Rotterdam werkt! by Lecturis

Fotografie in opdracht 1864-heden Commissioned Photography 1864-present

Rotterdam is een fotomodel: ze is fotogeniek, sensationeel en eeuwig jong. Die eeuwige jeugd heeft ze te danken aan de Rotterdamse gewoonte van ‘wederafbraak’, het telkens slopen en opnieuw opbouwen. Steeds weer krijgt de stad een facelift. Het fotogenieke zit hem in de architectuur, de skyline, de haven, maar zeker ook in de Rotterdammers. Allemaal dankbare onderwerpen voor fotografen. Daarom is het ook zo’n feest om als museum een tentoonstelling en een boek te maken met Rotterdam in de hoofdrol. En niet alleen wij waarderen het; de eerste editie onder de naam Rotterdam in the Picture, waarvan dit een vervolg is, was direct een publiekslieveling. Ook de fotografen, die voor een deel uit Rotterdam komen, kunnen hun hart ophalen. Jong én oud talent wordt betrokken. Rotterdam Werkt! focust op fotografie die in opdracht is gemaakt en omvat hedendaags werk maar vooral ook veel archiefmateriaal. Deze ver zameling beelden en het archiefonderzoek dat eraan ten grondslag ligt dragen daarmee bij aan de geschiedschrijving en het historisch bewustzijn van Rotterdam. Neem de foto’s die de Rotterdamse fotografen Ellie Uyttenbroek en Ari Versluis maakten in opdracht van de Hema. Of kijk naar de beelden van Willem Bleuzé die in 1913 voor de gemeente de bouw van de gasfabriek vastlegde in wat toen nog de Keilepolder heette. Of wat te denken van fotograaf Willem Ganter, die in 1898 bewoners van het Hofje van Gerrit de Koker aan de Goudsesingel liet poseren op de binnenplaats. Met al deze beelden wil het Nederlands Fotomuseum belichten wat vaak onzichtbaar is; werk dat in opdracht werd gemaakt kwam immers maar al te vaak niet in het publieke domein terecht. En dat terwijl van de negentiende eeuw tot het jaar 2000 - ruwweg het tijdperk van de analoge fotografie de meeste foto’s in opdracht gemaakt werden. Die foto’s werden gemaakt door beroepsfotografen voor een bedrijf, instelling of organisatie en zelden gepubliceerd of tentoongesteld. Aan die relatieve onzichtbaarheid maken wij nu een einde. Voor het eerst is een samenhangende selectie uit deze periode bijeengebracht. Samen vertellen al deze beelden het verhaal van een stad in voortdurende ontwikkeling. De fotografen geven zo Rotterdam haar gezicht, dat wij maar al te graag met u delen. Birgit Donker Directeur Nederlands Fotomuseum

Foreword Rotterdam is a super model: photogenic, sensational and forever young. It owes its eternal youth to the Rotterdam habit of ‘redestruction’: demolishing and rebuilding over and over again. The city is always getting a new facelift. Its photogenic quality lies in the architecture, the skyline, the port, but certainly also in Rotterdammers themselves. All of these are rewarding subjects for photographers, which is why it is such a pleasure for us as a museum to make an exhibition and a book with Rotterdam in the leading role. And we are not the only ones to appreciate it; a first edition under the name Rotterdam in the Picture, of which this is the sequel, was immediately a crowd pleaser. The variously young and seasoned photographers in this project, some of whom come from Rotterdam, are also sure to revel in it. Rotterdam Works! focuses on photography made on commission and includes contemporary work but above all a good amount of material from archives. This collection of photos and the accompanying archival research contribute to the historiography of Rotterdam and public awareness of the city’s history. Take for example the shots that Rotterdam photographers Ellie Uyttenbroek and Ari Versluis made on commission for the Hema chain store. Or look at Willem Bleuzé’s pictures of the gasworks, which he made for the city in 1913 in what was then called the Keilepolder. Or what to think of the work of photographer Willem Ganter, who in 1898 asked the residents of the Gerrit de Koker almshouses on the Goudsesingel to pose in the courtyard? With all these images, the Nederlands Fotomuseum wants to shed light on what generally has remained invisible, as work made on commission all too often did not enter the public domain. This was true even though most of the photographs made between the mid-nineteenth century and the year 2000 – roughly the era of analogue photography – were done on commission. These photographs were made by professional photographers for a business enterprise, institution or organization and were seldom published or exhibited. We are now putting an end to this relative invisibility by presenting a coherent selection from that era for the first time. Together, these photos tell the story of a city in continual development. In this manner, the photographers give us a picture of Rotterdam that we are delighted to share with you. Birgit Donker Director Nederlands Fotomuseum

Rotterdam Werkt!

Voorwoord

Stadsarchief Rotterdam / Rotterdam City Archives P. 91 Hajo Piebenga Bouw Erasmusbrug, 1995 / Construction of the Erasmusbridge, 1995 Nederlands Fotomuseum HPI-95-71-29_B © Hajo Piebenga/ Nederlands Fotomuseum

Società Anonima Italiana Perforazioni E Montaggi Saipem s.p.A. P. 91 Hajo Piebenga De Saipem 7000 (1987), 2004 / The Saipem 7000 (1987), 2004

Gemeentewerken Rotterdam P. 91 Wouter Cool jr (toegeschreven / assigned) Plaatsen van kademuren, IJsselhaven, 1913 / Positioning of the quay-walls, IJsselhaven, 1913

Nederlands Fotomuseum HPI- 04-74-18 © Hajo Piebenga/ Nederlands Fotomuseum

Album (toegeschreven aan / attributed to) Gemeentewerken Rotterdam Stadsarchief Rotterdam / City of Rotterdam Archives 4100_1983-354-116

Gemeentewerken Rotterdam P. 92 Carel van Hees Maastunnel, 2019

Onbekend / unknown P. 92 Fotograaf onbekend / Photographer unknown Aanleg van de Maastunnel, 1937 / Construction of the Maastunnel, 1937 Album Maastunnel Stadsarchief Rotterdam / City of Rotterdam Archives 4100_2007-1561

Rotterdam in opdracht gefotografeerd 1860-heden Rotterdam Photographed on Commission, 1860-present

Rotterdam Werkt!

P. 39, 42-43 P. 44

Rotterdam Works!

P. 44

They must have been an awe-inspiring sight, the beacons of modernisation that arose in the late 19th and early 20th centuries at various places in Rotterdam: three gigantic municipal gasworks. Construction on the first one, at Feijenoord, started in 1879. People living in the area were not only worried about the stench, smoke and dust but also contaminated water — yet despite their protests, the work went ahead: there was no holding back the future. That success called for more. Two other gasworks shot up, one in 1884 on the Oostzeedijk, and another in 1913 near the Keilehaven. In 1968, the production of gas from coal was brought to a halt in the Netherlands, and all of Rotterdam, like the rest of the country, switched over to natural gas from Slochteren. Then came the dismantling. Now, in the year 2020, hardly a trace of those majestic gasworks remains. Luckily, we have the photos of Rotterdam photographer Willem Bleuzé Sr. He photographed the construction of the gasworks in what at the time was known as the Keilepolder. More than 100 years later, the steel structures in his photos are still impressive. In one of them, men in top hats pose on the different levels of the 20,000m³ gasholder. It is 1 October 1913 and judging by the faintness of the shadows, partly cloudy. The photographer has set his tripod and camera at a high vantage point, virtually face-to-face with the gasworks, which fills almost the entire image. It is a composition that emphasizes the monumentality of the colossus. The human figures further accentuate its tremendous scale. The reproduction is pinpoint sharp and clearly shows the details of the gasholder’s structure; in terms of serviceability, it could easily hold its own with a technical drawing. A successful commission. Willem Bleuzé may also have found the gasworks impressive, but for him, photographing it was simply work. He made the photos only because he had a commission to make them. If the builders or the owners had not wanted their creation to be photographically documented, it never would have been photographed. Nobody ever took photographs of a new factory just for the fun of it: too much work, too expensive. Besides, nobody would have been allowed onto the terrain. From the middle of the 19th century to the year 2000 — roughly the era of analogue photography — commissioned photographs were a very large part of the photographs created overall. They were made by professional photographers for a company, institution or organisation, and seldom or never published or publically exhibited. This relative invisibility is regrettable. Many commissioned pictures now tell us an often fascinating story about things that have disappeared, and sometimes things that we no longer even knew existed: life and work in former times, the changing city and of course the development of photo graphy itself. On top of their historical importance comes the realisation that amongst this tremendous amount of photographs made on commission one can find marvellous pictures that measure up

P. 39, 42-43

Het moet een ontzagwekkend gezicht zijn geweest: de bakens van modernisering die in de tweede helft van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw op verschillende plekken in Rotterdam verrezen. De drie enorme gasfabrieken. In 1879 begon de bouw van de eerste, op Feijenoord. Omwonenden vreesden rook-, stank- en stofoverlast én slecht water, maar ondanks hun protesten ging de bouw door: de toekomst liet zich niet tegenhouden. Het succes vroeg zelfs om meer: andere fabrieken verrezen aan de Oostzeedijk, in 1884 en in 1913 bij de Keilehaven. In 1968 kwam aan het stadsgas een einde en schakelde heel Rotterdam net als de rest van Nederland over op het aardgas uit Slochteren. Daarna kwam de sloop. Anno 2020 is er van de majestueuze gasfabrieken nauwelijks nog iets terug te vinden. Gelukkig zijn er nog de foto’s van de Rotterdamse fotograaf Willem Bleuzé Sr. Hij fotogra feerde de bouw van de gasfabriek in wat toen nog de Keilepolder heette. Op zijn foto’s maken de staal constructies meer dan honderd jaar na dato nog steeds indruk. Op een ervan staat de gashouder van twintgduizend kubieke meter afgebeeld, waarbij op de verschillende verdiepingen mannen met hoge hoeden poseren. Het is 1 oktober 1913 en, aan de zachte schaduwen te zien, licht bewolkt weer. De fotograaf staat met zijn statief en camera op een hoog standpunt, vrijwel frontaal voor de gashouder die bijna het gehele beeld vult. Het is een compo sitie die de monumentaliteit van het gevaarte goed benadrukt. De menselijke figuren accentueren de enorme schaal. De fotografische weergave is haarscherp en laat duidelijk zien hoe de constructie in elkaar steekt; ze zou wat bruikbaarheid betreft de vergelijking met een tekening gemakkelijk kunnen doorstaan. Opdracht geslaagd. Mogelijk vond Willem Bleuzé de gasfabrieken ook indrukwekkend, maar voor hem was het fotogra feren ervan simpelweg werk. De foto’s zijn er alleen gekomen doordat hij de opdracht had ze te maken. Hadden de bouwers of de eigenaar geen behoefte gehad aan fotografische documentatie van hun scheppingen, dan waren ze nooit op de foto gekomen. Niemand fotografeerde zomaar een nieuwe fabriek: te omslachtig, te duur. Overigens zou ook niemand toegang tot het terrein hebben gekregen. Van het midden van de negentiende eeuw tot het jaar 2000 - ruwweg het tijdperk van de analoge fotografie - vormde opdrachtfoto’s een zeer groot deel van de totale fotografische productie. Foto’s werden gemaakt door beroepsfotografen voor een bedrijf, instelling of organisatie en zelden of nooit gepubliceerd of voor publiek tentoongesteld. Die relatieve onzichtbaarheid valt te betreuren. Veel in opdracht gemaakte beelden vertellen ons nu fascinerende verhalen over zaken die zijn verdwenen en waar we soms zelfs het bestaan niet meer van wisten: leven en werk in vroeger tijden, de veran derende stad en natuurlijk de ontwikkeling van de fotografie zelf. Boven op het historische belang komt de constatering dat in de enorme hoeveelheid in opdracht gemaakte foto’s prachtige beelden zijn te vinden die niet onderdoen voor topstukken uit de

P. 28-29

Fotograaf zijn was in de eerste decennia na de uitvinding ervan - officieel in 1839 - niet meteen een volwaardig beroep. De fotografische techniek was nog omslachtig en duur en een markt was er niet direct. Bleuzés voorgangers in de negentiende eeuw trachtten hun omzetten te verhogen door zich met verschillende genres tegelijk bezig te houden. Velen onder hen hadden overigens vaak een ander (hoofd)beroep als drukker, etser, illustrator, lettergieter, opticien of uitgever. Ook met een goedlopend portretatelier namen fotografen vaak uiteenlopende opdrachten ‘buiten de deur’ aan. Naarmate de camera’s handzamer werden, de chemie lichtgevoeliger en het benodigde materiaal goedkoper, werden de mogelijkheden daartoe uitgebreider. In 1874 kwamen geprepareerde gelatineplaten op de markt zodat het voorbewerken van glasplaten niet langer door de fotografen zelf hoefde te gebeuren. In 1880 verscheen het kant-en-klare lichtgevoelige fotopapier. Fotografen brachten zelf hun foto’s op de markt als het ging om stadsgezichten en monumenten, waar in de grote steden enige vraag naar was. Later werkten ze ook voor uitgevers en handelaren. De vroege opdrachtfotografie kreeg in Nederland een belangrijke impuls door Rijkswaterstaat. Met name de Dienst tot aanleg van Staatsspoorwegen schakelde in de jaren zestig van de negentiende eeuw fotografen in bij de grootschalige aanleg van spoorwegen. In 1869 stelde de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken Cornelis Fock, we mogen hem dankbaar zijn, de fotografische documentatie van grote bouwwerken verplicht, zowel tijdens de verschillende stadia van de bouw als na de voltooiing. Dergelijke foto’s werden onder meer gebruikt in het ingenieursonderwijs. In Rotterdam en omgeving was veel en breed water - daar waren grote bruggen en andere bouwwerken nodig. Fotografen kregen opdracht de bouw van ijzeren spoorwegbruggen, sluizen en kanalen — ‘ingenieursarchitectuur’ - te documenteren. Dergelijk opdrachtwerk van de Nederlandse fotograaf Pieter Oosterhuis en de uit Duitsland afkomstige maar in Nederland gevestigde fotografen Johann Georg Hameter en Julius Perger behoort tot de hoogtepunten van de Nederlandse vroege fotografie. In Rotterdam fotografeerde Perger in 1874 de bouw van het Luchtspoor dwars door de binnenstad en Hameter tussen 1870 en 1883 het

Rotterdam Werkt!

canon van de fotografie. Hoewel ze niet zijn gemaakt met artistieke bedoelingen, kunnen ze toch betoverend mooi of ontroerend zijn dan wel een nieuw perspectief bieden op een verleden dat we dachten te kennen. Dat laatste geldt met name voor de stad die door het bombardement in 1940 radicale veranderingen heeft ondergaan, maar van wege de haven eigenlijk doorlopend in snel tempo verandert. Opdrachtfotografie, voor zover bewaard gebleven en in de voorliggende publicatie verzameld, brengt een grotendeels nog ongezien Rotterdam aan het licht.

to the masterpieces from the photographic canon. Although they were not made for artistic reasons, they can nevertheless be fascinatingly beautiful or moving, or offer new perspectives on a past we thought we knew. That last is particularly true for a city that not only went through radical changes as the result of being bombarded in 1940, but actually continues to change at a rapid pace on account of its port. Commissioned photographs, insofar as they still exist and have been collected in this book, shed light on a Rotterdam that has largely remained unseen.

P. 28-29

Being a photographer in the first decade after the invention of photography — officially in 1839 — was not immediately a full-fledged profession. The technique was still laborious and expensive and there was no ready market. Bleuzé’s predecessors in the 19th century tried to increase their turnover by working in a variety of genres. Apart from that, many of them had another profession on the side or full-time, such as printer, etcher, illustrator, type-founder, optician or publisher. Even photographers with a successful portrait studio would take on commissions ‘outside the door’. As cameras became less unwieldly, the chemistry more photosensitive and the necessary materials cheaper, the possibilities of doing that increased. In 1874, prepared gelatin plates came on the market, freeing photographers of the necessity of preparing their plates themselves. In 1880, readymade light-sensitive photographic paper appeared. Photographers sold their photos of cityscapes and monuments, for which there was a certain demand in large cities, on their own. Later, they also worked for publishers and dealers. An important stimulus for early commissioned photography in the Netherlands came from the Ministry of Waterways and Public Works. In particular, the Company for the Exploitation of State Railways (SS) enlisted photographers in the 1860s to record the large-scale construction of national railroads. In 1869, the Minister of the Interior, Cornelis Fock, made it obligatory to photographically document large public works — for which we may be grateful to him — both during the various stages of their construction and after completion. Such photographs were used in engineering schools, among other things. In Rotterdam and its environs, there was a lot of water and many wide waterways — and that called for big bridges and other public works. Photographers were asked to document the construction of iron railway bridges, locks and canals: ‘engineering architecture’. Commissioned work of this kind by Dutch photographer Pieter Oosterhuis and the Netherlands-based German photographers Johann Georg Hameter and Julius Perger are among the best of early Dutch photography. In Rotterdam in 1874, Perger photographed the construction of the elevated railway through the inner city, and Hameter, between 1870 and 1883, variously photographed the stations at the Delftsche Poort

Luchtbeschermingsdienst / Air Raid Defence P. 98 Menno Huizinga Roentgenstraat, 3 oktober 1941 Nederlands Fotomuseum HUI-390_B © Menno Huizinga / Nederlands Fotomuseum

Luchtbeschermingsdienst / Air Raid Defence P. 98 Menno Huizinga Jan Kobellstraat, 1 april 1943

Nederlands Fotomuseum HUI-288b_B © Menno Huizinga / Nederlands Fotomuseum

Hajo Piebenga (1942-2014) P. 6-7, 8

Piebenga was lange tijd filmoperateur en huisfotograaf van theaterbioscoop LantarenVenster. Hij fotografeerde dans- en theatervoorstellingen en jazzconcerten. Ook werkte hij als fotograaf in de Rotterdamse haven, onder andere in opdracht van Smit Tak, het Italiaanse Società Anonima Italiana Perforazioni E Montaggi Saipem s.p.A., en het Stadsarchief Rotterdam. Zijn havenfoto’s verraden een voorliefde voor het zware werk en de rauwe (weers) omstandigheden waaronder moest worden gewerkt. Piebenga deed opdrachten voor Nedstaal in Alblasserdam en maakte foto’s voor Het Groot Rotterdams Bruggenboek en het boek Vast en zeker, een jubileumboek van de Koninklijke Roeiers Vereeniging Eendracht. In de kunstwereld werkte hij onder meer voor Peter Greenaway en het ontwerperscollectief Hard Werken. Binnen de opdrachtsituatie kon hij bij het vastleggen van de bouw van de brug uitzonderlijke standpunten kiezen waartoe andere fotografen geen toegang hadden.

This seemingly modest album includes special wide-angle shots of the clearing of the Robbenoord and Plompert polders for the second phase of construction work on the Waalhaven starting in 1912. The photos may have been made by Wouter Cool, but that is not certain. What is quite certain, however, is that the quality of the photos is excellent, with an eye for capturing the work activities and techniques as well as for their composition. The photographer stands close to the work, even sailing with the concrete quays, and the workers pose for him. The quays were made at a dockyard in the Heijsehaven and then shipped to their final destination. Considering the straightforward look of the album, it appears to have been made simply as a report. herkomst: Stadsarchief Rotterdam source: Rotterdam City Archives

François Henri van Dijk (1888-1977) (toegeschreven / assigned) P. 10

For many years, Piebenga was the film projectionist and house photographer for the cinema and theatre Lantaren Venster, where he photographed dance performances, theatre shows and jazz concerts. He also worked as a photo grapher in the Port of Rotterdam on commission from Smit Tak, the Italian Società Anonima Italiana Perforazioni E Montaggi Saipem s.p.A., and the Rotter dam Municipal Archives, among others. His photos of the port reveal his fondness for heavy work and the rough weather and conditions under which it had to be done. Piebenga did work on assignment for Nedstaal in Alblasserdam and made photos for Het Groot Rotterdams Bruggenboek, a book featuring all of the city’s bridges, and Vast en zeker, a commemorative book for the Royal Boatmen’s Association Eendracht. In the art world, he among other things worked for Peter Greenaway and the designers’ collective Hard Werken. On assignment, while shooting the construction of the Erasmus Bridge, he managed to choose unusual standpoints, to which other photographers did not have access. herkomst / source: Nederlands Fotomuseum, Rotterdam © Hajo Piebenga/Nederlands Fotomuseum

Wouter Cool jr (1877-1947) (toegeschreven / assigned) P. 9, 220-221

Dit ogenschijnlijk eenvoudige album bevat onder meer bijzondere breedbeeldopnamen van de ontgronding van de polders Robbenoord en Plompert voor de tweede fase van de aanleg van de Waalhaven vanaf 1912. Mogelijk zijn de foto’s gemaakt door Wouter Cool, maar dat staat niet vast. Vast staat wel dat de fotografische kwaliteit uitmuntend is met oog voor zowel het vastleggen van de werkzaamheden en de gebruikte technieken als voor compositie. De fotograaf staat dicht op het werk, vaart zelfs mee met de betonnen kades en de arbeiders poseren voor hem. De kades werden gemaakt in een dok in de Heijsehaven om vervolgens te worden uitgevaren naar hun definitieve bestemming. Gezien de rechttoe-rechtaan afwerking van het album lijkt het louter als verslaglegging te zijn gemaakt.

Dit album werd op 1 juli 1919 door de directie van N.V. Blaauwhoedenveem - Vriesseveem Rotterdam aangeboden aan de Etappendienst St-Job. De foto’s geven een beeld van de taken en acti viteiten van de dienst in het pand St. Job aan de Sint-Jobshaven, dat tijdens de Eerste Wereldoorlog in gebruik was als militair depot van de Nederlandse strijdkrachten. Het bevat tevens beschrijvingen van de werkzaamheden van deze organisatie, die de aan- en afvoer lijnen van het leger in oorlogstijd opzette en beheerde. Het begint met een aantal zorgvuldig geregisseerde groepsportretten van de commandanten, onder wie kapitein-intendant L.J.H. Heyman in een glimmend gepoetste staff car op inspectie. Een fotograaf wordt niet genoemd maar een label op de binnenzijde van het album verwijst naar het bedrijf Van Dijk op de Aert van Nesstraat 142, zodat aangenomen mag worden dat François van Dijk de maker is van een aantal of mogelijk alle zesenvijftig opnamen. On 1 July 1919, this album was presented by the management of ‘N.V. Blaauw hoedenveem - Vriesseveem Rotterdam’ to the Etappendienst St-Job. The photographs depict the tasks and activities of the Etappendienst in the St. Job building on the Sint-Jobshaven, a location used during the First World War as a military depot for the Dutch armed forces. The album also contains descriptions of the activities of this organisation, which set up and administered the army’s lines of communication in times of war. It starts with a number of carefully posed group portraits of the commanders, one of whom is Captain-Quartermaster L.J.H. Heyman while on inspection in a gleaming staff car. The photographer’s name is not indicated, but a label on the inside of the album refers to the Van Dijk company on the Aert van Nesstraat 142, so we can assume that François van Dijk is the maker of some or possibly all of these 56 photos. herkomst: Stadsarchief Rotterdam source: Rotterdam City Archives

Fotograaf onbekend / Photographer unknown P. 11, 18-19

Sjoerd Anne Vening Meinesz (1833-1909)

was een Nederlandse politicus en jour nalist. Hij was ook burgemeester van de gemeente Rotterdam van 1881 tot 1891 en van de gemeente Amsterdam 1891 tot 1901. Zijn loopbaan was hij ooit begonnen als hoofdredacteur van het Algemeen Handelsblad. Bij zijn afscheid als burgemeester van de Maasstad kreeg hij een met het stadswapen versierd groen fluwelen fotoalbum in een rode doos met metalen hoeken aangeboden. Daarin zaten zesendertig fraaie stadsgezichten van Rotterdam op groot formaat, vervaardigd door verschillende fotografen onder wie waarschijnlijk Carl Emil Mögle. Het album, dat vermoedelijk in opdracht van de gemeenteraad was gemaakt, is door de familie aan het Stadsarchief geschonken. Sjoerd Anne Vening Meinesz (1833-1909) was a Dutch politician and journalist. He was also Mayor of the City of Rotterdam from 1881 to 1891 and Mayor of the City of Amsterdam from 1891 to 1901. He began his career as editor-in-chief of the newspaper Algemeen Handelsblad. At his farewell ceremony as mayor of the city on the Maas, he was presented a photo album decorated with the city arms and bound in green velvet, encased in a red box with metal corners. The album contained 36 large cityscapes of Rotterdam made by various photo graphers, most likely including Carl Emil Mögle. The family donated the album, probably made on assignment by the City Council, to the municipal archives. herkomst: Stadsarchief Rotterdam source: Rotterdam City Archives

Carl Emil Mögle (1857-1934) P. 12-13, 238-239

Het album Havenwerken Rotterdam, 1899 geeft in dertig foto’s een artistieke impressie van de Rotterdamse havens; Architectuur Rotterdam, 1899 geeft een beeld van de nieuwste architectuur in de stad. Mögle woonde en werkte vanaf 1885 in Rotterdam. Hij was een perfec tionist die streefde naar ‘zuivere’ fotografie zonder retouche, wat voor een fotograaf met artistieke ambities in die tijd ongebruikelijk was. Mögle vervaardigde portretten, stadsgezichten, interieurs, landschappen en gelegenheidsfoto’s. Zo maakte hij niet alleen fraaie opnamen van de aanleg van sluizen, waterwegen en stoomgemalen in en bij de stad, maar legde hij ook het bezoek van koningin Wilhelmina en koningin-moeder Emma aan Rotterdam in juni 1899 vast. Een fotoalbum over dat bezoek werd destijds aan de koningin Wilhemina aangeboden. The album Havenwerken Rotterdam, 1899 gives an artistic impression of Rotterdam’s ports in 30 photographs, while Architecture Rotterdam, 1899 presents a picture of the city’s newest architecture. Mögle lived and worked in Rotterdam from 1885 onward. He was a perfectionist whose aim was to make ‘pure’ photographs with no retouching, which at the time was unusual for a photographer with artistic ambitions. Mögle did portraits and photographed cityscapes, interiors, landscapes and special occasions. He for instance not only made fine registrations of the construction of locks, waterways and steam pumping stations in and around the city, but also took photos of the visit that Queen Wilhelmina and Queen

Rotterdam Werkt!

N.V. Magazijn De Bijenkorf P. 171 Marius Meijboom Etalages De Bijenkorf, 1951

160

Woningbouwvereniging OWG P. 173 Open dag bouw, Pendrecht, circa 1995 / Open Day construction, Pendrecht, circa 1995 © Erno Wientjens

161

162

163

Woningbouwvereniging OWG P. 173 Erno Wientjens Renovatie, Pendrecht, circa 1995 / Renovation, Pendrecht, circa 1995 © Erno Wientjens

202

203

Glimfabriek / Shoeshine factory P. 94 François H. van Dijk Glimfabriek voor schoenenpoets, Overschieseweg, 1951 / Shoeshine factory, Overschieseweg, 1951 Stadsarchief Rotterdam / City of Rotterdam Archives NL-RtSA_4117_1976-5883