GEVANGEN, MAAR NIET VERLOREN Journaliste Leentje De Leeuw woont en werkt al meer dan drie jaar in Chicago. Zij kon een bezoek brengen aan een van de grootste gevangenissen van de VS, en kennismaken met misschien wel de meest progressieve sheriff van het land. tekst LEENTJE DE LEEUW foto’s MICHAEL SLOWACK illustratie SVEN FRANZEN
Hier is het allemaal te doen: Division 11 van Cook County Jail in Chicago. Rechts: de deelnemers aan het project zijn fier op hun huisbereide pizza’s.
olgens recente cijfers van de website prisonpolicy.org tellen de Amerikaanse gevangenissen anno 2017 zo’n 2,3 miljoen gedetineerden, goed voor ongeveer 20 procent van de wereldwijde gevangenisbevolking. Dat onthutsende cijfer omvat zowel de lokale jails als de staats- en federale gevangenissen én de jeugdgevangenissen. Penitentiaire instellingen doen er overigens vaak dienst als psychiatrische ziekenhuizen en opvanghuizen voor de armste laag van de bevolking. Er is trouwens een verschil tussen ‘jail’ en ‘prison’. In jail verblijven mensen die nog niet zijn veroordeeld. Vaak zitten ze meerdere maanden, soms jaren, vast in afwachting van hun proces. De meesten onder hen hebben geen zware feiten gepleegd, maar hebben simpelweg de centen niet om hun borgsom van soms enkele honderden dollars te betalen. Eén van die jails is Cook County Jail in Chicago. Het is niet de grootste gevangenis van de VS – Los Angeles en New York wisselen elkaar af wat dat recordcijfer betreft – maar ze huisvest wel het grootste aantal gedetineerden op één locatie. Er verblijven zo’n 7.500 gevangenen, van wie ongeveer één derde als geestesziek kan worden bestempeld. Trieste cijfers, maar er is hoop en die hoop heet Tom Dart, 55 jaar oud, sheriff van beroep.
V
DM Magazine
28 oktober 2017
De man die aan het hoofd staat van Cook County Jail kreeg vanwege zijn progressieve aanpak in 2009 ook een plekje op de prestigieuze lijst van de honderd meest invloedrijke personen ter wereld van Time Magazine. Ook CNN-journalist en -presentator Anderson Cooper besteedde in het verleden al uitgebreid aandacht aan de man en zijn atypische aanpak.
Yoga en drumles Tom Dart: “In de eerste plaats wil ik niet-gewelddadige criminelen in de mate van het mogelijke uit de gevangenis houden door bijvoorbeeld meer en meer met elektronische enkelbanden te werken. En aan hen die uiteindelijk toch in de gevangenis belanden, wil ik hoop op werk en reïntegratie in de maatschappij bieden. Van die vele duizenden gedetineerden schat ik dat er een negenhonderdtal echte ‘slechteriken’ zijn die levenslang moeten worden opgesloten. Voor al de rest zie ik nog hoop. Daarom heb ik de voorbije jaren al tal van interessante mensen met goede ideeën ontmoet wiens programma’s we nu aanbieden aan de gedetineerden: gitaar- en drumles, yoga, fotografie, koken… Noem maar op. We hebben zelfs onze eigen boerderij waarvan de oogst wordt geleverd aan restaurants in de stad. Ik heb trouwens ook afspraken met die
36 — 37
Hoe een kok en een Amerikaanse sheriff gevangenen weer op het juiste spoor krijgen
restaurants om ex-gedetineerden aan te werven, en ik moet zeggen: het wérkt!” En zo leerde sheriff Dart in 2014 ook Bruno Abate kennen: “Bruno was een geschenk uit de hemel. Ik ontmoette hem dankzij mijn broer, die een veel uitgebreider sociaal netwerk heeft dan ikzelf. Naast de tien uren per dag die ik op kantoor doorbreng, bestaat mijn universum immers uit de schoolactiviteiten en hobby’s van mijn vijf jonge kinderen. Bij mijn broer ligt dat anders. Hij komt veel vaker buiten en leerde op die manier chef-kok Bruno kennen. Ze werden goede vrienden en uit hun vriendschap is Recipe for Change ontstaan. “Bruno is iemand die groter en verder durft te denken. Geen enkel idee is te wild voor hem. Na het idee voor kooklessen kwam hij op de proppen met een studio voor kunstenaars, en ondertussen staat ook zijn muziekstudio in de steigers. Zelf denk ik dan weer aan een foodtruck buiten de gevangenismuren en een café voor het gevangenispersoneel. Als ik het met Bruno over dit soort plannen heb, zitten we echt op één lijn. We hebben een geweldige relatie en ik zie daar nog niet onmiddellijk een einde aan komen, we hebben beiden meer dan ideeën genoeg voor de toekomst.”
God weet raad Voor we de stap richting gevangenis zetten, ontmoeten we chef Bruno Abate (63) in zijn restaurant Tocco in Wicker Park, een van de hipste wijken van Chicago. Abate werd geboren in Napels maar groeide op in Milaan. Moeder was een gerenommeerde kok en Bruno zette zijn eerste stappen in de horeca als verkoper van vis en kaviaar aan toprestaurants. Zijn vele reizen brachten hem uiteindelijk in Chicago, waar hij sinds 1999 een gewaardeerd chef is. Maar het is vooral dankzij Recipe for Change dat hij nu over heel Amerika een reputatie heeft opgebouwd. Momenteel werkt Netflix zelfs aan een docu over hem. Naast de Italiaanse RAI is DM Magazine het eerste niet-Amerikaanse medium dat de kans krijgt om van dichtbij kennis te maken met de man én zijn programma. Abate: “In 2010 veranderde mijn leven om half vier ’s ochtends. Ik zat met een joekel van een jetlag en zag met een half oog een documentaire over de 2.678 jeugddelinquenten, sommigen amper tien jaar oud, in Amerikaanse gevangenissen. Midden in de nacht schreef ik pagina’s vol over hoe ik het verziekte Amerikaanse gevangenissysteem eigenhandig wou aanpakken door kookprogramma’s aan te bieden. Er was slechts één probleem: ik kende werkelijk niemand binnen het gevangeniswezen. Ik riep letterlijk de hulp van God in. In een visioen zag ik een man die me kon helpen. En geloof het of niet, maar ’s avonds zat diezelfde man in mijn restaurant. Hij werkte in een jeugdgevangenis en enkele weken later stond ik kookles te geven aan jonge delinquenten in St Charles. “Helaas werden alle programma’s daar een jaar later stopgezet en stond ik opnieuw voor hetzelfde probleem. Dit keer bracht God me als privéchef op een feestje waarop tal van hoogwaardigheidsbekleders te gast waren. Daar ontmoette ik rechter Anne Burke die me vroeg om in Cook County Jail als kok mee te werken aan de bootcamps. “Maar ook die werden na een jaar afgeschaft. Dus wendde ik me opnieuw tot God. Na een maand piekeren sprak ik een bevriend advocaat aan, en vertelde hem over mijn enige hoop: een ontmoeting met de sheriff van Cook County. Hij barstte in
38 — 39
REPORTAGE
lachen uit en vroeg me of ik na al die jaren van vriendschap dan echt niet wist dat de sheriff zijn broer was. Je begrijpt het al: niet veel later zaten we samen en in 2014 was Recipe for Change een feit. Het programma blijft groeien en ook de cijfers zijn hoopgevend. Gemiddeld is de kans op recidivisme bij een Amerikaanse crimineel zo’n 75 procent, maar voorlopig is van alle tweehonderd ‘afgestudeerden’ slechts eentje hervallen. Ik ben zo ontzettend blij dat we een sheriff hebben die zo is begaan met de bevolking in het algemeen en de gevangenen in het bijzonder.”
Waardigheid En dan staan we op een hete zomerdag eindelijk voor de deuren van Division 11 van Cook County Jail. Division 11 is een afdeling die onder ‘medium security’ staat. Na het controleren van onze identiteitsdocumenten en het inleveren van onze gsm’s geeft de assistente van de sheriff ons ook nog mee dat we met de gedetineerden over alles mogen praten, maar we mogen het in afwezigheid van hun advocaat onder geen beding hebben over de feiten waarvan ze worden beschuldigd, omdat mensen in voorhechtenis nog wachten op hun proces. Voor we naar de keuken trekken, gluren we even binnen in het schilderatelier dat chef Bruno enkele maanden geleden introduceerde. Daar treffen we Milton Contreras (44), die vandaag zijn verjaardag viert. Naar eigen zeggen heeft het programma van chef Bruno hem enorm geholpen: “De gevangenis is een vreselijke plek, mensonterend zelfs. Ik ben hier nu vier jaar en zonder chef Bruno zou ik gek geworden zijn. Ik kan hier elke dag van half tien tot half drie komen schilderen waardoor de andere gevangenen me niet op slechte of criminele gedachten kunnen brengen. Hij geeft ons onze waardigheid terug.” En het is ronduit ongelooflijk wat autodidact Milton uit zijn penseel schudt. Hij heeft zich gespecialiseerd in portretten van celebrity’s en een van zijn werken, een portret van hiphopartiest Chance the Rapper, hangt intussen in het duSable Museum in Chicago. Chance, geboren en getogen in de South Side, schonk een van zijn Grammy’s aan het museum en Milton mocht zijn schilderij ernaast hangen. Ook Justin Lamerdin (27) heeft in het kunstprogramma zijn uitlaatklep gevonden. “Het was een goed idee om ons eindelijk te helpen en als mensen te behandelen. Ik ben van maandag tot vrijdag met mijn kunst bezig en hoop dat ik hierdoor mensen ontmoet en contacten leg die me kunnen helpen bij het vinden van een job als ik hier buitenkom.” Intussen sieren de werken van de artiesten uit Division 11 de gangen van de voormalige bouwvallige kelder die door Bruno en zijn mannen werd omgetoverd tot een professionele keuken annex demonstratiekeuken annex gelagzaaltje. Dit project wordt – net als andere programma’s in de gevangenis – trouwens uitsluitend gefinancierd met privécenten.
Tom Dart is allicht de meest progressieve sheriff van de VS
we mogen over Alles prAten, mAAr niet over de feiten wAArvAn de gevAngenen bescHuldigd worden
Vijfduizend pizza’s En dan willen we wel eens kennismaken met de gedetineerden die dag na dag heerlijke pizza’s op de borden van hun medegevangenen toveren. Want ja: Recipe for Change is meer dan zomaar een kookprogramma. Gevangenen kunnen elke dag een ‘huisgemaakte’ pizza bestellen en betalen daarvoor 5 tot 7 dollar uit eigen zak, net iets meer dan wat ze moeten neer-
28 oktober 2017
DM Magazine
Chef Bruno toont hoe je het perfecte pizzadeeg maakt.
38 — 39
Hoe een kok en een Amerikaanse sheriff gevangenen weer op het juiste spoor krijgen Links: Milton is elke dag aan het werk in het kunstatelier. Rechts: afdeling 11 staat onder ‘medium security’.
tellen voor een zak chips. Vandaag moet een team van 16 medewerkers in 2,5 uur tijd een bestelling van 52 pizza’s verwerken. En dat moet lukken, want in het verleden werden hier in één voormiddag al eens 146 pizza’s gebakken. In totaal staat de teller intussen op ruim 5.000 stuks. In de keuken wordt dan ook op een professionele manier gewerkt, en chef Bruno heeft er, net als in elk professioneel restaurant, de rollen verdeeld. Jason Martin (41) werkt als toezichter. “Ik ben verantwoordelijk voor de pizzalijn, houd het moreel hoog en ben een mentor voor de jonge gasten. Ik ben hier twee maanden, maar dit is nu al een ervaring die mijn leven heeft veranderd. Ik wil een job vinden en die ook behouden. Het programma bestaat uit zoveel meer dan het werk op zich. Het is ook een ervaring die ik thuis kan gebruiken door voor de kinderen te koken in plaats van hen een slechte afhaalpizza voor te schotelen. Recipe for Change en chef Bruno brengen volgens mij verandering in het leven van alle deelnemers. Het brengt ons ook samen als een team. We zijn allemaal anders, maar hier moeten we samenwerken en dat lukt. Het geeft me hoop voor de toekomst.” Voor Deon Gillespie (36) gaat het nog een stapje verder. “Dit is een nieuw begin voor mij, een bladzijde die ik omsla. Ik draag veel verantwoordelijkheden in de keuken en heb ondertussen geleerd hoe ik een lekkere pizza op tafel tover. Mijn familie kijkt nu al uit naar het moment waarop ik voor hen zal koken, want tot nu toe waren het mijn verloofde en mijn mama die voor het eten zorgden. Ze volgen Recipe for Change ook op de voet via Facebook en als ik met hen bel, vragen ze me elke keer wat ik heb geleerd. De chef fungeert bovendien ook als voedingsdeskundige en brengt ons bij hoe we evenwichtiger kunnen eten. Daarnaast leert het programma de jongere kerels ook beter te communiceren, punctueel te zijn, conflicten op te lossen én biedt het hen toekomstperspectieven. Ik voel me enorm bevoorrecht om deel uit te maken van Recipe for Change, want er zijn letterlijk duizenden gedetineerden die smeken om een plekje in het programma.” Lawhite Tate (31) mag sinds kort de splinternieuwe roomijsmachine bedienen en leert er zijn medestudenten hoe ze het beste Italiaanse ‘gelato’ kunnen bereiden. “Ik experimenteer volop met de smaken en vind het geweldig om over eten te leren, maar het is zoveel meer dan dat. Ik leer hier samen te werken met chefs van allerlei allooi en moet functioneren in een keukenteam. Voor ik in dit programma werd toegelaten, kon ik amper een pannetje water koken. En nu kan ik hier zomaar eventjes een maaltijd uit mijn mouw schudden. Ik ben onze chefs Bruno én Adriano ontzettend dankbaar en wil hen alleen maar laten zien hoeveel we hier dag na dag, week na week leren.”
De eerste verse tomaat
Het blijft natuurlijk een gevangenis. Dat merk je aan sommige details.
zo geschiedde. Het is geweldig om te zien hoe de ogen van sommige gedetineerden hier opengaan. Zo was hier onlangs een jongen die nog nooit in zijn leven een verse tomaat had gezien. Het programma werkt trouwens ook buiten de muren van deze keuken. Als bepaalde gedragsregels worden gebroken, dan gaat de desbetreffende vleugel op slot en komt niets of niemand er nog in, dus ook geen pizza.” Van al die keukengeuren en dat praten over eten krijgt een mens honger en gelukkig is er dan… een heerlijke pizza margarita. Die wordt ons geserveerd door Cordaryl (30), die al ervaring heeft in de horeca, maar het programma ziet als een kans om verdere ambities in die richting waar te maken. “Dit is een fantastische manier om te rehabiliteren. We leren om te functioneren in groep en ik hoop het ook in de echte wereld te kunnen waarmaken. Ik heb al gewerkt in fastfoodketens, als ik weer buiten sta, ga ik resoluut voor een betere werkplek. Ook mijn moeder verwacht nu trouwens dat ik anders en beter ga koken. Chef Bruno is onze manager, onze vader, hij toont ons een betere manier van leven. Ik bewonder en apprecieer hem enorm.” Als toemaatje hebben Cordaryl en zijn team voor ons lekkere peanut butter cookies gebakken. Het zijn zonder overdrijven de lekkerste koekjes die we in lange tijd hebben geproefd. Ja hoor, er is zeker hoop op een culinaire toekomst voor deze jongens!
‘ook mijn moeder verwAcHt nu dAt ik Anders en beter gA koken’ cordaryl (30)
De Adriano over wie Lawhite het heeft, is Adriano Bruzzone (25), de stiefzoon van Bruno. Hij werkt ook in Bruno’s restaurant en werd door hem dit voorjaar aangesteld als pizzachef. “Ik moet ervoor zorgen dat alles vlot verloopt, dat aan de strenge hygiënevoorschriften wordt voldaan, ik begeleid de nieuwkomers en houd een oogje in het zeil, want het blijft natuurlijk een gevangenis. Ik heb altijd al interesse gehad in kooklessen en vond dit een bijzonder cool initiatief van mijn stiefpa. Hij zag het wel zitten om me hier een plek te geven en
volg het project via facebook.com/recipeforchangeproject
DM Magazine
28 oktober 2017
40 — 41