สภาพแวดลอม การทํามาหากิน และการเปลี่ยนแปลง สภาพแวดลอมและการทํามาหากินของบานดาโตะ จากสภาพแวดลอมที่หมูบานถูกขนาบดวยทะเล ชาวดาโตะจึงยึดอาชีพประมงตั้งแตอดีตถึงปจจุบัน ทะเล ๒ ดานของหมูบานดาโตะ คือทะเลใน (อาวปตตานี) และทะเลนอก (อาวไทย) อาวปตตานีเปนอาวที่มี ความเหมาะสมสําหรับการกําบังคลื่นลมและเปนทาเทียบเรือที่สําคัญแหงหนึ่งของประเทศไทยตั้งแตอดีตจนถึง ปจจุบัน อาวปตตานีมีอาวเปนลักษณะอาวกึ่งปด มีเนื้อที่ประมาณ ๗๔ ตารางกิโลเมตร ทางทิศเหนือของอาว มีพื้นที่เปนแหลมเรียกวาแหลมโพธิ์ หรือแหลมตาชี ยื่นออกไป ขนานกับแนวชายฝงของแผนดิน โดยมีปากอาว เปดออกสูอาวไทย และบริเวณกนอาวเปนสวนของปากน้ํายะหริ่ง พื้นที่รอบอาวปตตานีมีความอุดมสมบูรณ สภาพทางภูมิประเทศเหมาะแกการเปนที่อยูอาศัยของสัตวน้ําที่มีความสําคัญทางเศรษฐกิจ เชน กุง หอย ปู ปลา และสาหรายทะเลชนิดตางๆ ประชากรสวนใหญของหมูบานดาโตะประกอบอาชีพประมง รองลงมาคือทําขาวเกรียบ เลี้ยงปลาดุก ปลากะพง รานน้ําชา ขายอาหาร ชางทําเรือ ชางวาดลายเรือ ชางกอสราง รับจางทํางานในโรงงานอุตสาหกรรม รับจางทํางานในมาเลเซีย รับราชการ สวนอาชีพเสริมของชาวดาโตะคือ ชางแกะสลักไม รับจางขูดมะพราว ใช ลิงรับจางขึ้นมะพราว เก็บสาหราย ประมง เรียกกันในภาษาทองถิ่นของคนดาโตะวา มูกะ บานดาโตะเปนหมูบานใหญที่ติดกับทะเล อาชีพประมงจึงเปนรายไดหลักของชุมชนแหงนี้ ผูประกอบอาชีพประมงทั้งหมดประมาณ ๕๐๐ คน ในหมูบาน ดาโตะมีเรือประมาณ ๔๐๐ ลํา รายไดในการทําประมงไมแนนอน บางวันอาจไมไดเลย รายไดสูงสุดประมาณ ๓,๐๐๐-๕,๐๐๐ บาท การประกอบอาชีพประมงสวนใหญชาวบานจะใชเรือหางยาว เรือพาย เรือแจว หรือเรือกอและ สวน เครื่องมือประมงที่ใชกันหลักๆ คือ อวนประเภทตางๆ แห และเบ็ด เปนตน ชาวประมงจะใชเครื่องมือแตกตาง กันไปตามฤดูกาลและกระแสคลื่นลม นอกจากนั้นการทําและใชเครื่องมือประมงจะสัมพันธกับการตั้งถิ่นฐาน ของชุมชน แหลงอาศัยของสัตวน้ํา ชนิดของสัตวน้ํา และความสามารถในการลงทุนประกอบเครื่องมือประมง ชนิดตางๆ ดวย ดังนั้นชาวประมงสวนใหญจะมีเครื่องมือในการประกอบการหลายชนิดเพื่อที่จะเลือกใชไดตาม ความเหมาะสม เชน อวนลาก อวนลอยกุง อวนจมปูมา แห เบ็ดราว เปนตน ในที่นี้จะอธิบายรายละเอียดของ อุปกรณบางชนิดดังนี้
เสนทางเดินเรือสินคาในอดีต
คนลากอวนจะลากอวนเพื่อดักสัตวน้ําที่อยูดานหนาอวน แลวลอมเขาหากัน กูอวนขึ้นเรือ อวนลากคน จะใชอวนตาถี่ ระดับในการลากอวนประมาณ ๑-๑.๕ เมตร ขนาดของเรือ ๑.๘X๗ เมตร เครื่องยนตขนาด ๖-๗ แรงมา อวนลอยกุง ภาษามลายูเรียกวา ปูแกอูแดฆือแต นับเปนเครื่องมือประมงชนิดหนึ่งที่ไดรับความนิยม ในการใชมากที่สุดของชุมชน ตัวอวนจะมีความกวางประมาณ ๗๐ ซ.ม. และมีความยาวประมาณ ๑๐๐-๑๕๐ เมตร ลึก ๑.๕ เมตร โดยทั่วไปชาวบานจะใชอวนประมาณ ๑๐ ผืน เพื่อประกอบเปนอวน ๑ หัว ชาวบานจะออกไปวางอวนในเวลา เชาตรู โดยใชเรือยนตขนาดเล็ก ๑-๖ เมตร เครื่องยนตขนาด ๘-๑๓ แรงมา ใชลูกเรือ ๑-๒ คน ขั้นตอนการวาง อวนตามลําดับคือ อวนจะถูกวางในแนวตั้งฉาก อวนจะถูกปลอ ยใหลองลอยตามกระแสน้ํา พัดเคลื่อนไป ขางหนาเพื่อใหสัตวน้ําติดอวน กอนจะทําการกูอวนขึ้นมา
อวนลอยกุง อวนปู ภาษามลายูเรียกวา ปูกะกือแต จัดอยูในประเภทอวนจม ความยาวประมาณ ๓๐-๖๐ม.ตอผืน ขนาดความกวางของหนาอวนประมาณ ๒๕ ตาอวน หรือประมาณ ๑๒๐-๑๕๐ ซ.ม. โดยทั่วไปแลวอวนชนิดนี้ จะใชกับเรือประมงขนาดเล็กที่มีความยาวประมาณ ๕-๖ เมตร ชาวบานจะออกไปทําการวางอวนในชวงเวลา ประมาณ ๑๐.๐๐-๑๓.๐๐น. ทั้งนี้ขึ้นกับลักษณะของกระแสน้ําและกระแสลม โดยเริ่มวางอวนโดยปกหลักเขา กับบริเวณนั้น และปลอยทุนลอยสัญลักษณลอยในน้ํา กอนที่จะวางอวนลงไปจนวันรุงขึ้น ชาวบานจะออกจาก ทาเรืออีกครั้งหนึ่งเพื่อไปกูอวนและกลับสูหมูบานเพื่อทําการปลดปู และสัตวน้ําอื่นๆ ที่ติดอวนตอไป ซึ่งใน ขั้นตอนนี้จะมีการใชแรงงานแมบานและลูกหลาน หรือเพื่อนฝูงของชาวประมงเพื่อปลดปูตอไป อวนล อ มปลากระบอกกระทุ งน้ํ า ใช เรื อ ยนตข นาดเล็ก ๑X๖ เมตร เครื่อ งยนต ๘-๑๑ แรงม า แรงงาน ๑-๒ คน โดยจะใชเวลาจับทั้งวันทั้งคืน เมื่อชาวประมงแลนเรือออกไปแลวพบฝูงปลากระบอกจะปลอย อวนลอมเปนวงกลม ๑-๓ ชั้น แลวแลนเรือเพื่อเขาไปกระทุงน้ําในอวนที่ลอมเปนวง เพื่อใหปลาตกใจ วายไปติด อวน ระดับน้ําที่เปนพื้นที่ในการลอมลึก ๑๒ เมตร เบ็ดราว ภาษามลายูเรียกวา ตาลีกาเอ เปนหนึ่งในเครื่องมือการจับสัตวน้ําที่มีรูปแบบอยางงา ย ประกอบขึ้นเปนเครื่องมือไดไมยาก ลักษณะเบ็ดราวจะประกอบดวยเบ็ดหลายๆ อันผูกกับเชือกเอ็นติดกับเชือก หลัก เบ็ดราวมีอายุการใชงานคอนขางนาน สามารถจะวางเบ็ดราวที่บริเวณใดก็ไดที่มีปลาอาศัย ชุกชุม เบ็ด ราวจัดวาเปนเครื่องมือที่จําเปนตองใชเหยื่อลอสําหรับการจับปลา โดยเหยื่อลอที่ใชสวนใหญจะเปนพวกลูกกุง การวางเบ็ดราวใชคนประมาณ ๑-๒ คน โดยมีอุปกรณคือ เชือกเอ็นเบอร ๗๐ เอาไวผูกตาเบ็ดความ ยาว ๕๐๐-๘๐๐ เมตร ใชเหยื่อเปนไสเดือนทะเล หอย กุง ปลาหมึก ปลาที่จับไดจะเปนปลาดุกทะเล เรือที่ใช วางเบ็ดราวเปนเรือขนาด ๑X๗ เมตร เครื่องยนต ๖-๗ แรงมา
ระวะหรือชิ๊ปใสกุง เปนเครื่องมือจับปลาที่ใชคนในการรุน เพื่อใหสัตวน้ําเขาถุงอวน ความกวางของ ปากระวะประมาณ ๑.๕ เมตร ความยาวจากปากระวะถึงถุงอวนประมาณ ๓-๔ เมตร ใชเรือขนาดยาว ๕-๖ เมตร กวาง ๑ เมตร ใชลูกเรือ ๑-๒ คนตอลํา ความลึกของน้ําในการรุนประมาณ ๑-๑.๕ เมตร
ระวะหรือชิ๊ปไสกุง โพงพาง เปนเครื่องมือประมงที่ใชอวนรูปถุงปากกวาง ปากอวนติดตั้งใหกางรับสัตวน้ําที่พัดตาม กระแสน้ําเขาถุงอวน ใชเรือขนาด ๒X๖ เมตร เครื่องยนตขนาด ๕-๑๐ แรงมา ตองวางปากอวนสูงใกลเคียงกับ ความลึกของน้ําชวงขึ้นสูงสุด ขนาดประมาณ ๔X๔ หรือ ๘X๖ เมตร ความยาวจากปากอวนถึงกนถุง ๒๐-๒๕ เมตร ลูกเรือ ๑-๓ คน โพงพางปก เปนเครื่องมือประมงที่ใชอวนรูปถุง ปากอวนติดตั้งรับสัตวน้ําที่ถูกกระแสน้ําพัด เขาถุง อวน ใชไมไผปก เปนปกกางออก ใหสัตวน้ําผานขางปก แลวเขาในโพงพาง ขนาดเรือที่ใชโพงพางจับปลา ๑.๕x ๖ เมตร
โพงพางปก คราดหอยแครง ใชกับเรือติดเครื่องยนตขนาดเล็ก ๒X๘ เมตร เครื่องยนต ๘-๑๕ แรงมาจับปลาโดยใช คราดหรือตะแกรงจุมลงน้ํา ขับเรือแลนไปขางหนาเพื่อขูดหอยบนผิวดิน ใชลูกเรือ ๑- ๒ คน
คราดหอยแครง แห เรียกวา ญาลอ ในภาษามลายู เปนเครื่องมือประมงชนิดหนึ่งที่ใชงานกัน โดยแหจะเปนเครื่องมือ เสริมในหลายครัวเรือน เนื่องจากราคาถูกและสามารถนํามาทําประมงในทุกพื้นที่ได ยกเวนบริเวณที่มีเศษไม หรือเศษสวะอื่นๆ เพราะอาจทําใหแหไดรับความเสียหาย แหเปนเครื่องมือประมงที่ไมมีความซับซอนมากนัก ดังนั้นชาวบานเพียงแตนําแหติดตัวไปยังบริเวณที่มีสัตวน้ําชุกชุมกอนที่จะทําการเหวี่ยงแหลงไปเพื่อครอบลงใน บริเวณที่ตองการ หลัง จากนั้น แหจะถูกดึงขึ้น มาเพื่อ ทําการปลดสัตวน้ําที่จับ ได อยางไรก็ตามกรณีการจับ ปลากระบอกชาวบานสวนใหญจะสังเกตฝูงปลากอนที่จะทําการเหวี่ยงแหแตละครั้ง ปจ จุบัน การลดน อยลงของจํ านวนสัตวน้ํ าในทะเล การเพิ่ม ของประชากรอย า งรวดเร็ว ทํา ใหก าร ประกอบอาชีพประมงนอยลง ตนทุนในการประกอบอาชีพประมงที่สูงขึ้น เชน คาเครื่องยนตในเรือ คาน้ํามัน
เชื้อเพลิง และราคาเรือที่สูงขึ้น ทําใหชาวประมงบางสวนตองหันไปประกอบอาชีพอื่นแทน เชน การรับจางทั่วไป การทํางานในโรงงานอุตสาหกรรม หรือการเดินทางไปทํางานในตางประเทศ เปนตน เพาะเลี้ยงสัตวน้ํา การเพาะเลี้ยงสัตวน้ําของชุมชน สวนใหญจะทํากันในแมน้ําลําคลองสายตางๆ บริเวณที่มีน้ําทะเลเขาถึง นอกจากนี้ยังมีการเพาะเลี้ยงสัตวน้ําในบอดิน สัตวน้ําที่นิยมเลี้ยงคือ ปลากะพง และ ปลาดุก ชาวบานดาโตะประกอบอาชีพเพาะเลี้ยงสัตวน้ําประมาณ ๑๔๘ ครัวเรือน การเลี้ยงปลากะพงนิยมเลี้ยงกันในลําคลอง และอาวปตตานีที่มีสภาพน้ํากรอย การเพาะเลี้ยงปลา กะพงอาศัยอุปกรณไมมาก เชน อวน ไม โฟม และเชือก รวมทั้งการลงทุนไมสูงมากนัก เนื่องจากไมมีปญหาใน เรื่องของอาหารปลาเพราะสามารถใชปลาและสัตวน้ําอื่นๆ ที่จับมาได จึงเปนที่นิยมของผูเพาะเลี้ยงของคนใน ชุมชน ปจจุบันชาวบานบางคนเลี้ยงปลาในกระชังเฉลี่ยประมาณ ๓-๔ กระชังตอครอบครัว ชาวบานเริ่มเลี้ยงปลาดุกเมื่อประมาณ พ.ศ. ๒๕๒๗ โดยมีนายมะแซ อับดุลบุตร เปนคนมีฐานะ มี เครือญาติกวางขวาง มีที่ดินวางเปลาโดยไมไดใชประโยชน ญาติชื่อนายทวีศักดิ์ อับดุลบุตร จึงแนะนําใหเลี้ยง ปลาดุก เปนคนเริ่มเลี้ยงและเพาะปลาดุก ซึ่งในขณะนั้นชาวบานดาโตะไมมีใครรูเรื่องเกี่ยวกับปลาดุก การเลี้ยง ปลาดุก นายมะแซไดสั่งซื้อลูกปลาดุกดานจากกรุงเทพฯ เอามาทดลองเลี้ยง โดยมีวิธีการเพาะเลี้ยงแบบภูมิ ปญญาชาวบาน การเพาะเลี้ยงปลาดุกสวนใหญจะเปนการเพาะเลี้ยงในบอดินที่อยูในสวนมะพราว มีการลงทุน ไมสูง บอที่ใชเลี้ยงมีขนาดประมาณ ๔๐-๖๖ ตารางเมตร มีความลึกประมาณ ๑.๕ เมตร ผูเลี้ยงจะปลอยลูก ปลาดุกประมาณ ๑๐,๐๐๐-๒๐,๐๐๐ ตัวตอบอ พันธุปลาที่ใชสวนใหญเปนปลาดุกอุย อาหารปลาสวนใหญ เปนเศษปลาที่เหลือจากการทําขาวเกรียบ โดยเอาปลาใสตะกราแลวแขวนไวเหนือบอปลาประมาณครึ่งเมตร ปลอยใหปลาเนาจนเปนหนอนตกลงไปในบอปลาเปนอาหารปลา ซึ่งเปนวิธีที่ประหยัดคาอาหารปลา บอเลี้ยง ปลาดุกจะอาศัยน้ําธรรมชาติ ระยะเวลาในการเลี้ยงประมาณ ๑๐-๑๕ เดือน ปจจุบันการเพาะเลี้ยงปลาดุกมีความแตกตางกันในอดีตคือ การคัดสรรพันธุปลา ในอดีตชาวดาโตะ นิยมเลี้ยงปลาดุกดาน เพราะเลี้ยงงาย แตโตชา และสามารถเลี้ยงใหวางไขในบอได เพื่อจะไดเพาะเลี้ยงลูกปลา โดยไมตองหาพันธุปลาใหม ปจจุบันจะนิยมเลี้ยงปลาดุกอุยซึ่งเลี้ยงงาย เปนที่นิยมของตลาด ขายไดในราคาสูง กวาและระยะเวลาเลี้ยงสั้นกวา ขนาดของบอ ในอดีตบอปลามีขนาดเล็กประมาณ ๔๐-๖๐ เมตร เพราะไมมี เครื่องมือในการขุดบอมากนัก แตปจจุบันบอปลาจะลึกและกวางกวาเพราะใชรถตักดินในการขุด การใหอาหาร ปลาในอดีตจะรอใหปลาเนาจนเปนหนอนแลวใหหนอนเปนอาหารปลา ปจจุบันใหเศษปลา หัวปลาจากการทํา ขาวเกรียบเปนอาหารปลา และระยะเวลาในการเลี้ยงปจจุบันจะเร็วกวาในอดีต คืออดีตใชเวลาประมาณ ๑๐๑๖ เดือน ปจจุบันใชเวลา ๖-๑๒ เดือน ชาวบานบางคนที่ไมมีที่ดินทําบอปลา จะเชาบอปลาโดยเจาของบอปลาจะใหเชาบอเลี้ยง ๑ ครั้ง คือผู เชาเลี้ยงปลาแลวจับจนหมด ราคาคาเชา ๑,๐๐๐ บาท นอกจากนี้มีการรับจํานําบอปลา ขึ้นอยูกับผูจํานําและ รับจํานําตกลงเงื่อนไข ชาวบานมีการชวยเหลือดูแลกันในการเลี้ยงปลาดุกคือ ชวยสอดสองดูแลไมใหมีการขโมยปลาไปขาย เมื่อถึงเวลาจับปลาเจาของปลาจะขอความชวยเหลือจากชาวบานหรือญาติพี่นองเพื่อนฝูงประมาณ ๓-๔ คน ชวยจับปลาไปขายโดยจะมีพอคามารับถึงที่หมูบาน เจาของปลาจะทําอาหารและเครื่องดื่มมาเลี้ยงเพื่อเปน
สินน้ําใจแกผูที่มาชวย การปฏิบัติเชนนี้มีมาแตอดีตจนถึงปจจุบัน ซึ่งแสดงใหเห็นถึงการใหความชวยเหลือซึ่ง กันและกัน และความสัมพันธของคนในชุมชน การทําอุตสาหกรรมในครัวเรือน อุตสาหกรรมในครัวเรือนของชาวบานดาโตะคือการทําขาวเกรียบ ปลา ในอดีตเนื่องจากผูหญิงในหมูบานจะไมคอยทํางาน สวนใหญเปนแมบาน ทําความสะอาดบานและเลี้ยงดู ลูกอยูภายในบาน เมื่อประมาณ ๔๐ ปกอน กระแสการเปลี่ยนแปลงของสังคมทําใหประชากรเพิ่มมากขึ้น ความจําเปนหลายดานทําใหการทํางานของผูชายเพียงอยางเดียวไมเพียงพอ ผูหญิงเริ่มที่จะชวยงานเพื่อแบง เบาภาระของครอบครัว การทําขาวเกรียบปลาในอดีตไดแปรรูปจากขนมชนิดหนึ่งคือ จอลัน (ไมมีชื่อภาษาไทยเพราะเปนขนม ของชาวมลายู) ซึ่งมีวิธีทําคือนําเอา ปลา แปง น้ําตาล เกลือ มาผสมกันแลวนวดเสร็จแลวนําไปทอด แตจอลัน จะเก็บไวไดไมนาน จึงมีการปรับปรุงการทําจอลันจากการทอดมาเปนการตมเรียกวา หัวขาวเกรียบ แตหัวขาว เกรียบจะเก็บไดไมนานเชนกันเนื่องจากจะขึ้นรา จึงไดนําหัวขาวเกรียบหั่นเปนชิ้นแลวไปตากแหงเปนขาว เกรียบปลาในปจจุบัน การทําขาวเกรียบปลาในอดีตเปนสิ่งที่ยากลําบากเพราะไมมีอุปกรณชวย ทุกอยางทําดวยมือ จึงตอง ใชความอดทนสูง มีขั้นตอนในการทําหลายขั้น เริ่มจากการเตรียมสถานที่ สถานที่จะใชใตถุนบาน เตรียม เครื่องมือในการทํา เชน มีดหั่น กะละมัง เตา ไมฟน เปนตน จะใชเวลาในการทํา ๓-๕ วัน เมื่อกอนจะมีการ รับจางหั่นขาวเกรียบในราคาเขงละ ๑๐ บาท แตปจจุบันการทําขาวเกรียบปลาไดมีเทคโนโลยีมาชวย เชน เครื่องมือนวดแปง เครื่องหั่นขาวเกรียบ การทําขาวเกรียบจึงงายขึ้น ใชเวลาไมนาน เสนทางคมนาคมที่สะดวก ทําใหเกิดการคลองตัวในการติดตอซื้อขาย ชาวบานดาโตะทําขาวเกรียบปลาประมาณ ๕๓ ครอบครัว อาวปตตานี อาวปตตานีเปรียบเปนอูขาวอูน้ําของชาวดาโตะ จากการบอกเลาของผูเฒาผูแกภายใน หมูบาน จะเห็นไดวาอาวปตตานีในอดีตมีความอุดมสมบูรณมาก ชาวบานจับปลาหนาบานของตัวเอง ไมตอง ออกไปไกลก็สามารถหาปลาไดเพียงพอที่จะเลี้ยงครอบครัวได เมื่อถึงเวลาทําอาหารก็ถือไมไผลําหนึ่งไปเขี่ยที่ ริมชายฝง กุง ปลา จะกระโดดขึ้นมาบนฝง หอยแครงตัวขนาดเทากับกําปน จับไปทําอาหารกินกันทั้งครอบครัว ปลาทูในอาวปตตานีจะมีมาก ใชเวลาไมนานสามารถจับปลาทูไดเต็มลําเรือ ปลากระตักที่ใชทําน้ําบูดูมีมาก เชนกัน อาวปตตานีในอดีตนั้นน้ําลึกมากประมาณกวา ๓ เมตร ทําใหเรือสําเภาสินคาขนาดใหญสามารถเขามา ในอาวปตตานี เพื่อจอดพักหรือทําการคาขายกับชาวปตตานีไดอยางสะดวกสบาย นอกจากนี้ยังมีปลาพะยูน และทรัพยากรสัตวน้ําอื่นๆ เลากันวาเมื่อ ๙๐ ปกอ น อิหมามของบานดาโตะ ไปวางเบ็ดราวในทะเล จับไดปลาพะยูนมา ๒ ตัว ตัวใหญอิหมามเอาไปมอบใหแกเจาเมืองยะหริ่ง สวนตัวเล็ก แบงใหชาวบานไดรับประทาน กระดูกของปลาพะยูนไดนํามาใชทํายาแกปวดเมื่อย สว นหญ า ทะเล สาหร า ย ป า ชายเลนสมบู ร ณ ม ากเช น กั น อ า วและคลองลึ ก มาก เรื อ สํา เภาจาก ตางประเทศสามารถลอยลําเขามาตามลําคลองยะหริ่ง และคลองปาเระ ซึ่งยังคงมีซากเรือสําเภาจมอยูที่คลอง ปาเระในปจจุบัน เรือเหลานี้เขามาแลกเปลี่ยนสินคาโดยนําไมตะเคียนมาจากชวา แลกกับขาวสารและเกลือ จากหมูบานฝงตรงขามดาโตะ ซึ่งเกลือที่นํามาขายนี้ไดมาจากบานตันหยงลูโละ บานบานา บานบางปู ซึ่งนา เกลือเหลานี้ลดนอยลงมากในปจจุบัน เนื่องจากที่ดินถูกนําไปใชทํานากุงและโรงงานอุตสาหกรรม
นอกจากนี้ในอดีตอาวปตตานีมีความอุดมสมบูรณมาก เนื่องจากประชากรรอบอาวปตตานี ยังคงมี จํ า นวนนอ ย อุ ป กรณจั บ สั ต วน้ํา เปน อุ ป กรณ ที่ช าวบ า นทํ า ขึ้ น ใชเ อง เช น อวนปู อวนกุ ง และ อวนปลา ชาวบานจะนําปลาที่จับไดมาทําปลาแหง แลวเอาไปขายที่หมูบานยามู บาลาดูวอ เพื่อแลกกับเกลือซึ่งชาวบาน ดาโตะนํามาทําน้ําบูดู เพื่อนําไปแลกขาวกับคนในแผนดินใหญ แสดงใหเห็นถึงความสัมพันธระหวางคนจาก ปลายแหลม กับคนที่อยูลึกเขาไปในแผนดินใหญผานการแลกเปลี่ยนคาขายกัน คนในหมูบาน และเด็กๆ มักจะไปพักผอนหรือเลนบริเวณชายฝงของอาวปตตานีในตอนเย็น อาว ปตตานีสมัยกอนสะอาด หาดทรายขาว มีทั้งเรือสําเภาหรือวาเรือใบมาจากตางประเทศ มาขนเกลือจากอาว ปตตานี ในเวลาที่มีการจัดงานมหรสพ เชน โยง หนังตะลุง ลิเกฮูลู มโนหรา จะไปจัดเวทีที่หาดทราย ชว ง ประมาณเมษายน พฤษภาคม หรือชวงหนารอนเด็กๆ ในหมูบานสวนมากจะไปอยูที่ชายหาด ฝงอาวปตตานี เลนการละเลนตางๆ สมัยกอนอาวปตตานีจะไดพักผอนเปนเดือน ชวงเดือนพฤศจิกายน ธันวาคม มกราคม เนื่องจากมีลม มรสุม ชาวบานจะไมออกไปไหน ไมทํางานอะไรเลย เพียงแคทํางานบริเวณชายๆ ฝง และก็เขาไปในปาชายเลน จับปู จับปลา เพื่อนํามาเปนอาหารในครอบครัว ชวงมรสุมชาวบานจะไปเก็บตนถั่ว เรียกวาลูกบารู ที่รวงจาก ตนลอยน้ําขึ้นฝง แลวใชชอนขูดเปลือกออก เหลือแตถั่ว นําไปตม กินกับมะพราวและก็ใสน้ําตาลและเกลือ เล็กนอย มีรสหวาน อาวปตตานีปจจุบัน อาวปต ตานีในปจจุบันไดรับผลกระทบจากการพัฒนาจังหวัดใหเปนแหลง อุตสาหกรรมอาหารทะเลเพื่อการสงออก โดยที่นิคมอุตสาหกรรมแหงประเทศไทยไดดําเนินการศึกษาและ จัดทําแผนแมบท และในป พ.ศ. ๒๕๓๕ คณะรัฐมนตรีมีมติเห็นชอบอนุมัติเงินงบประมาณเพื่อดําเนินโครงการ เขตอุตสาหกรรมปตตานี ซึ่งการดําเนินโครงการดังกลาวสงผลใหเรืออวนลากอวนรุนของนายทุนใหญจาก จังหวัดทางภาคกลางขยายกิจการลงมาที่ปตตานี โรงงานอุตสาหกรรมตางๆ ทยอยสรางขึ้นมากมาย รัฐบาล ดําเนินโครงการขยายทาเรือและโครงการอื่นๆ เพื่อรองรับการขยายตัวของการผลิตเพื่อสงออก ขณะเดียวกัน ชาวบานรอบอาวปตตานี และพื้นที่ใกลเคียงที่ประกอบอาชีพประมงชายฝงทะเล ผูมีตนทุนในการผลิตนอย ไดรับผลกระทบจากโครงการดังกลาว ถึงขั้นเปลี่ยนแปลงการทํามาหากิน วิถีชีวิต และวัฒนธรรม โดยที่รัฐบาล ไมไดตระหนักถึงความสําคัญของปญหาดังกลาว ในปตอมา พ.ศ. ๒๕๓๖ ชาวบานรอบอาวไดรวมตัวกันจัดตั้ง กลุมอนุรักษอาวปตตานี กลุมอนุรักษอาวปตตานี ตั้งขึ้นมาเพื่อเรียกรองใหรัฐบาลแกปญหาสภาพแวดลอมที่เกิดขึ้นในอาว ปตตานีจากโครงการการพัฒนาดังกลาว จนกระทั่งปจจุบันกลุมอนุรักษอาวยังคงเคลื่อนไหวอยางตอเนื่องมาก วา ๑๐ ป หากผลการดําเนินงานดูเหมือนจะไมมีความคืบหนาแมแตนอย เรือขนาดใหญยังคงเดินหนาสูทะเลเพื่อ กอบโกยทรัพยากรจากทองทะเลโดยไมมีวันหยุด และไมจําเปนตองคิดถึง การเผื่อแผทรัพยากรที่ตนไมได สร า งขึ้ น ให แ ก ใ คร โครงการต า งๆ ของรั ฐ บาลเพื่ อ รองรั บ ความเจริ ญ ด า นอุ ต สาหกรรมการส ง ออกยั ง คง ดําเนินการอยางตอเนื่อง ซึ่งสงผลกระทบตอชาวบานหลายหมื่นคนที่ อาศัยอยูรอบอาวดังตอไปนี้ เรือประมงพาณิชย (ชาวบานเรียกกันวา เจาพออาวไทย) เมื่อ ๔๐ ปกอน เริ่มมีเรืออวนลากอวนรุน เขามาในอาวปตตานี เรืออวนลากอวนรุนสรางปญหากับชาวบานมาก กลาวคือ เรืออวนลากจะทําลายอุปกรณ ประมงของชาวประมงพื้นบาน ลากเอาทั้งอวนและปลาเล็กปลาใหญ แหลงอาหารและแหลงเพาะพันธุสัตวหนา
ดินก็ถูกทําลาย ระบบนิเวศถูกทําลาย ชาวบานเดือดรอนกันมาก จนกระทั่งเมื่อ ๒๐ ปกอน นายลายิ สาแม ซึ่ง ขณะนั้นดํารงตําแหนงกํานัน ตําบลแหลมโพธิ์ ตั้งกลุมตอตานเรืออวนลากอวนรุนขึ้นดวยชาวบานไมอาจพึ่งพิง เจาหนาที่ตํารวจใหจับกุมเรือเหลานั้นได ครั้งนั้นชาวบานรวมตัวกันประมาณ ๑๐๐ คน มีเรือประมาณ ๔๐-๕๐ ลํา เขาไปยิงและเผาเรืออวนลากอวนรุนในอาวปตตานี ลูกเรือถูกตีตายไป ๔ คน หลัง จากเหตุก ารณ ครั้ง นั้ นเรือ อวนลากอวนรุน จึง ออกไปหาปลาในทะเลนอก (อ า วไทย) ทํา ลาย ปะการังและปะการังเทียม สรางปญหาเหมือนที่เคยสรางในอาวปตตานี ชาวบานจึงรวมกลุมกันเปนกลุม อนุรักษอาวปตตานี ไดรับการสนับสนุนจากโครงการพื้น ที่ชุมน้ํา มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร วิทยาเขต ปตตานี สมาชิกของกลุมเปนชาวบานจากบานดาโตะ บานบูดี ตําบลแหลมโพธิ์ อําเภอยะหริ่ง ชาวบานตําบล ตันหยงลูโละ อําเภอเมือง ชาวบานบางตารา อําเภอหนองจิก ดําเนินกิจกรรมจัดเวทีแลกเปลี่ยนปญหาและ ผลกระทบโดยมีการตอรองกับรัฐบาล แตไมไดผลจนทําใหเกิดการประทวงที่ศาลากลางจังหวัดปตตานี ๓ วัน ๓ คืน ป พ.ศ. ๒๕๔๓ โดยมีชาวบานและองคกรลุมน้ําสายบุรีมาสมทบประมาณ ๒,๐๐๐ คน เรียกรองจนกระทั่ง นายอนุรักษ จุรีมาศ รัฐมนตรีวาการเกษตรและสหกรณในสมัยนั้นมาเจรจากับชาวบานวาจะหามการเดินเรือ อวนลากอวนรุนในอาวปตตานี โดยมีการเซ็นสัญญากับผูวาฯ ชาวบานจึงพอใจและสลายการประทวง แตปญหา ดังกลาวก็ยังไมไดรับการแกไขอยางจริงจัง ทั้งที่ มีพระราชบัญญัติทางทะเล ซึ่งกําหนดไวชัดเจนวาหามจัดสัตวน้ํา ในบริเวณ ๓,๐๐๐ เมตร นับจากชายฝง และไดประกาศใหปตตานีเปนเขตปลอดเรืออวนลากอวนรุนเพื่อเปนพื้นที่ นํารองใหจังหวัดอื่นๆ ชาวบาน จึงมองวาการเซ็นสัญญาครั้งนั้นเปนการแกปญหาเฉพาะหนาเพื่อสรางความ พอใจใหกับชาวบาน และหาคะแนนเสียง การกระทําของเจาหนาที่รัฐสงผลกระทบตอความรูสึกของชาวบาน ในเรื่องความไววางใจ และชาวบานรูสึกวาไมสามารถพึ่งพิงอํานาจรัฐใหชวยแกปญหาได จนกระทั่งชาวบาน ตองจัดการแกไขปญหาดวยการรวมตัวเขาปะทะกับเรืออวนลากอวนรุน ตํารวจน้ําซึ่งมีหนาที่รับผิดชอบดูแล กลับไมปฏิบัติหนาที่ตามกฎหมาย ชาวบานจึงพูดกันวา ประเทศไทยนี้ “เอาเงินเปนที่ตั้ง เอาทองเปนที่พึ่ง ชาวบานจะไปพึ่งใคร” เนื่องจากชาวบานในหมูบานดาโตะประกอบอาชีพประมงพื้นบานหรือประมงชายฝงทะเลเปนสวน ใหญ เมื่อเรือประมงพาณิชยเขามาทํางานในบริเวณใกลเคียงที่ทํากินของชาวประมงพื้นบาน ทําใหเกิดผล กระทบกับชาวประมงพื้นบานหลายดานดวยกัน โดยเฉพาะในเรื่องของรายได ชาวบานดาโตะเลาวา ในการหาปลา ชาวบานจะออกทะเลไปกับภรรยาและลูกที่ไมไดเรียนหนังสือ เมื่อไดปลามาจะนําสงที่แพปลาของหมูบาน ซึ่งจะนําไปขายตอในอําเภอ ชาวประมงพื้นบานสวนใหญมีรายได เฉลี่ยประมาณ ๑๕๐-๒๐๐ บาทตอวัน แตเปนรายไดที่ไมแนนอน บางวันอาจไดมากถึง ๕๐๐ บาท ซึ่งมีไมบอย นัก บางวันอาจไมไดปลาเลย แมแตคาน้ํามันยังตองติดผูขายน้ํามันไวกอน รายไดที่ไดมาจึงอาจไมเพียงพอ สําหรับบางครอบครัว เด็กๆ ที่อยูในวัยเรียนจึงตองทํางานชวยครอบครัวดวย บางครอบครัวมีลูกหลายคนจะ ออกไปชวยกันงมหอย กลางคืนอาจออกไปแทงกุง ไดเงินครั้งละ ๑๐-๒๐ บาท สําหรับเปนคาขนม ในขณะที่เรือ พาณิชยนายทุนเจาของเรือเปนคนตางถิ่น มีลูกเรือเปนแรงงานอพยพจากภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทย พมา เขมร และลาว จะหาปลาไดประมาณคืนละ ๑๐,๐๐๐ บาท เมื่อไดปลาจะนําสงเขาโรงงานในจังหวัด ปตตานี หรือสงไปที่จังหวัดอื่น ไปจนกระทั่งถึงกรุงเทพฯ เรือพาณิชยที่เขามาในอาวปตตานีและอาวไทยหนาชายฝงปตตานีแบงออกเปนประเภทตางๆ ดังนี้ คือ
อวนรุน อวนรุ น เป น อวนลั ก ษณะคล า ยถุ ง ขนาดใหญ จั บ สั ต ว น้ํ า โดยวิ ธี ไ ถไปข า งหน า โดยใช เครื่องยนตดัน ในชวงแรกใชไมหลาวโอน (ไมเนื้อแข็งชนิดหนึ่ง) ปจจุบันใชคันเหล็กระบบไฮโดรลิก เรือประมงที่ จะใชอวนรุนมีขนาดประมาณ ๔x๒๐ เมตร เครื่องยนตขนาด ๓๐๐-๓๕๐ แรงมา ถาหากเรือมีขนาดใหญกวา ๑๐ เมตร จะมีวิทยุสื่อสาร เครื่องมืออวนตอเรือ ๑ ลํา จะประกอบไปดวยคันรุน ๑ คู ความยาวประมาณ ๒ เทา ของเรือ คันรุนเหล็กมีเสนผาศูนยกลางประมาณ ๓๐ เมตร
อวนรุน อวนลาก อวนลากเปนเครื่องมือประมงที่ใชอวนลักษณะคลายถุง จับสัตวน้ําโดยจูงอวนใหเคลื่อนไป ขางหนาโดยใชเรือยนต เรือมักมีขนาด ๖x๓๐ เมตร เครื่องยนตขนาด ๖๐-๕๕๐ แรงมา ความยาวของปากอวน ๓๐-๕๐ เมตร ปลายปากอวนถึงกนถุงยาวประมาณ ๔๐-๖๐ เมตร
อวนลาก อวนลากคู จับสัตวน้ําโดยใชเรือยนต ๒ ลําในการลากอวน โดยเรือจะตองรักษาระยะหางและความเร็ว ใหเทากัน ขนาดของเรือยาวประมาณ ๑๔-๒๕ เมตร ใชเครื่องยนตขนาด ๖๐-๕๕๐ แรงมา เรือสวนใหญมี เครื่องหาฝูงปลาจากดาวเทียม เรดาร และวิทยุสื่อสาร เครื่องมืออวน ความยาวของปากอวนประมาณ ๔๐-๖๐ เมตร ปลายปากอวนถึงกนถุงยาว ๖๐-๗๐ เมตร
อวนลากคู อวนลอมปลาทู เรืออวนลอมปลาทูจะออกจับปลาตอนกลางคืน โดยใชเรือยนตสองลํา คือเรือยนต และเรือปนไฟ เรือปนไฟยาวประมาณ ๙-๑๔ เมตร ทําหนาที่ปนไฟลอปลา อวนยาวประมาณ ๑๔-๒๔ เมตร ใช ลูกเรือ ๒๐-๓๐ คน มีเครื่องแอคโคซาวเดอรสําหรับคนหาฝูงปลา ความยาวของอวนประมาณ ๕๐๐-๗๐๐ เมตร ลึก ๕๐-๘๐ เมตร อวนยกปลากะตักปนไฟ ทําการประมงโดยใชเรือยนตขนาดยาว ๗-๑๖ เมตร เครื่องยนต ๒๔-๒๗๕ แรงมา ติดตั้ง ดวงไฟจํานวน ๑๘-๕๐ ดวง บนราวไมไผ ๔-๖ อัน ปนไฟโดยไดนาโม มีเครื่องแอคโคซาวเดอร หาฝูงปลา และมีวิทยุสื่อสาร ใชลูกเรือประมาณ ๗-๑๒ คนตอลํา อวนที่ใชเปนอวนยกหรืออวนชอนตาถี่ ใชไฟ หรือหรี่ไฟใหปลากะตักขึ้นสูผิวน้ํา
อวนยกปลากะตักปนไฟ คราดหอยลาย จับสัตวน้ําโดยใชเรือยนตลากคราดซึ่งมีลักษณะคลายตะแกรง ลากไปตามผิวดินทั้ง กลางวันและกลางคืน ขนาดของเรือยาวประมาณ ๖-๑๘ เมตร เครื่องยนต ๑๐-๒๕๐ แรงมา มีเครื่องแอคโค ซาว-เดอรหาฝูงปลา และมีวิทยุสื่อสาร ใชลูกเรือ ๕-๗ คน
คราดหอยลาย โรงงาน จากนโยบายของรัฐบาลที่พยายามผลักดันใหปตตานีเปนจังหวัดที่เปนฐานการผลิตเพื่อการ สงออก เพื่อยกระดับใหคนปตตานีมีงานทํา ทําใหบริเวณรอบอาวปตตานีมีโรงงานเกิดขึ้นมากมาย โดยไม คํา นึง ถึ ง ผลกระทบที่ จ ะเกิด ขึ้ น กับ อา วป ตตานี แ ละชุม ชนรอบอา วที่ ป ระกอบอาชีพ การทํา ประมงพื้ น บ า น ประมาณ ๓,๐๐๐ คน โรงงานที่เกิดขึ้น เชน โรงงานปลาปน โรงงานปลากระปอง โรงงานปลาหมึก ทําการแปร รูปสัตวเหลานี้เพื่อการสงออก ปลอยน้ําเสียลงในทะเล ทั้งๆ ที่แตละโรงงานมีบอบําบัดน้ําเสีย และรัฐมีบอบําบัด รวมแตไมไดมีการใชงานแตอยางไร ชาวบานรูสึกวาถูกทอดทิ้ง การสรางโรงงานนอกจากจะสงผลใหเกิดน้ําเสีย แลว โรงงานอุตสาหกรรมยังสงผลใหเกิดการถมทะเล เพื่อขยายโรงงานอุตสาหกรรมรองรับทุนจากตางจังหวัด และตางประเทศ คนตางถิ่น คนตางถิ่นในที่นี้คือคนที่ประกอบอาชีพชาวประมงมากอน สวนใหญจะอพยพมาจาก จังหวัดสุราษฎรธานี นครศรีธรรมราช เพชรบุรี สงขลา มาทํามาหากินและตั้งหลักปกฐานอยูบริเวณแหลมนกใน ปจจุบัน คนเหลานี้สวนหนึ่งเปนเจาของเรืออวนลากอวนรุน สวนหนึ่งเปนลูกเรือในเรือเหลานี้ และอีกจํานวน หนึ่งเปนพอคาแมคาคนกลางรับซื้อปลาอยูบริเวณแพปลา บางคนจับจองที่เลี้ยงหอยแครงซึ่งสงผลกระทบตอ ชาวประมงปตตานีเชนกัน ชาวประมงปตตานีรูสึกวาคนเหลานี้เปนผูที่เขามา “เอาวิถีชีวิต” ของคนรอบอาวปตตานีไป จากเดิมที่ คนรอบอาวทํามาหากินอยางพอเพียง เมื่อคนตางถิ่นเหลานี้เขามาทํามาหากินเพื่อ “หวังรวย” โดยไมคํานึงถึง ลูกหลานในอนาคต เห็นไดจากบางคนที่แมจะประกอบอาชีพเปนชาวประมงชายฝง ยังใชเรืออวนลากที่มี เครื่องยนต ๔ สูบ ไปลากปลาที่ชายทะเลหนามหาวิทยาลัยสงขลานครินทร วิทยาเขตปตตานี และเมื่อไดปลา มาจะไมมีการคัดวาตัวเล็กจะคืนกลับสูทองทะเล แตจะเอาไปขายทั้งหมด ถาหากเปนชาวบานปตตานีเมื่อจับ ไดปลาตัวเล็กจะปลอยลงทะเล โดยเฉพาะปลาดุกที่ไดจากการดักเบ็ดราว ซึ่งปจจุบันปลาดุกทะเลใกลจะสูญ พันธุแลว ชาวประมงที่จับปลาดุกจึงไดทยอยเปลี่ยนอาชีพไปเปนกรรมกรกอสราง และทํางานในโรงงาน ชาว
นครศรีธรรมราชคนหนึ่งเลาใหชาวบานดาโตะฟงถึงสาเหตุที่ตองยายมาหาปลาที่ปตตานี เพราะชายทะเล บริเวณนครศรีธรรมราชไมมีปลาใหจับอีกแลว นากุ ง เมื่ อ ประมาณ ๑๕ ป ก อ น ธุ ร กิ จ นากุ ง นั บ ว า เป น ธุ ร กิ จ ที่ ทํ า เงิ น เข า ประเทศมหาศาล ใน ขณะเดียวกันนากุงก็เปนตัวทําลายทรัพยากรอยางมหาศาลเชนกัน เริ่มจากสัตวหนาดินที่ติดอยูกับนากุงในรัศมี ๒๐๐ เมตรจะตาย เชน ไสเดือนทะเล นอกจากนากุงจะทําลายระบบนิเวศในอาวปตตานีแลวยังทําลายปาชาย เลน และบุกรุกพื้นที่ปาชายเลน โดยการไดรับสัมปทานของกลุมนายทุนนากุง ตอมาไดเปลี่ยนสัมปทานเปน โฉนด เมื่อธุรกิจนากุงขาดทุนและนารางไปในที่สุด กรมปาไมไดพยายามดําเนินการเขาไปปลูกปาทดแทน แต ไมสามารถทําได เนื่องจากกรรมสิทธิ์ที่ดินเปนของเจาของนากุง หอยแครง อาวปตตานีมีพื้นที่ประมาณ ๗๔ ตารางกิโลเมตร ๗๕% ของอาวปตตานีเปนพื้นที่จับจอง ของนายทุนเลี้ยงหอยแครง นายทุนสวนใหญมาจากตางถิ่น มีบางที่เปนคนในทองถิ่นแตมักจับจองพื้นที่ไดไม มาก วิธีการเลี้ยงหอยแครงคือ เตรียมที่ดิน ปกเขตและสรางกระทอม (ขนํา) จางคนเฝา หรือเฝาเอง ซื้อพันธุ หอยแครงมาหวานลงในที่ดิน รอใหหอยแครงโต ประมาณ ๕-๖ เดือน การจับหอยแครงจะใชตะแกรงเหล็กติด เครื่องยนต ตะแกรงกวางประมาณ ๑.๕ เมตร ไถคราด ซึ่งการจับหอยแครงเชนนี้สงผลใหหนาดิน แหลงอาหาร แหลงอนุบาลหรือแหลงเพาะพันธุสัตวน้ําถูกทําลายไป นอกจากนี้ยังเปนอุปสรรคในการหาปลาของเรือประมง ขนาดเล็กดวย เครื่องมือประมงที่ทันสมัย ในอดีตชาวประมงรอบอาวจะใชเครื่องมือการทํามาหากินที่ผลิตขึ้นเอง วัสดุที่ใชจะเปนวัสดุจากธรรมชาติ เชน ไมไผ นํามาทํากระบอกเพื่อใชดักปลาดุก ปลาเกา ทํา “บือละ” (Belak) เพื่อดักกุง อวนปู อวนปลา จะทําเพียงชั้นเดียว และตาอวนจะกวาง ตอมาเมื่อสัตวน้ําลดนอยลง ชาวบานจะใช อวนกุง อวนปลา ๓ ชั้น ตาอวนจะถี่ขึ้น สาเหตุที่ตองใชอวน ๓ ชั้น ตาอวนถี่ เนื่องจากปลาตัวใหญไมมีเหลือให จับอีกตอไป เนื่องจากเรือขนาดใหญจับไปหมดแลว ถึงแมวาเรือขนาดใหญจะไมไดรับอนุญาตใหจับสัตวน้ําใน อาวปตตานีก็ตาม การจับสัตวน้ําในฝงอาวไทยยังคงสงผลกระทบตอระบบนิเวศในอาวปตตานี กลาวคือโดย ธรรมชาติเมื่อถึงฤดูลมตะวันตก ปลาจากฝงอาวไทยจะวายน้ําเขามายังอาวปตตานี แตเมื่อมีเรือขนาดใหญ คอยดักอยูทําใหปลาเหลานี้ถูกจับไปกอนที่จะวายเขาอาวปตตานีได ถมทะเล จากการที่จังหวัดปตตานีพยายามขยายเขตอุตสาหกรรมเพื่อรองรับโรงงาน ทั้งที่รัฐบาลรูวา การถมทะเลเนื้อที่ ๑,๐๐๐ ไร ในเขตแหลมนก จะสงผลกระทบตอการทํามาหากินของชาวบานบริเวณรอบอาว กลุมอนุรักษอาวปตตานีพยายามคัดคานการดําเนินโครงการถมทะเลของทางจังหวัด โดยสงหนังสือถึงผูวา ราชการ แตปญหาดังกลาวไมไดรับการแกไข ผูวาราชการจังหวัดเพียงแตรับทราบและบอกวา การถมทะเลเปน เรื่องขององคการบริหารสวนจังหวัด เมื่อแรกถมทะเลนั้นทางราชการไดอางวาเปนการกั้นไมใหชาวบานบุกรุก แตเมื่อเวลาผานไปทางราชการกลับใหสัมปทานแกนายทุนในการสรางโรงงานอุตสาหกรรม นอกจากการถมทะเลที่แหลมนกแลว ทางการยังถมทะเลในพื้นที่หนาสวนสมเด็จฯ อีกดวย โดยการถม ทะเลตรงนี้เกิดขึ้นจากการขุดรองน้ําในพื้นที่ ๘๖๐ ไร การถมทะเลสงผลใหระดับน้ําในอาวปตตานีตื้นเขิน กลาวคือโดยปกติแลวอาวปตตานีจะตองรองรับตะกอนจากคลองยะหริ่งและคลองตางๆ ประมาณ ๓ ลานตัน ตอป ซึ่งตะกอนเหลานี้จะคอยไหลลงสูทะเลไปจนหมด แตเมื่อมีการถมทะเลทําใหปากอาวแคบลง ทําใหระบบ การไหลเวียนของน้ําชาลง ตะกอนจึงไหลออกจากอาวไมได เกิดการทับถมจนเกิดสันดอนทรายเพิ่มขึ้นหลายจุด
(บือติง) อาวตื้นเขิน และงายตอการเกิดน้ําเสีย ซึ่งสงผลตอเนื่องทําใหสาหรายและหญาทะเลตาย เมื่อสาหราย และหญาทะเลตายยิ่งสงผลใหน้ําในอาวเสียมากขึ้น ทาเทียบเรือ ในป พ.ศ. ๒๕๔๐ ทางจังหวัดไดจัดใหมีการสรางทาเทียบเรือขึ้น โดยเริ่มมีการวางแผน มากอนหนานี้ และกรมเจาทา กระทรวงคมนาคมไดรางแบบแผนพัฒนารองน้ําและทาเรือ การสรางทาเทียบเรือ ใหมจะกอใหเกิดปญหากับชาวบานเชนกัน เนื่องจากพื้นที่ที่ใชสรางทาเทียบเรือเปนพื้นที่ทํากินดั้งเดิมของ ชาวบาน ซึ่งชาวบานเรียกบริเวณนั้นวา “จาย” ในอดีตพื้นที่บริเวณนี้เปนแหลงที่ปลาดุกทะเล ปลากระบอก ปู ดําชุกชุม แตปจจุบันเนื่องจากคราบน้ํามันเครื่องของเรือที่เกิดจากการเปลี่ยนถายน้ํามันเครื่องเมื่อมาจอดเทียบ ทาในบริเวณดังกลาว สงผลใหสัตวน้ําไมสามารถอาศัยอยูในบริเวณทาเทียบเรือไดอีกตอไป การขุดลอกรองน้ํา จากการขุดลอกรองน้ําที่หนาสวนสมเด็จฯ และที่ปากอาวปตตานี (ปากแมน้ํา ปตตานี) สงผลกระทบตอระบบนิเวศ นอกจากจะสงผลกระทบในเรื่องของตะกอนที่ทับถมทําใหอาวตื้นเขินดังที่ ไดกลาวมา ยังสงผลกระทบตอที่ทํากินของชาวบานอีกดวย ตัวอยางเชนการขุดลอกรองน้ําที่หนาสวนสมเด็จฯ ซึ่งครั้งแรกทางราชการบอกวาจะขุดขี้เลนในบริเวณ ๕๐๐ ไร แตเมื่อขุดเสร็จสิ้น แลว พบวาทางการขุดลอกรอง น้ําไป ๘๖๐ ไร การขุดลอกรองน้ําเปนบริเวณกวางทําใหสูญเสียหนาดินซึ่งเปนแหลงที่อยูอาศัยของหอยแครง หอยเสียบ ปลาดุกทะเล และสัตวหนาดิน ซึ่งเปนอาหารของสัตวน้ําอื่นๆ ไป เมื่อครั้งที่ยังไมมีการถมทะเลและ ขุดลอกรองน้ําชาวบานจับปลาไดวันละประมาณ ๓๐-๕๐ กิโลกรัมตอวัน แตปจจุบันนี้ “บางวันยังหาปลาไมได คาหมอเลย” ขยะ การสรางโรงงานอุตสาหกรรมขึ้นมากมายโดยที่รัฐบาลไมไดคํานึงถึงแผนการรองรับสิ่งของเหลือ ใชจากการผลิตทําใหเกิดปญหาขยะซึ่งทําลายสุขอนามัยของประชาชนตามมา ดังสังเกตไดบริเวณรอบโรงงาน จะมี ข ยะมากมาย เช น กระดองปลาหมึก เศษขวด เศษพลาสติ ก ต า งๆ โดยไม มี ผู ใดออกมาแสดงความ รับผิดชอบ ซึ่งในเรื่องขยะนี้ชาวบานดาโตะเองยังคงมีปญหาการจัดการเชนกัน ซึ่งปญหาขยะในหมูบานดาโตะ เกิดจากปญหาประชากรที่มีจํานวนมากขึ้น และพื้นที่ของหมูบานที่มีอยูจํากัดทําใหไมสามารถจัดการขยะได กอนหนานี้ชาวบานไดรวมตัวกันจัดการเรื่องขยะในชุมชน โดยไปขออนุญาตใชที่ดินของกรมปาไมเพื่อเปนที่ฝง เก็บขยะ แตกรมปาไมพิจารณาแลวไมอนุมัติให หลังจากนั้นทางมหาวิทยาลัยสงขลานครินทรไดจัดเตาเผาขยะ มามอบให แตเนื่องจากหมูบานดาโตะมีพื้นที่จํากัด บานเรือนคอนขางหนาแนน ทําใหไมสามารถจัดหาที่วาง เตาเผาขยะไดอยางเหมาะสมตามทิศทางลม (การวางเตาเผาขยะในพื้นที่จํากัดจะตองพิจารณาทิศทางลม เพื่อ ไมกอใหเกิดปญหามลพิษกับชาวบานใกลเคียงตอไป) เตาเผาขยะจึงไมไดนํามาใชดําเนินการเผาขยะ
ภาพวาดเพื่ออธิบายปญหาสิ่งแวดลอมในอาวปตตานี
โครงการ SEA FOOD BANK เปนโครงการยอยในโครงการแปลงสินทรัพยใหเปนทุน ตาม แนวนโยบายของรัฐบาล พลตํารวจโท ดร.ทักษิณ ชินวัตร ซึ่งไดเริ่มดําเนินการภายในป พ.ศ. ๒๕๔๗ ระยะเวลา เสร็จสิ้นโครงการในป พ.ศ. ๒๕๕๑ โดยมีวัตถุประสงคของโครงการเพื่อจัดทําเอกสารสิทธิพื้นที่ในทะเลเพื่อ ประชาชนไดเพาะเลี้ยงสัตวน้ํา เพื่อสรางฐานการผลิตอาหารทะเลที่สะอาดไดมาตรฐานทดแทนการจับจาก ธรรมชาติอยางไมมีผลกระทบตอสิ่ง แวดลอ ม ในป พ.ศ. ๒๕๔๗ นี้จะดําเนินการจัดทํา เอกสารสิทธิ์ใหกับ ประชาชนผูยากจน ชาวดาโตะแสดงความคิดเห็นวาไมเห็นดวยตอโครงการดังกลาว ดวยเชื่อวาพื้นที่ในทะเลจะไมเพียง พอที่จะจัดสรรใหแกประชาชนอยางเทาเทียม ซึ่งเงื่อนไขนี้จะนําไปสูการทะเลาะเบาะแวงระหวางประชาชนใน ทองถิ่นที่ตางก็ตองการที่ดินทํากิน และที่ผานมาการเลี้ยงสัตวน้ําในทะเลลวนมีนายทุนจากที่อื่นเขามาลงทุน แลวจางคนในทองถิ่นเปนคนดูแล ซึ่งในบางครั้งไดเกิดเหตุการณความขัดแยงระหวางชาวบานขึ้นจากการ ประกอบอาชีพรับจางนายทุนนี้ ยกตัวอยางเหตุการณหนึ่งที่เคยเกิดขึ้นกับนายโซะ มะแซ อายุ ๓๙ ป เปน ชาวบ า นดาโต ะที่ ป ระกอบอาชี พ งมหอยในทะเล วั น หนึ่ ง นายโซะไดอ อกไปงมหอย แล ว ไปพบกั บ คนเฝ า หอยแครงของนายทุน คนเฝาหอยเขาใจผิดคิดวานายโซะไปขโมยหอย จึงเอาปนมายิงนายโซะ ถึงแมนายโซะ จะไมไดรับบาดเจ็บ แตการกระทําเชนนี้นําไปสูความขัดแยงระหวางคนในทองถิ่นเดียวกันตอมา ซึ่งกรณีของ นายโซะเปนเพียงกรณีตัวอยาง ปญหาความขัดแยงที่เกิดจากการแยงชิงทรัพยากรเกิดขึ้นหลายครั้งหลายครา จนกระทั่งปจจุบัน จากสิ่งตางๆ ที่เกิดขึ้นในอาวปตตานีขางตน ชาวบานรอบอาวปตตานีไดพยายามรวมตัวกันเพื่อสราง พลังในการตอสูและปกปองอาวปตตานีจากการรุกรานของนายทุนตางถิ่น และโครงการตางๆ ของรัฐบาลที่ไมมี ความรูความเขาใจตอระบบนิเวศอาวปตตานีอยางเพียงพอ ใน พ.ศ. ๒๕๓๕ ชาวบานจากหมูบานรอบๆ อาว ปตตานีและบริเวณใกลเคียง ไดรวมตัวกันจัดตั้ง “กลุมอนุรักษอาวปตตานี“ ขึ้น โดยไดจัดทําโครงการพัฒนา เชิงอนุรักษขึ้นเปนโครงการแรกที่หมูบานดาโตะ ชื่อโครงการปลูกปาในหัวใจคน ในงานมีชาวบานจากบานดา โตะรวมกับชาวบานตําบลแหลมโพธิ์อีก ๓ หมูบาน คือบานตะโละสมิแล บานบูดีกําปง บานปาตาบูดี และ สํานักงานปาไมเขตจังหวัดปตตานี และมหาวิทยาลัยสงขลานครินทร วิทยาเขตปตตานี ตอมาไดขยายเครือขาย ออกไปยัง อําเภอปานะเระ อําเภอหนองจิก และ อําเภอเมือง ในป พ.ศ. ๒๕๓๗ จนถึงปจจุบันมีเครือขาย ประมาณ ๓,๐๐๐ คน ใน ๑๓ หมูบาน คือ บานดาโตะ บานตะโละสมิแล บานบูดีกัมปง บานปาตาบูดี ตําบล แหลมโพธิ์ บานตะโละอาโหร ตําบลตะโละกะโปร บานเทียรยา ตําบลตาแกะ อําเภอยะหริ่ง บานบางตาวา บาน ปากบางตาวา ตําบลบางตาวา บานทากําชํา ตําบลทากําชํา บานโคกมวง ตําบลตุยง อําเภอหนองจิก บาน ตันหยงลูโละ บานปาตา ตําบลตันหยงลูโละ บานบางปลาหมอ ตําบลรูสะมิและ อําเภอเมือง จังหวัดปตตานี นอกจากนี้กลุมอนุรักษอาวยังทํางานรวมกับองคกรพิทักษลุมน้ําสายบุรี ซึ่งเปนกลุมที่รวมตัวกันขึ้น ดวยวัตถุประสงคคลายคลึงกัน มีสมาชิกจํานวน ๑๓ หมูบานในเขต อําเภอสายบุรี การทํางานของเครือขาย ทั้งหมดมีโครงการวิจัยพืชที่ชุมน้ําคณะวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีมหาวิทยาลัยสงขลานครินทร วิทยาเขต ปตตานีเปนองคกรพี่เลี้ยง กิจกรรมที่ผานมาของกลุมอนุรักษอาวปตตานี คือ การปลูกปาชายเลนและปาสนชุมชน การจัดตั้งปา ชุมชน การปล อ ยพันธุสัตวน้ําและการอนุรั กษ พัน ธุ สัตวน้ํ า การอนุ รักษปา ชายเลนและหญา ทะเล การทํ า
ปะการังเทียมเพื่อเปนแหลงอาศัยของน้ํา การสํารวจทรัพยากรชายฝง งานวิจัยของชุมชน งานพัฒนาเด็กและ เยาวชน งานรณรงคเผยแพร งานพัฒนาอาชีพของชุมชน งานพัฒนาศักยภาพ องคกรของชุมชน งานดูแล ปกปองการละเมิดกฎหมายของเรืออวนลากอวนรุน และงานตอ สูที่เกี่ยวของกับความเปนธรรมในการใช ทรัพยากรตางๆ ทั้งภายในเครือขายและพื้นที่อื่นๆ เปนตน
แผนที่แสดงชุมชนเครือขายอาวปตตานี
กลุ ม อนุ รั ก ษ อ า วป ต ตานี ไ ด รั บ การสนั บ สนุ น งบประมาณจากจั ง หวั ด ป ต ตานี ป า ไม เ ขตจั ง หวั ด มหาวิทยาลัยและหนวยงานของรัฐ รวมถึงงานทุนจากตางประเทศ คือ ป พ.ศ. ๒๕๓๕-๒๕๓๘ ไดรับเงินทุน สนับสนุนงบประมาณจากองคกรพื้นที่ชุมน้ําแหงเอเชีย เพราะอาวปตตานีไดรับการยอมรับใหเปนพื้นที่ชุมน้ําที่ สําคัญแหงภูมิภาคเอเชีย ป พ.ศ. ๒๕๓๘-๒๕๔๐ ไดรับงบประมาณสนับสนุนจากศูนยศึกษาและพัฒนาอาว ปตตานี มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร วิทยาเขตปตตานี ในนามโครงการพัฒนาคุณภาพชีวิตและสิ่งแวดลอม อาวปตตานี และไดรับเงินสนับสนุนจากสถานทูตออสเตรเลีย ในนามโครงการอนุรักษและฟนฟูทรัพยากร ชายฝงจังหวัดปตตานี และโครงการอนุรักษและฟนฟูความหลากหลายทางชีวภาพปาสันทรายเทียรยา ป พ.ศ. ๒๕๔๑ ไดรับเงินทุนสนับสนุนจากประชาคมยุโรปและองคกรพื้นที่ชุมน้ํานานาชาติ ในนามโครงการการมีสวน รวมของประชาชนในการฟนฟูสภาพปาชายเลนในพื้นที่ภาคใตของไทย : อาวปตตานี จนกระทั่งปจจุบัน กลุม อนุรักษอาวปตตานียังคงดําเนินโครงการตางๆ ตอมา เพื่อดูแล รักษา และฟนฟูทรัพยากรธรรมชาติในอาว ปตตานี ที่เปนอูขาวอูน้ําของประชากรในจังหวัดปตตานี จากการเปลี่ยนแปลงสภาพแวดลอมที่กลาวมาขางตน ประกอบการเปลี่ยนแปลงเสนทางคมนาคม การขยายเสน ทางคมนาคม ทําใหผู คนในหมู บา นดาโตะมีก ารติ ดต อ สั มพัน ธกั บ ชุ มชน ภายนอกมากขึ้น เดินทางและการแลกเปลี่ยนสินคาเปนไปอยางสะดวกรวดเร็ว รองรับการขยายตัวอุตสาหกรรมในครัวเรือนของ ชาวดาโตะเปนอยางดี จนกระทั่งขาวเกรียบของดาโตะไดกลายเปนสินคาหนึ่งตําบลหนึ่งผลิตภัณฑไปในที่สุด การเดิน ทางคา ขายแลกเปลี่ ยนสิน คา เกิดขึ้ น พร อ มกับ การรั บ รู สิ่ง ใหม ๆ วัฒ นธรรมใหมๆ ไปจากเมือ ง ซึ่ ง วัฒนธรรมจากเมืองนี้สวนหนึ่งไดรับอิทธิพลจากภายนอกดวย โดยเฉพาะสิ่งที่เปนรูปธรรม ซึ่งมีราคาแพงและ เปนสินคาฟุมเฟอย การเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นอีกอยางคือ การเปลี่ยนแปลงการปกครอง ในอดีตนั้นผูนําชุมชนมุสลิมจะ เปนผูนําทางดานศาสนา เชน ผูรูศาสนา โตะครู อิหมาม ซึ่งชาวบานจะใหความเคารพนับถือตอคนเหลานี้ คอนขางมาก ดวยบุคคลเหลานี้ทํางานใหแกชุมชนโดยไมหวังผลตอบแทน ตอมารัฐไดกระจายอํานาจการปกครองสูชนบทมากขึ้น ในรูปแบบองคกรบริหารสวนตําบล ทําใหมี การเลือกตั้งผูใหญบานขึ้น ซึ่งนับวาเปนผูนําในทางโลก ซึ่งไมเกี่ยวของกับศาสนาอิสลามแตอยางใด ตําแหนง
ผูใหญบานมีวาระ ๔ ป และไดรับคาตอบแทน การเปลี่ยนแปลงการปกครองเชนนี้นําไปสูการเปลี่ยนแปลง ความสัมพันธของคนในสังคมซึ่งจะกลาวตอไป ปจจัยตางๆ เหลานี้ลวนสงผลกระทบตอวิถีชีวิตและผูคนในหมูบานดาโตะดังตอไปนี้ การประกอบอาชีพ จากเดิมที่คนในหมูบานดาโตะประกอบอาชีพประมงและมีรายไดพอเพียงในการ ดํารงชีวิตและเลี้ยงดูครอบครัวนั้น ในปจจุบันเมื่อ “คนนอก” เขามาแยงชิงทรัพยากรธรรมชาติที่มีอยูอยางจํากัด ทําใหทรัพยากรธรรมชาตินอยลง ไมเพียงพอตอการดํารงชีวิตของ “คนใน” ชุมชนรอบอาวปตตานี ชาวบานดา โตะเริ่มเปลี่ยนวิถีการทํามาหากินไปประกอบอาชีพอื่นเพื่อใหมีรายไดในการเลี้ยงครอบครัวมากขึ้น ดังที่กลาว มาขางตน การเลี้ยงปลาดุกและปลากะพงในบอทราย การทําขาวเกรียบ ลวนเปนอาชีพใหมที่เกิดขึ้นในหมูบาน นอกจากนี้คนหนุมสาวจะออกไปทํางานนอกบาน ทั้งที่ทํางานในจังหวัดปตตานีและจังหวัดอื่นในประเทศไทย เชน ทํางานในโรงงานอุตสาหกรรม เปนลูกจางหนารานขายของของคนจีนในเมือง ทํางานรานอาหาร และงาน กอสราง นอกจากนี้หนุมสาวอีกจํานวนหนึ่งไดเดินทางไปทํางานในประเทศมาเลเซีย สวนใหญจะไปทํางานใน รานอาหารไทยในมาเลเซีย บางสวนไปทํางานเปนลูกเรือประมงเรือพาณิชย ชาวดาโตะใหเหตุผลวาการที่ตอง ไปทํางานในเรือประมงที่ฝงมาเลเซียเพราะจะไดรับเงินคาตอบแทนเร็วกวาเรือในฝงไทย และที่สําคัญคือเจาของ เรือเปนชาวมุสลิม ทําใหรูสึกสบายใจในเรื่องความเปนอยูรวมกันในเรือ ไมมีปญหาทางความเชื่อและวัฒนธรรม การออกไปทํางานนอกบานอาจทําใหชาวดาโตะมีรายไดที่แนนอนกวาการทําประมง แตการเดินทาง ไปทํางานที่อื่นสงผลใหเกิดความเปลี่ยนแปลงอื่นๆ ตามมา วัยรุนในหมูบาน ความเปลี่ยนแปลงของสภาพสังคมปจจุบัน มีผลกระทบตอวัยรุนในชุมชนเปนอยาง มาก ซึ่งผลกระทบดังกลาวกอใหเกิดทั้งผลดีและผลเสียตอวัยรุนในดานตางๆ ดังนี้ ดานการศึกษา เนื่องดวยบานดาโตะเปนสังคมมุสลิม การศึกษาในอดีตของคนในชุมชนบานดาโตะจึง ดําเนินอยูในการศึกษาตามหลักศาสนาอิสลาม ซึ่งมีรูปแบบที่หลากหลายดังที่กลาวมา ไมวาจะเปนการเรียนใน มัส ยิ ด เรีย นในโรงเรี ย นตาดี ก าหรื อ ปอเนาะ การศึ ก ษาเรี ย นรู ศ าสนาที่บ า นของผู รู ศ าสนาในชุ ม ชน หรื อ แมกระทั่งรวมกลุมการพูดคุยถกเถียงเกี่ยวกับเรื่องศาสนา แสดงใหเห็นวาชาวมุสลิมสวนใหญมีโอกาสที่จะ เขาถึงและเรียนรูศาสนาไดตลอดเวลาชั่วชีวิต ในขณะที่วัยรุนปจจุบันกําลังใหความสนใจและความสําคัญตอการศึกษาในทางสามัญมากขึ้น โดยทั่วไปแลววัยรุนในบานดาโตะจะขาดโอกาสที่จะศึกษาอยางตอเนื่อง เนื่องจากความเขาใจของ ครอบครั ว ต อ การศึ ก ษาในทางสามั ญ ระดั บ อุ ด มศึ ก ษา ชาวบ า นมี ค วามเห็ น ว า แม จ ะจบการศึ ก ษา ระดับอุดมศึกษาในทายที่สุดแลวลูกหลานจะตองกลับมาอยูในหมูบาน และทํางานที่มีรายไดไมตางไปจากผูที่ ไมไดรับการศึกษาในระดับสูงเลย ดานการทํางาน ชาวบานดาโตะสวนใหญจะประกอบอาชีพประมง ซึ่งการเรียนรูเกี่ยวกับการทํางาน สามารถเรียนรูไดโดยไมจําเปนตองผานระบบการศึกษารูปแบบใด ชาวบานดาโตะจะเรียนรูการทําประมงตั้งแตวัย เด็กจากพอ หรือผูสูงวัยที่มีประสบการณมากอน นอกจากจะเรียนรูในวิธีการจับปลา กุง ปู หอย แลว ชาวดาโตะยัง เรียนรูในการทําประมงอยางพอเพียงตอการดํารงชีวิตดวย การทํางานของวัยรุนในอดีตจึงขึ้นอยูกับการครอบครองเครื่องมือในการหาปลา เชน เรือ อวน แห การ ทํางานของวัยรุนจึงมีลักษณะดังตอไปนี้
วัยรุนที่ครอบครัวมีเครื่องมือหาปลา วัยรุนคนนั้นจะอาศัยอยูกับครอบครัว ชวยกันทํางานกับสมาชิก คนอื่นๆ ในครอบครัว เพื่อแบงเบาภาระงาน วัยรุนที่ครอบครัวไมมีเครื่องมือหาปลา ชาวดาโตะสวนใหญจะเปนในลักษณะนี้ เนื่องจากไมมีทุนเพียง พอที่จะซื้อเครื่องมือมาใชได วัยรุนในกลุมนี้จะมีทางเลือกในการทํางานสองทางดวยกัน คือ เปนลูกจางเรือของ คนในหมูบาน เปนลูกจางเรือประมงในประเทศมาเลเซีย วัยรุน เหลานี้จะไปรับจางทํางานในเรือประมงที่ ประเทศมาเลเซียโดยการชักชวนกันไปของญาติพี่นอง การที่เลือกทํางานประเภทนี้เปนสวนใหญเนื่องจากมี ความรูและความเชี่ยวชาญในการทําประมงอยูกอนแลว ประกอบกับความเชื่อและแนวทางการดํารงชีวิตของ นายจางและเพื่อนรวมงานในมาเลเซียไมแตกตางกับชาวปตตานีมากนัก ซึ่งตางกับเรือประมงในปตตานี ที่ เจาของเรือเปนชาวไทยพุทธ ซึ่งมีวิถีชีวิตและความเปนอยูแตกตางไป อาจเปนอุปสรรคในการทํางานได ในขณะที่ วั ย รุ น บ า นดาโต ะ ในป จ จุ บั น มี ค วามรู สึ ก อยากเป น อิ ส ระมากขึ้ น ไม ต อ งการผู ก พั น กั บ ครอบครัว เชนการทําประมง วัยรุนในปจจุบันจะทําประมงโดยมีเครื่องมือและอุปกรณเปนของตนเอง วัยรุนอีก กลุมจะทํางานนอกชุมชน คือไปทํางานในจังหวัดปตตานี หรือตางจังหวัด ซึ่งโดยสวนใหญจะทํางานในโรงงาน รานอาหาร สวนอีกกลุมออกไปทํางานประเทศมาเลเซีย ซึ่งวัยรุนที่ไปประเทศมาเลเซียสวนใหญจะทํางานใน เรือประมง หรือทํางานในรานอาหารไทย วัยรุนดาโตะที่ทํางานอยูในมาเลเซียโดยการเปนลูกเรือประมง ๔ คน เปดรานอาหารของตัวเอง ๑ คน เปนลูกจางรานอาหารประมาณ ๔๐-๕๐ คน สวนวัยรุนที่ทํางานอยูในจังหวัด ตางๆ ในประเทศไทยโดยทํางานในโรงงานประมาณ ๕-๑๐ คน ทํางานเปนลูกจางรานอาหาร ๔ คน จากที่ กลาวมาขางตน เห็นไดวาวัยรุนในปจจุบันมีการทํางานหลากหลายมากขึ้นกวาวัยรุนในอดีต และมี “ความเปน ตัวของตัวเอง” มากขึ้น จากการที่ออกจากบานไปทํางาน และมีรายไดเปนของตนเอง การนับถือศาสนาของวัยรุน การนับถือศาสนาของวัยรุนในชุมชนจะมีความเครงครัดหรือเปลี่ยนแปลงไป อยางไรขึ้นอยูกับปจจัยหลายอยางดวยกันคือ ระดับการศึกษาดานศาสนาของวัยรุนในชุมชน อิทธิพลของ ครอบครัวตอวัยรุน อิทธิพลของสังคมในชุมชน สภาพแวดลอมของวัยรุน กฎเกณฑภายในชุมชน และปจจัย ภายนอก บทบาทของครอบครัวที่มีตอวัยรุน ในอดีตครอบครัวจะเปนผูกําหนดกฎเกณฑกับเด็กๆ เชน เวลาในการ กลับบานจะตองกลับกอนพระอาทิตยตก ไมควรทะเลาะกับเพื่อนบาน ครอบครัวมีสวนสรางหนาที่รับผิดชอบ เชน ลูกผูหญิงตองชวยงานในบาน ลูกชายตองชวยงานนอกบานที่ตองใชแรงงาน นอกจากนี้ครอบครัวยังมี บทบาทสําคัญในการอบรมสั่งสอนศาสนา และควบคุมใหเด็กๆ และวัยรุนประพฤติตัวตามหลักศาสนา บทบาท ของครอบครัวในปจจุบันไดเปลี่ยนแปลงไป กลาวคือปจจุบันครอบครัวแตละครอบครัวไมไดสรางกฎเกณฑ ตางๆ เหมือนในอดีต สมาชิกครอบครัวจะทํางานหนักเพื่อใหมีรายไดมากขึ้น ครอบครัวใหอิสระแกวัยรุนใน การศึกษาและทํางาน ซึ่งเปนผลใหวัยรุนในปจจุบันมีความเครงครัดในการนับถือศาสนานอยลงไป การแตงกายและการเปลี่ยนแปลง การแตงกายของชาวบานดาโตะ แตงกายเหมือนชาวมลายูมุสลิม ทั่วไป คือผูชายสวนใหญนิยมใสโสรงมากกวากางเกง บางคนสวมหมวกกะปเยาะ ผูหญิงจะตองปกปดรางกาย เผยใหเห็นไดเพียงฝามือและใบหนาเทานั้น ผูหญิงบานดาโตะจึงสวมใสฮิญาป เสื้อแขนยาว และผาถุงหรือ กระโปรงยาว ซึง่ เสื้อในอดีตมีรูปแบบ ๓ แบบหลักๆ คือ เสื้อกือบายอ เสื้อบานง หรือเสื้อกุโรง
เสื้อกือบายอเปนเสื้อที่มีมาตั้งแตในอดีต ปจจุบันถาถามเด็กรุนใหมวารูจักเสื้อกือบายอ หรือเปลา เด็ก สวนใหญจะตอบวาไมรูจัก เพราะปจจุบันคนสวนใหญจะไมนิยมใสเสื้อกือบายอแลว อาจมีผูสูงอายุสวมใสบาง เวลาจะออกไปนอกบาน เสื้อกือบายอจะมีลักษณะแตกตางไปจากเสื้อบานงตรงที่เสื้อกือบายอจะสวมใสสบาย กวาเพราะตัวเสื้อหลวม แขนกวาง นิยมใชเข็มกลัดกลัดแทนกระดุม ปจจุบันเด็กรุนใหมจะรูจักแตเสื้อกุโรง และเสื้อบานงซึ่งสวนใหญจะสวมใสในงานประเพณีเชน วันฮารี รายอ หรือไปงานเลี้ยงตางๆ ละครเปนปจจัยหนึ่งที่ทําใหเกิดการเปลี่ยนแปลงดานการแตงกาย กลาวคือในชวง ที่ละครเรื่องเมืองดาหลาฉายทางโทรทัศน ซึ่งการแตงกายของตัวละครในเรื่องอุปมาวาเปนการแตงกายพื้นเมือง ของเมืองดาหลา คือสวมเสื้อแขนยาว ตัวเสื้อยาวคลุมเกือบถึงเขา กางเกงขายาว ชาวดาโตะนิยมสวมใสตาม แบบนี้อยูระยะหนึ่ง โดยเฉพาะชวงที่ละครฉาย เรียกกันวาชุดดาหลา ดวยชุดดาหลาไมขัดกับหลักการของ ศาสนาอิสลามในเรื่องการแตงกายของผูหญิงดวย ความสัมพันธในครอบครัว การเปลี่ยนแปลงทางดานสภาวะแวดลอมที่สงผลกระทบตอการทํามา หากินของชาวบานดาโตะ จนกระทั่งสมาชิกของแตละครอบครัวตองออกไปหางานทํานอกหมูบาน ปจจุบันจึง เห็นไดวาครอบครัวแตละครอบครัวมีสมาชิกอยูอาศัยไมพรอมหนาพรอมตากันเหมือนเชนในอดีต ชาวดาโตะให เหตุผลวา เนื่องจากสังคมปจจุบันคาครองชีพตางๆ สูงขึ้น ทรัพยากรมีนอยลงกวาที่ผานมา การทํางานใน หมูบานไมสามารถหารายไดเพียงพอตอการเลี้ยงครอบครัว ชาวบานดาโตะสวนหนึ่งจึงออกไปทํางานนอก หมูบาน เชน ทํางานในโรงงาน ทํางานที่ประเทศมาเลเซีย ความเปนอยูของชาวบานเปลี่ยนแปลงไป การ ทํางานขางนอกตองเกี่ยวของกับเวลาคอนขางมาก ชาวบานดาโตะเริ่มทําอาหารทานกันภายในครัวเรือ น นอ ยลง ซื้ อ หาอาหารสํ า เร็ จ รู ป มารั บ ประทานมากขึ้ น ทรั พ ยากรที่ ไ ด จ ากท อ งทะเลไมไ ด นํ า มาทํ า อาหาร รับประทานกันภายในครอบครัวดังเชนเคย หากแตชาวประมงจะนําทรัพยในทะเลเหลานี้ไปขายเพื่อแลกเงิน ซึ่งความเปนอยูที่เปลี่ยนแปลงไปเชนนี้ ชาวบานดาโตะรูสึกวาจากหมูบานที่มีความเปนอยูแบบสังคมชนบท หมูบานดาโตะกําลังจะกลายเปนสังคมเมือง ประเพณีพิธีกรรมตางๆ ในรอบชีวิตที่กําลังเลือนหายไป จากการเปลี่ยนแปลงตางๆ ทั้งทางดาน สภาพแวดลอม วิถีชีวิตและการประกอบอาชีพ พฤติกรรมและทัศนคติที่เกิดขึ้นใหมในวัยรุนในสังคม แสดงให เห็นถึงการเดินทางของสังคมตอไปวานับวันจะยิ่งหางเหินจากสังคมแบบประเพณีดั้งเดิมมากขึ้นทุกขณะ สงผล ใหประเพณีพิธีกรรมของคนในชุมชนหลายอยางกําลังจะเลือนหายไป ๑. ระยะตั้งทอง โดยในอดีตจะฝากครรภที่โตะบีแด (หมอตําแย) แตปจจุบันหญิงที่ตั้งครรภจะฝาก ทองที่สถานีอนามัยในหมูบาน ๒. ในสมัยกอนหญิงที่ตั้งครรภครบ ๗ เดือน จะมีพิธีแนแงปอโระ ปจจุบันจะทําเฉพาะบางคนเทานั้น คนที่ไมทําบางคนเห็นวา ไมทําก็ไมเปนไร ๓. อะซานขางขวา คือ การที่ใหบิดาของเด็กแรกคลอดออกมากลาวพระนามของอัลลอฮฺที่หูขางขวา ปจจุบันพิธีกรรมนี้ยังคงสืบทอดจากอดีตจนถึงปจจุบันเพราะเกี่ยวเนื่องกับหลักธรรมทางศาสนาอิสลาม ๔. หลังการคลอด ๗ วัน จะมีการทําพิธีโกนผม พิธีเปดปากเด็ก ซึ่งพิธีเหลานี้จะเรียกวา “ตะนิ” ใน สมัยกอนจะจัดพิธีอยางดี แตปจจุบันบางขั้นตอนไดถูกตัดทอนลงซึ่งบางครอบครัวจะไมนิยมโกนผม
๕. พิ ธี ก ารเข า สุ นั ต คื อ พิ ธี ก ารขลิ บ อวั ย วะเพศของเด็ ก ชาย ป จ จุ บั น ยั ง คงปฏิ บั ติ สื บ ทอดกั น มา เวนเสียแตวาการนําเด็กชายขึ้นบนบกที่ทําขึ้น แลวแหไปรอบๆ หมูบานนั้นไมมีการปฏิบัติแลว ซึ่งพิธีนี้ควรมีการ อนุรักษเพราะเด็กรุนใหมเกือบทุกคนจะไมรูจักพิธีกรรมนี้ ๖. พิธีแตงงาน การแตงงานในอดีตนั้นจะจัดคลายๆ กับชาวฮินดูเพราะไดรับวัฒนธรรมจาก ชาวฮินดู บางสวน ปจจุบันจากการที่ไดศึกษาหลักธรรมทางศาสนาอิสลาม ทําใหพิธีการแตงงานเปนไปตามหลักอิสลาม มากขึ้น โดยจะตัดสิ่งที่ไมตรงกับแนวทางศาสนาออกไป เชน การทําขาวเหนียว ๓ สี เปนตน อาหาร นอกจากพิธีกรรมบางอยางที่กําลังเลือนหายไปพรอมกับการเปลี่ยนแปลงแลว อาหารบาง ชนิดที่เคยเปนอาหารของหมูบานดาโตะก็กําลังเลือนหายไปเชนกัน เชน ตือลอบากะ ตูปะอีแก ขนมมาดูกาตง ขนมฆือแนสะตูรี (ดูรายละเอียดและวิธีทําไดท่ี ภาคผนวก ก) ซึ่งการที่อาหารเหลานี้กําลังหายไปจากวิถีชีวิต ของชาวบานดาโตะ อาจเนื่องจากผูคนวัยหนุมสาวตองออกไปทํางานนอกบานมากขึ้น ทําใหไมมีเวลามาเรียนรู การทําอาหารที่มีขั้นตอนสลับซับซอน และแมกระทั่งไมมีเวลาในการปรุงอาหารเหลานี้ การเปลี่ยนแปลงเครื่องมือทํามาหากิน เรือกอและเปนเรือที่ชาวบานใชทําการประมงในทะเลน้ําลึก ชายฝงอาวไทยของภาคใตตอนลาง รวมทั้งรัฐกลันตันและตรังกานูในประเทศมาเลเซีย คาดวาเรือกอและมีตน กําเนิดจากอําเภอสายบุรี หรือที่เราเรียกกันวาตะลุแบ หรือตะลุบัน ผูเฒาผูแกในหมูบานเลาวา เมื่อประมาณ ๖๐ ปกอน ชาวบานดาโตะใชเรือกอและเปนพาหนะในการออกหาปลาในทะเลน้ําลึก เพราะเปนเรือที่ยาวและ ใหญ สามารถโตคลื่นลมไดดี เรือกอและเปนเรือที่ตอดวยไมกระดาน และนิยมทาสีเขียนลวดลายเพิ่มความ สงางามใหกับเรือ และมีเอกลักษณโดดเดนเฉพาะตัวอยางเห็นไดชัด กอและสมัยกอนเปนเรือหาปลาใชกางใบและมีฝพาย ๑๕-๑๖ คนตอลํา จูเตะเลาวาสมัยกอนชาวบาน ซื้อเรือกอและจากสายบุรีราคา ๓๐๐-๕๐๐ บาทตอลํา ซึ่งนับวาเปนราคาที่แพงมาก ชาวบานจึงเขารวมหุนกัน ซื้อ เรือลําหนึ่งจะมีหุนสวนประมาณ ๑๕-๑๖ คน ซื้อเรือมาแลวใชออกหาปลา เมื่อไดปลามาจะเอาไปขายแลว นําเงินที่ขายไดมาแบงใหหุนสวนจํานวนเทาๆ กัน เนื่องจากทรัพยากรในทะเลสมัยนั้นมีจํานวนมาก ชาวประมงจึงหาปลาไดเปนกอบเปนกํา หลังจากนั้น ๓๐ กวาป การขยายตัวของประชากรเพิ่ม ชาวประมงมากขึ้น และการเขามาของประมงพาณิชย เชน เรืออวน ลากอวนรุ น ทํ า ให สั ต ว น้ํ า ในท อ งทะเลมี จํ า นวนน อ ยลง ชาวบ า นจึ ง เริ่ ม ดั ด แปลงเรื อ กอและโดยการติ ด เครื่องยนตเพื่อเพิ่มกําลังในการหาปลา เรียกเรือที่ถูกดัดแปลงวา“ปาตะกือเระ” หรือเรือทายตัด โดยขนาดเรือ จะเล็กลง ทายเรือจะตัดตรงเพื่อสะดวกในการติดเครื่องยนตเรือหางยาวตรงสวนทายเรือ การดัดแปลงเรือ เพื่อใหเรือแลนไดเร็วและคลองแคลวมากขึ้น “ปาตะกือเระ” ชวยลดคาใชจายของชาวบานมาก เมื่อเทียบกับ คาจางในการตอเรือกอและ เรือกอและมีราคาแพงเพราะวาไมมีราคาแพง ชางตอเรือหายากมาก ชางเรือที่ เชี่ยวชาญในการตอเรือชรามากแลว และสวนใหญเสียชีวิตไปแลว ในปจจุบันชาวบานจึงนิยมใชเรือทายตัดมาก ขึ้น อยางไรก็ตามเรือกอและยังเปนเรือที่นิยมใชกันในพื้นที่ที่หาปลาในทะเลน้ําลึก เชน เขตอําเภอหนองจิก อําเภอเมือง และอําเภอสายบุรี จังหวัดปตตานี รวมไปถึงชาวประมงในจังหวัดนราธิวาสดวย ชาวดาโตะกําลังดําเนินชีวิตอยูทามกลางกระแสการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นอยางรวดเร็ว ชาวดาโตะมอง วาการศึกษาทั้งทางดานศาสนาและการศึกษาสายสามัญเปนสิ่งที่มาชวยในการปรับตัวในการเปลี่ยนแปลงนี้
ในสวนการศึกษาศาสนานั้น บานดาโตะมีโรงเรียนตาดีกาที่สรางขึ้นมาดวยกําลังกายและกําลังทรัพย ของชาวดาโตะทั้งสิ้น โรงเรียนตาดีกามีความสําคัญตอสังคมของชาวดาโตะเปนอยางยิ่ง เพราะการเปนสถาบัน ที่จะชวยใหเด็กๆ ไดเรียนรูและอยูใกลชิดกับศาสนาตั้งแตวัยเยาว เด็กที่มีความรูและเครงครัดในศาสนา จะ หางไกลจากยาเสพติด หากแตร ายได ข องชาวดาโตะ ไมมี ม ากพอที่จ ะบริจ าคเงิน เพื่ อ พั ฒนา และสรา งสรรคกิจ กรรมใน โรงเรียนตาดีกา แมทางโรงเรียนจะไดรับเงินสนับสนุนจากทางรัฐบาล แตก็ไมเพียงพอแมกระทั่งจะจางครูเพื่อ มาสอนในโรงเรียน ประกอบกับสถานการณปจจุบันที่เกิดปญหาความรุนแรงขึ้นในพื้นที่ ๓ จังหวัดชายแดน ภาคใต และสถาบันการศึกษาทางศาสนาอิสลามกําลังถูกจับตาและกลาวหาจากภาครัฐวาเปน “สถาบันที่ผลิต ผูกอการราย” สิ่งเหลานี้ลวนแลวแตไมเอื้อใหชาวมุสลิมสามารถดําเนินการตามวิถีของอิสลามไดเลย ชาวดาโตะเชื่อวาหากโรงเรียนตาดีกาไดรับความเขาใจและยอมรับ ตลอดจนการสนับสนุนจากรัฐบาล ในดานตางๆ สถาบันแหงนี้จะเปนสถาบันที่เขมแข็งและมั่นคง เพื่อประคับประคองเยาวชนมุสลิมรุนใหมให ดํารงอยูในวิถีของความสงบและสันติแหงอิสลามดั่งที่เคยเปนมา นอกจากการศึกษาทางศาสนาแลว ชาวดาโตะเห็นคุณคาการศึกษาในทางสามัญเชนกัน ในหมูบาน ดาโตะ เด็กเกือบรอยละ ๗๐ ไดรับการศึกษาเพียงระดับการศึกษาภาคบังคับ ทั้งนี้เนื่องจากพอแมผูปกครองมี ฐานะยากจนไมสามารถสงลูกหลานเรียนตอในระดับมัธยมและอุดมศึกษาได เดิมทีชาวบานสวนใหญมีอคติตอ การศึกษาในสายสามัญ จากที่ลูกหลานชาวดาโตะที่จบการศึกษาในระดับสูงไมสามารถหางานทําได ชาวบาน จึงไมเห็นประโยชนของการศึกษาแตอยางใด แตในปจจุบันเมื่อเกิดการเปลี่ยนแปลงในดานตางๆ ชาวบานใน หมูบานดาโตะเริ่มตองการใหลูกหลานไดเรียนในระดับสูง แตยังคงมีอุปสรรคในเรื่องของเงินทุนในการศึกษาตอ และโรงเรียนประถมของหมูบานมีคุณภาพไมเพียงพอ ทําใหนักเรียนที่เรียนจบจากโรงเรียนบานดาโตะไม สามารถสอบแขงขันกับนักเรียนจากโรงเรียนอื่นในการเขาเรียนตอในโรงเรียนประจําจังหวัด หรือโรงเรียน มัธยมศึกษาของรัฐบาลได เนื่องจากโรงเรียนประถมบานดาโตะเปนโรงเรียนของรัฐบาล และรัฐบาลมักจะประกาศวารัฐบาล เล็งเห็นความสําคัญของการศึกษาที่เปนเงื่อนไขสําคัญของการพัฒนาประเทศชาติ ดั้งนั้น รัฐบาลนาจะเขามา ชวยแกไขปญหาที่เกิดขึ้นนี้ดวย การเปลี่ยนแปลงบทบาทหญิงชาย ผูหญิงในหมูบานดาโตะมีบทบาทการทํางานมาตั้งแตอดีตแลว เพียงแตในปจจุบันไดมีอาชีพอื่นที่เปนทางเลือกใหกับผูหญิงในหมูบานมากขึ้น เชน การทําขาวเกรียบ การ ทํางานในโรงงาน ทํางานที่ประเทศมาเลเซีย ซึ่งงานเหลานี้เปนทางเลือกหนึ่งที่ผูหญิงไดใหความสนใจ หญิงสาวที่ทํางานในโรงงานเลาวา สาเหตุที่เลือกทํางานโรงงานเพราะงานในหมูบานไมคอยมีและ ทํางานโรงงานมีรายไดที่แนนอน ในวันหนึ่งจะไดคาแรงประมาณ ๒๐๐ บาท นอกจากเปนวารายไดดีแลว ทาง โรงงานยังมีสวัสดิการดีดวย เชน เวลาคลอดลูกจะไดเงินประกันสัง คม ซึ่ง นี่เปนสาเหตุหลักที่ห ญิงสาวใน หมูบานเลือกทํางานในโรงงาน ผูหญิงที่ไปทํางานในประเทศมาเลเซีย เลือกไปทํางานที่นั่นเพราะเห็นวาไดรายไดดีกวา ไมสนใจที่จะ ไปทํางานที่โรงงานเพราะไปเชา-เย็นกลับ ผูหญิงปจจุบันตองการแสวงหาสิ่งแวดลอมใหมๆ ใหกับตนเอง และ การไดไปทํางานนอกบานนอกเมืองทําใหมีโอกาสเลือกคูครองมากขึ้น ปจจุบันหญิงสาวในหมูบานมีโอกาส
เลือกคูครองมากขึ้น โดยจะแตงงานกับคนตางถิ่นมากขึ้น หลังจากแตงงานผูหญิงไมนิยมจดทะเบียนสมรสที่ อําเภอ แตจะจดทะเบียนในหนังสือที่โตะอิหมามออกให สวนนามสกุลจะยังใชของตนเองอยู ผูหญิงที่ไปทํางาน ที่ป ระเทศมาเลเซี ยนั้ น อยูในช ว งอายุ ๑๖ ป ขึ้น ไป ผูห ญิ ง บางคนสามารถผัน ตั วเองไปเปนเจ า ของกิจ การ รานอาหารไดดวย ผูหญิงบานดาโตะในปจจุบันมีบทบาทในการทํางานหาเลี้ยงชีพสูง จากการสํารวจพบวาผูหญิงโดย สว นใหญ มีอ าชี พ ทํา งานจะมีบ ทบาทจุ น เจื อ ครอบครั ว อี ก ทางหนึ่ง ทําใหบ ทบาทของผู ช ายในการจุน เจื อ ครอบครัวลดนอยลงไป บางครอบครัวผูหญิงมีบทบาทมากกวา สาเหตุที่เปนเชนนี้เพราะอาชีพหลักของผูชาย ในหมูบานเปลี่ยนไป คืออาชีพประมงที่ปจจุบันทรัพยากรทางทะเลลดลงมาก รายไดที่ไดจากการจับสัตวน้ําจึง ไมเพียงพอในการเลี้ยงดูครอบครัว รายไดจากผูหญิงจึงมีสวนสําคัญ ในแนวทางของศาสนาอิสลาม การที่ ผูหญิงไปทํางานนอกบานนั้นไมใชส่งิ ตองหาม หากแตการทํางานนั้นตองเปนงาน ที่สุจริต มีขอบเขตการทํางาน ที่ไมผิดหลักศาสนาอิสลาม เชน เปนงานที่ไมยั่วยุตอเพศตรงขาม เปนตน ที่สําคัญผูหญิงที่ทํางานจะตองไมลืม บทบาทเดิมของตนเองในครอบครัว ซึ่งเปนหนาที่หลักที่ผูหญิง ทุกคนตองปฏิบัติ หากละเวนจะถือวางานที่ทํา ไมสมควรทํา นอกจากผูหญิงมีบทบาทในการหาเลี้ยงครอบครัวแลว ผูหญิงในหมูบานปจจุบันยังมีบทบาททาง สังคมอีกดวย จะเห็นไดจากการทํางานของกลุมแมบานตางๆ ซึ่งในหมูบานดาโตะจะมีกลุมแมบาน ๒ กลุม คือ กลุมพัฒนาอาชีพการทําขาวเกรียบ กลุมแมบานฝกอาชีพตางๆ เชน ทําขนม ตัดเย็บเสื้อผา เปนตน ซึ่งกลุม เหลานี้ ผูหญิงมีบทบาทในการดําเนินงาน ทางการศึ ก ษาบทบาทของผู ห ญิ ง ไดเ ปลี่ ย นไปเช น กั น เด็ ก ผู ห ญิ ง ที่ จ บการศึ ก ษาภาคบั ง คั บ แล ว ผูปกครองโดยสวนใหญจะใหศกึ ษาตอ ไมวาจะเปนทางดานศาสนาหรือทางดานสามัญ ซึ่งแตกตางจากในอดีต ที่เมื่อจบการศึกษาภาคบังคับแลว ผูหญิงมักไมไดเรียนตอ เมื่ออายุ ๑๕-๑๘ ป พอแมจะหาคูครองให ปจจุบัน เมื่อผูหญิงมีการศึกษามากขึ้น การแตงงานเมื่ออายุนอยจึงมีนอยลง และเมื่อศึกษามากขึ้นบุคลากรทางการ ศึกษาที่เปนผูหญิงมีมากขึ้น เห็นไดจากจํานวนครูผูสอนตาดีกาเปนครูผูหญิงเพิ่มมากขึ้น ความสัมพันธของคนในสังคม การเปลี่ยนแปลงทางการปกครองทําใหความสัมพันธระหวางชาวดา โตะเปลี่ยนแปลงไป ผูนําทุกฝายจะตองมีการลงคะแนนเสียงเลือกตั้ง ไมวาจะเปนโตะอิหมาม ผูใหญบาน และ อบต. ดวยตํา แหนงเหลานี้มีคาตอบแทนเปนเงินเดือน จึงมีการแขงขันและขัดแยงกัน เพื่อที่จ ะเขามาดํารง ตําแหนงตางๆ เหลานี้ ผูใหญบานบางคนเมื่อไดรับเลือกตั้งไปอยูในตําแหนงแลว ไมกลาตอสูกับอบายมุขตางๆ เชน จับกุมผู ติดยาเสพติด เพราะกลัววาชาวบานจะไมเลือกในสมัยหนา สําหรับ อบต. โดยหนาที่เปนหนวยงานที่รับผิดชอบ ตอหมูบานเกือบทุกดาน แตเมื่อไดรับงบประมาณในการบริหารจัดการ อบต. มักนําเงินไปใชประโยชนสวนตัว เมื่อผูนําในทางโลกมีปญหาทางดานศีลธรรม ผูนําศาสนาบางคนจึงไดเขารวมลงสมัครรับเลือกตั้ง “ทั้งที่รูวาเมื่อ เลนการเมืองแลวอาจจะมีมลทินติดตัว แตจําใจลงสมัคร เพื่อจะปฏิรูปจิตใจใหคนมีศีลธรรม เพราะนักการเมือง ไมวาระดับไหน จะไมสนใจศีลธรรม เนนดานวัตถุมากกวา ทําใหผูนําศาสนาตองมาเลนการเมืองเพื่อยกระดับ การศึกษาภายในหมูบาน”
การเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นทั้งในหมูบานดาโตะและภูมีนั้นชุมชนชาวมลายูมุสลิมมีการปรับตัวกับการ เปลี่ยนแปลงทั้งดวยการรวมตัวของชุมชน และการธํารงจิตวิญญาณมุสลิมเพื่อดํารงอยูทามกลางกระแสการ เปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นอยางรวดเร็วในโลกปจจุบัน ตารางประวัติศาสตรเหตุการณสิ่งแวดลอมในอาวปตตานี และเหตุการณสําคัญหมูบานดาโตะ โดยสังเขป ชวงเวลา พ.ศ. ๒๔๘๔
พ.ศ. ๒๔๘๖
เหตุการณจังหวัดปตตานี พระราชบั ญ ญั ติ ป า ไม ใ นพ.ศ. ๒๔๘๔ เป ด โอกาสให เอกชนเขาทําประโยชนจากไมในปาชายเลน โดยเฉพาะ การเผาถาน โดยไมตองมีการบํารุงรักษาปา มี เ ตาเผาถ า นตั้ ง อยู ที่ แ หลมตาชี ๔ เตา ป า ชายเลน บริเวณแหลมตาชีและยะหริ่งถูกตัดเพื่อทําถานตอเนื่อง ปาเริ่มทรุดโทรมอยางรวดเร็ว
พ.ศ. ๒๔๘๗
ชาวบ า นเริ่ ม ทํ า ข า วเกรี ย บ เพิ่ ม รายได ใหกับครอบครัว และขยายกิจการทําขาว เกรียบแกครอบครัวอื่น ๆ ในหมูบาน เกิ ด โรคเรื้ อ นระบาด ทํ า ให ช าวบ า นตาย ประมาณ ๒๐๐ คนในเวลา ๑ เดือน ทําให ชาวบานไมกลาออกไปทํางานในทะเล
พ.ศ. ๒๔๙๐
พ.ศ. ๒๕๐๓
พ.ศ. ๒๕๐๔
พ.ศ. ๒๕๐๗
พ.ศ. ๒๕๐๙
พ.ศ. ๒๕๑๐
เหตุการณในหมูบ านดาโตะ
ประกาศพระราชบั ญ ญั ติ ก องทุ น สงเคราะห ส วนยาง พ.ศ. ๒๕๐๓
จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต เดินทางมาตรวจราชการจังหวัด ปตตานี สวมในแมน้ําปตตานีถูกสั่งรื้อทิ้ง พระราชบั ญ ญั ติ ป า สงวนแห ง ชาติ พ.ศ. ๒๕๐๗ เพิ่ ม อํานาจการควบคุมจัดการปาของรัฐใหเขมแข็งและตัด สิทธิการใชประโยชนตามธรรมเนียมของชาวบาน ปาดา โตะกับปายะหริ่งไดรับผลกระทบ แตชาวบานยังถือวา ปาแหงนี้เปนปาที่เจาเมืองยะหริ่งยกใหชุมชนใชสอย จึง ยังคงใชสอยตอไป กรมปาไมปรับปรุงระบบการจัดการและใหสัมปทานปา ไมใหม เปนระบบตัดหมดในแนวสลับรอบหมุนเวียนทํา ไม ๓๐ ป และรองตัดฟน ๑๕ ป ขยายเวลาสัม ปทาน เปน ๑๕ ปและใหมีการปลูกเสริม ดิน ถล ม ในเขตภู เ ขาจั งหวั ดยะลา เกิ ดปรากฎการณน้ํ า แดงในแมน้ําปตตานี สัตวน้ําในแมน้ําตายจํานวนมาก ชาวบานไมสามารถใชน้ําไดหลายสัปดาห เริ่ ม เห็ น อวนลากอวนรุ น ไม ไ ผ ใช เ ครื่ อ งยนต YANMA เรือกอและเริ่มเปลี่ยนเปนเรือทายตัดใชเครื่องยนตแทน
ชวงเวลา พ.ศ. ๒๕๑๑
พ.ศ. ๒๕๑๘
พ.ศ. ๒๕๑๙ ๒๕๒๔ พ.ศ. ๒๕๒๐
พ.ศ. ๒๕๒๒ ๒๕๒๓
พ.ศ. ๒๕๒๓
พ.ศ. ๒๕๒๔ พ.ศ. ๒๕๒๕
เหตุการณจังหวัดปตตานี การประกอบใบเรือ สัตวน้ําชายฝงลดลงอยางรวดเร็ว โครงการสงน้ําและบํารุงรักษาปตตานี และเขื่อนปตตานี โครงการกอสรางเขื่อนทดน้ําที่ ตําบลตาเซะ อําเภอเมือง จั ง หวั ด ยะลา ก อ สร า งระบบชลประทานในพื้ น ที่ เพาะปลู ก ๒ ฝ งแม น้ํ า ป ต ตานี พื้น ที่ ป ระมาณ ๓๐๐, ๐๐๐ ไร ถนนสายปต ตานี – นราธิวาส (ถนนเกาหลี) สรางเสร็ จ และมีเปดใช รถดัมปและรถแบคโฮเปนที่นิยม ตอบรับ กับธุรกิจขายหนาดิน และการถมที่ดินขยายตัว ชาวบ า นบางตาวา อํ า เภอหนองจิ ก เริ่ ม อพยพไปขาย แรงงานที่กะเตาะ ไทรบุรี ประเทศมาเลเซีย โดยทํางาน รับจางเกี่ยวขาวชวงเดือน ๕ คนสูงอายุจะไปลอยอวนที่ อําเภอปะนาเระ และจังหวัดนราธิวาส เมื่อหมดฤดูเก็บ เกี่ยวและหมดฤดูประมง โครงการสร า งเขื่ อ นบางลาง เก็ บ กั ก น้ํ า และผลิ ต กระแสไฟฟาที่บานบางลาง อําเภอบันนังสตา จังหวัด ยะลา กํ า นั น รอนิ ง ร ว มกั บ อํ า เภอทุ ง ยางแดง ทํ า ถนนคั น ดิ น ลอมรอบพรุลานควาย เพื่อแกปญหาการลักลอบระเบิด และเบื่อปลา และเพื่อกักเก็บน้ํา แตก ลับทําใหเกิดน้ํา ทวมขัง ตนไมปาพรุตายนับแสนตน สัตวปาและสัตวน้ํา ลดลง โครงการขุดคลองระบายน้ําออกจากพรุ บริเวณทุงบอทอง และโคกดี ป ลี อํ า เภอหนองจิ ก โดยกรมชลประทาน หลังจากนั้นทําใหดินเปนกรดรุนแรง การทํานาลมสลาย โครงการปลู ก ป า เศรษฐกิ จ บริ เ วณป า สงวนแห ง ชาติ ตําบลบางตาวา อําเภอหนองจิก โดยใชวิธีการตัดตนไม ของป า เดิ ม ทิ้ ง ทั้ ง หมด แล ว ปลู ก ไม โ กงกางซึ่ ง เป น ไม เศรษฐกิจแบบเชิงเดี่ยว เอกชนเขามาเชาที่ปาสงวนเสื่อมโทรมจากกรมปาไม ทํา นากุงที่บางตาวา อําเภอหนองจิก มีการประทวงจาก ชาวบานบางตาวา มีการเลี้ยงกุงกุลาดํา บริเวณบางปลาหมอ อําเภอเมือง โดยนายทวีศักดิ์ อดุลยบุตร โครงการชลประทานที่ บ า นท า ชะเมาะ และพรุ แ ฆแฆ อําเภอปะนาเระ จังหวัดปตตานี นิคมอุตสาหกรรมแหงประเทศไทยดําเนินการศึกษาและ
เหตุการณในหมูบ านดาโตะ
เยาวชนชาวดาโตะเริ่มออกไปขายแรงงาน ที่ ป ระเทศมาเลเซี ย ทํ า ให เ หิ น ห า งจาก ครอบครั ว และรั บ วั ฒ นธรรมบริ โ ภคนิ ย ม จากประเทศมาเลเซีย กรมสาธารณสุขไดสรางอนามัย (หลังเกา) ทําใหชาวบานไมตองไปหาหมอที่อื่น
เริ่ ม สร า งถนนริ ม ชายหาดจากยะหริ่ ง ถึ ง หมูบา นดาโตะ ทํ า ให ช าวบ า นสะดวกใน การเดินทางไปอําเภอและจังหวัดอื่น ๆ
ชวงเวลา
พ.ศ. ๒๕๒๖ พ.ศ. ๒๕๒๗
เหตุการณจังหวัดปตตานี ทําแผนแมบทเรียบรอย ปากคลองมะรวด อํ า เภอปะนาเระ ตื้ น เขิ น ชาวบ า น รองเรียนอําเภอใหทําการขุดลอก เริ่ ม เลี้ ย งหอยแครงในอ า วป ต ตานี ค รั้ ง แรกบริ เ วณอ า ว บ า นโต ะ โสม โดยการส ง เสริม และสนั บ สนุ น ของกรม ประมง
พ.ศ. ๒๕๒๙
พ.ศ. ๒๕๓๐
มี ร ายงานการสํ า รวจพบการปนเป อ นของโลหะหนั ก (สังกะสี ทองแดง แคดเมี่ยม ตะกั่ว)ในอาวปตตานี ใน ตัว อย า งตะกอนและสั ตวห นา ดิ น สู งกว า มาตรฐานที่ องคการอนามัยโลกกําหนด เรืออวนรุนกับเรือไดหมึกเริ่มเขามาที่ อําเภอสายบุรี กรมประมงสนับสนุนงบประมาณในการเลี้ยงหอยแครง แกชาวบานตันหยงลูโละ ขยายการทํ า นากุ ง ไปยั ง ฝ ง ตํ า บลแหลมโพธิ์ ตํ า บล ตันหยงลูโละ ตําบลบานา นาเกลือบางสวนถูกแทนที่ ดวยนากุง โดยเฉพาะในเขต อําเภอเมือง เจาของนากุง รายใหญเปนนักการเมืองจาก จังหวัดราชบุรี กับคุณทวี ไกรคุ ป ต ร ว มทุ น กั บ คนในพื้ น ที่ เกิ ด การรวมตั ว เป น “ชมรมผูเลี้ยงกุงจังหวัดปตตานี”
พ.ศ. ๒๕๓๒
พ.ศ. ๒๕๓๔
หมูบานดาโตะเริ่มมีไฟฟาใช หมูบานดาโตะเริ่มมีน้ําประปาใช ชาวบาน จึงเลิกใชน้ําบอ กลุ ม เยาวชนสตรี ช าย / หญิ ง ร ว มกั น เป ด โรงเรียนตาดีกาครั้งแรก ทําใหเด็ก ๆ ได เรียนรูศาสนา แตตองปดการสอนชั่วคราว เพราะไมมีผูสอน เรือ พาณิ ช ยเ ริ่ ม ใช อุป กรณ แ ละเทคโนโลยี ในการจับปลา ทําใหปลาลดลง รายไดของ ชาวบานลดลง
นายทวีศักดิ์ อดุลยบุตร เริ่มเลี้ยงปลากระพงในกระชังใน แมน้ํายะหริ่ง อําเภอยะหริ่ง เปนคนแรก เริ่มทํานากุงที่บานบุดี อําเภอยะหริ่ง เปนครั้งแรก
พ.ศ. ๒๕๓๐ – ๒๕๓๖ พ.ศ. ๒๕๓๐– ๒๕๓๘
เหตุการณในหมูบ านดาโตะ
กลุมแมบานเริ่มออกหาปลากับสามี บาง คนออกไปทํ า งานในโรงงาน ทํ า ให ลู ก ๆ บางครอบครัวไมไดเรียนหนังสือ และขาด ความอบอุน สร า งอนามั ย หลั ง ใหม ใ นเขตกุ โ บร หลั ง อาคารเรียนตาดีกา เนื่องจากอนามัยหลัง เกาถูกน้ําทวม ชาวบานดาโตะรวมกับสํานักงานปาไมเขต ป ต ตานี และโครงการวิ จั ย พื้ น ที่ ชุ ม น้ํ า มหาวิ ท ยาลั ย สงขลานคริ น ทร จั ด ทํ า โ ครงการ “ปลูกปาในหัวใจคน” บริเวณอาว ปตตานี โดยมีการปลูกตนไม ๕,๐๐๐ ตน
คณะรัฐมนตรีมีมติเห็นชอบและไดแตงตั้งคณะกรรมการ เขตเศรษฐกิจพิเศษจังหวัดชายแดนภาคใต คณะรัฐมนตรีมีมติเห็นชอบอนุมัติเงินงบประมาณ ๒๖๗ ลานบาท เพื่อใหมีโครงการเพื่อสงเสริมศักยภาพของเขต อุตสาหกรรม มีการปรับปรุงเขตอุตสาหกรรมระยะที่ ๑ และ ๒ โดยกรมการปกครองให ก ารสนั บ สนุ น ด า น งบประมาณ
ชวงเวลา
พ.ศ. ๒๕๓๖
พ.ศ. ๒๕๓๖ – ๒๕๓๘ พ.ศ. ๒๕๓๗ – ๒๕๓๘
พ.ศ. ๒๕๓๘ – ๒๕๔๐ พ.ศ. ๒๕๓๙
เหตุการณจังหวัดปตตานี เกิ ด องค ก รชุ ม ชน “กลุ ม อนุ รั ก ษ อ า วป ต ตานี ” โดยมี สมาชิ ก เป น ชาวบ า นหมู ๑ – ๔ ตํ า บลแหลมโพธิ์ ศูนยกลางการทํางานที่บานดาโตะ สร า งเขื่ อ นปู น เพื่ อ ป องกั น การเซาะชายฝ ง ที่ บ างตาวา โดยบริษัทเที ยนปรีชา ขณะนั้น นายเดน โตะมีนาเป น สมาชิกสภาผูแทนราษฎร องค กรพั ฒนาเอกชน มู ลนิ ธิ เอิ ร ธไอร แลนด และมู ลนิ ธิ คุมครองสัตวปาในพระบรมราชินีนาถ รวมกับโครงการ พื้ น ที่ ชุ ม น้ํ า มหาวิ ท ยาลั ย สงขลานคริ น ทร วิ ท ยาเขต ปตตานี และกลุมอนุรักษอาวปตตานี โดยมีวัตถุประสงค เพื่อรวมกันฟนฟู ดูแล และจัดการทรัพยากรธรรมชาติใน อาวปตตานีอยางเหมาะสม และยั่งยืน
เริ่มมีวิธีการจับหอยแบบใหม จากเดิมเปนคราดดวยมือ มาเปนนําคราดติดไวทายเรือแลววิ่งคราดหอยแครง ทํา ใหไดหอยแครงครั้งละมาก ๆ เกิ ด ป ญ หาหอยหนามระบาด เนื่ อ งจากการเลี้ ย ง หอยแครง ชาวประมงจะสั่ ง ซื้ อ พั น ธุ ห อยแครงจาก ประเทศมาเลเซีย ซึ่งลูกพันธุหอยแครงอาจมีหอยหนาม ติดมาดวย แตนักวิชาการบางคนสันนิษฐานวาเนื่องจาก การเปลี่ยนแปลงในระบบนิเวศอาวปตตานี ทําใหหอย หนามเติบโตอยางรวดเร็ว
เหตุการณในหมูบ านดาโตะ
เป ด โรงเรี ย นตาดี ก าอี ก ครั้ ง โดยกลุ ม ยุ ว ส ร า ง ส ร ร ค จ า ก มหาวิท ยาลัย สงขลานคริ น ทร วิ ท ยาเขต ปตตานี เขามาพัฒนาระบบการเรียนการ สอน โดยมี ครู ผู ส อนบางส ว นเป น ชาวดา โต ะ ทํ า ให ค รู ไ ด เ รี ย นรู แ นวทางการสอน แบบใหมและนักเรียนสนุกกับการเรียนมาก ขึ้น
การทํานากุงเริ่มมีปญหา เปนโรคเชื้อรา ชาวบานเรียก โรคหัวเหลือง/หัวแดง กรมประมงทํ า ปะการั ง เที ย มที่ อํ า เภอปะนาเระ นากุ ง ขยายเขาคลองบางมะรวด ชุมชนบานบางตาวา จัดโครงการปลูกปาชุมชนในเขต ปาสงวนแหงชาติ บางตาวา อําเภอหนองจิก กรมควบคุ ม มลพิ ษ จั ด ทํ า โครงการจั ด การคุ ณ ภาพน้ํ า และจัดทําแผนปฎิบัติการในพื้นที่ลุมแมน้ําภาคใตและ ชายฝงทะเล พบวาปริมาณความสกปรกในรอบโอดีที่ ถายทิ้งลงสูลุม น้ํา ปตตานีในปริมาณสูง (๖,๘๕๙.๕๑ กก./วัน) เมื่อเปรียบเทียบกับบริเวณอื่น เกิดการประทวงกรณีการเลี้ยงหอยแครงในอาวปตตานี
สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาสยามบรมราช กุมารี เสด็จเยือนมัสยิดและกุโบร ชาวบาน รูสึกเลื่อมใสในพระมหากรุณาธิคุณ และ สงผลใหมีการบูรณะมัสยิดในเวลาตอมา ชาวบ า นดาโต ะ เริ่ ม เลี้ ย งปลาดุ ก เพิ่ ม ร า ย ไ ด ใ ห กั บ ค ร อ บ ค รั ว แ ล ะ ส ร า ง ความสัมพันธกับสังคมภายนอก แม ช าวดาโตะ เริ่ม คลอดลู ก ที่ โ รงพยาบาล ไมอยูไฟ รับประทานยาแผนปจจุบัน
กรมศิ ล ปากรเข า มาบู ร ณะมั ส ยิ ด ซึ่ ง ชาวบ า นส ว นใหญ ไ ม ย อมรั บ เนื่ อ งจาก เสียดายงบประมาณจํานวนมาก ที่นํามา บูรณะมัสยิดไมดีเทาที่ควร คณะกรรมการมั ส ยิ ด ได จั ด ตั้ ง กองทุ น ซะ กาตฟตเราะห
ชวงเวลา
พ.ศ. ๒๕๔๐
พ.ศ. ๒๕๔๐
พ.ศ. ๒๕๔๑ – ๒๕๔๒
พ.ศ. ๒๕๔๑
เหตุการณจังหวัดปตตานี โดยนายลายิ สาแม กํานันตําบลแหลมโพธิ์ เปนแกนนํา ใหยกเลิกสัมปทานในการเลี้ยงหอยแครง โดยมีเหตุผล สองประการคือ การแปลสภาพพื้นที่หอยธรรมชาติที่เปน แหลงหากินของทุก คน กลายเปน พื้น ที่จับจองสําหรับ บางคน และเกิดการระบาดของหอยหนามอยางหนัก ทําใหเครื่องมืออวนลอยอวนกุงของชาวบานเสียหาย หอยแครงที่ เ ลี้ ย งในอ า วป ต ตานี ต ายเป น จํ า นวนมาก คาดวาเกิดจากในฤดูฝน ปริมาณน้ําจืดมีมาก ประกอบ กับเนื้อที่ในอาวปตตานีมีจํากัดไมเพียงพอที่จะรองรับ การเลี้ยงหอยแครงจํานวนมาก โครงการพัฒนารองน้ําและทาเรือปตตานี บริเวณปากอาว ปตตานี โดยการขยายรองน้ํานอกกวาง ๗๐ ม. ลึก ๕.๕ ม. ยาว ๖.๖ กม. ขยายรองน้ําในกวาง ๗๐ ม. ลึก ๕ ม.แอง กลับเรือกวาง ๑๔๐ ม. ที่จอดพักเรือขนาด ๘๐๐ x ๒๐๕ ม.ลึก ๔ ม. สรางกําแพงปองกันรองน้ํายาว ๕๐๐ ม. ถม บริเวณฝงตะวันตกของปากแมน้ําปตตานี เนื้อที่ ๕๐๐ ไร และการกอสรางอาคารดัดแปลงขนาด ๑๐๐ x ๑๕๐ ม. กลุ ม ประมงพื้ น บ า นขนาดเล็ ก และกลุ ม อนุ รั ก ษ อ า ว ปตตานี มีมติเรียกรองใหชะลอโครงการพัฒนารองน้ําและ ทาเรือปตตานีออกไป ๑ ป เพื่อมีเวลาในการศึกษาและ สร า งความเข า ใจในโครงการ และผลกระทบอย า ง รอบคอบ และให ชุ ม ชนรอบอ า วได มี ส ว นร ว มใน กระบวนการนี้ดวย สรางเขื่อนหินทิ้งกั้นทรายบริเวณปลายแหลมตาชี และ สรางเขื่อนปองกัน การเซาะพังของชายฝงบริเวณบาน บางตาวา อํา เภอหนองจิก และบริ เ วณอื่ น ๆ ในแนว ใกลเคียง เกิดการทับถมของตะกอนดานหนึ่ง และการ เซาะพังอีกดานหนึ่งของเขื่อน การทับถมของตะกอนทํา ใหหอยพิม ซึ่งเปนทรัพยากรสําคัญของชุมชนบางตาวา ตายจนหมด โครงการทําเขื่อนกั้นทรายบริเวณอาวปะนาเระ โดยกรม เจาทา ประชากรวัยอ อนของปูอพยพจากบริเวณปากอ าวและ ชายฝ ง ปากแม น้ํ า เข า มาในแม น้ํ า ป ต ตานี ถึ ง บริ เ วณ สะพานตะลูโบะ นับลาน ๆ ตัว เพื่อหาที่อยูอาศัย เปน ปรากฎการณที่ไมเคยเกิดมากอน ทรัพยากรสัตวน้ําในอาวปตตานีลดลง กระแสน้ําในอาว มีการเปลี่ยนแปลงและไหลเวียนชาลง น้ําจืดมีเวลาอยู
เหตุการณในหมูบ านดาโตะ
ชวงเวลา
พ.ศ. ๒๕๔๒
พ.ศ. ๒๕๔๓
พ.ศ. ๒๕๔๔
พ.ศ. ๒๕๔๕
เหตุการณจังหวัดปตตานี ในอาวนานขึ้น และขยายพื้น ที่ครอบคลุม อาวมากขึ้น ชาวบานที่ทํางานในอาวและคลองยะหริ่งสังเกตพบวามี การทับถมของตะกอนมากขึ้น คลองตื้นเขิน หญาทะเล เสื่อมโทรมและลดจํานวนลง แตมีสาหรายสีเขียวแกมน้ํา เงิ น เพิ่ ม ขึ้ น หอยขาวบริ เ วณเนิ น หอยใกล กั บ บุ ดี สู ญ หายไป โครงการสูบน้ําจากแมน้ําสายบุรีเพื่อนําน้ําไปเลี้ยงในพรุ แฆแฆ โดยกรมชลประทาน โครงการขยายถนนสายปตตานี – นราธิวาส เปนถนนสี่ เลน เกิดปญหาน้ําทวมขัง ๒ ขางถนนน ปาสันทรายและ ภูเขาขางเดียวตามแนวถนนถูกทําลาย โดยการขุดขาย หนาดินเพื่อนํามาถมทําถนน เดื อ นมิ ถุ น ายน ชาวประมงพื้ น บ า นทั้ ง ๖ อํ า เภอ กว า หมื่นคนรวมตัวกันประทวงกรณีการทําประมงพาณิชย อวนลากอวนรุนหนาอาคารศาลากลางจังหวัดปตตานี และสนามหญาหนาศาลากลางรวม ๓ วัน ๓ คืน มีผล ทํ า ให น ายธรรมรงค ประกอบบุ ญ อธิ บ ดี ก รมประมง ขณะนั้น ลงมาเจรจากับชาวประมงพื้นบาน และรับปาก จะจัดการปญหาเรืออวนลากอวนรุนใหเรียบรอยใน ๒ ป กองทุ นเพื่ อการลงทุ นทางสั งคม สนับสนุ นงบประมาณแก เครือขายกลุมอนุรักษอาวปตตานีจํานวน ๓.๕ ลานบาท เพื่อฟนฟูทรัพยากรธรรมชาติในอาวปตตานีโดยใหชุมชนมี สวนรวม กิจกรรมที่จัดขึ้นคือ ฟนฟูสัตวน้ําประเภท หอยขาว หอยแครง ฟนฟูปาชายเลนในอําเภอหนองจิก อําเภอเมือง และอําเภอยะหริ่ง องคกรชุมชนภาคประชาชน และหนวยงานราชการ รวมมือ กันทําวิสัยทัศนจังหวัดปตตานี ไดเปาหมายวิสัยทัศน ๗ ดาน รวมดานทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม เกิ ดขบวนการทํ างานภาคประชาสัง คม บุ คคลากรจาก หลายหน ว ยงานร ว มทบทวนปรั บ วิ ธี คิ ด และวิ ธี ก าร ทํางาน โดยบูรณาการความรวมมือในระดับที่ไมเคยเกิด ขึ้นมากอน โดยเฉพาะกรณีการทํางานเครือขายชุมชน อนุรักษอาวปตตานี ขยายความรวมมือครั้งใหญ เปน ตัวอยางของเครือขายที่เขมแข็ง และเปนกรณีศึกษาของ สภาพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ
เหตุการณในหมูบ านดาโตะ
จัดงานเลี้ยงน้ําชาเพื่อหาทุน สรางอาคาร โรงเรียนตาดีกา ไดเงินมาประมาณ ๗๔๐, ๐๐๐ บาท
กรมเจาทาทําการขุดรองน้ําใหกับชาวบาน ดาโตะ ชาวบานไดรับความสะดวกในการ เดิ น เรือ และได เ ลี้ ย งปลากะพง ปลาเก า เพื่อเสริมรายไดใหแกครอบครัว ลู ก ชาวบ า นดาโต ะ ได เ ป น ปลั ด อํ า เภอคน แรกของหมู บ า น คื อ นายสุ ธิ นั ย เจ า ะสู (เดร ) เป น แบบอย า งแก ช าวบ า น ทํ า ให ชาวบานดาโตะสงลูกใหเรียนสูงๆ ขยายไฟฟ า จากสถานี ป ระมงเข า มายั ง กุ โบร ทําใหชาวบานละแวดดังกลาวมีไฟฟา ใช สร า งโรงเรี ย นตาดี ก าหลั ง ใหม ชาวบ า นมี ความรู สึ ก ภาคภู มิ ใ จที่ ลู ก หลายได เ รี ย น โรงเรียนตาดีกาที่สรางขึ้นดวยน้ําพักน้ําแรง ของชาวบานดาโตะ
สร า งประปาขึ้ น ใหม เ พื่ อ รองรั บ ความ ตองการการใชน้ําที่เพิ่มมากขึ้น
ชาวบ า นบู ดี จั บ ปลาพะยู น ได ใ นอ า ว ปตตานี หลังจากที่ไมพบปลาพะยูนมากวา ๒๐ ป ชาวบานรูสึกดีใจ เพราะคาดการณ
ชวงเวลา
พ.ศ. ๒๕๔๕๒๕๔๗
เหตุการณจังหวัดปตตานี
ประเด็ น ด า นสิ่ ง แวดล อ มและทรั พ ยากรอ า วป ต ตานี
เหตุการณในหมูบ านดาโตะ ไดวาอาวปตตานีจะกลับมสมบูรณอีกครั้ง โ ร ง เ รี ย น ตา ดี ก าไ ด รั บ อ นุ ญ าต ต า ม กฎหมายและกรมศาสนา ทํ า ให ไ ด รั บ เงินทุนสนับสนุนปละ ๘,๐๐๐ บาท กลุ ม สตรี ข องนายรอฮะม สาแม ได ผ ลิ ต ขาวเกรี ย บผสมสาหร าย ทํา ใหห มูบา นมี ชื่อ เสี ย งเป น ที่ รูจัก ในงานหนึ่ง ตํา บลหนึ่ ง ผลิ ตภัณ ฑ แตผ ลประโยชนที่ได รับ อยูใ น กลุมเครือญาติเทานั้น
กลายเปนประเด็นรวมของคนในจังหวัดปตตานี จนกระทั่งถูก บรรจุในโครงการวิจัยและพัฒนาชีวิตสาธารณะทองถิ่นนาอยู ไดรับการสนับสนุน จากยุทธศาสตรการใชทรั พยากรอยา ง ชาญฉลาด ใหจัดทําแผนแมบทอาวปตตานีโดยกระบวนการ มีสวนรวมของชุมชนรอบอาวปตตานี
พ.ศ ๒๕๔๖
พ.ศ. ๒๕๔๗
เปดสอนอัลกุรอานระบบกีรออาตีที่โรงเรียนตา
ดีกา นักศึกษาจากสิงคโปรจัดกิจกรรมที่โรงเรียนตา ดี ก าชุ ด ที่ ๑ เพื่ อ สร า งอาคารห อ งพั ก ครู ๑ หลัง นักศึกษาจากสิงคโปรจัดกิจกรรมที่โรงเรียนตา ดีกาชุดที่ ๒ เพื่อสรางสนามบาสหนาโรงเรียน
ปอเนาะภูมีทามกลางการเปลี่ยนแปลงแหงยุคสมัย ดวยประวัติศาสตรอันยาวนานนับรอยปของปอเนาะภูมีจนถึงปจจุบัน ปอเนาะภูมีมีลักษณะเดนซึ่ง เปนที่รูจักกันในการเรียนการสอนของอิสลามทั้งในภาคใต และภาคอื่นๆ คือการไดรักษาแบบอยางดั้งเดิมของ ปอเนาะไวไดเปนอยางดี ทั้งในดานหลักสูตรการเรียนการสอน วิถีความเปนอยูของโตะครูและลูกศิษยตลอดถึง ชุมชนโดยรอบ แมวาอาจจะมีสิ่งแปลกใหมที่นําไปสูการเปลี่ยนแปลงในรายละเอียดตางๆ บางตามยุคสมัยและ สถานการณ แตก็สามารถรักษาคุณคาและจิตวิญญาณเดิมของปอเนาะไวไดเปนอยางดี ในยุคสมัยที่เกิดเหตุความรุนแรงของพื้นที่ชายแดนใตแตละครั้ง สถาบันปอเนาะยอมจะถูกจับตามอง เปนอยางมาก ทั้งนี้เนื่องจากเปนที่ยอมรับของชุมชนคอนขางสูง หากโตะครูทานใดมีชื่อเสียงและมีลูกศิษยมาก ก็อาจถูกเขาใจผิด ปอเนาะภูมีถือวาเปนปอเนาะที่ไดรับการยอมรับอยางมากมาตั้งแตอดีตจึงไดรับผลกระทบ ดังกลาวนั้นดวย ในยุคที่ผูนําศาสนา และผูนํามุสลิมถูกจับในขอหากอการรายและแบงแยกดินแดน ปอเนาะ หลายแหงถูกสั่งปดดําเนินการจากราชการ แตปอเนาะภูมีกลับรอดพนจากวิกฤตการณดังกลาวมาได เพราะ อุดมการณที่ชัดเจนในการกอเกิดปอเนาะที่วา “เราเรียนเพื่อสรางปอเนาะ และเราสรางปอเนาะเพื่อเปนสถานที่ ถายทอดหลักการศาสนา”
ความพยายามของรัฐบาลหลายสมัยที่ผานมา ตองการยกระดับประเทศไทยใหทัดเทียมกับกระแสของ โลก และไดนําแบบอยางที่เขาใจวาเปนพฤติกรรมที่พัฒนาแลวมาทดแทนกับสังคมไทยดั้งเดิม กระแสนี้ไดแทรก ซึ ม ในทุ ก ระดับ อย า งรวดเร็ ว ปอเนาะนั บ ว า เป น สถานที่ ห นึ่ ง ที่ นับ วา ล อ แหลม ต อ ปรากฏการณ เ หล า นั้ น เนื่องจากกลุมเปาหมายที่เปนเยาวชนออนไหวตอสิ่งกระทบ อาทิ ปญหายาเสพติด ปญหาโสเภณี ปญหาลัก ขโมย และอื่นๆ ที่กําลังจะตามมา แมปอเนาะจะเปนเกราะปองกันสิ่งเลวรายไดระดับหนึ่ง แตยังมีกลุมเยาวชนและคนมุสลิมอีกมากที่ ไม ไ ด เ ข า มาสั มผั สและยึ ด ถือ ปอเนาะเปน ที่ ขั ด เกลาจิ ต ใจ อย า งไรก็ ต ามหากไม มีก ารคิด ค น กระบวนการ แกปญหาที่ดีได ปญหานี้อาจแผขยาย แทรกซึมไดมากขึ้น และอาจตองใชกระบวนการแกปญหาที่ซับซอนขึ้นก็ เปนได ปอเนาะกับสถานการณปจจุบัน อาจารยมูหัมมัด อาดํา กลาววา “หลังเหตุการณความไมสงบที่ มัสยิดกรือเซะ จังหวัดปตตานี ปอเนาะไดมีสวนรวมกับทางราชการในการปรับทัศนคติของชาวบานที่มีตอรัฐ ดวยการเปนวิทยากรประจําอําเภอ ทําหนาที่ออกไปบรรยายตามมัสยิดตางๆ ในสวนของการเรียนการสอนนั้น ยังคงดําเนินไปตามปกติโดยไมมีการเปลี่ยนแปลง” มุมมองภายนอกตอปอเนาะ กลาวโดยภาพรวมแลว หลังจากที่มีเหตุการณความไมสงบเกิดขึ้น และมี บุคคลที่เกี่ยวของกับปอเนาะเขาไปมีสวนรวมในการปฏิบัติการดังกลาวอยูในบางเหตุการณ ทําใหคนทั่วไปมอง วาปอเนาะเปนสถาบันหนึ่งที่มีปญหา ซึ่งเปนความคิดที่เปนไปในลักษณะเหมารวม ทั้งที่ในความเปนจริงนั้น เปนเพียงสวนนอย และกระทําการโดยคนบางกลุม โดยที่ผูบริหารและผูที่มีบทบาทในการดําเนินกิจการของ ปอเนาะไมไดรับรูและใหการสงเสริมแตอยางใด โดยเฉพาะสื่อในปจจุบันดวยแลวถือวามีอิทธิพลสําคัญในการชักจูงใหคนทั่วไปมีทัศนคติในแงลบได โดยงาย ดังจะเห็นไดจากการพาดหัวขาวของหนังสือพิมพฉบับหนึ่ง เมื่อวันที่ ๕ พฤษภาคม ๒๕๔๗ ที่เขียนวา “ผวาลูกถูกปนหัว ยายหนีปอเนาะ” ตรงสวนนี้หากอานดวยทัศนคติที่เปนลบ อาจทําใหคิดไดวา ปอเนาะ โดยรวมปลุกปนใหผูเรียนมีความคิดแบงแยกดินแดนหรือกอความไมสงบ ทั้งที่ความเปนจริงอยางที่ไดกลาวไว แลวขางตนวาเปนการกระทําของคนเพียงกลุมหนึ่งที่มีความคิดแตกแยกออกจากแนวทางที่ถูกตองของศาสนา อิสลามเทานั้น ปอเนาะเปรียบเสมือนสังคมเล็กๆ สังคมหนึ่ง ในจํานวนผูที่เขามาทําการศึกษาในปอเนาะนั้น ประกอบ ไปดวยคนดีที่มุงใฝหาความรูทางศาสนาเพื่อใชในชีวิตประจําวัน และอาจมีคนไมดีปะปนอยูดวยสวนหนึ่ง ปอเนาะเปนโรงงานที่ทําการฟอกคนใหเปนคนดี แตก็ใชวาจะสามารถเปนคนดีและสะอาดไดทุกคน ดังนั้นการ ที่คนบางกลุมกระทําการขัดกับอุดมการณของปอเนาะ จึงไมควรเหมารวมวาปอเนาะนั้นๆ หรือทุกแหงเปนผูให การสนับสนุนการกอความไมสงบ อีกประเด็นหนึ่งที่เกิดความผิดพลาดอยูบอยครั้งไดแก เมื่อมีการพูดถึงนโยบายหรืองบประมาณการ สนับสนุน มักแยกอยางเดนชัดเสมอระหวางปอเนาะดั้งเดิมกับโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลามที่มีการสอน สามัญ แตเมื่อเกิดเหตุการณไมสงบขึ้น มักใชคําวา ”ปอเนาะ” เหมารวมไปทั้งสองประเภท ทั้งๆ ที่ความเปนจริง นั้นสถาบันที่มีปญหาจากผูกระทําผิดนั้น สวนใหญเปนผูที่เกี่ยวของกับโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลามที่มี การสอนศาสนาควบคูกับสามัญ
ในสวนของคําวา “โตะครู” เชนเดียวกัน มีการเสนอขาวที่สรางความสับสนอยูบอยครั้ง เชน การเขียน ขาววา “โตะครูยิงตํารวจ” ซึ่งในความเปนจริงแลวผูกระทําผิดไมใชโตะครู แตเปนเพียงครูผูสอนศาสนารายวิชา เทานั้น ทั้งนี้เนื่องดวยความไมเขาใจถึงความหมายของคําวา “โตะครู” นั่นเอง จากข อ มู ล ของอาจารย มู หั ม มั ด อาดํ า กล า วว า “จากที่ เ คยสนทนากั บ หน ว ยเฉพาะกิ จ ทหาร ผูบังคับบัญชาบางทานที่เขามารักษาการในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต ซึ่งสวนใหญเปนคนมาจากภาคกลาง ทานเขาใจวาครูสอนศาสนาทุกคนคือโตะครู ซึ่งความจริงแลว โตะครู คือ ผูมีตําแหนงเปนผูจัดการและเจาของ โรงเรียนสอนศาสนา เทียบเทากับผูอํานวยการหรือครูใหญในโรงเรียนสามัญทั่วไป” และจากการรวบรวมขอมูลจากเหตุการณที่ผานมา ยังไมมีโตะครูคนไหนที่ตกเปนผูตองหาในการกอ ความไมสงบเลย โดยผูที่ถูกจับกุมเปนเพียงครูผูสอนเทานั้น การดํารงอยูของปอเนาะภูมีทามกลางสถานการณความไมสงบ ทามกลางสถานการณของ ๓ จังหวัดชายแดนภาคใต ปจจุบัน เปนปจจัยที่กระตุนใหปอเนาะตางๆ ตองปรับตัวเพื่อการดํารงอยูและความ เขาใจอันดีกับทางภาครัฐ ปอเนาะหลายแหงไดมีการจดทะเบียนเปนสถาบันสอนศาสนาที่ถูกตอง โดยปจจุบัน มีสถาบันปอเนาะจดทะเบียนแลวทั้งสิ้น ๒๑๔ โรง ในชวงเวลาที่กําลังเกิดการเปลี่ยนแปลงครั้งใหญกับสถาบันปอเนาะตางๆ นั้น ปอเนาะภูมีถือวาไดรับ ผลกระทบนอยมาก แตมิใชเพียงเทานั้น ปอเนาะภูมียังเปนตัวกลางในการประสานความรวมมือระหวางภาครัฐ กับสถาบันปอเนาะมาโดยตลอด สิ่งนี้ทําใหทางปอเนาะมีบทบาทสําคัญมากยิ่งขึ้น ปจจัยที่สงใหปอเนาะภูมี สามารถดํารงอยูไดทามกลางสถานการณปจจุบันมีดังตอไปนี้ ภาพพจนที่ดีของปอเนาะ ทัศนคติจากทางรัฐที่มีตอปอเนาะภูมีอยูในดานบวกมาโดยตลอด เนื่อง ดวยนโยบายและแนวปฏิบัติของทางปอเนาะนั้น มีการปฏิสัมพันธกับทางภาครัฐอยางสม่ําเสมอ ใหความ รวมมือกับทางราชการดวยดีมาโดยตลอด เนื่องจากสิ่งที่กลาวมานี้ไมถือวาเปนการขัดกับหลักศาสนา และยัง สงผลดีทําใหปอเนาะเองสามารถดําเนินกิจกรรมดานการศึกษาไดอยางคลองตัว ทั้งนี้ทัศนคติที่ดีจากทางภาครัฐที่มีตอปอเนาะภูมีนั้น มิไดเพิ่งเกิดขึ้นในยุคหลังๆ แตเกิดจากการสั่งสมความดี งามมาอยางตอเนื่องนับตั้งแตกอตั้งปอเนาะ โดยมิไดมีจุดดางพรอยใดๆ ใหเกิดปญหากับทางภาครัฐ เพราะ ทางปอเนาะใชหลักเหตุและผล การเสนอขอคิดเห็นโดยสันติวิธี การติดตอสัมพันธกับทางภาครัฐอยางสม่ําเสมอ “ปอเนาะแบบดั้งเดิมโดยสวนมากแลวมี ความสัมพันธที่คอนขางนอยกับทางภาครัฐ อาจดวยเหตุผลทางดานภาษาและการสื่อสาร ความเปนสันโดษ ของสถาบันปอเนาะเอง ประกอบกับความออนลาของภาคราชการในการลงพื้นที่เพื่อเขาไปคลุกคลีกับภาค ประชาชน ทําใหสถาบันปอเนาะอื่นๆ หางเหินกับทางภาครัฐ” (อาจารยหะยีมูหัมมัด อาดํา) สว นปอเนาะภู มีนั้น มี ค วามสัม พัน ธ ที่ ดีกั บ ทางภาครัฐ ทั้ ง นี้เ พราะเจา ของปอเนาะไดมีก ารติ ดต อ สัมพันธและรวมกิจกรรมกับทางราชการมาอยางตอเนื่อง ดวยที่มีพื้นฐานทางดานภาษาที่ดีและเล็งเห็นวาการมี กิจกรรมรวมกับทางภาครัฐ และองคกรตางๆ อยางสม่ําเสมอนั้นเปนหนาที่ของพลเมืองที่ดี ทั้งยังมีประโยชนอีก มากมายหลายดาน เชน การเพิ่มพูนความรูและประสบการณของโตะครู และเปนการเพิ่มทัศนคติที่ดีของทาง ภาครัฐตอปอเนาะภูมี เปนตน
สิ่งที่เปลี่ยนแปลงอยางเห็นไดชัดหลังจากเหตุการณ ๒๘ เมษายน พ.ศ. ๒๕๔๗ คือ ความถี่ในการ ติดตอ พบปะ หรือรวมแสดงความคิดเห็นกับทางภาครัฐและเอกชนมีมากขึ้น บางครั้งทางปอเนาะภูมีเองไดรับ การติดตอจากหนวยงานราชการและเอกชน รวมถึงผูสื่อขาวในการขอขอมูลและการขอใหเปนตัวกลางในการ ประสานงานระหวางปอเนาะกับภาครัฐมากยิ่งขึ้น การแกปญหา ในการแกไขปญหาความไมสงบเรียบรอยใน ๓ จังหวัดชายแดนภาคใต ในสวนของ การศึกษานั้น มีการประชุมเพื่อหาแนวทางในการแกปญหาหลายครั้งดวยกัน ลาสุดไดมีการประชุมระดม ความคิดเรื่อง “แนวทางการพัฒนาการศึกษาในจังหวัดชายแดนภาคใต” ณ โรงแรมชางลี จังหวัดยะลา วันที่ ๑๔ สิงหาคม พ.ศ. ๒๕๔๗ ผูวิจัยเห็นวาผลสรุปที่ไดจากการประชุมเปนแนวทางหนึ่งที่สามารถนํามาแกไข ปญหาได จึงไดนํามาเสนอไว ณ ที่นี้ดวย ผลสรุปในการประชุมมีขอเสนอใน ๕ ประเด็นหลักคือ ๑. การจัดการศึกษาขั้นพื้นฐานใหจัดหลักสูตรที่สอดคลองกับความตองการของทองถิ่น ๒. สงเสริมการศึกษาศาสนาอิสลามทั้งระบบ ๓. การพัฒนาอาชีพและการศึกษานอกโรงเรียน (กศน.) ให กศน. เปนตัวกลางในการสรางเครือขาย ระหวางรัฐกับประชาชน และจัดอบรมอาชีพใหสอดคลองกับความตองการของพื้นที่ ๔. การพัฒนาโรงเรียนปอเนาะในฝน ระยะ ๓ ป ระยะแรกจะมีโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลาม ๓๙ แหง และสถาบันศึกษาปอเนาะ ๑ แหงเขารวม โดยรัฐจะสนับสนุนงบประมาณในปแรกโรงเรียนละ ๑ ลานบาท รวม ทั้งหมด ๔๐ ลานบาท ๕. การพัฒนาอุดมศึกษา ใหเรงจัดตั้งมหาวิทยาลัยนราธิวาสราชนครินทร วิทยาเขตปตตานี เปน เอกเทศ เพื่อเปนศูนยความรูดานการศึกษาศาสนาอิสลามในภูมิภาค นอกจากนี้ยังเสนอใหตั้งศูนยสงเสริม การศึกษาจังหวัดชายแดนภาคใตข้นึ เพื่อดูแลการจัดการศึกษาทั้งระบบ โดยใหสังกัดกองอํานวยการเสริมสราง สันติสุขจังหวัดชายแดนภาคใต (กอําเภอสสส.จชตําบล) นอกเหนือจากแนวทางที่ยกมาแลวนั้น ทางผูวิจัยใครขอเสนอแนวทางเพิ่มเติมคือ ลดเงื่อนไขตางๆ ทางสังคม เชน การกําจัดอบายมุขที่มีอยูอยางแพรหลายตามชุมชน ไมวาจะเปน คาราโอเกะ หองอาหาร ที่นา สังเกตคือ ผูเปดกิจการเปนคนตางถิ่น แตคนเขาใชบริการสวนหนึ่งเปนคนมุสลิมในพื้นที่ซึ่งไมไดรับการศึกษาใน ดานศาสนา หรือมีความหยอนยานในหลักการศรัทธา โดยใชนโยบายที่ทําใหพื้นที่ ๓ จังหวัดชายแดนภาคใต เปนพื้นที่ปลอดอบายมุข ทั้งนี้เนื่องดวย ๘๕% ของคนในพื้นที่เปนชาวไทยมุสลิม และอบายมุขที่กลาวมานั้นก็ ขัดกับหลักการของศาสนาทุกศาสนา การใหการศึกษาที่ถูกตองตามหลักการอิสลามแกเยาวชน เปนที่ทราบโดยทั่วกันแลววา ผูที่กอ เหตุการณไมสงบนั้นคือผูหลงผิดซึ่งไดรับการชักจูงโดยคนกลุมหนึ่งที่ใชหลักคําสอนศาสนามาบิดเบือนกลาว อาง การสนับสนุนใหเยาวชนไดรับการศึกษาตามแนวทางที่ถูกตองนั้นจึงเปนสิ่งสําคัญยิ่งที่จะคลี่คลายปญหานี้ ได การสรางอาชีพ ขจัดความยากจน เปนที่ทราบกันโดยทั่วกันแลววาพี่นองที่นี่มีจํานวนไมนอยที่ตอง เดินทางไปทํางานที่ประเทศมาเลเซีย ทั้งๆ ที่เมื่อ ๔๐ ปกอน คนมาเลเซียมักมารับจางตัดยางที่นี่ จึงเปนหนาที่
ของทางราชการที่ตองคิดหาอาชีพใหกับชาวบานในพื้นที่ โดยไมตองเดินทางไปทํางานที่อื่น ซึ่ง จะสงผลดี ทางดานสังคม เศรษฐกิจ แกประเทศไทยเอง การเปลี่ยนแปลงของปอเนาะภูมีหลังเหตุการณวันที่ ๒๘ เมษายน พ.ศ. ๒๕๔๗ หลังเหตุการณ ที่มัสยิดกรือเซะในวันที่ ๒๘ เมษายน พ.ศ. ๒๕๔๗ ไดกอใหเกิดการเปลี่ยนแปลงทางดานนโยบายของทาง ภาครัฐที่มีตอสถาบันปอเนาะเปนอยางยิ่ง ปอเนาะตางๆ ถูกเพงเล็งวาจะเปนแหลงซองสุม ใหที่พักพิงแกผูกอ ความไมสงบ และสั่งสอนหลักการศาสนาในแนวทางที่บิดเบือน จากนั้นมีนโยบายใหทุกปอเนาะทําการจด ทะเบียนเปนสถานศึกษาที่ถูกตอง ซึ่งสถานศึกษาปอเนาะตางๆ ก็ใหความรวมมือเปนอยางดีในการจดทะเบียน ทางรัฐเองก็ไมไดมองวาปอเนาะทั้งหมดหรือสวนใหญสั่งสอนใหมีการกอความไมสงบในพื้นที่ เพียงแต มองวามีสวนหนึ่งเทานั้นที่เขารวมกันเปนขบวนการ ซึ่งก็ไมไดรับการยอมรับและเห็นดวยจากมุสลิมในพื้นที่ เพราะเปนการกระทําที่ขัดตอหลักศาสนา ดังเชนที่ พล.ท.พิศาล วัฒนวงษคีรี แมทัพภาคที่ ๔ ไดกลาวกับ โรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลามแหงหนึ่งในจังหวัดยะลา ซึ่งมีครูถูกจับไววา “ทุกศาสนาสอนใหเปนคนดี ครู และนักเรียนที่หลงผิดเพียงหยิบมือเดียวคงไมทําใหครูและนักเรียนอีกกวา ๗,๐๐๐ คนเสียไปดวย และถือวา คนที่กอเหตุเปนเพียงผูหลงผิดและไมหวังดีตอประเทศชาติเทานั้น สักวันหนึ่งบุคคลเหลานี้จะกลับมาเปนคนดี มาชวยกันพัฒนาประเทศชาติตอไป” ความเปลี่ยนแปลงของปอเนาะจากยุคสูยุค จํานวนนักเรียนของปอเนาะภูมีในปจจุบันอาจจะนอย เมื่อเทียบกับเมื่อประมาณ ๕๐ ปที่แลว ซึ่งในสมัยโตะครูคนแรกนั้นมีนักเรียนประมาณ ๕๐๐ คน แตในปจจุบัน มีเพียง ๑๒๐ คน ทั้งนี้ดวยเหตุผลหลายๆ ประการ คือ ในอดีตสถาบันปอเนาะใน ๓ จังหวัดชายแดนภาคใตมี นอยมาก แทบจะนับจํานวนได โดยมีเพียงแค ๔-๕ โรงเทานั้น แตในขณะนี้โรงเรียนปอเนาะมีประมาณ ๒๕๐ โรง คานิยมของคนสวนใหญที่มักจะสงลูกหลานเขาเรียนในโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลามที่มีการสอน ศาสนาควบคูกับสามัญ ในขณะที่ปอเนาะภูมียังคงสอนเฉพาะศาสนาเพียงอยางเดียว จะเห็นไดวาแมแต ลูกหลานของครูในปอเนาะเองก็ยังไปเรียนที่โรงเรียนเอกชนประเภทดังกลาว อาจารยมูหัมมัด อาดํา) ชื่อเสียง ของโตะครูคนแรกและความเปนสิริมงคล (บารอกัต) จะสังเกตไดวาทานเปนคนที่มีชื่อเสียงโดงดังมากในดาน วิชาการศาสนา เลื่องลือไปจนถึงประเทศเพื่อนบาน เชน มาเลเซีย พมา กัมพูชา จึงทําใหมีผูคนหลั่งไหลมาขอ เปนลูกศิษยมากมาย ผลกระทบของจํานวนนักเรียนตอการศึกษาปอเนาะแบบดั้งเดิม คนรุนใหมสวนมากในปจจุบัน นิยมที่จะศึกษาตอในโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลาม เหตุผลคือ สามารถเรียนทางดานสามัญควบคูไปกับ ดานศาสนาได เนื่องดวยการประกอบอาชีพ รายได และคานิยมในเรื่องวัตถุ มีอิทธิพลอยางมากในการดําเนิน ชีวิตปจ จุบัน การศึก ษาดา นศาสนาเพีย งอยางเดียวไมสามารถตอบสนองความต อ งการเหลา นี้ได ดัง นั้น โรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลามจึงเปนทางเลือกแรกๆ ที่วัยรุนหนุมสาวในหมูบานใหความสนใจ ดังจะเห็นได จากที่ ลูกๆ ของครูผูสอนในปอเนาะภูมีเอง สวนใหญก็เรียนโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลามแทบทั้งสิ้น และ ศึกษาจนจบระดับชั้นปริญญาตรีไป ก็หลายคน สวนการศึกษาในปอเนาะภูมีนั้นถือเปนสวนเสริม คือเรียนใน เวลาเย็นจนถึงค่ํา หลังเลิกเรียนโรงเรียนภาคปกติแลว แตทั้งนี้ศาสนาอิสลามเองก็ไมไดคัดคานหรือถือวาการ เรียนทางสามัญ การประกอบอาชีพหรือความมั่งคั่งร่ํารวยเปนสิ่งที่ผิด แตขึ้นอยูกับวาคนคนหนึ่งจะมีความ
ตองการที่จะขวนขวายมากนอยเพียงไร แตจําเปนอยางยิ่งที่จะตองนําเอาศาสนาอยูหนาเปนแนวในการดําเนิน ชีวิตและนําเอาการประกอบอาชีพไวดําเนินตาม ในปจจุบันพอแมนิยมสงบุตรหลานเขาเรียนในโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลามที่สอนทั้งศาสนาและ สามัญ สงผลใหปริมาณนักเรียนที่เขาเรียนในโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลามมีจํานวนมากขึ้นทุกป ตรงสวน นี้ เ องที่ มี ผ ลกระทบต อ จํ า นวนนั ก เรี ย นที่ เ ข า เรี ย นในปอเนาะแบบดั้ ง เดิ ม เพราะปอเนาะดั้ ง เดิ ม ไม มี ก าร ประชาสัมพันธเพื่อรับสมัครนักเรียนเหมือนโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลาม ใชเพียงการเชิญชวนแบบปาก ตอปาก หรือจากชื่อเสียงที่สั่งสมมานาน ที่สําคัญ คือการที่ปจจุบันอาชีพและรายไดเขามามีบทบาทในการ ดํารงชีวิตมากกวาเมื่อกอน การวัดคุณภาพของคนอยูที่สถานะทางเศรษฐกิจและการประกอบอาชีพ ในกลุม ชาวมุสลิมเองก็ตองการทั้งสองอยาง คือ ดานศาสนาและรายได ดังนั้นนี่คือเหตุผลของความนิยมที่มีมากยิ่งขึ้น สําหรับโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลาม แนวทางการจัดการศึกษานอกโรงเรียนในปอเนาะ เกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงของปอเนาะภูมีตามนโยบายรัฐบาลที่ตองการใหสถาบันปอเนาะมีการจัด การศึกษาขั้นพื้นฐานใหแกผูเรียนในสถาบัน โดยรวมมือกับศูนยการศึกษานอกโรงเรียน (กศน.)นั้น ในวันที่ ๒๐ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๔๗ ไดมีการประชุมสัมมนาสถาบันศึกษาปอเนาะและโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลาม ๑๕ (๒) ณ ศูนยบริการการศึกษานอกโรงเรียนอําเภอยะหริ่ง โดยมีหลักการสําคัญคือ ไดกําหนดใหการจัด การศึกษาในปอเนาะเปนวัฒนธรรม เปนวิถีชีวิตของพี่นองมุสลิม จึงเปนการศึกษาหลักในการจัดการศึกษาตาม หลักอิสลาม การจัดการศึกษานอกโรงเรียนจะเปนสวนเสริมการศึกษาที่จัดในปอเนาะ โดยไมเปนการบังคับให ทุกปอเนาะเขารวมโครงการ เวนแตทางสถาบันปอเนาะจะเห็นวาการศึกษานอกโรงเรียนมีประโยชนจริง สําหรับแนวทางการจัดการศึกษานอกโรงเรียนในปอเนาะ ไดมีการกําหนดแนวทางไว ๕ ขอ ดังนี้ ๑. ใหมีการหารือรวมกันระหวางคณะกรรมการอิสลามของจังหวัด ศูนยการศึกษานอกโรงเรียนทั้ง ระดับภาค จังหวัด และอําเภอ ผูรับผิดชอบจัดการศึกษานอกโรงเรียนในปอเนาะและฝายบริหาร ซึ่งรับผิดชอบ การบริหารงานแบบบูรณาการของจังหวัด เพื่อหารือแนวทางที่เหมาะสมในการจัดการศึกษาโดยเฉพาะจะเนน ความตองการที่จะเขารวมโครงการของปอเนาะเปนหลัก ๒. การจัดการศึกษานอกโรงเรียนอาจเลือกบางกิจกรรมหรือบูรณาการหลายกิจกรรมเขาดวยกันก็ได โดยมุงหมายที่จะพัฒนากลุมเปาหมายอยางรอบดาน ๓. การจัดการศึกษาขั้นพื้นฐานในปอเนาะ ตองแยกสภาพความตองการของกลุมเปาหมายแตละคน ใหชัดเจน โดยพิจารณาดังนี้ กลุมผูไมรูหนังสือไทย ทั้งเด็กและผูใหญ จัดใหไดรับการแกไขปญหาการไมรูหนังสือ หรือจัดหลักสูตร การศึกษาแบบเบ็ดเสร็จขั้นพื้นฐาน กลุมที่ตองการไดรับการศึกษาขั้นพื้นฐาน จํานวน ๒ กลุม คือ กลุมผูที่อยูในวัยเรียนและไมประสงคจะ เข า เรี ย นในโรงเรี ยนสั ง กั ด เขตพื้น ที่ ก ารศึก ษาขั้ น พื้น ฐาน (กรณีที่ ป อเนาะสามารถจัด ใหเ ข า โรงเรี ย นตาม กฎหมายการศึกษาภาคบังคับได ก็ใหดําเนินการได เวนแตกรณีที่ปอเนาะไมสามารถจัดสงเด็กใหไปเรียนได หรือไมประสงคใหออกไปเรียนนอกปอเนาะ ใหตกลงกันในที่ประชุมระดับจังหวัด เพื่อใหมีการขอทําความตกลง มายังกระทรวงศึกษาธิการ เพื่อมอบหมายให กศน. จัด) การจัดการศึกษาใหกับกลุมเปาหมายแบงวิธีการ
จัดเปน ๓ วิธี คือ ใชหลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช ๒๕๔๔ ตามที่สํานักงานการศึกษาขั้นพื้นฐาน จัด แตใชวิธีเรียนแบบ กศน. พัฒนาหลักสูตร กศน. ที่เทียบเทากับหลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐาน ใชวิธีเรียน กศน. ตามหลักการเดียวกับที่จัดในศูนยการเรียนชุมชนชาวไทยภูเขาแมฟาหลวง (กําหนดบทเรียนใหเรียนตาม สภาพชีวิตของผูเรียนแลวเชื่อมโยงใหสอดคลองกับมาตรฐานหลักสูตรขั้นพื้นฐาน) วิธีนี้ไมกําหนดเวลาเรียน แต ผูเรียนบรรลุมาตรฐานในแตละสภาพใดก็จบตามมาตรฐานนั้น ใชหลักสูตรของปอเนาะเปนหลักสูตรแกน โดย จะตองวิเคราะหเนื้อหาสาระและมาตรฐานการเรียนรูของหลักสูตรปอเนาะวา มีความสอดคลองกันมากนอย เพียงใด แลวยอมรับความรูที่ไดเรียนในหลักสูตรของปอเนาะเพื่อเทียบโอนเขาหลักสูตรของ กศน. โดยอาจจะ ตองเรียนเพิ่มบางวิชา หรือทํากิจกรรมตามที่หลักสูตรกําหนดไว เชน ทําโครงงาน ทํากิจกรรม กพช. ถาไมแนใจ วาจะเทียบไดก็อาจใชกลไกของการทดสอบเพื่อรับรองความรู ทั้งนี้อาจใชภาษาถิ่นมลายูในการสื่อสารก็ได แลว คอยเรียนภาษาไทย เพื่อใหบรรลุมาตรฐานของหลักสูตร หรือถาใชขอสอบภาษาไทยแลวสอบผาน ก็อาจ ยอมรับความรูวิชาภาษาไทยไดเลย กลุ ม ผู เ รี ย นปอเนาะที่ อ ายุ พ น วั ย เรี ย นการศึ ก ษาภาคบั ง คั บ (อายุ ๑๖ ป ขึ้ น ไป) ก็ ส ามารถจั ด ใน หลักสูตร กศน. (หลักเกณฑและวิธีการจัด กศน. ตามหลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐาน พ.ศ.๒๕๔๔) ได โดย ปรับเปลี่ยนวิธีเรียนใหเหมาะสมกับวิถีชีวิตในปอเนาะ เชน ไมตองมีการพบกลุม แตกําหนดใหมีเวลาเรียนวิชา สามัญ ตามหลักสูตรที่ตองจําแนกเปนรายวิชาใหเรียนในแตละวันวันละ ๒-๓ ชั่วโมง แตอาจตองทําโครงการ เพื่อประมวลความรูในแตละหมวดวิชา ทํากิจกรรม กพช. เพื่อพัฒนาคุณลักษณะที่พึงประสงค ซึ่งปอเนาะ ศอบ. และ ศนจังหวัด รวมกันพัฒนาหลักสูตรสถานศึกษาเฉพาะขึ้นเอง กลุมที่ตองการพัฒนาความรูทางดานอาชีพและทักษะชีวิต ศอบ. อาจรวมกับปอเนาะพัฒนาหลักสูตร ที่เหมาะสมกับคนในปอเนาะไดดวย ๔. การพัฒนาหลักสูตรและพัฒนาวิชาการใหศูนยการศึกษานอกโรงเรียนภาคใตเปนหลักในการ พัฒนาวิชาการในรูปแบบงานวิจัยและพัฒนารูปแบบการจัดการศึกษาใหเหมาะสม ในขณะเดียวกันศูนย การศึกษานอกโรงเรียนภาคใตจะตองรวมกับ ศนจังหวัด ยะลา นราธิวาส ปตตานี จัดการพัฒนาหลักสูตร สถานศึกษา เฉพาะที่จัดในปอเนาะ โดยมีสํานักพัฒนาวิชาการและมาตรฐานการศึกษาเปนผูชวยใหขอมูลและ คําแนะนําทางวิชาการ ขอเสนอเบื้องตนคือ การดําเนินการจัดการศึกษานอกโรงเรียน ตามหลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช ๒๕๔๔ สําหรับกลุมเปาหมายผูเรียนในปอเนาะ ตองดําเนินการโดยรอบคอบ ซึ่งไมควรเรงรัดจัดให ทันภายในภาคเรียนที่ ๑/๒๕๔๗ การพัฒนาหลักสูตรจะตองใชผูเชี่ยวชาญอยางนอย ๓ กลุม คือ นักวิชาการศาสนาอิสลามที่เขาใจใน รายละเอียดหลักสูตรที่จัดในปอเนาะ นักวิชาการและเจาหนาที่การศึกษานอกโรงเรียน ที่รูและเขาใจงาน การศึกษานอกโรงเรียน สามารถออกแบบกิจกรรม กศน. ที่เหมาะสมกับสภาพชีวิตในปอเนาะ ครู กศน. ซึ่งทํา หนาที่ในปอเนาะ รวมกันพัฒนาหลักสูตรและรูปแบบการเรียนที่เหมาะสม การจัดการศึกษานอกโรงเรียนในปอเนาะยังอยูในขั้นดําเนินการ และหาขอสรุปถึงแนวทางที่เหมาะสม ซึ่งตอง ปรับใหเขากันกับความตองการของสถาบันปอเนาะ ในสวนนี้ อาจารยมูหัมมัด อาดํา ผูบริหารปอเนาะภูมี ได กลาวไววา “เดิมปอเนาะภูมีเปนที่ตั้งของศูนยการเรียนชุมชน (ศรช.)ประจําหมูบานอยูแลว ในอนาคตปอเนาะ
ภูมีจะจัดการศึกษาโดยรวมมือกับศูนยการศึกษานอกโรงเรียนดวยแนวทางใดแนวทางหนึ่งเปนที่แนนอน โดย หลักสูตรที่จะนํามาใชนั้นตองสอดคลองกับระบบการเรียนของปอเนาะ ไมเบียดเวลาเรียนทางดานศาสนา และ ตองเปนหลักสูตรที่ตัวนักเรียนเองใหการยอมรับและพรอมที่จะเรียน ขอจํากัดเกี่ยวกับการศึกษานอกโรงเรียน คือ ทางปอเนาะไมสามารถที่จะจัดใหมีการเรียนทุกวันได สวนในปจจัยอื่นๆ ตองมีการพิจารณาอีกครั้งเมื่อมี แนวทางการดําเนินที่แนนอนและแนนอนจากทางศูนยการศึกษานอกโรงเรียน” จากการระดมความคิดเห็นของบุคลากรในปอเนาะภูมี ไดบทสรุปถึงสิ่งที่ทางปอเนาะคาดหวังเปนอยางมาก เกี่ยวกับระบบการศึกษานอกโรงเรียนที่จะนํามาใชในปอเนาะนั้น คือ จัดการศึกษานอกโรงเรียนเปนสวนเสริม ของการศึกษาระบบปอเนาะตามที่ไดกําหนดไวในหลักการสําคัญ นักเรียนสามารถนําความรูไปใชประโยชนไดจริง และเปนที่ยอมรับของผูประกอบการและบุคคลทั่วไป รัฐควรใหการสนับสนุนดานบุคลากร ผูสอน โดยเขามาทําการสอนในปอเนาะ ซึ่งผูที่ทําการสอนนั้นตองมีความ พรอมทั้งทางดานวิชาการ ศาสนา และภาษา ที่จะใชสื่อสารกับผูเรียนไดอยางมีประสิทธิภาพ คาใชจายในการ เรียนควรอยูในระดับที่เหมาะสมกับนักเรียน เพราะนักเรียนปอเนาะสวนใหญเปนผูที่มีฐานะยากจน ขาดแคลน ทุนทรัพย การจัดตั้งชมรมโรงเรียนปอเนาะ อําเภอยะหริ่ง ณ วันที่ ๒๐ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๔๗ มีสถานศึกษาปอเนาะและโรงเรียนสอนศาสนาอิสลามจํานวน ๑๘ โรง เขารวมในการกอตั้ง ประกอบไปดวย สถาบันศึกษาปอเนาะ (จดทะเบียนใหม ป พ.ศ. ๒๕๔๗) ๑. ภูมีไชยา ๒. อิซลาฮียะห ๓. อิจธีฮาดูวาฮีนัพซียะห ๔. อัลมัดรอซะห อันนาซรียะหอัลอิสลามียะห ๕. อัลมัดรอซะห อัดดีนียะหอัลมุสตอฟยะห ๖. มะฮาดุลอิสลามียะห ๗. อิมารอตุลกุรอาน (ฮาฟตตาหมน) ๘. มูอาฮัดตัรบียาตุลอิสลามียะห ๙. ดารูลอามาน ๑๐. สัตยสามัคคี ๑๑. ดารุลอัรกอม (บาตูกูนิง) ๑๒. อัลสาฆอฟะหอัลดีนียะห โรงเรียนสอนศาสนาอิสลาม ๑๓. โรงเรียนนูรุลอิสลามภูมีวิทยา ๑๔. โรงเรียนญีฮาดวิทยา ๑๕. โรงเรียนสมบูรณศาสตร (ดาลอ) ๑๖. โรงเรียนปอเนาะโตะโกะ ๑๗. โรงเรียนปอเนาะดูซงปาแย ๑๘. โรงเรียนมะปริงวิทยา
ตําบลยามู ตําบลราตาปนยัง ตําบลราตาปนยัง ตําบลตาแกะ ตําบลมะนังยง ตําบลตาลีอายร ตําบลปยามุมัง ตําบลตาลีอายร ตําบลจะรัง ตําบลมะนังยง ตําบลมะนังยง ตําบลสาบัน ตําบลยามู ตําบลตะโละกาโปร ตําบลมะนังยง ตําบลตาลีอายร ตําบลตอหลัง ตําบลจะรัง
จุดประสงคในการจัดตั้งเพื่อรวมกันเสนอขอคิด แกไขปญหารวมกันระหวางสถานศึกษาปอเนาะในเขต อําเภอยะหริ่งกับทางราชการ สานสัมพันธระหวางสถาบันปอเนาะในเขตอําเภอ ยะหริ่ง ประธานชมรม : อาจารยหะยีมูหัมมัด อาดํา รองประธานชมรม: อาจารยการิม แวดอเลาะ เลขาธิการชมรม : อาจารยหะยีอับดุลรอเซะ อับดุลรอมัน ในสถานการณปจจุบัน กระแสของยุคโลกาภิวัฒนที่มนุษยสวนใหญมุงเนนในเรื่องของวัตถุ การคงอยู ของสถาบันปอเนาะยอมไดรับผลกระทบ อันเนื่องมาจากปจจัยหลายประการคือ การทํามาหากินและการดํารง ชีพ ผูรูที่มีในปจจุบันแตกตางจากอดีต คานิยมที่มุงในการใชตัวเองเปนที่ตั้ง นโยบายของรัฐบาลที่มุงพัฒนา เฉพาะโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลามเปนที่ตั้ง โดยการรวมกลุมปอเนาะเพื่อการแกปญหา ใหชุมชนมีสวน รวมในการสนับสนุน การเรียนลักษณะนั้นไมสามารถธํารงจิตวิญญาณของความเปนปอเนาะไวได ดังเชนที่เห็นมาแลวใน ระบบการศึกษาของไทย ที่จริยธรรม คุณธรรมไดขาดหายไป (ซึ่งรัฐเองก็ทราบ) ดังเชนที่มีการพยายามนําวิชา ศีลธรรมกลับเขาไปสอนในโรงเรียนอีกครั้ง แตไมสามารถทําได เนื่องจากถูกระบบกลืนกินและไมไดรับการ ปลูกฝงตั้งแตเด็กๆ ระบบโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลามนั้น เปนรูปแบบการศึกษาที่พยายามจะขจัดคําวา “ลาหลัง” “ดอยพัฒนา” ใหหมดสิ้นไปจากปอเนาะ จึงเรียกไดวา โรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลาม เปนระบบการศึกษา ที่พฒ ั นาแลวของปอเนาะ มีการจัดการที่เปนระเบียบแบบแผนมากขึ้น มีหลักสูตรและการวัดผลที่เปนมาตรฐาน หากแตโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลามลืมบางสิ่งที่เปนหัวใจของการศึกษาระบบปอเนาะไป เนื่องจากรัฐ มองการศึกษาเปนเรื่อง “เศรษฐกิจ” ปอเนาะซึ่งจัดการโดยเนนผลผลิตดานคุณธรรม จริยธรรม จึงถูกมองวาลา หลัง ประกอบกับปญหาความมั่นคง ใหรัฐพยายามจัดระเบียบปอเนาะเรื่อยมา “การศึกษาศาสนาอิสลามไมไดถือวาชีวิตเปนจุดมุงหมายในตัวของมันเอง ชีวิตบนพื้นโลกเปนเพียง สะพานที่มนุษยจะตองกาวขามไปสูชีวิตทางจิตวิญญาณ หลังจากที่สิ้นชีวิตไปแลว นี่เปนความแตกตางโดย พื้นฐาน ระหวางการศึกษาสมัยใหมกับการศึกษาศาสนาอิสลาม การศึกษาสมัยใหมถือวาชีวิตเปนหนทางที่จะ นําไปสูความสุขในโลกนี้ เปนจุดมุงหมายสุดทาย ในขณะที่การศึกษาศาสนาอิสลาม ถือวาชีวิตเปนเพียงสิ่งที่ จะชว ยใหบรรลุความสุขในโลกหนา ความแตกตางพื้นฐานในจุด ประสงค และจุดมุง หมายของการศึ ก ษา สมัยใหม และการศึกษาศาสนาอิสลามนําไปสูความแตกตางในวิธีการที่จุดมุงหมายดังกลาวจะบรรลุผลสําเร็จ” (สุเทพ สุนทรเภสัช, ๒๕๔๗ : ๑๗) ที่เปน เชน นี้ไมใ ช เพราะปอเนาะและโตะครู มีความคิ ดแบบหัวเกา ไม ตอ งการพั ฒนา แตโตะครูมี ปณิธานที่จะดํารงรักษาจิตวิญญาณของปอเนาะไวตามจุดประสงคแรกเริ่มของการกอ ตั้ง สวนรัฐมักออก กฎระเบียบหรือกฎหมายเพื่อบังคับใช โดยที่ปอเนาะไมมีความพรอมที่จะรวมมือ เชน การนําหลักสูตรสามัญ การอาชีพมาใช ในขณะที่การสนับสนุนโดยการใหเงินอุดหนุนก็มีเงื่อนไขที่วา ใหปอเนาะแปรสภาพหรือ ปรับปรุงมาตรฐานของโรงเรียน และตองจัดการเรียนการสอนสายสามัญควบคูกันไปดวยเทานั้นจึงจะไดรับ
ทางปอเนาะจึงมีความวิตกวา หากแปรสภาพแลวจะมีเงื่อนไขผูกมัด ทําใหไมสามารถดําเนินการสอนตาม จุดมุงหมายของการกอตั้งได ในระยะหลังรัฐมีการประชุมสัมมนากับทางปอเนาะหลายครั้ง และการสัมมนาก็จบลงดวยดี แตเมื่อมี นโยบายออกมา รัฐมักไมไดนําผลสรุปการประชุมหรือขอเสนอแนะที่ไดใหไวมาเปนนโยบาย ทําใหปอเนาะตอง ปฏิบัติตามกฎระเบียบในภาวะจํายอมอยูเสมอ ในฐานะที่ปอเนาะ คือ วิถีการดําเนินชีวิตของชาวมุสลิมในพื้นที่ ๓ จังหวัดชายแดนภาคใต การบังคับใหปอเนาะตองยอมรับในหลักการที่ไมสามารถปฏิบัติไดนั้น (เนื่องดวย หากปฏิบัติแลวจะทําใหสวนหนึ่งของวัฒนธรรมหรือจารีตประเพณีขาดหายไป) แสดงใหเห็นวารัฐพยายาม แกปญหาโดยการนํากฎหมายเปนตัวตั้ง แลวพยายามปรับวัฒนธรรมใหเขากับกฎหมาย จึงเปนการยากที่จะ สามารถแกปญหาให ลุลว งไปดว ยดี ทั้ง ๆ ที่ในความเป นจริง แลว ควรนําวั ฒนธรรมมาเปน ตัว ตั้ง แลว ออก กฎหมายใหเขากัน การแกปญหาดวยการพยายามปรับเปลี่ยนวัฒนธรรมหรือความเชื่อนั้น เปนการฝนสภาพ ความเปนจริง เพราะฉะนั้นนโยบายที่ออกโดยภาครัฐบางสวน แทนที่จะเปนการชวยคลี่คลาย กลับกลายเปน แรงบีบอัดและความกดดันจากภายนอกที่มากระทบ ในขณะที่ปอเนาะก็ตองการรักษาอุดมการณของตนเองไว เมื่อทั้งสองฝายมีจุดมุงหมายที่แตกตางกัน ในที่สุดจึงเกิดปญหาตามมา ซึ่งสามารถเรียกไดวา “ปญหาที่เกิด จากการแกปญหา” ในการแกปญหาโดยยกวัฒนธรรมเปนตัวตั้งนั้น จะเกิดผลดีกับทั้งสามฝาย คือ ปอเนาะ สังคมและรัฐ กลาวคือ ปอเนาะจะไมสูญเสียความเปนสถาบันศาสนาที่เปนวิถีการดํา เนินชีวิตของคนในชุมชนไป และ สามารถพัฒนาไปตามทิศทางที่เหมาะสมจากการสนับสนุนของรัฐ สังคมก็ไดมีสวนรวมในการกําหนดทิศทางที่ ตองการ หากการแกไขปญหาไดผลดี ก็จะสงผลดีตอสังคมตามมา คือเกิดการพัฒนา โดยวัฒนธรรม และแนว การดําเนินชีวิตของชุมชนก็ไมเปลี่ยนแปลง ทางรัฐเองก็จะสามารถกําหนดนโยบายเพื่อพัฒนาดานอื่นๆ ไดอยาง เต็มที่ และเกิดเปนการพัฒนาที่ยั่งยืนไดตอไป