70
Metfor mine bij clozapine geïnduceerde gewicht stoename? Kor Spoelstra & Rikus Knegtering
Samenvatting
Een 55-jarige man met schizofrenie ontwikkelt tijdens het gebruik van clozapine een verdere toename van zijn overgewicht en een steeds grotere buikomvang. Leefstijlinterventies bieden geen soelaas. De vraag dient zich aan of het, ondanks dat patiënt geen diabetes mellitus heeft, rationeel is om metformine voor te schrijven voor de behandeling van zijn gewichtstoename. Deze gevalsbeschrijving gaat over de effectiviteit van metformine additie bij clozapine geïnduceerde gewichtstoename. Trefwoorden: metformine, clozapine, gewichtstoename, schizofrenie
Inleiding
De laatste decennia is er een toenemende aandacht voor de metabole bijwerkingen van antipsychotica (Singh, 2019). Uit een netwerk meta-analyse van Pillinger e.a. blijkt dat clozapine en olanzapine de meest ongunstige metabole profielen hebben, en dat aripiprazol, brexpiprazol, cariprazine, lurasidon en ziprasidon de meest gunstige metabole profielen hebben (Pillinger, 2019). Naast een bijdrage aan gewichtstoename verstoren veel antipsychotica het glucosemetabolisme, verhogen ze cholesterol en triglyceriden niveaus en kunnen ze bijdragen aan het ontwikkelen van hypertensie, problemen die wel worden samengevat onder de noemer ‘metabool syndroom’ (De Hert, 2011). Het metabool syndroom komt vaker bij tweede dan eerste generatie antipsychotica voor (Papanastasiou, 2013) en wordt vastgesteld als er afwijkingen zijn in tenminste drie van de vijf volgende criteria: buikomtrek (obesitas), nuchtere glucose (diabetes mellitus type 2), HDL-cholesterol, triglyceriden (dislipidemie) en bloeddruk (hypertensie) (De Hert, 2009). Clozapine is van alle antipsychotica geassocieerd met de grootste kans op de ontwikkeling van gewichtstoename, diabetes mellitus en een metabool syndroom (Bak, 2014; Siskind, 2016; Pillinger, 2019), terwijl haloperidol, aripiprazol en lurasidon het laagste risico op gewichtstoename geven (Pillinger, 2019; Musil, 2015). Uit een meta-analyse van Mitchell e.a. blijkt dat 51.9% van de mensen die clozapine gebruiken een metabool syndroom ontwikkelt, vergeleken met 28.2% bij olanzapine en 27.9% bij risperidon (Mitchell, 2013). Na een follow-up periode van 10 jaar heeft 43% van de clozapine gebruikers diabetes mellitus met een gemiddelde gewichtstoename van 14.5 kg ontwikkeld (Henderson, 2005). Gewichtstoename en obesitas leiden niet alleen tot een toegenomen kans op cardiovasculaire en cerebrovasculaire morbiditeit en mortaliteit, maar ook tot een slechte therapietrouw en een verminderde kwaliteit van leven (Dayabandara, 2017). Het is daarom belangrijk om antipsychotica geïnduceerde gewichtstoename
