St. Anna De geschiedenis van het zelfstandige St. Anna Ziekenhuis Geldrop 1931-2017 J. (Sjef) Smeets
St. Anna De geschiedenis van het zelfstandige St. Anna Ziekenhuis Geldrop 1931-2017 J. (Sjef) Smeets
In 1981 bij het vijftigjarig bestaan van het St. Anna Ziekenhuis zei Burgemeester L. van Erp: ‘Het ziekenhuis heeft Geldrop een regionale betekenis gegeven’
Inhoud
Voorwoord St. Anna Zorggroep
7
Voorwoord Congregratie Zusters van Liefde Schijndel
8
Voorwoord Thijs van Kimmenade
10
Voorwoord Han Stuyfzand
11
Inleiding en wat vooraf ging aan het ziekenhuis
13
Periode 1929-1940 Periode 1941-1950
17
Periode 1951-1960
45
Periode 1961-1970
65
Periode 1971-1980
141
Periode 1981-2000
197
Periode 2001-2017
221
37
Verantwoording 251 Dank 255 Colofon 256
5
7
Inleiding en wat vooraf ging aan het ziekenhuis
De geschiedenis van het St. Anna Ziekenhuis is er sinds 1931 een van bouwen, aanen verbouwen, slopen en weer opnieuw bouwen. Steeds op en rond de oorspronkelijke vestigingsgrond: tussen Heggestraat, Bogardeind en Laarstraat, midden in het centrum van Geldrop. Dat is opmerkelijk, want ziekenhuizen in Nederland kiezen bij complete nieuwbouw doorgaans ook een nieuwe locatie. Bijvoorbeeld omdat de bouwgrond goedkoper is buiten stads- of dorpscentrum. Of omdat aan- en afvoerwegen dan minder overlast opleveren. Behoefte aan meer parkeerruimte kan ook een goede reden zijn. In de zestigerjaren van de twintigste eeuw bij de plannenmakerij voor het Geldropse ziekenhuiscomplex, compleet met verpleegstershuis I (de flat) en verpleegstershuis II (het klooster), hebben dit soort overwegingen niet lang meegespeeld. Vooral omdat niet duidelijk was hoe lang het oude gebouw in gebruik moest blijven, naast een eerste gedeelte van gefaseerde nieuwbouw, wat aanvankelijk de bedoeling was. Het ziekenhuis bleef dus altijd op het vertrouwde terrein bij het voormalige klooster. De gemeente Geldrop werkte daar middels de nodige sloop- en bouwvergunningen en een passend centrumplan volop aan mee. En de middenstand in het centrum prijst zich gelukkig met de gestage klandizie van ziekenhuisbezoekers, -medewerkers en hun gezinnen. Op 21 april 1854 begint in Geldrop de bouw van een nieuwe pastorie. Aan de kosten draagt de Congregatie van de Zus-
ters van Liefde uit Schijndel fl. 4.000 bij, bedoeld als tegenwaarde voor de oude pastorie, die als klooster zal worden verbouwd en ingericht. Op 13 maart 1856 stuurt de Congregatie de eerste vier zusters per huifkar naar Geldrop om er in de oude pastorie, beschikbaar gesteld door pastoor Frans van Erp, het St. Annagesticht te vestigen als hun eerste succursaalhuis (nevenvestiging) voor: ‘Een afdeling in de Gemeente Geldrop, teneinde aldaar onderwijs te geven in de Hollandsche taal en vrouwelijk handwerken aan meisjes, zowel van vermogende als van onvermogende ouders en verder andere liefdewerken uit te oefenen, welke met goedkeuring van den Bisschop zullen dienstig geoordeeld worden’ Pastoor van Erp is een broer van de dan in Schijndel werkzame pastoor Antoon van Erp, wiens heilzame samenwerking aldaar met deze Zusterorde tot navolging in Geldrop stimuleerde. De Congregatie is van oorsprong een Onderwijsorde. Op 31 maart 1856 opent zij ook in Geldrop – in dan nog primitieve lokaaltjes - haar eerste meisjesschool met 110 kinderen. Geldrop heeft dan ruim 2.000 inwoners. Omdat gedurende ruim honderd jaren de onderwijs- en zorginspanningen van de Zusters uit Schijndel in Geldrop nauw met elkaar samen blijven gaan, beperken we ons in deze inleiding dan ook niet slechts tot aspecten van de intramurale ziekenzorg.
13
Periode 1929-1940
In 1929 besluit het Hoofdbestuur van de Congregatie van de Zusters van Liefde in Schijndel om haar activiteiten in en rond het Geldropse klooster (tot dan onderwijs en ouderenopvang in een zogenaamd gasthuis met beperkte ziekenzorg) in 1930 te zullen uitbreiden door de bouw van een ziekenhuis. In de jaren 1929-1936 is Moeder A. (Juliana) van der Heiden, geboren in Zes Gehuchten, overste van het Geldropse klooster. Op 6 december 1929 stelt zij ‘dokter van Kemenade’ (zij schreef zijn naam toen verkeerd) op de hoogte van dit besluit:
‘Wij hebben opdracht ontvangen Uw advies in te winnen en te vernemen wat u wenschelijk vindt. Mag ik u beleefd verzoeken even hierover eerstdaags te komen spreken. Gaarne had men in Schijndel volgende week de gegevens van wat u verlangt´ Huisarts van Kimmenade (1898-1987) noteert dan achter op het envelopje wat hij aanvankelijk denkt dat er nodig is: 1 gemeenschappelijke ziekenkamer voor mannen 1 gemeenschappelijke ziekenkamer voor vrouwen 4 ziekenkamers 1e 2e klas + Onderzoekkamertje
17
De situatie aan het Bogardeind met weeshuis, gasthuis en meisjesschool vóór de sloop in 1930
Het lage gebouw in het midden werd in 1930 afgebroken t.b.v. nieuwbouw voor gasthuis/ziekenhuis
20
Op deze foto uit 1931: vooraan rechts de ziekenhuisingang, opzij van het gebouw waarin op de eerste verdieping aan de straatkant de operatiekamer. Daarnaast aan de voorkant langs het Bogardeind in het midden de kloosteringang, links daarvan de lagere meisjesschool met de speelplaats ervoor. Dwars daarachter de huishoudschool met op de 1e etage de slaapplaatsen voor de zusters. Achter het gebouwencomplex de boerderij/wasserij met daar rechtsachter het kleine kerkhof van de zusters en linksboven aan de Laarstraat de gemeentelijke begraafplaats
Op 8 oktober 1931 wordt het St. Anna Ziekenhuis door de Inspectie van de Volksgezondheid officieel erkend als algemeen ziekenhuis. Pastoor Hansen zegende alle zalen en kamers. Het gebouw is ontworpen door de Eindhovense architect L. Kooken i.s.m. zijn medewerker De Bever. De bouw werd aangenomen door Van Eupen. Bij de opening heeft het ziekenhuis 60 bedden, inclusief de wiegen. In het klooster woonden toen 100 zusters waarvan er 20 werkzaam waren in de ziekenverzorging. Alle werkzaamheden in en rond het
ziekenhuis worden door de zusters verricht: koken, wassen, onderhoud van de tuin en zelfs het slachten van vee. Op 20 oktober 1931 biedt het Hoofdbestuur van de Congregatie vanuit Schijndel dokter van Kimmenade een conceptcontract aan inzake zijn benoeming tot directeur van het ziekenhuis. Maar van Kimmenade stelt daar zijn eigen conceptcontract tegenover. Die opteert zelf voor de benaming geneesheer-directeur. De verschillen tussen hun beider teksten lijken lange tijd onoverbrugbaar.
21
Op dit moment lijken de onderhandelingen met van Kimmenade dus definitief stuk gelopen. Echter 14 dagen later, op 27 oktober 1932, wordt er toch overeen-
26
stemming bereikt over een conceptcontract, waar overigens de Bisschop van ’s-Hertogenbosch, Mgr. Diepen, voor de Congregatie eerst zijn goedkeuring aan heeft moeten verlenen:
Gynaecoloog dr. de Raad, 1e verpleegster zr. Elisabeth, Overste van het klooster zr. Juliana van der Heiden, geneesheer-directeur F. van Kimmenade
De Algemeen Overste van de Congregatie in Schijndel meldt de benoeming ook aan Burgemeester Fleskens, Pastoor Hansen en dokter van Erp in Geldrop. Van Kimmenade wordt op 27 oktober 1932 de eerste ‘geneesheer-directeur-internist’. Merkwaardige ontwikkeling eigenlijk. Want op 13 oktober vond de Congregatie het ziekenhuis ‘nog niet groot genoeg’ om er een geneesheer-directeur aan te stellen. Maar veertien dagen later staat in het conceptcontract zelfs opeens voluit: geneesheer-directeur (met de toevoeging)-internist. Zeker tot in 1948 echter zal de precieze tekst van zijn contract, i.c. de verdeling van bevoegdheden tussen Congregatie en geneesheer-directeur, nog voortdurend onderwerp van principiële discussies blijven.
In 1932 is de gynaecoloog, dr. H. de Raad aangezocht voor het ziekenhuis. Hij zal op afroep vanuit Eindhoven komen werken en zal in Geldrop actief blijven tot 1 maart 1959. Ook de chirurg-uroloog dr. W. Jak werkt in Geldrop sinds de opening van het ziekenhuis in 1931. In december 1932 worden voorbereidingen getroffen om te komen tot overdracht van diens activiteiten in Geldrop aan W. Landman. Landman zal tot 1938 in Eindhoven en Geldrop blijven werken en vertrekt dan naar het St. Laurentius ziekenhuis te Roermond.
27
Aantekeningen van Van Kimmenade over wisseling van Dr. Jak en Dr. Landman
Boven de letters St. Anna Ziekenhuis bevindt zich de operatiekamer
28
In 1932 werden 184 patiĂŤnten verpleegd gedurende 4.214 verpleegdagen. Ook in 1934 was er al de afgunst in Eindhovense ziekenhuizen t.o.v. St. Anna Geldrop.
In 1935 wordt het St. Anna Ziekenhuis bij MinisteriĂŤle Beschikking erkend als B-ziekenhuis. Er mogen dan al wel verpleegsters worden opgeleid, maar die moeten daarna nog een jaar in een A-ziekenhuis gaan werken.
Eindhovensche en Meierijsche Courant, 15 januari 1934
29
De verpleegprijs in 1935 bedroeg fl. 2,50 per dag, getuige bijgaande rekening aan ene heer A. Delen.
Voor 61 dagen ziekenhuisopname werd in totaal (incl. fl. 0,10 zegelkosten) fl. 152,60 in rekening gebracht.
Op 25 februari 1936 volgt de erkenning als A-ziekenhuis (vlg. de Wet gekwalificeerd als ‘groot algemeen ziekenhuis en bevoegd tot volledige opleiding Ziekenverpleging A’)
Eindhovensche en Meierijsche Courant, 2 maart 1936
30
In 1938 beschikt het ziekenhuis over een röntgenkamer, een operatiekamer en een kamer met apparatuur voor het steriliseren van verband en instrumenten en voor het maken van steriele injecties. (Het gewassen en gesteriliseerde verband wordt door de zusters in avonduren en tijdens nachtdiensten opnieuw opgerold voor hergebruik. Dat gebeurt zelfs na 1970 nog enige tijd in het nieuwe gebouw). Er is ook al een cardiograaf, een
apparaat voor stofwisselingsonderzoek, een apparaat voor ultrakorte golf-therapie, diathermie-apparatuur en zelfs een verrijdbaar röntgenapparaat, waarmee foto’s van ernstig zieke patiënten in de ziekenzalen gemaakt kunnen worden. Er wordt samengewerkt met een chirurg (vanaf 1931 aanvankelijk dokter Jak, later dr. Landman) en een gynaecoloog, dr. de Raad. Zij doen dat vanuit Eindhovense ziekenhuizen.
Kranten en vakbladen berichten in september 1938 uitgebreid over de medisch-technische stand van zaken in het Geldropse ziekenhuis. Dinsdag 6 september Eindhovensch Dagblad, 8 september Eindhovensche en Meierijsche Courant, zondag 11 september De Maasbode, vrijdag 16 september Het Kanton Weert, 28 september De Technische Gids voor Katholieke instellingen. Bij de meeste artikelen zijn foto’s geplaatst van de operatiekamer en van de röntgenkamer met de Metalix-installatie. Allemaal plaatsten zij nagenoeg deze onderstaande tekst:
31
36
Periode 1941-1950
Op 1 september 1941 draagt dokter van Kimmenade zijn laboratorium (dat hij in het ziekenhuis had) over aan het ziekenhuis. Er wordt een analiste aangesteld. Zr. Josephia Havekes neemt op 5 november 1941 de functie van Overste in Geldrop over. Zij blijft gedurende de oorlog en daarna in die functie tot 3 januari 1948. Haar optreden wordt gekenmerkt door een grote dosis nuchterheid, humor, kloeke daadkracht. Zij neemt onder moeilijkst denkbare omstandigheden ‘onbewogen’ gewichtige besluiten voor het klooster en voor het ziekenhuis. Op 1 oktober 1942 sluit het Hoofdbestuur van de Congregatie te Schijndel – tevens Bestuur St. Anna Ziekenhuis – een nieuw contract af met de gynaecoloog/verloskundige Dr. H. de Raad en de chirurg Dr. H. Beins. Beide houden voor het merendeel hun werkzaamheden in Eindhovense ziekenhuizen. Op diezelfde datum wordt het contract met dokter van Kimmenade gewijzigd. (Hetgeen nogmaals zal geschieden op 15 oktober 1945 en 1 juli 1948. De verdeling van bevoegdheden tussen Congregatie en de ziekenhuisdirecteur bleef een zeer moeilijke kwestie). In 1942 verwerft het ziekenhuis de bevoegdheid tot het geven van de opleiding voor de ‘Aantekening Kraamverpleging’ o.l.v. dr. de Raad. Op 26 november 1942 slagen de eerste twee zusters voor deze cursus: zr. Henriëtte Rovers en zr. Marie Aleida Bril.
De laatste is van 1956-1967 Hoofddocente van de Verpleegstersopleiding in het St. Anna Ziekenhuis. In december 1943 slaagt een vijftal religieuzen, zuster Wilhelma Leenen, zuster Marie Elisabeth Kusters, zuster Reinera van de Heuvel, en een zuster uit Asten als kraamverplegenden. En ook zuster Wilhelmina Marie Hanenberg. Zij wordt Hoofd van de Kinderafdeling. Als zij op 20 februari 1975 die functie neerlegt, heeft zij niet zelden kinderen op de afdeling gehad waarvan voorheen ook de vader of moeder tot haar patiëntjes behoorden In 1944 wordt de slaapzaal van het klooster getroffen bij beschietingen In het archief van dokter van Kimmenade vonden we een zeer gedetailleerd organisatieplan (28 pagina’s) voor de Luchtbeschermingsdienst van het St. Anna Ziekenhuis. Algemeen leider bij het in werking treden zou de geneesheer-directeur zelf zijn. Opvallend, plaatsvervangend leider: J.A.M. van de Vijver, de onderwijzer, die in Geldrop ook publiceerde over de oorlogsjaren en over het verleden van Geldrop. Burgemeester van der Putt, die in 1945 in het concentratiekamp Bergen-Belsen of bij de ‘dodenmars’ die daarvandaan op 21 februari vertrok is omgekomen (zijn stoffelijk overschot is nooit teruggevonden) hechtte zijn visitekaartje aan het plan.
37
38
39
1e, 2e en 3e jaars leerlingen A-Opleiding 1949-1951
Inbrengen van een infuus
44
Periode 1951-1960
In 1951 neemt het ziekenhuis de ziekenwagen over van de GGD. Op 17 maart 1952 is Zr. Josephia Havekes 25 jaar in de Congregatie. In 1952 verzamelt van Kimmenade in een schrift al uitvoerig en zeer gedetailleerd ‘Studiegegevens’ waarmee hij zich verdiept in de mogelijkheden voor het St. Anna Ziekenhuis om een uitbreiding van het beddenbestand te mogen realiseren. Hij verzamelt dan gegevens over on-
der andere de inwoneraantallen van een groot aantal omringende dorpen, de mogelijke groeicijfers voor deze plaatsen, de behoefte-ontwikkeling aan ziekenhuiscapaciteit die daarbij hoort, gegevens over bouwkosten en benodigde m2-gebouw. Ook neemt hij de dan aanwezige beddencapaciteit in de Eindhovens ziekenhuizen mee in deze studie. Op 1 januari 1952 heeft het St. Anna 175 bedden. Van Kimmenade wil proberen een aantal van 300 bedden te bereiken.
Zr. Wilhelmina Hanenberg, Hoofd van de Kinderafdeling
45
52
Gedurende het weekend van 23 en 24 juni 1956 wordt het eeuwfeest in Geldrop op grootse wijze gevierd. ’s Zaterdag in de communiteit en ’s zondags te beginnen met een Pontificale Hoogmis in de parochiekerk opgedragen door de Bisschop van Den Bosch, Mgr. Mutsaerts. In een lange stoet, geleid door Burgemeester Mr. F. van Lanschot, vergezeld door het Geldrops Muziekcorps en bruidjes uit de eerste klas van de meisjesscholen in Geldrop en Braakhuizen trekken de zusters door de feestelijk versierde straten van het centrum naar de kerk en later terug naar zaal Adelaars voor de huldiging door kerkelijke en wereldlijke autoriteiten. De bevolking biedt de zusters daarbij het ingezamelde bedrag van fl. 23.095,53 aan. Om 16.00 uur is er een kinderoptocht waar 1.600 meisjes van de diverse eigen scholen aan deelnemen, de werkzaamheden van de zusters uitbeeldend met 17 groepen en 10 praalwagens. De dag wordt besloten met een feestconcert op de Heuvel.
53
Elsevier, 10 oktober 1970
Eind 1970 stellen de Eindhovense ziekenfondsen EAZ en AZEO, (die samen twee-derde van de ziekenfondsverzekerden in de regio omvatten) vast dat er in de regio al teveel ziekenhuisbedden zijn. En de Wet Ziekenhuisvoorzieningen, die in het voorjaar van 1971 tot stand komt, legt drastisch gemaximaliseerde capaciteitsbegrenzing voor ziekenhuizen terug in handen van de centrale overheid. De planning zal voortaan worden opgesteld door de Provinciale Raden voor de Volksgezondheid en door het Ministerie
worden overgenomen. Regionale ziekenhuizen kunnen nu onderling niet meer uitmaken welke capaciteit zij elkaar gunnen. Met betrekking tot de nieuwbouw van het Geldropse ziekenhuis komt deze maatregel gelukkig te laat. Daar plant men al de officiĂŤle opening van het complete nieuwe ziekenhuis. In 1971 wordt de beoogde capaciteit van 480 bedden opgeleverd. Dat aantal zou met het oog op de in de regio Eindhoven totaal aanwezige capaciteit niet meer haalbaar zijn geweest, indien goedkeuring voor de belangrijke laatste fase eerst in de jaren 1975-1980 besproken zou kunnen worden.
Opvallend in dit staatje over 1970: de gemiddelde verpleegtijd in dagen Vrij Bezoekuur, eerste jaargang nr. 2, 1971
140
Periode 1971-1980
Op 14 januari 1971 berichten de Zusters van Liefde te Schijndel dat ze een nieuw Algemeen bestuur hebben gekozen: Zr. Veronique van Woerkum, algemeen overste Zr. Aloysa van Amersfoort, lid Zr. Elise Marie Peters, lid Zr. Marie Martinia Verhagen, lid Verder is vernomen dat Zr. Josephia Havekes thans graag terugkeert naar het St. Anna Ziekenhuis, hetgeen het ziekenhuisbestuur zeer verheugt. Helaas zal zij dan als bestuurslid aftreden. De heren Rietveld en Claesen aanvaarden een nieuwe zittingsperiode. 4 februari 1971 Mevrouw Bamberger biedt een aantal foto’s aan, genomen b.g.v. het zilveren dienstjubileum van internist Bamberger. Dokter Stuyfzand deelt mede dat wegens vertrek van de huidige apotheker tijdelijk een toezichthoudende apotheker benoemd moet worden. Hij is daar in geslaagd: Dr. L. Smithuis, apotheker van het St. Lambertus ziekenhuis te Helmond zal dit doen van 1 februari tot 1 mei 1971. Er is een adviescommissie geïnstalleerd t.b.v. de keuze van beeldende kunst voor het nieuwe ziekenhuis: Prof. Defesche, Martien Coppens, Drs. J. Breemer, Architect Swinkels en binnenhuisarchitect Ad Goossen Op 15 februari 1971 geeft het Ministerie van Sociale Zaken en Volksgezondheid zijn goedkeuring af voor de bouw van de nieuwe ziekenhuisapotheek in de Heggestraat
Op 25 februari 1971 wordt een brief van een NZR-commissie ontvangen dat er een conceptadvies wordt voorbereid betreffende abortus provocatus. Aangeraden wordt naar buiten toe dit advies af te wachten. Op 15 maart 1971 verhuizen de directie, de administratie en de hoofden van dienst naar de nieuwbouw (begane grond gebouw C). Besloten is dat de finale verhuizing van het oude naar het nieuwe ziekenhuis geschiedt op 9/10 en 20/21 augustus 1971. Voor meubilair e.d. wordt een erkend ziekenhuisverhuizer ingeschakeld, de fa. Geijtenbeek. Maar alle patiënten worden op hun bed samen met hun nachtkastje en alle mogelijke persoonlijke bezittingen (bloemstukken, fruitschalen, koffers en wat dies meer zij) door de verpleegkundigen van hun eigen afdeling naar de nieuwbouw verhuisd. Die operatie vindt plaats via de – oplopende – tijdelijke verbindingsgang tussen de barakken bij de oudbouw en de nieuwe vleugel, die al in gebruik is sinds op 28 oktober 1969, toen de eerste patiënten werden verhuisd. 18 maart 1971 In de bestuursvergadering wordt afscheid genomen van Dhr. Laimböck, die zeven jaar apotheker is geweest van het St. Anna Ziekenhuis. Brief van de gemeente d.d. 17 maart inzake de in september opgegeven stukken, die de gemeente graag wil verkrijgen
141
150
151
Eindhovens Dagblad 11 september 1971
Diploma uitreiking aan geslaagden voor het examen Verpleegkundige A 1971 v.l.n.r. M. Renders, Opleidingen St. Anna Ziekenhuis, Chirurg C. van den Brekel en Drs. C. Bastiaanssen, Directeur Algemene Zaken St. Anna Ziekenhuis
Op 28 oktober 1971 worden brieven behandeld van longarts dr. Van Voorst Vader d.d. 7 september en 19 oktober 1971 waarin hij voorstelt om een rookverbod door te voeren op bepaalde plaatsen in het ziekenhuis. De voorzitter stelt voor een Dagelijks Bestuur in te stellen, bestaande uit voorzitter en secretaris van het Stichtingsbestuur ter afdoening van de dagelijkse gang van zaken. Voorstel: Zr. Fulgentia Bollen te benoemen als bestuurslid in de plaats van Zr. Josephia Havekes en een nieuw bestuurslid te zoeken voor de functie van secretaris/lid dagelijks bestuur. Dat zou een ‘jonge’ kracht moeten zijn. Na de opening van het ziekenhuis zullen de bestuursvergaderingen beperkt worden tot eenmaal per 5 à 6 weken. Vrij Bezoekuur, 2e jaargang nr. 4, 1972 163
Eindhovens Dagblad, 8 september 2010
226
Eindhovens Dagblad, 25 januari 2011
227
Dit boek vertelt het verhaal van het St. Anna Ziekenhuis in Geldrop. Een uniek ziekenhuis gelegen vlakbij de steden Eindhoven en Helmond met een geheel eigen cultuur. Samensteller Sjef Smeets heeft met hulp van een enorm archief feiten en gebeurtenissen verzameld die samen met vele foto’s en krantenartikelen de bijzonder interessante geschiedenis van dit ziekenhuis laten zien.
Sjef Smeets (1939), is oud-managementlid (1970-1990) van het St. Anna Ziekenhuis.