สถาบันการศึกษาทางศาสนาอิสลามใน ๓ จังหวัดชายแดนภาคใต และสถาบันการศึกษาที่บานดาโตะกับบานภูมี พื้นที่ ๓ จังหวัดชายแดนภาคใตของไทยอันประกอบไปดวย ปตตานี ยะลา และนราธิวาส มีประชากร ส ว นใหญ ที่ นั บ ถื อ ศาสนาอิ ส ลามกว า ร อ ยละ ๗๓ ในจํ า นวนนี้ ร อ ยละ ๘๐ พู ด ภาษามลายู ท อ งถิ่ น ใน ชีวิตประจําวัน นอกจากนี้ประชากรมุสลิมในพื้นที่ ๓ จังหวัดชายแดนภาคใตยังมีความเครงครัดในการนับถือ ศาสนาอิสลาม ซึ่งเรียกไดวา ลักษณะโครงสรางของประเพณี วัฒนธรรม รวมถึงวิถีการดํารงชีวิตของคนพื้นที่นี้ ไดดําเนินไปตามวิถีทางของอิสลามเปนหลัก ดังไดกลาวมาแลววา ชาวไทยมุสลิมเครงครัดทางศาสนามาก เนื่องจากศาสนากําหนดใหมุสลิมทุกคน ตองแสวงหาความรู โดยเฉพาะความรูท่ีทําใหตนเองมี “จิตวิญญาณทางคุณธรรม จริยธรรม และความรู เรื่องอาชีพใหสามารถดํารงครอบครัวตามอัตภาพ” โดยสามารถเรียนรูไดโดยผานการถายทอดจากพอแม ผูอาวุโส และผูรูในชุมชน ประกอบกับศาสนาอิสลามนั้นเปนวิถีชีวิตประจําวันของมุสลิมทุกคน การเรียนวิชา ศาสนาอิสลามจึงเปนความตองการและเปนความจําเปนของมุสลิมทุกคน เพื่อใหสามารถปฏิบัติศาสนกิจใน ชีวิตประจําวันไดดวยตนเอง ดวยเหตุนี้ในพื้นที่ ๓ จังหวัดชายแดนภาคใตจึงมีสถาบันการศึกษาวิชาศาสนา อิสลามเกิดขึ้นโดยทั่วไป ทั้งอยางเปนทางการและไมเปนทางการ การศึกษาศาสนาที่ไมเปนทางการเชน การไปเรียนศาสนาในบานของผูรูศาสนาในเวลาเย็นหลังเลิก เรียนหรือเลิกงาน หรืออาจเปนวันเสาร-อาทิตย ในบางชุมชนอาจมีการเรียนการสอนศาสนาที่มัสยิด ในการ เรียนศาสนาเชนนี้ไมมีขอจํากัดทางดานอายุ ชาวมุสลิมคนใดมีความสนใจอยากไปเรียนรูศาสนาเพิ่มเติ ม สามารถไปเรียนรูไดตลอดชีวิต ผูสอนนั้นคือผูที่มีความรูทางศาสนา ในการสอนสวนใหญมักไมคิดคาเรียน เนื่องจากการสอนศาสนานับเปนกุศลอันยิ่งใหญ การศึกษาศาสนาอยางเปนทางการ คือการเรียนการสอนในสถาบันการศึกษาซึ่งมีแยกยอยหลายแบบ คือ สถาบันฝกทองจําอัล-กุรอาน (ฮาฟส) สถาบันการฝกทักษะการอานอัล-กุรอานระบบกีรออาตี โรงเรียนตาดี กา และสถาบันการศึกษาปอเนาะ ในที่นี้จะกลาวถึงสถาบันการเรียนศาสนาเพียง ๓ แบบคือ สถาบันการฝก ทักษะการอานอัล-กุรอานระบบกีรออาตี โรงเรียนตาดีกาซึ่งมีที่หมูบานดาโตะ และสถาบันการศึกษาปอเนาะ ซึ่ง แบงยอยออกเปน ๒ ประเภท คือ ปอเนาะดั้งเดิม และโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลาม สวนของปอเนาะนี้จะ กลาวโดยละเอียด โดยใชกรณีศึกษาปอเนาะภูมี ที่บานภูมี สถาบันการฝกทักษะการอานอัล-กุรอานระบบกีรออาตี เปนระบบใหมเพื่ อสอนทักษะในการ อานอัล-กุรอาน ในสมัยกอนนั้นจะเปนระบบการสอนที่ใชหลักสูตร “บัฆดาดี” ซึ่งหลักสูตรนี้จะเนนการทองจํา พบวาเด็กที่เรียนในหลักสูตรนี้มักจะเรียนแลวลืม และไมรูจักพยัญชนะ การเรียน การสอนศาสนาในหมูบานดา โตะในสมัยกอนนั้น เด็กๆ จะเรียนอัลกุรอานกับโตะครู โตะอิหมาม หรือทานผูรูศาสนาอื่นๆ โดยแตละทานที่ทํา การสอนนั้นจะมีนักเรียนจํานวนมากมาเรียน ทําใหสอนไดไมทั่วถึง การสอนแบบตัวตอตัวโดยยึดครูเปนสําคัญ เด็กตองใชเวลาในการเรียนยาวนานทําใหเด็กไมสนใจที่จะเรียน นอกจากนี้ในปจจุบันครูสอนอัล-กุรอานที่มี ทักษะการสอนและทุมเทในการสอนมีจํานวนนอยลงทุกขณะ
ผูคิดคนหลักสูตรกีรออาตีนี้ คือ ฮัจยีดะฮลัน ซัรการซี ชาวเมืองสามารัง ประเทศอินโดนีเซีย เกิดเมื่อป พ.ศ. ๒๔๗๓ ประกอบอาชีพพอคาขายผาเมื่ออายุ ๒๔ ป เริ่มสนใจที่จะศึกษาการสอนอัล-กุรอาน ทานจึงเขา ศึกษาที่ปอเนาะ ๑ ป และกลับมาสอนอัล-กุรอานแกลูกทาน โดยใชหลักสูตรบัฆดาดี ซึ่งทานพบวาลูกของทาน เรียนหนาลืมหลัง ไมรูจักพยัญชนะ ทานคนหาหลักสูตรตางๆ หรือวิธีการสอนแบบตางๆ เพื่อใหการเรียนการ สอนอัล-กุรอานไดผลและรวดเร็ว จึงไดจัดทําหลักสูตรกีรออาตี ที่เหมาะกับการพัฒนาการเรียนรูของผูเรียน ซึ่ง มีการพัฒนาหลักสูตรเรื่อยมา จากเดิมที่มีเพียงแตหลักสูตรเฉพาะสําหรับเด็กเล็กชุด ๘ เลม เหลือเพียง ๕ เลม การเรียนการสอนตามหลักสูตรกีรออาตี เริ่มตนในประเทศไทยตั้งแตป พ.ศ. ๒๕๓๘ เริ่มทําการสอนกี รออาตี ที่ โ รงเรี ย นตาดี ก าในหมู บ า นดาโต ะ เมื่ อ วั น ที่ ๙ กั น ยายน ๒๕๔๖ โดยการสนั บ สนุ น ของสถาบั น พัฒนาการเรียนการสอนอัล-กุรอานแหงประเทศไทย ผูที่จะทําการสอนตองผานการอบรมในการพัฒนาเทคนิค การสอนอัล-กุรอาน โดยใชระบบกีรออาตีเปนเวลา ๑ สัปดาห ขณะนี้ในหมูบานดาโตะมีครูสอนกีรออาตี ๑๓ คน ซึ่งจํานวนครูไมเปนที่แนนอน เนื่องจากครูบางสวนเปนครูที่มาจากที่อื่น การเรียนการสอนจะจัดขึ้นทุกวัน หลังละหมาดมัคริบ คือตั้งแต ๑๘.๐๐-๒๐.๓๐ น. ขณะนี้การเรียนการสอนหลักสูตรกีรออาตีไดแพรหลายมากยิ่งขึ้น ทั้งนี้หมูบานใกลเคียงหมูบานดาโตะ คือหมูบานบูดี หรือหมูบานตรงขามเชนบานบางปู ไดทําการสอนตามหลักสูตรกีรออาตีดวย นอกจากนี้ยังมีการ จัดทํากีรออาตีสําหรับผูใหญชุดละ ๓ เลม กีรออาตีสําหรับนักเรียนระดับอนุบาล แบบเรียนฆอริบแบบเรียนตัจ วีด และสื่อการเรียนการสอนอีกมากมาย ปจจุบันไดมีการเปดโรงเรียนครูอัล-กุรอานกีรออาตี เพื่อผลิตบุคคลากรที่มีความรูและทักษะในการ สอนอัลกุรอาน ซึ่งจะใชเวลาเรียน ๑ ป เหมาะสําหรับเด็กอายุ ๕-๑๒ ขวบ นอกจากนั้นกีรออาตีไดพัฒนาวิธีการ เรียนการสอนเรื่อยมา ขณะนี้มีพัฒนาการการสอนของกีรออาตี ๔ ระดับ ดังนี้คือ การสอนแบบ Individual ๑๙๖๓-๑๙๘๖ เปนการเรียนการสอนแบบกีรออาตีทั้งเลมแบบตัวตอตัว ครู ๑ คน ตอนักเรียน ๑๕-๒๐ คน ชวงที่สองการสอนแบบ Klasikal Individual ๑๙๙๓-๑๙๙๘ เปนการสอนกีรออาตี แบง ๒ ชวง ชวงแรกเรียน เปนกลุม ชวงที่ ๒ เรียนตัวตอตัว ชวงที่สาม การสอนแบบ Klasikal Baca Simak ๑๙๙๓-๑๙๙๘ เปนการสอน แบบกีรออาตี เลม ๑-๒ เรียนเปนกลุม เลม ๓-๕ เรียนแบบอานพรอมกัน ชวงที่สี่การสอนแบบ Klasikal Simak Murni ๑๙๙๘ เปนการสอนกีรออาตีเลม ๑-๕ แบบอานพรอมกันชวงละ ๒๐ หนาจนจบ การดําเนินงานกีรออาตีอยูภายใตการบริหารของ YAYASAN PEN DIDIKAN ALQURAN RAUDNATUL MUJAUSWIDIN ซึ่งจะมีตัวแทนกีรออาตีในระดับตางๆ ทั้งในประเทศอินโดนีเซีย และ ตางประเทศ หลักการสอนกีรออาตี ใชภาษางายๆ เพื่อสามารถทําใหเห็นภาพตาม มีเทคนิคในการสอน ทําใหเด็กๆ ไมเบื่อ อางอิงประสบการณที่ผานมา การใหกําลังใจ เสริมแรงการเรียนรูตลอดเวลา เรียนรูดวยตนเอง ครูเปน เพียงผูตรวจสอบและชี้แนะเทานั้น หลักสูตรกีรออาตีเปนหลักสูตรที่คํานึงถึงจิตวิทยา และความเหมาะสมกับระดับการ เรียนรูของผูเรียน ทําใหผูเรียนมีการพัฒนาความรูตามลําดับ จากหลักการงายๆ ขึ้นไปจนจบหลักสูตร ซึ่งจะตองใชเทคนิคการ
สอนของผูสอนเปนตัวกระตุนในการเรียนรู ในประเทศอินโดนีเซีย มาเลเซีย และประเทศไทย ไดทดลองสอนกีรอ อาตี ใชเวลาประมาณ ๑ ป ผูเรียนสามารถเรียนจบหลักสูตร เปดอัล-กุรอานหนาไหนก็อานไดทันที การนําหลักสูตรกีรออาตีมาใชในโรงเรียน มัสยิด ตาดีกาตางๆ จึงเปนสิ่งที่นาสนใจอยางยิ่งเพื่อสราง เยาวชนอัล-กุรอานใหเกิดขึ้นในสังคมมุสลิม อยางไรก็ตามหลักสูตรนี้มีเทคนิคและวิธีการที่ผูสอนจะตองอบรม และผานการทดสอบ จึงจะใชกีรออาตีไดผล ความสําคัญของกีรออาตี การเรียนการสอนกีรออาตีชวยเสริมสรางทักษะการอานอัล-กุรอานใหดีขึ้นใน ระยะเวลาที่สั้น ชวยพัฒนาทักษะการเรียนการสอนอัล-กุรอานใหดียิ่งขึ้น ชวยกระตุนผูเรียนใหพัฒนาการ เรียนรูอัล-กุรอานดวยตนเอง และชวยแบงเบาภาระหนาที่ในการสรางเยาวชนของสังคมมุสลิม โรงเรียนตาดีกา ตาดีกา (TADIKA) เปนภาษามลายูจากประเทศมาเลเซีย ที่ยอมาจากคําเต็มวา Taman DIdikan Kanak มีความหมายตามคําศัพทวา Tanam แปลวาสวน Didikan แปลวาเลี้ยงดู ดูแล Kanak แปลวาเด็กเล็ก ๆ โรงเรียนตาดีกาในพื้นที่จังหวัดปตตานีหมายถึงโรงเรียนมุงเนนใหเด็กเล็ก โดยเริ่มรับเด็กตั้งแตอายุ ๗ ขวบขึ้นไป มุงเนน ใหเด็กรู จักพื้นฐานทางศาสนาที่จํา เปนและเหมาะสมกับวัย โดยมีกรอบเนื้อหาวิชาหลัก โดยทั่วไป คือ กลุมวิชาชารีอัติ (Syariyat) เปนวิชาวาดวยเรื่องของกฎหมายในศาสนาอิสลาม กลุมวิชาอาดาบีย ยัติ (Adabiyyat) เนื้อหาที่เกี่ยวของกับวรรณกรรมตางๆ กลุมวิชาเตาฮีด (Tauhid) ที่มีเนื้อหาหลักเกี่ยวกับเรื่อง การรูจักพระเจา หลักศาสนา ความเชื่อ ความศรัทธา และการสรางความเชื่อมั่นที่ยิ่งใหญ ความกรุณาปรานี และการตอบแทนของอัลลอฮฺ (ซ.บ.) และกลุมวิชาอัคลาค (Akhlakh) วิชาเกี่ยวกับคุณธรรม จริยธรรมในการ ดํารงตน และการอยูรวมกันในสังคม โรงเรียนตาดีกาของหมูบานดาโตะเปดทําการเรียนการสอนครั้งแรกเมื่อป พ.ศ. ๒๕๒๙ โดยความ รวมมือกันระหวางเยาวชนชายหญิงในหมูบาน แตภายหลังจากเปดไมนาน เกิดปญหาขาดครูผูสอนทําให โรงเรียนตาดีกาตองปดไป ในป พ.ศ. ๒๕๔๓ ชาวบานไดรวบรวมเงินเพื่อสรางอาคารโรงเรียนตาดีกาหลังใหม ซึ่งเปนความภูมิใจของชาวบานเปนอยางมาก ในป พ.ศ. ๒๕๔๕ โรงเรียนตาดีกาไดรับการจดทะเบียนจัดตั้ง โรงเรียนตาดีกา ป พ.ศ. ๒๕๔๖ และ พ.ศ. ๒๕๔๗ นักศึกษามหาวิทยาลัยแหงชาติสิงคโปรไดมาทํากิจกรรม สรางอาคารและสนามบาสใหเปนสาธารณะประโยชนแกนักเรียนดาโตะ ขณะนี้โรงเรียนตาดีกามีครูผูสอนทั้งหมด ๘ คน ครูเหลานี้เปนชาวดาโตะทุกคน นักเรียนที่มาเรียน ประมาณ ๒๐๐ คน โรงเรียนตาดีกาจะจัดการเรียนการสอนในวันเสารและอาทิตย เวลา๘.๐๐-๑๕.๓๐ น. รายไดของโรงเรียนที่เปนรายไดประจําจะไดจากกรมศาสนา มัสยิด สวนรายไดอื่นๆ ไดรับจากการบริจาคจาก ผูปกครองของนักเรียนประมาณสัปดาหละ ๕ บาท และจากผูที่มีความศรัทธาในศาสนา ในปการศึกษา พ.ศ. ๒๕๔๖ โรงเรียนตาดีกามีรายได ๑๖๙,๐๐๐ บาท ไดรับจากกรมการศาสนา ๘,๐๐๐ บาท จากมัสยิด ๒๐,๐๐๐ บาท จากการบริจาคทั่วไป ๓๐,๐๐๐ บาท ไดรับบริจาคจากนักศึกษามหาวิทยาลัยแหงชาติสิงคโปร ๑๑๑,๐๐๐ บาท รายไดทั้งหมดใชเปนคาตอบแทนครู ๔๐,๐๐๐ บาท คาวัสดุอุปกรณ ๑๕,๓๒๐ บาท และเปนคากอสราง สนามบาสฯ ๑๑๓,๖๘๐ บาท จากรายไดแ ละรายจายของปการศึกษาที่ผานมา แสดงใหเห็นวารายไดของ โรงเรียนที่เปนรายไดประจํา ไดรับการสนับสนุนจากภาครัฐมีเพียง ๘,๐๐๐ บาทตอป รวมกับรายไดจากมัสยิด
ซึ่งอาจเปนจํานวนที่ไมแนนอน เมื่อรวมกันแลวไมเพียงพอที่จะเปนคาตอบแทนครู และคาอุปกรณสื่อการสอน ตาง ๆ รวมทั้งอุปกรณกีฬา สถาบันการศึกษาปอเนาะ จากระเบียบกระทรวง ขอ ๓ วาดวยสถาบันศึกษาปอเนาะ พ.ศ. ๒๕๔๗ ไดใหคํานิยาม คําวา “สถาบันปอเนาะ” ดังตอไปนี้ สถาบันศึกษาปอเนาะ หมายความวา สถาบันสังคมของชุมชนอิสลามที่เสริมสรางการเรียนรูในทาง ศาสนาอิสลามและวัฒนธรรมอิสลาม เพื่อเสริมสรางใหสมาชิกในชุมชนมีความรูและความประพฤติที่ดีงาม ใน การดํารงชีพอยางสันติสุข และมีความรับผิดชอบตอสังคมและประเทศชาติ ปอเนาะ เปนภาษามลายูตามสําเนียงของชาวไทยมุสลิมใน ๓ จังหวัดชายแดนภาคใต ในประเทศ มาเลเซียเรียกสถาบันลักษณะนี้วา “Pondok” ในอินโดนีเซียเรียกวา “Persantrain” ซึ่งทั้งหมดมาจากรากศัพท ของภาษาอาหรับ คือ Pundook ซึ่งมีความหมายวา ที่พักคนเดินทาง สําหรับความหมายหรือความเขาใจของ ผูคนในแถบแหลมมลายู ทั้งในประเทศมาเลเซีย อินโดนีเซีย บรูไน ฟลิปปนส สิงคโปร รวมทั้งไทยและกัมพูชา จะ หมายความถึงกระทอมหรือที่พักเล็กๆ การเรียนรูในลักษณะเดียวกับปอเนาะสันนิษฐานวามีมาแลวกวา ๑,๐๐๐ ป และไมไดมีเฉพาะใน แหลมมลายูเทานั้น ในแถบเอเชียใต คือประเทศอินเดีย ปากีสถาน บังคลาเทศ ก็มีลักษณะการเรียนรูแบบนี้ แต จะถูกเรียกวา มัดรอซะฮฺ หรือ ดารุลอุลุม ซึ่งมีเปนหมื่นๆ แหง ถึงแมวาจะมีสถาบันที่ใหการศึกษาในลักษณะนี้ อยูทุกแหงที่มีมุสลิม มีการเรียนการสอนในวิชาความรู หลักการศาสนาเหมือนกัน แตสิ่งที่ผูเรียนไดรับนั้นจะมี ความแตกตางกันตรงแนวทางของวิถีชีวิตตามวัฒนธรรมของแตละพื้นที่ จากหลักฐานทางประวัติศาสตรเปนที่ยอมรับกันวา ปอเนาะจัดขึ้นครั้งแรกที่จังหวัดปตตานี และเปน สถานศึกษาที่เกาแกที่สุดของเอเชียตะวันออกเฉียงใต ผูนําทางศาสนาและนักศึกษาศาสนาคนสําคัญสวนใหญ ไดรับการศึกษาศาสนาอิสลามจากผูรูชาวปตตานี นอกจากไดศึกษาหาความรูแลว บุคคลเหลานั้นไดจัดทํา ตํารา แนวทางในการสอนและการเผยแพร ซึ่งผลิตและคิดคนโดยผูรูชาวปตตานี การจัดการศึกษาในลักษณะ ปอเนาะไดดําเนินการสืบทอดเจตนารมณของศาสนา และระบบการศึกษาเรื่อยมาจากอดีตจนถึงปจจุบัน บาง ชวงผูสอนอาจจะ มีการเปลี่ยนแปลงในรายละเอียดของเนื้อหาหลักสูตรและวิธีการไปบาง แตไมไดแตกตางไป จากเดิมมากนัก กลาวคือ ยังคงรักษาระบบการศึกษาไวเชนเดิม เพียงแตการเนนหนักในเนื้อหาวิชา ซึ่งตอง เนนหนักไปตามความถนัดของผูสอน ปอเนาะเปน สถาบัน การศึก ษาที่มีป ระวัติค วามเปน มาตั้ง แตมีชุม ชนมุส ลิม เกิด ขึ้น สถานศึกษา ปอเนาะในเอเชียตะวันออกเฉียงใตที่มีชื่อเสียงในอดีตมี ๒ แหง คือ ปตตานีดารุสลาม และเมืองอาเจะห บน เกาะสุมาตรา ประเทศอินโดนีเซียปจจุบัน ปอเนาะคือระบบการเรียนรูและการถายทอดคุณธรรมทางศาสนา ที่ยังคงดํารงอยูอยางมั่นคงในสังคม มุสลิม อาจจะกลาวไดวามีลักษณะรูปแบบบางอยางที่คลายกับสํานักตักศิลาในวิถีทางของฮินดู พราหมณ หรือ พุทธศาสนา เปนกระบวนการเรียนรูในเชิงลึกในสาขาใดสาขาหนึ่ง คือเมื่อใดมีผูรูในสังคม ผูคนในและนอกชุมชน จะมาขอสมัครเปนลูกศิษย
ปอเนาะ ในพื้นที่ จังหวัดชายแดนภาคใต แ บงออกเปน ๒ แบบดว ยกัน คือ ปอเนาะดั้ งเดิ ม ที่ สอน ศาสนาอยางเดียว และโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลาม ปอเนาะแบบดั้งเดิมแบงยอยออกเปนปอเนาะ ดั้งเดิมที่ไมไดจดทะเบียน และปอเนาะดั้งเดิมที่จดทะเบียนกับรัฐ โรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลาม (ปอเนาะ) ที่จดทะเบียนกับรัฐและเปดสอนวิชาสามัญควบคูไปกับ วิชาศาสนา แบงออกเปนโรงเรียนสอนวิชาสามัญ และศาสนาทั่ว ไปที่ ไ ดมาตรฐาน อาจแบงย อ ยไดเ ปน ๓ ประเภทคือ โรงเรียนที่ไดรับอนุญาตบุคคลธรรมดา (จะไดรับเงินสนับสนุนจากรัฐบาล ๔๐%) โรงเรียนที่จดทะเบียน เปนนิติบุคคล (จะไดรับเงินสนับสนุนจากรัฐบาล ๖๐%) โรงเรียน ที่จดทะเบียนเปนนิติบุคคลกอนป พ.ศ. ๒๕๓๙ (จะไดรับเงินสนับสนุนจากรัฐบาล ๑๐๐%) โรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลามอีกแบบคือ โรงเรียนที่สอนวิชา สามัญและศาสนาเชนเดียวกัน แตอาจจะมีอุปกรณการเรียน การสอนไมครบหรือไมไดมาตรฐาน ซึ่งโรงเรียน ดังกลาวจะไดรับเงินอุดหนุนเปนรายป ปอเนาะดั้งเดิม วิถีชีวิตในปอเนาะดั้งเดิม เปนวิถีชีวิตมุสลิมตามหลักซุนนะห (หลักการดําเนินชีวิต ของทานศาสดามูฮัมหมัด (ซ็อลฯ) ชีวิตมีแตเรื่องศาสนาลวนๆ ดวยรูกันวาศาสนานั้นเขามาเปนสวนหนึ่งของ ชีวิตมนุษย ตั้งแตเกิดจนกระทั่งตาย เมื่อมีโตะครูเขามาสอนใหความรูศาสนา คนในปอเนาะจะเลือกเวลาเรียน เวลาไหนก็ไดแลวแตสะดวก คนในปอเนาะมีโตะครูเปนตนแบบความประพฤติ และจะเคารพนับถือ มีความ กตั ญ ู กั บโต ะครู มาก เพราะถือ วา โตะ ครู นั้นเปน ผู มี พระคุณ ให ความรู การศึ กษา เด็ กผู ช ายมี โตะ ครูเป น แบบอยางความประพฤติ สําหรับเด็กผูหญิงมีภรรยาของโตะครู (มามา) เปนตนแบบ เด็กปอเนาะจะอยูแบบนักเรียนประจํา เรียกเด็กปอเนาะวา “โตะปาเก” (เด็กหอ) มีบานพักลักษณะ เหมือนกระตอบเล็กๆ หรือหองแถว โดยจะปลูกไวใกลบริเวณบานโตะครู ภายในหองมีที่นอนและที่ทํากับขาว โดยตองหาอาหารหรือทํากับขาวเอง ใชหองน้ํารวม การใชประโยชนจากปอเนาะ ใชเปนที่พักผอน อานหนังสือ หรือหลับนอนในเวลากลางคืน เด็กปอเนาะใชเวลาหลัง ๒๑.๐๐ น. ทองอานหนังสือเพื่อคนควาหาความรู และ จะนอนประมาณ ๒๒.๐๐-๒๓.๐๐ น. อุดมการณและหลักการสําคัญของปอเนาะ องคอัลลอฮฺ (ซ.บ.) ทรงมีพระประสงคใหมนุษยอยูรวมกัน อยางสันติ และปฏิบัติศาสนกิจตอพระองค คนจะทําอะไรไดดีในทางศาสนาก็ตองศึกษาศาสนาใหแตกฉาน กอน ปอเนาะจึงไดรับการจัดตั้งขึ้นดวยจิตวิญญาณที่จะสืบทอดเจตนารมณขององคอัลเลาะฮ (ซ.บ.) คือเพื่อให มนุษยภักดีและศรัทธาตอพระองค สถาบันศาสนาเปนสื่อเชื่อมโยงระหวางพระเจากับมนุษย และสรางสัมพันธ ไมตรีที่ดีระหวางมนุษยตอมนุษยดวยกัน หลักการของปอเนาะจึงเพื่อปกปองและดูแลรักษาศาสนา เผยแผ ศาสนา พัฒนาและชวยเหลือจิตวิญญาณของสังคม ใหเพื่อสวนรวม ไมบูชาเงินและวัตถุ เปาหมายคือรับใชพระ เจา การจัดการปอเนาะมักมีสวนในการชวยดูแลความสงบเรียบรอย ความปลอดภัย โดยเนนหลักของการให อุดมการณของการศึกษาในระบบปอเนาะมองวา การศึกษาคือสาระของชีวิต เปนการแสวงหาความรู เพื่อใหเขาใจชีวิต เขาใจตนเอง มุงผลิตบุคคลเพื่อรับใชสังคม ไมใชเปนการแสวงหาความรูเพื่อใหไดมาซึ่งอาชีพ และรายไดเพียงอยางเดียว โครงสรางของปอเนาะ โตะครู
คณะกรรมการที่ปรึกษา ผูชวยโตะครู ครูสอนวิชา
อาหรับ
มลายู
อัล-กุรอาน
ฟกฮ
วิชาอื่นๆ
นักเรียนเริม่ เรียนตั้งแต ๐๕.๓๐-๒๑.๓๐ น. หลังละหมาดทุกเวลา การเรียนจะสลับกันไปทุกวิชา
ลักษณะพิเศษของปอเนาะ ปอเนาะนอกจากจะเปนโรงเรียนสอนศาสนาโดยทั่วไปแลว ยังมีลักษณะ พิเศษกวาสถาบันการศึ กษาอื่นๆ โดยทั่วไป คือเปนการศึ กษาโดยไมคิดคา เลา เรียน ผูสอนสอนดวยความ บริสุทธิ์ใจ โดยมุงตรงตอพระเจาเปนสําคัญ และไมไดหวังผลตอบแทนเปนจํานวนเงิน นักเรียนทุกคนเรียนฟรี ไมตองจายคาเลาเรียน ปอเนาะไมมีการเก็บคาบํารุง ไมวารวยหรือจนก็สามารถเขาเรียนปอเนาะไดทั้งสิ้น การ เรียนในปอเนาะเปนการศึกษาตลอดชีวิต ผูที่ศึกษาในปอเนาะนั้นจะมีทุกเพศทุกวัย โดยอาจเปนคนในทองถิ่น ในชุมชน จากตางจังหวัด หรือประเทศใกลเคียง ดังนั้นผูที่มาเลาเรียนจึงมีหลายวัย ตั้งแตวัยเด็กไปจนถึงวัยชรา (อายุระหวาง ๑๕-๖๐ ป โดยประมาณ) นอกจากนี้การศึกษาในปอเนาะยังเปนการศึกษาตามอัธยาศัย ผูเรียนสามารถเลือกวิชาเรียน ครูผูสอน ไดตามที่ตนเองสนใจ โดยไมใชระบบเรียนแบบตายตัว มีความยืดหยุน ผูเรียนสามารถประเมินตนเองไดวามี ความรูในระดับใด จากนั้นจึงเลือกเรียนตามระดับความสามารถของตน ปอเนาะเปนสถานที่ฟอกคนใหเปนคนดี ปอเนาะเปรียบเสมือนโรงงานผลิตคนดี รีไซเคิลคนไมดีใหกลับตัวกลับใจหันหนาเขาสูศาสนา สั่งสอนคนดีใหมี ความรูและเปนคนที่ดียิ่งๆ ขึ้นไป เนนการปฏิบัติและอุทิศตนเพื่อศาสนาและสังคม ผูที่เรียนปอเนาะดวยความ มุงมั่น ตั้งใจจริง จะประสบความสําเร็จเปนคนดีที่นานับถือของสังคม ปอเนาะคือเปนการจําลองสังคมมุสลิม ตัวอยาง การอยูในปอเนาะฝกการเปนผูนําที่ดี ผูตามที่ดี การใหความเคารพผูหลักผูใหญ รักใครเอื้อเฟอเผื่อแผซึ่ง กันและกัน อยูกันอยางพี่นอง ใชชีวิตตามหลักศาสนา หางไกลจากสิ่งมะอซียัต (อบายมุข) บุคลากรของโรงเรียนปอเนาะ ครูบาอาจารยสวนหนึ่งมาจากเครือญาติและครอบครัวเดียวกัน อีก สวนเปนผูเรียนในปอเนาะที่ร่ําเรียนจนมีความรูแตกฉาน สามารถเปนผูสอนได ซึ่งมีความคิดที่จะเสียสละ เผย แผและสอนหนังสือ โดยทุกคนใชเวลาวางของตนเอง เชาบางเย็นบางมาชวยสอนหนังสือใหกับนักเรียนใน ปอเนาะ โดยใชหลักพึ่งพาตนเอง ไมหวังคาตอบแทน ครูสวนใหญเปนศิษยเกาของปอเนาะ ซึ่งหลังจากศึกษา จบก็มีครอบครัว แลวตั้งถิ่นฐานอยูในบริเวณอาณาเขตของปอเนาะ โรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลาม โรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลาม เปนโรงเรียนที่ทําการสอน ทั้งวิชาศาสนาและวิชาสามัญหรืออาชีพควบคูกันไป (ตั้งแตระดับชั้น ม.๑-ม.๖ หรือบางแหงตั้งแตระดับชั้น อนุบาลถึงม.๓) หรือบางโรงเรียนสอนเฉพาะวิชาศาสนาเพียงอยางเดียว
โรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลามนี้ มีอยูทั่วไปในจังหวัดชายแดนภาคใต หมายถึง จังหวัดยะลา ป ต ตานี นราธิ ว าส สตู ล และสงขลา เป น สถานศึ ก ษาสั ง กั ด สํ า นั ก งานคณะกรรมการการศึ ก ษาเอกชน กระทรวงศึกษาธิการ ที่มีการจัดการศึกษาตั้งแตระดับการศึกษาขั้นพื้นฐาน คือ ตั้งแตระดับประถมศึกษาถึง ระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย โรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลามเปนโรงเรียนเอกชนตามมาตรา ๑๕ (๑) และ มาตรา ๑๕ (๒) ตามพระราชบัญญัติโรงเรียนเอกชน พ.ศ.๒๕๓๕ ที่พัฒนามาจาก “ปอเนาะ” ซึ่งโตะครูผูมี ความรูทางดานศาสนาเปนผูจัดตั้งขึ้นเพื่อสอนหลักธรรมของศาสนาอิสลาม สอนการปฏิบัติศาสนกิจอันถือเปน หนาที่จําเปนของมุสลิมใหแกเยาวชนที่นับถือศาสนาอิสลาม และไดมีการปรับปรุงเรื่อยมา จากปอเนาะมาเปน โรงเรียนราษฎรสอนศาสนาอิสลาม และเปลี่ยนชื่อมาเปน “โรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลาม” โรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลาม มีการจัดการเรียนการสอน ๒ ลักษณะ คือสอนวิชาศาสนาอยาง เดียว และสอนวิชาศาสนาควบคูกับวิชาสามัญหรือวิชาชีพ โดยใชหลักสูตรของกระทรวงศึกษาธิการ ๒ ลักษณะ ดังนี้ วิชาศาสนา ๑. หลักสูตรอิสลามศึกษาตอนตน พุทธศักราช ๒๕๒๓ ใชเวลาเรียน ๔ ป (อิบติดาอีย) ๒. หลักสูตรอิสลามศึกษาตอนกลาง พุทธศักราช ๒๕๒๓ ใชเวลาเรียน ๓ ป (มูตะวัตซิต) ๓. หลักสูตรอิสลามศึกษาตอนปลาย พุทธศักราช ๒๕๒๓ ใชเวลาเรียน ๓ ป (ซานาวี) วิชาสามัญและวิชาชีพ ๑. หลักสูตรมัธยมศึกษาตอนตน พุทธศักราช ๒๕๒๑ ๑. หลักสูตรมัธยมศึกษาตอนปลาย พุทธศักราช ๒๕๒๔ ๒. หลักสูตรการศึกษานอกโรงเรียน ระดับมัธยมศึกษาตอนตน พุทธศักราช ๒๕๓๐ ๓. หลักสูตรวิชาชีพระยะสั้นของกรมการศึกษานอกโรงเรียนและกรมอาชีวศึกษา ในเวลาตอมา กระทรวงศึกษาธิการไดมีการจัดทําหลักสูตรวิชาสามัญ เพื่อใหโรงเรียนเอกชนสอน ศาสนาอิสลามเลือก สําหรับการจัดการเรียนการสอนอีก ๒ หลักสูตร คือ ๑. หลักสูตรอิสลามศึกษาระดับมัธยมศึกษาตอนตน พุทธศักราช ๒๕๓๕ ๒. หลักสูตรอิสลามศึกษาระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย พุทธศักราช ๒๕๓๕ สําหรับการจัดการเรียนการสอนในโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลาม มีอยู ๒ ลักษณะคือ ๑. การจัดตารางเรียนแบงแยก เชา-บาย ระหวางวิชาสามัญกับวิชาศาสนา ๒. จัดการเรียนการสอนรวมกันระหวางวิชาสามัญและวิชาศาสนา ทั้งเวลาเชาและบาย โดย มีครูผูสอน ๒ ประเภท คือ ครูสอนวิชาศาสนา โรงเรียนจัดหามาเอง มีฐานะเปนครูโรงเรียนเอกชน ครูสอนวิชา สามัญหรือวิชาชีพ ซึ่งจะแบงเปนขาราชการครูที่ทางรัฐบาลสงไปชวยสอนในโรงเรียน และครูโรงเรียนเอกชน ที่ โรงเรียนจัดหามา การสอนดานศาสนาในโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลามนั้น โดยมากจะแบงออกเปน ๓ ระดับ คือ ระดับอิบติดาอีย (ชั้นตน) ใชเวลาเรียน ๔ ป ระดับมูตะวัตซิต (ชั้นกลาง) ใชเวลาเรียน ๓ ป ระดับซานาวี (ชั้นสูง) ใชเวลาเรียน ๓ ป ตารางเปรียบเทียบรายละเอียดของความแตกตางระหวางปอเนาะกับโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลาม เรื่อง
ปอเนาะดั้งเดิม
โรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลาม
เรื่อง
ปอเนาะดั้งเดิม
โรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลาม
งบอุดหนุนจากภาครัฐ
ไมมี
มี
การชวยเหลือจากภาครัฐ คาเทอม/คาบํารุง ที่พัก เปดสอนสามัญ เวลาเรียน
มาก มี มี (สวนใหญ) มี ๐๘.๐๐-๑๖.๓๐ น.
ความสัมพันธกับครูผูสอน พิธีทางศาสนาของนร.กับชุมชน สามารถศึกษาตอตางประเทศ
นอย ไมมี มี ไมมี (บางแหงเปดเปน การศึกษานอกโรงเรียน) ครอบคลุมตลอดวัน (๐๕.๐๐-๒๑.๐๐ น.) แบงตามความรูที่ไดเรียนมา ระดับชั้นแบงตาม ความยากงายของหนังสือที่เรียน มาก มี ได
เรียนตามลําดับ ชั้นปกติ โดยมีการเลื่อ น ชั้นเมื่อครบปการศึกษา นอย มี ได
การเรียนรูและไดปฏิบัติจริง
มาก
นอย
ครูผูสอนจบจาก (สวนใหญ) เครื่องแบบ (สวนใหญ)
ปอเนาะ เสื้อกูรงแขนยาว นุงผาโสรง ครอบหมวกขาว
ตางประเทศ เสื้อเชิ้ต-กางเกงขายาว ปกชื่อหรือเลขรหัส ประจําตัว
การแบงระดับชั้น
ตารางเปรียบเทียบกลุมโตะปาเก (ผูเรียน) ของปอเนาะแบบดั้งเดิมกับโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลาม ปอเนาะ กลุมที่ตองการเรียนทางดานศาสนาเพื่อนําไปใชประโยชนใน ชีวิตประจําวัน/นําไปสอน/เปนผูนําศาสนาในทองถิ่น เปนการ เรี ย นแบบลึ ก ซึ้ ง โดยมี ก ารเรี ย นและปฏิ บั ติ ค วบคู กั น ไป มี ผูดูแลและใหคําปรึกษาตลอด ๒๔ ชั่วโมง
รร.เอกชนสอนศาสนาอิสลาม กลุ ม ที่ ต องการเรี ย นศาสนาควบคูไ ปกั บ สามั ญ โดยกลุ ม หนึ่ ง ตองการเรียนสามัญเปนหลักเพื่อสอบเขามหาวิทยาลัยตอไป แต ก็ตองการหาความรูดานศาสนาควบคูไปกับดานสามัญ อีกกลุม เปนกลุมที่ตองการเรียนศาสนาโดยตรง และมีเปาหมายที่จะไป ศึกษาตอตางประเทศ กลุ ม ที่ มี ฐ านะยากจน (ส ว นใหญ ) ไม มี ทุ น ทรั พ ย เ พื่ อ เป น ฐานะปานกลางหรือพอมีพอใชเปนอยางนอย คาใชจายในการเลาเรียน ไมจํ ากั ดอายุข องผูเ รียน โดยเฉพาะผู ที่มี อายุ เ กิ นวัยเรีย นก็ ผูที่มีอายุอยูระหวาง ๑๓-๒๕ ป สามารถเรียนปอเนาะได
ปอเนาะกับการเปลี่ยนแปลงจากอดีตสูปจจุบัน ตลอดระยะเวลาที่ปอเนาะเกิดขึ้นในดินแดนฟา ตอนีดารุสลาม จนกระทั่งเปลี่ยนมาเปนจังหวัดปตตานีในปจจุบัน การศึกษาหาความรูในวิถีชีวิตแบบอิสลามใน สถาบันปอเนาะไดดําเนินมาอยางตอเนื่อง ไมวาแผนดินแหงนี้จะประสบภัยพิบัติใดก็ตาม ไมวาจะเปนภัย สงคราม การศึกษาหลักการอิสลามตามวิถีของคนมุสลิมใน ๓ จังหวัดชายแดนภาคใตก็ยังคงมีอยู ปอเนาะ จอมพล ป. ออกกฎหมายชาตินิยม สงผล กระทบตอปอเนาะ
๒๔๘๕
ประกาศระเบียบกระทรวงใหปอเนาะขึ้น ทะเบียน
๒๕๐๔
บานภูมีเปนที่ตั้งของปอเนาะที่มีชื่อเสียงแหงหนึ่งชื่อวาปอเนาะภูมีหรือบืรมิง ซึ่งมีอายุเกือบหนึ่ง รอยปแลว ปอเนาะภูมี หรือ โรงเรียนนูรุลอิสลามภูมีวิทยา, ปอเนาะภูมี, ปอเนาะบืรมิง เดิมชื่อ นูรุล อิสลามอัลบืรมีนียะห ปอเนาะภูมีเปนบอเกิดแหงชุมชน เปนจุดเริ่มตนของทุกสิ่งทุกอยางในปจจุบัน คําวา “ภูมี” เปนชื่อหมูบานที่ทางราชการตั้งให ซึ่งเพี้ยนมาจากคําวา “บืรมิง” การเรียกที่อยูหรือ หมูบานในอดีตมักจะอิงอยูกับสภาพแวดลอมนั้นๆ และบืรมีเปนชื่อตนไมเนื้อแข็ง ใชรักษาคนโรคหัวลาน ซึ่งมีมากในพื้นที่แถบนั้นในอดีต แตปจจุบันไมมีใหเห็นแลว ความเปนมาของปอเนาะภูมี ปอเนาะภูมีตั้งอยูบนเสนทางสายยะหริ่ง-มวงหวาน ตําบลยามู อําเภอยะหริ่ง จังหวัดปตตานี เปนปอเนาะเกาแก มีอายุประมาณหนึ่งรอยป ไดผลิตบุคลากรทางศาสนา ขัดเกลาคุณธรรม จริยธรรมใหแกเด็กนักเรียนมากมาย ที่มาจากทุกสารทิศ ทั้งในประเทศไทยและประเทศ ใกลเคียง ปอเนาะภูมีกอตั้งขึ้นโดยการสนับสนุนของเจาเมืองยะหริ่ง (พระยาพิพิธภักดี) เดิมทีปอเนาะภูมี เปนพื้นที่ที่อยูหางไกลจากชุมชน และเปนพื้นที่ที่อยูในเขตปาไมที่มีสัตวปานานาชนิดอาศัยอยู มีลําธาร ไหลผาน สะดวกตอการดําเนินชีวิตประจําวันของนักศึกษา ผูกอตั้งปอเนาะคนแรกคือ ทานไซคุนา หะยี วันมูฮําหมัด หรือที่เรียกอีกชื่อหนึ่งวา “โตะเยาะหสะแต” ทานเปนผูบุกเบิกฟนฝาอุปสรรคและตั้งปอเนาะ อยูริมคลองในปาใหญแหงนี้เมื่อประมาณรอยกวาปที่ผานมา การที่จะเปนปอเนาะไดไมใชจะใชเวลา เพียงชั่วครู แตมันเปนกาลเวลาที่สืบตอกันมาถึง ๓ อายุคนแลว ปอเนาะภูมีเปนที่รูจักกันทั่วไปทั้งใน ประเทศและตางประเทศ เชน เขมร พมา มาเลเซีย อินโดนีเซีย บุคคลตางถิ่นฐาน ตางพื้นที่ ไดเขามา ศึกษาหาความรูในสถาบันแหงนี้ จนกระทั่งมีวิชาความรูเปนที่พอใจแลวจึงกลับไปสอนยังภูมิลําเนาของ ตัวเอง ปอเนาะภูมีไดขยายอาณาเขตโดย หะยีวันอะหหมัด เบน วันหะยีอิริซ ใหกวางขึ้นและใหญขึ้น ใน สมัยไซคุนาอะหหมัดผูนี้ ทานมีลูกศิษยประมาณ ๖๐๐ คน และมีนักศึกษาระดับแนวหนามากมาย เรียก กันวาปอเนาะที่มีอยูทุกวันนี้มิใชนอยเลยที่เปนศิษยเกาปอเนาะภูมี ยุคของทานเรียกไดวาเปน “ยุคทอง” ของปอเนาะภูมีก็วาได
ปอเนาะภูมี อําเภอยะหริ่ง ปอเนาะสะมาลา
ปอเนาะบือนังกือบง อ. ปอเนาะเมาะโง อ.ยะรัง ั
ปอเนาะจอแม ปอเนาะบือนารา เมาะ, ปอเนาะตะลูบัน อําเภอ สายบุรี
แผนผังแสดงเครือขายปอเนาะของผูสําเร็จการศึกษาจากปอเนาะภูมี
ปจจุบันปอเนาะภูมีเปนสถาบันการศึกษาอิสลามที่มีชื่อเสียงแหงหนึ่งในจังหวัดปตตานี ปอเนาะ ภูมีไดจดทะเบียนเปนโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลาม เมื่อ พ.ศ. ๒๕๑๔ แตในขณะเดียวกันก็ยังคง ธํารงรักษาความเปนเอกลักษณตามวิถีของปอเนาะดั้งเดิมไวไดอยางเหนียวแนน กลาวคือแมวาจะมีการ จดทะเบียนเปนโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลาม แตลักษณะความเปนอยู วิธีการสอน ยังคงรูปแบบ ของปอเนาะแบบดั้งเดิมอยู ปจจุบันผูเปนโตะครูคือ หะยีมูหัมมัด อาดํา
ปอเนาะภูมี กอตั้งปอเนาะภูมี โดยโตะครูหะยี วันอะหหมัด บินวันอิดริส
๒๔๖๓
สรางบาลาเซาะหเพื่อรองรับจํานวน ลูกศิษย ปอเนาะขยายเปนหมูบาน เกิดตลาดนัด
๒๔๗๒
ปอเนาะภูมีเจริญสูงสุด
๒๔๗๓
โตะครูหะยีวันอะหหมัดรวมกอตั้ง คณะผูปฏิบัติบทบัญญัติศาสนา และ ไดรับเลือกเปนกอฎี (ผูพิพากษา) จังหวัดปตตานี ไดรับแตงตั้งเปนที่ ปรึกษาศาสนาของเจาเมืองยะหริ่ง
๒๔๘๕
โตะครูหะยีวันอะหหมัด บินวันอิดริส เสียชีวิต,หะยีอับดุลเราะหมาน บิน หะยีนู รุดดีน อาดํา ทําหนาที่เปนโตะครูคนที่ ๒
๒๕๐๙
ปอเนาะภูมี จดทะเบียนปอเนาะ
๒๕๑๔
หะยีอับดุลเราะหมาน ไดรับเลือก เปนหัวหนาชมรมอุลามะอ
๒๕๑๙
ลําดับเหตุการณสําคัญของปอเนาะภูมี
ทัศนคติของนักเรียนตอการเรียนที่ปอเนาะภูมี จากการสํารวจความคิดเห็นของนักเรียนเรื่องทัศนคติของนักเรียนตอการเรียนที่ปอเนาะภูมี โดย สุมสํารวจจากกลุมตัวอยาง ๓๐ คน ชาย ๒๐ คน หญิง ๑๐ คน ชวงอายุระหวาง ๑๔-๒๕ ป ไดความคิด เห็นและสถิติที่นาสนใจดังตอไปนี้ (ทําการสํารวจ ณ วันที่ ๑๕ มีนาคม ๒๕๔๗) ขอมูลเบื้องตน - ภูมิลําเนาเดิมของนักเรียน ปตตานี ๗๔ % ภาคใตตอนลาง ๑๔ % ภาคใตตอนบน ๒% ภาคกลาง ๑๐ % - เกณฑเฉลี่ยของผูที่ศึกษาปอเนาะภูมี ๓ ป ๖ เดือน (ระยะเวลาสูงสุด ๑๐ ป) ทัศนคติ ๑. สาเหตุที่มาเรียนปอเนาะ - ตองการศึกษาหาความรู ๔๕ % - ตองการเรียนศาสนาโดยเฉพาะ ๒๒.๒๐ % - ผูปกครองสงมา ๑๔.๒๙ % ๑๑.๑๑ % - เพื่อปรับปรุงตัว - อยากรูภาษา ๗.๔๐ % ๒. สาเหตุที่เลือกมาเรียนปอเนาะภูมี - เปนปอเนาะเกาแก ๒๑.๗๖ % - ตั้งใจมาเรียนเพราะชอบ ๒๑.๗๒ % - ใกลบาน ๒๑.๗๑ % - ผูปกครองเลือก ๑๓.๐๔ % - สอนดีมีประสิทธิภาพ ๘.๖๐ % - ใกลแหลงชุมชน ๘.๖๐ % - เครงครัดในเรื่องศาสนา ๔.๕๗ % ๓. ปอเนาะภูมีตางจากปอเนาะอื่นอยางไร - ไมแตกตาง ๐.๗๖ % - มีการเรียนการสอนแบบดั้งเดิม ๒๓.๐๗ % - การสอนหลากหลาย ๑๙.๒๓ % - มีการสอนในระดับสูง ๑๕.๓๘ % - มีอิสระในการเรียน ๗.๖๐ % - ผูสอนมีความเปนผูนําสูง ๓.๙๖ % ๔. สิ่งที่คาดหวังวาจะไดรับหลังจากเรียนจบแลว - อยากไดความรูมากๆ ครอบคลุมทุกเนื้อหา ๓๗.๕๐ % - สามารถเผยแพรความรู, สอนผูอื่นได ๓๓.๓๓ %
- นําความรูที่มีไปใชประโยชนในชีวิตประจําวันได ๒๐.๘๓ % - เปนคนดี, เปนแบบอยางของชุมชน ๘.๓๗ % ๕. วางแผนไวอยางไรในอนาคต - เปนอาจารยสอนศาสนา ๓๘.๔๖ % - เรียนตอไปเรื่อยๆ จนมีความรูเพียงพอ ๒๓.๑๓ % - เปดปอเนาะ, เปนผูนําชุมชน ๑๙.๒๓ % - เรียนตอในระดับสูง ๗.๖๙ % - อยากลองไปศึกษาปอเนาะอื่นดูบาง ๗.๖๙ % ๓.๘๐ % - เรียนจนกระทั่งมีครอบครัว ๖. คิดเห็นอยางไรกับคํากลาวที่วา “ปอเนาะมีสวนรวมในการกอการราย” ในสวนนี้นักเรียนทั้งหมดตอบวา ไมเห็นดวย และใหเหตุผลของคํากลาวนี้วา - เกิดจากการเขาใจผิด ๔๑.๖๖ % - ผูพูดไมรูจักปอเนาะดีพอ ๒๙.๑๘ % - ถูกใสราย ๒๙.๑๖ %
ดวยสถิติจากแบบสอบถามความคิดเห็นและทัศนคติของเด็กปอเนาะขางตน ทําใหเราไดทราบ วา นักเรียนสวนใหญที่มาเรียนปอเนาะภูมีหวังที่จะไดวิชาความรูดานศาสนา การที่ปอเนาะภูมีเปน ปอเนาะที่เกาแก มีชื่อเสียงมาแตอดีตนั้นเปนสาเหตุหลักที่ทําใหนักเรียนเลือกมาเรียนที่นี่ สวนความ มุงหวังของนักเรียนตอการเรียนปอเนาะคือตองการความรูไปใชในชีวิตประจําวัน สามารถเปนแบบอยาง ที่ ดีตอชุมชนได และนักเรียนสวนใหญก็หวังที่จะเปนครูสอนศาสนาตอไปในอนาคตอีกดวย ผลสําเร็จของปอเนาะภูมี ปอเนาะเปนแหลงถายทอดวิทยปญญาและวัฒนธรรมอิสลาม เปนเสาหลักในการเสริมสรางผูรูใน สังคมมุสลิม เปนสถานที่เรียนรูขัดเกลาจิตใจและอบรมจริยธรรมอิสลามแกเยาวชน เปนแหลงเรียนรู เกี่ยวกับวิทยาการอิสลามสําหรับมุสลิมและผูสนใจทั่วไป เปนสถานที่พักพิงทางจิตวิญญาณแกผูสูงอายุ ผูหลงผิด และผูเคยหลงใหลกับกระแสบริโภคนิยม ประสานงานและดําเนินงานรวมกับองคกรภายนอกทั้ง ภาครัฐและเอกชนในกิจกรรมที่สอดคลองกับหลักการศาสนา ตลอดจนเปนกลไกหนึ่งของสังคมในการจัด สวัสดิการแกชุมชน การศึกษาตอของเด็กปอเนาะ จากการสัมภาษณอาจารยมูหัมมัด อาดํา โตะครูปอเนาะภูมี เกี่ยวกับการศึกษาตอของเด็กปอเนาะ ทําใหเราไดเห็นภาพไดชัดเจนยิ่งขึ้นวามีผูเรียนสามารถเรียนตอใน ระดับสูงหรือเรียนตอในรูปแบบอื่นๆ ไดอยางไร โดยอาจารยมูหัมมัดไดอธิบายใหฟงวา ”ผูเรียนบางคนจะทําการยายที่เรียนไปเรื่อยๆ แหงละ ๔-๕ ปบา ง หรือ ระยะเวลาตามที่ตนเห็ นวา เหมาะสม บางคนก็เ รี ยนแห งเดียว ปอเนาะเดี ยวตลอด การศึกษาก็ได” ทั้งนี้ปอเนาะแตละแหงจะมีรูปแบบและลีลาการสอนไมเหมือนกัน มีจุดเดนที่แตกตางกัน และแต ล ะแห ง ก็ มี ค วามแตกฉานในแต ล ะวิ ช าแตกต า งกั น (หากจะเปรี ย บเที ย บกั บ การศึ ก ษาใน ระดับ อุดมศึกษาของไทยในปจจุบัน ก็คลายๆ กับการที่เราตองการเรียนหรือชอบทางดานศิลปกรรม จิตรกรรม ก็ตองเขาเรียนที่มหาวิทยาลัยศิลปากร ชอบทางดา นการเมือ ง การปกครอง ก็ตองเรียนที่
มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร ดานสถาปตยกรรม อักษรศาสตร ก็ตอ งเรียนที่จุฬาลงกรณมหาวิท ยาลัย เหลานี้เปนตน ซึ่งปอเนาะภูมีในอดีตมีความเชี่ยวชาญทางดานวิชาฟกฮ-นิติศาสตรอิสลาม และวิชาอูซู ลุดดีน-หลักการศรัทธา) ทั้งนี้โดยทั่วไปแลวระยะเวลาที่ผูเรียนคนหนึ่งๆ จะมีความแตกฉานถึงขั้นเปนผูรู ไดนั้น จะตองใชเวลา ๑๐ ปขึ้นไป ในสวนของการศึกษาตอในโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลามนั้น นักเรียนปอเนาะสามารถทําได โดยทางปอเนาะจะออกใบรับรองให (ใบรับรองนี้เรียกวา “ชะฮาดะห”) โดยการกําหนดหลักเกณฑคราวๆ โดยการเทียบเรียนเปนจํานวนปและความรู วาเทียบไดกับชั้นอะไรของโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลาม ที่ตองการจะศึกษาตอ เชน หากเรียนปอเนาะ ๗ ป จะสามารถเขาศึกษาตอชั้นซานาวี (ชั้นสูง ๘-๑๐) ของ โรงเรียนเอกชนได สําหรับเรื่องการสงเสริมความรูดานสายสามัญนั้น อาจารยมูหัมมัดไดอธิบายใหฟงวา ทางปอเนาะ ไดรับความรวมมือจากศูนยการศึกษานอกโรงเรียนเขามาทําการสอนนักเรียน ในสวนนี้เองที่ทําใหนักเรียนมี ความรูดานสายสามัญและสามารถนําไปศึกษาตอและประกอบอาชีพไดในอนาคต ซึ่งระดับวุฒิการเรียน เทียบนั้นขึ้นอยูกับตัวนักเรียนเองดวยวาตองการเรียนถึงระดับใด ซึ่งที่ผานมาก็มีเรียนจบทั้งชั้น ม.๓ และ ม.๖ สวนการศึกษาตอระดับสูงของเด็กปอเนาะในตางประเทศ โดยสวนใหญของปอเนาะจะไมเนน การศึกษาตอในตางประเทศ ขึ้นอยูกับตัวนักเรียนวามีความตั้งใจและมีทุนทรัพยในการศึกษาตอหรือไม นักเรียนที่ไปเรียนตอจะตองทําการเทียบความรูกับทางสถาบันที่ตองการเขาเรียน ซึ่งตรงนี้เองที่นักเรียนที่ จบการศึกษามาจากโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลามจะไดเปรียบโรงเรียนปอเนาะเพราะเทียบชั้นได งายกวา ประกอบกับทางปอเนาะ (แทบทุกปอเนาะ) มีหลักสูตรการสอนที่ทําใหผูเรียนมีความแตกฉาน เปนอุลามะอ (ผูรู) ในตัวอยูแลว หากเรียนสําเร็จก็จะมีความแตกฉานไมตางกับผูที่ไปเรียนตางประเทศ บทบาททางสังคมของปอเนาะ กิจกรรมโดยทั่วไปทางสังคมของปอเนาะภูมีมีอยูหลากหลาย กิจ กรรมแตละอยางแตละประเภทเปนการเชื่อมความสัมพันธ การทําประโยชนระหวางปอเนาะกับ หมูบาน กับโรงเรียน กับชุมชน หรือกับปอเนาะดวยกันเอง กิจกรรมเหลานั้นไดแก จั ด กลุ ม นั ก เรี ย นออกเผยแผ ศ าสนาตามชุ ม ชน การออกเผยแผ ศ าสนา หรื อ ที่ เ รี ย กกั น ว า “ดะอวะห” นั้น เปนแบบฉบับที่สําคัญอยางหนึ่งที่ทานศาสดามูฮําหมัด (ซ็อลฯ) ไดสั่งใหประชากรของ ทานปฏิบัติ การออกเผยแผศาสนามี ๒ ประเภท ประเภทแรกเปนการเรียกรอง เชิญชวน อธิบายใหคน ศาสนาอื่นๆ หันมานับถือพระเจาองคเดียวและเขารับอิสลาม ประเภทที่ ๒ เปนการตักเตือน เชิญชวน และเรียกรองใหชาวมุสลิมทั้งหลายซึ่งมีความศรัทธาในศาสนาอิสลามอยูแลว ใหมีความยึดมั่น แนวแน ในศาสนามากยิ่งขึ้น การออกเผยแผศาสนาของปอเนาะภูมีเปนแบบประเภทที่ ๒ ทางปอเนาะจะจัดกิจกรรมนี้เดือน ละ ๑ ครั้ง โดยแบงนักเรียนออกเปนกลุม (หรือที่เรียกกันวา “ยุมเอาะห”) กลุมละ ๖-๑๒ คน ออกไปอยู คางคืนตามมัสยิดตางๆ เปนเวลา ๒๔ ชั่วโมง หรือหากมีเวลามากพอก็จะใชเวลา ๓ วัน โดยมากแลว
มัส ยิด ตามหมูบ า นที่ท างปอเนาะจัด นัก เรีย นออกดะอว ะหนั้น จะอยูใ นรัศ มีไ มเ กิน ๑๐ กิโ ลเมตร เพราะสะดวกในการเดินทาง และทางปอเนาะสามารถติดตอกับนักเรียนไดในเวลาอันรวดเร็ว วัตถุประสงคประการแรกของการออกเผยแผศาสนานั้น คือการปรับปรุง เปลี่ยนแปลงตัวเองของ ผูเรียน ผึกใหสํานึกในหนาที่และความรับผิดชอบที่มีตอศาสนาและสังคม ผูที่ออกเผยแผศาสนาจะไดทํา กิจกรรมตางๆ ซึ่งอยูในกรอบของศาสนาตลอด ๒๔ ชั่วโมงอยางแทจริง เพราะใชเวลาสวนใหญอยูใน มัสยิด อันเปนสถานที่ประกอบศาสนกิจ ผูเรียนจะงดการพูดจาไรสาระ งดพูดคุยเกี่ยวกับเรื่องตางๆ ของ ทางโลก ฝกการเปนผูนําและผูตามที่ดี ฝกการเขาสังคม วัตถุประสงคป ระการตอมา คือเป นการเชื่อมความสัม พันธกัน ระหวางมุสลิม ดวยกัน เชื่อ ม ความสัมพันธกันระหวางคนตางถิ่นกับคนในทองถิ่น และเปนการเชื่อมความสัมพันธกันระหวางปอเนาะ ซึ่งเปนสถานศึกษากับหมูบาน สิ่งเหลานี้จะชวยทําใหเกิดความสัมพันธอันดี มีความปรองดองระหวางกัน วัตถุประสงคประการสุดทาย คือการชักชวน เชิญชวน กระตุนใหชาวบานมีความเขมแข็งและยึด มั่นในศาสนาอิสลามมากยิ่งขึ้น ใหมีกําลังในการประกอบศาสนกิจทั้งที่เปนสวนตัวและสวนรวม เพราะ หนาที่หนึ่งซึ่งสําคัญที่สุด ที่มุสลิมพึงปฏิบัติ คือการตักเตือนพี่นองมุสลิมดวยกันไมใหหันเหออกจาก ศาสนา การปฏิบัติกิจกรรมลักษณะดังกลาวนี้ จะทําใหสังคมคงไวซึ่งความปกติสุขเรียบรอย ความมี คุณธรรม จริยธรรม ซึ่งหาไดยากในชวงเวลาปจจุบันที่คนสวนใหญพากันอยูแบบตัวใครตัวมัน ไมไดใสใจ วาสังคมหรือหมูบานที่เราอยูนั้นมีอบายมุข หรือเกิดสิ่งใดๆ บางที่จะทําใหสังคมตกต่ําลงในอนาคต และ เมื่อสังคมตกต่ําลงก็มักจะพยายามออกกฎระเบียบตางๆขึ้นมาควบคุมทีหลัง ซึ่งเปนการแกปญหาที่ ปลายเหตุ และไมไดทําใหปญหาลดนอยลง อยางดีที่สุดก็เปนเพียงการยับยั้งไมใหปญหาขยายตัวเทานั้น คลายๆ กับสุภาษิตคําพังเพยที่วา “วัวหายลอมคอก” แตหากเราปองกันดวยการสอดสองดูแล ตักเตือน กันตั้งแตเนิ่นๆ ปญหาที่จะเกิดในอนาคตก็ไมมีทางเกิดขึ้นได