Winterreise
Cora Moret
Winterreise
Cora Moret
Colofon
Tekst: Vormgeving: Fotografie: Drukwerk: Uitgever: ISBN:
Jeanet van Omme Rob Vermolen Marijn de Jong Coers & Roest | grafische producties Lecturis 978-94-6226-394-9
Š 2020 Cora Moret
Inhoud
Voorwoord Schildersavontuur Schilderijen Liedteksten Biografie Werk Index Tot slot Bronnen
4 7 19 61 74 75 76 79 80
Voorwoord
Ooit wilde ik iets met de muziek van de Winterreise gaan doen. Zo ben ik begonnen, zonder me te verdiepen in achtergronden en uitvoeringen. Niet verwonderlijk kwam er steeds meer over de Winterreise op mijn pad. Het leek wel of het in de lucht hing. Er was een ballet, nieuwe muzikale composities, kunstenaars die net als ik de liederen aangrepen om uit te beelden. En dan was er een grote en groeiende verscheidenheid aan uitvoeringen. In 2018 eindigde de Winterreise als eerste op de hart en ziellijst van radio 4. Aanvankelijk vond ik het niet leuk dat deze muziek zoveel liefhebbers heeft, alsof dat mijn werk minder uniek maakt. Nu ervaar ik het juist als een verbond, dat iets wat heel dichtbij mij staat ook een bijzondere plek heeft in het leven van anderen. Ik moest op avontuur en daar is deze serie schilderijen uit ontstaan. Ik wilde zwerven en op zoek gaan, niet door een onherbergzaam winterlandschap, maar in mijn atelier met een kwast in de hand. Ik wilde me vrij voelen om schaamteloos romantisch te schilderen, op zoek naar hoe ik iets van de essentie van het leven kon vatten. De muziek en de liederen van de Winterreise van Schubert waren tegelijk een kapstok en een leidraad. ‘Blijf bij die eenvoud, bedenk steeds waar het om gaat, durf, laat het mislukken’, zo sprak ik mezelf toe. Op de muur had ik de raad van Samuel Beckett geschreven ‘Try again. Fail again. Fail better’. Het was geen vooropgezet plan om bij alle liederen een groot schilderij te maken. Maar toen ik er meer dan vijftien had, begon die ambitie te kriebelen. In 2018 ging ik denken aan een tentoonstelling. Omdat het mijn eigen werk betrof, wilde ik daar hulp bij van iemand met kennis van zaken en een warm hart voor kunst. Zo kwam Jannie Hommes in beeld. Een periode van voorbereiden, plannen maken en uitstel volgde. In een veelbewogen jaar is een bijzondere samenwerking gegroeid.
4
Het moment waarop een schilderij af is, is tamelijk onvoorspelbaar. Alles hangt met elkaar samen. Als ik aan de bovenkant de kleur verander, gebeurt er aan de onderkant ook iets. De eindfase lijkt misschien wel wat op een slotakkoord. Soms is het moment van ‘af ’ zijn echt een verrassing. De compositie heeft precies de juiste spanning gekregen, het geheel gaat werken, op zichzelf staan. Met deze serie kon ik moeilijk aangeven wanneer het klaar was. Ik schilderde niet in de volgorde van 1 naar 24, maar kriskras door elkaar bij wat zich aandiende, waar ik een idee over had. Het laatste schilderij maakte ik in augustus van dit jaar van ‘Die Post’. Op een schilderij dat ik eerder had gemaakt waren grote handen afgebeeld die een mobiele telefoon vasthouden. Het paste helemaal niet in de serie. De telefoon moest blijven, daar posten en communiceren we mee. Ik ben aan een nieuw doek begonnen. Toen het af was besefte ik dat het een afscheid was, dat de cyclus rond was. Je kan de schilderijen verbinden met de liederen en ook op zichzelf zien; in samenhang met elkaar als serie of ieder schilderij apart. Dit boek maakt allebei mogelijk en daar ben ik blij mee. Het is nu het avontuur van de kijker.
Cora Moret Rotterdam, augustus 2020
5
6
Schildersavontuur
7
8
Snelweg. Verandering.
Voorjaar 2011. Cora Moret bestuurt de auto op de terugweg van een familievakantie in Frankrijk. Het gezin slaapt, het is stil in de auto. Als chauffeur mag zij de muziek opzetten; ze kiest intuïtief voor de Winterreise van Schubert en luistert geconcentreerd terwijl ze door het weidse heuvelachtige landschap rijdt. De bariton van Matthias Goerne met zijn brede palet aan emotionele schakeringen raakt Moret diep. Het is van een ongrijpbare schoonheid. Alsof ze de muziek voor het eerst hoort. Hier ga ik ooit iets mee doen, weet ze. Vooral het beeld van de Leiermann uit het laatste lied laat haar niet meer los. Tijdens deze autorit wordt Moret overvallen door een aantal vragen, die haar verwarren en verontrusten. Wanneer komt het moment dat haar volwassen dochter, die een verstandelijke beperking heeft, zelfstandig gaat wonen? Hoe is de relatie met haar man? Waar staat zij als kunstenaar? Wat wil ze met haar werk? Ze heeft niet meteen antwoord op deze grote vragen, maar het is helder dat er bepaalde zaken in haar leven moeten veranderen. Vaak voel ik me een buitenstaander als moeder met een gehandicapt kind. Veel mensen kijken ons raar aan, we worden soms nagewezen, ik voel me met haar niet altijd welkom. Ik houd van mijn dochter en ik heb het altijd normaal gevonden dat mijn ambities voor haar moesten wijken. Maar zo rond mijn vijftigste begon ik te merken hoe verstard mijn situatie was, er was geen ruimte voor avontuur. Ik ben meer voor mezelf gaan kiezen; dat was misschien egocentrisch, het gaf wel héél veel energie.
9
18
Schilderijen
19
Gute Nacht Fremd bin ich eingezogen Fremd zieh ich wieder aus
Ik probeer het wordingsproces van een schilderij zichtbaar te laten zijn in het eindresultaat. Dat lukt niet altijd. Soms maak ik een opzet en ben niet tevreden, het overtuigt me niet, ik bedoelde iets anders. Dat kan het begin zijn van een moeizaam voortploeteren en overschilderen. Gute Nacht werd aanvankelijk een prachtige lucht met zonsondergang waar een figuur op de rug gezien naar kijkt. Best een goed schilderij, maar... het was niet wat ik bedoelde. Wég met die mooie zonsondergang, wég met die figuur, het schilderij werd donkerder en donkerder. Aan de ene kant heb je de techniek, je weet wat je doet. Aan de andere kant weet je helemáál niet wat je doet. En dat is ook de bedoeling, dat je die zone betreedt waar het kan gebeuren, dat je niet meer precies weet wat je doet. Dáár ontstaat soms iets wezenlijk nieuws. Dat is het avontuur van het schilderen. Het werk van Edvard Munch getuigt van een ongelooflijke grootheid en menselijkheid. Zijn thema’s omvatten alles: liefde, de dood, jaloezie, verdriet, lijden. De techniek is dun en transparant, helder en zeer trefzeker. Hij is geen magiër, hij laat de kijker precies zien wat hij gedaan heeft. Dat is zó goed, dat het toch weer magisch wordt.
20
21
Gute Nacht, 2015
22
Die Wetterfahne, 2012
23
Gefrorne Tränen, 2012
Erstarrung Ich will den Boden küssen Durchdringen Eis und Schnee
Uit deze dichtregels is dit vreemde schilderij voortgekomen: er staat een figuur ondersteboven in de sneeuw. In Kolderveen maakte ik eerst een tekening van wel twee meter hoog, ik had precies in mijn hoofd hoe het moest worden. Deze houding kán helemaal niet! Tijdens het schilderen liep ik daardoor vast. Ik ben figuurtjes gaan knippen, van alles heb ik verzonnen om uit te vogelen hoe ik deze figuur geloofwaardig op haar kop de sneeuw kon laten kussen. De armen zijn gestrekt omhoog, verstard en machteloos. In 2014 werden enkele van mijn schilderijen tentoongesteld tijdens een concert van Schubert’s Winterreise. Ik raakte na afloop in gesprek met de zanger. Dit schilderij sprak hem het meeste aan. Ik denk dat hij anders kijkt dan anderen, omdat hij de liederen van binnenuit beleeft met een grote intensiteit. Frappant dat dit schilderij hem juist opviel.
24
25
Erstarrung, 2013
26
Der Lindenbaum, 2012
27
Wasserflut, 2016
54
Liedteksten Wilhelm MĂźller
61
Gute Nacht Fremd bin ich eingezogen, Fremd zieh ich wieder aus. Der Mai war mir gewogen Mit manchem Blumenstrauß. Das Mädchen sprach von Liebe, Die Mutter gar von Eh’ Nun ist die Welt so trübe, Der Weg gehüllt in Schnee. Ich kann zu meiner Reisen Nicht wählen mit der Zeit, Muß selbst den Weg mir weisen In dieser Dunkelheit. Es zieht ein Mondenschatten Als mein Gefährte mit, Und auf den weißen Matten Such ich des Wildes Tritt. Was soll ich länger weilen, Daß man mich trieb hinaus? Laß irre Hunde heulen Vor ihres Herren Haus; Die Liebe liebt das Wandern Gott hat sie so gemacht Von einem zu dem andern. Fein Liebchen, gute Nacht!
62
Will dich im Traum nicht stören, Wär schad um deine Ruh’. Sollst meinen Tritt nicht hören Sacht, sacht die Türe zu! Schreib’ im Vorübergehen Ans Tor dir: Gute Nacht, Damit du mögest sehen, An dich hab’ ich gedacht.
Die Wetterfahne Der Wind spielt mit der Wetterfahne Auf meines schönen Liebchens Haus. Da dacht’ ich schon in meinem Wahne, Sie pfiff den armen Flüchtling aus. Er hätt’ es eher bemerken sollen, Des Hauses aufgestecktes Schild, So hätt’ er nimmer suchen wollen Im Haus ein treues Frauenbild. Der Wind spielt drinnen mit den Herzen Wie auf dem Dach, nur nicht so laut. Was fragen sie nach meinen Schmerzen? Ihr Kind ist eine reiche Braut.
Gefrorne Tränen
Erstarrung
Gefrorne Tropfen fallen Von meinen Wangen ab; Ob es mir denn entgangen, Daß ich geweinet hab’?
Ich such’ im Schnee vergebens Nach ihrer Tritte Spur, Wo sie an meinem Arme Durchstrich die grüne Flur.
Ei Tränen, meine Tränen, Und seid ihr gar so lau, Daß ihr erstarrt zu Eise Wie kühler Morgentau?
Ich will den Boden küssen, Durchdringen Eis und Schnee Mit meinen heißen Tränen, Bis ich die Erde seh’.
Und dringt doch aus der Quelle Der Brust so glühend heiß, Als wolltet ihr zerschmelzen Des ganzen Winters Eis!
Wo find’ ich eine Blüte, Wo find’ ich grünes Gras? Die Blumen sind erstorben, Der Rasen sieht so blaß. Soll denn kein Angedenken Ich nehmen mit von hier? Wenn meine Schmerzen schweigen, Wer sagt mir dann von ihr? Mein Herz ist wie erfroren, Kalt starrt ihr Bild darin; Schmilzt je das Herz mir wieder, Fließt auch ihr Bild dahin.
63
In dit boek maakt de schilder Cora Moret ons deelgenoot van haar Winterreise. De schilderijen zijn een vrije verbeelding van Schubert’s liederencyclus Winterreise. De muziek en de gedichten hebben Cora Moret ertoe aangezet om haar eigen droombeelden en herinneringen te schilderen. Het resultaat is een serie van 24 schilderijen, soms geworteld in de werkelijkheid, dan weer abstract of bijna mythisch. Deze Winterreise heeft haar werkwijze als kunstenaar veranderd en verdiept, juist door de moed een nieuwe koers te varen. Aan de ene kant heb je de techniek, je weet wat je doet. Aan de andere kant weet je helemaal niet wat je doet. En dat is ook de bedoeling, dat je die zone ingaat waar het kan gebeuren, dat je het niet meer precies weet. Dáár ontstaat soms iets wezenlijk nieuws. Dat is het avontuur van het schilderen. De schilderijen zijn het verslag van dit schildersavontuur.