~, ιu
· r, . . • . ,,.,.., i .,..
',"
.
..
~-
.
.
•
υυυι
wv
ΜΑΖΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΥΣΤΉΡΙΟΥ .
, ΕΜΠΟΕΙΚΩΝ ΚΆΤΑΣΤΗΜΑΤΩΝ
~Μ ,-~i'ΔfΕΘΝΕΙΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ .
Π
· , · , ΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΝΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ
·· · ··
.~ CAD..; 20 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ... . . ΚΑΙ ΚΙΝΗΣΗ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΣΤΗΝ ΕΛΚΑΔΑ
ΡΚΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ
.· . •.. '~Τ-0 BAUHA.US ΑΓQΡΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ
ΚΟΖΑΝΗ ΙΔ
'
•
·. ΕΛΛΗΝΙΚΆ Α, .: .~ , f Υ ΠΕΡΑΑΠΟ AMEf ' ·v
'
~. 4-
ΟΣΑΕΚΕΜΒΡΙ
Η'3.ΟΟΟΔΡ
/:- Ρ · -~~1101 ]~~AΦANIIfi ·· .ΟΝΙΚΕΣ ΣΥΝθΕΣΕΙΣ . ·. ,' '.,.ΙΕΘΝΘΥΣ ΕΜΒΕΛ~ ΙΟΡΚΑΣ · ' .,
(
υι
<
Ν ~ΧΙfΕΚtΟΝΙΚΑΓΡΑΦ .
·
Ο μεξικανdς ποv κινήθηκε έξω απd την παράταξη •
της μιμησης,
RICARDO LEGORRETA Αν και επηρρεασμένος απd την yεiτονα χώρα των Ηνωμένων Πολιτειώ~ η δική τοv αρχιτεκτονική yλώσσα αγοράστηκε απd την Αμερική και dχι το αντι'θετο.
Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΉ ΤΗΣ
_ΑΣ
ΤΟΥ ΜΥΣΤΉΡΙΟΥ ΚΑΙ ΊΗΣ Ε ΞΗΣ Χαρακτηριστικd της αρχιτεκτονικής τοv ει'ναι η χρήση τοv χρώματος.· κdκκινοJ οαθύ μπλε) κι'τρινοJ ροζ και λιλάκια είναι σαν να οyήκαν κατ) εvθει'αν απd το σωληνάριο τοv ζωyράφοv.
Αντώνη Κ. Αντωνιάδη, ΑΙΑ,
AICP,
ΕΜΠ
πρόταση του Legoπeta mς δυ
Αρχιτέκτονα-Καθηγητή, Πανεπιστημίου
νατότητας επίτευξης ενός μεγά
του Τέξας στο ΆρλινγΚΤον
λου σπιηού y:ια το λαό , αρκεί
Σ
κανείς να το ' βαzε στόχο του. Ο "δάσκαλος" του Legorreta οnς
ε δnμόσ1ες δ1αλέξε1ς, ο Αμε
κοιvωv~κές δ1αστάσεις mς αρχι
ρ1καvός αρχηέκτοvας Charles
τεκτοVJκής , ήταν ο Αlγύπnος Hasan Fathy. Αν κω δεν τον γνώρ1σε
Moore συvnθίzε1 να δεiχvε1 slides από τάφους σε Μεξ1ΚάVJκα κο1-
ποτέ, κάνει συνεχείς αναφορές
μnτήρ1α που έχουν μορφές παρ
στο βφλiο του
μένες από λαϊκά σπinα. Δεν αρ
ρεί σαν ό,η καλύτερο έχε1 βγει
έχε~ εξασκήσε1 η ΑρχηεκτοVJκή
από την πείρα έργου και πράξης,
του Μεξ1κού στο δ1κό του έργο.
Ο
από αρχιτέκτοvα-δ1αvοούμεvο του
Ricardo Legoretta επiσης, slides από τη λαϊκή Με
εικοστού αιώνα. Ο δε Hasan Fathy, εivαι για τον Legoneta, ο
δεiχvε1
ξ1καVΙκή αρχηεκτοVJκή,
βαμμέ
μεγαλύτερος
νους τοίχους, παράγκες με ευ
βιογραφική, όσο και η καλύτερη
κό για Μουσεία Μοντέρνας Τέ χνης . Τα δ1κά του εναύσματα, πη
λογοτεχviα. Ακόμη και σε πεp1πτώσεις λογοτεΧVΙκής αφαίρεσης
γάzοuv από τους zωvταvούς, ενώ
και μεταφυσικής, όπως στον Borges κω τον Garcia Marquez, το
Charles Moore, από τους πε
θαμένους. Εχοuμε ης αvnθέσε1ς
ΛαnVΙΚό "Εγώ" και η προσωπι
δύο ρευμάτων, της zωής κα1 του
κότητα εivω πάντα παρόντα. Ο
θανάτου, δύο πολύ πιθανών και
Λατίνος μεταφυσικός όπως ΚΙ ο
την iδ10 σηγμή πολύ δυνατών κα
χτίστης, δεν μπορεί
ναλιών αρχπεκτονικής δnμιοuρ
va χωρίσε1
το
"εγώ " από τον κόσμο. Το νέο
Legoretta
σύμπαν ποu δημωuργεi, εivω το
εivαι η ποιnηκή του αγώνα, μ1ας
δικό
ανθρωπιάς που zει και αγωvizετω
του
και
κανενός
άλλου,
βγαλμένο μέσα από τους εσω
με το χώμα, τα στοιχεία της φύσnς
τεp1κούς του αγώνες, nς δοΚJ
και nς aνnξοότητες της εξέλ!ξης ,
μaσiες της ράτσας και του κό
των δυνατών γειτόνων (ΗΠΑ-Κα ναδάς), την φτώχεια και τnv
σμου. M1a' Έrendira" ή ένα "Camino Real" τοu Legoπeta, έχουν
εξουσία, αλλά και το αναπόφευ
σπόρους μ1ας ολοσδιόλου Μεξ1-
κτο του θανάτου. Η ενασχόληση του
του
Η ΑρχιτεκτοVΙκή εivaι αυτο
λεπτομέρε ιες, φωτογραφ1Κό uλ!
γiας. Η πΟΙnnκή του
αρχιτέκτονας
εικοστού αιώνα.
τελή uλ!κά και εv τωv ενόντων
του
Fathy 'Άρχιτεκτο
VJκή y:ια τους Φτωχούς "- το θεω
vεiτω την μεγάλη επιρροή που
κάVΙκης μοναδικότητας. Αν ήθελε
Legoretta
να δεχτεί κανείς το ανάλογο mς
μ' αυτά τα θέματα είναι στο:Jq1-
δ1αφοpάς μεταξύ του αναφορι
στικά πvεuμαnκή κω με τον τρό
κού ρεαλισμού του
πο του , χωρίς γραψίματα, κλίκες και μαVΙφέστα, μας έχει δείξει
Ο
Octavio Paz
και mς ρεαλιστικής αφαipεσης
Ricardo Legorreta
του
επαvειλλημμέvως , το δρόμο για
ο
Borges,
έχει
Legorreta
Ε] καταφέpε1 va συνθέσει αυτές πς ~ δύο ΛαnvοαμερικαVΙκές vοοτρο-
m λύσn των κ01vωVΙκώv προβλη μάτων στην αρχιτεκτοVΙκή Τα πε
~ πiες σε συγκεκριμένα αpχιτεκτο
ρίπτερα του
Camino ReaJ στην Κάτω ΚαλιφόρVΙα (Baja California) και οι διαδοχικοί χώρΟΙ υπο δοχής του ξεvοδοχεiοu Camino ReaJ στην Πόλη του Μεξικού,
υ VΙκά έργα,
με τη γλώσσα της
,.ι: τρισδιάσταmς πράξης και την αpχιτεκτσVΙκή έκφραση, μ1α έκφρα
ση αυθενnκά δική του. Πήρε ης εμπνεύσεις του απ ' την πραγμα
δείχνουν με την λ!τότητά τους και
ηκότητα της γης , τους τοίχους με
την αvθρωποκεvτρ1κή αρχιτεκτο
τα αvοiγματα, τα χρώματα και nς
VJκή τους γλώσοα, κατευθύvσε1ς
υφές , nς σκ1ές και τη λάμψη του
που θα μπορούσαν να είχαν πάρε1
ήλ!ου, τη zωή και το μυστήριο τωv
τα ΟΙΚΙσηκά συγκροτήματα μεγά λης κλίμακας σmv Πόλη του Με
δρόμων, τους ήχους των ανθρώ
ξ1κού, αλλά και αλλού . Όταν η
σιμο και τα λογής μπιχλ!μπiδιa των
πων, τα τραγούδω, το zωηρό ντύ
κυβέρνηση mς χώρας και η κλίκα
διαφόρων φυλών της χώρας τοu,
των ευvοοuμέvωv αρχηεκτόvωv mς έxnzav κατά κόρον nς σο
σιαλισηκές ερμηνείες της κατ01-
με nς εκάστοτε ανnθετικές νοο
Η ε ίσοδος του Marriott Hotel στο συγχρότημα Solana του Τέξας.
κiας της Μασσα.λiας του Le Corbusier, 01 σειρές από μοvότοvτες
γη, που θα μπορο6~ε να' χε ΧΤΙ·
απομ~μήσεις Βορε1οεuρωπαϊκώv
τοπ1κώv μαστόρων, που θα 'χε
λαϊκο-κατοlΚlακώv
προτύπων,
κάνοντας μεγάλες περ1οχές mς
πόλης του Μεξ1κού να μο1άzουv
στεί από τα χέρ1α και τα uλlκά τωv
παράλληλα · χυμούς της
εξασφαλίσει
τους
zωής που βρίσκει
καvεiς
τροπίες και τα δ1άφοpα ρεύματα mς ράτσας, το γηγενές και το
γασiα με καλλ!τέχvες, όπως ο
ΣπαVJόλ!κο, το ΑμεpικάVJκο και το
Barragan και ο Legoπeta, με τον γλύπm Mathias Goeήtz έφηαχvαv
Ευρωπαϊκό ,
παραδειγμαnκά
εξουσiας κω πειθούς μέσα από
περ1βαλλονnκά
πλούσ10 ,
το
τον
φτωχό διάλογο
και
το
μεταξύ
σύνολα, για τους επισκέπτες mς
επιχειρήματα κα1 διάλογο.
χώρας,
αυτά,
Ολα
με τα μοvοτοVJκά ανάλογα πλεί
omv πλατεία Gaιibaldi και οnς Μεξ1κάVJκες Fiestes. Ενώ το
στων όσων ευρωπαϊκών χωρών. Ο
στωχεiο mς "zωής " ήταν απόν
om σειρά τωv Ξενοδο χείων Camino Real. Τα μπαρ, οι αγορές KQI 01 ΚΟΙVωVΙΚΟί χώροι
Legoretta, πρόσφερε στο Μεξ1Κό
και εξακολουθεί να λεiπε1 από m
στη μάλλον λαβuρ1vθική κάτοψη
τον δικό του αυτογενή κόσμο, μιαν
vτω σ' όποιον μελετήσει το έργο
σύγχρονη αρχηεκτοVΙκή του Με
αρχιτεκτοVJκή που καθόταν στη
ξ1κού, αρχιτέκτονες σε σuνερ-
του πρώτου Camino ReaJ omv Πόλη του Μεξικού , ήταν η πρώτη
του εξελ!κnκά.
θεμελ!ώδη
στοιχεία
της
προσωπικής δημιουργικής αγω
viας του καλλ!τέχvη, αποκαλύητο
Θα μπορούσε να πε1 κανείς
- - - - - - - - -- - - - - - - ~ ~ ~ - - - - -... !'!!
~ Ζ
~
<(
cj <(
28
Φυσικός φωτισμός πάνω από το μπαρ του
Marriott Hotel.
Μυστήριο χαι
έκπληξη.
Συντριβάνια στο κεντρικό κτίριο της ΙΒΜ στο
Westlake - Southlake του
Τέξας.
Εσωτερική άποψη του γραφείου του
Ricardo Legorreta.
Τα γραφεία του
Ricardo Legorreta.
Εξωτερική άποψη.
ότι ο Legoπeta εivaι για τnv αρ
κ~Ί'>'ταλέντο",· υπάρχει όμως
Ricardo
01-
01 Kennedies
καν θέματα αρχής και υπερηφά
πάντα ελπίδα για άμεση επιβολή
κογένειες με 1στορiα στην 01κο
στα μάτια του κόσμου για την πο λιτική. Αυτός ο παραλληλ10μός, θα
του "καλού", μέσα από αγώνα κω
νομ!Κή
zωή ενός
νειας, ενώ άλλοι αρχιτέκτονες του 1δiου επιπέδου, παρά την
επψονή, από άτομα με ταλέντο
ίσως ειρωνucή τους διάθεση, θα
μπορούσε κάλλιστα vα εξηγήσε1
τόποu) , είναι το παράδε1γμα του
ποu ruχαiνει να εiνaι γόνοι ή να
τελευταίου, που εμπνέε1 τον νέο
δήλωναν
την κρ1τική μας πίστη για τη θέση
uποστηρίzοντα1 από προνομιού
και ιδεολόγο για την δυνατότητα
πτώσεις, όπως είχε δηλώσει ο
του
χιτεκτονucή ότι ήταv
αρχιτέκτονα
στο
Legoπeta (όλοι από και
πολιτική
σε
παρόμοιες
περι
1στορ1κό
χες οικονομ1κά τάξε1ς. Ο αγώνας
επiτευξης
υψη
πλαίσιο της εποχής . Γ1ατi όπως
Philp Johnson, "δώσε μου να
στην αρχιτεκτονική εiνα1 σαν τον
λών ιδανικών με ανθρωποκεντρι
είναι γνωστό, χρε1άzοντaι να πε ράσουν γεννεές, να γίνε1 μ1α
αγώνα στην πολιτική και ενώ στις
κό νόημα,
χτiσω το σπίτι του αντrnροέδρου, όχι πολυκατοικίες στο Χάρλεμ".
επανάσταση, ή να επέλθει ο θά
νατος, ώστε να επ!βληθούν ή να
τος κα1 η εξοuσiα ως προϋπο θέσε1ς επηυχiας στην αρχηεκτο
γίνουν αποδεκτές
εmθυμίες
νucή μπορεί να πάρε1 την μορφή
των ο~κονομ~κά αδυνάτων, έστω ΚΙ
ενός Philp Johnson, ενός Charles Jencks, ενός Ricardo Bof!ll ή ενός
01
αν 01 γόνο1 των φτωχών είχαν αξία
μέρες μας ο προσωmκός πλού
Γιατί ο
αρχιτεκτονucής
όπως εί
Κω σαν από ευλογία του Θεού,
μαστε σε προσωπ!Κή θέση να
ο συνεχής αγώνας με την εξουσiα
γvωρizο\Jμε, είχε το κουράγιο να δώσει πίσω την ανάθεση του
και η πραγματική έγvο1α για τον "άνθρωπο", με την π10 πρωτόγονη
σπ1τιού αναψυχnς του προέδρου
ανθρωπιστικά ένvοω του ωσθή
του Μεξ~κού, όταν δημ1ουργήθη- .
ματος ιστότητας , έχουν φέρει σ'
Legorreta,
Το μουσείο των παιδιών στο
San Jose
στην Καλιφόρνια.
αυτόν τον αρχηέκτονα αναθέσεις
που τον έλκυαν παρά το κύρος
και έργα τόσο σmν πατρiδα του,
των πανεmσmμiων, τα μεγάλα
όσο και στο εξωτερ1κό. Δεν μπορούμε να παραβλέ
ονόματα και οι πιθανόmτες προ
ψουμε την επιρροή που εξάσκη
ενημέρωσης. Η εuγένε1α του αρ
σε σmν καρ1έρα του Legoπeta,
Χlτέκτονα , τον κρατούσε σε από
η γειτνiαση mς χώρας του με nς
σταση από τέτοιες 111κρότnτες,
Ηνωμένες Ποληείες. Κl' όμως
ενώ η παρουσία του, η υπευθυ
ήταν η δ!Κή του αρχηεκτοVlκή
νότητά του και τα καλοδιατunω
γλώσσα, που αγορόσmκε από mv Αμερική, όχι το αντiθετο.
μένα εγγλέzικό του (ΚΙ' αυτό είχε
Αισθανόμενος πιο άνετα σε
σφραγiδα mς θετικής επιρροής
περιοχές των ΗΠΑ με δυνατό
του αρχιτέκτονα στο ακροατήριό
Λατινικό χαρακιήρα, αλλά και με
του. Μας είναι αδύvατο να ξε
παρεμφερή περ1βαλλονnκό πλαi
χωρiσοuμε τις ανθρώn1νες δια
σ1α και κλiμα, όπως η ΚαλlφόρVΙα,
στάσεις του αρχιτέκτονα από mv
το Τέξας και το Νέο Μεξικό,
έσπεφε όπου τον καλούσαν το
σέλκυσης
των
μέσων
μαz!Κής
σημασiα) , άφηναν ανεξίτηλη τη
ανθρώπ1νη
Εσωτερική άποψη του Marriott Hotel στο Τέξας.
αρχιτεκτονικό του κήρυγμα τόσο
αρχιτεκτοVlκή.
Γιατi
πιστεύουμε όn το ανθρώπινο πά u,
θος είναι αυτό που υπαγορεύει
~ την ανάγκη και σε βοηθά να πά-
στους φο1τnτές όσο κα1 στο ευ
z
ρύτερο κοινό. Όποιος παρακο
.
'
fΞ' ρεις αποφασεις για τους χωροuς
άνοδο του αρΧlτέ
~ που δημιουργείς , έτσι ώστε στο
κτονα σmν Αμερ!Κή, μέσα από nς
~ τέλος να γεννούv ανάλογα αισθή
λούθησε
mv
πανεπισmμiων, θα μπορούσε να
ματα, να εξυψώνουν το γεγονός της άφιξης σε "τελετοuργiα" , να
καταμαρτυρήσει ότι οι διαλέξεις
κάνουν το άτομο να αισθάνεται
του ήταν περιπτώσε1ς αγάπης για
πλού010 κ~' αuτυχισμένο, να κά
την αποστολή mς αρχιτεκτοVlκής ,
νουν τον εnισκέπm του ξενοδο
και την ανθρωποκεντρικό διατυ
χείου ή την εργάτn που πάει στο
πωμένη διαφωνία του με τα ρεύ
εργοστάσ10, να α10θάνεται εuγvω
πλατφόρμες
των
αμερικαVlκών
ματα mς μόδας, παρά για προ
μοσύvη στο χώρο mς εργασiας
σπάθεια έλκυσης πελατών, για την αμοιβή ή για δημό01ες σχέ
του, να αγαπά αντi να 111σεi το χώρο του, και να εuλογεi τον Θεό
σεις. Τ9 πάθος του ομιλητή, τα
για τις όμορφες μέρες , τον ήλιο,
επιχειρήματα και τα δείγματα της
m θέα, m σκ~ά και το αεράκι
αρχιτεκτοvικής του έπε~θαν. Ήταν οι παρόμοια διακείμενοι
Η όψη του Marriott Hotel στο Τέξας.
Η τελετουργική mς ε1σόδοu στο εργοστάσιο mς ΙΒΜ στην
όu ο χωροποιηuκός στόχος του
~ εκκλησία) , ήταν θεμελlώδη στην
Legoπeta, συvοψizετα1 σε τρεις
~ δ1ομό_ρφωση των δ1αθέσεωv, κα-
λέξεις: μυστήρ10 και έκπληξη.
8
τεuθύνσεωv, ρητορ1κής κω μaVJ•
~ φέστωv των Μεξ1κανώv καλλπε-
Τον πετυχαivε1 με μ1α παλέτα που βασizεται στην απλή συvθεnκή
~ xvώv. Ο πληροφορημένος ονα
γλώσσα των καρτεσ1ανώv συντε
δ γνώστης, θα μπορούσε να μ!λήσε1
_, yια "αρ1στερούς" κω "δεξ1ούς"
ταγμένων, στην ευφυή χρήση mς τομής του κuρiου κω σm χρήση Το αποτέλεσμα
Μεξ1κονούς καλλlτέχvες, yια πε ρ1όδοuς ανελέητου πολέμου,
δεν ξεπηδά ακαρ1αiα σαν προϊόν
αποσ1ώπησης και παpογκωVΙσμού
του χρώματος.
"ταλέντου" και συvθεnκής θεiας
καλλlτεχνών του αντiθετοu πολJn
πρόνοιας. Έφnαξε την αρχιτεκτο
κού στρατοπέδου. Ο Diego Rivera, ο Juan O'Goπnan κω η Fήda Kahlo, είναι από τους π10 ονu
VΙΚή του γλώσσα με κόπο, μαθαi νοvτας απ' την σuvεωφορά και τον προβλημαnσμό πολλών άλ
λων,
καλλ.lτεχνώv,
προοωπευnκούς καλλlτέχvες που
zωγράφων,
δημιούργησαν με την ρητορ1κή
γλυπτών, αρχιτεκτόνων, ποmτώv, αθλητών αλλά κα1 λογοτεχνών 01
Λαό, υ10θετώvτας συγχρόνως ρο
επιχεφηματiες ΚJ
μαντικά εθVJκ~σnκά θέματα (1δiως
01
Τέχνης και αρχιτεκτοVΙκής για το
τραπεziτες
ήρθαν αργότερα, να θερiσοuv τα
στην περiπτωση του
αποτελέσματα.
σαγόμενα
Εδώ, θα πρέπε1 να αναφέ ρουμε τον γλύπm
ritz, με τον οποίο συνεργάστηκε ο Legoπeta στα πρώτα του έργα, αvαφέρε1
Goeritz,
με
εiχε
επiσης και σχέσε1ς με τον Τpό
onoiou πάντα
εuγνωμοσύvn.
μεγάλη
τσκυ, ήταν απόλυτο εγωκεvτρ1κή
Ο
καλλπέχvης,
επφροή
'60,
αvτiληψη του χώρου σαν μ1α συ
Ο O'Goπnan, ήταν ο πρώτος
που έρ1ξε αφειδώς χρώμα οnς συvθέσε1ς του δ1εθvούς στυλ που
νnκή "αύρα" (αύρα) , κάu n που ο iδ1ος επεδίωκε να πετύχε1 με
ε1οήγογε στο Μεξ1κό. Τα σπίnα
την παρεμβολή μη καρτεσ1αvώv
των φiλων του,
πλαωiων στο καρτεσ1αvό ευρύ
αυτής της vοοτρο
Ο προθάλαμος του κέντρου καταναλωτών της ΙΒΜ στη Solana.
01
Μεξ1κανοi έχουν παράδοση
πiας, μ1α γκαλλεpi σmv Πόλη τοu
κα1 πάθος με το χρώμα, κάn που
Μεξικού, βρiσκεται πιο κοντά σ '
δ1ακρivε1 όλους τους Λατiνοuς,
αυτό που κάvε1 σήμερα ο
αλλά κω τους απλούς ανθρώπους
Frank
Gehry, παρά οπ01οσδήποτε άλ
σ' άλλα μέρη. Το χρώμα στον
μέρες του Diego Rivera, της Frida Kahlo και του Λέοντα Τρότσκu. Εδώ, θα πρέπε1 να πούμε όn 01 Τέχνες και 01 καλληέχνες στο
Legoπeta, δεν ήρθε μέσα από το
Μεξ1κό, έχουν πολύ επηρρεα
κενό, κ~' ούτε ήρθε σαν απ' εu
οθεi από τους αγώνες που λά
τος που κράmσε απ' τον φίλο του
θεiας επφροή από τον φίλο κω
βαιναν χώρα μεταξύ των ιδiων των
τη θεμελlώδη αρχή του "μuστn
συνεργάτη του, τovLuis
Barragan,
καλλ.lτεχνώv καθώς παρακολου
όπως πολλοi έχουν υποστηρίξει
θούσαν και λάβαιναν μέρος στα
Τόσο ο Baπagan, όσο ΚΙ' αυτός,
πολluκά γενόμενα της χώρας.
εnηρρεάστnκαv από κάτι π10 ση
Αγώνες, θέσε1ς κ~' αvnθέσε1ς,
piou
κω της έκπληξης". Θα πε1
σε δ1αλέξε1ς του στην Αμερuώ: "Ποτέ δεν εγκατέλε1ψα την γλώσ σα του
Mies van der Rohe,
γιατi
πάντα αισθαvόμοuvα άνετα, δυνα τότερος μ' αυτήν. Ίσως κω να φο
μανuκό , που ξεκiνησε στα
τον
1930 με
ανάμεσα στις δυvάμε~ς σuγκε
Juan O'Goπnan, και με την
ντρωnσμού κ01 λαού (δ1κτάτορες, ΚομμοUVJσnκό κόμμα, Καθολlκή
πολlnκο-καλλπεχvuω επανάσταση
βάμω να προσπαθήσω κάn άλλο; Το επόμενο π10 σημανuκό, χαρακτηρ1σ11κό της αρχηεκτοVΙ
O'Gorman, που αυτο 1982, έχει τελεiως
ξεχαστεί (ακόμη μέχρ1 σήμερα δεν uπάρχε1 βιογραφiο αυτού του σημαVΤΙΚού έγνοια
καλλlτέχvη),
αpχηεκτοVJκής
και γ:ια
η το
"λαό" έμελλε να nέσε1 σ' άλλους. Auτoi δεν ήταν 01 πολinκά 'Όεξ1οi" γροφεισκραnκο-αpχηέκτοvες του κατεστημένου (π χ ο
Vasquez,
Ramirez
κ.τ.λ.) που ήρθαν στην
επ1φάνε1α από τα διεθνή αρχι-
στο Μεξ~κό), αλλά καλλlτέχνες και τον Legoπeta, που
αυτό το δ1άσmμα, κοiταzαv τα
του σ' όπο10v την πρωτοδεi. Κόκ
λαϊκά πρότυπα κω τον
ΚJVΟ, βαθύ μπλε, κiτρ1vο, ροz και
Reyes,
λ!λάΚJα, σαν να βγήκαν κατ' ευ
JeS\lS
που vο1αzόvτοuσανyια μ1α
πραγματική καλλlτεΧVΙκή επανά
θείαν από το σωληνάρ10 του zω
σταση στην Τέχνη, έξω από πο
γράφοu, τόσο στο εξωτερ1κό, όσο
λlnκές αποχρώσε1ς.
και στο εσωτερ1κό . Κι' ενώ το εξωτερικό έχε1 την ανελέητη ε1-
Όλ01 τους ήταν μέλη των ευ νοουμένων τάξεων, απηλλαγμέvο1
λlκρivε1α της λαϊκής αpχιτεκτοVΙ
οπό έγνοιες γ:ια το καθημερινό,
Jesus Reyes,
το
Αλλ.ά ο
κτόνησε στα
παρέμεναν α-πολinκοi, που σ· όλο
που μέvε1 από την αρχηεκτοVΙκή
Matisse,
δο
5 Barragan
μάλlστα το πρώτο χαρακτηρ1σnκό
του
πέρναγε την "άσπρη" του περίο
~ σαν τον Matthias Goeritz, τον
του χρώματος. Το χρώμα, είναι
οvεπnρρέαστο1 από χρέη σε οπο1-
εσωτερικό
έρχετω να γίνει ένο.ς Veπneer.
Rivera,
έγιναν την εποχή που ο Baπagan
'- 5
κής του Legoπeta, εivαι η χρήση
ή
κω
/4! z τεκτοVJκά μέσα ενημέρωσης του , ~ !60 (βλέπε περ1οδ1κό "Architec~ ture d'Aujourdhoui" , αφ1έpωμα
εν πάσε~ περmτώσε1, δοuλεύε1" .
κής, του zωγράφοu
ροz με μπλε σκάλα του
που γινόταν στο Μεξ~κό από nς
μη καρτεσ1αvό, αλλά ήταν ο πρώ
λος. Ο Legoπeta δεν κράτησε το
Diego Rivera
στην Πόλη του Μεξ~κού, μπλε της Frida κω ελφρύ
Frida Kahlo
Το μοvαδ1κό αρχηεκτοVΙκό έργο
Goeritz
και
μuελinδα κω ένα αuτοκ~vηnσnκό δυστύχημα.
νεχώς εξελlσσόμεvη περ1βαλλο
του
zούσε
της τραγωδία, μια πωδική πολuο
1δiως με την
τερο πλαiσ10 χώρο δ1εuθέτησης.
που
εμπνεόταν από την προσωπ1κή
στους καλλ.lτεΧVΙκο-αρχπεκτοVJ κούς κύκλους του Μεξ1κού στη δεκαετiα του
ή ε1-
πρότυπο στην περίmωση του Juan O'Gorman. Η Fήda Kahlo, η τρίτη σύzυγος του Rivera, που είχε
Matthias Goe-
κω mv επφροή του
Rivera,
διεθνή αρΧlτεκτοVJκά
οvδήποτε, κόμματα και εκκλησiο. Από την είσοδο του
Marriott Hotel.
ΙJαρόλο που όλοι τους ήταν κα-
<(
>-
Guadalajara, η σπnλωώδnς εiδο σος στο σπin του Ricardo Montalban στο Los Angeles, ο διάδρο
1!! α: ο
(:)
_,
UJ
μος εισόδου στο συγκρότημα της
\ί]
ΙΒΜ στην πόλη του
rr.
προξενούν
ο
Μεξικού,
ωσθήμοτο
=>
g
χαράς
συμφωVJκού επιπέδου· εξυψώ vουv το μηδαμινό, στο επίπεδο του ιερού . Το εργοστάσιο της ΙΒΜ στη
GuadalaJara, εivω κατά τη γνώμη μου, έvο οπό το σημοvnκότερα
κτiρια της εποχής, ηορ' όλο που δεν έχει προσεχτεi ανάλογα οπό τους κριnκούς. Κατά τη γνώμη μου, ανnπροσωπεύε1 την περί ληψη mς "ηθικής" διάστασης των
αρχών του αρχηέκτοvα. Ανnπρο σωπεύει την περίπτωση της δυ νατότητας ανύψωσης της κοθημε ρινότnτας του βιομηχανικού πάρ
κου (κτiρια όπου το καθένα τους είνω ένα ευτελές "κουτί" οπό προκατασκευασμένο
ονnρτημέ
να πετάσματα οπό μπετόν αρμέ, το Κουτi "Κ Μορτ" - οπό την
οvώμυvη αμερικανική ετωρίο) σε
Μπλε στο μπλε στην πισίνα του Regina l1otel.
έργο υψηλής ορχηεκτοVJκής, μέ
σα από ελάχ:Ιστα κω ταπεινά στοι
;:5
χεία. Ο Legoneta το κατάφερε με
α:
το που έβαλε την συνθεnκή του δύναμη εκεί που χρειοzότοv, δί
8_,
w
α:
ο
'
(f)
UJ
ίi1
νοντας προσοχή στην τελετουργι
g
κότητα της πρόσβασης, σnς ονο λογiες των στοιχείων της, στην τοποθέτηση των δέντρων κω στην
δοξασnκή εvόmτο μεταξύ κnρίων κοι τοπiου , μια ένωση της ορι
zοvnότητος του οικοπέδου με το σύμπαν. Μιο μνημειώδης κω συγ
χρόνως οσυμμετρική κατευθυντή ρια, συνοδευόμενη οπό στάσεις
αναμονής, μυστηρίου κaι έκπλη ξης, είναι αρκετά για vo ονυψώ·
σουν την εμπειρία εισόδου σε εμπειρία zωής. Το υπόλοιπο κτi ριο εξελiσσεται οργανικά, ένας οργανισμός που "δουλεύει" , με
άπλετο φως, νέες οvοκολύψεις και ανέσεις, μια καφετέρια κω
άπλετη θέα στο αίθρια, όλα στη δόξα του εργαzόμεvου. Το υπερ θεnκό συvαiσθnμα που αφήνει αυτό το κτiριο στον επισκέπτη,
Από την ιδιωτική εσω-εξωτερικη πισίνα στο Santa Fe.
αποδεικνύει για μια ακόμη φορά τη δύναμη που έχει vo ενώvε1
που προωθήθηκαν από τα μέσα
χώρες
μερικές
σμούς κω mv εισαγωγή του διεθ
τους διάφορους κατοίκους του πλανήτη το Ελληνικό "ουκ εν τω
μοzικής
ενημέ
δεκαετiες σαγηvευμένο κοι είχε
νούς στυλ) κοι τα αρχιτεκτονικά
ρωσης κοι τους αρχιτέκτονες της
μέσα
μόδας διε~ώς , ο Legoneta έκα
εισάγει τον διεθνή μοντερνισμό κω τον "πουρισμό" (Purism), του
νε nς δικιiς Ίου "Μεξ1καVJκές"
Le Corbusier, ο Legorreta κατά
ματα
εισαγωγές.
φερε τελ!κά, μοναδικό παράδει γμα σ' αυτό το σημείο σε διεθνή
οπό τους φοιmτές κω από τους
πολλώ το ευ", μια ποιότητα ενός
έργου τέχνης αποδεκτή ακόμα 1<1' οπ'
όσους
απολαμβάνουν
τον
πλούτο σε αφθονία (ΙΒΜ) .
ο ρχηεκτονικής
Επιμένοντας
στη
γλώσσα του Μισβοντεροϊκού Μο
rΊταν εδώ κω
εvnμέ ρωσης,
γενόμενος
σεβαστός οπό το μεγάλο ιδρύ αρχηεκτονικής
μάθησης,
συναδέλφους εκείνους που πί
στευαν, ίδια με αυτόν σnς δια
συνθέσεις του, ιδίως qσov αφορά
εμβέλεια, να μεταφυτέψει σε μια άλλη χώρο , nς ορΧΙτεκτονικές
nς αvολογiες των εξωτεpιχών του
αξίες κοι τους χώρους που είχαν
ηnκής των έργων του. Ο αριθμός
χώρων, εισήγαγε σnς Ηνωμένες
αναπτυχθεί μέσα οπό κόπο κω κολληεχνικό αγώνα στην πατρίδα
των έργων του που έχουν μέχρι Ηνωμένες Πολ!τείες, εivοι αρ
που
του. Μέσα οπό αυτή τη σκοπιά, η συνεισφορά του εiνοι μοναδική,
είχαν μέσα τους το στοιχείο της
μια κω ΚΙνήθηκε τελείως έξω οπό
κωδικοποίηση των μυσnκώv της
καππολ.ισπκού νεωτερισμού, στο
ανθρωπιάς από τα κτipια μικρής
την ποροzάλn της μίμησης , τα
επιτυχίας τους οπό συvθεnκή ολ·
a1Υόrε10 του ιστοριΚΙσnκού μετα
κλiμοκος της λαϊκής ορχιτεκτοVJ
οργανωμένο
λά κω ευρύτερη ("εμπερ1εκnκή"
μοvτερVJσμού κω του μετέπειτα vτεκοvστροuκnβισμού, τάσε1ς
κής της χώρος του. Ενώ το Με
Μεξικό ήταν η εταιρία τσιμέντων
ξικό, παρόμοια με τόσες άλλες
Tolteca, που προώθησε διογωνι-
Τα πρώτα έργο του Legoneta στο Μεξικό, ήταν εισαγωγή στο έργο του της τελευταίας δεκαε ήος που έ'γ'ιvε σnς Ηνωμένες Ποληείες.
YJO δόσεις
που
δ10κρίvει
nς
Ποληεiες, αλλά κω στον υπόλοιπο
Σε μια χώρο που πάντα διψά αλλά κα1 υποφέρε1
ντερνισ μού
κόσμο,
μιαν
έργων μεγάλης
ορΧΙτεκτονική κλίμακας,
συμφέροντα
(στο
χρονικές σταθερές της χωροποι
σήμερα
πραγμοτοπωηθεi
σnς
κετός ώστε να επιτρέπει απο
•Inclusivist) σκοπιά. Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε
Η -πισίνα ταυ
Camino Real Hotel
Η ιiψη του Marrίott
στην Καλιφόρνια.
Hotel
στο Τέξας.
θολlκοί, στο κέντρο του είναι τους,
ροής του Μεξ1κού στην καπιταλ!
λου αρΧJτέκτονα. Αλλά π10τεύω όn
και nς βροχές του Βερολivου, και
ήταν η Τέχvη και το Μεξικό, με στόχο mv ανανεωμένη μετουσίω
σnκή Αμερική, ένα κλiμα τελείως
η επίσκεψη στα έργα του, τόσο
να γυρίσουν
διαφορεnκό από nς προηγούμε
εκεί που η αρJΩτεκτονική yια τον
ση, όJΩ τον ρομαντικό )llμηnσμό ή
νες εμπειρίες . Τ1 θα μπορούσε
mv μψητuαi. εισαγωγή ξένων προ
εξ' άλλου να είνα1 πιο καπιταλ!
στο Μεξικό, όσο και σnς Ηνωμέ νες Πολlτείες, είναι οικονομικό εφικτή και επιβεβλημένη. 01 νέοι
τύπων
σnκό από την ΙΒΜ;
αρJΩτέκτονες, θα μπορούσαν κόλ
από τους πιο ήσυχους αλλά και
Το χρώμα λοιπόν, ήταν
κεντplΚό στοJΧείο mς αpJΩτεκτοvι κής του Μεξικού, αλλά η χρήση
τοu έχει συμβολlκές διαστάσεις των αγώνων των Μεξικανών καλ λlτεχνών, τόσο των "αριστερών" , "δεξιών" και "α-πολlnκών" . Οι Ηνωμένες Πολlτείες, είχαν επίσης εμπειρία από mv εισα γωγή Μεξικανικής Τέχνης, αλλά αυτή η εισαγωγή δεν είχε γiνει ευπρόσδεκτη από τους προπα
γανδιστές της Μοντέρνας Τέχνης σnς ΗΠΑ, όπως η.χ. από τον
Alfred Stieglitz, κ.τ.λ. Ο Diego Rivera, σε αντίθεση με nς κομ μοUVΙσnκές του διαθέσεις, δέχτη κε να δουλέψει στην καπηαλlσn κή Αμερική, στον Άγιο Φραγκίσκο
και το
Detroit,
(Radio City) ,
στη Νέα Υόρκη
ξεσηκώνοντας ανn
δρόσεις, ενώ συγχρόνως καλύ mοvτας τους Αμερικαvικούς τοί χους με προσωπογραφίες
του
ΛέVΙν κω του Μαρξ, ανακατεμ
μένες με του Henry Ford, κατη γορώντας συγχρόνως τους πολl nκούς τοu ανnπόλοuς στο κομ
μοUVΙσnκό κόμμα, αλλά μαzεύο
ντας δολλόρια στους δικούς του λογαριασμούς (το κομμοuνισnκό
κόμμα τον απέλασε το
1929,
για
να τον ξαναδεχτεί αργότερα μετά
Πιστεύω όn ο Legoπeta έχει βρει μια απάντηση στο θέμα
μετά από πολλά χρόVΙα, απλώς, <πιστεύοντας
στην
Τέχνη,
σnς
ανθρωποκεντρικές αξίες, σm δύ· ναμη mς αισθηnκής, σm δύναμη της σύνθεσης, στη διάθεση εξυ πηρέτησης των αισθήσεων, στον αισθησιασμό. Έφτασε εκεί που
είναι, όΧJ με την πολlnκή ρητο ρεία, αλλά μέσα από προσωπική
αγωνία και στάση που δεν δεχό ταν συμβιβασμούς με όn είχε να
κάνει με nς αρχές mς Τέχνης του. Έχοντας κάνει -κόn τέτο19,
κατάφερε τελlκό στα .εξήντα τόυ νάχει
δημιουργήσει
ένα
έργο
αντίστασης, που αναντiρρητd θα επηρρεόσει πολλούς άλλους , αν δεν τόχει ήδη κάνει (προσωπικό γνωρίzω · c}ϋο τέτοια έργα στην Ελλάδα, στην Εύβοια κω στην
Ολυμπία, που έγιναν Αλα
reta,
Legor-
μετά από σuzητήσεις και
παρουσίαση του έργου τοu αρJΩ
τέκτονα σε φiλοuς , ,, ε_λπizω δε μετά από αυτό το γράψιμο να δούμε ακόμη περισσότερα). Η
μνημειώδης
έκδοση του
βαλλε). Η εμπειρία δεν ήταν ευ χάριστη. Και 01 καφοί άλλαξαν!
Austin για το έργο του, Ricardo Legoπeta ήταν
Το συγκρότημα της ΙΒΜ
πτης
καθηγητής
όπου ο
εmσκέ
επανειλλημμέ
Southlake/Westlake, κοντά Fort Worth του Τέξας, είναι
νως, είναι προς το παρόν η κα λύτερη πηγή για να πάρει κανείς
παράδειγμα του ευπρόσδεκτου
μια πιο ολοκληρωμένη γεύση mς
στο
κλiματος της καλλlτεχνηαΊς εrnρ-
άνθρωπο σφύzε1, σnς Ηνωμένες Πολiτείες και το Μεξικό, όπου
λlστα να αποφύγουν τα "στομωα
πιο σχεnκούς πρωταγωVΙστές, εί
κό προβλήματα" της
ναι σήμερα ο
Chandigarh
Ricardo
Legoπeta.
'ΆρJΩτεκτοVΙκή για τον άνθρωπο".
Πανεπιστημίου του Τέξας στο
...
προσοχή τους
Και τη βρήκε σιγά-σιγά, ήσυχα,
από γράμμα μετάνοιας που υπέ
στην
mv
χωροποιηnκής αυτού του μεvό·
Βιβλlοyραφiα: βοηθήματα για παραπέρα μελέτη του αρΧJτέκτονα:
Legoπeta", Wayne Attoe, Editor, University of Texas Press, Austin, 1990. 2, Legoπeta Ricardo, "1os muros de Mexico", Photographs by Graziano Gasparini, Mexico City: San Angel Editions,
l. "The architecture of Ricardo
1978. 3. AnThony C. Antoniades, "Contemporary Architects Νο. 5: Ricardo Legoπeta, Mexico's MexicanArchitect". inA +U: Architecture and Urbanism, ηο. 90, σσ. 11-40, Tokyo, 1978 (σtα ΑγγλJκά και ΙαπωVJΚά), και στα Ισπαvικά, "Ricardo Legoπeta: ΕΙ Arquitecto Mexicano de Mexico" Summarios (Buenos .Aires), ηο. 39, January 1980, σσ. 92-105. 4. Anthony C. Antoniades, ''Evolution of the Red", A+U: Architecture and Urbanism, no. 156, September 1983, σσ.
19-28. 5. Anthony C. Antoniades, "Ricardo Legoπeta: Una arquitectura Mexicana-Ricardo Legoπeta: Α Mexican Architecture' Ί Summa (Argentina), ηο. 1235, March, 1987, σσ. 37-49. 6. Legoretta Arquitectos ΙΒΜ Southlake and Village Center, :Solana, Westlake/Southlake, Texas, 1986-89", GA Documents 24 (August, 1989) σσ. 20-41. 8. Legoπeta Ricardo, "Legoπeta Remembers Baπagan", Progressive Architecture, ηο. 70, Feb. 1989, σ. 23. 7. Legoπeta Ricardo, "The Wall in Mexico", "Legoπeta Arquitectos", "Renault Factory'Ί 'Ήouse in Rancho Santa Fe'Ί 'Όfficial Visit House Fonatur' Ί "Children's Discovery Museum'Ί "Solana Project", "Solana V!llage Center", "Solana Marriott Hotel'Ί "Solana ΙΒΜ Southlake", "Conrad Cancum Hotel", Conternporary Art Museum Monterey", "Metropolitan Cathedral of Managua'Ί in A+U: Architecture and Urbanisrn, no. 265, October 1992, σσ.
54-108.