryl, inkt en bister op papier 240 x 305 cm fotografie: Henk Geraedts tenzij anders vermeld (zie afbeelding pagina 25)
Reinoud van Vught
66
CatalogusDef2_CS.indd 66
28-08-17 12:19
67
CatalogusDef2_CS.indd 67
28-08-17 12:19
Huub & Adelheid Kortekaas 98
CatalogusDef2_CS.indd 98
28-08-17 12:20
Sint-Catharinadal
99
CatalogusDef2_CS.indd 99
28-08-17 12:20
Judith Krebbekx, artist-in-Residence, Sint-Catharinadal, Oosterhout Een besloten hof ben jij
Sint-Catharinadal
Judith Krebbekx 1967 schilderkunst, grafisch werk Meerssen http://www.judithkrebbekx.com
Zusje, bruid, een besloten hof ben jij, een gesloten tuin, een verzegelde bron. (Hooglied 4-11)
Gij zijt een besloten hof Verhalen uit de mythologie, streeklegenden en volksvertellingen vormen voor Judith Krebbekx beeldende inspiratiebronnen. Mensen vertellen elkaar, door alle eeuwen heen en overal ter wereld, soortgelijke verhalen. Misschien komt dit doordat al deze verhalen in essentie gaan over heimelijke verlangens, grote angsten en sterke drijfveren? De monumentale schilderijen zijn zeer gelaagd. Schilderachtige vlakken en getekende elementen wisselen elkaar af in een spel van compositie en associatie. Krebbekx studeerde aan de Rietveldacademie en de Rijksakademie. Ze verbleef voor haar werk in India, Spanje en Kaapstad. Haar schilderijen zijn aangekocht door diverse musea, bedrijven en particuliere collecties.
Judith Krebbekx
‘Gij zijt een besloten hof’, (Hooglied van Salomo) toont een ‘Hortus Conclusus’, een omsloten tuin. Een donkere hand van liefde houdt twee lelies vast, die van oudsher zowel Maria, puurheid en liefde, als vergankelijkheid symboliseren. 100 Door een andere hand met een alziend oog dwarrelt een tekening van de ‘Alchemische Bruiloft’, de eenwording van de ziel (de bruid) en de geest (de bruidegom). Links staat een groepje mensen, kinderen nog. Op hun vlucht voor geweld en ontberingen, zoeken ze hun eigen ‘Hortus Conclusus’. De dolende mensen wordt op de hielen gezeten door een Mexicaanse trompet-speler, wiens symboliek uit de ‘Dia de las Muertas’ ons herinnert aan de vergankelijkheid van alles.
CatalogusDef2_CS.indd 100
‘Old fears need new medicine’, 2016 acrylverf op linnen 180 x 180 cm
28-08-17 12:20
101
‘Hortus Conclusus of Love’, 2016 acrylverf op linnen 200 x 180 cm
‘Agony in the garden’, 2015 acrylverf op linnen 170 x 230 cm
CatalogusDef2_CS.indd 101
28-08-17 12:20