ประวัติความเปนมาและสภาพทั่วไปของหมูบานดาโตะและภูมี สภาพภูมิศาสตรและลักษณะโดยทั่วไปของบานดาโตะ หมูบานดาโตะอยูในพื้นที่หมู ๔ ของตําบลแหลมโพธิ์ อําเภอยะหริ่ง จังหวัดปตตานี ซึ่งเปนพื้นที่ ของหมูบานดาโตะแตเดิม หมูบานดาโตะตั้งอยูฝงตรงขามของเมืองปตตานีไปทางทิศเหนือ สภาพพื้นที่ เปนสันทรายที่ราบริมอาว พื้นดินเปนทรายลวนและเปนแหลมยื่นไปในทะเล หมูบานจึงติดทะเลสองฝง คือ ฝงอาวปตตานี และฝงอาวไทย ลอมรอบไปดวยปาชายเลนและหาดทรายขาว พื้นที่ของแหลมแตเดิม มี ค วามกว า งของพื้ น ที่ ป ระมาณ ๑ กิ โ ลเมตร แหลมงอกแห ง นี้ ชื่ อ ว า ฮู ย งตั น หยง (Hujungtanjong) ชาวบานนิยมเรียกสั้นๆ วายูตันหยง (Jutanjong) แปลวาปลายแหลม แตกระแสลมและน้ําไดพัดพาทราย มาทับถมทําใหแหลมงอกออกไปทางทิศตะวันตกเรื่อยๆ จนถึงปจจุบันแหลมดังกลาวไดงอกไปจากเดิม กวา ๑๐ กิโลเมตร จนกลายเปนแหลมตาชีในปจจุบัน
บานดาโตะ
บานภูมี
แผนที่ปตตานี แสดงที่ตั้งหมูบานดาโตะและภูมี
ทิศเหนือและทิศตะวันออก เปนหาดทรายขาวตลอดแนว ติดตอกับเขตหมูบานตะโละกาโปร โดยริมหาดทรายขาวเปนเสนทางคมนาคมทางบกสายหลักของชุมชน ๓ แหงในบริเวณนี้ คือ บานบุดี ตะโละสมิ แล ดาโต ะ ใชสําหรับติดตอกับ ชุมชนภายนอก ในบริเวณหาดทรายนี้เปนที่ทําประมงของ ชาวบานบางสวน ซึ่งปจจุบนั น้ําทะเลไดกัดเซาะหาดทรายจนกระทั่งเกือบถึงถนน เนื่องจากระดับน้ําทะเล ที่สูง กระแสลมและภาวะมรสุมของฤดูฝน ทั้งนี้ทางราชการไดเขามาชวยเหลือโดยการถมหินเปนสันเขื่อน ขางหาดําใหปญหาน้ําทะเลกัดเซาะถนนลดลง
ทิศตะวันตก เปนสวนของพื้นที่ที่งอกใหม ในอดีตนั้นหมูบานดาโตะเปนหมูบานที่ตั้งอยูอยาง โดดเดี่ยวสุดปลายแหลม แตในปจจุบันบนแผนดินที่งอกใหมไปกวา ๑๐ กิโลเมตร เปนที่ตั้งของหมูบาน ตะโละสมิแล และบานบูดีจนกระทั่งไปสิ้นสุดที่แหลมตาชีที่ย่นื ลงไปในอาวไทย ทิศใต มีอาณาบริเวณติดตอกับอาวปตตานี สภาพพื้นที่ทางดานนี้เปนปาชายเลน ตรงขามกับ บานบางปู ตันหยงลูโละ กรือเซะ บานา ปาเระ บานดี และบานอื่นๆ ถาหากยืนอยูริมฝงทะเลในหมูบาน จะสามารถมองเห็นหมูบานฝงตรงขามได ในอดีตทะเลฝงนี้มคี วามสําคัญอยางยิ่ง สําหรับชาวบานดาโตะ จะใชทะเลฝงนี้เปนเสนทางสัญจรติดตอกับชุมชนอื่นๆ และดวยบานดาโตะเปนหมูบานที่ผูคนจากชุมชน อื่น นิย มมาฝง ศพ ดว ยความเชื่ อ ว า การฝ ง ศพในบริเ วณเดี ย วกับ สุ สานดาโตะป น ยั ง จะเปน สิริมงคล ประกอบกับสภาพของพื้นที่เหมาะแกการฝงศพ คือเปนดินทรายลวน ไมมีดินเหนียวปะปน เสนทางสัญจร ทางน้ําจึงมีความสําคัญมากกับชาวบานแถบนี้ ในอดีตมีลําคลองหลายสาย เชน คลองวอ เปนคลองที่ นิยมนําศพเขามายังสุสาน เนื่องจากเปนคลองที่ใกลกับสุสานมากที่สุด คลองยี คลองบาลี คลองปาเสแน แต คลองปาเสยาโยะ คลองมูโละลูวะ คลองปาปฆือเมาะ คลองปาเระ ที่เปนเสนทางลัดเลาะไปสูยะหริ่ง และชุมชนอื่นภายในแผนดิน รวมถึงชุมชนฝงตรงขามดาโตะดวย แตในปจจุบันคลองเล็กบางคลองไม สามารถเดินเรือผานได เนื่องจากความอุดมสมบูรณของปาชายเลนทําใหตนไมงอกออกมาปดเสนทาง คมนาคมสายเล็กๆ เหลานี้ สําหรับพอคาที่เดินเรือเขามาคาขายยังปตตานีในอดีต ชายทะเลฝงทางอาวดานในของบานดา โตะจะเปนที่จอดเรือของพอคาชาวตางชาติในเวลาที่มีพายุ นอกจากนี้บานดาโตะยังมีความสําคัญจาก การเปนแหลงน้ําจืดขนาดใหญสําหรับชาวเรือทั้งหลาย ชาวเรือจะนําเรือเขาทางคลองปาเระเพื่อบรรทุก น้ําใสเรือออกไป นอกจากนี้หมูบานแหงนี้ยังเปนที่จอดพักของเรือที่ชํารุด ซึ่งคนเฒาคนแกเลาวาสมัยกอน มีเรือลําใหญมาจอดเกยฝงประมาณ ๔-๕ ลํา ปจจุบันทะเลฝงนี้เปนที่ประกอบอาชีพหลักของคนในชุมชน คือทําประมงพื้นบาน และเปนที่ตั้ง บานเรือนริมฝงทะเล ซึ่งบานเรือนฝงนี้ไดเพิ่มจํานวนขึ้นเรื่อยๆ จนกระทั่งกระจุกตัวกันอยูในบริเวณแคบๆ ริมชายฝง สภาพพื้นดินบริเวณนี้จะเปนดินปนทรายเหมาะแกการเพาะปลูกตนไม เชน ทับทิม มะละกอ ขนุน ชมพู และมะมวง พื้นที่โดยรอบของหมูบานดาโตะเปนปาชายเลน โดยมีพื้นที่ทั้งหมด ๓๗๕ ไร มีพรรณไมตางๆ เชน โกงกางใบเล็ก แสมขาว แสมดํา แสมทะเล ลําพูทะเล เปนตน ทั้งนี้เนื่องจากปาชายเลนเปนกลุมของ สังคมพืช ซึ่งสวนใหญจะเปนพวกไมไมผลัดใบที่มีลักษณะทางสรีรวิทยาและการปรับตัวทางโครงสรางที่ คลายคลึงกัน และการขึ้นของพันธุไมจะขึ้นเปนอาณาเขต ตางจากปาบก ดวยหมูบานแหงนี้มีดินดีและน้ํา ทวมถึงตลอดเวลา จึงทําใหปาชายเลนมีความอุดมสมบูรณมาก ปจจุบันในสวนของปาชายเลนไดสูญเสียพื้นที่ปาไปกวา ๑๐๐ ไร เพื่อสรางสถาบันเพาะพันธุ สัตวน้ําชายฝงทะเลของทางราชการ แตถึงกระนั้นสภาพพื้นที่ปาชายเลนก็ยังคงสมบูรณ เพราะกรมปาไม โดยสํา นักงานปาไมเขตปตตานี ไดตระหนักถึง คุณคาและความสําคัญของปาชายเลน จึง ไดรวมกับ ชาวบานดาโตะ ขาราชการ นิสิต นักศึกษาจากมหาวิทยาลัยสงขลานครินทร เมื่อเดือนพฤษภาคม ๒๕๓๖
ชว ยกันปลูกปาชายเลนในรูปของปาชุมชนขึ้นในบริเวณหมูบานดาโตะ โดยมีวัตถุประสงคเพื่อฟนฟู สภาพแวดลอมและเปนแนวกําบังคลื่นลมในฤดูฝน ซึ่งเปนชวงที่คลื่นลมแรง บริเวณพื้นที่ปาชายเลน ดังกลาวอยูระหวางหมู ๔ บานดาโตะกับหมู ๒ บานตะโละสมิแล เนื้อที่ประมาณ ๓๗๕ ไร เปนแหลงไมใช สอยของชุมชนมาตั้งแตอดีตจนถึงปจจุบัน แสดงถึงการ ใชประโยชนปาไมแบบยั่งยืนของชุมชนทั้งสอง หมูบานนี้ และทางราชการไดประกาศเปนปาสงวนแหงชาติปาชายเลนยะหริ่งแปลง ๓ เมื่อ พ.ศ. ๒๕๓๖ ปจจุบันบานดาโตะและบานตะโละสมิแลเปนตัวอยางที่ดีที่แสดงถึงการใชประโยชนทรัพยากรปาไมอยาง ยั่ง ยืนสอดคลองกั บอาชี พหลักของชุมชน ซึ่ง ทํ าการประมงขนาดเล็ก ตอ งการปาชายเลนเปนแหลง สืบพันธุและขยายพันธุสัตวน้ํา รักษาสมดุลธรรมชาติสิ่งแวดลอมชายฝงทะเล
ภาพแผนผังลายเสนหมูบานดาโตะในอดีต ประมาณ พ.ศ. ๒๔๗๔
บานดาโตะไมสามารถทํานาหรือปลูกผลไมบางชนิดไดเพราะพื้นที่เปนดินปนทราย พืชสําคัญที่ พบเห็นไดโดยทั่วไปคือ มะพราว ตนสน พืชประเภทผักหรือสมุนไพรสามารถปลูกไดในพื้นที่บางสวนใน ชุมชน เชน ดอกรัก บูงอบาเกาะ (แพงพวย) แกนตนแสมขาว เปนตน สมุนไพรเหลานี้มีความสําคัญมาก ในอดีต เนื่องจากการติดตอกับชุมชนภายนอกมีความยากลําบากมาก ในยามเจ็บไขไดปวยชาวดาโตะจึง ตองรักษาตนเองดวยสมุนไพรพื้นบานที่มีอยู บานเรือนของชาวบา นดาโตะจะกระจุกตัว กันอยางหนาแนนบริเวณริมอาวดานในฝงทิศใต บานเรือนสวนมากเปนเรือนไมแบบยกพื้น เพื่อปองกันน้ําทวมในฤดูฝน การสรางบานเรือนที่อยูอาศัยสวน หนึ่งจะสรางดวยวัสดุในทองถิ่น บานคนที่มีฐานะจะสรางดวยไมตะเคียน มุงหลังคาดวยกระเบื้อง และฉลุ ไมที่ชายคา สวนคนที่ฐานะปานกลางหรือฐานะไมดีจะใชไมโกงกาง ลําพูน หรือรําแพนซึ่งหาไดในทองถิ่น หลังคามุงจาก ในปจจุบันจะสรางแบบสมัยนิยมคือเปนบานตึก ไมยกพื้นสูง หลังคามุงดวยกระเบื้อง บาง บานปูพื้นดวยกระเบื้องและอาจกั้นรั้วแบงขอบเขต บานเรือนมีขนาดเล็ก เพราะครอบครัวเปนลักษณะ ครอบครัวเดี่ยวที่แยกออกไปจากครอบครัวเดิม ไมนิยมอยูรวมกันเปนครอบครัวขนาดใหญ การสราง บานเรือนจะอยูในพื้นที่ชิดติดกันโดยเวนที่วางระหวางบานแตละหลังนอยมาก ทําใหมีความแออัด บริเวณที่เปนศูนยกลางหมูบานคือมัสยิดดารุลนาอีม ซึ่งเปนสถานที่ประกอบศาสนากิจของคน ในหมูบาน จากลักษณะของมัสยิด มัสยิดแหง นี้นา จะสรา งขึ้นในชวงเวลาเดียวกันหรือใกลเคีย งกับ มัสยิดกรือเซะ นายชางผูกอสรางนาจะเปนคนเดียวกับชางผูสรางมัสยิดกรือเซะ มีเรื่องเลาเกี่ยวกับมัสยิด วา ในอดีตมีตนมะขามปลูกอยูภายในบริเวณมัสยิด ตนมะขามตนนี้มีความแปลก คือฝกมะขามที่ออก จากกิ่งที่ยื่นไปทางทิศเหนือ (ทางกูโบร) จะมีรสเปรีย้ ว สวนฝกมะขามที่ออกจากกิ่งทางทิศใต (ทางมัสยิด)
จะมีรสหวาน มัสยิดแหงนี้เปนศูนยรวมของคนในหมูบานเพื่อประกอบพิธีกรรมตางๆ ทางศาสนา เชน ละหมาด ๕ เวลาในทุกวัน และละหมาดวันศุกร (ญะ-มาอะห) ซึ่งผูชายในหมูบานจะตองมาละหมาด รวมกั น มั ส ยิ ด ยั ง เป น สถานที่ ป ระชุ ม เรื่ อ งการบริ ห ารงานและการเมื อ งภายในหมู บ า น เป น ที่ ประชาสัมพันธขาวตางๆ ของชุมชนดวย นอกจากนี้ในหมูบานยังมีสถานที่สําคัญอีกแหงหนึ่ง คือกุโบรดาโตะปาแญ (ดาโตะปนยัง) ซึ่ง เปนสถานที่ฝงศพดาโตะปาแญ บุคคลซึ่งเปนที่มาของชื่อหมูบาน บริเวณรอบๆ กูโบร (สุสาน) ของโตะ ปาแญเปนกูโบรของชาวมลายูมุสลิม ทั้ง ที่เปนคนในหมูบานและคนจากหมูบา นอื่นโดยรอบ มีพื้นที่ ประมาณ ๑๘ ไร คาดวาเปนกูโบรที่ใหญที่สุดในเอเชียตะวันออกเฉียงใต เหนือหลุมฝงศพจะมีหินปกเพื่อ แสดงจุดศีรษะของศพซึ่งอยูทางทิศเหนือ และปลายเทาจะอยูทางทิศใต หินที่พบเห็นนอกจากจะเปนหิน สีขาวหลายรูปแบบเชน หินกลมเกลี้ยงจากน้ําตก หินกลมปลายมนเหมือนรูปโดม หินรูปปลายโดมตัด ซึ่ง หินสองแบบหลังนี้ชาวบานนิยมเรียก บาตูอาเชะฮ เนื่องจากเปนหินที่มาจากเกาะสุมาตรา ประเทศ อินโดนีเซีย นอกจากหินแลวอาจจะใชวัสดุอยางอื่นเปนเครื่องแสดงจุดของหลุมศพ เชน ไม บางครั้งมีรูป คลายใบเสมา บางครั้งเปนรูปสี่เหลี่ยม บางหลุมศพจะหลอปูนเปนรูปสี่เหลี่ยมผืนผาขนาดเทาศพ (คลาย โลงศพปูนแตไมมีฝาปด) บางศพจะใชวิธีการโบกปูนเหนือหลุมฝงศพ ปจจุบันยังคงมีการฝงศพที่นี่ทั้งคน ในชุมชนเองและคนจากที่อื่น เนื่องจากบานดาโตะตั้งอยูบริเวณชายฝงทะเล ในรอบ ๑ ป บานดาโตะจึงไดรับอิทธิพลจากลม มรสุมตลอดทั้งป ลมตะวันออก (ฆารอ) จะพัดผานชวงเดือนมกราคม-ตนเดือนมีนาคม อิทธิพลของลม ตะวันออก (ฆารอ) จะทําใหคลื่นลมแรง มีฝนตกในบางครั้ง เรือขนาดเล็กจะงดออกหาสัตวน้ําฝงอาวไทย สวนอาวปตตานีจะมีคลื่นเล็กนอยถึงปานกลาง ซึ่งไมเปนอุปสรรคมากนักกับชาวประมงบานดาโตะ รวมถึงชาวประมงที่อาศัยอยูรอบๆ อาวปตตานี ในชวงนี้จะหาสัตวน้ําไดคอนขางดี การจับสัตวน้ําของ ชาวประมงในชวงนี้จะเปนการดักกุง ดักปลา ดักปู เปนตน ถึงแมจ ะมีฝนตกในบางครั้ง แตก็ไมเปน อุปสรรคกับชาวบานที่ประกอบอาชีพทําขาวเกรียบและอาชีพอื่นๆ มากนัก ลมตะวันออกเฉียงใต (สลาแตฆารอ) จะพัดผานชวงเดือนพฤศจิกายน-มกราคม อิทธิพลของ ลมตะวันออกเฉียงใต (สลาแตฆารอ) จะทําใหทะเลฝงอาวไทยมีคลื่นลมแรงถึงปานกลาง อาวปตตานีจะ มีคลื่นเล็กนอย ทําใหมีฝนตกหนักในบางครั้ง แตก็ไมเปนอุปสรรคกับชาวประมงมากนัก การจับสัตวน้ํา ในชวงนี้จะเปนการดักกุง ดักปลา ดักปู ลมมรสุมชวงนี้จะเปนอุปสรรคกับชาวบานที่ทําขาวเกรียบเพราะ เปนชวงฤดูฝน ลมทิศใต (สลาแต) จะพัดผานชวงเดือนเมษายน-พฤษภาคม อิทธิพลของลมทิศใตจะทําให ทะเลฝงอาวไทยและอาวปตตานีมีคลื่นเล็กนอยถึงปานกลาง และมีฝนตกในบางครั้ง ในชวงนี้ชาวประมง จะจับ สัตวน้ําไดคอนขางดี ซึ่งจะเปน การดักกุง ดักปลา ดักปู เปนสวนใหญ และจะสงผลกระทบตอ ชาวบานที่ประกอบอาชีพทําขาวเกรียบบางในบางครั้ง
ลมตะวันออกเฉียงใต (บาระดายอ) จะพัดผานชวงเดือนมีนาคม-พฤษภาคม ทําใหมีคลื่น เล็กนอย อากาศจะหนาวบางในชวงเวลากลางคืนถึงตอนเชา ชวงนี้ชาวประมงจะสะดวกในการออกหา สัตวน้ําในอาวปตตานีรวมถึงทะเลฝงอาวไทย สัตวน้ําในทะเลจะสมบูรณและมีจํานวนมาก การจับสัตว น้ําของชาวประมงในชวงนี้จะเปนการดักกุง ดักปลา ดักปู ดักหอยแครง เปนตน และ ไมสงผลกระทบ อุปสรรคตอชาวบานที่ประกอบอาชีพทําขาวเกรียบและอาชีพอื่นๆ เพราะฝนไมคอยตก
ภาพลายเสนแสดงภูมิอากาศบานดาโตะ
ลมตะวันตก (บาระ) จะพัดผานเปนชวงๆ ตั้งแตเดือนมิถุนายน-สิงหาคม อิทธิพลของลม ตะวันตก (บาระ) ทําใหเกิดพายุคลื่นลมแรง และฝนตกในชวงตอนบายและกลางคืน ชาวบานและ ชาวประมงตองคอยระมัดระวังอยูเสมอ ในชวงนี้ชาวประมงจะจับสัตวน้ําไดคอนขางดี การจับสัตวน้ํา ในชวงนี้จะเปนการดักกุง การดักปลา เบ็ดราว เปนตน และฝนอาจจะตกบางเปนบางครั้ง แตไมสงผล กระทบมากนักสําหรับชาวบานที่ประกอบอาชีพทําขาวเกรียบและอาชีพอื่นๆ ลมตะวันตกเฉียงเหนือ (บาระลาโอะ) จะพัดผานชวงเดือนสิงหาคม-พฤศจิกายน อิทธิพล ของลมมรสุมทําใหฝนตกหนัก ชาวบานไดรับความเสียหายในบางครั้ง ชาวบานและชาวประมงตองคอย ระมัดระวังอยูเสมอ การจับสัตวน้ําของชาวประมงในชวงนี้จะเปนการดักกุง ดักปลา เปนตน สวนชาวบาน ที่ประกอบอาชีพทําขาวเกรียบจะไดรับผลกระทบบางในชวงฝนตก ลมทิศเหนือ (ตารอ) จะพัดผานชวงเดือนพฤษภาคม-มิถุนายน อิทธิพลของลมทิศเหนือ (ตา รอ) จะทําใหทะเลมีคลื่นเล็กนอยทั้งฝงอาวไทยและอาวปตตานี น้ําในทะเลจะใส ในชวงนี้ชาวประมงจะ หาปลาไดคอนขางนอย การจับสัตวในชวงนี้จะเปนการดักปลา ดักกุง จะไมเปนผลกระทบกับชาวบานที่ ประกอบอาชีพทําขาวเกรียบและอาชีพอื่นๆ ลมตะวันออกเฉียงเหนือ (ตีมอลาโอะ) จะพัดผานชวงเดือนพฤศจิกายน-ธันวาคม อิทธิพล ของลมตะวันออกเฉียงเหนือ (ตีมอลาโอะ) จะทําใหคลื่นลมแรงและมีฝนตกหนัก เรือขนาดเล็กจะงดหา สัตวน้ําฝงอาวไทย สวนอาวปตตานีจะมีคลื่นเล็กนอยถึงปานกลาง ชวงนี้ชาวประมงจะไมคอยสะดวกใน การจับสัตวน้ํามากนัก เพราะเปนชวงฤดูฝน แตพอจะหาปลาไดบาง การจับสัตวน้ําของชาวประมงในชวง นี้จะเปนการดักปลา ดักกุงเปนสวนใหญ ชาวบานจะหยุดทําขาวเกรียบชั่วคราวٛ บานดาโตะมีจํานวนประชากร ตามการสํารวจสํามะโนครัวป พ.ศ. ๒๕๔๖ ทั้งหมด ๒,๐๕๔ คน เปนชาย ๑,๐๒๔ คน เปนหญิง ๑,๐๓๒ คน แตในผลการจัดเก็บขอมูลความจําเปนพื้นฐานระดับ
หมูบาน (จปฐ. ๒) ของพัฒนาชุมชนในป พ.ศ. ๒๕๔๖ ตามจํานวนคนที่อยูจริงในหมูบาน โดยไมนับรวม คนที่ออกไปทํางานหรือแตงงานออกไปภายนอกหมูบาน จํานวนประชากรบานดาโตะคือ ๑,๓๑๒ คน นับเปน ๒๘๙ ครัวเรือน โรงเรียนบานดาโตะ เริ่มเปดการสอนเมื่อวันที่ ๑๕ พฤษภาคม ๒๔๗๘ บุคคลที่เปนประธาน และผูมาสมทบในการเปดโรงเรียนครั้งนี้มี นายสงา รางนอย นายอําเภอยะหริ่ง ขุนศิริ อับดุลบุตร ธรรม การอําเภอยะหริ่ง กอนที่จะมีโรงเรียนประถมบานดาโตะ ชาวบานเรียนหนังสือที่บาลาเซาะ (สุเหรา) ที่ใชในการ ละหมาด และทําพิธีกรรมทางศาสนาตางๆ พรอมกับสอนหนังสือไปดวย โดยมีครูชื่อนายเฉงอิน ฉลอง วงศ และนายนุมนิล วิสุทธิ์ สาเหตุที่ชาวบานละหมาดที่สุเหราเพราะมัสยิดยังไมไดรับการบูรณะ มัสยิดจึง เต็มไปดวยตนไมที่ฝาผนังและหลังคา เด็กๆ ที่เติบโตในชุมชนจะเขาเรียนที่โรงเรียนบานดาโตะแหงนี้จนจบชั้นประถมศึกษาปที่ ๖ แลว จึงไปศึกษาตอในระดับชั้นสูงขึ้นที่ตัวอําเภอหรือจังหวัด ซึ่งสวนใหญมุงศึกษาตอทางดานศาสนา โดย เรียนในโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลามหรือปอเนาะ โรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลามจะเปนการ เรี ย นควบคู กั น ไประหว า งศาสนาและสามั ญ การศึ ก ษาเฉพาะในสายสามั ญ ไม เ ป น ที่ นิ ย มมากนั ก ชาวบานดาโตะสวนใหญจะจบการศึกษาในระดับประถมศึกษาถึงมัธยมศึกษาตอนตน นอกจากนี้ในหมูบานยังมี โรงเรียนตาดีกา หรือศูนยอบรมศาสนาอิสลามและจริยธรรมประจํา มัสยิดดาโตะ คือโรงเรียนสอนศาสนาอิสลามสําหรับเด็ก กอตั้งขึ้นเมื่อป พ.ศ. ๒๕๒๙ โดยคนหนุมสาว หรือผูมีความรูทางศาสนาในหมูบานจะเปนผูมาชวยสอน ทําการสอนทุกวันเสารและอาทิตย สวนในตอน กลางคืนของทุกวันจะสอนการอานพระมหาคัมภีรอัล-กุรอานตามแนวการเรียนการสอนกีรออาตี (คือการ สอนที่ไดรับจากประเทศทางตะวันออกกลาง ชวยใหเด็กอานอัล-กุรอานไดงายขึ้น) ตอมาเมื่อป พ.ศ. ๒๕๓๖ กลุ ม นั ก ศึ ก ษาจากมหาวิ ท ยาลั ย สงขลานคริ น ทร วิ ท ยาเขตป ต ตานี ได เ ข า มาช ว ยในการ พัฒนาการสอนใหเปนระบบมากขึ้น การสอนในโรงเรียนตาดีกาจะเนนเรื่องของจริยธรรมและหลักคําสอน ของทานศาสดาในศาสนาอิส ลาม โดยสอนตั้งแตระดับ ชั้นอนุบาลจนถึง ชั้น ปที่ ๔ (เด็กอนุบ าลของ โรงเรียนตาดีกาคือเด็กที่เรียนชั้นประถมศึกษาปที่ ๑ ของโรงเรียนสายสามัญ) นอกจากนี้โรงเรียนตาดีกา ยังเปนแหลงความรู เปนศูนยรวมในการศึกษาศาสนาของคนในชุมชนอีกดวย ในทุกเดือนจะมีการเชิญผูรู ทางศาสนาจากหมูบานอื่นมาบรรยายใหแกชาวบานดาโตะอีกดวย การคมนาคม เนื่องจากหมูบานดาโตะตั้งอยูบนแหลมที่ยื่นออกไปในทะเล เดิมทีชาวบานดา โตะจะใชเสนทางคมนาคมทางน้ํา ชาวบานจะใชเรือใบเปนพาหนะ การเดินทางที่ยากลําบากในอดีตเปน อุปสรรคในการติดตอสัมพันธกบั ชุมชนภายนอก การเดินทางออกไปนอกชุมชนแตละครั้งตองใชเวลานาน บางครั้งตองเสี่ยงภัยกับคลื่นลมแรง ตอมาเมื่อเทคโนโลยีเจริญกาวหนาขึ้น ชาวบานไดนําเรือยนตเขามาใช ทําใหการเดินทางรวดเร็ว ขึ้น ภายหลังเมื่อมีการสรางสะพานขามคลองยามู ซึ่งเรียกสะพานแหงนี้วาสะพานยามูเชื่อมตอหมูบานที่
อยูชายฝงทะเลกับอําเภอยะหริ่ง ในป พ.ศ. ๒๕๓๔ ไดมีการตัดถนนเรียบชายหาดจากบานตะโละอาโห มาถึงบานดาโตะ ชาวบานจึงไดเปลี่ยนเสนทางคมนาคมทางน้ํามาใชเสนทางคมนาคมทางบกแทน การติดตอกับภายนอก การติดตอกับเพื่อนบานใกลเคียงหรือฝงตรงขามโดยสวนใหญ ในอดีต เป น การติ ด ต อ เพื่ อ การค า หรื อ แลกเปลี่ ย นสิ น ค า การเดิ น ทางไปติ ด ตอ จะใชเ รื อ ซึ่ง ส ว นใหญ แ ต ล ะ ครอบครัวจะมีเรือของตนเอง โดยชาวบานจะพายเรือไปทางอาวปตตานีและปาชายเลนเขาสูคลองยามู เมื่อถึงยะหริ่งบางคนยังคงพายเรือตอไป บางคนขึ้นจากเรือเพื่อเดินเทาไปถึงตลาดนัดมวงหวานในอําเภอ มายอ ระยะทางประมาณ ๑๔ กิโลเมตร นําปลาไปแลกเปลี่ยนกับขาวและมะนาวที่บานลาซะ อําเภอมา ยอ บานมะนังหยง อําเภอยะหริ่ง เปนตน จูเตะหเลาวา เวลาพายเรือไปแลกเปลี่ยนของจะแวะหมูบานที่อยูริมคลอง เชน บานมะนังหยง แลวแจกจายน้ําบูดู ปลาแหงไปเรื่อยๆ จนถึงบานลาซะ ขากลับภายเรือมาแวะเอาสิ่งของแลกเปลี่ยนคือ ขาวเปลือกตามบานที่แจกจายน้ําบูดูและปลาแหงไป โดยไมมีการจํากัดมาตราวัดวาจะตองคืนกลับมา เทาไร ขาวเปลือกที่ไดมาจะตองนํากลับมาตําเองที่บาน การไปแลกเปลี่ยนสิน คา จะไปกัน ทั้ง ครอบครัว หรื อไปกับ ญาติและเพื่อ น เรื อแตละลํา จะมี ผูโดยสารประมาณ ๒-๔ คน การพายเรือจากบานดาโตะถึงตลาดนัดมวงหวานใชเวลา ๒-๓ วัน ในการ เดินทางจึงตองนําเอาเตาไฟ หมอขาวหมอแกงไปสําหรับทําอาหาร การพักสวนใหญจะพักบนเรือ หากมี คนชวนไปนอนที่บานก็จะไป สวนการเดินเทาจากบานดาโตะถึงยะหริ่งจะใชเวลาเดิน ๑-๒ ชั่วโมง ไปกัน ทั้งครอบครัวเชนกัน การเดินจะเสียเวลาเนื่องจากตองแบกสิ่งของสัมภาระ เมื่อเจอบานคนจะแวะให สิ่งของแลวเดินตอไป จนถึงตลาดนัดมวงหวาน ใชเวลา ๒-๓ วัน หากชาวบานบานใดเชิญใหกินขาวและ พักที่บาน จะตอบตกลงทันที เพราะชาวบานที่เดินเทาจะไมเตรียมเตาไฟ หมอขาวในการหุงตม จูเตะห เลาวาคนสมัยกอนใจดี มีน้ําใจ เวลาที่ชาวบานดาโตะจะกลับบาน ชาวบานที่ไปแลกสิ่งของกันจะชวย แบกขนสิ่งของ เชน มะนาว ขาวเปลือก มาสงใหที่เรือที่คลองยามู เมื่อ ๓๐ ปกอนเรือใบมีความสําคัญมาก นอกจากนี้ยังมีเรือรับจาง ๒ ลําที่แลนรับสงผูโดยสาร สินคาที่ชาวบานนิยมนํามาแลกเปลี่ยนคืออาหารทะเล ซึ่งนํามาแลกขาว เกลือ และผลไม การแลกเปลี่ยน สิ่งของระหวางชุมชนทําใหชาวบานดาโตะมีโอกาสไดรูจักกับคนในชุมชนอื่นๆ จนกระทั่งเปนเพื่อนหรือ นับเปนเครือญาติกัน เรือรับจางนี้จะสัญจรขามฟากจากบานดาโตะถึงปาลอบาตัซ (PALOBATAS) ตําบลบางปู ใน ปจจุบัน จากการสัมภาษณนายบราเฮง มะลี เลาวาเรือรับจางในสมัยกอนเปนของนายจูเดร นายบราเฮง มะลี นายดอเหะ มะลี (ปจจุบันอายุ ๕๙ ป) นายอาแซ สาแม นายมะ สะแม เปนเจาของตามลําดับ สําหรับเรือนายมะ สาแม มีนายดอเลาะ เจะแต เปนผูขับเรือ คาเรือ ๓ บาทตอคน นายบราเฮง มะลี เลา เสริมวาเมื่อถนนเขามาแลว การสัญจรทางเรือไดหยุดกิจการไป เนื่องจากชาวบานนิยมใชรถรับจางแทน ในชวงแรกรถรับจางมีเพียงไมกี่คัน เชนรถของนายมะแซ สาแม นายอาลี ดาโอะ คารถจากดาโตะไป ปตตานีคนละ ๕ บาท ปจจุบนั คนละ ๒๐ บาท
ความสัมพันธทางเครือญาติและการแตงงาน ชาวบานดาโตะแรกเริ่มเปนชาวบานจากบางปู ที่เดินทางมาทํามาหากินที่บานดาโตะ แลวจึงชักชวนญาติพี่นองมาอาศัยอยูรวมกัน ตอมามีคนจาก หมูบานอื่นเขามาอยูเพิ่มขึ้น ปจจุบันตระกูลที่สําคัญในหมูบานดาโตะคือตระกูล สาแม มามะ ดือเระ ลา เตะ ตระกูล เหล า นี้บ างตระกูลมี บ รรพบุ รุ ษรว มกั น และมีการแตง งานกันระหวา งกลุมตระกูล ทํา ให ชาวบานดาโตะสวนใหญเปนเครือญาติกัน หลายตระกูลมักจะมีบรรพบุรุษรวมกันและเปนคนเชื้อสายมลายู สามารถตรวจสอบรองรอยได จากการใชภาษามลายูทองถิ่น รูปรางลักษณะภายนอกมีผิวคล้ํา ตาโต สูงพอประมาณ อาจมีบางคนใน หมูบานดาโตะที่มีผิวคอนขางขาว แตเมื่อสอบถามถึงบรรพบุรุษไมพบวามีเชื้อสายจีน ทั้งนี้ไมเปนที่แนชัด วาชาวบานบางสวนมีเชื้อสายอื่นอีกหรือไม เพราะบานดาโตะในอดีตเปนหมูบานที่ชาวบานตางเมืองมา คาขายกัน เชน ชาวอินโดนีเซีย ตรังกานู มาเลเซีย และแมแตชาวเวียดนามที่มาจอดเทียบเรือที่หมูบาน แหงนี้เมื่อตอนหนีภัยสงคราม ชาวบานดาโตะจะแตงงานกับคนในหมูบาน สวนใหญพอแมจะเปนผูเลือกคูครองใหกับหนุมสาว และจะดูแลเรื่องสินสอด รวมถึงเศรษฐกิจของครอบครัวภายหลังจากแตงงาน ถึงแมวาบทบัญญัติทาง ศาสนาอิสลามจะไมเปดโอกาสใหหนุมสาวชาวมุสลิมไดพบปะพูดคุยหรือลองคบหากันในฐานะคูรักกอน แตง งาน แตเนื่องจากการอาศั ยอยูในหมูบานเดียวกัน ทําให ไดรูจัก นิสัยใจคอกันตั้ง แตยัง เด็กทําให ภายหลังการแตงงานไมมีปญหาการหยารางมากนัก หนุมสาวสวนใหญไมขัดของในการที่ผูใหญเลือก คูครองให ดวยเหตุผลวาถาพอแมเลือกคูครองให หากมีปญหาทางเศรษฐกิจจะตองพึ่งพาพอแม พอแม จะยินดีชวยเหลือมากกวา การทําพิธีแตงงานนอกจากจะมีการจัดงานเลี้ยงฉลองแลว คูแตงงานจะไปลงทะเบียนที่มัสยิดวา ทั้งสองคนไดแตงงานกันแลว สวนใหญแลวคูแตงงานจะไมไปจดทะเบียนสมรสที่ที่วาการอําเภอ ผูหญิงที่ แตงงานแลวจึงไมไดเปลี่ยนนามสกุลตามสามี แตยังคงใชนามสกุลเดิมอยู และหากไมมีความจําเปนที่ จะตองใชทะเบียนสมรสเพื่อกระทําการทางกฎหมายใดๆ ชาวบานดาโตะจะไมไปจดทะเบียนสมรสที่ท่ีวา การอําเภอ ภายหลังจากการแตงงานแลวสวนใหญฝายชายจะยายเขาไปอยูกับครอบครัวของฝายหญิง เปนแรงงานในการหาเลี้ยงครอบครัวของฝายหญิงตอไป การปกครองและการรวมกลุม ในอดีตกอนที่จะมีการจัดการปกครองแบบองคการบริหาร ตําบล ผูนําของหมูบานมุสลิมจะเปน โตะครู โตะอิหมาม หรือผูใหญบาน ในแตละหมูบานจะมีกฎหมาย เปนของตัวเอง เรียกวา ฮูกูมปงกับ (Hukumpangkap) ซึ่งผูรูทางศาสนาในหมูบาน ผูอาวุโส โตะอิหมาม ผูใหญบาน และชาวบานจะรวมกันกําหนดกฎหมายดังกลาวขึ้น ดังนั้นผูที่มีบทบาทมากในชุมชนชาวมุสลิมคือผูรูศาสนา ซึ่งมักทํางานเสียสละเพื่อสังคมโดย ไมไดรับสิ่งใดตอบแทน ชาวบานจึงใหความเคารพนับถือแกบุคลลเหลานี้มาก หากมีงานบุญใด ชาวบาน จะนึกถึงกลุมผูรูศาสนาในหมูบานเหลานี้เปนอันดับแรก จะตองไปเชิญมารวมงาน แบงอาหารไปให ภายหลังรัฐบาลกระจายอํานาจสูทองถิ่น ทําใหมีการจัดองคกรบริหารสวนตําบล (อบต.) ขึ้น ไดมีการให
เงินเดือนคณะกรรมการมัสยิด ซึ่งประกอบไปดวย โตะอิหมาม คอเต็บบิหลัน เดือนละ ๕๐๐ บาท รวมทั้ง ผูใหญบานจะดํารงตําแหนงวาระละ ๔ ป ทําใหการปกครองตนเองของหมูบานเริ่มเลือนหายไป ผูคนในหมูบานดาโตะจะมีการรวมกลุมกันเปนกลุมตางๆ เชน การแบงกลุมตามกิจกรรมงาน ประเพณีสําคัญๆ เชน งานเมาลิด (งานวันเกิดของทานศาสดา (ซ.ล.)) หรืองานบุญทางศาสนาอิสลาม กลุมผูใหญของชุมชนจะมีบทบาทอยางมาก ชาวบานที่มีหนาที่ในหมูบาน เชน โตะอิหมาม คอเต็บ บิห ลัน คณะกรรมการมัสยิดจะมีบทบาทเปนทั้งผูจัดงานและเปนผูที่ไดรับความไววางใจจากชาวบาน ใน เรื่องของการเงินหรือเปนที่ปรึกษายามเกิดปญหา โตะอิหมามจะเปนผูบริหารทุกสวนโดยจะแบงหนาที่ บางสวนใหกับกลุมคณะกรรมการมัสยิด สวนผูหญิงที่สูงวัยจะมีความเชี่ยวชาญในการทําอาหารมักจะ เปนผูนําในการทํากิจกรรมตางๆ ภายในครัว โดยมีกลุมภรรยาของคณะกรรมการมัสยิดบางสวนเปน ผูชวยหรือชาวบานมารวมกลุมกันชวย กลุมสาวๆ ในหมูบานอาจมาชวยบางเชนกัน การทํางานแบงกลุม ระหวางชายหญิงนี้จะเห็นวามีการแบงหนาที่กันอยางชัดเจน สวนการรวมกลุมระหวางเครือญาติที่สนิทและไววางใจในการทํามาหากิน เครือญาติในชุมชน สวนใหญจะรวมกลุมกันในเรื่องทํามาหากิน โดยใหความชวยเหลือซึ่งกันและกัน เชน การจับปลาดุกขาย จะมีการขอแรงญาติพี่นองมาชวยจับ การชวยเหลือในเรื่องการทํามาหากิน เชน การใหยืมเงิน การรับขาว เกรียบไปขาย มักจะชวยกันในกลุมที่มีหุนสวนหรือที่เปนญาติสนิทกันจริงๆ แตบางครั้งแมจะเปนญาติแต ก็มีการแขงขันตัดราคากันบาง ป จ จุ บั น เครื อ ญาติ มี ก ารแข ง ขั น กั น เองในเรื่ อ งของการเมื อ งท อ งถิ่ น เช น การลงสมั ค รเป น ผูใหญบานหรือเปนตัวแทนองคกรบริหารสวนตําบล ทั้งสองฝายนี้แมจะเปนญาติกัน แตมีการแบงพรรค พวกของกลุมตัวแทนเปนฝายๆ และเขาแขงขันกันอยางจริงจังจนกระทั่งเคืองใจกันอยูจนปจจุบัน กลุมนี้ มักจะเปนคนรุนหนุมที่มีฐานะทางเศรษฐกิจและพยายามสรางฐานะทางการเมือง ดวยการรูจักคนให กวางขวางทั้งในและนอกชุมชนเพื่อใหเปนที่ยอมรับมากขึ้น ในอดีตนั้นการเมืองในชุมชนไมมีความสลับซับซอนโดยในหมูบานจะมีผูนําชุมชนที่ไดรับการ ยอมรับจากชาวบานเพียงหนึ่งคน และผูนําจะมีหนาที่ปกครองในทุกๆ สวนของชุมชน ไมวาจะเปนดาน การปกครองหมูบาน ดานศาสนา ดานสาธารณสุข เปนตน ทั้งนี้ชาวบานไดยอมรับในกฎของหมูบานที่ เปรียบเสมือนกฎหมายที่ชาวบานรวมกันตัดสินหากเกิดคดีความขึ้น เปนมติประชาธิปไตย การตัดสิน รวมกันโดยผูนําจะตีกลองเปนสัญญาณ ทั้งนี้จังหวะการตีสามารถบอกไดวาเปนเรื่องลักษณะใด เชน ถา ตีดวยมือชาๆ แสดงวาเปนเรื่องที่ไมรุนแรง อาจจะเรียกประชุมหมูบาน หากตีดวยสองมือจังหวะเร็ว แสดง วามีเรื่องรุนแรง เชน จับขโมยเขาหมูบาน บทลงโทษในสมัย นั้น ผู นํ า จะพาผู ทํา ผิด ไปพบเจ า เมื อ งยะหริ่ ง ในเวลาที่ เ จ าเมื อ งเสด็ จ มาที่ หมูบาน แลวใหเจาเมืองเปนผูลงโทษโดยใชไมเทาตี โดยสวนใหญแลวเจาเมืองจะไมคอยตี เพราะเปน เรื่องไมรุนแรงมากนัก จะปลอยใหบริวาร ลูกขุน ผูอารักขาเปนผูลงโทษ ทั้งนี้สําหรับชาวบาน ดาโตะ โดย พื้นฐานจะชอบอยูอยางสงบ ฉะนั้นเรื่องรุนแรงจะไมมีใหพบเห็น
ปจจุบันการรวมกลุมที่เปนทางการของชาวบานดาโตะนั้น จัดตั้งขึ้นจากการรวมตัวของผูนํา ชาวบาน การผลักดันจากหนวยงานราชการ กลุมเหลานี้มีฐานจากการเปนผูนําชุมชน เชน ผูนํากองทุน หมูบานหรือความสนิทสนมเปนสวนตัว ซึ่งมักเปนกลุมที่เปนญาติหรือมีบุญคุณตอกันจนทําใหเกิดความ เกรงใจกัน สามารถพูดคุยกันโดยไมขัดแยง คือ “กลุมคณะกรรมการมัสยิด” สวนใหญเปนผูใหญใน ชุมชนที่ไดรับการคัดเลือกจากชาวบาน เปนผูที่ชาวบานนับถือ จะรวมกลุมทํางานเมื่อมีการจัดพิธีกรรม ตางๆ ในทุกๆ ป และกระจายงานออกไปตามพรรคพวกญาติพี่นองนับเปนกลุมเฉพาะกิจ อาหารการกินของชาวบานขึ้นอยูกับสภาพแวดลอมทางธรรมชาติ โดยจะอาศัยทรัพยากรจาก ทะเล เชน กุง หอย ปู ปลา สาหราย หรือผลผลิตจากปาชายเลน เชนลูกบือรุ พุทธาทะเล นํามาประกอบ อาหาร สวนอาหารประเภทอื่นจะไดมาจากการแลกเปลี่ยนซื้อขาย เชน ผัก ผลไม เกลือ น้ําตาล ขาวสาร ในอดีตจะใชวิธีการแลกเปลี่ยนจากชุมชนในแผนดินใหญที่สามารถผลิตสิ่งเหลานี้ได ตอมาจะใชวิธีการ ซื้อขายในตลาดนัดตามชุมชนใหญ โดยเดินทางดวยเรือออกไปยังตลาดนัดที่ใกลเคียง เชน ตลาดนัดบา ลาดูวอ ตลาดนัดยามู แหลงน้ํา โดยทั่วไปแลวชุมชนประมงที่อยูชายฝงทะเลจะมีปญหาในเรื่องของแหลงน้ําจืด แต บานดาโตะไมมีปญหาเรื่องแหลงน้ําจืดหรือปญหาภาวะน้ํากรอย เนื่องจากบานดาโตะมีแหลงน้ําจืด ภายในหมูบาน ในอดีตหมูบานแหงนี้เปนแหลงน้ําจืดขนาดใหญสําหรับเรือที่เดินทางเขามาคาขายใน ปตตานี เรือเหลานี้จะเขามายังดาโตะทางคลองวอเพื่อเอาน้ําจากบอน้ํา ๒ บอใกลสุสานของดาโตะ ปาแญ บอน้ําทั้งสองแหงนี้ยังคงเปนบอน้ําที่คนในชุมชนมาดื่มและใชจนกระทั่งปจจุบัน ตลาดนัด ที่มีความสําคัญของชุมชนในอดีตคือ ตลาดนัดบาลาดูวา (ปาลอบาตะ Palabatas) ตั้งอยูฝงตรงขามหมูบาน (ปจจุบันคือหมูบานบางปู) ตลาดนัดแหงนี้จะซื้อขายกันอยางคึกคัก คนจาก หมูบานใกลเคียงเชนบานบางปู โตะโสม ตะโละกาโปร ตะโละอาโหร ตาแกะ ตลาดนัดบาลาดูวาแหงนี้ยัง เปนทาจอดเรือเพื่อเดินทางไปหมูบานอื่นอีกดวย ปจจุบันตลาดนัดแหงนี้ไดยกเลิกไปแลว ชาวบานจะ เดินทางไปตลาดนัดทุกวันศุกรที่บานยามู เชิงสะพานยามู (กือโตะยามู) สวนวันอื่นๆ ชาวบานจะซื้อหา สินคาไดจากรานคาในหมูบาน หรือที่ตลาดนัดในหมูบานวันจันทรและวันพุธของทุกสัปดาห รานคา ในหมูบานมีหลายรานดวยกัน คือรานรับซื้อสัตวน้ําเพื่อสงขายในเมือง รานขายขาว ราน ขายกาแฟ รานขายของชํา สวนในวันจันทรและวันพุธ ชาวบานสามารถหาซื้อของใชไดจากตลาดนัดที่จะ มาตั้ง ขายตรงลานกวา งหนา โรงเรียนตาดีกา ลานกวางแหง นี้ยั งเปน สนามฟุตบอลสํา หรับ วัยรุนใน หมูบาน เปนที่พักผอนนั่งเลนของคนในหมูบานอีกดวย กิจกรรมของมัสยิด ในสังคมมุสลิมโดยทั่วไป มัสยิดนับเปนศูนยกลางของหมูบานหรือชุมชน นอกจากมัสยิดจะเปนศาสนสถานที่ปฏิบัติศาสนกิจของชาวมุสลิมประจําวันแลว ยังเปนศูนยรวมในการ ประกาศขาวสาร และทํากิจกรรมตางๆ ดวย ในหมูบานดาโตะเชนเดียวกัน มัสยิดของหมูบานนอกจากจะ เปนศาสนสถานแลว ยังเปนสถาบันที่เปนศูนยรวมของหมูบาน กิจกรรมหลายอยางที่มัสยิดจัดขึ้นลวน แลวแตเพื่อสรางความเปนอันหนึ่งอันเดียวกันของคนในทองถิ่น ดังตัวอยางตอไปนี้
กิจกรรมกองทุนแพะ เริ่มขึ้นเมื่อประมาณ ๒๐ ปกอน โดยนายมามะ เจะแต ไดรับมอบหมาย จากคณะกรรมการมัสยิดในสมัยนั้นใหดูแลแพะของมัสยิด แตเมื่อนายมามะอายุมากขึ้น ไมสามารถดูแล แพะได แพะถูกปลอยปละละเลย ไมมีใครดูแล ทําใหไมสามารถแยกแพะของมัสยิดจากแพะหลงของ ชาวบานได คณะกรรมการมัสยิดจึงไดจัดประชุมโดยมีโตะอิหมาม ชื่อวานายอาเซ็ง กาเดร เปนประธาน ที่ประชุม สรุปไดวา เนื่องจากผูคนที่ตองการมาทําบุญ บางคนไมสามารถทําบุญดวยแพะตามความ ประสงคได เพราะแพะมีราคาแพง ปจจุบันตัวละประมาณ ๑,๕๐๐-๓,๕๐๐ บาท (ขึ้นอยูกับขนาดและ อายุ) กรรมการมัสยิดจึงจะจัดเตรียมแพะสวนหนึ่งเพื่อรองรับผูที่จะมาทําบุญ ไดซื้อในราคาที่สามารถ จายได ในการนี้คณะกรรมการมัสยิดไดแตงตั้งนายมะรอนิง สาและ เปนผูรับผิดชอบในการขายแพะ เงิน ที่ไดจากการขายเขาเปนกองทุนแพะแกมัสยิด เพื่อไวใชประโยชนในกิจกรรมทางศาสนาของชุมชนตอไป และไดกําหนดราคาเปนตัวละ ๓๐๐ บาท ตั้งแตป พ.ศ. ๒๕๓๖ จนกระทั่งถึงปจจุบัน หลักเกณฑของกองทุนแพะ คือผูที่จะมาซื้อแพะของมัสยิดจะตองซื้อเพื่อทําการปลอย ไมใชเพื่อ ครอบครองเปนเจาของ หากจะซื้อเพื่อครอบครองทางมัสยิดจะขายในราคาทั่วไป คือขายกิโลกรัมละ ๑๑๐ บาท แพะของมัสยิดจะมีเครื่องหมายที่ใบหูทุกตัว ปจจุบันแพะของมัสยิดมีประมาณ ๑๐๐ ตัว ดวยเพราะยังมีคนมุสลิมบางกลุมและศาสนิกชน อื่นๆ ที่มีความเชื่อในกุโบรมาทําบุญในโอกาสพิเศษ เชน ทําบุญใหบรรพบุรุษที่เสียชีวิตแลว สะเดาะ เคราะห การบนใหหายจากอาการปวยไข การขอใหไดโชคลาภในกิจกรรมงานตางๆ เปนตน คนที่มา ทําบุญไมเพียงแตเปนคนในพื้นที่เทานั้น แตจะมีคนจากหมูบานใกลเคียง เชน บางปู บานา อาจมีคน กรุงเทพฯ และนครศรีธรรมราช ผูวิจัยไดสังเกตการณและสอบถามผูมาทําบุญกลุมหนึ่งถึงสาเหตุการมา ทําบุญ ผูมาทําบุญกลุมนั้นเลาวาไดบนขอใหลูกชายไมติดเกณฑทหารกับกุโบรดาโตะปาแญแลว จะมา ทําเชือดแพะที่กุโบร อีกกลุมหนึ่งมาจากกรุงเทพฯ ไดบนขอเรื่องขายที่ดิน พบวามีคนมาทําบุญที่กุโบรดาโตะปาแญประมาณ ๕๐ คนตอสัปดาห สวนใหญจะมาในวัน เสาร-อาทิตย และวันสําคัญทางศาสนาอิสลาม ผูที่มาทําบุญจะมีลักษณะการทําบุญไมเหมือนกัน เชน บางกลุมเชือดแพะที่บานมากินที่กุโบร บางกลุมซื้อแพะของมัสยิดแลวปลอย บางกลุมซื้อแพะที่มัสยิด แลวเชือดที่กุโบร แลวแตวาใครจะบนอยางไร กิจกรรมกองทุนซะกาตฟตเราะฮฺ คือการบริจาคทานภาคบังคับทางศาสนา ชวงปลายเดือน รอมฎอนซึ่งเปนเดือนของการถือศีลอด มุสลิมทุกคนจะตองจายซะกาตคนละประมาณ ๒๕-๓๕ บาท โดย คิดจากราคาข าวสาร ๓ ลิต รกับ ๑ กระป องนมตรามะลิ การจา ยซะกาตจะตอ งจายใหกั บ บุคคล ๘ ประเภท คือ ฟะกีร คนอนาถาหรือยากจน คือผูไมมีทรัพยสินและไมมีผูรับผิดชอบดูแล หรือแทบไมมีรายได ประจํา เชนตองใชจายวันละ ๑๐ บาท แตมีรายไดวันละ ๒-๓ บาท มัสกีน (MASKIN) คนขัดสนยากจน คือผูมีทรัพยสินหรือรายไดประจําบาง แตไมเพียงพอในการ ดํารงชีวิต เชนตองใชจายวันละ ๑๐ บาทแตมีรายได ๖-๗ บาท กลุมนี้จะมีฐานะดีกวากลุมแรก
มูอัลลัพ (MUALLAF) คือ ผูที่เขามาศรัทธาในศาสนาอิสลาม เพื่อเปนการสนับสนุนใหกําลังใจ หรือเพื่อเปนตัวอยางที่ดีแกคนอื่นใหเลื่อมใสศรัทธาในศาสนาอิสลาม บีรฮูตัน (BERHUTAN) ผูมีหนี้สินจากการใชจายในการกุศล ไมใชหนี้จากการพนัน มูซาฟร (MUSAPIR) ผูเดินทางไกล รอนแรมมาจากตางถิ่น และไมมีเงินกลับบานเกิด โดยจะให เปนคาเดินทางและอาหารระหวางเดินทางเทานั้น ฟซาบีลิลลาห (FISABILILAH) บางครั้งหมายถึงทําในหนทางเพื่ออัลเลาะฮฺ (ซ.บ.) หรือกิจกรรม เกี่ยวกับศาสนา คนกลุมนี้จึงหมายถึง ครูผูสอนศาสนา บางครั้งมีการหมายรวมถึงผูที่พลีชีพเพื่อพระเจา อามิร (AMIR) คือผูที่ไดรับการแตงตั้งจากคณะกรรมการอิสลามประจําจังหวัดใหเก็บซะกาต เชนโตะอิหมาม คอเต็บ บิหลัน และกรรมการมัสยิด ซึ่งมีหนาที่บริหารเงินซะกาตฟตเราะฮฺ อามิรจะไมได รับซะกาตโดยตรง แตจะไดรับเงินตอบแทนในการมีสวนรวมในการบริหารเงินซะกาต ฮัมบามูกาตับ (HAMBAMUKATAB) ทาสที่จะเอาทรัพยไปเพื่อไถตัวใหเปนอิสระซึ่งสมัยนี้ไมมี แลว การบริจาคควรเฉลี่ยใหหลายคนหลายประเภท ไมควรใหคนเดียวประเภทเดียว และตองใหแก คนที่จัดอยูในประเภทใดประเภทหนึ่ง มิฉะนั้นจะถือเปนโมฆะ สวนผูที่ไมมีสิทธิ์รับซะกาต คือผูมีรายไดพอแกการดํารงชีพ (ถามีรายไดไมพอเพราะใชจาย ฟุมเฟอย ไมสมฐานะ หรือเลนการพนัน ไมมีสิทธิรับซะกาต ผูไดรับการเลี้ยงดู ผูที่เปนเครือญาติของ ตระกูลอาซิมและมุตตอลิบ (เครือญาติของทานนบี (ซ.ล.)) ผูที่ไมไดนับถือศาสนาอิสลาม หากบริจาคให บุคคลเหลานี้นับเปนโมฆะ วิธีบริจาค คือใหเริ่มเนียต (ตั้งจิตอธิษฐาน) วา “นี่คือซะกาตฟตเราะฮฺ เปนฟรดูอินของขาพเจา” หากเปนการซะกาตของลูกเนียตวา “นี่คือซะกาตฟตเราะฮฺ เปนฟรดูอินของลูกขาพเจา” คุณสมบัติของผูบริจาค คือเปนมุสลิมไมเปนทาส และมีชีวิตกอนพระอาทิตยตกในวันสุดทาย ของเดือนรอมฏอน หากตายกอนพระอาทิตยตกในวันสุดทายของเดือนรอมฎอนไมตองบริจาค ผูบริจาค ซะกาตจะตองมีอาหารและเครื่องนุงหมสําหรับตนเอง และผูที่อยูในปกครองของตนในวันฮารีรายอ กิจกรรมการซะกาตฟตเราะฮฺที่มัสยิดดาโตะเริ่มตนเมื่อป พ.ศ. ๒๕๓๙ กอนหนานี้การจาย ซะกาตมักจะจายกันเองตามแตใครจะจายใหผูใด ซึ่งบางคนไมมีความรูเพียงพอเกี่ยวกับบุคคลที่ควร ไดรับซะกาต ทําใหจายไมถูกตามหลักคําสอนของศาสนา เชน จายซะกาตใหคนที่มีกินมีใชดวยความ เกรงใจ ทําใหคนที่ควรไดรับซะกาตในหมูบานไมไดรับการดูแล กรรมการมัสยิดไดเล็งเห็นความสําคัญ ของซะกาต กรรมการมัสยิดในป พ.ศ. ๒๕๓๙ ไดประชุมรวมกับโตะอิหมามเพื่อใหการจายซะกาตเปน ระบบมากขึ้น โดยในปแรกไดขอความรวมมือจากครอบครัวแตละครอบครัวใหมาจายซะกาตที่มัสยิด ครอบครัวละ ๑ คน มัสยิดไดรับซะกาตรวมทั้งสิ้น ๘,๐๐๐ บาท กรรมการมัสยิดไดแจกจายใหผูมีสิทธิ์รับ ซะกาตเกือบ ๕๐ คน ผลจากการใหมัสยิดเปนศูนยกลางในการรับซะกาต ไดสรางความรูสึกดีแกชาวบาน อยางมาก และจํานวนผูจายซะกาตเชนนี้เพิ่มขึ้นเปนลําดับ จากปแรกที่มีผูมาจายซะกาตที่มัสยิดเพียง เล็กนอย ปที่สองมีผูมาจายซะกาตเพิ่มขึ้นเปนรอยละ ๗๐ ของประชากรทั้งหมด รวมเปนเงินประมาณ
๒๔,๐๐๐ บาท ในป พ.ศ. ๒๕๔๖ ที่ผานมาไดรับซะกาตเปนขาวสาร ๑๓๐ กันตัง เงิน ๓๙,๐๐๐ บาท และคนที่มีสิทธิ์รับซะกาตมีจํานวน ๙๙ คน รานน้ําชา: พื้นที่ของผูชายในหมูบาน รานน้ําชาในหมูบานเปนสถานที่สาธารณะที่ผูชายใน หมูบานจะมาพบปะสังสรรคกนั ในเวลาวาง โดยรานน้ําชาจะเปดในเวลาประมาณ ๖.๐๐-๒๒.๐๐ น. ราน น้ําชาเปนรานเครื่องดื่มที่พบเห็นไดงายในจังหวัดชายแดนภาคใต ทั้งในพื้นที่เมืองและชนบท รานน้ําชา ในเมืองจะแตกตางจากรานน้ําชาในหมูบานในลักษณะทางกายภาพ กลาวคือรานน้ําชาในเมืองสวนใหญ เปนรถเข็น ตั้งโตะและเกาอี้ริมถนนหรือบนทางเทา ใตชายคาบาน หรืออาจมีบางรานจะเชาพื้นที่โลงทํา เพิงมุงหลังคา ไมมีฝากั้น ถาหากเปนรานที่มีหลายโตะมักมีโทรทัศนเพื่อฉายกีฬาและรายการอื่นๆ ผูคน ที่มารานน้ําชาสวนใหญเปนวัยรุน นักเรียน นักศึกษา และวัยทํางาน สวนรานน้ําชาในหมูบานมักเปนราน ที่แบงพื้นที่บางสวนของตัวบาน ตั้งโตะเกาอี้ และมีโทรทัศน เปนที่พบปะของผูชายในหมูบาน ถึงแมวารานน้ําชาในพื้นที่เมืองและหมูบานจะมีความแตกตางกันบางในลักษณะทางกายภาพ หากบทบาทของรานน้ําชาของทั้งสองพื้นที่ไมไดแตกตางกันมากนัก รานน้ําชามักเปนที่พบปะสังสรรค ของผูคน ไดมีโอกาสนั่งพูดคุยกันเปนเวลานาน ชาวดาโตะแสดงความคิดเห็นวา การที่รานน้ําชาเปนที่ พบปะของคนเนื่องจากรานน้ําชาในจังหวัดชายแดนภาคใตขายน้ําชากาแฟในราคาถูก อีกทั้งยังแถมชา จีนหรือเรียกกันวา “ชาเฉย” ใหเติมกันตลอด แมบางรานจะไมมีชาเฉยยังใหเติมน้ํารอนกันอยางไมจํากัด ทําใหลูกคานั่งไดนานโดยไมเคอะเขินและไมเสียสตางค เมื่อประมาณ ๓๐ ปกอน ในหมูบานดาโตะมีรานน้ําชา ๔ ราน คือ รานของนายบราเฮง มะลี รานของนายจิโอะ เจะแต รานของนายเจริญ เบ็นจวงศ (อดีตผูใหญบาน) รานนายลายิ สาแม (อดีต กํานัน) คนที่ไปรานน้ําชาจะอยูในวัยทํางานอายุประมาณ ๓๐ ปขึ้นไป ผูสูงอายุไปนั่งรานน้ําชาบาง เรื่อง ที่พูดคุยกันเปนเรื่องงานเทานั้น สมัยกอนรานน้ําชาเปนเพียงสถานที่พักผอนเมื่อกลับจากการทํางาน และเปนสถานที่แสดง ความคิดเห็น และวางแผนในการทํามาหากิน เชน พรุงนี้จะไปวางอวนที่ไหน บอกกลาวกันถึงบริเวณที่มี ปลาหรือกุงชุกชุม แลวชักชวนไปวางอวนดวยกัน เพราะสมัยกอนชาวบานจะคางคืนที่จุดวางอวน เชน ปลายแหลม เปนตน ฉะนั้นเวลาจะไปตองหารือกอนเพื่อจะไดมีเพื่อนคุยกันในยามค่ําคืน รานน้ําชาสมัยกอนจะไมมีบทบาททางการเมืองมากนัก เพราะชาวบานไมคอยสนใจการเมือง อาจจะเปนเพราะไมคอยมีสื่อตางๆ มากระตุนใหเกิดความสนใจทางการเมืองมากเชนปจจุบัน การเลือก ผูใหญบาน จะเปนการเลือกแบบใชวิธียกมือ ในเวลาที่ไปรวมตัวกัน ที่มัสยิด ไมมีการลงคะแนนแบบ ปจจุบัน บางครั้งจะเปนการแตงตั้ง ในปจจุบันรานน้ําชานับวามีบทบาทมากขึ้น ผูคนที่มารานน้ําชามีวัยตางๆ กันไปกวาในอดีต เนื่องจากรานน้ําชาไดมีการเพิ่มเติมสิ่งทันสมัยมากขึ้น กลาวคือมีโทรทัศน ซึ่งมักถายทอดการแขงขันกีฬา ประเภทตางๆ โดยเฉพาะฟุตบอล ดวยรานน้ําชาไดแปรเปลี่ยนเปนที่สังสรรคของผูคนหลากหลายรุนมาก ขึ้น ทําใหรานน้ําชามีบทบาทมากขึ้น แบงเปนดานตางๆ ดังนี้
ด า นการเมื อ ง ร า นน้ํ า ชาเปรี ย บเสมื อ นเป น เวที ห าเสี ย ง และเป น ศู น ย ป ระชาสั ม พั น ธ ที่ นักการเมืองยุคนี้ตองไปหาเสียงในทุกสมัยการเลือกตั้ง นักการเมืองคนไหนที่ไมเขารานน้ําชาชาวบานถือ วา “มือไมถึง” เขาไมถึงชุมชนและสังคม นอกจากนี้รานน้ําชายังเปนเวทีวิพากษวิจารณนักการเมืองที่มี ผลงานและมี ผ ลงานในแง ดี แ ละไมดี เนื่อ งจากร า นน้ํ า ชามี บุ ค คลหลายประเภท ดัง นั้ น มุ ม มองและ ความเห็นตอการเมืองจึงแตกตางและหลากหลาย สําหรับวัยรุนมักจะเสนอความคิดเห็นเลือกคนที่ให สตางคหรือมีฐานะดีมากกวาคนที่มีผลงานดี วัยกลางคนจะเลือกคนที่เปนคนรูจักหรือเพื่อน สวนผูสูงอายุ จะดูที่ผลงานและตัวบุคคล ด า นการทํ า งานมี เ พี ย งคน ๒ กลุ ม เท า นั้ น ที่ มั ก มาคุ ย กั น ถึ ง เรื่ อ งการทํ า งานในร า นน้ํ า ชา โดยเฉพาะเรื่องประมงพื้นบาน คือกลุมวัยกลางคน และกลุมผูสูงอายุ กลุมวัยกลางคนมักจะมาถามเพื่อน บานวาเมื่อวานไปวางอวนที่ไหน ไดปลาเยอะไหม ถาไดมากจะไดชักชวนกันไปวางอวนดวย สวนกลุม ผูสูงอายุที่ยังทํางานได จะจับกลุมคุยเรื่องทํางานของตนเองเชนกัน ดานการศึกษา รานน้ําชามีบทบาทในดานการศึกษา เพราะชาวบานมักจะไปโออวดถึงผลการ เรียนของลูก ทําใหคนอื่นอยากใหลูกๆ เรียนไดทัดเทียมเด็กที่เรียนเกง อีกทั้งรานน้ําชายังเปนเวทีในการ วิพากษวิจารณถึงคุณภาพของโรงเรียนตาง ๆ ตามที่แตละคนไดประสบพบเห็นมา ดานศาสนาก็เชนกัน เมื่อกลับจากเรียนศาสนาที่มัสยิดกลางปตตานี ก็จะจับกลุมคุยในเรื่องที่ เรียนมา เชน กฎหมายอิสลามและขอเสนอแนะในการบริหารมัสยิดหรือโรงเรียนตาดีกา สวนใหญกลุมที่ พูดคุยกันในเรื่องนี้จะเปนกลุมคนวัยกลางคนหรือผูสูงอายุ ดานสิ่งแวดลอม ชาวบานดาโตะทํามาหากินอยูในอาวปตตานีมาเกือบตลอดชีวิต ไดเห็นการ เปลี่ยนแปลงของอาวปตตานีที่กําลังเผชิญกับมลภาวะทางทะเล ซึ่งเกิดจากฝมือของนายทุนขนาดใหญ ดังนั้นรานน้ําชาจึงเปนสถานที่ที่ชาวบานจะมาพูดคุยแลกเปลี่ยนความคิดเห็น และผอนคลายความตึง เครียดจากปญหาที่เกิดขึ้นในการประกอบอาชีพดั้งเดิมของพวกเขา ไมวาจะเปนเรื่องน้ําเสีย สัตวน้ําลด นอยลง ดานบันเทิง ชาวดาโตะเลาวารานน้ําชารานไหนไมมีเครื่องเลนวีซีดี รานนั้นจะไมมีคนเขา ไมวา ผูสูงอายุ วัยรุน หรือวัยกลางคน ซึ่งวีซีดีนั้นมีผลกระทบตอวัฒนธรรม ประเพณี และศาสนา จะเห็นไดจาก วัยรุนในปจจุบัน เริ่มที่จะมีแฟนตั้งแตอายุประมาณ ๑๒–๑๕ ป รูจักสถานที่ทองเที่ยวและสถานบันเทิง ตางๆ ยาเสพติด เด็กจํานวนหนึ่งเมื่อดูโทรทัศน เริ่มมีการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมไป เมื่อกลับดึกจะไมไป นอนที่บาน มักไปนอนตามแครหรือกระทอม แลวก็ติดยา เด็กเหลานี้มักไมทํางาน ขอเงินพอแมใช ซึ่งราน น้ําชาที่มียาเสพติดยังไมมีในหมูบา นดาโตะ รานน้ําชาในหมูบานดาโตะเปนเพียงที่ชุมนุมของเด็กวัยรุนที่ ชักชวนกันไปเที่ยวเตรและดูหนัง สถานที่รับแขกผูมาเยือน หมูบานดาโตะมีเอกลักษณอยางหนึ่งที่ชาวบานมักจะใชรานน้ําชาเปน สถานที่รับแขกตั้งแตปูยาตายายจนถึงปจจุบัน อาจเรียกไดวาเปนประเพณีของชาวบานดาโตะ อาจเปน เพราะวาชาวบานดาโตะไมชอบตมน้ําที่บาน จะมีเพียงเดือนรอมฎอนเทานั้นที่จะหุงขาวและตมน้ําที่บาน นอกนั้นมักซื้อขาวมารับประทานที่บาน และแมจะรับประทานแลวมักจะพาแขก (หากเปนผูชาย) ไปดื่ม
น้ําชากันตอที่รานน้ําชา รานน้ําชาในหมูบานดาโตะจึงมีบทบาทเปนที่พบปะสังสรรค แลกเปลี่ยนความ คิดเห็นของผูชายในหมูบานในทุกๆ เรื่องราวรอบตัว ทั้งที่เกิดขึ้นในอดีตจนมาถึงปจจุบัน พื้นที่ของผูหญิง ผูหญิงโดยสวนใหญจะพูดคุยกันที่ลานสาธารณะหนาโรงเรียนตาดีกา เพราะ ในเวลาเย็นบริเวณดังกลาวจะมีแมบานชาวดาโตะนําขนมมาขาย และบางวันจะมีตลาดนัด ผูหญิงที่ ออกไปทํางานนอกบานเมื่อกลับบานในตอนเย็นจะผานลานดังกลาวกอนเขาไปในหมูบาน และจะแวะ พบปะสังสรรคกับเพื่อน ซึ่งการจับกลุมคุยกันของผูหญิงในหมูบานจะแบงออกเปน ๓ กลุมดวยกัน คือ กลุมผูใหญ กลุมวัยรุน กลุมเด็ก กลุมผูใหญสวนใหญแลวจะคุยกันเรื่องการทํางาน เรื่องครอบครัว หรือ เหตุการณสําคัญที่เกิดขึ้นในหมูบาน แลกเปลี่ยนความคิดเห็นซึ่งกันและกัน เชนเรื่องการจัดงานพิธีกรรม ตางๆ บางครั้งก็อาจนําเหตุการณสําคัญในโทรทัศน เชน ขาว มาเลาสูกันฟง สวนกลุมวัยรุนจะคุยกันเรื่อง เที่ยว เรื่องแตงตัว การเรียน และการทํางานหารายไดพิเศษ เชน การรับจางแกะเนื้อปู หักหัวปลา เปนตน สําหรับเด็กๆ โดยสวนใหญจะออกมาเลนเปนกลุมบาง เชน เลนหมากเก็บ ขายของ บทบาทสมมุติ ในชุมชนทั่วไปพื้นที่สวนตัวสําหรับผูหญิงในชุมชนจะมาพบปะสังสรรคอีกพื้นที่หนึ่งคือรานทําผม แตดวยวัฒนธรรมอิสลามที่มีขอกําหนดวาผูหญิงจะตองปดบังผมของตนเองจากสายตาของผูชายที่ไมใช พอ สามี และพี่-นองชาย ทําใหความตองการในการเขารานเสริมสวยมีนอยกวาสังคมที่ไมใชมุสลิม ดังนั้น ในหมูบานดาโตะจึงไมมีรานทําผมที่จะเปดโอกาสใหผูหญิงไดพบปะกัน ความสัมพันธระหวางชาวดาโตะกับคนจีน นายมะลีเปง ดอเลาะ อายุ ๗๕ ป เลาวา เคยมี คนจีนเขามาตั้งถิ่นฐานที่บานดาโตะ เมื่อประมาณ ๖๒ ปกอน ขณะที่นายมะลีเปงเรียนอยูชั้นประถมปที่ ๓ มีคนจีนคนหนึ่งซึ่งเดินทางมาจากเมืองจีน ชาวบานเรียกกันวา “แปะเซ็ง” มีภรรยาชื่อ “แมะกง” ทํา อาชีพรับซื้อกุงสดจากชาวบานมาตากแหง ซึ่งอยูอาศัยที่บานดาโตะ ๑๕ ป จึงไดกลับไปอยูเมืองจีน จากนั้นมีคนจีนอีกคนหนึ่งซึ่งชาวบานเรียกกันวา “เจะอาแซ” ซึ่งเปนชื่อที่ชาวบานตั้งใหหลังจาก ที่เขาไดเขารับศาสนาอิสลาม กอนที่จะแตงงานกับหญิงสาวชาวมุสลิมที่บานบูดี ชื่อแมะจิ เจะอาแซอยูที่ ดาโตะประมาณ ๒ ป จึงยายกลับเมืองจีน คนจีนอีกคนที่เขามาอยูที่ดาโตะ คือ “เตาะ” เปนชื่อที่ชาวบานดาโตะตั้งใหเชนกัน เมื่อแรกเตาะ เขามาอยูในดาโตะคนเดียว รับซื้อกุงและเลี้ยงเปดไข ตอมาชาวบานเกือบทั้งหมูบานไปขายกุงใหกับเตาะ จนกระทั่งเตาะทํางานไมทัน จึงกลับไปพาลูกและภรรยามาอยูและชวยทํางานดวย และรับชาวบานมา เปนลูกจาง ซึ่งนายมะลีเปง ดอเลาะ เคยไปเปนลูกจางของเตาะดวยคาจาง ๗-๑๐ บาทตอวัน มะลีเปง เลาวาการไดทํางานกับเตาะทําใหไดความรูหลายอยางในเรื่องการคาขาย การทํากุงแหง เตาะอยูที่ดา โตะประมาณ ๓๐ ป จึงไดยายไปอยูในเมือง มีลูก ๕ คน ชาย ๒ คน หญิง ๓ คน ผูชาย ๑ คนยังคงอยูที่ จังหวัดปตตานี คนหนึ่งเสียชีวิตที่จังหวัดยะลา สวนผูหญิงแยกยายไปอยูที่ สงขลา กรุงเทพฯ และอําเภอสุ ไหงโกลก จังหวัดนราธิวาส ปจจุบันชาวดาโตะยังคงติดตอกับครอบครัวของเตาะอยู โดยชาวบานจะนํา สาหรายไปขายใหกับลูกชายคนเล็กของเตาะ ซึ่งชาวบานเรียกวาตี๋เล็ก ตี๋เล็กมักจะมาทําบุญเชือดแพะที่กู โบรดาโตะปาแญเกือบทุกป
การที่ชาวบานดาโตะมีปฏิสัมพันธกับชาวจีนทําใหชาวบานไดเรียนรูถึงวิธีการคาขาย สําหรับ ความสัมพันธกับคนจีนในเมืองปตตานีมักเปนเรื่องการคาขาย คนดาโตะมักไปซื้อของ ซื้อทองจากราน ของคนจีน เพราะรูสึกวาคนจีน “พูดงาย”
ลักษณะทางภูมิศาสตรและสภาพทั่วไปของบานภูมี บานภูมีเปนหมูบานหนึ่งในตําบลยามู (หมู ๔) อําเภอยะหริ่ง จังหวัดปตตานี อยูหางจากจังหวัด ปตตานีออกไปทางทิศตะวันออกประมาณ ๑๕ กิโลเมตร และหางจากอําเภอเมืองยะหริ่งประมาณ ๒ กิโลเมตร มีพื้นที่ ๒.๓๑๖ ตารางกิโลเมตร สภาพพื้นที่ของบานภูมีเปนที่ดอนน้ําทวมไมถึง มีลําคลองยามูไหลผานจากทางทิศตะวันตก เฉียงใตไปทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ บานภูมีสามารถแบงพื้นที่ไดเปนสามสวน พื้นที่สวนหนึ่งเปนปา เบญจพรรณ ประกอบไปดวยพันธุไมหลากหลายชนิด เชน ตนตะเคียน ตนเข็มปา ตนตาล ตนจาก ฯลฯ อีกสวนเปนพื้นที่นา ไร จําพวกมะพราว มะมวงหิมพานต มันเทศ และพื้นที่สวน จําพวกมะมวง ละมุด สวนที่เหลือนอกจากนั้นเปนพื้นที่อยูอาศัย บานภูมีมีจํานวนประชากร ๑๑๑ หลังคาเรือน จํานวนครัวเรือน ๑๓๔ ครัวเรือน ประชากรทั้งสิ้น ๖๔๔ คน โดยแบงเปนชาย ๓๑๗ คน และหญิง ๓๒๗ คน ประชากรสวนใหญประมาณ ๖๕% ประกอบ อาชีพเกษตรกร สวนที่เหลือคือคาขายและรับจาง ชาวไทยพุทธที่นี่สวนมากประกอบอาชีพหลักคือ การ ทํานา การรับจาง เชน การรับจางขับรถสงนักเรียน รับเกี่ยวขาว รายไดที่ไดจากการทํางานสามารถเลี้ยงดู ครอบครัวได
แผนที่บานภูมี
ศาสนาที่ ช าวบา นภูมีนั บ ถื อ มี อ ยู ๒ ศาสนาด ว ยกั น คือ ศาสนาอิส ลามและศาสนาพุท ธ ใน จํานวนนี้นับถือศาสนาอิสลาม ๕๙๓ คน (๙๒%) ศาสนาพุทธ ๕๑ คน (๘%) ชาวไทยพุทธบานภูมีนับถือศาสนาพุทธ ๕๑ คน (๘%) คนในสมัยปจจุบันยังคงมีความเชื่อใน เรื่องไสยศาสตร เชน เรื่องผีสาง ดังจะเห็นไดจากพิธีไหวทางของชาวบาน นายศักดา ณ สงขลา ไดเลาวา ผูที่จะเขามาในหมูบานในสมัยกอนนั้น หากเปนคนนอกหมูบานสวนมากจะหลงทางกันหมด หรือมองไม เห็นหมูบาน สาเหตุนี้เปนเพราะผีเจาที่เจาทางไดปดกั้นหมูบานเพื่อไมใหคนนอกเขามากอเหตุรายใน หมูบาน (คิดวาในสมัยนั้นอาจมีโจรชุกชุม) ชาวไทยพุทธที่หมูบานภูมีนั้นไมมีวัดประจําหมูบาน โดย
ชาวบานจะตองเดินทางไปประกอบศาสนกิจ ทําบุญ หรือจัดงานประเพณีตางๆ ที่หมูบานใกลเคียง ณ วัด ตะเคียนทอง บานภูมีน้ําพุง ซึ่งอยูหางจากหมูบานภูมีประมาณ ๒ กิโลเมตร ชาวบานภูมีใชศาสนาอิสลามเปนหลักในการดําเนินชีวิต วิถีชีวิตทั้งหมดตั้งแตตื่นจนถึงเขานอน จะเกี่ยวของกับศาสนาทั้งสิ้น และในสวนนี้เอง หากจะเรียกสิ่งที่ชาวบานยึดถือและปฏิบัติวาเปน “ความ เชื่อ” ยอมไมครอบคลุมความหมายทั้งหมด ดังนั้นคําวา “ความศรัทธา” จึงเปนคําจํากัดความที่ถูกตอง กวา เพราะสิ่งที่ยึดถือและปฏิบัติกันมานั้นไมมีการเปลี่ยนแปลง หลักการของศาสนาอิสลาม แบง ออกเปนหลักใหญ ๆ ได ๒ ประการคือ หลักศรัทธา เรียกวา “รูกนอีมาน” คือ หลักการหรือบทบัญญัติที่ มุสลิมทุกคนจะตองศรัทธายึดมั่น หลักการปฏิบัติ เรียกวา “รูกนอิสลาม” คือ หลักการหรือบทบัญญัติที่ มุสลิมทุกคนจะตองปฏิบัติตาม บานภูมีประกอบไปดวยประชากรที่นับถือศาสนาอิสลามกวา ๙๒ เปอรเซ็นต ใชภาษามลายูเปน ภาษาหลักในการสื่อสารในชีวิตประจําวัน สวนภาษาไทยจะใชก็ตอเมื่อตองการติดตอกับทางราชการหรือ กั บ ผู ที่ ไ ม ส ามารถพู ด ภาษามลายู ไ ด คนเฒ า คนแก ข องที่ นี่ ซึ่ ง มี อ ายุ ๖๐ ป ขึ้ น ไปจะไม ส ามารถพู ด ภาษาไทยได เนื่องดวยตลอดชีวิตคลุกคลีอยูกับสังคมมุสลิม และไมไดมีโอกาส ติดตอกับบุคคลภายนอก สวนผูที่มีอายุต่ํากวา ๖๐ ปลงมาสวนใหญ จะสามารถพูดและฟงภาษา ไทยไดเปนอยางดี ทั้งนี้เนื่องจากได มีโอกาสติดตอกับคนหมูบานอื่นๆ และไดเลาเรียนทางดานสามัญมาบาง โดยเฉพาะคนรุนใหมๆ ซึ่ง ปจจุบันศึกษาความรูทั้งทางดานศาสนาและสามัญ (ระดับประถมจนถึงระดับปริญญาตรี) จะสามารถใช ทั้งภาษาไทยและภาษามลายูไดอยางคลองแคลว ชัดเจน สําเนียงภาษามลายูที่ใชกันที่บานภูมีเหมือนกับสําเนียงที่ชาวมุสลิมในประเทศไทยสวนใหญใช คือ เปนสําเนียงที่เพี้ยนมาจากภาษามลายูที่ใชกันอยูในประเทศมาเลเซีย ในรัฐกลันตัน เชน คําวา “โอรัง” ในภาษา มลายูที่แปลวา คน ชาวบานจะพูดวา “โอแฆ” หากตองการเปรียบเทียบใหเห็น ไดชัด คงเปรียบไดกับ ภาษาไทย (ภาคกลาง) กับภาษาใตนั่นเอง สําหรับการสื่อสารโดยการเขียนนั้น แตเดิมชาวบานที่นี่ใชภาษาเขียนที่เรียกวา “อักษรยาวี” สวน อั ก ษรไทยนั้ น ใช เ มื่ อ การติ ด ต อ กั บ ทางราชการเช น เดี ย วกั บ การสื่ อ สารโดยใช คํ า พู ด แต ป จ จุ บั น นี้ ภาษาไทยไดเขามามีบทบาทมากขึ้น ดังจะสังเกตไดในชวงที่มีการเลือกตั้ง หรือปายโฆษณาตางๆ ก็มัก ทําเปนภาษาไทยแทบทั้งสิ้น ชาวไทยซึ่งนับถือศาสนาพุทธนั้น คนในหมูบานสวนมากจะพูดได ๒ ภาษา คือภาษาไทย (ทั้ง สําเนียงไทยภาคกลางและสําเนียงใต) และภาษามลายู สาเหตุที่คนในหมูบานสามารถพูดภาษามลายูได ก็เพราะมีการคบหากับชาวไทยมุสลิมเสมือนพี่นอง สําหรับการแตงกายนั้น ชาวไทยพุทธแตงกายคลายๆ กันหมด โดยผูชายสวมเสื้อยืด กางเกงขา สั้นหรือยาว ผูหญิงสวมเสื้อเชิ๊ต นุงผาถุง หากเปนผูสูงอายุมักสวมเสื้อคอกระเชา สวนชาวไทยมุสลิม ผูชายสวมเสื้อเชิ๊ตหรือเสื้อยืด นุงผาโสรง หากมีการปฏิบัติศาสนกิจจะสวม เสื้อแขนยาว นุงผาโสรงและสวมหมวกที่เรียกวา “กูปเยาะห” บางรายโพกผาซอรบัน (เปนผาผืนยาวๆ) สําหรับผูหญิงมักสวมเสื้อแขนยาว นุงผาถุง และคลุมศีรษะ
การสรางบานของคนในพื้นที่นี้สรางเรียงกันไปตามทางสัญจร ซึ่งแรกๆ ก็จะเปนทางเดินเทา แคบๆ ภายหลังมีการพัฒนาในดานตางๆ มีการตัดถนนลาดยางผาน ทางสัญจรกวางขวางขึ้น และมีการ ถมดินเพื่อเพิ่มความสูงใหกับถนน บานบางหลังจึงอยูลึกลงไปในไหลทาง บานแตละหลังจะปลูกหางกัน ประมาณ ๑๐-๓๐ เมตร ยกเวนในสวนที่เปนพี่นองหรือญาติสนิท จะปลูกในลักษณะที่ชิดกันหรือมีการใช พื้นที่บางสวนรวมกัน ที่พักอาศัยของชาวบานนั้นมีจุดเริ่มจุดเดียวกันกับปอเนาะ นั่นคือถือบาลาเซาะฮเปนศูนยกลาง และกระจายที่ พั ก ออกไปเรื่ อ ยๆ แต เ ดิ ม นั้น ที่ พั ก อาศั ย เหล า นี้ ก็ คื อ ที่พั ก ของนัก เรีย นปอเนาะนั่ น เอง ภายหลังมีครอบครัวจึงทําการขยายที่พักออกไปหรือสรางใหมในลักษณะที่มั่นคงแข็งแรงขึ้น เพียงแต ตอมาเมื่อกาลเวลาผานไป นักเรียนที่พักอยูบริเวณรอบนอกตางมีครอบครัว มีการประกอบอาชีพ มีการ เกิดลูกออกหลาน และไมไดศึกษาหาความรูในปอเนาะเหมือนกอน จึงเกิดเปนชุมชนขึ้นบริเวณรอบ นอกปอเนาะ ยิ่งกาลเวลาผานไป ขอบเขตระหวางปอเนาะกับที่พักรอบนอกยิ่งเดนชัดขึ้น ทายที่สุดก็ กลายมาเปนชุมชนอยางที่เห็นในปจจุบัน
ความสัมพันธระหวางบานดาโตะกับปอเนาะภูมี บ า นดาโตะ กับ ปอเนาะภู มีมีค วามสั มพั น ธ กั น มาตั้ ง แต อ ดี ต ตั้ง แต ที่ ช าวดาโตะ ยัง ใชเ รื อ เป น ยานพาหนะสัญจรไปมา โตะอิหมามคนปจจุบันและบาบอเละหซึ่งปจจุบันอยูที่ปอเนาะภูมีเลาวา สมัยที่ ถนนยังเขามาไมถึงหมูบาน เวลาชาวบานดาโตะเชิญมางานแตงงาน งานศพ งานเมาลิด หรืองานดาน ศาสนาอื่นๆ ที่ชาวบานใหไปชวย จะตองเสียเวลาในการเดินทางทั้งวัน แตเนื่องดวยปอเนาะมีหนาที่ตอ ชุมชนมุสลิมทุกแหง ในการใหความชวยเหลือดานตางๆ โดยเฉพาะในเรื่องพิธีกรรมตางๆ ทางศาสนา การไปมาหาสูระหวางคนในปอเนาะกับชุมชนจึงดําเนินมาอยางตอเนื่อง โดยมีความสัมพันธกันในดาน ตางๆ ดังนี้ ดานการเรียนการสอนศาสนาอิสลาม ชาวมุสลิมมีความสัมพันธกับโรงเรียนปอเนาะอยาง ลึกซึ้ง ตั้งแตอดีตถึงปจจุบัน ชาวมุสลิมถือวาปอเนาะเปนที่พึ่งดานศาสนาและการศึกษา พอแมชาวมุสลิม จะรูสึกมั่นใจในความปลอดภัยของลูกเมื่อสงลูกเขาศึกษาในโรงเรียนปอเนาะ* ในอดีตเนื่องจากปอเนาะ ภูมีเปนสถาบันศึกษาทางศาสนา ที่มีพี่นองมุสลิมจากทุกๆ หมูบานในละแวกใกลเคียงเขามาศึกษาเปน จํานวนมาก หมูบานดาโตะซึ่งตั้งอยูหางจากบานภูมีไปทางทิศเหนือของปอเนาะประมาณ ๑๕ กิโลเมตร มี ค วามสั ม พั น ธ ใ นแง ข องความผู ก พั น ทางศาสนามาตั้ ง แต อ ดี ต เริ่ ม ตั้ ง แต ใ นสมั ย โต ะ ครู ค นแรก มี ประชาชนในหมูบานดาโตะจํานวนไมนอยที่เปนลูกศิษยเลาเรียนที่ปอเนาะภูมี จนถึงปจจุบันก็ยังคงมี ผูสนใจมาเลาเรียนที่ปอเนาะภูมีอยูไมไดขาด ยกตัวอยางเชน โตะอิหมามบานดาโตะคนปจจุบันก็เคยมา *
จากเหตุการณความรุนแรงในสามจังหวัดภาคใตในปจจุบัน ทําใหภาพลักษณของปอเนาะเปลี่ยนแปลงไปใน ดานลบ สําหรับเรื่องนี้ชาวบานดาโตะเห็นวา นักเรียนและโตะครูในปอเนาะไมไดเปนผูกระทํา ผูที่กอความไมสงบ ในขณะนี้ บางคนไดใชปอเนาะเปนที่หลบซอนจากเจาหนาที่ อางชื่อปอเนาะในการกระทําการและเสพยยาเสพ ติด ชาวบานรูสึกไมดีในการกระทําเชนนี้ นับวาเปนการทําลายสถาบันการศึกษาในศาสนาอิสลาม
ศึกษาเลาเรียนที่ปอเนาะภูมี และตอมาลูกชายของโตะอิหมามซึ่งปจจุบันสอนศาสนาอยูที่โรงเรียนตาดีกา ของบานดาโตะ เปนศิษยปอเนาะภูมีเชนกัน เด็กๆ ชาวดาโตะหลายรุนหลายคนไดเดินทางไปศึกษา ศาสนาที่ปอเนาะภูมี นอกจากนี้มีชาวบานดาโตะคนหนึ่งชื่อวานายตาเละห เปนลูกหลานของตระกูลตาเละหซึ่งเปน ตระกูลที่เขามาบุกเบิกบานดาโตะ นายตาเละหจบการศึกษาชั้นประถมศึกษาปที่ ๖ จากโรงเรียนบานดา โตะแลวไปเรียนตอที่ปอเนาะภูมีประมาณ ๑๐ ป ไดแตงงานกับหลานของบาบอภูมี ปจจุบันยังคงอาศัย อยูที่ปอเนาะภูมี บาบอเละห (นายตาเละห) มีพี่นอง ๙ คน ปจจุบันอาศัยอยูที่บานดาโตะ ๗ คน อีกคน หนึ่งอาศัยอยูที่บานตะโละกาโปร ชาวดาโตะเห็นวาปอเนาะภูมีตั้งมาเปนเวลานาน และบาบอเละหซึ่งเปนชาวดาโตะอยูที่ปอเนาะ ภูมีดวย จึงมีความไววางใจที่จะสงลูกหลานไปเรียนที่ปอเนาะภูมีมากยิ่งขึ้น ปจจุบันเด็กๆ บานดาโตะ ประมาณ ๖ คน ที่เรียนจบจากโรงเรียนตาดีกาไปเรียนตอที่ปอเนาะภูมี คนที่ไปเรียนที่ปอเนาะไมไดมีความสัมพันธกับโตะครูหรือมามา (ภรรยาของบาบอ) เทานั้น แต โตะปาเก (นักเรียนปอเนาะ) ยังมีความสัมพันธตอกันอีกดวย การอยูรวมกันในปอเนาะทําใหโตะปาเกมี ความผูกพันใกลชิดกันคอนขางมาก เพราะวิถีชีวิตความเปนอยูจะตองพึ่งพิงอิงอาศัยกัน โดยเฉพาะใน การหุงหาอาหาร โตะปาเกจากดาโตะจะนํา ปลา ปู กุง หรืออาหารทะเลแหงไปรับประทาน ในขณะที่โตะ ปาเกจากทองที่อื่นๆ จะเอาขาวสาร ผลไม และอาหารอื่นมารวมกัน และทํากินดวยกัน ทําใหเกิดสุภาษิต ที่วา “มะนาวมาจากภูเขา ปลามาจากทะเล ทายสุดแลวลงเอยในหมอเดียวกัน” สิ่งเหลานี้แสดงถึงความ เอื้ออาทรซึ่งกันและกันเสมือนเปนเครือญาติ นอกจากบานดาโตะจะสงลูกหลานไปเรียนศาสนาตอที่ปอเนาะภูมีแลว ทางปอเนาะภูมียังสง นักเรียนปอเนาะมาชวยสอนศาสนาใหกับโรงเรียนตาดีกาของดาโตะในยามที่ขาดแคลนครู ซึ่งจะเกิด ปญหานี้เกือบทุกป ปจจุบันโรงเรียนตาดีกาของบานดาโตะมีครูมาจากปอเนาะภูมี ๒ คน และยังไดรับ ความชวยเหลือจากโรงเรียนจงรักสัตยวิทยา ซึ่งเปนโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลามสงครูฝกสอนมา สอนที่โรงเรียน ๑ คน แสดงใหเห็นถึงบทบาทของโรงเรียนปอเนาะและโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาที่มีตอชุมชนมุสลิม โรงเรียนสอนศาสนาอิสลามทุกระดับลวนมีความสําคัญและความสัมพันธใกลชิดกับชุมชนเปนอยางมาก เมื่อชุมชนหรือโรงเรียนตาดีกาตองการความชวยเหลือในการประกอบพิธีกรรมทางศาสนา โรงเรียน ปอเนาะ และโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลามจะใหความชวยเหลือ และเมื่อ โรงเรียนเอกชนสอน ศาสนาอิสลามจัดกีฬาสีประจําป หรืองานประกวดเกี่ยวกับศาสนา เชนประกวดบรรยายธรรม จะเชิญให โรงเรียนตาดีกาเขารวมดวย ความสัมพันธดานประเพณีและพิธีกรรม ชาวบานดาโตะจะจัดงานเมาลิด (รําลึกวันประสูติ ของทานศาสดา) ขึ้นทุกปตามเงินทุนที่มี และจะเชิญโตะครูและโตะปาเกมาชวยอานประวัติทานนบีมูฮัม หมัด (ซ.ล.) การที่ตองเชิญโตะครูและโตะปาเกมาอานเนื่องจากบุคคลเหลานี้ไดรับการศึกษาดานศาสนา มาโดยตรง น้ําเสียงและทวงทํานองในการอานจะไพเราะกวาชาวบานทั่วไป โดยปกติแลวนักเรียนจาก
ปอเนาะภูมีจะมารวมงานเมาลิดคราวละไมต่ํากวา ๒๐ คน หรือในคราวที่ปอเนาะภูมีจัดงานก็จะเชิญ ชาวบานดาโตะไปรวมงานและชวยงาน ซึ่งก็ไดรับความรวมมือจากบานดาโตะเปนอยางดี นอกเหนื อ จากที่ ก ล า วมา รู ป แบบความสั มพั น ธ ร ะหว า งบ า นดาโต ะกั บ ภู มียั ง อยู ใ นรู ป ของ พิธีกรรมทางศาสนา งานศพเปนงานที่ชาวบานตองการความชวยเหลือจากปอเนาะเปนอยางมาก ใน อดีตเมื่อมีผูเสียชีวิต ชาวบานจะไปเชิญโตะครูใหมาอาบน้ําศพ เพราะชาวบานอาบน้ําศพไมเปน และเชื่อ วาหากใหโตะครูอาบน้ําศพใหจะเปนสิริมงคล ในปจจุบัน เมื่อชาวบานไดเรียนปอเนาะมากขึ้น ทําใหสามารถอาบน้ําศพเองได แตชาวบาน ยังคงตองการความชวยเหลือจากปอเนาะในการละหมาดศพ หรือพิธีละหมาดญานาซะห (ละหมาด ใหกับคนตาย) ในกรณีที่จะมีพิธีละหมาด ทางหมูบานดาโตะก็จะเชิญโตะครูและลูกศิษยไปรวมดวยเสมอ ตามความเชื่อทางศาสนา เชื่อวาหากมีคนมาละหมาดศพมากเทาไร จะทําใหผูตายไดรับผลบุญมาก เทานั้น บางครอบครัวตองการใหมีคนละหมาดศพ ๑๐๐-๓๐๐ คน ซึ่งชาวบานในหมูบานที่จะละหมาดใน พิธีศพไดมีไมเพียงพอ จึงขอความชวยเหลือไปยังปอเนาะ ซึ่งมีโตะปาเกที่สามารถละหมาดในพิธีศพได อยูจํานวนมาก โดยในสมัยโตะครูคนแรกชวงที่ยังใชเรือในการสัญจรไปมานั้น หากมีคนตาย ทางบานดา โตะจะมาเชิญใหไปทําพิธีละหมาดในชวงเชา บานภูมีก็จะเตรียมตัวและออกเดินทางไปทางเรือผานคลอง ยะหริ่ง กวาจะไปถึงและไดทําพิธีละหมาดก็เปนเวลาเที่ยง และจะกลับถึงปอเนาะภูมีในเวลาเย็น ในปจจุบันชาวดาโตะจะขอความชวยเหลือไปที่บาบอเละหซึ่งอยูที่ปอเนาะภูมี โดยที่ญาติผูตาย ไมจําเปนตองเดินทางไปบอกถึงปอเนาะภูมี เพียงแคโทรศัพทไปบอกบาบอเละหวาตองการคนละหมาดกี่ คน บาบอจะจัดการหาคนละหมาดมาให หากที่ปอเนาะมีไมเพียงพอ บาบอจะชวยโทรศัพทไปขอคน ละหมาดจากปอเนาะตางๆ เชน ปอเนาะดาลอ ปอเนาะปยา ฯลฯ นอกจากการละหมาดศพแลว โตะครูจะเปนบุคคลสําคัญในการนําศพลงหลุมเพื่อเปนสิริมงคล และอานตัลกิน (Talkin) เปนภาษาอาหรับ (ตัลกิน (Talkin) เปนคําสอนสําหรับผูตาย) ในสมัยของโตะครูคนที่ ๒ ฮัจยีอับดุลเราะหมาน อาดํา มีลูกศิษยคนหนึ่งจากบานดาโตะที่ทาน โตะครูเห็นวามีความรูพอที่จะเปนครูชวยสอนและดูแลปอเนาะได ทานจึงไดใหลูกศิษยคนนี้แตงงานกับ หลานของทาน และปจจุบันลูกศิษยคนดังกลาวก็เปนหนึ่งในคณะครูอาจารยที่สอนอยูในปอเนาะภูมี ชื่อ ของทานก็คือ อับดุลมุตตอลิบ สิ่งนี้เองที่ทําใหความสัมพันธระหวางบานภูมีกับบานดาโตะยิ่งกระชับขึ้น ไปอีก ความสัมพันธดานอาหารการกิน การพึ่งพาอาศัยกันดานอาหารการกินนั้น ในสมัยกอนนั้น เมื่อชาวบานภูมีลองเรือไปทําการละหมาดญานาซะหที่บานดาโตะ ก็มักจะไดปลาติดไมติดมือกลับมา ชาวบานภูมีเองก็ไมยอมนอยหนา มักจะนําขาวไปเพื่อเปนการแลกเปลี่ยนกันอยูเสมอ ปจจุบันบานดา โตะมีอาหารที่ขึ้นชื่อของจังหวัดปตตานี นั่นคือขาวเกรียบ คนบานภูมีเวลาที่จะซื้อของฝากใหกับญาติ ที่มาจากตางจังหวัด ก็มักจะสั่งซื้อขาวเกรียบจากบานดาโตะไปเปนของฝากอยูเสมอ จากประวัติความเปนมาและสภาพทั่วไปของบานดาโตะและบานภูมี จะเห็นไดวาถึงแมทั้งสอง หมูบานจะมีความแตกตางในดานความเปนมา สภาพแวดลอม สภาพภูมิอากาศ และการทํามาหากิน
แตทั้งสองหมูบานมีความสัมพันธเปนทองถิ่นเดียวกัน ดวยความเชื่อในศาสนาอิสลาม ซึ่งธํารงอยูได ดวยสถาบันการศึกษาศาสนาอิสลาม