durrës
RrËmËnu / Arumunu / vllehu / macedo-armanji Nuk humbet / nu cheari e përmuajshme kulturore artistike - bilinguale organ i shoqatËs “ArumunËt/vllehtË e shqipËrisË”
viti i IV I botimit nr. 40, dhjetor 2014 Thoma Musha
Tuts tinjisits! Cu doru tu suflut sh-tu inămă scriai a istă puizii!:
Pulju cu penili curmati. guri
Sofie Z
Gëzuar Krishtëlindjet dhe vitin e ri 2015 Hâros Cârciunul sh-anul nou 2015
Eh lă pulju cu fărmatsi, Nă fats căntătsi mushati,... Ca birbilj mushat nă cănts, Totăna vrem ta s-ti avdzăm, Bană lungă noi s-tsă urăm, Cănd ti avdzăm nă discurmăm. Eh lă pulje cu măratsi, U să sfac ună rigeai, Nu nă scriră cu fărmatsi, Ni cu njilă ,ni cu jeali, Alasăli di ună parti, Ti achicăsestu, ai ândrăptati, Esht cu penili curmati, Atăl suflut shti tsi stradzi, Shtiu, vrei peni ta s-azbor, Pi stri nori sh-pi sum nor, Diadun cu cupia stog, Ca tuts puljă vrei s-ti agiots, S-esht cu suflitu lishor, Libertatia cafts cu dor, Pit liluci vre s-azbor, Vre s-azbor,vre ta s-cănts, Shi noi sotsljă s-ti ascultăm, Cămpură shi muntsljă s-trets, Inăma s u-lushuredz! Mărat di pulj tsi pătsă, Laiă miră tsi adără, Ah sotse cum s-ti agiutăm, Nu putem s-ti vindăcăm, Napoi s-facu ună rigeai, Arucăli laili fărmatsi, Că ai sots cu mari vreari, Ai suflut sh-inămă mari, Cu năsi tini azbori, Shi stai totăna cu noi, Mărac s-noai nu ti agărshăm, Di noi nu u s-ti părtsăm, Căntătsli u s-tsili avdzăm, Iu tsido tsi u s-nădzem, Namăsa di noi ti avem!.
NJË KUJTIM I THIMI GRINJOTIT, djali i Rafail Grinjotit-Dishnicës:
NJË NGA KUJTIMET MË TË BUKURA TË JETËS SIME, NË DITËN KUR EKIPI I BOKSIT TË KORCËS MER KUPËN “RAFAIL GRINJOTI- DISHNICA”, DHE MBAS DISA MUAJVE BABAJ NA LA. Valentin Mustaka; Familja Grinjoti-Dishnica është një familje e nderuar arumune/vllahe me origjinë nga Dishnica por me banim prej një shekulli në qytetin e Korçës. Në mes të fotos, sipër prof. Ahmet Golemit i madhi Rafail Grinjoti-Dishnica, boksier dhe trainer, i ati i boksierit me famë Dhori Grinjoti-Dishnica. I përjetshëm kujtimi i tyre! Unë mendoj; që historian ose njerëz të përkushtuar të etnisë tonë në qytetin e Korçës duhet të mbledhin të dhëna për kontributin e sportistëve, artistëve dhe intelektualëve të qytetit të Korçës me origjinë arumune/vllahe, të cilët janë të shumtë dhe të botoin një libër që emri i tyre të jetë i përjeshëm, i paharruar dhe që brezat e rinj të njohin paraardhësit e etnis të cilët ata i përkasin.
3
Sponsorizues i katër numrave të revistës në vazhdim u realizua nga: “Aide pour realisation revue 714: Sha 71 France-Association A.F.A tra armanami”. N. Caracota Unë si botues i kësaj reviste, falënderoj nga zemra për sponsorizimin që kjo shoqatë bëri. Kjo sigurisht është në të mirën dhe përparimin e mëtejshëm të jetës kulturore të Arumun/Vllehëve kudo ku ndodhen.
Klaus Iohannis
Kush është Presidenti i ri i Rumanisë? Klaus Werner Iohannis është një politikan rumun, i cili fitoi zgjedhjet elektorale presidenciale rumune në 16 nëntor 2014 me 54,43 % të votave, dhe që do të udhëheq si Presidenti i Pestë i Rumanisë në 22 dhjetor 2014 duke zëvendësuar z. Trajan Bësesku. Datë lindja : 13 qershor 1959 (vjeç 55), vend lindja Sibiu, Romania I martuar : Carmen Johannis (në vitin 1989) Partia : Partia Nazionale Liberale me President Crin Antonescu Studimet : Babeș-Bolyai University (1983), Physics teacher Mandati Presidencial: 22 dicembre 2014 Prindërit : Gustav Heinz Johannis, Susanne Johannis Besimi : Lutheran. : Kryetar i Bashkisë qytetit Sibiu 2000-2013. : Lider i Forumit Demokratik të Gjermanëve në Rumani.
Valentino Mustaka
Procredit Bank sha Swift Code FEFAALTR IBAN AL93209122020000201323080101 Lekë - IBAN AL50209122020000201323080002 Euro preciul 300 Euro / ti un mesu Vâ hâristusim ti agiutarea a voastrâ ti cauza armâneascâ!. Rivista s-da gratis.
Botuesi i revistës “Arumunët Durrës” Valentin Mustaka
Cel: +355 682058712. e-mail: vamus1948@gmail.com www.partia-abde.blogspot.com
I nderuar zoti Klaus Johannis
Stimate domnule Klaus Johannis
Ne arumunët e Shqipërisë të mbledhur rreth partisë tonë “Aleanca për Barazi dhe Drejtësi Europiane” me në krye presidentin tonë Z. Valentin Mustaka, ju urojmë nga zemra për fitoren tuaj si Presidenti shtetit Rumun dhe i rumunëve të kudo ndodhur. Besoj se për ne do të hapet një dritë e re për problemet që kemi ne në etnin tonë këtu në Shqipëri ku asimilimi ka përparuar shumë. Në vitet 1910-1940 shteti rumun financonte 17 shkolla për mësimin e gjuhës tonë a-rumune, ndërsa sot ne nuk kemi asnjë shkollë(vetëm një). Kur partia juaj ishte në koalicion në qeveri ne na u akordua financimi i 5 pesë shkollaveklasa, por fatkeqësisht sa partia juaj u largua nga koalicioni qeverisës këto fonde nuk u dhanë më. Arumunët e Shqipërisë u gëzuan shumë për fitoren tuaj personale si dhe për partinë që ju përfaqësoni si një parti që bëri realitet mos asimilimin tonë nëpërmjet shkollave-klasa. Këtë vit ne bëmë projekte për 10 shkolla me vleftë rreth 30.000 euro, por u zhgënjyem nga mos aprovimi i këtyre fondeve. Ardhja juaj në postin e nderuar të Presidentit të të gjithë rumunëve të kudo ndodhur (përfshirë edhe ne në Shqipëri) na jep optimizëm sepse diçka do të sistemohet në rrugë të drejtë dhe kundrejtë Konventave dhe Rekomandimeve të Europës.
Aromânii din România împreună cu partidul nostru "Alianța pentru Dreptate și Egalitate Europeană " condus de Dl. Valentin Mustaka, vă urăm din inimă pentru câștigarea alegerilor președințiale din România și a românilor de pretutindeni. Cred că pentru noi se deschide un drum nou având în vedere problemele cu care ne confruntăm cu etnia noastră în Albania unde riscăm să fim asimilați. În anii 1910-1940 statul român finanța 17 școli unde noi învățam în limba noastră, însă astăzi nu avem nicio școală (numai una). Atunci când partidul dumneavoastră era la guvernare au fost acordate finanțări pentru 5 școli -clase, Însă din păcate partidul a plecat din guvernare și fondurile pentru școli nu s-au mai dat. Aromâni din Albania sunt fericiți pentru victoria dumneavoastră personală dar și pentru partidul pe care îl conduceți un partid care a făcut realitate deschiderea școlilor noastre. Anul acesta am depus proiectele pentru 10 școli în cuantum de 30.000 euro, dar am fost dezamăgiți pentru că proiectele au fost respinse. Venirea dumneavoastră la conducerea României și a tuturor românilor (și pentru noi din Albania) ne face să sperăm că lucrurile vor intra într-un făgaș drept respectând Convențiile și Recomandările Europene.
Urojmë që në momente të pranueshme nga ana juaj të na krijoni mundësinë për një takim ku një grup a-rumunëve të vinë e t’ju urojnë solemnisht për detyrën e re.
Sperăm că în momentul favorabil și potrivit pentru dumneavoastră să acordați o întâlnire cu aromânii din Albania.
Urojmë edhe njëherë suksese në detyrën fisnike për të udhëhequr rumunët e kudondodhur.
Vă urăm succes în conducerea României și a românilor de pretutindeni.
Me respekt Valentin Mustaka
Cu stimă, Valentino Mustaka
19 nëntor 2014
19 Noiembrie 2014
4
Fazat e asimilimit të arumunëve/vllehëve në Shqipëri.
N
ë periudhën e rilindjes shqiptare, etnia jonë ka dhënë një kontribut maksimal në fillim me botime gazetash në Bukuresht etj, dhe më vonë me literaturë shkollore si abetare, këndim etj për shkollat shqipe të porsa hapura. Më i pranishëm është akti heroik i rëmënit Papa Llambro Ballamaçi, prifti i kishës vllahe të “Shën Sotirit” të Korçës i cili dërgoj nxënësit e shkollës rumune të Korçës në shkollën e parë shqipe të Korçës mbasi prindërit kishin frikë të dërgonin fëmijët e tyre. Ai kishte lidhje të ngushta me Frashëllit në Stamboll për mirëvajtjen e shkollave. Ai u vra për shqiptarizëm bashkë me të vllain në vitin 1914.1 Në Kongresin e Manastirit rreth 19 % ishin të etnis arumune.2 Në ngritjen e flamurit në Vlorë Dhimitër Berati dhe Dhimitër Tutulani janë nga patriotët e rilindjes sonë kombëtare, të cilët së bashku me Dh. Zografin, Dh. Emanuilin, P. Calen, S. Ilon, Th. Floqin e V. Korçën, firmosen Aktin Historik të Shpalljes së Pavarësisë në Vlorë më 28 Nëntor 1912. Kontributi jonë ka qenë shumë i madh në Kongresin e Triestes ku sekretar i këtij kongresi u zgjodh rëmëni Pandeli Vangjeli. Ja si thuhet shprehimisht në këtë kongres: Mbasi u kënduene listat me emna, u dane letrat per me votue. U zgudhë kryetar Hil Mosi, nenkrietar Faik Konica e Dervish Hima, segretar Fasil Toptani e Pandeli Evangjeli.3
1 Prifti arumun që u vra për shqiptarizëm 2 Kongresi Manastirit 14-22 Nëntor 1908 Sh. Demiraj&K. Prifti Tiranë 2004 3 Kongresi Triestes 1-4 Mars 1913
5 Dhe në pikën 2 të këtij kongresi u lexua: 2. Mbasi Vlleht që janë në rreth t’Shqypëniës e kanë çfaqun dishirin e tyne të jetojnë ne shtet t’onë te lirë, kështu edhe na, tuj i pëlqye me zemër, i përshnetojmë, vëllazënisht, si edhe të gjitha ato kombe që duën të rrnojnë në Shqypënië të Re. Po të citojmë Indro Montanelin, gazetarin e madh italian në vizitën që ai bëri në Shqipëri do të veçonim: “kam folur për ndikimin grek, por ka dhe një ndikim tjetër që ndihet, në mënyrë të dobishme, në të gjithë këtë zonë, deri në Korçë: ai arumun , domethënë latin, me dhuntit e tij për ekuilibër, të zellit metodik për punën, të lidhjes me tokën, si kundërpeshë ndaj prirjeve shpërbërëse, qendërikëse, spekuluese, të grekëve .” Janë popullsitë rumune, ajo çfarë ka mbetur nga Vllahia e madhe, të pastra nga ana rancore, popullsi rumune, pra romane, pra me ndjenjën e së drejtës dhe të shtetit të rrënjosur në ndërgjegje, me dashurinë kryeneçe për tokën dhe për punën.4 Fazat e asimilimit të arumunëve/vllehëve në Shqipëri. Kisha kohë që mendohesha të bëja një studim për këtë qëllim, por duke biseduar me shokë e miq të mij në biseda të lira e në shëtitje miqësore, mu bë e detyrueshme që të filloja të mendoja dhe shkruaja për këtë qëllim. Në këtë periudhë, kam nisur me disa arumun/vlleh regjistrimin e popullsisë të etnis të cilës ne i përkasim, kjo për të nxjer një shifër sa më të afërt me realitetin, dhe jo me ato shifra qesharake që nxjerrin statistikat e ndryshme ndër vite. Këtë për të ditur se sa jemi, dhe kush janë vendet më të populluara me arumun/vlleh. Pengesa e parë, noi sàntem oarfàni (ne jemi jetim) mu kujtua në librin e C. Burileanut-A. Baldacci5 thënia e arumunëve/vllehve, sepse ata nuk i përkrahte dhe ndihmonte asnjë. Dhe 4 Indro Montaneli “ALBANIA UNA E MILLE”, “UEGEN” faqe 58. 5 Libri ‘‘3 Udhëtimet’’ përkthyer nga italishtja V.Mustaka-A.Tuçi 2011 faqe kopertina kryesore.
me të vërtetë edhe ne në këtë ndërmarje shumë kurajoze, që të nxjerrësh numrin e saktë të etnis tonë me një koefiçent gabimi minimal, nuk na u afrua asnjë person që të na ndihmonte me sponsorizim. Kjo sepse krahas zemrës tonë të pastër, duhen edhe ca para për karburant, në bisedat me njerëzit në kafene, në ndonjë rast për hotele, dhe më kryesorja për pagesën e këtyre personave, që janë të etnis tonë. Mbas shumë bisedave me persona të ndryshëm për të na sponsorizuar këtë projekt madhor për ne, përfundimi ishte një kokë ulje dhe burokraci e tepruar nga institucione të ndryshme dhe Min. Kulturës të cilës i paraqitëm projektet por!, ashtu si edhe për disa projektet tona për shkolla, masmedia, botime libra dhe revista, dhe në rastin konkret për këtë regjistrim. Pamvarësisht sepse ky nuk është qëllimi i këtij studimi, por duhen cilësuar këto për arsye se kush është ndjenja për ne. Le të vazhdojmë me atë që kemi vënë në titullin e këtij shkrimi, asimilimin. Duke shfletuar dhe lexuar shumë libra për origjinën, historinë e etnis time, pra arumune/vllahe, dhe sigurisht nga bisedat dhe nga jeta e parditëshme që për mua është tepër e zënë me problemet arumune/vllahe, unë në këtë studim kam nxjer disa konkluzione. Së pari, që në kohën e Perandorisë Osmane, ishte e detyrueshme që të ndroje emër e deri në mbiemër për të shkuar në treg-Pazar, për të shitur apo blerë mallrat e nevojëshme të përditëshme, për të marrë një detyrë qeveritare ose ushtarake. Të gjithë njohin faktin që shumë fëmijë merreshin peng dhe dërgoheshin në shkolla për jeniçer, shumica e tyre ishin të besimit të krishterë dhe të etnis tonë6 (shih “Pema e Jeniçerëve). Mbas kësaj këta fëmijë kishin humbur besimin, gjuhën dhe origjinën e tyre. Në këtë periudhë zonat që u asimiluan më shumë ishin ato ku ishin nën pushtimin Otoman, pra zona e Ballkanit dhe në veçanti Shqipëria. Në këtë periudhë, rol shumë negativ ka luajtur edhe kleri ortodoks, duke mos lejuar që në kisha të meshohej në gjuhën arumune/vllahe, por vetëm në gjuhën greke. Rasti më flagrant është në vitin 1780, ku një murg ortodoks thoshte:” kush bën faljet në kishë në gjuhën vllahe, flet me djallin, kush e bënë lutjen në gjuhën greke flet me zotin”. Vetën nga kjo thënie në krahinën e Zagorisë nga 46 fshatra arumune/vllahe kthyen gjuhën 34 fshtra.7 Asimilim total. Sipas At Gjergj Fishtës : Pos asish qi jetojnë n’Erdelj e në Rumani, ka në Balkan ma se nji milun Rumen, të cillët na i quejmë Gogë. Në Bulgari e në Rumeni lindore ka 100.000, në Greqi verjake (para luftës së Balkanit) ma se 200.000, në Turki t’ Europës ( para se t’u dalë) 700.000. Shumica e madhe pra e Gogvet gjindet në Shqypni të mjesme e jugolindore, në jug të Serbis , e sidomos kahë veri i Greqis.8 Sipas librit të D. Abeleanut9 “Geografia si Harta Turciei Europene“ 1905 faqe numri i arumunëve ka qenë 107.060:
Vilajeti i Manastirit 1. 2. 3. 4.
20.160 arumunë
Korça 20.000 banorë, nga këto 4.500 arumunë Plasa 1.400 banorë, nga këto 1.400 arumunë Voskopoja 4.000 banorë 4.000 arumunë. Të tjera fshatra Dishnica, Drenova, Boboshtica, Floqi etj .10.260 arumune VIJON NË NR. E ARDHSHËM
6 ‘‘Pema e Jeniçerëve’’ Jason Goodwin “Saras” 2013 faqe 32 7 D.Abeleanu “Geografia si Harta Turciei Europene” 1905 Faqe 111 8 At Gjergj Fishta artikull në Revista “Agimi” Maj 1920. 9 D.Abeleanu “ Geografia si Harta Turciei Europene” 1905 Faqe 26
6
7 Aktiviteti në Francë - Paris
“Nu sunt faimos, dar sunt Aromân” “Nuk jam i famshëm, por jam Arumun”
Fitues i disa çmimeve si dhe i Festivalit Ballkanik të filmit - në Pogradec nga regjisori Toma Enache
8
9
Nikou Medi
Lilian Tanusha-Cipi
21 settembre
Mi skulai
Pikurar rremen duruts tute eta vi aflats tu munts keftats ploia agenats niau tas avets totena jiarba nau
Mi skulai ne llaje marc lloj olla smi llau tu fac-e fec kerusia ti mberac-e vini un om di sindikate Vasil frate nu ti a-spare... u s-ibe vere skerari skerari dit Remenj sa spaxsere llaj-li di stenj pikurarie ku tuc kenj geleceli ku tuti-li kezenj o lele merat di mini ci sfecere shtatezimi sellegic fete perie ke ojli ni li llore bregadierie
oili li kunustets di lene kirigu nu vi fudzi di ntrumene nopti dzue tu tembari ni skose skreta di pi pultari trastu mplinu ku mamalika si jiu ma jiu kete une uskate hike u stiu nu aviat´u multe averi ma adziundzi ke aviat´u tepere vreri
Futbollistë Arumunë/Vlleh
pi plots multi numi skirati ku mijiau di kisturi aderati nu avia vinite niga tehnologia atsa ni astedzi futuj mavia gumar muler epi si kaji jialesem argelai tu plaji tora avem makini mari tsi s´nu da une tsiuflari voi atseli videts di atsia n´dziane s´vi aredets ku aiste bane n´jini greu nom tsi s´vi dzek kertsenim ka zuri tas skutem un frenk mi lo dorru ti ape arratsi ti nihiame di kasiu si kuparratsi su sturtsin´su faku bukuvale sin fuge dorru ke ni alese hale z´beu ape arratsi di la funtene su beu tu pulm skreta su beu tu mene z´beu ape arratsi di rekii ase kum fudzi libete tu vii mi aleput di som ka peraksit mutrestu di afrigira ka lehtersitu tu gisu vedu sotsie ke tu kiafe s´adunare s´fere di mini dulia skulare tsi alte s´vi dzek´u s´mini kirite om atseli mintuestu s´niga tu som ke nu estu si veru om ku grame ke aremasiu singur un pikurar pi dziane
K. Bare dhe F. Bakalli
Hristo Papuli Kostov.
Sterjos Papuli Kostov.
Afrodita Tocili
VATRĂ FĂRĂ FOC Vatră fără foc, casă fără poartă, firidhă fără lunjină. groapă fără crutse. Dzuă fără soare, Lună fără noapte, cămpu fără yiptu, curie fără frăndză ună pagină di isturia armănescă săndzinoasă tsi s-nu cutidzăm su agărshim pute! Di aistă pagină anoshci parapăpănj adunară dhiname s-u seamină valea di iu criscură shi va să crească bărnirle nale di fara anoastră!
Andon Kristo
Ilia Colonia
MÂNCĂRIMEA de Emil Borcea, 1933
fluera
Pe chinezi îi mîncă ciuma Iar pe unguri fudulia Pe ţigani îi mîncă pielea Şi pe saşi slugărnicia Eşti sărac, mînci răbdări fripte Bogat fiind mănînci purcei Numai vai românii noştri Se mănîncă ei pe ei
Oh,flueara bati, Bati analt,pri dzeaniIu I’i-avem ficiorl’i? S-chirură tru xeani... Oh bati flueara, Bati dipriună, Poati avd ficiorl’ i, Ș-acasă si - adună... Dërguar në redaksinë tonë nga Dhimitraq Pusha
10
11
Toma Enache
Doamne Si mini vream s-disic amarea andaulea S treacă arman'il'i a mei dit una parti tu alanta Ama var nu na așteaptă di varna dit parță... Si dit tuti părțali ni avinară. Câțe nu na tâxiși si a naua varnu locu iu s cura laptili si n'iarea ? Ca ni dâdeși harea ta s cură laptili si n'iarea Tu iutsido locu iu bânămu ! Câțe na didesi nai ma marea vreari ti fumeal'ie Si fumeil'li a noastri suntu multu araspanditi? Suntu araspanditi ama s duchescu unâ ti totna! Cațe nu alăsași si ti noi un cratu,una țara? Cratlu a nostru easti tu inima taua aclo iu nu ari sinuri ti varna mileti! Si una dzuua as faca vrearea a taua si aoa pri loc Si va s hiba un cratu mari făr di sinuri Si tuti limbili ahorghea va s-căntă,libiri,vrearea a Tauă!
Leo Gjata 17 dicembre 2013
ZURRUSI DUNJAU S’fug di’ôminj cu minti grôsă, di’ună llumi arrădôsă, s’fug aman s’fug căt ma ninti, s’nu nj’asă dhemunj dininti, voi s’fug s’nu mi torr napoi, sh’nică voi s’mutrest năpoi, prindi s’fug cu cărtsănera, ta s’nu ved mă lluvushăra, s’fug tas ôdun mintia’amiau, (di) hipocrits’j ali dunjau, prindi s’fug di furj’a locu că nu mi tsăni bilocu. Lju tsădo s’nedz, cathi crat* sôră burbat cu burbat, nj’ljini greu ma vra dzătseri, (si) sôră muljera-muljeri, prindi s’fug sh’nu voi smi torr, printsjă dorm cu vlats’j allor. Am prefts’jă katholicanj, s’facă ’’secs’’ cu cilimanj?! N’ôledz dot ficior ii feti, cum s’fetsi aistă mileti, ver di nari sh’sufurtseli, di budză spindzură neli, pi limbă cai ôshtăpta, cu păronă s’ôrrupia?..
Di tatuazhi ncărcats, ca dhemonj-ca tsăva drats, ore..s’fug sh’nu voi s’mi torr, di’ôminj-jă tsi nu tsăn zborr, tsi s’fetsi..cai tsi pătsară.. ma shi iarra s’fetsi viară.. Ore sots voi s’fug căntrôră, s’mi adun cu sotsjă di’unôră s’arrăd cănd s’aduc aminti, atsej anj-jă di maninti, bana’llui sh’bana ficiorru, us hărdzia ma ts’didia zborru. n’ôri mă ôminj ahtari, tuts anapudh sănt njic-mari Njic-mari, avut shi mbret, s’da pi criminalitet... S’fug di tora tsi n’ôm dor, tas n’ôshtept di cara s’mor, ja că fug..ma citiu s’neg-u? Voi ta s’cap dit aist pleg-u, ju sti ascundz, tu cai kinăr, naca scaki di lluvushăr?.. Leo Gjata, 15-Andreu, 2013
Doamne cât as fi vrut sa despic Marea in doua Si sa treacă armanii mei dintr-o parte in cealaltă Dar nu ne așteaptă nimic nici într-o parte nici in cealaltă... Si din toate locurile ne-au gonit De ce nu ne-ai făgăduit si noua un loc in care curge laptele si mierea ? Pentru ca ne-ai dat harul sa facem laptele si mierea sa curgă in toate locurile in care trăim ! De ce ne-ai dat cea mai mare dragoste pentru familie cand familiile noastre sunt atat de imprastiate? Pentru ca sunt imprastiate dar se simt ca si cum ar fi mereu împreuna! De ce nu ai lăsat si pentru noi o regiune o tara? Pentru ca tara noastră este in inima ta acolo unde nu exista nicio granița pentru niciun popor! Si intr-o zi se va face voia ta si aici pe pamant Si va fi un singur stat mare si fără granite Si toate limbile pamântului chiar diferite fiind Vor canta libere,Iubirea, ta! 22.11.2014 Husum,Germania
12
13
Profesor DINA VANGHELE
George Perdichi (1913-1957)
S
S-mi mutreascâ-analta Vasilitâ S-un luteafir di taina. Sirina lunâ nclo ca s-iasâ Dit albastra hauâ al ter, S-ñi tânâ icoana l’ei apreasâ Albâ stronghilâ ca mer.
-nâscu n’Curceau, Albanii la 08 mai 1923 Featsi 3 anji la shcoala românâ “Papa Lambru Balamaci” Bitisi 6 anji la Liceul frances, Curceau 1943-1944 la liceul Teoretic Român, Salonic, Grecia 1944-1947 Refughiat tu Germanii sh-Austria 1947-1949 Refughiat tu Italii iu lo Bacalaureatul shi student la Universitatea di la Roma, facultatea Shtiince Politice 1949 Emigrâ tu Americâ 1951 Amintâ Diploma B.a. tu limbili francezâ, italianâ shi latinâ 1962 Amintâ Diploma Master’s Degree la Universitetea di Bridgeport, Connecticut
Te mshet li lindzi a tali peani. Fîr s-li bat te soi azbori... O, vulture, eu hiu tu xeani... Ah,s-nu hiu tu-a noatri hori !
Si nsus luteafirlu di searâ, Veara ntragâ, mes cu mes Pri marmurâ, tu loc di tearâ S-di cîndilâ, si sta apres.
Tu soi mâri cum fati dulai Nsus pi terlu-atel sirin... Ah, tora, inima mea lai I pitrumsâ di virin !
Birbil’i cu imira cîntari Vream s-l’i ascultu fârâ s-voi S-pri plailu a Oului - munti mariSi avdu cloputi di oi.
Sudii post graduate doi anji: Studi di veara la Universitetea di Perugia, 1980, Universitetea Massachussetts 1964 la Arcachon, Frantsa; 1976 la Universitatea din Barcelona, cu bursi.
Ti vedu nsus s-mi minduescu La Rumâñili di la Pind... Pi tine-i patlu vulturescu. Ah, ti vream pi el s-mi tind !...
Armâñili tut di Perivoli Vream s-l’i ascultu ca dit vis S-museatlu loc cît vedz cu doil’i Ocl’i s-hibâ paradhis.
Pri-a tali peani vream s-mi tind Shi s-mi-aduti cu multu dor Tu musitetli di la Pindu Câ tu xeani nu voi s-mor.
Di xeñi, ñi-u nclistâ calea. Oh, xeani, Va mi mcat s-nu pot s-azbor... O, vulture, dipuni, l’ia-mi S-nu mi-alasâ auati s-mor !
O, Vulture !
1951-1961 la Comitetul “Europa Libera”, sectsia Radio, in limba albanezâ. Secretar la “Komiteti Kombëtar Shqipëria e Lirë” la New York. Secretar-Manager la “Komiteti Shqipëria e Lirë” 1961- 1991 Profesor la Fairfield High School, Fairfield, Connecticut Limbili : francezâ, italianâ, spanjolâ, shi latinâ. 1991-1993 Secreatr la organizata Pan-Shqiptare “Vatra” la New York. Presidinte la Societatea “Fârshârotul” doi anji la Bridgeport Ari tsintsi ficior: Thomas, Alexandru, Dina Jr., Nicholas, shi Cristopher Jr. Ari shi patru nipots: Logan, Olivia, Christopher Jr. shi Lauren. Ishâ la pensii la 1991 -------------------------Costantine (Dina) Vanghele ari un mari activitet sh-ti armâname. Un punctu di videari shtientific ti cai elu cu competentsâ ari scriiratâ ti problemea istoricâ, actualitatea shi vinitorlu ashtilui popul râspândit pit tut Balcanul di tihia tsi ari avutâ. Agiutarea al Profesor Dina Vanghele easti un amintatic ti armânami. Ashâ easti shi contrubutul a lui ti cârtsli editati pi limba armâneasca, “Lilicea Sandzinata”, “Traghedia ali Muscopuli”, ntragâ opera al Dhori Falo, articoli editati la rivista “Fratsia” din Albania, sha. sha. Agiutari el ari datâ sh-ti shcola pi limba armâneascâ di Diviaca, Albanii, ari loatâ parti la multi activiteturi ti armânami, sh-la Prima Conferentsâ Gheneralâ la 5 Apriri 1992 Tirana ju s-thimil’iusi SC ”Aromânii din Albania”. Mults armânji tsi sânt emigrats tu Americâ sânt agiutats cu inima mari di profesorlu durut Dina Vanghele. Când iram Boston tu Yizmiciun 2007, profesorlu tinjisit si sculâ di Bridgeport sh-vini Boston pi tren, unâ cali lungâ di trei sâhâts sh-giumitati. Ni adunâm, zburâm cu dor, fetsim sh-nândau fotografii. Zburâm di multi ori pi telefon. Easti mari tinji sh-harau s-ti adunji cu un ahânt mari personalitet armân, ama shi un om modest, cu mari vreari ti armânami, sh-cu mult mari activitet ti nâsâ.
Andon Kristo
Vream s-mor aclo iu mi-am aflatâ, Nsus pi muntili Culeu. S-nâ ploaci: marmurâ curatâ Si-anvileascâ truplu-a meu. Si shtibâ tut câ mini escu Dipu nsus ca un Hristo Pri-analtul munti armânescu Dzuâ s-noapte s-vegl’iu aclo.
Në Pogradec, lagjia toplec
Firidâ si-am la meu murminti S-pot s-mutrescu pri ea... Nâ ntragâ lumi, s-ved nîinti, Armânamea s-hibâ a mea. Pri alba marmurâ si-arati Vreram si s-sapâ aestu zbor: Eu dzuâ s-noapti vegl’iu auati Pi curatlu a meu popor. Nâ mseatâ crute di almâchitâ, Tinir brad la cap s-ñi sta,
Në Pogradec, me Arumunët Ilo Vesho dhe Dhimitri Tanellari
14
15
Dina Cuvata
Unã noapti pi Tomor (fragmenti) Turnats-vã, gionji cu-anami, tu-a voastã casã-amutã Cà dzuùa mult’ cãftatã trã cari plãng’ Rãmànjlji S-aproachi ca ‘nã doamnã, tu naùli-i ãnviscutã ‘Nchisi s-lã-ndreagã casa s-lã vindicã tirànjli! Tut nãsã va li scoatã, dit groapã-a voasti oasi, Sh-cu vrearea-a ljei di dadã, car’ sh-cãnoashti hiljlji, Va s-veadã ta s-vã ducã tu munts’ la-a voasti casi, La-a voasti hori musheati iu cãntã mash birbiljlji! Cà Roma, nu-agãrsheashti pi-atselji tsi s-vãtãmarã Ca-armãtuladz tri crutsi! Pi hiljlji tsi cãdzurã, Fãr s-cursueascã sãndzã, curbani ti-a lor Farã Va-lji ‘scapã dit sclãviljea-a “nearcãljei tsi furã”! Ficiorlji-a melji! Turnats-vã! cà boatsea tsi dishteaptã Tu Pind’, Olimp, Murava sh-Tomor, para-nipotslji, S-arãspãndi ca vintlu; sh-cu ni-arãvdari-ashteaptã Cà s-yinã dzuùa mari s-vã cãntã pi voi totslji! Shi-atumtsea nu va s-poatã vãr grai s-vã furã somu Cu limba-a lui di shearpi, cà hits di-a lui “pãpãnji” Cà Roma, dada-a voastã, ari s-pitreacã Omu Sã-lji dzãcã tsi-ari s-patã ma s-furã pi Rãmãnji!! Dodona, tu-aistã noapti, ti tuts vã featsi vrearea Sh-vã gri, cum grea shi-altoarã la-altsã, pi ningã foc. Turnats-vã hilji acasã! Mutats-vã minduearea! Cà Rãmãnamea vroarã nu-a s-chearã di pi loc!” ...................................................................... S-analtsã pira mari! Dodona-i nividzutã! Giunamea, bãri, bãri, tu focu-ncunjeat di fum, Ãshi scuturà ghiderli cu cari fu bãtutã Tu banã sh-dupã moarti cà s-ardã! s-facã scrum! Ma, ninti cà hãryiea pi muntli Pindu s-veadã, Ma ninti cà birbiljlji s-dishcljidã gura-a lor, Hãrioshi pi tser s-analtsã-al Toli Cacioni ceatã Di-atseali tsi vidzurã shi-avdzãrã pi Tomor!!
Ashà va s-hibã! Tu-unã dimneatsã,-n dzari, tu dzuùa di-Alunar Cãnta dit fler sh-cu boatsi un gioni picurar! Cãnta cu sultãnatã, cu pirã, foc sh-cu dor, Analt’, tish pi mãgula-a muntilii Tomor!! -O! Dada-a mea, mult’ scumpã! O! Mizuchei vrutã! ‘Nã palmã di-a ta fatsã, nu-ù daù pi lumea tutã! Eshti bunã, cãlduroasã, dadã-mplinã mash di njeari! Pãpãnjlji ti-aù tsãnutã tish ca ‘nã Doamnã mari! Eshti stulisitã ghini tu-amalumã shi-asimi Di mardzina di-amari, pari tish ca ‘nã chilimi; Pari tish ca vãsiloanji cu-a tali dedz di masinji S-hrãneshti pi tuts crãshtinjlji pi dzãlili di preasinji! Un nor, tsã si-anvãrteashti, cu grãndinã sh-rufei, Un nor cu vint’ sh-furtunã tsi frãndzi sh-ports’ cu cljei! El caftã s-urfãneadzã gãrdina-ts multu-avutã, S-ti facã s-jileshti ma mult’ di lumea tutã! Nu vrea cà-a tàl tser s-hibã nalbastru sh-plin di steali! Nu vrea tsã cadã turmi di oi, ni erghelii, Pi-a tàlji ficiori vãrnoarã nu vrea sã-lji veadã yii! El, va cà ta s-ti neacã s-tsã-aspargã mushuteatsa, S-arupã ponji sh-lilici, va s-ts-u-alãxeascã fatsa! Cà, tut tsi easti putrid: - cãciubili shi-arina Sã sta pi-a ta virdeatsã, s-ti sugã muhla sh-tina! O! Mizuchei scumpà! O! loc multu-ayisit! Dishteaptã-ts hiljlji!-ntroarã! sh-dzã-lã: “nimal durnjit! Sculats cà, vini oara ta sã spunets la lumi Cà, sh-voi avets ‘nã dadã! cã sh-voi avets shi numi! Nu vã-alãsats s-vã calcã, s-vã-ngiurã, s-vã-agudeascã A tselji tsi nu-aù ni-ndreptlu, ni fortsa s-vã urseascã! Ligats-vã tuts ca unlu! sh-cu inimã lucrats Sh-rupets a meali heari dit funji s-mi dizligats! Nimal sclãviljea lai! Pãn cãnd’ cu gura-ncljisã! Avets sh-voi unã Mirã sh-tu cartea-lji vã-ari scrisã S-bãnats ca oaminji liberi, nu sclayi la bãcãtari! S-bãnats ca domnji-acasã! vãrnoarã huzmicheari!” O! Mizuchei vrutã! O! Soari mãyipsit! Pitreatsi-a ta lunjinã shi-a tàù vintu-upãrit “Anaparti di-amari” la Muma-ts hãrioasã, Shi dzã-lji: - S-ti ljea-acasã, icà s-tsã-adarã casã! Cà lumea s-nu shi-arãdã di tini, di-a ljei hilji Cà duts ‘nã banã rauùã, ‘nã banã di sclãvilji!
Sã-lji dzãts cà-a ta fumealji ma scadi an cu an Avlona, Birat, Durus, Tirana sh-Elbasan!! Sã-lji dzãts, o Mizuchei, cà sh-tu Fearica-alãvdatã Iu nu cutidza s-intrã ‘nã urmã nicuratã, Sã-lji dzãts cà az’ nu s-avdi tu optu sut’ di casi Musheata limbã-al papu! Rãmãn curat nu-armasi! Dzã-lji, vrutà Mizuchei, cà s-yinã s-ti mãtreascã S-tsã veadã grendzli tuti cà loarã s-putridzascã. Dzã-lji s-yinã cama-ntroarã fimealjili s-tsã-ascapã Cà murli,-aproapea tuti, di multu loarã s-creapã!! Shi-ashteaptã-ù cu harauùã! cà nãsã tsã-i ‘scãparea! -“Di mult’ pãpãnjlji-aù dzãsã, cà nã disparti-amarea Di-atsea tsi nã fu dadã, sh-cà oara ari s-yinã Cà, nipoi la-a ljei bratsã fumealjea ta sh-si-ncljinã!”
Cà, tu-a tali vini curã Sãndzã bunã, geanlu-aleptu! Nu-ts undzeashti s-aplets caplu, Cà eshti hilj di vãsãlje! Muma-a ta ãi marea Romã Cari tuts lji-nzãnuclje! Nu ti-alasã, Mizucheare, Bana tut ca-aslan s-u fats! Ocljilji làts-lji s-fugã tearea Cà-ai s-vedz multi mushutets
S-vreari Dumidzà s-ti-ascultã, Mizucheia-a mea musheatã, Pristi lumi nu-ari s-hibã La-aisti zboarã sh-veadi diparti ‘nã lunjinã “Aroshi, albã, veardi sh-tu mesi - crutsea- ‘Nã gãrdinã ma-ncãrcatã mplinã!” U veadi cum s-alasã ca Doamnã, ca Sultanã Pi scumpa-lji Mizuchei sã-lji vindicã-a ljei ranã! Cu oclji-mplinji di làcrãnji mutreashti cãtrã Soari Cum s-dutsi, cum s-ascundi cãti putsãn, cum cheari! Ma, picurarlu shtii cà Soarli nu sh-si cheari Ti totãna, sh-lo s-doarmã pi-un cãpitãnj-pãrnari! Dinãoarã acãtsà s-batã un vint’ curat, aratsi, Un vintu-mplin di-anjiurizmã. Cupiea tutã tatsi! Mash dedzli cu-a lor frãndzã s-apleacã, canda s-frãngu Semnu-i ca ti diznjirdari tri oaminjlji tsi plãngu!
Pãnã cãndu... Pãnã cãnd’ tut cu sclãviljea! Pãnã cãnd’ s-ti-urseascã altsã? Spuni-nji frate, Mizucheare, Frãmtea-a ta cãndu-a u-analtsã? Ia dishteaptã-ti ca gioni! Nãmal tut stãtushi pi som! Cà, Atsel-di-Analt’ ti featsi Ta s-bãnedz sh-tini ca om! Ia xifà-ti di singiri! Nu cu mãna tut pi cheptu!
16
17
Al Dabija; ---- MAKEDON ---- Plocile di Kiolmen (Zunjevo cladence) tu Vârgârie aflate pi unâ maghulâ tracâ di la eta VI n.a.H. --- Scriate sântu pi unâ SPASTRITA limba 100% makedon-armanesca. ---- MAKEDON
Di Vara NAU ori ti-anvitsai Ore, n-aduchescú TSI minti He!
Dini Trandu
Papu sh-bâsharea Cu vruta MI-adunai n-cali Purta APA ti-anvali -Vrutā DA-NI-na bāshari Sh-va-ts apa port ti-anvali Rusha Feata tu fatsa Pleacâ oclli, nu shtii TSI s-faca S-minduiashti la bâshari Ma cum si-s bashi n-Calea mari ... -Gione Ma VREI bâshari Prota du-ni apa ti-anvali IA TS-al Mita ni mutreashti Sh-cu Ts-al Yioryia ni zburashti Tatsi Gionili sh-ufteadzâ Sh-poartâ ghiumili cu APA La bâshari s-minduiashti Mash TS-al Mita TSI stâpseashti -Vrutā-Ts purtai apa te-anvali Tora DA-NI UNA bâshari Sh-cat si-LLI da una bâshari Vinea papu di pâzari Rusha Feata tu fatsa Lo ghiumili sh-Intra n-Casa S-minduiashti la bâshari SH-acâtsā s-Baga ti-anvali -Papo, Mana s-ts-u bashú Vineamú s-ti-antrebú cum s-fatsi cashu S-mi-nvets s-Cantu sh-dit fluiarâ S-Cantu sh-mini unoarâ CATI Papu gionili mutreashti S-fatsi Ca nu aducheashti Feata mushatâ ca ciudusitâ Veaglli firidâ zboarili pi Branislav Stefanoski - Al Dabija; ---- MAKEDON ---- Sighurâ câ va li spunem tute zbor câti zbor. Minduescu ca atselj cai u shciu scriarea cae azâ u ufilisescu Gretslji cu njic agiutor va poatâ cu lishor s-li achicâsescâ multsime di zboarâle. Protâ lipseshce s-hibâ shciutâ câ tu vicljime tu scriarea zboarâle sâ scri alichite un di alantu. Atsea cae u da G'eorg'iev shi Beshliev este dupu atsea cum nâsh li vidzurâ scriate ghramile. --- S-u videm scriata dupu fonetica a limbiljei anostre:
-Gione Portet ANI tâñii Yinu s-bem noi 'Na râchii Avem dolli ti-azburari Mintea nu-u-ai la-nvitsari Cathi oarâ cand yini la papu Dzāts Ani s-ti-nvetsú cum s-fatsi cashu
Capu Gionili apleacâ Si-LLI Cum dzācâ tora-al papu Ca mintea la cashú nu-u-ari Alli fudzi mintea la bâshari Papu gionili mutreashti Sh-ali feati papu-LLI greashti -La Nipoatâ FA-NI 'Na rigeai DA-LLI al gionili 'Na bâshari Sh-gionili feata Cat bâshe Sperma s-fatsi cashu ânvitsā Ti papu ciudii mari !!! Minuni sh-aistâ bâshari !!! Dini Trandu-Mihali Prefti-Paplu sh basharea Dini Trandu sh-Mihali Prefti LJ-aduna Dumidzalu armanescu la Toronto tu mesu di Alunar 2014. Sh-kosi ...
Sofije Zguri
Shtrëngim-duarsh Ç’të bëj tani me shpirtin që dridhet? Kështu u drodhën duart atë ditë, ne te gdhirë… Si ta kuptoja atë gjuhë të panjohur Atë takim, atë prag të lamtumirës! Ku t’i kërkoj tani fjalët që s’u thanë? Për dhimbjen që e mposhtje në gji… Përlotja jote më mbyti në dënesje Ky shtrëngim-duarsh, më therr dhe tani! Gishtat përherë do t’i ndjej të pëshpërisin Të më flasin dhëmbsurisht, mijëra fjalë… Shumë forcë më le brenda shpirtit Si ëngjëll do më rrish sa të jem gjallë!!! 4-Shkurt 2013
18
19
Takimi në qytetin e Fierit dhe të Patosit, organizuar nga shoqata “Arumunët/ Vllehët” e Shqipërisë. me datë 26/11/2014
Momente nga çelja e shkollës (klasës) në fshatin Arumun Sqepur - Berat (26/11/2014)
Çaste gjatë aktivitetit të festës së Rumanisë, 1 Dhjetorit të organizuar nga Ambasada e Rumanisë në Tiranë
Foto 1 dhjetor 1918 Alba Julia Rumani.