durrës
RËmËnu / Arumunu / vllehu Nuk humbet / nu cheari e përmuajshme kulturore artistike - bilinguale
organ i shoqatËs “ArumunËt/vllehtË e shqipËrisË”
viti i tretË I botimit nr. 32-33, NËntor - dhjetor 2013
Gëzuar Krishtëlindjet dhe vitin e ri 2014 Carciunlu cu sanatati
26 Janar 2014, në qytetin e Fierit duke festuar një vjetorin e hapjes së shkollës Rrëmëne
Nxënësit e shkollës Arumune në Urën Vajgurore
Nxënësit e shkollës Arumune në Selenicë
3 Valentino Mustaka
_______________________ Procredit Bank sha Swift Code FEFAALTR IBAN AL73209122020000201323080101 Lekë IBAN AL30209122020000201323080002 Euro preciul 300 Euro / ti un mesu Vâ hâristusim ti agiutarea a voastrâ ti cauza armâneascâ! Rivista s-da gratis.
Botuesi i revistës “Arumunët Durrës” Valentin Mustaka
Cel: +355 682058712. e-mail: vamus1948@gmail.com www.partia-abde.blogspot.com Përpunimi Grafik: Ilmi Shahu Shtypur në shtypshkronjën “MILENIUMI I RI” | Adresa: Autostradë Tiranë - Durrës, km 26 mobile : 0682064654 | e-mail: info@mileniumiri.de | http://www.mileniumiri.de
AIDITS S-NI ADUNĂM!
EJANI TË MBLIDHEMI
Aidits s-ni adunăm, Ejani të mblidhemi, Ninga tsi ashtiptăm? Akoma çfar presim? DIMĂNDAREA PĂRINTEASCĂ AMANETIN PRINDËROR, Tutună su căntăm.! Gjithmon ta kendojmë! Arămănj Arumunë, Tsi ashtiptăm, çfare presim, Dit somu greu nga gjumi i rëndë Cănd us-ni dishăptăm? Kur do të zgjohemi? Nu u videm, Nuk e shikojmë Sh-nu achicăsim, Dhe nuk e kuptojmë, Ndoi citi ndoi Se ca nga ca Ma ni asimilizim?! Po asimilohemi.?! Arămănj Arumumë/vllehë cum arăvdăm, Si durojmë, cănd videm că ca ună chiatră Kur shikojmë se si një gur, hiamă citi hiamă ma ni sărămăm?! Pak nga pak po shkërmoqemi.? Măratsljă di noi, Të mjerët ne, Ninga us-arăvdăm, Akoma do të durojmë, Aidits s-ni adunăm, Ejani të mblidhemi, Ti xenjljă ninga us-lucrăm? Për të huajtë akoma do punojmë.?! Citi sinia a noastă, Nga vetja jonë, Cănd us-ni turăm, Kur do të kthehemi, Sădoari, minti sh-săndzi Djersë, mëndje dhe gjak Tutună ti alants us- dăm?! Gjithmon per të tjerët do të japim Arămănj, Arumunë/vllehë, Avem sh-noi flambură, Kemi edhe ne flamur, Ni ashtiaptă su sculăm, Na pret që ta ngrejmë, MA CĂND?! PO KUR?! DIMĂNDAREA PĂRINTEASCĂ AMANETIN PRINDËROR Snu u-agărshăm! Të mos e harrojmë.! Aidits sots shi frats, Ejani shokë dhe vëllezër, Diadun s-ni adunăm, Bashkë të mblidhemi, Noapti shi dzuă s-lucrăm, Ditë dhe natë të punojmë, Numa ali ARMĂNAMI Emrin e ARMËNAMES Sus su sculăm, Lartë ta ngrejmë, Tu Europă,tu Arbănăshii, Në Evropë, në Shqipëri, Tu tut Balcanu ,Macedunii sh-Gretsii!! Në gjithë Ballkanin, Maqedoni e Greqi! Stau,scriu sh-ni mintuest, Rri, shkruaj dhe mendohem, Llăcără nj-cură, Lotët më rrjedhin, Sh-nu li achicăsest, Por nuk i ndjej, Eli mini nu mi trabă, Ato mua nuk më pyesin, Inima shi suflitu Zëmrën dhe shpirtin Vra sinj-lushuradză Duan të më lehtësojnë, Di dorru ti ARMĂNAMI Nga dhimbja për ARMËNAMIEN Că nu shtiu tsi u-ashtiaptă!! Se nuk e di çfar e pret.!! Di la THOMA MUSHA Nga THOMA MUSHA. Yizmiciun 2013.Portăz FIER.ARBĂNĂSHII. Shtator 2013Portëz FIER SHQIPËRI
4
5
Leo Gjata Z. Mustaka
Të kam zili, si themi atje, që ke mundësi të vesh në ato vise. Pashë disa fotografi që ke vënë në FB nga Frashëri dhe janë të mahnitëshme. Siç the edhe ti z.Valentin neve vllehtë e kemi në ADN të asimilohemi dhe ti përshtatemi vëndit kudo që të vemë, dhe kurrë nuk u përpoqëm që të krijojmë një copë vënd dhe ta quajmë tonin. Unë kam takuar shumë popuj në Amerikë që qajnë me lot të hidhura për (patridhën) vëndin e tyre kurse ne na mungon se s kemi patur atdhe, flamur etj.që të jetë e jona. Neve nuk na përmënd ndonjë histori në Ballkan (të tëra shtetet e Ballkanit) me gjithë se ne luftuam krah-për-krah me vëndasit për tu çliruar dhe krijuar shtetet. Më e keqja është se ata kurdoherë përpiqen ta zhdukin gjuhën dhe kulturën vllahe, sepse ndjejnë ndonjë farë rreziku prej nesh. Kur isha 7 vjeç familja ime u shpërngul në fshat nga jeta nomade. Interesante se ne vllehtë nuk dinim shqip kur nisëm shkollë në shtator (mbas 3 muajsh në fshat). Të tëra vitet që isha në shkollën fillore dhe 8-vjeçare vllehtë, pa përjashtim në të tëra klasat ishin me nota të shkëlqyera, çdo vit, të gjithë vllehtë. Të tjerët që kishim në klasë ishin kurdoherë shumë më mbrapa se ne vllehtë, ndofta duket rraciste kjo frrazë por është e vërtetë. Të falenderoj që më kujton..Qofsh shëndoshë miku im..
MALLI Sa her shoh nonjë lëndinë, lule-shqerra e trendelinë, kope dhën që blegërinë, me’njer kujtoj Shqipërinë..
Dhe ja dhentë valë-valë, kullosin e vijn ngadalë, çobani me gunë mbështjellë, i nanuris me fyellë..
Papritur nga nonjëherë, kur dëgjoj zëra në erë, ku bredh vall kjo zëmr e gjorë, dhe dëgjon zil’e këmborë?
Çobanka pret në lëndinë, shikon nga dhëntë që vinë, me fustan e bardh të hollë faqet e kuqe si mollë..
Mendohem, po pse bariu, vetëm me kopen i ziu, nëpër male e nëpër ferra, si fëmij përkëdhel shqerra?!.
Kush ndofta kujton barinë, nëpër male me bagtinë, dimër-verë shi e borë, me gunë e krrab në dorë?.
O çoban..a nuk e di..(se) pret çobaka në shtëpi.?! Ka një javë që stë ka parë, ndofta malli e ka marrë...?
Në tufan e në dëborë, që përkul bredhat e gjorë, oh..si fërshëllen kjo erë, si durojn bishat e mjerë?!.
Kur dëgjoj të gurgullojnë, dhe malet rrotull gjëmojnë, lumenj malit tatëpjetë, zbresin në fushë plot jetë.
Bo..bo ç’mendoj unë i shkreti, më la mëndja, z’di çmë gjeti, kur barisnja në korije, shtrihesha gjumit me shije..
O Zot ku më bredhin mëntë, kujtoj bujkun me parmëndë, si krrabë osten’e shkretë, her lëvdon her qërton qetë..
Flinja në hije të pishës, përmbi fshat, Korij’e Kishës, zogjt’e bekuar këndonin, me cicërimat më zgjonin.
Nga një breg të mbaj sehir, të shoh bujkun e ndërsir, her më shpejt, her më ngadalë, kosit jonxhen palë-palë..
Nga mali zbrisnin druvarë, mushka me dru e me trarë, tër sevda duke kënduar, ja kan marr një kënge shtruar..
Çupa, nuse e nonjë burrë, grupe-grupe korrin grurë dhe për drekë ja kan shtruar, han’e pinë duke kënduar.
Porsi ëndërr në përrallë, jam i zgjuar, a fle vallë?. Ç’fantazi e martë djalli, për vëndlindje më mor malli.. Leo Gjata. 26 Nendor 2013
LLUTSEFUR ACO TU STELI (poezii di cilimanj
Llutsefărru tu tserr mari, ca foc namăsa di’amari di ndziană ni llunjuseshti tut scănteli rrăspăndeshti.. Llunjuseshti lumia tută, calatorru va s’agiută scapără cala lju s’niagă, sh’tu păduri s’ĥibă s’viadă. Sôrră cănd si’arrucuteshti, llumia nôptia anvileshti, da llutsefărră llunjină, tserru tut di steli mplină. Tu nôpti stelili nj’grest, neg lla fridhă di mutrest, s’adunam un trast di steli s’li bag pi ĥir ca mărdzeli. Căt llutsefăr sh’steli njits, tserru ee mplin ca furridz, dzănj Dômne: dzănj că cai stiau, di tuti cai esti’amiau?..
Leo Gjata, Burmar 30 2013
Delegacioni që prezantoi problemin rëmën në Parlamentin Europianme z. Vasile Barba Delegatsia cari prezanta problema armanesca tu parlamentul europian! — conVasile Barba
6
7
UNĂ DZUĂ LLA TURĂSHTI Tsi căntă căcotu pi’un stog di curpăi Un căni tu aumbră, alatră cu ngrrăi Tu dzatsi cilivi, bati turbulitsa, Tu ndau rrăzboilu, sh’niscănti cicrikia.
Vărr’njell kiru măsa, căfta pit cupii, Oili si’aspărară, ca di licunii, Heei..hei avdz di ndziană, Spiru c’un njell mbratsă Shuiră pi canj, ljepurră s’acatsă..
Lla’rrău sum turrăshti, mardzăna di cali, Dau-tre muljer, cu malju lla n’vali, Căzănj di lisivă, s’lla stranjă sh’tămbăr, Maloti sh’pustavi, cuverts di mullăr.
Fetili t’o umbra, ved ma ljini vărr, Alti kindisest-u, alti furca mbărr, Ficiorjă dipună, cărrigu nturmănă, Ljin di la cupii, tuts cathi stămănă.
Focurră t'oborr, lla stogu di lemi, Nvestili tind pită, ii vra s’coacă păni, Ună pi prustii, herbi tu căldushă, Sh’ună fărmăta, alloat ninga ushă.
Tuti grest di’únoară; sh’vărră cusurină, J’dzătsi ună shacăi, sh’óacljamă ta’zină, El apună capu, rrushăshti tu fatsă, S’toarră citi acasă, măsa snu ll’oacatsă..
Vărr ciliman njic, pllăndzi ti măcari, Un aborr ma n’hima, n’caltsă ună mullari, Tish ninga turrăshti, tu padi pi dziană, Ndoi aush zburrăst, orrăli nturmănă.
Llo scapătă soarră, ca liră t’oamari, Muljerră mutrest, aco la cărrari, Ljin căpărră nĥima, t’oborru di casă, Doamăsa li’ashtiaptă, mproastă ninga lasă.
Dau feti ljin, vurjeli ncărcati, Ninga tre-pat alti, aduc lemi’uscati, Ndziană stri turrăshti, gra un ahtănt’oară, Ee Giog a'li Teti, vinia di la moară..
Tuts grest pi’ună boatsi, moashi-aush-muljer, Ma s’avdzai di’aynanghia, aspari ca sherr, Shasi-sut di căp, lja turrăshtia n'hima, Cărtsănest pit casi, li anvileshti arina.
Ooo-lai Dhimo, Ooo la Leciă.. Eee ore...ti’avdzai, tsi vre?
Sălghest edzjă nunt, di-cara li mullg, Ma căt afllă măsa, pi dzănucljă sug, Dapoia si’agioacă, arsar pit arină, S’curmă sh’dorm cu măsa, nă căpradză mplină.
Dzălj al Papu Vasălaki, aa’zină cu Papu Lia, Z’lja giletsli sh’tinikiadzjă, Teta Ika z’ină sh’ia, Pănia’cănjllu sh’sari ti’oi, dzălj tas aducă sh’tămbara, Dupunară norjă mpadi, uz da plloai tora- siara.
Tuts vinia t’oborr, cu rikia z’grastă, -Hărosh cu mbăratsă, z’vă si nkirdhisiastă-Hărau s’avets, părmut vas v’oavem, sh’tu casili avoasti, diadun s’hărăsimXXX Ninga ni dat soarră, cupili arriră, Lla moară-lla hoară, njic-mari fudziră, Bana’li turrăshti, dimiatsa s’mutresht, Cărtsănest sus-ĥima, tish ca stuki di yiesht. XXX Frats sh’surăr..aich săntu rrămănj-jă, farsharots. Atsa rratsă prifană tsi bănă di zori pit dzeni sh’pădur deadun cu tutiputa, cu llupu sh’cu Dumădză.. Sh’tora di atselj tsi ni’arrădiam (rrechkamanjjă sh’turtsjă) si’arrăd elj di noi..sh’noi allăsăm limba, adetsli, biserică sh’Dumădză tas ni fitsem ca năsh, că nu vrem s’dzăcă vărr că ĥim çobanj-vlah... Tsi crimă. Tsi amartii avem faptă sh’fitsem. Unoară tu eta tsi ljini historia va sciră ti noi ashă cum sciră ti dinasor, ti Troi sh’ti Asiria..Us ni fitsem sh’noi ună statistică. Tora nu oari vărr ti rrushăni tu adunarili rrămăniasci că si’allăxest ca rrămănj shi zburrăst gritseshti shi arbiniseshti.Ma ghini s'nu băgăm mă fustanellă sh'fetili snu bagă fustănj cu rrăci, shi s'nu dzătsem avărrui că him rrămănj...ma ghini s'murim c'oatsa rrushăni.!! Leo Gjata/Yizmiciun 14, 2013
XXX
Mihu al Vasilaki, cu llali Lifter, Vinia di pi dziană, cu dzatsi mullăr, Cu tămbărră n’cap, ira fapts amoj, N’cărcati di sats, cu misur di’aĝoj..
Namăsa di casi, burbatsjă njic-mar, Agiută cu shufri, va s’facă un cutar, Vinără mullărră, cu ferică sh’pajă, Alts stogu di lemi, sh’alts shufrili s’tajă.
Gelu cu doi calj, pi yumarr n’callar, Cu betonj di llapti, nidzia lla cishar, Ia sh’cupia di’oi, cap-cu-cap dipună, Spiru picurarru, shuiră sli’adună..
Pi numts ee adeti, nu poati s’oallasă, Treidzăts di fumelj, tuts ca ună casă, Alts adăra suli, ndoi fitsia friptajă, Alts dinjică carra, sh’alts bilest nămajă.
Kipurră di tsaki, sh’clopitli di oi, Ahurĥiră cănj’jă, cărtsănia doi-doi, Căpărră tu pllaj, sh’Petra căpărarru, Stitia pi’ună shcămbă, sh’llo zbată dzumarru.
Pi casa’yambrollu, tish pi căllăndzucă, Tre fllămbur scullati, hărau s’aducă, Căt vinără fetili di la surtseli, Tuti ca liluciă, vra s’agiută sh’eli.
Veshje karakteristike Rëmëne.
8
9
ÇUP’E VELI BEUT
Viegâtorlu a zboarilor armâneashti Cupia a mea di zboarâ u apâr cu bana, u apâr cu vrerea, u apâr cu grerea, anda cântu, anda plângu, anda blastimu, anda oru, anda purgurisescu, ea mi hârneashti, ea nj-aurâ setea, ea mi creashti! zulâchi di prici pit negurli a chirolu nj-si aproachiâ Nvâscuts cu soi-di-soi cu stranji vacl'i, neali va s-intrâ tu cupia a-mea s-aricheascâ tsiva s-u njicuradzâ cupia scumpa, a-mea cupii di zboarâ, ama mini cu cârligu noapti-dzuâ li aur pricili, va s-escu mprostu viegâtorlu a zboarilor!. Andon Kristo Constantsa, 10-li di Yinar, 2014 Tru multsã anj, Tiberiu!... S-nã bãnedz!... shi s-nu uhtedz... Cã uhtaticlu,... angreacã Bãnaticlu... Azã, 10-li di Yinar, 2014, Armãnlu Tiberius Constantin CUNIA, umplu 88 di-anj di banã..., di mshatã banã!... Avãnda dininti yilia atsilor 88 dianj, putem s-“alidzem” anjlji tu cari Tiberiu CUNIA lucrã trã prublimatica Armãneascã...
MAKEDON Ti multsa anj, sanatate, shi bana lunga, tu lucru, cu vrere ti fara anostra. Brane Mults-an'i, Domn-Tiberiu s-nedz! S-na banedz shi s-nu uhtedz Ca, uhtarea om tsi fatse, L-fatse anlu greu cat dzatse! Noi tra Aromana-ts Carte Tsa dam an'i sh-tsi vrei s-ai parte! Noi "Coresi" Ti marim Sh-tru "dzatse" Ts-"Multsan'isim"! January 10, 2014 Hristu Steriu
Aușlu și nvesta a ficiorlu Tu unã hoarã ñicã aproapi di poli bãna unã fãmealiã ñicã, tatlu doi ficiorlii și veasta alu ficiorlu a țou marlu. Ficiorlii schãsirã tu cseanã.Veasta al ficiorlu dzuã dupã dzuã salãxe altã-soi. Socãrlu lu videa aisti mash i hoara lu videa cu altã ochli. Ma cum salãdzea va didzeț voi? Sinãli ali veasti ma multuli ire nafuorã și puțãnili ire amvãliti. și zmeanili cãtã vruorã svudea. Ii sadãra aușlu? – Ire tu mari hauã. ști aisti lu ntãrbã unã dzuã veasta: -Cãțe eștã alãxitã așã? -Easti moda tate. Ma voi nu loațã di hãbari și sterna cãtrã alantã parte. aușiu ave marã hauã și smindui multã. Unã dzuã dispuliatã cum lu ave faptã muma șãde tu unã canapé și aștãpta sintra veasta al ficiorlu. Veasta anda lu vidzu tromãdzi și di mãni li gãdzu fligianlu di cafei.- ți adarã așã tate?- cãțe li ai mutate strañili? -Easti moda veastã li dzãsi aușlu. Veasta apusi caplu și dzãcã cã di dzua ațeaua nu svidzu tu huorã cu strañili anapoda. Ilia Bombaj
17 novembre 2013 alle ore 20.59 Zotnia thërret:-Nxito se na zunë, pes lira flori, të na bësh një punë, aman peshkatar, ajde se u ngrys të na çosh me varkë, përtej në Korfus-. -Kush je, e ku shkon, pa shapk’e pa gunë, këtë nat të errët, në këtë furtunë?-Jam Pano Sotiri, mësus i liceut, kjo ësht prej Delvine, çup e Veli Beut. -Rrugës për në Korçë, ndënja në Delvinë, sa u pamë ne çezma, porsi vetëtimë, jemi dashuruar, u fshehëm tre ditë, po trimat e Beut, na kan zënë pritë.
Ata me lopatat, me dallgët luftonin, por varka merr ujë, e panë s’fitonin.. Në zall Vali beu, u vërsul në det, i harron qortimet, dhe qan për ibret..
-Kalorsit nga mbrapa, vijn si të tërbuar, tre ditë na ndjekin, me armët në duar. -Kush do tja fshij lotët, tër jetën e saj, po ja vran dashnorin, dhe të rroj në vaj-?.
Çupa qan me zë, i tha disa fjalë, i lutet të jatit, ç’kan bërë ti falë, shtrin dorën e hollë, ta ndihmoj babaj, tjetrën përrreth qafës, dashnorin e saj.
-Ajde profesor-..thirri peshkatari, afrohen kalorës, Beu ësht i pari, nuk e bëj për ty, dhe as për para, por e bëj për çupën, nuskë mashalla..
-Ktheu zemra ime, ç’do ti them nënesë, mos na ler të mjerë, ne ty kemi shpresë, ju fal që të dyve, dhe paçi uranë, martohi po deshtë, të gëzosh babanë..
-Nxito çupk’e mirë, ajd’zoti mësus, të mos humbim kohë, se u bë errët..puss, shkumbëzojnë dallgët, një bojë njeriu, s’është nat për rrugë..ç’tju them un i ziu?!.
Njer i lutej çupës, njer përpjet te Zoti, filloj të humb shpresë, dhe lutej së koti, varka e përmbysur, dallga (e) sjell vërdallë, qan prindër i shkretë, çupa të dal gjallë..
Shiu si perona, shtrrëngoi më shumë, breshëri sa grushti, vijat u bën lumë, dallgët po përplasen, në shkëmbinjt e detit, shkrepte-vetëtinte, ish nat’e qametit..
Në mes të furtunës, në atë rrëmujë, ndriçuan tre koka, të notojn mbi ujë, kapur në ca drrasa, dikush ti shikojë, ndofta dorë e Zotit, shtrihet ti shpëtojë.
-O..Zot na ndihmo, vetëm një gjë dua, tashti që u mplaka, s’kërkoj gjë për mua, po ky djal i ri, dhe çupa si zanë, mbroi këtë natë, që ti çoj matanë-..
Sapo i pa Beu, tha:-Djema ç’shikoni, hidhuni ne det, çupën më shpëtoni?!. Nja pes-a gjasht trima, dinin të notojnë, u hodhën mes dallgësh, tre shpirta të mbrojnë..
Shkrepin zjarr patkonjtë, dëgjohen shum pranë, ca zëra thërresin, çupa njeh babanë. -S’më tremb dallg’e detit, as koh’e flamosur, sa të përballoj, baban t’inatosur-..
Ne Shpell e Çobanit, afër buzë-detit, rreth-e rrotull zjarrit, ja thon muabetit, me çup’e me dhëndërr, i mban përqafuar, dhe i falet Zotit, që ia ka shpëtuar....
Varka e la zallin, rrëshqiti nzituar, po përpara gjeti, dallgët e tërbuar, Oh..ky det i rreptë, i çon nga do vetë, hedh varkën e mjerë, her posht-er përpjetë...
Një ditë më vonë, tër jugu dëgjoi, nga Korça-Delvinë, tër botën e ftoi, ne shtëpi të Beut, të tër festojn bashkë, dhe prej asaj dite, bëjn Bajram e Pashkë.. Leo Gjata, 17 Nëntor 2013
10
11
VRERI DI POET Ascultă săts dzăc la fiată! Ndau zbôrră tsi’am nvătsată: Fău bana s’hărăsiastă C’inăma us’qindurastă Ma vre bana s’hărăsesht Cu fichorjă s’ti mintesht. Că sh’cu prifiniatsa’ta, Anj-jă trec, n’ômints tsăva. Mini voi sti nvets moi fiată Multi libri am căntată, Ma sh’tini cu vrera’ta Ti mini voi s’fats tsăva, Pi sciritor s’fatsi atai Vra z’da bana ti săvdai Nu biniadză vărr tut’eta Ntrôră tretsi sh’ia shcreta. Ascultimi la mushată Ndau zbôrră ts’am scirată Că est om tsi’ar allăgată Tsi’am vădzută, sh tsi’am nvătsată, Cu cultură sh’murafeti Shtiu di vreri cu lizeti Cănd z’bash budză di poet Canda bash un prints, ii mbret. C’ôtseli nazil’a tăli Mintuest ahtănti dzăli Aidi la dômnă mushată Tsi n’ôduqesht moi mărată? Esh tora scăpătă sôrră Nu mi farrmăcă cu zbôrră Vrera nu ee amartii, Fitaă sh’fichor pi liqii.
Iu easti... shi cătse nu avemu unitati noi armanjljiâ iutsido himu. Tu multili muabetsi tsi facu cu armanjli, grăinda cu oaminji simpli, cari aru vreari shi tinjii ti etnia loru, vedu câ aru mâraki di cama musheatili ma tsi nu s-vedu fapti. Ma cătse nu s-vedu fapti. Tuts us murim fără di’altă Ca liluchă ni’adupată Njata snu niagă qirută Cathi dzuă tsi’ar tărcută. Jierrmu’nă dzuă u ni măcă, Tsi z’vra dunjau la z’dzăcă. Nu ni fetsi Dumădză? Mujer-burbats j’mistică?! Dumădză ni fetsi ashă.. Vrera pi tinir pllăsă, Tsi ts’tretsi tu mintia’tau? Cum dzăts si’avdapsi dunjau? Esh peripat tu meidani.. Bagă ma buna fustani, Vedz cai fichor ee ma bun Sh’fudz cu năs z’binats dadun. Anj-jă tsi ai moi lăndărushă.. Us tracă, sh’us ti fats môshă… Di Leo Gjata/Jan.9,2013
Vruts sots shi soatsă, s’mi hărdzits că ahtănti or am căftată ta smi ascultats că tsi voi zvă dzăc (tuts avem kiushtu s’dzătsem), ma s’mi pistusits că cănd s’dzătsets voi tsăva us ascult. Ma avets băgată oară pi aisti sciriturră anjeli uz videts că poematli sănt scirati pi rrămăneshti pi dialectu anoast, farsharot shi atsa eara shi protu scupo anjell ma ma năpoi mini afllai shi un alt scupo, ta scirăm rrămăneshti ti mar sh’ti cilimanj..ma nu toatăna ti rrămănj.. Vreara shi săvdaia esti ti tuts ună soi ti rrămănj shi ti nu rrămănj, cilimanjjă tuts vra părmithuri shi nu easti ananghi tuts actorljă tu sturiuri shi poemati prindi s’hibă rrămănj, goallă scirara prindi s’hibă rrămăneshti. Di libri tsi am căntată tuti fac-u zborr totăna ti oi, cărvănj, picurar,,etc..etc..Duri scirăm ti atsa cultură, că rrămănjjă nu goallă nu sănt tuts picurar ma nică eara vărroară tuts picurar pit dzeni. Cilimanjjă shi nepotsljă anoci nu shti ma sh’tsi s’llă dzătsem shi scirăm noi. Nu oam zborlu s’nu scirăm ti bana cu tutiputa, ma nu goallă ti atsa.. Atsa us căftam sh’di alts sciritor tsi sciră rrămăneshti că u ncisum sinia anoastă tu ună coarnă njică (ca tunel) ..Nu shtiu frats naca vai am lath ti atsa tsi dzăc-u?.. AS fitsem nihiamă di debat.. scirats comentti.. Leo Gjata/Yizm.4, 2013
Cari easti protlu lucru tsi creadză unitati. Hlambura shi Himnlu natsionalu. Prota: S-ahurhimu cu hlambura...mutritsi cu tamini tu itsido activitati di culturâ shi artâ, u-s videtsi soi di soi di hlamburi, nic’ună nu easti ca alantă. Mini tu revista mea tsi s-tipuseashti cathi mesu tu dau limbi, ufilisescu unâ hlamburâ, cari easti shi hlambura partidlui ABDE (partidlu râmânjloru/armânjloru/vlahilor di-tu Albania). Aistâ hlamburâ mini u am loatâ di pi internetu shi bâgai namâsa stema cratlui iu bineadzâ aistâ etnii. Mini pistipsescu câ aistâ hlamburâ easti multu loyico (rezonabilă) câtse pri-tu fantazia autorlui s-adúnâ multi di atseali tsi ari etnia noastrâ, lunjina di soari cu multu simasii. Putemu s-fitsemu un grupu cari s-lucreadzâ shi s-apufuseascâ ti hlambura ahântu vrutâ ti noi. Prota s-apufusimu aoa tu Albania iu bânămu, ma shi nu ahoryia di alantsâ armânji. S-vinitsi, s-ni adunâmu shi s-apufusimu, shi s-hibâ distanelu (obligatoriu). A daua (deftira): Himnlu nostru. Himnlu tsi s-cântâ tu etnia noastrâ shi pricânâscutu di nai ma multsâ, easti “Dimăndarea Pârinteascâ” cu baiuri di C. Belimace shi muzicâ di Stroiescu. Tu chirolu alidzerloru tu campania electoralâ tsi fetsi partidlu nostru, cându s-cântá himnlu nostru, shi atsei tsi nu suntu armânji, irau pirifanji ti aestu himnu. Un himnu di tinjii tsi tsu scolâ perlu cându s-avdu zboarâli mplini di simasii. Ma tu asitu murâpâ, sântu shi oaminji
cu dyafura fantezii tsi nu sântu tu unâ minti shi nu voru aestu himnu câ, dzâcu ei, ari zboarâ multu greali shi ngiurâ shi poetlu Belimace. Mini nu minduescu ashâ, shi tu unâ activitati iu prota nu vrurâ s-cântâmu aestu himnu, mini mi sculai shi dzashu...câ ma nu s-cântâ himlu, tu semnu di protestu, va s-fug di tu activitati. Shi p¬ân-tu fundu himnlu s-cântâ. Poati câ prindi s-alâximu nihiamâ shi textlu, s-anichiseascâ nai ma bunâ variantâ. Yinitsi s-ni adunâmu shi s-apufusimu, shi s-hibâ ti tutsi obligatoriu. A treia: Avemu soi di soi di numi, nu dzâcu epiteti câ nu suntâ ahtâri. Tsi himu noi: himu râmânji, armânji, vlahi, ciobani, tsintari, llatsifatsi, fârshârotsi, vllasi etc, etc. Pân aoa nu easti tsiva paraxenâ, ma bilau easti câ nâ intrâ lava (acâtsarea) cându ni grescu cu unâ di asiti numi tsi poati nu nâ arâseshti. Shi multsâ s-nâresu shi nu voru s-ti veadâ cu ochlji. Aistâ siyura nu ufiliseshti ti unitati. Mini tu multi muabetsi shi schirâturi totâna bagu râmânji/arm¬nji/vlah. U feciu cali shi ufilisescu totâna ashâ, câ diunorâ ahurhescu problemili. Ma cum s-poti câ noi, aistâ etnii lucârtoari shi mintimenâ (inteligentâ), s-nu putemu s-aflâmu unâ formulâ di unificari ashâ ca tuti alanti mitetsâ, italanjlijâ, ghirmanjliâ, americanjliâ etc. Noi nu putemu s-nâ dzitsemu... latinji,...latinjljâ di Balcanu etc. Aisti propuniri s-nu li luatsi ca unâ pârnjii ti polumu miraculosu, ma apârtsâtoru. Mini napoi vâ dzâcu: Yinitsi s-apufusimu, shi s-hibâ obligatoriu). A patra: Limba gritâ shi scriatâ. S-videmu tu internetu, FB, e-mail, dyafura tipuseri...cum easti scriatâ limba noatrâ di armânji di tuti craturli iu bâneadzâ. Unu conglomeratu di scrieri shi di idei tsi nu s-pârmârâsescu di cala shi idea loru. O Dumidzale; câtse u ni fitseshi tolerantsi cu sinea noastrâ, ma himu ashâ mashi cu alantsâ. Avemu multi abecedari, adrati di armanji diferitsi tsi cu atsel abecedaru voru s-armânâ tu isturii ca oaminjli di progres ma shi regres. Putemu s-fitsemu unâ unificari tu greari shi scriari. Tu
12 Congreslu ABDE noi adunâmu unu grupu di intelectuali cari prindia s-lucreadzâ ti unificarea aestoru dau lucri tu Albania, ma pânâ tora nu s-featsi mari lucru. A tsintsea: Folcloru. Ti folcloru nu s-caftâ unificarea alâcsâmintului traditsionalu, cântitsiloru shi giocu. Ma lipseashti s-avemu alternativi cu fantezii ti etnia noastrâ tu itsido locu, cratu iu bânâmu. Siyura aoa easti zborlu shi ti costumili traditsionali di cathi locu, etc.
13 S-ni adunâmu, nu ti mâncari un prândzu bun shi ti adrari mashi proiecti di furi tsi ti ma dzâiu 20 anji nu aru alâsatâ urmâ tu etnia noastrâ aoa Albania, ma s-lâ didemu cali shi zdâligari concretâ ti multi problemi tsi avemu. Putemu s-u fitsemu noi aistâ; ma di putemu, Yinitsi shi s-adrâmu lucru concretu shi cu biricheti ti etnia noastrâ. Cându s-fitsemu aisti, astumtsâna s-al¬âsâmu urmi ti yinitorlu ali etnii noastrâ.
S-agârshimu shi largu di noi atsea tsi himu noi câti-nâoarâ “capiti gâroasi” (incăpătânaţi) shi s-ni fitsemu “capiti di Evropianji” (toleantsi).
va
Valentin Mustaca Istoric, cercetător
Meditaţie cănd avdzăm Părinteasca Dimăndare. Totna cănd eşti diparti, nafoară di Arbinuşia, mintea, fără ca s-vrei, s-duţi la ştirili di la Internet ti bana soţială, căţe no ş ti situaţia politică tu locul a tău. Ma mini ma mult am interes ti informaţili – hăbărili nali, ţi ari pagina a revistei ş a Partidului nostu la Internet. Şă căt u dişcl’is pagina la internet, diunoară- cuntroară avdzai cănticu " Părinteasca Dimăndare," care -ţi ti noi esti himnul a tutăror rămăñilor di iuţido iu băneadză. Ca s- hiu sincer cu citiorul, aduchi emoţie multi vărtoasi cănd avdzam muzica ş tecstul ahănt mult cu aducheari mari. Diunoară luai tu telefon născănţi –năndoi ti soţil’i a meli că vream ca ş năş s- avdă-s-ascultă la Mobil, cănticu a nost muşat. Esti dealihirea că inima ţă trambură cănd u avdz aist himn, himn, ţi la iţido activitate a vlahilor din Arbinuşii esti prezent. Aist himn, ca di totna, li ari adunată ş li adună tu un moment pi tuţi rămăñiḻi ş fără ca s vrei, ti obligă ca s ti scoḻi pi cicioari, ca un semn ti respect. Caiţido di noi, aduţi aminti perioada cănd iram cilimañi, cănd ascultam părinţiḻi a noşt ţi nă nvăţam ca s- him – ca s- nă aduchim măndru ti origina noastă, ca s- vrem ş s-duţem ninga cama ninti limba ali Dadi. Noi ază lipseaşti s- li respectăm ş s-li aduţem aminti sacrifiţili a bunicilor- stărmoşilor noşti ţi u ţănură ş u vigḻiară limba, ţi u ar trsmită băr di băr pănă ază, ţi bănară tu un Balcan, cu multi popoare ş caiţido di năş ar vrută ca s- nă astingă. Avem 2000 niḻiă di añi ţi noi nu chirum ca popor. Căţe s- nu ceăltăsim ca s- bănăm ninga cama mult cu limba ş cultura noastă ? Esti himnul ţi lipseaşti s- n- da inspiraţie a nauă, a tinăramei noastă, ca s-him măndru ti aţa ţi him ; latiñi buñi, oamiñi lucrător ş cu cultură, aşă cum scrie ziaristul mari italian Indro Montaneli, sau- ică cercetori italian Antonio Baldaciş rămănul Burileanu la călătorili a lor tu Arbinuşii, la zonili iu băna ş băneadză vlahi, în añi 1900-1907. Nu ştiu, ma aisti rănduri, mini ma li scriu cu ună nostalgie mult mari ti aist himn, care ţă da forţă, curaj, pisti ş optimismu (totăna, în caz că ai , cer puţăn, săndzi di rămăn ) ti viitorul. Muzica ş tecstul a himnului esti mult mobilizator, esti un marş ca s- imnăm ndrept către viitorul, ti supravieţuirea noastă, ca s- nu nă asimilăm,ti demnitatea- tiñia ca etni. Cu multă aducheari mari sănt zboarili a iştui himnu di ma ngios: Strofăn gjeje vetë në libër. Voi s/ mulţumesc- hristusesc pi D-ul Spiro Başo, un tănăr pasionant, ca ş mulţ alţi, care esti preocupat ş ari lucrat mult ca s- prezintă aistă pagină la internet ş fără di altu, băgarea- avdzarea a himnului nostu nă faţi ca tu vinili a noasti s hiarbă săndzăli a părinţilor noşti, dimăndarea a cui nu lipseaşti s- cheară. Valentin Mustaca. 19.11.2013.
Me datë 16 Janar 2014 u nda nga jeta aktivisti i shquar i arumunëve të Durrësit dhe Shqipërisë Llazar Bozo Llazar Bozo lindi në Lushnje në 22 shtator të vitit 1926 në një familje arumune me shumë tradita atdhetare dhe kulturore. Familja e Bozove është një familje arumune e madhe dhe shumë e dëgjuar në Lushnje dhe më gjërë. Nga kjo familje me tradita kanë dalë shumë intelektualë të shquar që i kanë dhënë shumë çështjes arumune dhe shqiptare. Sigurisht një ndër ta ishte edhe zoti Llazar Bozo, një njeri shumë i përpiktë dhe i përkushtuar. Llazari ka punuar si ekonomist 10 vjet në UMB Durrës dhe 25 vjet në Nd.e Grumbullimit po në Durrës. Kudo që ai ka punuar, ka punuar me nder dhe korektësi gjë që këtë korektësi e shikonim dhe në bisedat që bënim me të. Ai me punen e tij kudo ka lënë mbresa shumë të mira si një intelektual dhe profesionist i formuar, që e njihte profesionin shumë mirë. Në bisedat me të ai tregonte shumë episode nga puna e tij, sigurisht episode të mira dhe shumë delikate për momentet që kalonte vendi, që kërkonin një mendje shumë të hollë në trajtimin e problemeve, sepse një gabim taktik i vogël në dhënie mendimi të kthehej në bumerang me pasoja shumë të hidhura. Sigurisht ai këto momente i kalonte me pjekuri fal kulturës familjare që kishte trashëguar, por edhe të vetë intelektit të tij. Në këtë drejtim Llazari tregonte shumë ngjarje, por, një që mua më ka mbetur në mendje është ajo kur ai ka takuar një arumun nga Grabova, nga ai ka edhe origjinën e afërt sepse më e largëta mund të jetë nga Voskopoja. Para shumë vitesh kur z.Llazar punonte si shef plani në ndërmarjen e Grumbullimit Durrës dhe më konkretisht në fabrikën e miellit, i vjen një person nga një koperativë e rrethit të Gramshit për tu furnizuar me disa artikuj që prodhonte ndërmarja ku z. Llazar
punonte. Ai mbasi u takua me drejtorin mori një përgjigje negative, sepse ato artikuj ishin për momentin në rezervë dhe nuk lejohej të furnizoheshin kooperativat bujqësore. Llazari me atë kureshtjen e tij, e pyet se nga ishte, dhe ai i përgjigjet se ishte nga Grabova e Gramshit, Llazari përsëri e pyet vallë mos je nga Grabova dhe je arumun. Ai i tregon të vërtetën dhe i thotë se i tillë jam. Llazari menjëherë e përqafon dhe e pyet për shumë gjëra që ai dinte për fshatin nga kishte prejardhjen dhe menjëherë shkruan në një letër për ta furnizuar me ç’farë ai kërkonte duke i thënë që çdo pasojë do ta mbajë unë dhe kjo pasojë do të jetë shumë e vogël në krahasim me atë që unë po bëjë për të ndihmuar arumunët e mijë të Grabovës. Ky është një ndër aspektet e shumta që ai tregonte për punën e tij 45 vjeçare. Me ardhjen e demokracisë Llazari ishte ndër të parët themelues që krijuan degën e partisë Demokratike në Durrës. Ai ishte shefi i organizimit i kësaj partie për disa vjet. Pamvarësisht nga mosha ai ishte një aktivist me të vërtetë demokrat dhe punonte me ndërgjegje për detyrat që i ngarkonin. Ai jetonte atë jetën e tij me nje regjim shumë të disiplinuar, me orare të programuara, duke bërë një jetë shumë aktive
14
15
për të cilën çdokush mund ta kishte zili për programin ditor të tij.
ai mu përgjigj që unë i përkasë“ krahut tjetër“, një përgjigje shumë ordinere dhe jo dinjitoze për atë person dhe për çështjen arumune në Në këtë kënd vështrimi si aktivistë unë dua përgjithësi. Mendojë që në këto momente kur ta shikojë edhe në një aspekt tjetër, edhe si Europa po na afron si minoritet dhe po na njeh aktivist shumë i dalluar i filialit tonë në Durrës, ku shumë të drejta tonat, ka ikur koha e inatçorëve unë si kryetar i ri i zgjedhur kam patur ndihmën fanatik, ka ikur koha e dallkaukllëqeve meskine, dhe përkrahjen e tij në shumë drejtime dhe por kërkohet punë konkrete dhe jo llafollogji të të pa kursyer. Llazari, si anëtar aktiv i kryesisë mykura, pa bukë dhe në mënyra përfituese. shoqatës tonë të degës Durrësit i kryente me rigorozitet detyrat që i ngarkonte filiali jonë, ku Zotërinj! çështja arumune sot o kurrë kërkon një ndër më të mëdhatë është ajo e rregjistrimit temp të lartë, biseda dhe kërkesa konkrete të familjeve arumune që ka qyteti jonë. Llazari, me shtetin shqiptar dhe atë rumun, kërkon si një njeri i pa kursyer që ishte për punën që e një renditje pikash dhe analizë hap pas hapi të kishte në gjak, ka bërë një punë me të vërtetë realizimit të tyre, dhe mbi të gjitha kërkon dinjitet shembullore në këtë drejtim. Ai kudo që ishte, njerëzor dhe kurajo. Vetëm kështu punohet në rrugë, në shtëpi, në raste të gëzuara dhe sinqerisht dhe me devotëshmëri për çështjen hidhërime, kudo që ai takonte njerëz që janë arumune. Cdo gjë e kundërt është regres dhe me origjinë arumune, i rregjistronte në libër, minim i çështjes tonë. Vetëm kështu humbasin duke i pyetur edhe për shumë gjëra si përbërjen ata persona që kanë mentalitete te mykura ose familjare etj. përçarëse për etnin tonë. Kjo me të vërtetë është një punë shumë e lavdërueshme dhe konkrete për shoqatën tonë, jo vetëm në Durrës, por edhe në shkallë vendi, ku sikur çdo rrethë tëë bëjë njëë rregjistrim tëë tillë, kjo do të jetë një arritje shumë e madhe për ne. Deri tani numri i familjeve arumune që janë rregjistrur po afron 400, por, Llazari thoshte se unë ende jam në mes të punës, dhe ka akoma shumë familje që janë ndarë nga trungu bazë, dhe sidomos ato të ardhura mbas viteve 90, që nuk janë rregjistruar, dhe ky numër ndoshta do te shkojë 600 familje. Ne si shoqatë e kujtojmë zotin Llazar për këtë nisëm shumë të mirë që kishte marrë.
Ushqimin Europa na e ka sjell në gojë, është zotësia jonë ta fusim në gojë atë apo të na i marrin të tjerët nga goja. Kjo kërkon përkushtim, gjë që ne arumunëve nuk na ka munguar asnjëherë. Atëhere, mobiluzohuni dhe mos u çorodisni sepse më vonë brezat arumune që do të vijnë do të na tregojnë me gisht për gjëra të tjera, dhe jo për punë me fryte të prekëshme.
Këto ishin ëndërat e z. Llazar Bozo, që në një moshë të thyer mundohej ti realizonte ato për të mirën e etnis sonë. Me punën e tij z. Llazar do të mbetet i pa harruar për të gjithë qytetarët durrsak dhe në veçanti për etnin tonë arumune e cila para 1 viti e shpalli “President nderi” të saj. Në momentin që unë dhe z Petraq Jorgoni Llazari, ishte një ndër ato intelektualë të shkuam në shtëpin e tij një natë para varimit, shumtë arumunë që ka qyteti i Durrësit për të e shoqja e tij tha: “shiko Llazar kush erdhën; cilët unë kam shkruar edhe shkrime të tjera, erdhën rumunët e tu”. Ishin momente shumë por mendoj që edhe të tjerë mund të shkruajnë prekëse tek shikojë në shtratin e vdekjes për intelektualë arumun që nuk i mungojnë këtij Llazarin, njeriun e papërtuar për çështjen e etnis qyteti, pamvarësisht nga rrymat dhe dallgët që i tonë. kanë hedhur. Në rradhë të parë ata jane arumun, gjaku jonë, dhe si të tillë do të mbeten. E themë I përjetshëm kujtimi dhe vepra e tij. këtë sepse para disa ditësh, i them nje personi Valentin Mustaka nga një familje e dëgjuar arumune durrsake që të bënte një shkrim për familjen e tij, dhe
Sofija Zguri
Ashtept soarli Agârshash s-ñi aduts soarli azâ… ñ-didesh zborlu sh-la poartâ ashtiptam Arâmash fârâ dultsi bâshari ali dâmiatsi Vâhiu u s-u nchisesht tora di oarâ surprizâ Pindzil' niorl'iâ tsi n-cali l'i-ar inshatâ Nostalghia nu u vroi ta s-esc tu bratsili a-l'iei ñ-greashti, mi cârteashti ti chirolu tricut Tutâ dzua dapoea câtubârâ ñ-easti! Dupu doi mesh Ninga dzâlili nñ-sânt goali Câ chirurâ dultsili melodii Ninga soarli ñ-sta stins l'i lipseashti salutarea di la tini! Ma pul'iâ, lâi tate, chitse si amânarâ Vinârâ dupu tini sh-nu s-ved ta s-vinâ Firida a-tau ashteaptâ nvirinatâ Ociâ nj-ard di lâcârma puritâ! 22-I’inar 2013
Câ mini ashâ cot nu tsâ dzâsh,”poati s-vin” Niputereâ cu arâslu u anvilamu… Sh-chitse cu fatsa-sufuri sh-perl'iâ alghi tora Ninga tu tâtseari lâcrili scâpâtâmu!
L'iñea Ntragâ silghitâ avrigâra di casâ Di doru l'iñea pânâ mpadi spindzuratâ…
Unâ bâbuchi Bâbuchi-la, di trândafil Di aistâ neau nu ti aspari Ti tini azâ ari vinitâ Ca cârunâ, cât ts-ari hari!
Rapili di auâ nchicâ di nâsi… Cu lacrimâ aprasâ ti domñiâ ali casi! Tuts lipsest, fudzits tu csânâtii… Iu easti atsa harau tsi avu stulii! Tu inimâ n-chicâ când u ved nvirinatâ Casa si-aspardzi sh-l'iñea plândzi ca mâratâ! Dzâsh câ u s-vinu Astumtsina tsi dzâsh –“câ poati s-vin”! Ts-aspâru ca mari ciudii… Acâtsai percea di vimt, ca calu-Dori Sh-loai aistâ cali di mâl'ii… Vinirâ cu mini pul'iâ ma alepsh Cu tuti cântitsli sh-alor violini… Pi lunga cali lilici silghim Ti atsa vreari a daulor inimi
Bâbuchi-la, di trândafil Tsi ñ-didesh-la, tu l'inar S-ti ngâldzâsht cu duhu di aprilu Dishchiditi ñurizmâ s-l'eau! Lândârushili A poati s-undziastâ sh-amânat lâi gione? Mushatul sentiment napoi si s-dishteaptâ A poati s-crascâ bratsili vâshtidzâti Când suflitlu nchinâ sh-l'e fricâ ocl'i s-disfacâ?! Nacâ sântu mbâratsâ lândârushili tsi vin Cu cântitsle a-lor ñ-dzâc ñil'iâ di zboarâ… Nacâ aistâ primavearâ easti ma aleaptâ Câ sentimentul dultsi nu ari leghi ni aradhâ!
16
17
ARÃMÃN
Arman
I kudondodhur nëpër ballkan Ti përpjekejet nuk i ndal Krahas shteteve të rradhitesh Aty ku jan të parët tanë.
Iutsivrei s-ti afli pit Balcan tini nu li danisea ciucuterli isa cu alanti staturi tu arada Aclo iu sant papanjl'ia a noshtri.
Arëmen ti je me nam Kapedan në çdo anë Askush ty stë ndali Ndaj ngriu e dil në ball.
Arman tini esht cu anama capedan di itsi parti Nitsi varu nu ti danasi t-atsa scoaliti sh-esh tu framti.
Arëmen në Maqedoni Arëmen në Shqipëri Arëmen në Greqi Arëmen në Rumani
arman tu Machedonii arman tu Arbinishii armen in Grecia arman in Romania.
Lini grindjet, lini bindjet Të tër bashkë të bashkohemi Idealin ton të shtrenjtë Lartë më lartë ne ta ngrem
alasatsli nceacerli, mintuerli tuts deadun s-ni adunam Cauza a-noastra scumpa nsus ma analt s-u sculam.
Το γεγονος οτι ο φρ.Πουκεβιλ αναφερει τους Καραισκο και Στουρναρη(αδιαμφισβητητης αρμανικης-βλαχικης καταγωγης)ως “Δωρικου γενους της Αργαιδος”αγωνιστες και τους Σουλιωτες ως “Δωριεις του Σουλιου”,αποτελει σαφη αποδειξη οτι οι Σουλιωτες Θεωρουνται και ειναι του αυτου γενους με τον Περραιβος,Ιστορια του Σουλιου και της Παργας,εν Αθηναις 1857.Ειδικοτερα,ο καλος αγωνιστης και ιστορικος συγγραφεας,εχει γραψει πως τα Σουλιωτοχωρια-και δη το Τετραχωρι-δημιουργηθηκαν για το λογο οτι“Αιγοβοσκοι τινες εκ των περιξ χωριων αωεβαινον βοσκοντες τα κτηνη των εις τα βουνα,οπου σημερον υπαρχουσι το Σουλλιον,η Κιαφα,ο Ναβαρικος και η Σαμωνιβα ο δε τοπος ουτος ητο τοτε δυσβατος και δασωδης......”(σ.2).Ολοι τουτοι οι αιγοβσκοι καταγονταν απο Αρμανικες Φρασαριωτικες “=Αρβανιτοβλαχικες) οικογενειες,οπως π.χ.“των Μπουζμπατων,[καταγονταν] εκ των Βλαχοχωριων”(σ.14),γνωστου οντος πως “ο,τε Κουτζονικας και Πυλιος Γουσης[καταγονταν]εκ βελαιοι και οι Μποτσαραιοι και ο καλογερος Σαμουηλ,(βλ.Γιωργης Εξαρχος,Αυτοι ειναι οι Βλαχοι,εκδ.Γαβριηλιδης,Αθηνα 1994,σ.266-284),Οι Σουλιωτες,οπως σωστα εχει γραψει ο Χριστοφορος Περραιβος,δεν ειχαν καμια σχεση με τους αξισλαμισμενους Αλβανους( Τουρκαλβανους) και ,γενικως,με τους Αλβανους ολων των φυλων “λιαπιδες”,“Τοσκιδες”,“Γκεκιδες”,“Τζαμιδες”(σ.7879),τους οποιους εμαχοντο ολα τα χρονια.(Βλ.και Γιωργης Εξαρχος,Οι ΕλληνοβλαχοιΑρμανοι,εκδ.Καστανιωτης,Αθηνα 2001.τομος Β,σ.484-487,505-507,595,599. Qëllimi i përkëthimit të këtij fragmenti është që në bazë të dokumentave dhe studimeve të autorëve të ndryshëm, të huaj, hedhin dritë në origjinën e shumë të diskutuarve “Suliotë” Më poshtë po ju jap përkëthimin e plotë të teksit të më sipërm.
NË KËRKIM TË COSTA BELEMAÇE Vëllezër kudo ku jeni. Pinde, Maqedoni, Shqipëri a Australi, Kur dot gjuhën se gjeni, Fjalët magjike tek Belimaçi i keni. Belimaç o i paharuar, Je në këngë je në valle, Krah per krah me arëmënët, Në çdo stan në çdo krua. Porosia prindërore Amanet i lën nga ty, Në çdo brez po kalon Ajo është bibla jonë. Çdo të djel seç e dëgjojmë Nga çdo anë nga një program Belimaç të kemi për zemër Asnjëher s’do të harojmë. Ilia bombaj
Toma Babu Tini,tsi aveglji cupia Di tu padi pan-tu munti Pricili s-nu-ts faca znjia Di li cheri oili tuti, No pots singur tu cutaru Cu carigu di alun. Ljia-ts un tiniru picuraru Doljii s-li vigljets deadun. Andon Kristo Mos më shigjeto me vështrime tinëz! Se une tani i kap që në nisje... S'të lejoj kapërxim, përtej cakut lidhës... Por dhe miqësisë, s'i dua bitisje! Shigjetimet i kthej në karamele... Kam ca mënyra që nuk m'i njeh ti! Tinëz siç shfaqen, i gëlltis në heshtje... Karamelet ndaj dhe hamë të dy! Andon Kristo
Fakti se Francezi. Puqevil i raporton Karaiskot dhe Sturnarin (të origjinës RrëmëneVllahe të pa tjetërsueshme) si “luftëtarë të origjinës Dhorike të Argaidhës” dhe Suliotët si “Dhorikë të Sulit”, rezulton tregues të qartë se Suliotët konsiderohen dhe janë të kësaj origjine me Perevosin, Historia e Sulit dhe e Pargës, Athinë më 1857. Më hollësisht,të specializuar, Luftëtari dhe shkrimtari historian, ka shkrojtur se Fshatrat e Sulit dhe Tetrahori u krujuan për arësyen se “Disa barinj dhish të fshatrave përreth ngjiteshin dhe kullosnin kafshët e tyre të malet, nga ku sot ekziston Suli, Qafa, Navarikos dhe Samoniva dhe se ky vend ishte atëhere i pa kalueshëm dhe i pyllëzuar...” (faqe 2). Të gjithë këta barinj dhish e kishin origjinën prej familjeve Rrëmëne -armëne Fërshërote, si psh. “e Buzbatëve,(me origjinë ) nga Fshatrat Vllahe” (faqe 14), vërtetësisht i njohur se “Kuconika dhe Pilios Gushis (me origjinë ) nga velenjtë po ashtu dhe Boçarenjtë dhe murgu Samuil. (shiko, Jorgji Eksarhos, Këta janë Vllehërit, Rrëmënët. Shtëpia botuese Gavriilidhi, Athinë 1994,faqe 266-284), Suliotët, që saktësisht ka shkrojtur Hristoforos Perrevos, nuk kishin asnjë lidhje me Shqiptarët e islamizuar dhe ,përgjithësisht, me shqiptarët e të gjitha fiseve “Lebër”, “Toskë”, “Gegë”, “Çamër” (faqe 78-79), me të cilët luftonin në gjithë këto vite.( Shiko dhe Jorgji Eksarkon,Vllehërit,Armënët grekë, shtëpia botuese Kastanioti, Athinë 2001.Volumi i Dytë, faqe 484-487, 505-507, 595, 599.
Kira
18
19
Vazhdon nga Nr i kaluar
NIDA BOGA- UN POET HOMERIC. 1886-1974.
VOŞOPOLEA. Epope în sonete, scrisă în graiul aromăn. Transpunere în limba română de Hristu Căndroveanu. Bucureşti 1994. Domnului Profesor Nicola Pipa. Cu tiñie şi cu vreari di armăn fărşirot, aistă capodoperă al Nida Boga, faptă şi pi armăneaşti. Prof. Hristu Căndroveanu. Bucureşti 25. 04 2004.
THIMEḺILU ALI VOŞOPOLE THIMEḺIULU
VOŞOPOLE SE- NTEMEIAZĂ – TĂRG. ÎNCEPUTUL.
Tuţ cu tămbarea viniră pi anumiri, Ş- cu păni sumulaie tu tisagă, Tu măna cu vărtoasă nă ciumagă, Cu căpri şi- oi pi dzeadziti s- li anumiri
Veniră toţ, cu zeghele pe umeri Şi păîine neagră în desagi de lănă, Aveau- drept arme, bătele în mănă, Iar oi- pe degete să li le numeri.
Shtegëtarin arumun, livadhet e gjera dhe kodrat e buta me bar të trashë dhe lule të shumëngjyrshme të Voskopojës, e tërhoqën atë dhe aty, nën qiellin e hapur dhe pa ngritur ende stanet, filuan të mendojnë për qytetin e ardhshëm. Călătorul aromăn, livădzăli cu lărdzimi, dzeanili nu mult analti (moali ) cu iarbă groasă ş lilici cu multicoloari ali Voşopole, u strapsi pi năs ş aco, sum ţerul dizvilit ( dişclis ) ş fără ca s- scuală stăñili, ahurhiră s- minduească di pulitia ( căsăbălu ) di măni. CUPILE CRESCU
SE ÎNMULŢESC TURMELE
Şi foclu ardi daima sum căldari, Iar talarli di lapti ma s- gulescu, Şi butiñili nu au acumtinari.
Şi focul duduia în orice tindă Butoaie- n cercuri împănzeau livada Că stăna nu putea să le cuprindă !
1- Në vit, kur dhëntë pillnin tri herë, tufat filluan shpejt të rriten dhe të shtohet qumështi, sa që kadet nuk ishin të mjaftueshme për të grumbulluar të gjithë gjalpin, djathin e butë, kaçkavalin, të cilat shumë shpejt filluan t’i eksportojnë në vendet e tjera, jashtë kufive të Shqipërisë 2- Tu an, cănd oili fitea trei or, cupili ahurhiră mult aghonia s- crească ş sis avdagă laptili, ahănt căt talurli nu putea s- ncapă tut untul, caşul tămăreţ ş cacicavalu, pi care mult agoñia(curundu, cu dealaga), ahurhiră s- u ducă ş pi locurili alanti. VOŞOPOLEA AGIUNDZI HOARĂ
VOŞOPOLE AJUNGE SAT.
Pi dzeñiuri şi călivi s- iasă loară Uiarḻi singuri cum nu vor s- armănă, Fumeḻili s- li aducă nu amănă, Voşopolea s- vidzu că easti hoar
Curănd se- nalţă şi colibe- n zare ! Oierii, suferind cumplit de dor, Îşi cheamă lăngă sine şi pe-ai lorŞi- ntemeiază noua aşezare.
Arumunët shtegëtarë, shpejt e kuptuan se në Voskopojë duhej të vendoseshin përgjithmonë me familjet e tyre dhe pas kësaj, Voskopoja u bë fshat. Po gjethet e drurëve të shumtë ishin një ushqim
i mirë edhe për kuajt, mushkat dhe pelat e bekuara, të cilat u shtuan aq shumë, sa një kodër e vetme nuk i nxinte. Călători aromăñi, mult agoñia u aduchiră că tu Voşopole lipsea s- aducă ş fumeḻili a lor, că aşa bana di năş vas ira ma licşoară (lişoară, uşoară),. După aistă, Voşopolea s- faţi hoară. Ma munţiḻi ş dzeañili a Voşopolei ira plin di lemnuri cu tuti soili di frăndză, ş aţeali ira ună hrană bună di căḻi, mulărli ş iapili alăvdati, care s- avdapsără ahănt mult, căt singur ună dzeană nu li ncăpea. CĂVĂNARḺI ADUC FLURI
CHERVANGIII VIN CU GALBENI.
Trec añiḻi, eti poate că s- adună, Uiarḻi ş- cărvănarḻi nu s- alasă, Voşopolea s- u fac vor Sărună.
Şi vremea trece, nu stă-n loc un pic! Oierii, chervangiii- ca-n poveste, Visează la un tărg, căt Salonic!
Qiraxhinjtë, me karvanet e tyre, në kthim nga Europa, sjelin këpucë, miel, kripë dhe dulbere, kurse floririn, që e silnin nga Venetiku, dinin ta fshihnin mirë, se ishte i fituar me djersë. Tërë ditën e ditës, nuk lenë mal pa shkellur, kurse natën e kalojnë nëpër hane dhe aty sjellin ndërmënd nuset e tyre të reja, që i kanë lënë në shtëpi dhe mallin, që kanë për to, e shuajnë duke pirë verë. Cărvănarḻi cu cărvăñili a lor, tu a lor turnată, din Europa, aduc ţăruhi, fărină, sare şi dulberi, pi cănd, fluria, ţi u aduţea din Veneţia, ştia ghini s-ascundă, că ira amintată cu sădoari. Tută dzua di dzuă, nu alasă munti ni călcat, pi cănd noaptea u trec (şed) la hani ş aco aduc aminti nveastili nali, ţi li ar alăsată acasă ş dorul ti năsi u asting cu berea a vinului ( yinului, Ṽinului ). VOŞOPOLEA S- FAŢI PULITIE
VOŞOPOLE- I- DE ACUM ORAŞ.
Vahi ş- Dumnidză cu măñili-a lui agiută, Că oară multă s- dzăţi că nu treaţi Ş- Voşopolea pi ţinţi oahti s- mută.
Voşopolei- se pare că-i e naş Chiar Dumnezeu, de are atăta spor... Că iat-o, a ajuns de acum oraş !
1- Qiraxhinjtë sillnin nga jashtë lamarina, hekur dhe gozhda, kurse qerret e tyre sillnin mermer dhe asbest nga Zagoria ; nga Austria vijnë dhe mjeshtër të kualifikuar. Voskopoja, tashmë, ngrihet në pesë kodra dhe merr formën e një qyteti. Siç duket vetë Zoti, me durtë e tij, e ndihmon qytetin e sapo ngritur. 2- Cărvănarḻi aduc di nafoară lamarina, heru, pironi etce. Pi cănd cherli, încărcati cu marmură ş azvesti, cu scănduri ş grendză adusi din Zagoria, Ṽin bair bair. Din Austria Ṽin masturḻi alăvdaţ, aşă că tora Voşopolea s- analţă pi ţinţi dzeani (oahti) ş pari ca un căsăbă ( pulitie ). Cum s- veadi, Dumnidzălu cu măñili a lui, agiută pi căsăbălu nouă. S-ADUNĂ FURNIGAMI DI OAMIÑI.
UN FURNICAR DE OMENIRE.
Tihniţḻi di Călaru ca arina Ş- fumeḻi avdzati si s- adună loară, Voşopolea nu mata esti hoară, Ṽin dhisputadz şi dhascaḻi di Athina.
Şi se aşează pe coline, cu temei, Familii tot alese şi bogate, Că au aci- nlesniri nenumărate, Vin din Atena dascăli, oameni grei.
Voskopojarët e vjetër, së bashku me ata të ardhur tani shpejt, shohin me gëzim se si rritet qyteti i rri. Familje të dëgjuara arumune, nga i gjithë Ballkani, filluan të mblidhen, si merimanga, se tashmë Voskopoja, mori pamjen e një qyteti dhe shpejt filluan të vinë dhespotët dhe dhaskalët nga Athina. Voşopoleañiḻi vecḻi cu harauă, deadun cu aţeḻi di aghonia maşi viniţḻi, ved că cum lă acreaşti pulitia nauă. Fumeḻi avdzăti aromăni, din tută Peninsula Balcanică, ahurhiră sis adună, ca furnigami di oameñi, tu Voşopole, căt ş dhispotdz ş nvăţător dit Athina ma Ṽinu. Vijon në nr. e ardhshËm