7chantaburee6

การเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจและวัฒนธรรม การกลาวถึงบานสําโรง บานสวนสม ในฐานะเปนเสียงจากสังคมชายแดนชายขอบนั้นพิจารณา จากชุมชนทั้งสองแหงดวยปจจัยทางสภาพภูมิศาสตรซึ่งสัมพันธกับปจจัยทางเศรษฐกิจสังคมวัฒนธรรม คือภูมิประเทศที่ตั้งของทั้งบานสําโรงและสวนสมซึ่งเปนบานที่ตั้งอยูในพื้นที่เขตอําเภอสอยดาวของ จั ง หวั ด จั น ทบุ รี เป น พื้ น ที่ ช ายแดนของประเทศไทยติ ด กั บ ประเทศกั ม พู ช า ห า งไกลจากความเป น ศู น ย ก ลางอั น หมายถึ ง กรุ ง เทพฯ ในฐานะของศู น ย ก ลางประเทศไทย และตั ว เมื อ งจั น ทบุ รี ในฐานะ ศูนยกลางทางเศรษฐกิจของจังหวัด ดังคํากลาวเรียกขานทางนี้วาเปนกลุมที่อยูหลังเขา และจากสภาพ ของพื้นที่ทางภูมิศาสตรดังกลาว นําไปสูความเปนชายขอบดานเศรษฐกิจ สังคมวัฒนธรรม กลาวคือ ขณะที่ความเปนศูนยกลางหมายถึงวัฒนธรรมไทย ความเปนชายขอบของบานสําโรงและบานสวนสมก็ คือการมีวัฒนธรรมที่ดูจะเปนอื่นสําหรับสังคมไทย พิจารณาไดจากขอมูลของทองถิ่น เชน เปนชาวเขมรที่ ชาวบานเรียกตัวเองวาเปนเขมรพื้นบาน มีประวัติศาสตรของทองถิ่นที่สัมพันธกับชาวเขมรทางประเทศ กัมพูชาเรื่อยมา ทั้งการขามไปขามมาของผูคน การเปนคนกลุมวัฒนธรรมเดียวกัน ความสัมพันธทุกดาน ทั้ ง ทางเศรษฐกิ จ คื อ การทํา มาหากิ น แรงงาน การติ ดต อ คา ขาย ทางสัง คม คือ ความสัมพั น ธของ ครอบครัว เครือญาติ การแตงงาน การแลกเปลี่ยนชวยเหลือที่ดําเนินตลอดมา รวมไปถึงภาษา ประเพณี พิธีกรรม

บานสําโรง ความเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจ สังคมวัฒนธรรม จะพิจารณาโดยสัมพันธกับปจจัยตางๆ เริ่ม จากลักษณะภูมิอากาศ ภูมิประเทศ และทรัพยากร ขอมูลจากงานวิจัยสะทอนใหเห็นถึงภาพอดีตที่มี ลักษณะภูมิประเทศเปนปาเขา อุดมสมบูรณไปดวยปาไมเบญจพรรณ สัตวปา ความบริบูรณในเรื่อง แหลงน้ําธรรมชาติ ซึ่งเหมาะแกการทําการเกษตร มีแหลงอาหารจากปา นําไปสูการกอเกิดชุมชน โดย การเขามาตั้งถิ่นฐานของกลุมคนเขมร ทั้งเขมรพื้นบานและเขมรจากประเทศกัมพูชา โดยแรกเริ่มเปน ชุมชนขนาดเล็ก มีคนอยูอาศัยจํานวนนอย มีท่ีทางสําหรับแตละครัวเรือนในการหักรางถางพงเพื่อทํามา หากิน ซึ่งมีทั้งการหากินในลักษณะการเก็บของปาไปขาย เชน กระวาน สัตวปา รวมไปถึงของปาอื่นๆ การทํามาหากินในลักษณะการทําการเกษตร มีการทําไร ทําสวน ตามแตกําลังแรงงาน ทุนทรัพย การ พึ่งพิงทรัพยากรในพื้นที่ยังมีอยูมาก เห็นไดจากเครื่องมือเครื่องใชตางๆ ที่ยังหลงเหลืออยูตามบานเรือน รวมไปถึงภูมิปญญากับการดํารงชีวิตที่คณะนักวิจัยไดบันทึกไว จากสภาพภูมิประเทศซึ่งเปนปาเขาที่ให ชาวบานไดอาศัยพึ่งพิงธรรมชาติ สภาพบรรยากาศชุมชนที่ชาวบานเลาถึงความเงียบสงบ การอยูกับ ความมืดทามกลางธรรมชาติ การอาศัยแสงสวางจากขี้ไตและแสงตะเกียง เสียงจักจั่นเรไร หรือกระทั่ง เรื่องราวเหตุการณสําคัญในชุมชนที่ชาวบานเลาถึงโรคภัย การอาศัยหมอพื้นบานเหลานี้เปนคําบอกเลา ที่ แ สดงให เ ห็ น ถึ ง ความสั ม พั น ธ ข องวิ ถี ชี วิ ต ชาวบ า นกั บ ธรรมชาติ ก อ นที่ ส ภาพชุ ม ชนจะมี ค วาม เปลี่ยนแปลง

สภาพอดีตกอนการเปลี่ยนแปลงที่ชัดเจนดังเชนปจจุบันนอกจากความเปนพื้นที่ปาเขาแลว ลั ก ษณะถนนหนทางการคมนาคมคงจะเป น ป จ จั ย สํ า คั ญ อย า งหนึ่ ง ที่ ส ะท อ นในเรื่ อ งของความ เปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นกับชุมชน กวาจะมาเปนปจจุบันของบานสําโรงนั้นปฏิสัมพันธระหวางกันของคน บานสําโรงกับชุมชนอื่นดําเนินเรื่อยมา ทั้งผานการคาขาย ความรูจักมักคุน ความเปนญาติ การทําบุญ งานประเพณีที่ทํารวมกัน ทั้งกับคนริมลําคลองสายเดียวกัน และกับคนบานอื่นในตางอําเภอ มีการเลาถึง สภาพการคมนาคมในอดีตที่ถนนเกิดจากทางเกวียนที่คนในชุมชนใชไปมาหาสูระหวางกัน การชวยกัน ขุดถนนก็คงเปนหนึ่งในกิจกรรมที่สะทอนถึงความรวมมือรวมใจกัน การพึ่งตนเอง ของชุมชน สภาพการ คมนาคมที่ไมสะดวกดวยเรื่องของรถรา และความไมเจริญของถนนหนทางในอดีต เหลานี้สัมพันธกับวิถี ชีวิตของผูคนในชุมชน เชน ดานการแพทย การสาธารณสุข การศึกษา วิถีชีวิตที่ตองพึ่งพาองคความรู ทองถิ่น บทบาทของแพทยพื้นบาน สถาบันสําคัญ เชน ครอบครัว วัด การรักษาโรคดวยวิธีตางๆ บทบาท ของครอบครัวตอการขัดเกลาทางสังคม การถายทอดคติคานิยม บทบาทของวัดที่มีตอชุมชน วิถีชีวิต เชนนี้ของคนบานสําโรงนับจากอดีตมีสวนสําคัญตอการสราง การรักษาวัฒนธรรมทองถิ่นที่เขมแข็ง ดัง จะเห็นไดจากบันทึกเรื่องราวภูมิปญญาของชุมชน รวมไปถึงประเพณีพิธีกรรมที่มีความหมายตอทองถิ่น สภาพแวดล อ มชุ ม ชน ขนาดของชุ ม ชน จํ า นวนประชากร และการคมนาคม เป น ความ เปลี่ยนแปลงทางกายภาพซึ่งนาจะสัมพันธกัน และเกี่ยวของกับความเปลี่ยนแปลงในวิถีชีวิตดานอื่นๆ ของผูคนในบานสําโรง ความเปลี่ยนแปลงในดานตางๆ คงจะดําเนินเรื่อยมาในระยะเวลาที่ไลเลี่ยกัน ทั้ง สภาพแวดลอ มชุ ม ชนที่ มีการหั กรา งถางพงเพื่ อการสร า งบ านและการเกษตรที่ เพิ่ มมากขึ้ นตามการ ขยายตัวของขนาดชุมชน จํานวนประชากร ทั้งจากกลุมคนดั้งเดิมและกลุมคนที่อพยพมาอยูใหม ความ เปลี่ยนแปลงในดานการคมนาคม มี ข อ มู ลเกี่ ย วกั บ ความเปลี่ย นแปลงในด า นต างๆ ตั้ ง แต ก ารสร างถนนสายยุ ทธศาสตร รอบ ชายแดน การสรางทางสายจันทบุรี-สระแกว ในป พ.ศ. ๒๕๑๐-๒๕๑๑ ความสะดวกมากขึ้นของรถ โดยสาร รวมไปถึงการมีรถยนตสวนตัว สภาพแวดลอมชุมชนที่ปาถูกแทนที่ดวยบานเรือน สวนไมผลใน ระยะเวลาสามสี่สบิ ปที่ผานมา สภาพบานเรือนแบบเดิมคอยๆ ถูกแทนที่ดวยบานเรือนตามสมัยนิยม การ ขยายตัวของชุมชนจากการอพยพเขามาโดยคนจากที่ตางๆ ที่เขามาหาแหลงทํากินในชวงป พ.ศ. ๒๕๑๖ เปนตนมา ซึ่งมีการเลาถึงวิถีชีวิตของผูอพยพเขามาอยูใหมพรอมๆ กับความเปลี่ยนแปลงของบานสําโรง บทบาทของส ว นกลางในด า นต า งๆ ที่ เ ห็ น ชั ด เจนนอกจากการคมนาคมคื อ การสร า งถนน ในด า น การศึกษา มีการขยายโอกาสทางการศึกษา การกําหนดเกณฑการศึกษาภาคบังคับ จากเดิมที่บุตรหลาน เรียนรูจากชุมชน ครอบครัว วัด เปนความรูเกี่ยวกับการดํารงชีวิต พอแมผูปกครองเริ่มเห็นความสําคัญ ทางการศึกษามากขึ้น ประกอบกับการคมนาคมที่สะดวกขึ้นทําใหเด็กรุนใหมๆ มีโอกาสทางการศึกษา มากขึ้น การสาธารณสุขกับบทบาทแพทย สาธารณสุขแผนใหม การมีอาสาสมัครสาธารณสุขประจํา หมูบาน การมีสถานพยาบาลที่สะดวกขึ้น ในดานครอบครัว การแตงงาน ระบบเครือญาติ เหลานี้สะทอนถึงสภาพโครงสรางสังคมและ ความสัมพันธทางสังคมของคนในบานสําโรง ขอมูลเกี่ยวกับการเลือกคูครอง การแตงงานของบานสําโรง บอกให เ ราทราบถึ ง กฎเกณฑ ก ารควบคุมพฤติ ก รรม ข อ ห า ม ข อ ปฏิ บั ติ ค า นิ ย มในการเลื อ กคู ครอง

บทบาทของครอบครัวในการดูแลกํากับผูจะเขามาเปนสมาชิกใหม สิ่งเหลานี้สอดแทรกอยูในเรื่องเลาของ ชาวบาน เชน การจกสาว ซึ่งก็คือการเกี้ยวพาราสี การคบหาดูใจซึ่งอยูในสายตาของครอบครัว มีการ กระทํ า ตามกติ กา และการละเมิ ดกฎเกณฑซึ่ ง ก็ต องมี ก ารจัด พิ ธีก รรมแกไ ขให เ ป น ไปตามประเพณี กฎเกณฑการตั้ งที่ อยูอ าศั ยหลังแต งงาน รูป แบบความสัมพันธในครอบครัว ลั กษณะโครงสรางและ ความสัมพันธเหลานี้ หลายๆ ดานยังเปนเรื่องที่นับวายังมีอิทธิพลตอคนบานสําโรง ดังสะทอนใหเห็นจาก การให ค วามสํ า คั ญ กั บ ครอบครั ว ญาติ ใ นอั น ที่ จ ะช ว ยเหลื อ เกื้ อ กู ล แต ลั ก ษณะโครงสร า งและ ความสั ม พั น ธ เ หล า นี้ อ าจมี แ นวโน ม ที่ ค ลี่ ค ลาย และเปลี่ ย นแปลง ดั ง ที่ ก ล า วถึ ง ลั ก ษณะโครงสร า ง ครอบครัวที่มีแนวโนมเปนครอบครัวเดี่ยวมากขึ้น ดวยขอจํากัดในดานที่อยูอาศัย อีกทั้ง คานิยม การ ผสมผสานกันมากขึ้นระหวางคนบานสําโรงกับคนกลุมอื่นๆ ความเขมงวดเกี่ยวกับกฎเกณฑการควบคุม พฤติกรรมตางๆ กลาวไดวาความสัมพันธแบบเดิมยังมีบทบาทตอความเปนบานสําโรงอยูมาก แตอยางไรก็ตาม บา นสํา โรงก็ เช นเดีย วกั บชุ มชนในท อ งถิ่น อื่น ๆ ที่ ได รับ อิ ท ธิ พลจากป จ จั ยภายนอกต า งๆ ที่นํ า ความ เปลี่ยนแปลงมาสูโครงสรางและความสัมพันธทางสังคมของชุมชน ที่เห็นไดชัดเจนคือ การเกิดกลุมตางๆ ขึ้นมากมาย ซึ่งโดยสวนใหญจะเปนกลุมที่เกิดขึ้นจากการเขามาสงเสริมโดยเจาหนาที่ของรัฐดานตางๆ ไมวาจะเปน กํานัน ผูใหญบาน เจาหนาที่สหกรณ เจาหนาที่สาธารณสุข เกษตรอําเภอ ทําใหเกิดกลุม เชน กลุมอาสาสมัครสาธารณสุขหมูบาน กลุมสมาชิกธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ กลุมสมาชิก กองทุนหมูบาน กลุมแมบาน กลุมอาสาสมัครปองกันภัยฝายพลเรือน กลุมสหกรณ นอกจากนี้ในดาน การเมืองการปกครองก็ยังไดเขามามีบทบาทตอชุมชนมากขึ้น ทั้งในดานงานพัฒนา การจัดกิจกรรม ตางๆ เหลานี้สะทอนถึงสภาพความเปนอยู ความเปลี่ยนแปลงในดานตางๆ ที่เกิดขึ้นกับบานสําโรง ความเปลี่ ย นแปลงในด า นระบบเศรษฐกิ จ การทํ า มาหากิ น ของบ า นสํ า โรง คื อ การมองถึ ง กิจกรรมการผลิต การบริโภค การแลกเปลี่ยน การกระจายสินคาและบริการ การจัดการจัดสรรเกี่ยวกับ ทรัพยากร แรงงาน เทคโนโลยี ความเปลี่ยนแปลงเกี่ยวกับการทํามาหากินของชุมชนนั้นนับเปนความเปลี่ยนแปลงที่สําคัญ และชัดเจนที่สุด แมกลาวไดวาอาชีพเกษตรกรรมยังถือเปนอาชีพหลักของคนในชุมชนเชนคนรุนปูยาตา ยายที่ผานมา แตทวาแนวโนมการแบงแรงงานที่มีความหลากหลายมากขึ้น การใชเทคโนโลยีในการผลิต ที่ซับซอ นขึ้น การขยายพื้ นที่ในการเพาะปลูก รวมไปถึง รูปแบบการบริโภคที่เปลี่ยนแปลงไป เหลา นี้ สะทอนใหเห็นถึงความเปลี่ยนแปลงไปสูระบบเศรษฐกิจที่พึ่งพิงตลาด ทุน เปนเศรษฐกิจเชิงเดี่ยวมากขึ้น ที่ผูกกับเศรษฐกิจแบบเงินตราทั้งการลงทุนในการผลิต และการบริโภค การใชทรัพยากรธรรมชาติดวยภูมิ ปญญาของทองถิ่นในการดํารงชีวิตจึงเปนเรื่องของภาพสะทอนอดีตที่ยังสามารถบันทึกใหเห็นถึงองค ความรูตางๆ ของทองถิ่น ทั้งการทําอาหาร การผลิตเครื่องมือเครื่องใช แตภาพปจจุบันที่เปลี่ยนแปลง คือ ความเปลี่ยนแปลงในเรื่องวิถีการผลิต การบริโภค จากการปลูกพืชพันธุหลายชนิดแซมในไรนามาสูการ ปลูกพืชเชิงเดี่ยว เชน มันสําปะหลัง ขาวโพด ฝาย ถั่วลิสง จนกระทั่งมาถึงลําไยซึ่งเปนผลผลิตลาสุดที่ ชาวบานนิยมปลูกตามความตองการของตลาด การบริโภคของแตละครัวเรือนที่มีเพิ่มมากขึ้น ความ

เปลี่ยนแปลงเหลานี้นํามาสูปญหาสวนใหญในปจจุบันที่ชาวบานเผชิญรวมกัน คือปญหาเรื่องที่ดินทํากิน ปญหาเรื่องทุน และการมีหนี้สิน ในดานตํานาน ความเชื่อ ประเพณี พิธีกรรม จากขอมูลของบานสําโรงจะเห็นไดถึงความรุมรวย เกี่ยวกับขอมูลเหลานี้ สะทอนถึงรากฐานที่มั่นคงของวัฒนธรรมทองถิ่น จักรวาลทัศนในการกําหนด คานิยม ระบบศีลธรรม พฤติกรรมของคนบานสําโรง การผสมผสานกันของระบบความเชื่อในอํานาจ นอกเหนือธรรมชาติ ศาสนาพราหมณและพุทธสะทอนออกมาเกี่ยวกับบันทึกเรื่องราวประเพณีพิธีกรรม หลายๆ ดานมีการปรับรูปแบบ เปลี่ยนแปลงไป ความเชื่อบางอยางยังดํารงอยู ยังมีอิทธิพลในการกํากับ ดูแลชุมชน เชน ความเชื่อเกี่ยวกับพระยาเสาร เจาตะเคียนที่ชาวบานยังใหการนับถือ การจัดประเพณี พิธีกรรมในวาระตางๆ อยางไรก็ตามความเปลี่ยนแปลงในดานตางๆ ที่เกิดขึ้นกับบานสําโรงก็นําไปสู ความเปลี่ยนแปลงในเรื่องรูปแบบ ประเพณีปฏิบัติในหลายๆ เรื่องดวยกัน เชน ประเพณีเกี่ยวกับชีวิต อัน ไดแก การเกิด การคลอดบุตร การรักษาโรค การบวช การแตงงาน รวมไปถึงงานศพ ประเพณีเหลานี้ หลายๆ ขั้นตอนไดลดบทบาทลง กระทั่งสูญหายไป อยางไรก็ตามในแงโดยรวมของชุมชนกลาวไดวา รากฐานที่มั่นคงของวัฒนธรรมทองถิ่นนี้ยังดํารงอยูเมื่อเปรียบเทียบกับชุมชนอื่น เชน บานสวนสม ดังจะ เห็นไดจากบทบาทของพระ ของวัดซึ่งยังถือวามีความสําคัญตอชุมชนในทุกๆ ดาน การเปลี่ยนแปลง ความคลี่คลายในเรื่องความเชื่อ การปฏิบัติแมกลาวไดวาเปนสิ่งที่เกิดขึ้น ซึ่งสังเกตไดจากการมีสวนรวม ในกิจกรรมประเพณีตางๆ ของผูคนในชุมชนลดนอยลง เชน งานสงกรานต ทัศนคติที่ขัดแยงกันระหวาง คนรุนเกากับคนรุนใหม ความรูความเขาใจที่ลดนอยลงของหนุมสาวปจจุบันเกี่ยวกับงานพิธีตางๆ คนรุน ใหมกับการปฏิเสธวัฒนธรรมดั้งเดิมดวยความไมเขาใจในองคความรูทองถิ่นของตนเอง ทัศนคติที่เห็นวา เปนความลาหลังทางวัฒนธรรม ดังสะทอนออกมาจากการปฏิเสธการพูดภาษาถิ่นของตนเอง เปนตน เหลานี้ลวนสะทอนกระแสความเปลี่ยนแปลง ทั้งการรับเอาความเปลี่ยนแปลงจากภายนอก ไมวาจะเปน กระแสการพัฒนา ความทันสมัย สภาวะโลกาภิวัตน และการปรับปรนทางวัฒนธรรมจากภายในดวยองค ความรู ภูมิปญญาทองถิ่นเหลานี้

บานสวนสม หากพิจารณาเปรียบเทียบบานสําโรงกับบานสวนสมในฐานะชุมชนสังคมชายแดน - ชายขอบ จันทบูรณแลว คงจะเห็นไดถึงความแตกตางกันระหวางชุมชนทั้งสองแหงนี้ บานสวนสมถือเปนชุมชน แหงใหม เกิดและเติบโตขึ้นอยางรวดเร็วในระยะเวลาอันสั้น คือไมกี่สิบปที่ผานมา ดังจะเห็นไดจากขอมูล ชุมชนที่กลาวถึงการเขามาจับจองพื้นที่ในการปลูกพืชไรตั้งแตชวงประมาณ พ.ศ. ๒๕๑๔ เปนตนมา จาก ช ว งเวลาดั ง กล า วได นํ า มาสู ก ารขยายพื้ น ที่ ใ นการเพาะปลู ก การตั้ ง บ า นเรื อ น ทํ า ให เ กิ ด ความ เปลี่ยนแปลงสภาพกายภาพอยางรวดเร็ว จากพื้นที่ปาเดิมกลายเปนชุมชนหมูบานที่รวบรวมเอาความ หลากหลายของผูคนจากภูมิภาคตางๆ เขามาอยูรวมกัน ความเปลี่ยนแปลงของชุมชนคือการเติบโตของ หมูบานยิ่งทวีอัตราความรวดเร็วขึ้นเมื่อมีการขยายตัวของการทําธุรกิจแปรรูปผลิตภัณฑไมจากประเทศ กัมพูชา หากบานสําโรงเปนตัวแทนของการกอรูปขึ้นมาของระบบนิเวศวัฒนธรรมที่คอยๆ เติบโตมีความ มั่นคงยาวนาน มีรากฐานของวัฒนธรรมทองถิ่นที่ผูคนมีความสัมพันธใกลชิด คนบานสําโรงยึดถือบาน

สําโรงเปนภูมิลําเนา ดังจะเห็นไดจากการที่คนบานสําโรงไมคอยออกไปทํางานถิ่นอื่นนัก มีการสราง ประเพณีพิธีกรรมในการอยูรวมกันอยางคนในทองถิ่นที่มีวัฒนธรรมเดียวกัน อันเปนรูปแบบของสังคม ประเพณี บานสวนสมกลับสะทอนภาพของชุมชนที่มีความเปนเมือง ซึ่งเปนรูปแบบของสังคมในทิศ ทางตรงขามกัน รูปแบบสังคมที่กลายเปนเมืองของบานสวนสมพิจารณาไดจาก สภาพทางกายภาพ ลักษณะ จํานวนประชากร ความซับซอนหลากหลายของการแบงงาน อาชีพ กลาวคือบานสวนสมเกิดและเติบโต ขึ้นโดยการเขามาอยูรวมกันของคนที่มีความแตกตางหลากหลาย ที่เห็นไดชัดเจนคือ กลุมคนจากภาค ตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทย ดังที่นักวิจัยไดเก็บขอมูลประวัติความเปนมาของชุมชน กับคําเรียก บ า นว า “บ า นสวนส ม ” ซึ่ ง มี ที่ ม าจากภาษาอี ส าน การรวมตั ว เป น กลุ ม ที่ สํ า คั ญ ของชาวจั ง หวั ด อุบลราชธานี หรือขอมูลในแงมุมตางๆ ที่คอนขางชี้ใหเห็นถึงกลุมคนที่เปนกลุมใหญที่สุด เห็นการรวมตัว กันชัดเจนที่สุดคือคนภาคตะวันออกเฉียงเหนือ แตขณะเดียวกันบานสวนสมยังประกอบไปดวยคนจาก หลากหลายพื้นที่ทั่วทุกภาคของประเทศไทย ยังไมนับรวมถึงแรงงานตางดาวบางสวนที่เขามาโดยเฉพาะ อย า งยิ่ ง ด ว ยเงื่ อ นไขของความเป น พื้ น ที่ ช ายแดน ลั ก ษณะของการอยู อ าศั ย ของคนบ า นสวนส ม ใน ภาพรวมยังเปนไปในลักษณะการเขามาหาพื้นที่ หาอาชีพทํากิน ดังเชน เมืองใหญตางๆ มากกวาจะเขา มาอยูในลักษณะลงหลักปกฐาน ขอมูลจากบานสวนสมเปนภาพที่สะทอนใหเห็นความซับซอน ความ หลากหลายในดานตางๆ ทางเศรษฐกิจ วัฒนธรรม มากกวาภาพวัฒนธรรมที่มีรากฐานอันยาวนานเชน บานสําโรง หากบานสําโรงเปนภาพสะทอนของชุมชนที่มีการปรับตัวทางวัฒนธรรมใหเขากับนิเวศธรรมชาติ มีการอยูรวมกันอยางมีกติกาและจารีต จนกระทั่งพื้นถิ่นสําโรงเปนพื้นที่ทางวัฒนธรรมที่เรียกไดวา นิเวศวัฒนธรรม กระทั่งมาสูการเปลี่ยนแปลงทางสังคมวัฒนธรรมที่มีผลมาจากปจจัยการรุกล้ําของนิเวศ การเมืองคือรัฐและนายทุนซึ่งมีบทบาทสําคัญแลว การปรับตัวทางวัฒนธรรมของบานสวนสมหรือการ เติ บ โตขึ้ น ของความเป น บ า นสวนส มก็ ค งกล า วได ว า ดํ าเนิ นมาพร อ มๆ กั บ ระบบนิ เวศทางการเมื อ ง กล า วคื อ การอพยพเพื่ อ หาแหล ง ทํ า กิ น มาสู ก ารตั้ ง เป น ชุ ม ชนบ า นสวนส ม ก็ เ ป น ผลผลิ ต ของการ เปลี่ยนแปลงทางสังคม วัฒนธรรมในประเทศไทยนั่นเอง ขอมูลจากบานสวนสมจึงสะทอนใหเห็นทั้งวิถีชีวิตของผูคนในพื้นที่ชายแดนกับการปรับตัวทาง วัฒนธรรมทามกลางความเปลี่ยนแปลง ทามกลางบทบาทของรัฐและนายทุน ดังจะเห็นไดจากการดิ้นรน ในเรื่องวิถีชีวิต การทํามาหากินของชาวบานแตละกลุมวัฒนธรรม กลุมอาชีพ ในบานสวนสมจึงเห็น ความหลากหลายในการแบงแยกกลุมตางๆ เหลานี้ คือการแบงแยกตามภูมิภาคที่มีพื้นเพทางวัฒนธรรม รวมกัน ทั้งกลุมคนอีสาน คนเหนือ คนใต รวมไปถึงคนในพื้นที่ใกลเคียง กลุมอาชีพจึงมีทั้งผูที่ทํางาน เกี่ ย วกั บ การเกษตร ทั้ ง มี ที่ ดิ น ของตนเอง และที่ เ ป น แรงงานรั บ จ างในภาคการเกษตร กลุ ม อาชี พ ที่ เกี่ยวของกับการแปรรูปผลิตภัณฑไม มีทั้งนายทุน ชางฝมือ แรงงานไรฝมือ กลุมอาชีพคาขายตางๆ ดังจะ เห็นไดถึงความเติบโตของตลาดในบานสวนสม ทั้งจากตัวเลขทางเศรษฐกิจที่ไมเปดเผยขอมูล และความ หลากหลายของสินคา บริการ เหลานี้เปนความหลากหลายของวิถีชีวิต การทํามาหากิน รายได การ บริโภค กลุมอายุที่แตกตางทั้งวัยเด็ก วัยรุน วัยทํางาน และผูสูงอายุ ภาพการไหลเวียนของผูคน และ

ความซั บ ซ อ นเหล า นี้ ทํ า ให ก ารทํ า วิ จั ย ที่ บ า นสวนส ม ค อ นข า งมี อุ ป สรรคมากในการเข า ถึ ง ข อ มู ล โดยเฉพาะอยางยิ่งกับการหาความรูในดานระบบเศรษฐกิจ ลักษณะการปรับตัวทางวัฒนธรรมของผูคน บานสวนสมนี้ดําเนินไปพรอมๆ กับบทบาทของรัฐและนายทุน จะเห็นไดจากบทบาทของหนวยงานตางๆ ตอบานสวนสม ไมวาจะเปนหนวยงานทหารที่เขามามีสวนรวมในการดูแลความเปนอยูของชาวบาน ตั้งแตการจัดสรรบานเรือน ที่ดินทํากิน หนวยงานหรือกลุมคนในโครงสรางระบบการปกครองในหมูบาน บทบาทของนายทุน ผูประกอบการคาไม ดังที่มีการเลาถึงการรวมกลุมตางๆ การเขารวมงาน ความ รวมมือตางๆ จะกระทําไดโดยกลุมคนเหลานี้ ภาพการปรับตัวทางวัฒนธรรมของคนบานสวนสมทั้งดานการทํามาหากิน กลุมทางเศรษฐกิจ การรวมกลุมทางสังคมเชนคนพื้นเพภูมิลําเนาเดียวกัน การสรางวัด การประกอบกิจกรรมทางศาสนา เชน การจัดงานประเพณีเทศน มหาชาติ กิจกรรมสาธารณะที่ทําร วมกันเปนภาพของบานสวนสมที่ ดําเนินไปพรอมๆ กับภาพความไรระเบียบของชุมชน ภาพความขัดแยงของกลุมคนตางๆ ภายในชุมชน ความขัดแยงกันภายในกลุมวัยรุน ซึ่งสามารถตั้งคําถามตอถึงกระบวนการขัดเกลาทางสังคมตอเยาวชน ภาพโครงสรางครอบครัว ความสัมพันธในครอบครัวซึ่งอาจผูกโยงไดกับปญหาที่เกิดขึ้นในกลุมเยาวชน ภาพความขัดแยงในกลุมผูนําชุมชน ภาพของปญหาเกี่ยวกับชุมชนชายแดนทั้งดานแรงงาน การคา ธุรกิจผิดกฎหมาย อาชญากรรม การนําเสนอวิถีชีวิตของทั้งบานสําโรงและบานสวนสม จากการทํางานของนักวิจัยทองถิ่นนาจะ สามารถเปนภาพสะทอนถึงทองถิ่นพื้นที่ชายแดนจันทบูรณในลักษณะของภาพความเปลี่ยนแปลงทาง เศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม การรับทราบถึงความเปนมาเปนไป ปญหาตางๆ ที่มีในชุมชน การสรางองค ความรู การทําความเขาใจสังคมวัฒนธรรมทองถิ่นดวยกระบวนการเรียนรูของคนในชุมชนเอง ซึ่งเปน โอกาสอันดีสําหรับทองถิ่น ทั้งตอนักวิจัยภายในและตอคนในทองถิ่นในการทบทวนอดีต ปจจุบัน เพื่อ ไปสูการหาคําตอบเกี่ยวกับอนาคต การหาทิศทางที่ถูกตองเหมาะสมของชุมชนทองถิ่นในการพัฒนา โดย มีองคความรูที่เกิดจากการเรียนรูรวมกันของคนในทองถิ่นเปนฐาน อีกทั้งยังจะนําไปสูการเรียนรูรวมกัน ของคนในชุมชน และคนภายนอก ทั้งสําหรับนักวิจัยในทองถิ่นอื่น ผูสนใจ สาธารณชนทั่วไป ในเรื่องของ องคความรูเกี่ยวกับทองถิ่นตางๆ ของสังคมไทย