ความเปนมาของเชียงของยุคแรก: คนดั้งเดิมและการตั้งถิ่นฐาน ในหัวขอนี้จะวาดวยเรื่องกลุมชนดั้งเดิมที่อยูในบริเวณเชียงของ-เวียงแกนและบริเวณลุมน้ําโขง ในภาคเหนือบางกลุม โดยการใชตํานานโบราณ คําบอกเลาในพุทธตํานาน ในอักษรธรรมลานนาจากการ สอบถามคนเฒ า คนแก และใช ตํ า นานเหล า นี้ แ จกแจงที่ ม าของนามบ า นนามเมื อ ง อธิ บ ายถึ ง ความสัมพันธและความสําคัญของลักษณะทางภูมิศาสตรธรรมชาติกับการตั้งถิ่นฐานและการตั้งเมือง ตํานานตํามิละ: ลัวะคนดั้งเดิมในเชียงของ จากหนังสือที่ระลึกงานผาปาสามัคคี “สี่ตระกูล” เนื้อหาในหนังสือสวนหนึ่งเปนบันทึกของขุนภูนภิเลขกิจ (เจาหนานบุษรส จิตตางกูร) เขียนเมื่อ พ.ศ. ๒๔๘๘ กลาวถึงประวัติการสรางเมืองเชียงของ ในบันทึกดังกลาวขุนภูนภิเลขกิจ ไดอางถึงหนังสือ พื้นเมืองเลมหนึ่งที่คัดลอกมาจากหลักศิลาจารึกวัดแกวและไดสูญหายไปจากเชียงของแลวในยุคเจาเชียง ของตนกําเนิดสี่ตระกูล (๒๓๐๕-๒๔๕๗) จากบั น ทึ ก สรุ ป ได ว า เชี ย งของเป น เมื อ งของตํ า มิ ล ะ มี ช าวตํ า มิ ล ะอาศั ย อยู ตั้ ง แต ใ นช ว ง พระพุทธเจาเลียบโลกพรอมพระอานนท และทานไดเสด็จมาถึงดอยลูกหนึ่ง ซึ่งอยูทางฝงซายของขรนัทที (แมน้ําของ / แมน้ําโขง) ใกลกับเมืองเมิงของลาว เรียกวา “ผาตูบ” (ผากระทอม) แลวประทับรอยพระบาท ไวที่ผาแหงนี้ จากนั้นเสด็จขามแมน้ําโขงมาทางทิศตะวันตกเฉียงใต ของผาตูบนั้น อันเปนที่อยูของชาวตํา มิละ พระพุทธองคทรงสรงน้ํา แลวมาประทับบนกอนศิลาคลายชาง (นาจะชื่อ “ผาชางมูบ”) อยูในลําน้ํา โขง ในการเสด็จครั้งนั้นหัวหนากลุมตํามิละไดพาพรรคพวกมาเฝาพระพุทธเจา แลวเลาความเปนอยู ของพวกเขาวามีอาชีพคาขาย ลาเนื้อ หาปลา (อาชีพนายพรานและเก็บของปาขาย) นับถือผีสาง เมือ่ พระ พุทธองคทรงสดับแลว ทรงมีพระเมตตาเทศนาธรรม ใหกลุมตํามิละถือ ศีลหา เลิกเลี้ย งผี ใหยึดพระ รั ต นตรั ย เป น ที่ พึ่ ง พวกตํ า มิ ล ะ ก็ เ กิ ด ศรั ท ธาในพระพุ ท ธศาสนาด ว ยใจจริ ง หั น มายอมรั บ นั บ ถื อ พระพุทธศาสนา ตํานานพระเจาเลียบโลกนี้ เปนตํานานที่พบทั่วไปในภาคเหนือ ในตํานานของลานนา เชน ตํานานสุวรรณคําแดง , ตํานานเชียงแสน ไดกลาวถึงการเคลื่อนตัว ลงมาของกลุมคนไทย 1 เขาใจวามาจากบริเวณตอนใตของจีน กลุมคนไทยคอย ๆ เคลื่อนตัวกันลงมา ซึ่งไมใชการอพยพอยางใหญโต การลงมาก็เพื่อหาที่ทํากินที่อุดมสมบูรณ กลุมคนไทยไดเขามาตั้งถิ่น ฐานอยูในเขตที่ราบลุมน้ําปงและที่ราบลุมน้ํากก การเขามาของกลุมคนไทยคงเขามาเปนกลุมเล็ก ๆ โดย มีผูน้ําเปน “เจาชาย“ นําบริวารลงมา ดังจะพบวา ตํานานเรียกผูนําวาเจาชายสิงหนวัติ , เจาสุวรรณคํา แดง คนไทยซึ่งเปนคนกลุมเล็กไดสรางบานแปลงเมืองในที่ลุม มีวัฒนธรรมการทํานาดําและรูจักการทํา เหมืองฝาย และที่สําคัญคือ กลุมคนไทยอยูปะปนกับชาวพื้นเมือง ตํานานสุวรรณคําแดงไดกลาวถึงเจา สุวรรณคําแดง มีชายาเปนชาวพื้นเมืองซึ่งมีระดับวัฒนธรรมต่ํากวา ทั้งยังอธิบายการแลกเปลี่ยนทาง วัฒนธรรมระหวางกลุมคนไทยและชาวลัวะ ซึ่งเปนคนพื้นเมือง ในตํานานเชียงแสนกลาววาเจาสิงหนวัติ เปนราชบุตรกษัตริยฮอ ทําใหเขาใจวา คนไทยกลุมนี้อาจจะมาจากเมืองใดเมืองหนึ่ง ในยูนนาน เมื่อ 1
สรัสวดี อองสกุล. ประวัติศาสตรลานนา, ภาควิชาประวัติศาสตร คณะมนุษยศาสตร มหาวิทยาลัยเชียงใหม, พิมพครั้งที่ ๒, ๒๕๓๙, หนา ๓๕.