Batzaria paravulii editsia2

NICOLAE BATZARIA

PÃRÃVULII EDITSIA II – 2013

2013 EDITURA CARTEA AROMÃNÃ

SUMAR Tu loc di Protuzbor .........................................................................5 (1) Catastasea-a Limbãljei tu Oara tsi s-Tipusi Prota Editsii......5 (2) Ndoauã Zboarã trã Editura Cartea Aromãnã ........................9 (3) Alãxirli Fapti trã Andoaua Editsii ........................................11 (4) Ndoauã Zboarã dit Soni........................................................19 Prifatsã – Editsia II, 2013 .............................................................27 (1) Sistemlu di Scriari di la Editurã ...........................................27 (2) Ndoauã Zboarã trã Batzaria.................................................32 Claudiu G. Matasa – Moş Nae ......................................................35 PÃRÃVULII Ljartã-mi Muljare! ........................................................................37 Videa Tãpiile .................................................................................44 Chita la Bisearicã..........................................................................49 Armãnlu Yeatru .............................................................................51 Sh-Draclu Fudze di Armãn............................................................54 Vedz cã Scrie Amirãlu ...................................................................57 Nu Spunets la Muljeri ....................................................................59 Cu Foartica ...................................................................................61 Muljarea Sartsinã ..........................................................................64 Dishtiptatlu Grec ...........................................................................67 Picurarlu Hagi-Done ....................................................................69 Nu Armãnlu ma Curaua ................................................................71 Arujirea adutse Furtutirea ............................................................74 Eara Ãntreg ca Tine ......................................................................77 Eara Unã cu Catilu .......................................................................79 Aroshe Sun‟ di Sãndze ...................................................................82 Aghilu Mucio .................................................................................84 Nu s-Acatsã Armãnlu ....................................................................87 Cumnicãtura al Chita ....................................................................89 Vor si s-Mãritã Moashile ..............................................................93 Fã cum ãts Talje Caplu .................................................................96

4

Batzaria – Pãrãvulii

Hristolu cu Pãputsã Aroshe ..........................................................98 Minciuna Ease tu Pade..................................................................99 Sh-Ashi s-Fatse! ..........................................................................101 Nu ti Hãriseshti, cã-nj Vinji Orixea? ..........................................103 Fure, Fure, nu ts-u-Arshine? .......................................................106 Hirarlu shi Pãrmãtarlu ...............................................................108 Lucru di Chirut ............................................................................112 Yislu al Costa ..............................................................................113 Vaca al Cole ................................................................................115 Avea Cap Cole? ...........................................................................117 Vedz cu Bunlu, bre Crishtine .......................................................120 Arãdz, Doamne ............................................................................123 Ea, l-Dipune Tãmbãrãlu..............................................................126 Ghiftul tu-Avinje ..........................................................................129 Nu Ntribam trã Cal .....................................................................132 Cu Tihe Fush, Doamne................................................................135 Ashi Dzãc, ore Fãrtate ................................................................137 Lj-u Plãteashte Dumnidzãlu ........................................................139 Nitsi Estan, ni di Vearã ...............................................................142 Easte Protlu tu Toacã ..................................................................145 Easte, Prefte, Muluyie .................................................................147 Gumarlu-a Limnarlui ..................................................................149 Dispoti shi Tarlu..........................................................................153 Poarca a Preftului .......................................................................156 Murits-lji Ghine ...........................................................................159 ANEXÃ Prefatsã – Editsia I, 1989 ............................................................165 Zbor di la Editor – Editsia I, 1989 ..............................................167

4

Tiberius Cunia – Syracuse, NY USA – Editor

TO LOC DI PROTUZBOR Editsia II, 2013 Ndoauã minduiri loati, n parti, dit cartea ilictronicã: Costa Guli – Soneti – Editsia II (2013) shi ndreapti, dupã cum eara ananghi, trã aestã carti (1) Catastasea-a Limbãljei tu Oara tsi s-Tipusi Prota Editsii Cartea cu pãrãvulii al N. Batzaria, easti prota carti tipusitã la noaua editurã Cartea Aromãnã, ntimiljusitã idyiul an Syracuse, NY dit Amirichii. Eara anlu 1989, oara cãndu, antreea1 minari di dishtiptari natsiunalã a armãnamiljei cãt avea nchisitã cu (i) ndoi armãnj dit Machidunii cari, nivrãndalui sã sh-chearã limba, sh-avea faptã unã sutsatã Pitu Guli, sh-cari, namisa di alti lucri, sh-avea tipusitã shi ndoauã cãrtsã armã-neshti, etc.; cu (ii) altsã ndoi armãnj dit Rumãnii tsi avea scoasã ndoauã discuri cu muzicã armãneascã shi avea tipusitã diznou ndoauã antuluyii ma veclji shi ndoauã cãrtsã ma nali pri limba armãneascã (cum eara marli dictsiunar armãnescu al Tachi Papahagi, bunãoarã), shcari s-aduna, di cãndu-cãndu deavãrliga-a sutsatãljei “Cenaclul Literar George Murnu” di Bucureshti (nhiintsat, dupã spunerli al Ionel Zeana di Costa Guli); cu (iii) alumta-a atsilor ndoi armãnj dit Ascãpitatã adunats Freiburgu (tu Yirmanii) deavãrliga-a sutsatilor armãneshti dit Ivropi sh-dit Amirichii, a rivistãljei Zborlu a Nostru di Freiburgu sh-cu atseali ndoauã cungresi internatsiunali di limbã sh-culturã armãneascã fapti tu Yirmanii sh-tu Amirichii; shi (iv) cu alti activitãts (dit alti 1

Dupã minduirea-a noastrã, prota minari fu atsea di Muscopuli, iu spublicarã protili zboarã armãneshti ca zboarã dit unã limbã ahoryea diatsea gãrtseascã i vurgãreascã, shi andoaua minari nchisitã cu prota sculii ar mãneascã di Tãrnuva dit anlu 1864; prota minari bitisinda-si cu afãnsireaa Muscopuliljei shi andoaua cu a protlui polim mundial (1918) cãndu armãnamea fu mpãrtsãtã tu tsintsili craturi balcanitsi shi intrarea tu-un somnu ahãndos dupã bitisita-a andoilui polim balcanic (1912).

6

Batzaria – Pãrãvulii

craturi) nishtiuti aoa la editurã tra s-li aspunem.

Cãrtsãli armãneshti tipusiti pãnã atumtsea, eara di-aradã cu isturii shcurti shi puizii – cãntitsi, cum lã sã grea a puiziilor tu chirolu atsel veclju, cã zborlu puizii easti nou, un neoloyismu adus tu limbã di nalili bãrni di-armãnj – ngrãpsiti tu limba litirarã armãneascã (i) tsi-avea mizi apiritã, unã cu sculiili armãneshti dit Machidunii shi (ii) lucratã di scriitorlji tsi adzã noi lã grim clasits, ca bunãoarã, Murnu, Beza, Tulliu, Batzaria, Araia, etc. Aestã limbã eara curatã, nu-avea neoloyismi, cã tu puizii shi isturii aflam bana armãneascã cu limba di-acasã di cati dzuã, curatã, ashi cum u cunushtea autorlji.

Limba eara ghini cunuscutã di aeshti scriitori, cã elj avea criscutã tu mesea-a armãnjlor, anvãrligats di limba armãneascã ashi cum eara zburãtã tu horli armãneshti di-atumtsea, di iu s-avea dusã sã nveatsã carti la sculii. Sh-cum multsã di-aeshti scriitori dusirã sã nveatsã carti la atseali ndoauã sculii armãneshti/rumãneshti, s-cunushtea ghini un cu-alantu.

Aclo, la aesti sculii s-agiuca shi nvitsa carti deadun, shi aclo nchisirã sã scrii puizii shi isturii pri limba-a noastrã.

Elj nu-amãnarã sã-sh facã unã singurã limbã armãneascã (dit ma multili grai di-acasã cu cari avea vinjitã la sculii), limbã tsi adzã noi putem s-lji dzãtsem (unã nchisitã di) limbã litirarã armãneascã. Bunãoarã, limba cu cari scria scriitorlji clasits di-atumtsea nu eara tamam atsea dit horili di iu yinea, ma unã limbã ma multu i ma putãn ncljigatã dit graili adusi la sculiili rumãneshti di tinirlji vinjits dit multili locuri iu sã zbura turlii sh-turlii di grai armãneshti.

Tu rivistili-a chirolui di-aoa sh-ma nsus di 100 di anj, aflãm (i) litiraturã, puizii shi prozã scriati tu-unã limbã armãneascã curatã, ma shmulti ori, (ii) articuli iu sã zbura di alti lucri, iu scriitorlji ufilisea tu limbã neoloyismi, cã limba armãneascã nu-avea tuti zboarãli di cari avea ananghi. Hiindalui tricuts prit sculiili rumãneshti shi pistipsindalui (ashi cum lã sã spunea la sculii!) cã limba armãneascã easti un dialectu a limbãljei rumãneascã, nu u-aflãm mari ciudii ca neoloyismili s-hibã loati ma multili (macã nu tuti) dit limba rumãneascã.

Cum (i) limba armãneascã ari shasi bots tsi nu s-aflã tu limba litirarã rumãneascã, shi cum (ii) “Academia Romãnã” di Bucureshti, tsi astãseashti nomurli di scriari a limbãljei rumãneascã, nu s-ari minduitã, shi nu sh-ari bãgatã vãrãoarã mintea tra s-astãseascã nomuri sh-trã scriarea “dialictalã” a aishtor shasi bots, scriitorlji armãnj scoasirã gramatili-a lor tra s-li ngrãpseascã. Sh-eara nu easti ciudii s-videm cum cati scriitor armãn sh-u scria limba cum minduea el cã easti ma ghini, cu gramatili aleapti di el. Gramati tsi s-alãxea di la un scriitor la altu, di la unã rivistã la altã, sh-multi ori di la unã puizii i isturii dit idyea rivistã.

Aestã eara catandisea cãndu vinji oara tsi Vasili Barba scoasi Freiburgu, tu intrata-a anlui 1984, protlu numir dit rivista Zborlu a Nostru. Sh-

6

Batzaria – Pãrãvulii

7

ca tu vecljili rivisti armãneshti di-aoa sh-ma nsus di-unã sutã di anj, videm cã: (i) tra si sã ngrãpseascã puizii shi isturii armãneshti fu ananghi si sã ngrãpseascã cu gramati di-unã soi i altã – dupã cum scria autorlu armãn a curi puizii i isturii eara adãvgatã tu rivistã – shi (ii) tra si sã ngrãpseascã articuli, limba armãneascã eara nicatã, apudiditã, aputrusitã di neoloyismi. Shi cum, aproapea tuts scriitorlji di la Zborlu a Nostru avea tricutã di-aradã prit sculia rumãneascã – cum eara sh-tu Machidunii, iu atselj scriitori tsi cãfta ninga sã ngrãpseascã armãneashti eara dit bãrnul veclju cari cunushtea, shi ndoi di elj avea shi cãrtsã veclji armãneshti clasitsi – aesti neoloyismi eara di-aradã loati dit limba rumãneascã.

Atselj tsi vor s-facã copuslu sã dyivãseascã protili numiri dit rivista Zborlu a Nostru va s-veadã cã, tu scriarea armãneascã, (i) shasili bots tsi s-aflã mash tu limba armãneascã (sh-tsi nu s-aflã tu-atsea rumãneascã) nu suntu scriati totna cu idyili gramati, (ii) gramatili cu cari sã ngrãpsea aesti bots, ma s-nu eara tsiva scriati cu litiri gãrtseshti, avea di-aradã seamni diacrititsi shi, ma multili ori, (iii) seamnili dicrititsi lipsea fãtseari cu mãna, cã nu puteam s-li fãtsem altã soi. Sh-cãndu armãnjlji, ca mini shi Barba, ngrãpsea cãti un articul, limba-a lor avea multi neoloyismi loati dit limba rumãneascã. Shi soea di minduiri shi zburãri a limbãljei sh-u-adutsea multu cu atsea rumãneascã.

Putsãni ori aesti neoloyismi eara nviscuti tu-un stranj armãnescu. Eali eara loati di-aradã ashi cum s-afla tu limba rumãneascã. Ashi bunãoarã, tu scriarea-a mea, zborlu “diacritic” la plural eara “diacritici”, ca tu limba rumãneascã, nu “diacrititsi” cum ãl fac di-aradã pluralu tu limba-a noastrã, zboarãli niutri tsi bitisescu cu boatsea “-ic”.

Nu ncapi zborlu cã noi u zburam ghini limba armãneascã. Ma noi u zburam limba cu cari earam nvitsats acasã, di la pãrintsã. Unã limbã curatã ma oarfãnã, tsi avea putsãni zboarã di-atseali tsi ari ananghi limba mudernã di adzã cu cari lipsea ngrãpsiri articulili.

Tuti aesti s-ved ghini sh-dit prota editsii a cartiljei Pãrãvulii di Nicolae Batzaria.

Aestã eara catandisea tu cari s-afla limba armãneascã shi scriarea-a ljei dit atsel chiro.

Dit moabetsli tsi li-aveam Freiburgu cu Vasili Barba, s-videa limpidi cã rivista nu nã agiundzea. Nã lipsea cãrtsã. Rivistili di-aradã cher, cãrtsãli armãn sh-dupã dyivãsiri. Mindueam cã prota carti tsi lipsea tipusiri, eara gramatica al Boiagi. Sh-nu tricu multu chiro, shi Barba u tipusi Freiburgu. Turnat tu-Amirichii, mini bãgai timeljlu-a unei editurã armãneascã, “Editura Cartea Aromãnã”, shi u scriai tu cãrtsãli a chivernisiljei di stat dit Amirichii ca unã “Not-For-Profit Organization”. Shi dupã ndoi anj, cãtã tu ishita-a anjlor 1980, namisa di protlu (1985) shandoilu cungres (1988) internatsiunal di limbã shi culturã armãneascã

8

Batzaria – Pãrãvulii

di Mannheim-Yirmanii, nchisii s-lucredz la tipusirea di cãrtsã armãneshti.

Ditu nchisitã s-videa cã, tu-atsel chiro, mini nu u cunushteam shahãntu ghini limba armãneascã. Cã numa-a editurãljei lipsea s-hibã “Editura Cartea Armãneascã”. Zborlu “Aromãnã” dit numã, tsi easti alãxirea-a numãljei “Armãnã” di cãtrã rumãnj, easti, tu limba rumãneascã, sh-un sustantiv (numã) ma sh-un agictiv. Ma tu limba armãneascã zborlu armãnã easti mash sustantiv. Nu easti agictivlu “Armãneascã” cum lipsea si s-aflã di-aradã tu numa-a editurãljei. Shcãndu bãgai oarã alatusea tsi u-aveam faptã, eara multu amãnat. Ualãsai sh-ca unã adutseari aminti di catastasea iu n-aflam tu-atsel chiro.

Deadun cu Vasili Barba, aduchim ditu-ahiurhitã cã avem ananghi sfãtsem tsiva cu scriarea armãneascã. Nu puteam s-u alãsãm ashi cum eara, cãndu catiun scria cum ãlj vrea chefea. Lipsea s-u standardizãm.

Sh-aestã fu un di scupadzlji di frãmti a protlui cungres internatsiunal di limbã shi culturã armãneascã di Mannheim (1985). Sã zburãm di standardizarea-a scriariljei armãneascã.

Freiburgu, ninti di cungres, doi armãnj filuloyi, Caciuperi shi Saramandu, sh-altsã doi armãnj, scriitori di limbã armãneascã, mini shBarba, n-aduchim s-alidzem un nou alfabet armãnescu. Tu-atsel chiro, Barba tsi tipusea rivista Zborlu a Nostru sh-mini tsi vream sã nchisescu s-tipusescu cãrtsã la noaua editurã tsi u-aveam tu minti, lipsea s-li fãtsem cu mãna, tuti seamnili diacrititsi dit vecljili alfabeti traditsiunali armãneshti. Sh-mini tsi vidzui la univirsitatea iu lucram cã, tu-un singur an machinjli di scriari furã tuti alãxiti cu scriarea di la computeri, aducheam cã easti oara s-nã fãtsem sh-noi un nou alfabet armãnescu fãrã seamni diacrititsi. Lipsea s-lishurãm scriarea. Cã tu-atsea oarã shteam cã gramatili cu seamni diacrititsi nu puteam s-li fãtsem lishor la computer!

Sh-lu featsim alfabetlu, shi zburãm di el Mannheim, shi aclo s-lo apofasea ca (i) ndoi nvitsats armãnj (namisa di cari earam numãtsit shmini) s-facã un studiu tu cari si s-analizeadzã ghini prublema, shi deapoea, (ii) aeshti nvitsats s-facã un raportu trã armãnami, la un altu cungres di ma nãpoi.

Dupã cungreslu di Mannheim (1985) shi pãnã la andoilu cungres di Freiburgu (1988), mini minduii cã easti ghini s-nã fãtsem, tr-atsea oarã mash, un alfabet cu doauã varianti: (i) un tsi nu-ari seamni diacrititsi, cu cari s-putem sã ngrãpsim cu computerlu, shi (ii) un altu, cu gramati tsi au “idyili” seamni diacrititsi (gramati tsi suntu fãrã nitsiunã dyeafurauã namisa di eali) trã tuts atselj tsi nu vor s-u-aproachi scriarea fãrã seamni. Shi s-alãsãm armãnjlji di trãninti s-aleagã, dupã ndoi anj, alfabetlu tsi va lj-arãseascã ma multu.

Videam cum noaua scriarea adutsi mari-angrãnji tu mesea-a armãnj-

8

Batzaria – Pãrãvulii

9

lor, sh-videam cum tu-atsel chiro mash di-un ahtari lucru nu-aveam ananghi tu-alumta-a noastrã. Ded atumtsea ca ixemplu scriarea yirmanã tsi ari tu alfabetlu a ljei ndoauã gramati ahoryea i cu seamni diacrititsi, ca, bunãoarã, ä, ü, shi ß, cari pot si sã ngrãpseascã sh-cu gramati fãrã seamni, ca ae, ue shi ss.

Aestu nou alfabet armãnescu lu pãrãstisii la andoilu cungres di Freiburgu (1988) iu, cu vot, aproapea tuts armãnjlji tsi loarã parti la cungres, lu-apruchearã. Dupã protlu cungres, Zborlu a Nostru nchisi si s-tipuseascã cu varianta fãrã seamni diacrititsi, shi, dupã andoilu cungres, idyiul lucru-l feci sh-mini cu cãrtsãli di la editurã. Cu-aestu alfabet s-tipusi prota editsii dit cartea-al Batzaria. Singura litirã cu semnu tsi putui sã nvets s-u fac pãnã tu-atsea oarã (cu multu, multu copus!) fu “ã = a cu tilde” Ma nãpoi, featsim Bituli (1997) un simpozion di standardizari a scriariljei iu vinjirã vãrã 30 di filuloyi, scriitori, shi nvitsats armãnj tsi tipusea cãrtsã shi rivisti armãneshti sh-di-atselj tsi lucra la “massmidia”, radio shi tiliviziuni. Aeshti nvitsats furã aleptsã di sutsatili-a loclui dit craturli balcanitsi (mash armãnjlji dit Gãrtsii nu loarã parti la simpozion) shi elj s-aduchirã shi aleapsirã, “prit consensus”, nomurli trã unã scriari standardu armãneascã cu un alfabet fãrã seamni. Tratsea, dupã aestu simpozion, Editura Cartea Aromãnã apruche aesti nomuri shi sh-alãxi scriarea. Cu-aestu nou alfabet easti tipusitã adzã andoaua editsii a pãrãvuliilor.

(2) Ndoauã Zboarã trã Editura Cartea Aromãnã Cãndu ntimiljusii Editura Cartea Aromãnã, u-aveam tu minti stipusescu trei turlii di cãrtsã. Vream s-tipusescu: (i) veclji cãrtsã armãneshti scriati di scriitorlj clasits ca, bunãoarã, Batzaria, Murnu, Tulliu, Araia, etc., cãrtsã tsi s-afla ninga prit casili diarmãnj dit bãrnul a meu – cãrtsã cari, atsel tsi vrea s-li dyivãseascã, nuavea di iu s-li aflã; (ii) veclji cãrtsã scriati dupã protlu polim mundial, di scriitori armãnj dit bãrnul a meu (i niheamã ma tricuts tu ilichii), tsi nu furã tipusiti vãrnãoarã; multi di eali chiruti tu chirolu-a cumunishtsãlor dit Rumãnii – cãndu armãnjlji eara avinats di chivernisi; cã ma si s-afla tu casili-a lor manuscrisi tu limbi xeani, tsi atselj di la chivernisi nu putea s-li aducheascã, eara arcats tu-ahapsi; shi (iii) cãrtsã di tinirlji scriitori armãnj tsi s-alãncea ndzari – sh-tsi vream s-lji pindzem sã scrii armãneashti, ca unã cali cu cari s-nã crishtem shi s-nã u mudirnidzãm, nu mash s-nã u tsãnem, limba armãneascã.

Tr-atsea, dupã protlu cungres armãnescu di Mannheim (1985), iu sã zburã ti unã scriari armãneascã standardizatã, sh-dupã atsel di-andoilea di Freiburgu (1988), iu aproapea tuts armãnjlji tsi vinjirã la cungres

10

Batzaria – Pãrãvulii

apruchearã, cu vot, alfabetlu fãrã seamni diacrititsi, nchisii tipusirea di cãrtsã armãneshti cu prota editsii (mudernã, dit chirolu a nostru) a multcunuscutilor “Pãrãvulii” al N. Batzaria (1989).

Deapoea, unãshunã dupã ea, vinjirã alti tsintsi cãrtsã, di cari (i) doauã cãrtsã clasitsi cu puiziili al Murnu sh-al Tulliu; (ii) unã anpatra carti cu autobiugrafia-al Belimace, scriatã shi alãsatã, ninti ca s-moarã, la hiljisa dit Rumãnii, carti tsi-avea armasã nitipusitã di vãrã 50-60 di anj; shi (iii) doauã cãrtsã, unã di puizii sh-alantã di isturii shcurti, di tinirlu scriitor dit Machidunii, inimoslu Dina Cuvata.

Treili cãrtsã clasitsi, al Batzaria (dealihea unã protã editsii), al Murnu sh-al Tulliu, tipusite tu Rumãnii li-aflai la casili-a oaspitslor a mei di Bridgeportu, dit Amirichii, – aduc aminti cã earam mash cu cãmeasha di pri mini, cãndu mi-arcai avinat tu Iugoslavii tra s-nj-ascap bana – cãrtsãli al Cuvata li aprucheai di la el, dupã tsi-l cunuscui la cungresili dit Yirmanii, shi autobiugrafia-al Belimace, nitipusitã ninga, u-aflã Cuvata la hilji-sa dit Rumãnii sh-nj-u pitricu unãshunã la editurã.

U-aveam tu minti s-tipusescu sh-puiziili al George (Giugicã-al) Pirdichi, bun scriitor dit bãrnul a meu, di cari aveam avdzãtã cãndu earam ninga ficior tu Rumãnii (eara oaspi cu frati-nju ma mari), sh-cu cari mi feci oaspi bun dupã tsi mi-adunai cu el Bridgeportu, tuAmirichii. El avea moartã cu vãrã 25-30 di anj ma ninti, ma sh-avea alãsatã tuti puiziili la un prot cusurin di-a lui, Pascal Marcu, un altu oaspi bun di-a meu, cari-nj li deadi s-li tipusescu, cãndu-lj li cãftai.

Pascal eara sinfuni tu nchisitã ca s-li ngrãpsescu cu noaua scriari di Freiburgu (1988) ma, cama nãpoi, cãndu s-amintã unã mari angrãnji tu mesea-a armãnjlor di Bridgeportu sh-ma multsã oaspits di-al Pirdichi nu vrea ta si s-tipuseascã puiziili cu noulu alfabet, el nji ngrãpsi unã carti tu cari-nj dzãtsea cã, “trã tora di oarã, sh-ca s-isihãsim oaspits dial Giugicã, easti ghini s-ashtiptãm niheamã”. Lu-ascultai, shi puiziili al Pirdichi furã tipusiti la editurã mash dupã vãrã 12 di anj (2000).

Aveam atumtsea shi scriitori armãnj tu Rumãnii tsi nu vrea sã-sh tipuseascã cãrtsãli cu noaua scriari fãrã seamni. Ashi eara, bunãoarã, Dumitru Pariza, un bun puet armãn tsi lu-aveam adunatã cu ma multsã anj ma ninti tu casa-a unui oaspi di-a frati-njui ma mari di Bucureshti, sh-cu cari mi ncãceam cati oarã tsi mi-aflam cu el, trã alfabetlu fãrã seamni di Feiburgu. El ãnj deadi ndoauã puizii trã Zborlu a Nostru, ma nu vru s-li tipuseascã sum numa-a lui; mash sum unã pseftu-numã. Ljeara fricã. Tricurã vãrã 10 anj ninti ca Zeana, tsi-lj si ngrica multu tut chirolu tra sã-nj li da puiziili, putu s-lu cãndãrseascã. Ashi s-featsi cã Pariza putu sã-sh s-li veadã tipusiti (1995) puiziili ca doauã cãrtsã, niheamã ma ninti di moarti.

Zboarãli di ma nsus aspun cãtã greatsã avurã armãnjlji, ma multu atselj dit bãrnul a meu, criscuts shi dush la sculiili dit Rumãnii, tsi nu

10

Batzaria – Pãrãvulii

11

vrea s-u-aproachi noaua scriari. Bãgats oarã cã elj pistipsea (cum pistipseam sh-mini tu-atsel chiro) cã him rumãnj, sh-cã limba armãneascã easti un dialectu a limbãljei rumãneascã. Tr-atsea elj dzãtsea cã lipseashti sã ngrãpsim cu alfabetlu rumãnescu. Pri di-altã parti, tinirlji armãnj tsi crishtea tora cu computerli, u-apruchearã diunãoarà, sh-cu mari mirachi.

Eara chirolu tsi aveam nchisitã s-mi duc unãoarã i doauã ori pi an tu Rumãnii, (i) multi ori cu lucrul, cu ndridzearea di cungresi internatsiunali, icã pitricut di “Acadimia di Shtiintsi Amiricani” shi (ii) alti ori sã-nj ved soea, a mea shi a muljari-mei, tsi nu lj-aveam vidzutã di vãrã 30 di anj ma ninti. Eara chirolu cãndu lipsea s-mi-afirescu di tuti atseali tsi zburam cãndu mi-adunam cu lumea, cã earam avigljat, multu diaproapea, di chivernisi. Oaspits shi soi di-a mea nj-avea dzãsã cã ljavea cljimatã la “Sicuritati” tra s-hibã ntribats, namisa di alti lucri, tratseali tsi zburam cu elj shi trã oaspitslji cu cari mi-adunam.

Cu tuti aesti, cãftam s-mi-adun sh-cu ndoi armãnj tsi-lj cunushteam ma multu dit avdzãtã, cu tuti cã nj-eara fricã s-nu lã fac znjii ma sã zburãscu multu cu elj. Sh-atumtsea, cãndu mi-adunam cu elj, zburam di-aradã mash ti prublemili a armãnamiljei. Namisa di alti lucri, lã dzãtseam (i) atseali tsi mini sh-Barba cãftam s-adrãm Freiburgu, (ii) faptul cã mini tipuseam cãrtsã sh-cãftam manuscrisi trã tipusiri shi (iii) lji ntribam ma s-cunoascã scriitori armãnj cu cãrtsã tsi vrea sã-sh li veadã tipusiti la editura-a mea.

Mini puteam, tu-atsel chiro, s-tipusescu cati an vãrã doauã-trei, poati sh-patru cãrtsã armãneshti, cu 1000 di cumãts catiunã. Itia eara cã: (i) nu-aveam chiro sã ndreg ma multi cãrtsã trã tipusiri, cã lucram ninga la univirsitati tra s-nj-amintu pãnea shi ndridzearea-a cãrtsãlor cu noulu alfabet sh-cu bãgarea-a lor tu computer li fãtseam mini singur sh-cãfta multu lucru; sh-deapoea, (ii) nu-aveam nitsi multsã pãradz, cã tut tsi tipuseam u fãtseam cu pãradzlji a mei shi cãrtsãli tipusiti li pitritseam doarã la armãnjlji dit Machidunii shi Rumãnii. Tr-atsea cãftam manuscrisi tu Amirichii, Ivropea dit Ascãpitatã shi tu Rumãnii, dit cari s-aleg cati an trã tipusiri doauã-trei manuscrisi.

(3) Alãxirli Fapti trã Andoaua Editsii Aducheam cã lipseashti s-fac alãxiri: (i) prota, trã articulili ngrãpsiti shi (ii) deapoea, trã scriarea-a pãrãvuliilor, cã nomurli di scriari furã alãxiti.

Prota editsii avea hãri ma avea sh-cusuri. Limba armãneascã cu cari easti ngrãpsitã cartea, avea tuti hãrli sh-cusurli a limbãljei scriatã dit atsel chiro, dit rivista Zborlu a Nostru shi dit cãrtsãli tsi s-tipusea la Editura Cartea Aromãnã. Cu alti zboarã, limba cu cari suntu scriati pãrãvuliili easti curatã, mushatã sh-lipsitã di neoloyismi. Ma cãndu

12

Batzaria – Pãrãvulii

easti zborlu di-un articul ca, bunãoarã, “Prefatsã” shi “Zbor di la Editor” ngrãpsiti di mini, scriam cu neoloyismi shi shutsãri di limbã tsi u-apruchea multu tu zburãri di-atsea rumãneascã.

Itia easti cã, ashi cum u dzãsim sh-ma nsus, (i) Batzaria, autorlu a pãrãvuliilor zbura ghini unã limbã armãneascã curatã, nvitsatã acasã, ma oarfãnã di zboarãli di cari ari ananghi un articul, shi (ii) mini, tricut prit sculia rumãneascã, zburam unã limbã armãneascã cari sh-u-adutsea multu cu-atsea rumãneascã.

Sh-cum s-featsi sh-cu protili shasi cãrtsã di la editurã, prota editsii a pãrãvuliilor (i) fu tipusitã cu noulu alfabet fãrã seamni, aleptu cu vot di armãnjlji tsi loarã parti la andoilu cungres internatsiunal di Freiburgu (1988); shi (ii) pãrãvuliili eara tipusiti cu nomurli di scriari cu-aestu alfabet tsi li-aveam faptã pãnã atumtsea ti noi, la editurã, shi aspusi tu a tsintsea carti, autobiugrafia (Dimãndarea Pãrinteascã) al Belimace.

Tora, cãrtsãli di la editurã (i) suntu tipusiti cu alfabetlu shi nomurli standardizati di scriari armãneascã astãsiti la simpozionlu di Bituli (1997); (ii) ma multili seamni diacrititsi (aproapea tuti di cari avem ananghi!) pot si s-facã lishor cu computerlu; shi (iii) dupã ma nsus di 25 di anj, editorlu u cunoashti multu ma ghini limba armãneascã. Tratsea, andoaua editsii lipsea ndridzeari diznou.

Bunãoarã, tu “Prifatsã” shi “Zbor di la Editor” dit prota editsii, mini ngrãpseam: delegat, director, erou, libertati, mondial, operã, politicã, revistã, senator, etc., zboarã tsi adzã li ngrãpsescu: diligat, directur (tsi s-avdi diréctur), irou, libirtati, mundial, opirã, puliticã, rivistã, sinator, etc. Scriam shi prefatsã (prifatsã), sperantsã, ncrutsishari, literã, etc. tu loc di zboarãli armãneshti protuzbor, nãdii; ncrutsiljari, gramã (icã litirã, cu stranjlu a lui armãnescu tsi-lj lu dau adzã), etc.

Cusurli di ma nsus mi featsirã s-aduc alãxiri la prota editsii, sh-ma nghios va sã zburãscu di-aesti alãxiri. Va s-aspunem cu-arada, trã cati parti a cartiljei ahoryea, ma multili alãxiri (shi nealãxiri), atseali ma di simasii, tsi featsim tu limbã sh-tu scriari.

Prota editsii nchiseashti cu (i) un protuzbor, “Preface”, ngrãpsit pri limba inglizeascã, trã armãnjlji dit Amirichii cari u cunoscu limba armãneascã zburãtã, nu sh-ahãntu ghini, ashi cum u-avea avdzãtã n casã di la pãrintsã. U-aduchescu poati ghini cãndu u avdu, ma trã zburãri nu lã yini lishor. Elj s-au amintatã di-aradã tu-Amirichii shi s-au dusã la sculiili amiricani. Ma multsãlj u-avdza limba armãneascã mash ãn casã, cã pãrintsãlj a lor zbura armãneashti un cu-alantu, lã zbura armãneashti sh-a lor, poati, ma aeshti lã dãdea, di-aradã, apandisi pri limba inglizeascã. Ma s-avea tihea s-aibã n casã vãrã aush, pap i mai, tsi nu shtea inglizeashti, vrea nu vrea, njiclu va nvitsa cu nãsh ca sã zburascã armãneashti.

Trã aeshti njits, criscuts tora, tsi s-aduchea ninga cã suntu armãnj sh-

12

Batzaria – Pãrãvulii

13

tsi yinea la adunãrli a armãnjlor, lipsea s-dzãtsem pri limba inglizeascã (i) un zbor trã autorlu Batzaria shi pãrãvuliili a lui shi (ii) un andoilu zbor tu cari s-lã aspunem alfabetlu cu cari eara ngrãpsitã cartea.

Biugrafia al Batzaria easti aspusã tu aestã protã “Preface”, shi alfabetlu easti aspun ma nãpoi tu un “A Word from the Editor”. Sh-deapoea, tipusitã tu-Amirichii, pistipseam cã easti ghini s-avem sh-un zbor pri limba-a statlui tu cari tipuseam cartea. Aesti doauã articuli dit prota editsii a cartiljei furã scoasi dit andoaua editsii shi nu suntu aspusi diznou aoa.

Dupã articulu “Preface” dit prota editsii, dat pri inglizeashti, aveam un andoilu articul “Prefatsã”, tu cari aveam datã idyea biugrafii al Batzaria, aestã oarã pri limba armãneascã. Aestã biugrafii u adãvgãm niheamã ma nghios sh-tu andoaua editsii, tu-aestu “Tu Loc di Protuzbor”. Shi, tra si s-veadã cum scriam mini armãneashti aoa shi 25 di anj ma ninti, “Prefatsa”, ashi cum eara ngrãpsitã tu prota editsii, easti aspusã diznou tu Anexa tsi u adãvgãm tu bitisita-a aishtei andoauã editsii.

Dupã “Prefatsã”, tu prota editsii dãm articulu “A Word from the Editor”, pri limba inglizeascã, di cari zburãm ma nsus. Shi dupã el, dãm deapoea, pri limba armãneascã, un “Zbor di la Editor”, tu cari aspuneam (i) alfabetlu cu cari eara ngrãpsitã prota editsii shi (ii) ndoauã njits reguli (nomuri) di scriari limba armãneascã cu-aestu alfabet.

Tu loclu-a aishtui zbor noi ngrãpsim, trã andoaua editsii, unã noauã “Prifatsã – Editsia II, 2013”, tu cari aspunem noulu alfabet shi nalili nomuri di scriari, astãsiti la “Simpozionlu di Standardizari a Scriariljei Armãneascã” di Bituli (1997) cu cari easti ngrãpsitã Editsia II. Sh-trã cititorlu tsi va s-cunoascã (i) vecljul alfabet, shi (ii) cum eara limba tsi u zburam mini atumtsea, dãm diznou articulu “Zbor di la Editor” dit prota editsii, tu “Anexa” dit bitisita-a aishtei noauã editsii.

Cum noaua editsii a cartiljei easti scriatã cu-un nou alfabet, protuzborlu lipsea fãrã di-altã, alãxiri. Cum dzãsim ma nsus, aestu nou alfabet easti aspus tu “Prifatsã – Editsia II, 2013”. Tr-atsea, loai, aproapea zbor cu zbor, atseali tsi-aveam scriatã trã noulu alfabet tu unã di multili cãrtsã tipusiti la editurã, unãshunã dupã simpozionlu di standardizari di Bituli (1997). Aoa loai protuzborlu dit cartea Doda di Marcu Beza, unã carti tipusitã tu anlu 1998, ca unã editsii “bilingvã” armãneascãinglizeascã.

Marea alãxiri u featsim tu nomurli di scriari a pãrãvuliilor, cari tora suntu atseali standardizati di Bituli (1997). Altã mari alãxiri u featsim tu articulili dit carti iu neoloyismili furã ngrãpsiti diznou dupã limba-a mea di adzã. Trã cititorlu intirisat, aspunem ma nghios botsli shi nomurli di scriari di Bituli (atseali cama di simasii, nu tuti), deadun cu ixempli di zboarã iu avem faptã alãxiri.

Bãgats oarã cã aoa zburãm di alãxirli fapti tu limba al Batzaria shi tu

14

Batzaria – Pãrãvulii

scriarea a noastrã cu cari tipusim prota editsii. Lucru tsi nu easti dealihea! Averlu easti cã noi va zburãm mash di alãxirli fapti la prota editsii a editurãljei a noastrã. Noi nu shtim cari eara limba dealihea cu cari Batzaria li ngrãpsi prota pãrãvuliili, cã noi li aflãm ashi cum eara scriati cu alfabetili di-atumtsea a rivistilor shi a cãrtsãlor dit atsel chiro iu s-avea publicatã. S-poati s-am sh-mini faptã alãxiri la scriari, di cari nu nj-aduc aminti. Aoa, diparti iu hiu tu Amirichii, sh-cu anjlji tricuts tsi lj-am, nu mata am putearea sh-ineryia s-li caftu aesti rivisti shi cãrtsã veclji. Sh-nitsi cã am ineryia s-li caftu manuscrisili dit cari li-am “cupiatã (scoasã) mini, cãndu tipusii prota editsii, ma s-li am ninga acasã.

Ma nghios va s-aspunem, cu putsãni zboarã, ndoauã nomuri di scriari astãsiti Bituli (1997), atseali cama di simasii, trã cititorlu tsi va s-aducheascã ma ghini alãxirli tsi featsim, cãndu ngrãpsim andoaua editsii.

(1) Noulu alfabet cu cari li ngrãpsim pãrãvuliili easti aspus, boatsi cu boatsi, tu zborlu “Prifatsã – Editsia 2, 2013” tsi yini unãshunã dupã aestu “Tu Loc di Protuzbor”. Nu-l mata dãm aoa.

Bunãoarã, avum multã cãshtigã cu alãxirea dit veaclja scriari a gramatilor “vi/ve” shi “g/ghi” tu-atsea noauã di tora: (i) li alãxim cu scriarea “gh/yi/ye”, tu zboarãli iu s-avdu cu boatsea gãrtseascã “γ = ghamma”; shi (ii) li alãsãm cum eara scriati, tu zboarãli iu s-avdu cu boatsea-a lor latinicheascã. Tr-atsea, (i) zboarã scriati ca vin, vis, nvisedz, nviadzã, hãrghie, ghiatru, etc. lã alãxim scriarea tu yin, yis, nyeadzã, hãryii, yeatru, etc.; shi (ii) zboarã scriati ca nviscut, nvitsat, ghelã, ghini, erghi (ierghi), etc. li alãsãm ashi cum eara scriati.

(2) Zboarãli monosilabitsi (tsi au unã singurã silabã), tsi bitisescu cu vucala i/e si scriu di-aradã mash cu i. Scriarea dit prota editsii eara faptã cu e (ashi cum easti grailu di Crushuva) shi tu-andoaua editsii scriarea easti faptã cu i. Zboarãli tsi au dauã i ma multi silabi, sh-tsi bitisescu cu vucala i/e neactsintuatã, pot s-hibã scriati, dupã grailu a omlui, sh-dupã cum lj-u va chefea, sh-cu e sh-cu i. Aesti zboarã lialãsãm scriati ashi cum eara. Ashi avem (i) numi (sustantivi, agictivi, pronumi shi numirali) masculini shi fiminini la singular, numi fiminini shi niutri la plural, (ii) adverbi, pripuzitsii shi congiunctsii shi (iii) formi virbali. La articularea-a numilor (di-aradã fiminini, ma nu totna), e-lu final (dit soni) s-alãxeashti tu i shi, la numinativ shi acuzativ singular, articulu li s-fatsi le.

Bunãoarã, (i) zboarã dit prota editsii scriati ca: de (cãndu nu easti exclamatsii), le, me, ne, se, te, tse, etc. suntu tora scriati tu andoaua editsii ca: di, li, mi, ni, si, ti, tsi, etc. Li-alãsãm cum eara scriati cu e, mash atumtsea cãndu, tu bitisita-a stihlui (a versului), “rima”-a puiziiljei l-cãfta aestu lucru. Shi (ii) zboarã scriati ca mãne, arãde, bate, ghine, lapte, minte, mire, nvie/nyie, fatse, phiate, plãndze, sãndze, vase, etc., (tsi va li-alãxeam tu mãni, arãdi, bati, ghini, lapti, minti, miri, nyii,

14

Batzaria – Pãrãvulii

15

fatsi, phiati, plãndzi, sãndzi, vasi, etc., ma s-eara scriati tu limba-a mea sh-a ma multor armãnj) li alãsãm cum eara scriati cu e, cã ashi s-avdu zboarãli tu limba di Crushuva al Batzaria. Li alãxim mash cãndu eara articulati, shi zboarã scriati ca: laptele, mirele, phiatele, sãndzele, vasele, etc. li alãxim tu laptile, mirile, phiatile, sãndzile, vasile, etc. (nu li alãxim tu laptili, mirili, phiatili, sãndzili, vasili, etc., cum va u fãtseam, ma s-li scriam cu limba-a mea).

(3) Boatsea “u” dit bitisita-a zboarãlor, tsi (i) s-avdi ca unã semivucalã ŭ, shi (ii) yini dupã unã singurã cunsoanã (iu ch, gh, lj, nj, sh, ts, etc. suntu lugursiti ca unã singurã cunsoanã), nu sã ngrãpseashti diaradã. Sã ngrãpseashti mash atumtsea cãndu aestã boatsi “u” (i) armãni semi-vucalã ma s-avdi ligatã di zborlu tsi yini dupã ea cãndu nchiseashti cu unã vucalã (sh-atumtsea, poati s-hibã ligatã cu-unã cratimã di-aestu zbor); icã (ii) s-avdi ca unã vucalã, cã ashi u va autorlu, ca bunãoarã, cãndu ritmul a unui stih (versu) dit puizii caftã unã silabã ma multu.

Tora va dãm nomlu cu cari va sã ngrãpsim tu andoaua editsii boatsea “u” tsi s-avdi ca unã semivucalã: (i) va sã ngrãpsim “u”, cãndu lipseashti si s-avdã ca unã vucalã, cu tuti cã easti semivucalã; (ii) va sã ngrãpsim “u-”, cãndu armãni semivucalã cã s-avdi deadun shi easti ligatã cu-unã cratimã di-un zbor tsi yini dupã ea sh-tsi nchiseashti cuunã vucalã; shi (iii) nu va u ngrãpsim dip, tuti alanti ori, cãndu zborlu sã scrii ahoryea di tuti-alanti zboarã.

Bunãoarã, tu prota editsii avem zborlu “cum”, tsi s-avdi “cumŭ”, cu unã semivucalã “ŭ” n coadã cari, di-aradã, nu sã ngrãpseashti, ma easti ngrãpsit cãtivãrãoarã shi “cumu”; ca tu stihurli (i) “Sh-cum vã dzãc, cã sh-imna doilji” (tu pãrãvulia “Cu Foartica”), iu “u”-lu dit soni a zborlui “cum” armãni semivucalã, shi (ii) ca tu stihlu “Avea-agiumtã, cumu sveade” (dit idyea pãrãvuli), iu “u”-lu dit soni s-avdi tora ca unã vucalã, cã stihlu a puiziiljei ari ananghi trã ritmul a lui di-unã silabã ma multu.

Tr-atsea aoa ngrãpsim “cumu”, cã tora zborlu ari doauã silabi, “cu-mu”.

(4) Boatsea “u” dit bitisita-a zboarãlor tsi s-avdi ca unã vucalã, sã ngrãpseashti, di-aradã, cãndu (i) zboarãli suntu monosilabitsi, icã (ii) zboarãli au ma multi silabi, sh-iu boatsea “u” dit bitisitã yini dupã doauã i ma multi cunsoani. Cãndu aestã vucalã u s-avdi tu grãirea-a zborlui ca unã semivucalã, ea (i) nu sã ngrãpseashti di-aradã, ca bunãoarã cãndu ritmul a unui stih (versu) dit puizii caftã unã silaba ma putsãn; icã, (ii) cãndu s-avdi deadun cu zborlu tsi yini dupã ea, un zbor cari nchiseashti cu-unã vucalã, sh-atumtsea sã ngrãpseashti cu-unã cratimã (-) namisa di doauãli zboarã.

Tora va dãm nomlu cu cari va sã ngrãpsim tu andoaua editsii boatsea “u” tsi s-avdi, di-aradã, ca unã vucalã: (i) va sã ngrãpsim “u”, cãndu savdi ca unã vucalã; (ii) va sã ngrãpsim “u-”, cãndu s-avdi ca unã

16

Batzaria – Pãrãvulii

semivucalã (cu tuti cã easti vucalã), cã s-avdi deadun shi easti ligatã cuunã cratimã di-un zbor tsi yini dupã ea tsi nchiseashti cu-unã vucalã; shi (iii) nu va u ngrãpsim dip, cãndu s-avdi ca unã semivucalã, cã zborlu sã scrii ahoryea di-alanti zboarã shi stihlu ari ananghi di-unã silabã ma putsãn.

Bunãoarã, tu prota editsii, avem zborlu “cãndu”, iu boatsea “u” savdi, di-aradã, ca unã vucalã tsi sã ngrãpseashti, cã yini dupã doauãli cunsoani “nd”. Ma tu zburãri, sh-ma multu tu-unã puizii (iu ritmul a versului caftã unã silabã ma putsãn), zborlu poati si s-avdã “cãndŭ”, scriat “cãnd”, (i) cu boatsea “u” tsi easti tora unã semivucalã shi (ii) cu zborlu tsi ari tora unã singurã silabã. Ma zborlu “cãnd/cãndŭ” putem slu videm shi ngrãpsit shi “cãndu-”, ca bunãoarã tu stihlu “Cãndu-avdu, cã zburãscu ti noi mash, tu vitsine” (dit pãrãvulia “Ljartã-mi Muljari”), cã zborlu “cãndu” s-avdi deadun cu-un zbor tsi nchiseashti cu-unã vucalã sh-tsi yini dupã el. Cã, ma sã ngrãpseam “Cãndu avdu, cã zburãscu ti noi mash, tu vitsini”, boatsea “u” va s-avdza ca unã vucalã shi stihlu va s-avea unã silabã di primansus. Puteam sã ngrãpsim shi “Cãnd avdu, cã zburãscu ti noi mash, tu vitsine” ma nu u featsim cã vream saspunem cã zboarãli s-avdu ligati, “cãndu-avdu”. Bãgats oarã cã putem s-avem zborlu “cãndu-” iu boatsea “u” armãni vucalã. Bunãoarã ashi avem stihlu “Cãndu-lj trag unã-apã-aratse” (dit pãrãvulia “Videa Tãpiili”). Pri di-altã parti, avem stihlu “Nu-are dzuã cãnd nu fatse” (dit pãrãvulia “Easte Unã cu Catilu”) iu lipseashti sã ngrãpsim “cãnd”.

(5) Boatsea “i” dit bitisita-a zboarãlor tsi (i) s-avdi ca unã semivucalã shi (ii) yini dupã unã singurã cunsoanã (iu sh, ts, lj, nj, etc. suntu lugursiti ca unã singurã cunsoanã) nu sã ngrãpseashti di-aradã. Sã ngrãpseashti mash cãndu yini dupã (i) cunsoani a curi boatsi ualãxeashti, ca ci, chi, gi, ghi, etc.; icã (ii) dupã ndoauã cunsoani (nu tuti) ca h, n, r, s, y, etc. Ma aestã semivucalã “i” poati si s-alãxeascã tuunã vucalã, cãndu ritmul a unui stih (versu) dit puizii caftã unã silabã ma multu.

Tora va dãm nomlu cu cari va sã ngrãpsim boatsea “i” dit bitisita-a zborlui, tsi s-avdi ca unã semivucalã, tu andoaua editsii: (i) nu va u ngrãpsim dip, cãndu zborlu sã scrii ahoryea di tuti-alanti zboarã; (ii) va sã ngrãpsim “i-”, cãndu armãni semivucalã shi easti ligatã cu-unã cratimã di-un zbor tsi yini dupã ea shi nchiseashti cu-unã vucalã; shi (iii) va sã ngrãpsim “i”, cãndu lipseashti si s-avdã ca unã vucalã, cu tuti cã easti semivucalã.

Bunãoarã, ahtãri suntu zboarã cari, cu nomurli di Bituli suntu scriati ca: mash, nãsh, prash, etc. ma cari tu prota editsii a pãrãvuliilor putem s-li videm scriati sh-ca: mashi, nãshi, prashi, etc. Itia easti cã boatsea “i” dit coadã, cari di-aradã lipsea si s-avdã ca unã semivucalã, s-avdi tora ca unã vucalã; eali fac parti dit stihuri tsi caftã unã silabã ma

16

Batzaria – Pãrãvulii

17

multu, tra sã-sh tsãnã ritmul.

Ashi easti zborlu, scriat “prash” (cu nomurli di Bituli), tsi s-avdi “prashĭ”, cu unã semivucalã “ĭ”, tsi nu sã ngrãpseashti. Aestu zbor luaflãm tu prota editsii (i) tu stihlu: “Sh-lumea mãcã prashi sh-moare”, (dit pãrãvulia “Nitsi Estan, ni di Vearã”) shi (ii) tu stihurli “Mãrsineatsã, prashi sh-moare”shi “Uf! tsi moare, tsi prash proaspits!” dit pãrãvulia “Videa Tãpiili”. Idyiul lucru sh-cu zborlu “mash/mashi tsi luaflãm (i) tu stihurli “Om faptu mash ti ngrãnje, bãrbat tsi-ts mãcã bana”, “Sh-ni doarme, nitsi shade, pi lucre mashi-s-frãndze” shi “Cãndu-avdu, cã zburãscu ti noi mash, tu vitsine” (dit pãrãvulia “Ljartã-me Muljare”); shi (ii) tu stihlu “Dzã tora, mashi s-curã” (dit pãrãvulia “Mutrits-lji Ghini”).

Bãgats oarã cã (i) semivucala “i” dit bitisita-a zborlui nu sã ngrãpseashti shi, atumtsea cãndu sã ngrãpseashti, aestã semivucalã s-alãxeashti tu-unã vucalã “i”; shi (ii) vucala “i” dit zboarãli “prashi” shi “mashi” suntu scriati: cãndu, cu cratima “-“ dupã eali ligati (tu scriari) di zborlu tsi yini dupã eali shi cãndu fãrã cratima “-“. Aestã aspuni cã tu-atsel chiro noi nu shteam ghini cum s-fãtsem. Tora, tu noaua editsii, lom apofasea ca boatsea “i” (i) s-armãnã ningrãpsitã, cãndu easti semivucalã, shi (ii) s-hibã ngrãpsitã sh-fãrã cratimã, cãndu easti vucalã.

Tr-atsea, tu noaua editsii va sã ngrãpsim “... pi lucre mashi s-frãndze”.

(6) Avem shi ndoauã nomuri trã diftondzãlj (cama di simasii): (i) trã diftongul ea/ia tsi sã ngrãpseashti, di-aradã, ea; (ii) trã diftongul oa/ua, tsi si scrii, di-aradã, oa; shi (iii) trã diftongul “ie” tsi si scrii, di-aradã, “e”. Bunãoarã, zboarã cari tu prota editsii li-aveam scriatã ca: ia, iar/iarã, iarnã, iarbã, ugiac, aua, iernji, ierghi, maie, etc. tu-andoaua editsii suntu scriati ca: ea, ear/earã, earnã, earbã, ugeac, aoa, ernji, erghi, mae, etc.

Bãgats oarã cã aoa zburãm di un diftongu, nu di unã boatsi ea/ia, oa/ua, ie, tsi ari doauã silabi, cã poati s-hibã faptã di doauã vucali, unã vucalã (nu semivucalã) “i” shi vucalã “a/e”, ca bunãoarã tu zboarã ca atsi-a (zbor tsi s-avdi a-tsi-ĭa shi ari noima aoa/aclo, icã noima di pronumã, a tsi-a), ciu-di-a, (tsi s-avdi ciu-di-ĭa), Ma-ri-a (tsi s-avdi Ma-riĭa), dzu-a (tsi poati si s-avdã shi dzu-ŭa), ti-nji-e (tsi s-avdi ti-nji-ĭe), etc.

(7) Cu diftongul “uã” dit bitisita-a unor zboarã fiminini avem unã altã prublemã. Tu prota editsii avem zboarã iu diftongul “uã” (semivucalã “u”, vucalã “ã”) dit bitisita-a zborlui easti ngrãpsit mash ca unã singurã gramã, vucalã “u” (icã vucalã “o”). Tu-aesti zboarã, diftongul va scriari diznou cum lipseashti, cu nomurli di Bituli, “uã”.

Pistipsescu cã, tu limba-al Batzaria (cum easti sh-tu limba-a mea diacasã, cã pãrintsãlj ãnj yinea dit pãrtsãli di cãtã Bituli) aesti zboarã nu s-avdu cu diftongul “uã” (semivuvalã u, vucalã ã) ma s-avdu cu vucala

18

Batzaria – Pãrãvulii

“u” (poati cu “o”). Bunãoarã, avem zboarã scriati tu prota editsii ca: dau (numiralu, nu verbul), greau, harau, nau, neau, etc. (icã dao, nao, pishtireao, etc.), cã tu limba-al Batzaria zboarãli s-avdu ca unã vucalã “u” (poati “o”), shi pistipsescu cã el li ngrãpsea cu grama “u” (icã “o”).

Aesti zboarã, tu limba litirarã clasicã armãneascã ngrãpsitã adzã cu nomurli di Bituli (1997), suntu scriati: dauã/doauã, greauã, harauã, nauã/noauã, neauã, pishtireauã, etc.

Bãgats tora oarã cã, ashi cum u-avem dzãsã ma nsus, (i) tu diftongul “uã”, boatsea “u” easti semivucalã shi boatsea “ã” easti vucalã, earã, tu scriarea dit prota editsii, (ii) boatsea “u” (icã “o”) easti vucalã shi boatsea “ã” nu easti ngrãpsitã. Ma cititorlu va poatã s-veadã cã, dyivãsindalui pãrãvuliili, boatsea “u” (icã “o”) s-avdi (i) sh-ca unã vucalã (ashi cum lipseashti), ma poati si s-avdã (ii) sh-ca unã semivucalã, cãndu ritmul a stihlui ari ananghi di-unã silabã ma putsãn. Sh-atumtsea s-amintã ntribarea: cum lipseashti scriari tu-andoaua editsii diftongul “uã”?

Nomurli di scriari cu cari ngrãpsim andoaua editsii suntu atseali astãsiti Bituli. Eali caftã ca, tu loclu-a aishtei boatsi “u/o” dit bitisita-a zboarãlor, lipseashti s-bãgãm diftongul “uã”. Easti lishor s-u fãtsem (i) cãndu boatsea “u/o” s-avdi ca unã vucalã, shi zborlu easti scriat ahoryea di zborlu tsi yini dupã el: atumtsea ngrãpsim “uã”. Ma nomurli di Bituli nu dzãc tsi va fãtseari cãndu boatsea “u/o” s-avdi ca unã semivucalã. Tr-atsea noi lom apofasea sã ngrãpsim (ii) “au cu-un apustrof“ (au‟) cãndu zborlu cu “u/o” tu bitisitã s-avdi ahoryea shi (iii) “uã-“ cãndu zborlu s-avdi ligat di-un zbor tsi yini dupã el (shi nchiseashti cu-unã vucalã).

Ma nghios va s-aspunem locuri dit prota editsii, iu boatsea “u/o” dit bitisita-a unui zbor u-alãxim cu diftongul “uã” tu noaua editsii, deadun cu stihuri-ixempli. (i) Alãxim stihurli scriati tu prota editsii cu vucala “u/o” ca, bunãoarã: “Unã, dau sh-ninga unã”, “Sh-tut arãde, sh-tut harau”, “Shi-s distsindze di curau” (tu “Videa Tãpiili”); “Ea, noaptea featse dau: vidzui cu oclj-a mei" (tu “Nu Spunets la Muljeri”); “Mãraze sh-are greau, tsi-l mãcã dit hicat”, “Sh-fã-ts crutsea la icoanã s-tsã spun unã harau” shi “Ea deade Stã-Mãria di-armash eu tora greau" (tu pãrãvulia “Muljarea Sartsinã”); “Didea neau. Zurlul Seavir” shi “Doi cots neau lu-anvãli” (tu Ayilu Mucio). Tu loclu-a zboarãlor scriati dau, harau, curau, greau shi neau, noi ngrãpsim dauã/doauã, harauã, curauã, greauã shi neauã. Aflãm shi zboarã iu, tu prota editsii, tu loc di vucala “u”, avem scriatã vucala “o”. Sh-aesti zboarã, li-aflãm aflati tu stihurli: “Aflã ursa n pishtireao" (tu “Avea Cap Cole?”), “Nu-i nã dzuã, nu sun‟ dao” shi “Sãntu patrudzãtsi-nao” (tu “Nitsi Estan, ni di Vearã”) sh-eali furã alãxiti tu “pishtireauã”, “doauã” shi “noauã”. (ii) Alãxim stihurli scriati cu semivucala “u/o” shi zborlu s-avdi

18

Batzaria – Pãrãvulii

19

ahoryea di altu zbor: “Mash cu dau tricu uborlu”, “S-nu-ai un oaspe sdzãts dau zboarã“ shi “Lja dau cãrtsã sh-li mutreashte” (tu “Videa Tãpiili”); “El ti-ascapã cu dau zboarã”, shi “Sh-apoi greashte, dau minute” (tu “Armãnlu Yeatru”); “Pi minduire greau-cãdzu” shi “Sh-nu trec ãnj pare dau-stãmãnj” (tu “Hirarlu sh-Pãrmãtarlu”); “Azã yine nau hãbare” (tu “Vedz cã Scrii Amirãlu”); “Nau-flurii ts-aduc pishchese” (tu “Yislu al Costa”); shi “Pãn seara Vãsiljelu avdzã nau-dzãtsi-noauã” (tu “Nu Spunets la Muljeri”). Tu loclu-a zboarãlor scriati dau/dau-, greau/greau-, shi nau/nau-, iu boatsea u‟ s-avdi ca unã semivucalã, noi ngrãpsim dau‟/doau‟, greau‟/greau-„, shi nau‟/noau‟. (iii) Alãxim stihlu scriat cu semivucala “u/o” shi zborlu s-avdi ligat di-un zbor tsi yini dupã el, cari nchiseashti cu-unã vucalã “a”: “Yinea, s-dutsea, pi noau-amãri” (tu “Hirarlu sh-Pãrmãtarlu”). Zboarãli “noauamãri“ li alãxim tu-andoaua editsii tu “noauã-amãri“, zboarã cari, scriati ashi, s-avdu cu trei silabi: “noa”, uã-a” “mãri“.

Sh-tora tu soni, ninga un zbor. Anj di dzãli cãftãm s-fãtsem un andoilu simpozion di standardizari a scriariljei. Trã oara dit soni, aleaptã s-hibã unã siptãmãnã dit meslu-a Cirisharlui dit anlu 2011, mini aveam ndreaptã “matirialu” tsi lipsea “criticari” (analizari, cãtigursiri) tu moabetea tsi lipsea si s-facã ninti di astãsirea-a catiunui nom di scriari. Sh-trã vecljul nom di scriari a diftongului “uã” dit bitisita-a zborlui, astãsit tu protlu simpozion, mini pripuneam tra s-hibã alãxit.

Mini vream ca zboarãli s-hibã ngrãpsiti cu vucala “u”, poati “o”, ashi cum s-avdu tu ma multili grai armãneshti. Ma andoilu simpozion nu stsãnu! ashi cã prublema armãni ninga dishcljisã ti trãninti.

(8) Featsim sh-ninga multi alti alãxiri tu scriarea dit prota editsii. Nu putem s-li aspunem aoa tuti. Bunãoarã tora ngrãpsim (cu scriarea dit prota editsii aspusã namisa di parantezi): altãoarã (altã oarã), auã/aua (auuã/auua), cu-un (c-un), di nastãnga (din-astãnga), di-iu (d-iu), dinsus (di-nsus), peagalea (pe agalea), dzuã/dzua (dzuuã/dzuua), eara/earam (era/eram), estan (est-an), fãrtat-su (fãrta-su), la-a (l-a), nacã (na-cã), naljurea (n-aljurea), nghios (n ghios), nsus (n sus), pripadi (pri-padi), sh- (shi-), tat-su (ta-su), theamã (teamã), troarã (troarã), tut/tutã (tot/toatã), uash (uashi; cu noima “featsish un ou”), unãoarã/unoarã (un-oarã), etc., etc., etc.

Bãgats oarã cã, zboarã ca altãoarã icã unãoarã s-avdu, cãndu cu patru silabi (al-tã-oa-rã, u-nã-oa-rã), sh-cãndu cu trei, (al-tãoa-rã, unãoa-rã), dupã cum poati s-u caftã ritmul a versului.

(4) Ndoauã Zboarã dit Soni Ninti ca sã ncljid aestã moabeti, minduii cã easti ghini s-dzãc ndoauã zboarã di calea tsi mi dusi la tipusirea di “cãrtsã ilictronitsi”. Multsã cititori va s-mindueascã cã aesti zboarã nu-au tsiva s-facã cu cartea-al

20

Batzaria – Pãrãvulii

Batzaria. Sh-au ndriptati. Au ma multu s-facã cu catastasea tu cari miaflam mini tu oara tsi u publicai cartea.

Eara cãtã tu ishita-a anlui 2012. Cãt aveam bitisitã cu scriarea-a marlui dictsiunar armãnescu di la editurã shi cãt lu-aveam pitricutã prit intirnet la tuts armãnjlji tsi-avea mirachea s-lu aibã. Shidzui ndoi mesh sh-mi minduii peagalea, fãrã agunjii, tra s-ved cu tsi va pot sã-nj trec oara, dzãlili di banã tsi nj-avea armasã.

Minduii prota ca “s-nu fac tsiva” shi s-mi hãrsescu di-unã banã fãrã gaileadz. Aveam 87 di anj sh-earam avursit dupã-unã banã di lucru.

Vream sã dyivãsescu cãrtsã, s-mutrescu filmi la tiliviziuni, s-ascultu muzicã clasicã, icã s-fac cãljuri prit lumi, tra sã-nj ved soea shi vecljilj oaspits tsi shi ncljidea ocljilj cu agunjii un dupã-alantu.

Ma cum mini nu hiu omlu tsi poati s-shadã multu chiro fãrã ca s-facã tsiva tsi ahãrzeashti fãtseari, nj-tricurã prit minti ma multi prugrami (pruecti) di lucru. Va s-aspun ma nghios ndoauã di eali la cari mi minduii ma multu, sh-dit cari alepshu tu soni pruectul cari, fãrã s-u fac maxus, mi dusi ndreptu la tipusirea, prota a cartiljei “Soneti di Costa Guli, Editsia II, sh-tora la tipusirea diznou a pãrãvuliilor al Batzaria.

(1) Protlu lucru tsi-nj tricu prit minti, eara s-lj-u Dau Ninti cu Tipusirea-a rivistãljei shi a cãrtsãlor scoasi di Editura Cartea Aromãnã.

Cu alti zboarã, s-mi tornu la lucrul tsi-l fãtseam cu optu anj ma ninti, cãndu aveam nchisitã s-lucredz la dictsiunarlu-a limbãljei armãneascã.

Aveam veclji manuscrisi di cãrtsã, alãsati di-unã parti cãndu mi-aveam acãtsatã di scriarea-a dictsiunarlui. Shi l-aveam tãxitã a autorlor cã va lã li public.

(2) Minduii sã ngrãpsescu cursuri (cãrtsã di sculii) trã armãnjlji tsi vor sã nveatsã: (i) gramatica armãneascã, (ii) nomurli di scriari (di Bituli), (iii) limba armãneascã ti-atselj tsi nu u cunoscu (carti scriatã pri inglizeashti), etc.

(3) Cu agiutor di la tinirlji di adzã, putem s-fãtsem unã Bibliutecã Armãneascã “on line”, cu cãrtsã “ilictronitsi” scriati prota cu nomurli “standardizati” di Bituli, tu cari si s-adunã tuti cãrtsãli armãneshti tsi saflã adzã tu computerli a armãnjlor. Ma nãpoi, scriarea-a cãrtsãlor poati s-hibã alãxitã tu itsi altã soi di scriari. Easti ghini ca bibliuteca s-facã parti dit-un mari Muzeu Cultural Armãnescu “on line”, tu cari si sadunã tuti criatsiili culturali armãneshti, cã suntu cãrtsã, discuri cu moabets, muzicã sh-giocuri, di la radio sh-tiliviziuni, etc. “TvRadioMakedonia” di adzã, easti unã bunã nchisitã, cu multili filmi-vidio shi numiri di rivisti armãnesti di adzã tsi li ari. Poati s-hibã timeljlu pri cari s-lu sculãm aestu muzeu.

(4) Un lucru tsi va mi-arãsea multu s-lu fac, eara Scriarea-a Unui Bair di Iseuri Armãneshti. Noima-a zborlui i-séŭ, un zbor di urdinari internatsiunalã, easti atsea di unã “scriari njicã shi ahãndoasã, carti,

20

Batzaria – Pãrãvulii

21

scrisoari, pitricutã a armãnjlor dit intirnet, cu minduirili pirsunali a scriitorlui trã un lucru dit bana di-aradã a omlui”. Aesti iseuri va li ngrãpseam nu ca un “spitsialistu”, ma ca un om di shtiintsã, nvitsat, ratsiunal shi loyic. Bunãoarã, vream sã ngrãpsescu ideili tsi-nj tritsea prit minti trã lucri ca (i) mimoria (adutseari aminti), cãt minciunoasã icã ndreaptã poati s-hibã, cãndu s-amintã shi cãndu s-alãxeashti cu chirolu, icã (ii) loyica, tsi easti, cum dutsi ea la neaduchiri namisa di armãnj, shi cum s-fac “compromisurli”, cã fãrã eali, avem mash ngrãnji. Shi multi, multi alti subiecti neaspusi aoa.

Ma cama multu vream sã ngrãpsescu un iseu cu ideili a meali ti “Trãnintili a Limbãljei Armãneascã”, cu caracterlu a ljei di adzã, (i) latinichescu ca timelj, ma alãxit cu chirolu, (ii) prota, di limbili veclji a loclui (cãndu s-amintã shi tut chirolu tsi bãnã deadun cu eali), (iii) deapoea,dupã suti di anj, di limbili-a slavonjlor shi (iv) tu soni, dupã ninga vãrã njilji di anj, di limba nturtseascã. Sh-mi ntreb macã nu vinji tora oara ca sã sh-alãxeascã diznou caracterlu cu mudirnizarea-a ljei, cu adãvgarea-a neoloyismilor tu limbã ashi cum u dzãtsi ureaclja-a armãnlui tsi li avdi, nvitsatã cu caracterlu a limbãljei magiuritari a statlui iu bãneadzã. Aestã alãxiri dit soni, adusã ma multu di armãnjlji dit Rumãnii, putem sã-lj dzãtsem aoa “Rumãnizarea-a Limbãljei Armãneascã”. Easti unã alãxiri di cari, pistipsescu, nu va putem s-ascãpãm sh-lipseashti, poati, s-u apruchem, unã parti mash, macã nu tutã.

Mi videam chiola lucrãndalui la iseuri multili ori di chiro cu computerlu. Sh-mi videam multili sãhãts tsi va-nj li tritseam tes pri canape avursit di lucrul di la computer, (i) dinintea-a tiliviziuniljei tsi nu va u mutream, necã va u-avdzam, (ii) chirut tu minduirli tsi va-nj friminta mintea shi (iii) cãndu nu shteam ma s-hiu dishtiptat, ma s-dormu, ma sã nyisedz. Shi ntribarea tsi-nj s-aminta vãrtos tu minti: ahãrzeashti dealihea sã ngrãpsescu iseuri?

(5) Sh-multi, multi alti pruecti trã cari nu pistipsescu cã easti aoa loclu, nitsi oara ca sã zburãscu di eali.

Ma un lucru tsi-nj pari multu arãu cã nu pot s-lu fac, cã nu mata am ineryia s-lu nchisescu, sh-ma multu, s-lu bitisescu, easti atsel di ngrãpsiri a unei Autobiugrafii pri Limba Armãneascã. Atsea tipusitã tu anlu 2002 (Ilie Traian – Un Coresi Aromân) eara pri limba rumãneascã sh-tu ea nu-aveam dzãsã tsiva ti (i) bana-nj dit ficiureatsã shi (ii) atsea di dupã anlu 2000.

Tu autobiugrafia tsi u-aveam tu minti tora, vream sã scriu (i) di protili dzãli di banã tsi-nj li-aduc ninga aminti, ninti di andoilu polim mundial; (ii) di calea tsi mi-adusi aoa sh-vãrã 30 di anj tu alumta di tsãneari a limbãljei armãneascã ca unã cali trã dishtiptarea natsiunalã a armãnjlor; shi (iii) s-adavgu multi (la-atseali scriati chiola di Ilie), trã bana shalumta tsi u dusim trã armãnami, dupã protili adunãri (1976-1983) tsi

22

Batzaria – Pãrãvulii

li-avui cu Vasili Barba, sh-pãnã tu dzãlili di adzã.

Aestã va-nj dãdea sh-arastea (i) s-aspun multi ti bana-a armãnjlor tsi s-curdusirã Dobrugea tu Rumãnii atselj vãrã 10-15 di anj ninti di Andoilu Polim Mundial; (ii) di bana tsi u-avurã tu anjlji di polim sh-tu anjlji di dupã polim; shi (iii) s-nj-aspun shi multili minduiri cari, cu tuti cã mi frimintarã multu tu banã, nj-armasirã ncljisi tu minti shi nu li am scriatã vãrnãoarã. Va s-eara unã isturii pirsunalã si s-adavgã la alti multi isturii pirsunali di-a altor armãnj, publicati tu Rumãnii dupã cãdearea-a comunishtsãlor di la puteari aoa sh-ma nsus di 20 anj.

Cum nu va mi-acats vãrãoarã di scriarea-a aishtei autobiugrafii, va dzãc aoa mash ndoauã zboarã di-atseali tsi-nj trec adzã prit minti. Va saspuneam bana di-acasã, di Bazargic (adzã tu Vurgãrii, cu altã numã, pistipsescu Dobrici!) iu tata eara dascal, deadun cu multsã altsã dascalj armãnj dit idyea pulitii. Nj-aduc aminti di moabetsli tsi li fãtsea, di limba tsi u zbura, di cãntitsli tsi li cãnta sh-di cãrtsãli tsi li dyivãsea. Cã mini mi-arãsea multu (i) sã dyivãsescu shi, cu tuti cã earam njic, nualãsam nidyivãsiti multi cãrtsã di-al tata shi (ii) s-ascultu moabetsli tsi s-fãtsea acasã la noi. Atumtsea, ãn casã la noi, cunuscui doilji puets armãnj Emil Papazisu, tsi lu-aveam vitsin sh-lu shteam di-atumtsea ca puet, shi Dimitri Anastasescu (Diana), cu a curi ficior shi featã earam sots bunj la sculii. Puiziili a lor armãneshti li publicai, dupã anj di dzãli, tu “Rivista di Litiraturã shi Studii Armãni”.

Tu moabetsli-a lor avdzam neoloyismi (rumãnismi) ca “avucat, doctur, giurnal, prufesur, ligiunar, puizii, etc. shi numi ca Cuvata, Vuloagã, Dobrugea, Custantsa, etc.” tsi s-avdza ashi, cum lã yinea natural a lor ta s-li zburascã tu limba-a noastrã. Nu hiu sigur ma pistipsescu cã, ma s-li ngrãpsea, zboarãli va li videam scriati ca: “avocat, doctor, jurnal, profesor, legionar, poezii, cum li videam scriati sh-numili (avocat) Covata, (doamna dascalã) Voloagã (nunã-mea), Dobrogea, Constantsa, etc.”, ashi cum s-afla scriati tu limba-a loclui. Nj-aduc aminti cãndu, njic hiindalui, elj mi bãga s-dzãc cãti vãrã “puizii”, nu “poezii”, cum mi ncãcea Matilda Caragiu cã am faptã alatusi, cãndu tipusii cartea-al Nushi Tulliu icã, ma amãnat, cãndu-nj dzãtsea cã neoloyismili vor loari dit limba rumãneascã.

Di la elj nvitsai acasã cãntitsili armãneshti. Elj cãnta “Dimãndarea Pãrinteascã” ashi cum u-avea nvitsatã shi cãntatã elj deadun cu autorlu Belimace la liceulu rumãnescu di Bituli di iu inshirã tuts dascalj. Nu cum u cãntã adzã armãnjlji dupã anj di dzãli di-arupeari a ligãturãljei tsi u-avea cu bãrnili a pãrintsãlor a lor di ma ninti. Shi tut acasã dyivãseam cãrtsã di-a tatã-njui (multi scriati tu limba rumãneascã) ca, bunãoarã, “Armãna” al Vulcan (di cari nj-adush aminti ma amãnat cãndu u publicai diznou, turnatã tora pri limba armãneascã di Dina Cuvata, la Editura Cartea Aromãnã), i cãrtsã, agãrshiti adzã, di-al Sterie Diamandi, un

22

Batzaria – Pãrãvulii

23

mari scriitor armãn di-Aminciu.

Tut acasã, avdzam serli, ninti ca s-mi-acatsã somnul, isturii mãyipsitoari cu furlji dit Machidunii, di la un lalã aush tsi bãna cu noi ãn casã, cã mini durnjam namisa di el shi di tetã-mea, mpadi, pri un stog di flucati. Casa nã eara njicã, earam noauã inshi tsi durnjam tuts tu doi udadz. Shi veara, cãndu fãtsea multã cãldurã, durnjam multi ori nafoarã tu ubor. Sh-nj-aduc aminti noptsãli tsi n-acãtsa ploaea nafoarã shi udz, intram diznou ãn casã.

Ma amãnat nvitsai cã aeshtsã furi bãnarã dealihea. Sh-tora nj-aduc aminti, mãyia tsi-nj s-aprindea tu suflit, cãndu lalã-nju-nj pãrãvulsea di “Capidan Liunida”, tsi lu-avina turtsãlj prit muntsã, shi nu putea s-lu vatãmã cã gãgoashili nu s-acãtsa di el. Njic cum earam atumtsea, mi nyisam cu-aestu “Capidan Liunida”, furlu tsi nu puturã s-lu vatãmã pãnã cãndu un aschirlã nu-arupsi di pri el un nasturi di-asimi, tra s-lu bagã tu tufechi shi s-lu vatãmã cu el. Sh-mi-acãtsa somnul cu yislu cã, atumtsea cãndu va s-crescu mari, va sã ngrãpsescu unã carti ti bana-a furlor armãnj.

Tetã-mea eara unã sorã ma mari cu 15-20 anj di dadã-mea, ea u criscu shi, di itia cã nu-avea njits, shidea cu noi ãn casã. Lalã-nju tsi-nj spunea pãrãvuliili cu furi, nu-avea unã ureaclji. Lj-u-avea tãljatã furlji tsi-l loarã sclav shi nu-l sãlãghirã pãnã cãndu pãrintsãlj a lui nu lã pitricurã nu shtiu cãti liri di-amalãmã tra s-lu discumpãrã. Shtiu cã vrea s-facã cãrtsãli tra s-mi lja ca un ficior di-a lor shi s-poatã ashi s-nj-alasã atseali 10 hictari di loc tsi lã s-avea datã cãndu vinjirã tu Rumãnii. Sh-ma s-nu nchisea polimlu, adzã va s-earam Tiberiu al Shebi, nu al Cunia!

Putsãnj shtiu cã intrai tu filichii ca ficior tinir tu-unã crehtã ilichii (3 stãmãnj dupã tsi lji ncljish 16-lji di anj), shi cã inshii di-aclo dupã doi anj sh-giumitati, ca s-intru diznou trã altsã trei mesh, niheamã ma nclo, cãndu n-apitrusirã arushlji. Vream s-u-aspun bana dit filichii, iu tuts armãnjlji n-adunam totna tu-unã cohi ca s-durnjim cu crivãtsli unã ningã-alantã. Aclo-l cunuscui pri Zahu Panã, ma mari di mini cu vãrã 5 anj, tsi n-aduna deavãrliga di el ca s-nã mãyipseascã cu puiziili shi isturiili a lui.

Tut aclo nchisii s-mi minduescu la lucri cari pãnã atumtsea nu-nj tritsea ninga prit minti. Bunãoarã, atumtsea lu-avdzãi Niclu-al Caranica cã-nj dzãtsea, cu cheptul umflat shi mplin di pirifanji cã ”nu lipseashti s-agãrshim cã noi him prota armãnj sh-deapoea ligiunari”. Pri el lu-avui oaspi ninti ca s-intru tu filichii, shi putsãnj shtiu poati cã el muri tu bratsãli a nicuchirã-meai, la cungreslu armãnescu di Bridgeportu dit anlu 1991, cãndu vinji di Paris ca sã sta la noi ti doauã stãmãnj tuAmirichii, cã “nu sã shtii bana-a omlui”.

Cu-aestã furnjii vream s-caftu s-aduchescu ma ghini, shi deapoea s-laspun a bãrnilor di-armãnj di adzã cãtse, tu-atsel chiro, (aproapea) tuts

24

Batzaria – Pãrãvulii

armãnjlji eara “ligiunari”, cã eara (i nu eara) scriats tu coma-a lor.

Tinirlji ma mãri sã scriarã, dupã tsi capitili-a lor, vãrã 5-6 tiniri, ca Custachi al Papanaci, bunãoarã, l-cunuscurã Codreanu (caplu a ligiunarlor) tu-ahapsi. Aeshtsã armãnj di-a noshtri, vãtãmats aproapea tuts ninti di polim di chivernisea rumãneascã, s-afla sh-elj ncljish cu Codreanu (tsi armãnjlji-lj grea Cudreanu!, Cãpidanlu!), dupã tsi un tinir armãn di-al Beza, vru s-lu vatãmã un di minishtrilj rumãnj dit atsel chiro, tsi-avea loatã partea-a vurgarlor tu-alumta tsi u dutsea cu elj, armãnjlji adush Dobrugea.

Sh-aushanjlji s-aduchea ligiunari, cu tuti cã eara scriats tu alti comati rumãneshti. Bunãoarã, tatã-nju eara “iurghistu”, dit coma (partia) al Iorga (atsel tsi-l vãtãmarã ligiunarlji tu anlu 1940, cãndu avurã putearea ti ndoi mesh), sh-puetlu Emil Papazisu, ma s-nj-aduc ghini aminti, eara tu coma-a “libiraljlor”, ma avea scriatã unã puizii (chirutã adzã?) iu luaspunea Codreanu ca un mari irou. S-avea agiumtã ma amãnat cã, macã dzãtseai cã eshti armãn, lumea dzãtsea diunãoarã cã eshti sh-ligiunar.

Mindueam s-fac cãftãri tu cãrtsãli tipusiti chiola tu Rumãnii aoa shyinghitslji anj dit soni di ligiunari armãnj. Shi, cu-atseali tsi shteam shi nj-adutseam mini aminti, vream sã zburãscu di “finumenlu ligiunar” tu bana (i) a tinirlor armãnj dit Rumãnii dit chirolu tsi bãnam mini aclo, tsi intrarã tu filichii, tsi furã vãtãmats di chivernisi i tsi murirã tu polim shi (ii) a pãrintsãlor a lor tsi-sh vidzurã ficiorlji sh-nipotslji, avinats, ncljish i vãtãmats prota, ninti di andoilu polim mundial, vãtãmats deapoea tu chirolu-a polimlui sh-tu soni, vãtãmats tu chirolu-a comunishtsãlor. Shnj-aduc aminti di zboarãli al Velo dit balada-lj Muscopulea: “Doamne, tsi lãets au faptã,/ Di armãnjlj-ahãti-au traptã?”

Bunãoarã, di tsintsilj frats shi surãri tsi earam noi acasã, (i) un frati (ma marli) fudzi tu Yirmanii avinat di rumãnj (iu yirmanjlji lu ncljisirã tu “campul di cuntsintrari di Buchenwald”), cã ma s-lu-acãtsa rumãnilji va-l vãtãma, (ii) alantu frati di dupã el, loat tu-ascheri sh-mortu tu polim, (iii) mini tsi fui ncljis anj cu-arada tu-ahapsi sh-deapoea, avinat di comunishti, mi-arcai pristi sinur ca s-bãnedz tu xeani, shi (iv) unã sorã, atsea ma njica di 17 di anj tsi muri di ofticã, tu ishita-a polimlui.

Sh-tora nj-aduc aminti di noaptea tsi u tricum, (Yizmãciunj, 1939) cãndu unã muljari tsi yinea di Custantsa adusi hãbarea Bazargic, cã-l vidzu aclo, cu ocljilj a ljei, cum ãl vãtãmarã pi frati-nju. Vinjirã multsã atsea searã acasã ca s-nã pãrigurseascã, shi namisa di-atselj tsi vinjirã, eara sh-tatãl a tinirlui armãn Capurani, tsi lu-avea dealihea vidzutã muljarea cã-l vãtãmarã sh-pistipsea cã eara frati-nju.

Cã armãnjlji pãtsãrã nipãtsãtili, s-veadi dit zboarãli a unei armãnã, soi di-a tatã-njui di la prota cãrunã a lui (cã dadã-mea eara andoaua) tsi-nj dzãsi, cãndu mi-adunai cu ea Custantsa dupã cãdearea-a comunishtilor, aoa sh-vãrã 20 anj: “tatã-tu nã lo pi zvercã, cãndu n-adusi tu Rumãnii

24

Batzaria – Pãrãvulii

25

trã unã banã ma bunã”. Aestã, di itia cã tatã-nju lucra cu-atselj tsi loarã apofasea s-lji cãndãrseascã armãnjlji s-yinã tu Rumãnii iu va lã si da casã sh-loc, ca bunãoarã, aushlu Yioryi-al Celea (celnic di-anami, paplu-a cunuscutlui teatrin Caramitru, dit Rumãnia di adzã) shi Vasilial Mushi (un avucat di-anami, cunuscut sh-ti cãnticlu tsi lu-avea el sculatã, “Rufelj cãdzurã njilj di ori”). Lu-adunai aushlu Mushi tuAmirichii, (i) prota New Yorku iu mi-avea dusã Reli al Ciufecu s-lu cunoscu, el shi doauãli feati a lui multu mushati, (unã tsi sh-u-adutsea cu Elisabeth Taylor sh-alantã cu Audrey Hepburn, cum dzãtsea Reli) sã-nj facã pruxinii(?), cã earam tinir sh-ninsurat ninga!, shi (ii) deapoea, Bridgeportu, iu Mushi lji ncljisi ocljilj aoa sh-ma nsus di 40 di anj.

Catiun di pruectili di ma nsus, cãndu mi mindueam maxus la el, njpãrea cã ahãrzeashti scriari ma multu ca di-alanti. Mi-aflam dinintea unui “embarras du choix”, cum dzãc galjlji pri limba-a lor (zboarã tsi li tornu pri armãneashti ca: “unã cheadicã adusã di multili pruecti tsiaveam dininti, tuti buni, tsi mi fãtsea s-nu shtiu cari s-aleg!). Alepshu pãnã tu soni, unã parti dit protlu pruectu. Aoa sh-optu anj, aveam la editurã cãrtsã, tsi l-aveam nchisitã (fãrã ca s-lã u bitisescu), ndridzearea trã tipusiri. Sh-l-aveam sh-tãxitã a autorlor cã va lã li public. Sh-loai apofasea s-lu fac aestu lucru.

Ahtãri eara doauã cãrtsã di-al Cola Fudulea. Li bitisii, shi tu eali aflai ma multi zboarã armãneshti tsi nu li cunushteam. Tr-atsea pitricui la autor (i) manuscrisili ashi cum eara ndreapti, tra s-li veadã shi s-lã facã alãxirli dit soni, ma s-va, shi (ii) arada-a zboarãlor nicunuscuti, cu ixempli dit cãrtsãli-a lui, tra s-nji da noima, cã vream s-li-adavgu tu dictsiunarlu armãnescu. Cum dictsiunarlu eara etim trã tipusiri, nu vrui s-lu-alãxescu sh-tr-atsea nchisii s-lji fac unã andoauã editsii.

Ashtiptãndalui apandisea-lj, ndrepshu trã tipusiri andoaua editsii a cartiljei “Soneti” al Guli. Sh-cum u bitisii, loai apandisi di la Fudulea. ashi cã putui s-li ndreg sh-alanti doauã cãrtsã ilictronitsi a lui. Treili suntu bãgati tu computer, shi link-urli suntu fapti trã armãnjlji tsi vor sli aibã. Ma pãnã tora pitricui mash cartea-al Guli, cã autorlu Fudulea va s-li tipuseascã prota ca doauã cãrtsã di-aradã. Ashi cã, trã tora di oarã nu pitricuii aesti doauã “link”-uri dit soni; li pitricui mash al Fudulea.

Sh-ninga un zbor. Bãnãm tu-un etã ilictronicã. Computerli intrarã tu bana-a noastrã sh-nã u alãxi multu di multu. Alãxi shi lipsita tsi u-avem di cãrtsã tipusiti. Videm adzã computeri njits ca unã carti, icã sh-cama njits ca un tiléfun purtativ (tsi omlu poati s-li poartã cu el, ca bunãoarã, iPod, iPhone, Kindle Fire, sh-alti multi ca eali), sh-tu cari omlu poati sã dyivãseascã unã carti, rivistã, fimiridã, etc. dit computer, dip canda easti tipusitã.

Tipusirea di-aradã a cãrtsãlor custuseashti multu shi nu-avem multsã

26

Batzaria – Pãrãvulii

armãnj tsi vor s-li-acumpãrã. Ashi cã, ta sã ngrãpsim cãrtsã tu trãnintili aprucheat (cã tr-atsel dipãrtat nu shtim cum va s-hibã! shi nu s-poati nitsi s-nã treacã prit minti adzã!), nu va putem s-tipusim “cãrtsã diaradã”; mash “cãrtsã ilictronitsi”, tsi pot s-hibã scriati tu computer shi pitricuti la armãnj (i acumpãrati!) prit intirnet.

26

PRIFATSÃ Editsia II, 2013 ashi cum easti loatã dit cartea Soneti Ed. II di Costa Guli – 2013 shi ndreaptã aoa diznou, dupã cum eara ananghi, tu limba shi scriarea di tora a editorlui CARTEA AROMÃNÃ Inc. easti scriatã tu cãrtsãli di la chivernisi a statlui New Yorku dit Amirichii ca unã "Not-For-Profit" urganizatsii.

Scupolu a urganizatsiiljei easti prizirvarea (tsãnearea) shi prumuvarea-a patrimonjului cultural armãnescu (clirunumia culturalã armãneascã) cu (i) tipusirea di cãrtsã shi rivisti; (ii) urganizarea di adunãri shi cungresi di culturã armãneascã; (iii) scriarea magneticã, audio icã vidio, a activitãtslor (lucrilor, faptilor) culturali armãneshti, zboarã, cãntitsi shi giocuri; (iv) fundarea (bãgarea di timelj) a unei casã armãneascã iu si sadunã shi si s-tsãnã cãrtsã, discuri, articuli di folklor (culturã a laolui), etc. shi (v) itsi altã soi di activitati faptã cu scupolu di prizirvari a patrimonjului cultural armãnescu.

(1) Sistemlu di Scriari di la Editurã2 Cu njits alãxiri, alfabetlu cu cari easti ngrãpsitã cartea, easti atsel pripus tu anlu 1984 di rivista Zborlu a Nostru (Anlu 2, Numirlu 1, Pagina 30). Aestu alfabet fu nsustsãnut (ndrupãt) shi (i) di apruchearea tsi-lj si featsi cu vot magiuritar di armãnjlji tsi loarã parti la Andoilu Cungres Internatsiunal di Limbã shi Culturã Armãneascã di la Univirsitatea di Freiburgu dit 25-li tu 28-li di Avgustu, 1988 shi (ii) cunsacrarea (astãsirea ca atsel ndreptu) tsi-lj si featsi la Simpozionlu trã Standardizari a Scriariljei Armãneascã di Bituli, tu Machidunii, dit 24-li tu 31-lu di Avgustu, 1997. Alfabetlu easti aestu di ma nghios: a, ã, b, c, d, dh, dz, e, f, g, h, i, j, k, l, lj, m, n, nj, o, p, q, r, s, sh, t, th, ts, u, v, w, x, y, z.

Dupã grailu a omlui, litira (grama) ã s-avdi, cãndu ca rumãnescul î/â, cãndu ca rumãnescul ă. Aestã regulã (nom) u simplificã (u lishureadzã) scriarea: fãrshirotslji au tu limbã mash boatsea ă, pindenjlji au dauãli bots î/â shi ă. Bunãoarã, zborlu cãntã poati si s-avdã: (i) cântắ (ca tu: el 2 Ãn mari parti, aesti zboarã trã alfabet suntu loati ashi cum s-aflã tu multili cãrtsã tipusiti di editurã dupã simpozionlu di Bituli

28

Batzaria – Pãrãvulii

cântă multu aseara la numtã), (ii) cắntâ (ca tu: el căntâ tora n cali) shi (iii) căntă icã cântâ (ca tu: el lu-arãseashti multu tra s-căntă/cântâ).

Litira c s-avdi cu dauã bots. Cãndu nu s-aflã dinintea-a vucalilor e shi i, ca, bunãoarã, tu zboarãli casã, crutsi, cuc, etc. litira c s-avdi ca boatsea-a litirãljei k. Ma cãndu s-aflã dinintea-a vucalilor e shi i, boatsea al c s-moalji shi s-avdi ca tu zboarãli celnic shi cicior. Ta si s-avdã diznou ca boatsea k, lipseashti sã ngrãpsim cu preaclja di litiri ch; bunãoarã, zboarãli cheptu shi chiro s-prununtsã (s-avdu tu zburãri) keptu shi kiro.

Aflãm shi unã ixceptsii (un zbor iu preaclja di litiri ch nu s-avdi dupã cum u caftã nomlu). Preaclja poati si s-dyivãseascã c-h ca dauã bots c shi h tsi s-avdu ahoryea. Zborlu mechemé (cu noima di giudets, huchiumati, tribunal) easti veclju (sh-chirut adzã!), di arãzgã nturtseascã, cari s-prununtsã (s-avdi) mec-he-mé, nu me-ke-mé. Tr-atsea, cãndu avem ahtãri zboarã (iu botsli c shi h s-avdu ahoryea), easti ghini ca preaclja di gramati ch si sã ngrãpseascã kh. Bunãoarã, easti ghini ca zborlu mechemé s-hibã ngrãpsit mekhemé.

Litira d ari boatsea latinicheascã d ca tu zboarãli domnu, drac, etc.; ma tu ndauã zboarã va poatã si s-avdã, dupã cum easti grailu a omlui, shi ca boatsea gãrtseascã "δ = dhelta". Aestã regulã simplificã (lishureadzã) scriarea. Multsã armãnj dit Machidunii shi dit Rumãnii nu u-au tu limbã boatsea δ shi nu pot s-u prununtsã. Ma atselj tsi vor s-u ngrãpseascã aestã boatsi, va poatã s-u facã cu preaclja di litiri dh.

Bunãoarã, tu cãrtsãli publicati (tipusiti) la editura-a noastrã, noi va slucrãm cu-aestã regulã shi va sã ngrãpsim doarã, dascal, etc. shi cititorlu va li prununtsã cum va el. Mash cãndu autorlu va s-aspunã maxus cã litira d lipseashti si s-avdã ca boatsea gãrtseascã δ, atumtsea zboarãli di ma nsus va s-hibã ngrãpsiti dhoarã, dhascal, etc.

Preaclja di litiri dz s-avdi ca tu zborlu budzã.

Litira g poati si s-avdã ca trei bots. Cãndu nu s-aflã nãintea-a vucalilor e shi i, ea s-avdi ca tu zboarãli gãljinã, gai/gae, grunj, etc. Ma cãndu s-aflã dinintea-a vucalilor e shi i, boatsea-al g s-moalji shi s-avdi ca tu zboarãli gepi shi gioni. Ta s-nu s-avdã muljatã, dinintea-al e shi i, boatsea g ari dupã ea litira h; bunãoarã, preaclja di litiri gh s-avdi ca tu zboarãli ghelã shi ghini.

Ma regula aestã poati s-aibã shi unã ixceptsii. Tu ndauã graiuri di armãnj, sh-tu ma multi zboarã, litira g (ca tu zboarãli cãtigursescu, agalea, gumar, etc.) shi preaclja di litiri gh (ca tu zboarãli ghiftu, Ghirmãnii, neologhismu, gheneral, etc.) pot s-aibã, priningã boatsea a lor latinicheascã g, sh-atsea gãrtseascã "γ = ghamma". Aestu lucru va sdzãcã cã: zboarãli di ma nsus, va poatã si s-avdã shi cãtiγursescu, aγalea, γumar, γiftu, Γirmãnii, neoloγismu, γeneral, etc. dupã cum va su va cititorlu, cu tuti cã va s-hibã ngrãpsiti: cãtigursescu, agalea, gumar, ghiftu, Ghirmãnii, neologhismu, gheneral, etc.

28

Batzaria – Pãrãvulii

29

Preaclja di litiri lj s-avdi ca tu zboarãli fumealji, ljepur, etc. Avem shi ixceptsii, ca zborlu noljucan, bunãoarã, iu lj-lu lipseashti si s-avdã ca dauã bots ahoryea l-j. Putem (i) s-lu tsãnem aestu zbor scriat ca noljucan, unã ixceptsii, sh-atumtsea va-l prununtsãm nol-ju-can, icã, multu ma ghini, (ii) s-lu-avem tu limbã ca nolgiucan, ashi cum u dzãtsi unã regulã astãsitã Bituli la simpozionlu di standardizari dit anlu 1997, cã lj-lu tsi s-avdi ca doauã bots ahoryea l-j, poatã si sã ngrãpseascã shi ca pareea di litiri lgi/lge. Bãgats oarã cã tu dictsiunarlu al Tachi Papahagi, aflãm shi zborlu nol-gi-can aspus ca sinunim a zborluiixceptsii nol-ju-can.

Preaclja di litiri nj s-avdi ca tu zboarãli njari, njel, etc. Avem shi ixceptsii, iu preaclja di litiri nj s-avdi ca doauã bots ahoryea n-j. Ashi suntu: (i) zboarãli conji, junjulã, hãnjar, hinji, shi finji, (ii) tuti formilia verbului njiredz – zbor tsi ari noima “(mi) fac jar” ca tu fraza (bairlu di zboarã) tsi s-aflã aspusã tu dictsiunarlu-a Papahagi: “pãnã si njireadzã crãciunjlji” – icã (iii) neoloyismi ca: aranjamentu, injectsii, shi conjunctsii, iu nj-lu lipseashti prununtsari ca dauã bots ahoryea n-j.

Putem s-li tsãnem tuti aesti zboarã ca ixceptsii, sh-atumtsea eali va savdã: con-ji, jun-ju-lã, hãn-jar, hin-ji, fin-ji, n‟ji-redz, a-ran-ja-men-tu, in-jec-tsi-e, shi con-junc-tsi-e. Ma, multu cama ghini, putem s-li-avem tu limbã ca (i) con-gi, giun-giu-lã, hãn-gear, hin-gi, fin-gi (tsintsi zboarã cari, cu ixceptsia-al congi, li-aflãm ngrãpsiti ashi sh-tu dictsiunarlu al Tachi Papahagi) shi ngi-redz; shi (ii) a-ran-gea-men-tu, in-gectsi-e, shi con-giunc-tsi-e ashi cum dzãtsi regula astãsitã Bituli (1997) – sh-cum li ngrãpsescu di-aradã sh-mini – cã nj/nji-lu, cãndu easti prununtsat ca doauã bots ahoryea, s-poatã si sã scrii shi cu pareea di litiri ngi/nge.

Preaclja di litiri sh, ca tu zboarãli shoput, shishi, etc., s-avdi, di-aradã, ca unã singurã boatsi. Avem sh-aoa ixceptsii, ca bunãoarã, zboarãli (icã neoloyismili): arãshirat, ipushisescu (dau zbor), iposhisi, catashisi (sucrestu, sechestru), sholarhiu (liceu), shizmã (schizmã), shezã (ligãturã), transhumantsã, dishiintsari shi dishãmari, icã numi ca Voshopoli (Muscopuli), tuti zboarã iu sh-lu lipseashti prununtsari (si savdã) ca dauã bots ahoryea, s-h.

Aestã va s-dzãcã cã zboarãli di ma nsus lipseashti si s-avdã tu zburãri ca: a-rãs-hi-rat, i-pus-hi-ses-cu, i-pos-hi-si, ca-tas-hi-si, s‟ho-lar-hiu, s‟hiz-mã, s‟he-zã, trans-hu-man-tsã, dis-hi-in-tsedz, dis-hã-ma-ri shi Vos-ho-po-li; nu lipseashti si s-avdã: a-rã-shi-rat, i-pu-shi-ses-cu, i-poshi-si, ca-ta-shi-si, sho-lar-hiu, shiz-mã, she-zã, tran-shu-man-tsã, dishi-in-tsedz, di-shã-ma-ri shi Vo-sho-po-li.

La simpozionlu di Bituli dit 1997, s-astãsi regula ca: (i) zboarãli veclji: ipushisescu, iposhisi, catashisi, sholarhiu, tsi suntu cunuscuti, poati, mash tu graili dit Grãtsii, si sã scoatã dit limbã shi s-nu mata hibã

30

Batzaria – Pãrãvulii

bãgati tu dictsiunarlu armãnescu, (ii) zboarãli: arãshirat, shizmã, shezã, Voshopoli si sã s-scrii: arãschirat, schizmã, schezã, Voscopoli, sh-tu soni, (iii) neoloyismili, shi dirivati di-a lor (zboarã tsi dipun dit eali), ca: transhumantsã, dishiintsari shi dishãmari s-armãnã, trã tora di oarã, ca ixceptsii.

Litira t ari boatsea latinicheascã t ca tu zboarãli tinir, trup, etc.; ma tu ndauã zboarã va poatã si s-avdã – dupã cum easti grailu a omlui – shi ca boatsea gãrtseascã "θ = theta". Aestã regulã u lishureadzã scriarea: multsã armãnj dit Machidunii shi dit Rumãnii nu au tu limbã boatsea θ.

Atselj tsi vor s-u ngrãpseascã boatsea gãrtseascã, va poatã s-u facã cu preaclja di litiri th. Bunãoarã, noi va sã ngrãpsim cati, timelj, pirmit, etc. shi cititorlu va li prununtsã ashi cum va s-u va el. Mash cãndu autorlu va s-aspunã maxus, cã litira t lipseashti si s-avdã ca boatsea gãrtseascã θ, atumtsea, zboarãli di ma nsus va s-hibã ngrãpsiti cathi, thimelj, pirmith, etc.

Ma avem shi ixceptsii. Tu ndauã zboarã, preaclja di litiri th, cari nurmal (di-aradã) s-prununtsã ca boatsea gãrtseascã θ, s-avdi ca dauãli bots t-h prununtsati ahoryea. Ashi, bunãoarã, zboarãli bathava, cumãthisescu, fitheauã (ayitã tinirã) shi alithea s-avdu bat-ha-va, cumãt-hi-ses-cu, fit-hea-uã shi a-lit-hea (i a-lith-hea); eali nu s-prununtsã ba-θa-va, cu-mã-θi-ses-cu, fi-θea-uã ni a-li-θea.

Preaclja di litiri ts s-avdi ca tu zboarãli tsiva, frats, tsinã. Ma avem shi ixceptsii. (i) Avem un zbor tsi va-l tsànem ca unã ixceptsii. Easti zborlu Ghetsimani, numa-a gãrdinãljei dit vãnghelj, iu preaclja di litiri ts lipseashti si s-avdã ca dauã bots ahoryea, t-s. Va dzãcã, zborlu s-avdi Ghet-si-ma-ni; nu Ghe-tsi-ma-ni. (ii) Avem shi zboarã ca: bitsi, girimitsi, hiritsi, mirimitsi, icã numãtsi (shi tuti alanti dirivati a verbilor bitsescu/bitisescu, girimitsescu/girimitisescu, hiritsescu/hiritisescu, mirimitsescu/mirimitisescu, icã numãtsescu/numãtisescu) cari pot si s-avdã bi-tsi shi bit-si, gi-ri-mi-tsi shi giri-mit-si, hi-ri-tsi shi hi-rit-si, mi-ri-mi-tsi shi mi-ri-mit-si, icã nu-mã-tsi shi nu-mãt-si shi formili lundzi bi-ti-si, gi-ri-mi-ti-si, hi-ri-ti-si, mi-rimi-ti-si, icã nu-mã-ti-si. Aesti zboarã va li ngrãpsim bitsi/bitisi, girimitsi/girimitisi, hiritsi/hiritisi, mirimitsi/mirimitisi, icã numãtsi/numãtisi sh-va s-alãsãm cititorlu s-lu prununtsã cati zbor ashi cum va s-u va el!

Litira x, ari dauã bots. Poati si s-avdã (i) cs, ca tu zboarãli axescu, alãxescu, xeani, etc. icã (ii) gz, ca tu zboarãli (neoloyismili) exemplu/ixemplu, existu/ixistu, etc. Tu cãrtsãli-a editurãljei, zboarãli-aesti va li ngrãpsim, ma multili ori cu x; mash cãtivãrãoarã, cãndu nu shtim cum s-fãtsem, icã traditsia u caftã, va li ngrãpsim cu cs icã gz.

Bunãoarã, tu dictsiunarlu-al Papahagi aflãm (i) verbul axescu (shi tuti

30

Batzaria – Pãrãvulii

31

dirivatili-a lui) cari sã ngrãpseashti shi acsescu, shi (ii) forma acsi/acse di la fimininlu plural a agictivlui acshu.

Litira y ari dauã bots: (i) tu zboarãli armãneshti, sh-cãndu s-aflã dinintea-a vucalilor e shi i; ari boatsea gãrtseascã “γ = ghamma”. Ma sh-multi ori, tu ndauã grai armãneshti, litira y poati si s-avdã ca semivucala i. Ashi avem, bunãoarã, zboarãli: yin, yis, yinghits, yermu, mãyistrã, etc. tsi s-avdu di-aradã: γin, γis, γinghits, γermu, mãγistrã, etc. pot si s-avdã, tu ndauã grai armãneshti shi: in, is, inghits, ermu, mãistrã, etc.; shi (ii) tu numili xeani (sh-poati sh-tu alti zboarã) ca York, Young, Yale, Peyfuss, bunãoarã, litira y s-avdi ca vucala icã semivucala i, va dzãcã, zboarili xeani di ma nsus va si s-avdã (cu tuti cã nu va sã ngrãpseascã) sh-tu limba-a noastrã ca tu limba xeanã,: Iorc, Iong, Ieil, Paifus, etc.

Ta s-publicãm tu-atsel chiro cãrtsã tu limba armãneascã, avum prublemi cu alidzearea-a unui sistem di scriari: (i) un alfabet shi (ii) ndoauã normi (reguli) di scriari a zboarãlor sh-a dirivatilor a lor (a zboarãlor tsi dipun dit eali).

Trã alfabet fu lishor. Cum u-aspusim ma nsus, lom apofasea sã scriem cu alfabetlu fãrã seamni diacrititsi di Freiburgu. Ma dupã tsi li publicãm protili patru cãrtsã – Pãrãvuliili al Batzaria, Zghic di Moarti al Cuvata, Bair di Cãntic Armãnesc al Murnu shi Puiziili al Tulliu – nã aflam tu situatsia (catastasea) iu aveam ananghi s-lom unã apofasi trã normili (nomurli) di scriari a zboarãlor. Cã idyili zboarã, scriati cu idyiul alfabet, pot s-hibã ngrãpsiti ma multi turlii. Bunãoarã, cu alfabetlu fãrã seamni, putem sã ngrãpsim (i) mash shi mashi, icã (ii) iarnã (ca tu limba rumãneascã) shi earnã (cu nomurli di Bituli).

Unã parti di normili (nomurli) di scriari di-atumtsea, li astãsim cãndu publicãm a tsintsea carti, Dimãndarea Pãrinteascã di Constantin Belemace. Poati cã ndoauã normi nu eara sh-ahãntu buni shi multsã nu eara poati atumtsea di acordu (sinfuni) cu noi. Ma cum manuscrisili nã yinea scriati cu soi shi soi di reguli, pistipseam cã eara multu ma ghini savem la editurã ndoauã normi standard cu cari sã scriem cãrtsã, dicãt sã scriem cu unã mintiturã di reguli.

Tr-atsea lom apofasea ca normili tsi astãsim tu cartea Dimãndarea Pãrinteascã s-li ufilisim, cu njits alãxiri, shi cãndu avem scriatã prota editsii a sunetilor. Mash cã nu putum s-u fãtsem totna consistentu (totna unã soi) – cãtivãrãoarã n-avea loatã mãna pi dininti shi ngrãpsim zboarãli ashi cum li avea autorlu. Shapti anj ma amãnat, tsãnum simpozionlu di standardizari a scriariljei di Bituli (1997). Tr-atsea, editsia di tora easti ngrãpsitã cu nomurli astãsiti Bituli.

32

Batzaria – Pãrãvulii

(2) Ndoauã Zboarã trã Batzaria3 Amintat, 20-lji di Brumar 1874, Crushuva dit “Ripublica Macedonia” di adzã (unã parti dit Iugoslavia di altãoarã, sh-tu atsel chiro parti dit Turchii), Nicolae Batzaria easti un di nai ma cunuscutslji scriitori clasits armãnj. Crushuva, unã hoara iu bãna multsã armãnj, cu unã di nai ma mushatili graiuri armãneshti, fu loclu iu Batzaria criscu shi nvitsã limba shi adetsli armãneshti.

Dupã tsi bitisi shcoala primarã Crushuva shi liceulu rumãnescu di Bituli, Batzaria s-dusi shi sã scrie la Univirsitatea di Bucuresti, Facultatea di Literi shi Drept. Ma cum ãlj lipsea pãradzlji, el nu putu s-u bitiseascã, s-alãsã di shcoalã shi s-acãtsã di lucru. Dupã tsi lucrã prota ca prufesur shi deapoea ca directur la sculia primarã di Crushuva, Batzaria fu directur a liceului rumãnescu di Bituli shi tu soni inspectur a sculiilor dit pãrtsãli di cãtã Kosovo shi Sãrunã.

Ca om tinir, Batzaria s-amisticã tu politica turtseascã. Featsi parti dit gruplu rivulutsiunar a "Tinirilor Turtsã" shi tu anlu 1908 fu ales sinator.

Dupã dipunearea-a Sultanlui Abdul Hamid II, el fu faptu tu 1912 Ministru di Lucrãri Publitsi tu noulu guvernu a "Tinirilor Turtsã". Ca diligat di-ali Turchii la cunfirintsa di irini di Londra dit anlu 1913, cunfirintsã cu cari s-bitisi Polimlu Balcanic, Batzaria simnã tratatlu di irini. Dupã aestu tratat, Turchia dit Ivropi armasi mash cu niheamã loc di deanvãrliga di Istambul.

Ma marea sperantsã (nãdii) tsi avea Batzaria ca s-veadã unã etã noauã trã bana shi libirtatea (iliftiria) culturalã a Armãnjlor, s-featsi pulbiri diunãoarã. Tuti ndrepturli tsi Armãnjlji li-avea amintatã sum turtsã, ndrepturli ca s-aibã pri limba a lor sculii, bisearits, rivisti, giurnali, etc. lã furã arãchiti di nauãli stati dit Balcani. Cãrtit multu, Batzaria s-turnã tu anlu 1918 tu Rumãnii. Dupã unã shcurtã carierã puliticã (el fu ndoi anj sinator trã "Partidul Poporului"), Batzaria s-acãtsã s-facã atsea tsi lu-arãsea ma multu, scriarea. El scrie multi cãrtsã di prozã shi puizii shi eara cunuscut tu-atsel chiro ca un di ma mãrli scriitori rumãnj di literaturã trã njits. Fu editor la nai ma cunuscutili rivisti trã tiniri, "Dimineata Copiilor" shi "Universul Copiilor" dit Rumãnii. Caracterlu a lui Haplea, unã ãncrutsiljari a iroului popular (dit lao) uriintal (dit locurli di cãtrã Datã) Nastradin Hogea cu iroulu popular rumãn Pãcalã, featsi haraua a tutulor njitslor dit Romãnii, dupã protlu pãnã tu andoilu polim mundial.

Batzaria scrie multu pri limba armãneascã. Ninga di tinir ãnchisi si scrii puizii tu rivista "Lumina" di Bituli shi continuã (trapsi ninti cu scriarea) ca culaburator la tuti rivistili litirari armãneshti dit chirolu a 3

Aestu articul (cu njitslji alãxiri tsi li featsim tu scriarea-a lui) easti ntimiljusit pri articulu “Prefatsã” dit prota editsii a cartiljei; articul aspus, ashi cum eara scriat atumtsea, sh-tu Anexa dit bitisita-a aishtei editsii.

32

Batzaria – Pãrãvulii

33

lui. Ma cum scriarea-lj fu arãspãnditã tu ahãnti rivisti veclji tsi s-chirurã di multu, easti multu greu ca s-lj-aflãm opira-a lui ntreagã. Ma unã opirã tsi nu s-chiru, easti atsea a mushatilor "Pãrãvulii", unã mnatã di anicdoti (isturii shcurti trã arãdeari), scriati ca puizii, tsi fac hazi di cusurli a oaminjlor. Iroilji a lui suntu cãti vãrnãoarã gretsi, turtsã icã arbineshi. Ma di ma multili ori suntu armãnj cu tuti cusurili a lor: alãvdari, scljinceami, pirifanji, glãrimi, etc.

Tu anlu 1923, Batzaria aleapsi multi pãrãvulii di-aesti shi li publicã (tipusi) ca unã carti. Dupã vãrnã dzatsi anj, Tachi Papahagi aleapsi unã parti di pãrãvuliili publicati di Batzaria, shi cu ninga alti ndoauã tsi lialeapsi el, li tipusi diznou tu anlu 1935, tu unã noauã carti "Pãrãvulii".

Tu anlu 1973, pãrãvuliili dit cartea al Papahagi furã tipusiti diznou di A. Caciuperi tu Yirmanii. Vãrnã dzatsi pãrãvulii s-aflã sh-tu cartea "Un Veac de Poezie Aromãnã" scoasã Bucuresti tu 1985 di H. Cãndroveanu. Ma cum tuti aesti cãrtsã suntu “epuizati” (nu s-mata aflã iuva trã vindeari), noi adunãm tuti pãrãvuliili dit editsiili dit 1923 shi 1935 shi li publicãm tu aestã carti.

Shi cãndu ngrãpseam aesti zboarã, nj-adush aminti cã, cu anj ma ninti, aveam cunuscutã Florida un rumãn, multu bun oaspi di-a meu di ma nãpoi, Claudiu Matasa, tsi nj-avea dzãsã cã sh-el, ca mini, eara mãyipsit ca ficiuric, di scrieli trã njits dit limba rumãneascã al Batzaria.

Atumtsea-lj dzãsh cã prota carti cu cari nchisii s-tipusescu cãrtsãli armãneshti tu Editura Cartea Aromãnã, fu atsea cu pãrãvuliili al Batzaria. Sh-atumtsea-lj pãrãvulsii multi dit bana sh-tricutlu a lui. Shaflai di la el multi lucri tsi mini nu li cunushteam.

Tut atumtsea aflai cã el, tu ahapsea tsi u-avea faptã multsã anj tu Rumãnii, lu-avea cunuscutã pi Batzaria, cã sh-el eara ncljis tu-atsea oarã. Sh-ma multu, cã el muri tu filichii, lucru ti nu pistipsescu cã-l cunushteam tu-atsea oarã. Minduindalui cã poati, vãrã dzuã di trãninti va sã scot unã andoaua editsii a pãrãvuliilor (lucru tsi-l ded di padi optulji anj tsi lucrai la “Dictsiunarlu a Limbãljei Armãneascã”), l-pãlãcãrsii sã ngrãpseascã ndoauã zboarã di adutserli aminti a lui, di orli tricuti tu-ahapsi cu Batzaria. Li ngrãpsi shi-nj li deadi. Sh-tora, dupã ahãntsã anj, li tipusescu aoa ma nghios, tu “Moş Nae... Ministrul”. Shcã nu vream s-aludzãscu (s-li-aspargu) mushatili shi mult dultsili zboarã scriati di el, li alãsai ashi cum li-avea el scriatã, pri limba rumãneascã.

Dr. Ing. Claudiu G. Matasa – Florida, USA

Moş Nae... Ministrul Împlinind curând trei sferturi de secol, mă întreb ades, uitându-mă la televiziune, cu ce se aleg cei care intră în viaţă. Mulţi sunt lăsaţi de părinţi ore întregi să privească tot felul de fantezii, precum cele intergalactice în care unii, deşi înarmaţi cu arme nimicitoare, nu reuşesc săşi distrugă duşmanii care nu mai mor. În afară de noţiuni aproximative de tehnologie şi ştiinţă, aceşti copii rămân, la vârsta maximei deschideri, cu sufletul gol. În ceea ce mă priveşte, înainte de a şti să citesc, eram adormit cu poveşti scrise de Fraţii Grimm, Andersen şi Ispirescu. Când am început sa citesc însă, m‟au atras mai mult poveştile hazlii ale lui Moş Nae, însoţite de schiţele explicative ale lui Iordache (Marin Iorda, 1901-1972).

Isprăvile lui Haplea şi ale familiei acestuia erau pentru mine o sursă bogată de amuzament. Haplea era un fel de Svejk, prostănac dar uneori şiret, coana Frosa, sotia lui, o mahalagioaică cum ştiam câteva, iar Hăplişor, un copil mult mai apropiat de viaţa mea decât Max şi Moritz ai lui Wilhelm Bush. Ne ajungându-mi cărţile, am fost abonat la Dimineaţa Copiilor, unde găseam mereu noi episoade cu aceste personaje închipuite pe care aproape că le consideram ca făcând parte din familie. Împinsesem interesul atât de departe încât îi întrebam pe toţi unde este Moş Nae, dorind din toată inima să-l cunosc. Dând într‟un fel curs dorinţei mele, cineva m‟a prezentat unui Nicolae bine în vârstă, căruia i se spunea într‟adevăr Moş Nae. Mare mi-a fost deziluzia să constat că deşi auzise de Haplea, habar nu avea de familia acestuia, de Lir si Tibişir, de Goangă şi Târlică, de Prostilă sau Flor Voinicul sau de pisica Mamina.

Adresându-se copiilor mai vârstnici, Moş Nae le instila o puternică dragoste de ţară. În «Suflete de viteji» sunt descrişi copii luptând alături de adulţi în Primul Război Mondial, iar în «Mica Robinson: aventurile extraordinare ale unei fetiţe», o familie care, după ce a emigrat în Argentina, este cuprinsă de dor şi încearcă să se întoarcă în România.

Adesea, Mos Nae aducea vorba despre aromâni: de la el am ştiut pentru prima dată de «Părinteasca Dimândare» a lui Belimace şi de suferinţele fraţilor noştri de la sud de Dunăre.

36

Batzaria – Pãrãvulii

Au trecut anii, şi am aflat că Moş Nae nu scria doar despre şi pentru copii, şi că bătrânul sfătos şi hâtru era Nicolae Batzaria, un etnolog priceput dublat de un analist politic. Deşi născut în Turcia de atunci şi ales ministru în guvernul lui Ataturk, el a demonstrat dealungul vieţii acea dragoste puternică faţă de România pe care o asociez doar aromânilor.

De aceea, nu mică mi-a fost mirarea când, arestat fiind în 1952 si dus la lagărul de triere Ghencea, cartier din Bucureşti, am aflat de la Nicodim Noveanu, prieten al familiei nostre de la Arad, că printre noi se află şi autorul favorit al copilăriei mele. Valul de arestări din 1952/1953 cuprindea pe toti cei cărora li se reproşa un trecut de militant naţionalist, pe cei care ocupaseră poziţii de frunte în viaţa socială precum şi pe cei care se remarcaseră în viaţa culturală şi nu înţeleseră să se alăture regimului. În acea vreme, în zona Bucureştiului, în afară de Ghencea, se afla închisă spuma ţării, aceasta zăcând în subsolurile Securităţii şi Ministerului de Interne precum Malmaison, Calea Rahovei, Creţulescu, Uranus, Buftea, Jilava, Văcăreşti, Bragadiru, Popeşti-Leordeni, PiperaRoşie.

Deşi mişcările în cadrul lagărului erau interzise şi supravegheate, m‟am strecurat şi l‟am găsit. Era slab, scund şi uscăţiv, cu ochii împăienjeniţi: suferea de o boală de stomac care a fost probabil cea care i-a adus sfârşitul. I‟am adus de îndată ce aveam de mâncare, dar din păcate, aceasta era aceiaşi zeamă lungă pe care o avea şi el.

Am început să o fac, la rândul meu, pe povestitorul, arătându-i ce a însemnat el pentru copilăria mea, şi cât îi sunt de îndatorat pentru toate cele ce le-a scris pe care adeseori le încheia cu propoziţia «Ca să scriu pe placul vostru, eu, Moş Nae, m‟am trudit...»

Deşi apreciat şi protejat de cei care-l cunoşteau, la auzul impactului pe care l‟a avut asupra mea, bătrânul parcă a prins vigoare, iar ochii săi cuprinşi de glaucom au început sa lucească mai vioi.

După alte câteva întâlniri în care încercam tot ce îmi era cu putinţă săi fac viaţa mai uşoară, am fost dus la Canal, la Capul Midia, şi am pierdut orice legătură cu el. Ceva mai târziu am aflat că a murit câteva săptămâni mai târziu, ispăşindu-şi astfel într‟o închisoare românească pedeapsa de a fi iubit România şi de a fi făcut-o dragă generaţiei mele.

Poate singura consolare pentru cei din generaţia mea care l‟au iubit, este faptul că, după peste o jumătate de secol de la moartea lui, unele din cărţile sale se mai tipăresc şi astăzi în ţara pentru care s‟a sacrificat.

36

PﾃコﾃシULII

LJARTÃ-MI, MULJARE!

I Unãoarã n atsea etã, Armãnlu lo nã-Armãnã Shi s-featse nuntã mare sh-harei nã sãptãmãnã, Sh-cu cãntitse shi giocuri, di hoara trunduirã – Nji spun atselj tsi furã, cã yinghits buts gulirã.

Sh-mushatã sh-eara nveasta, ca di cundilj scriatã.

Tru soatse nu-avea altã s-u ntreacã ea tu njatã.

Sh-livendã, lucrãtoare, cu semnu nicuchirã, Ma vedz, cã-lj fu tru tihe, ca s-nu-aibã bunã mirã.

Cã gionle-lj fu, bre frate, s-ti-ascapã Dumnidzãu.

Shi n cale macã s-lu-afli, sã shtii cã pats-arãu.

Om faptu mash ti ngrãnje, bãrbat tsi-ts mãcã bana Ti plãngu sh-ti jilire sh-eara mãrata Tana!

Di noaptea, tut ma strigã: "Bre lae, niduchitã, Timbelã, s-ti lja draclu, pãn-tora s-nu-ai arnitã?

Ai scoalã, frãndze-ts gusha, cã oara shi-i tricutã, Ea, prãndzul va s-agiungã shi vaca-i nipãscutã.

Pãn cãnd s-ashteptu ghela? Ni pãnea-ai firmitatã, Ni foclu lu-ai apreasã, bre Dumnidzã s-ti batã."

– "Bãrbate, tats, aravdã", ma-lj dzãtse corba sh-plãndze, Sh-ni doarme, nitsi shade, pi lucre mashi s-frãndze.

Ma nãs ahtare s-prease, anapud, tihilai, Dit gurã – s-lji sicare – nu scoate dultse grai.

Tri lae dzãtse albã shi slaba-u fatse grasã, Un om tsi va ncãceare ti prãndz cu tseara-apreasã.

Sh-nã searã-lj dzãtse laea: "Ascultã-mi, bãrbate!

Nu s-ljartã tsi fats tine, mi-aroasish dit hicate.

Agiumsim pezã n hoarã shi-nj yine s-mor di-arshine, Cãndu-avdu, cã zburãscu ti noi mash, tu vitsine.

Di cãt ma tsã si pare, cã stepsul lu-am mash eu

40

Batzaria – Pãrãvulii Cã mintea vahi nu-nj talje sh-cã bunlu-l fac arãu, Tra s-chearã tutã ngrãnja, sh-lãeatsã sh-mãcãturã, Atumtsea ti-unã dzuã s-fãtsem nã ligãturã: S-fats tine tsi fac mine, ear lucurlu a tãu, Cãt s-hibã, tsã dau zborlu, cã tut va si-l fac eu.

Ea, mãne shedz acasã, s-ascuturi shi s-arneshti, S-fats foclu, s-herghi carnea shi prãvdzãle s-mutreshti, Ear eu s-mi duc ãn cãmpu, ca s-seatsir eu tri tine Shi seara cãnd s-mi tornu, si-nj dzãts cum fu ma ghine.

Sh-aistã tsãni minte: s-nj-aduts ti prãndzu pitã Tr-atsea di cu dimneatsa ti scoalã di firmitã...

Ea dã-ts, ti tora, zborlu: vrei mãne s-hii muljare?

Ca s-vedz tsi pat muljerle, s-tradzi mãnã di ncãceare?"

Arãde omlu sh-greashte: "Las s-hibã cum dzãts tine, Ma-nj pare, mori crãshtinã, cã-apoi va s-esh tu-arshine."

II Sh-dimneatsa dit hãryii ãlj dzãtse: "Lai bãrbate!

Ti-alas, mi duc ãn cãmpu, ai shedz cu sãnãtate".

Shi n casã tut-armase bãrbatlu singur domnu: "S-mi scol, s-mi-acats di lucre, nu-i oara, ved, ti somnu, Tsi s-fac", ma s-mindueashte, "tsi prota s-ahiurhescu?

S-fac foclu, i s-bag ghela, s-ascutur, i s-arnescu?

Niheamã sh-fu ca zore, sun‟ multe, ea, tsi-i halã, Ma, frate, cum s-agiutã, di prota va s-bat dalã." – Gustã putsãn sh-apoea bãtinlu lja sh-tut bate, Ma nu tricu ca multu sh-lu-acatsã theamã seate.

Shi singur shi zburashte: "Ved seatea va-astindzeare, Ca s-njargã lucrul ghine, grumazlu va udare."

La-aroshlu s-dutse ndreptu, la butea din tsãlar, Ashi s-astindze seatea shi-lj njardze cama-mbar.

Lja plosca, sh-ai trã ghini, nãs singur taha-sh oarã: "Tsi bun fu, tsi fu nostim", sh-u umple nica nãoarã.

Ma cãt vru ca s-bea earã, nã vreavã-avdzã di nsus Tu streahã ningã dalã purtselu sh-eara dus.

"Na, draclu, tora-u vearsã..." shi fudze ca s-lu-avinã Sh-nu veade, cã di bute lja sh-ceplu, cãnd s-alinã.

Cãnd njardze, tsi mutreashte? tut laptile virsat, Bãtinlu-arcat ãmpade di porcul blãstimat.

– "Tsi-adrash" lji strigã omlu sh-cu lemnul lj-u da n cap, Ni gãh nu featse porcul, muri fãr‟ di cãsap.

40

Batzaria – Pãrãvulii "Nu bune seamne" sh-dzãtse "nu-acatsã dzua ghine, Ca s-ducã tut ashitse, astarã es tu-arshine."

Sh-cãnd veade: "bre lãeatsã? Am ceplu, lu-am tu mãnã?

Na sh-yinlu sh-lo tut zverca, ni chicã nu va-armãnã.

Shi nyie nacã-apucã, cãt s-hibã tra s-ascapã...

Ma langutã nu-armase, di tora va s-bea apã.

Si-nj curã tutã butea! Na mintea deavãrligã Ãnj yine sh-care s-u-avdã muljarea, ca s-nji strigã."

Cãdzu pri minduire sh-cu caplu nghios plicat Ma sh-plãndze tora hala nihitlu di bãrbat.

Shi oara tut ma fudze, di prãndzu-i aprucheatã Ear omlu pãnã-atumtsea un lucru nu-avea-adratã.

Sh-arsare: "Bre, mãratlu-nj! Ma ghela cãnd s-u fac?

Scãntealje nu-am ãn vatrã, pãtsãi, ved, mare drac".

Bãtinlu eara l-umple sh-tut bate cu-agunjie Sã scoatã theamã umtu, s-adarã unã-ahnie.

Ma-atumtsea-lj yine n minte, cã vaca-i ãn tsãlar, Sh-lipsea nica dimneatsa s-u ducã la vãcar.

"S-u duc tora nu fatse, cã-i oara dip tricutã, Dicãt nã dzuã ntreagã nu-aravdã nipãscutã Ma stãi, cã fac sh-aljumtrea: u-alin ãnsus pri casã.

Cã sh-are pri citie nã earbã multu grasã.

Ca bunã minte-nj yine, ma pãn s-u-alin pri casã Nj-u fricã di cãtushe bãtinlu s-nu-nj-lu vearsã." – Shi sh-bate theamã caplu – "Cum ved eu cama-i ghine Bãtinlu s-ljau deanumir shi s-njerg cu el pri mine." – Sã ncarcã cu bãtinlu – lj-afeatã, nu shicae – – "Ea, tora" sh-dzãtse singur, "nu pat tsiva bileae."

Lja vaca sh-u dizleagã sh-u dutse, ca s-u-adapã, Di fune leagã cofa din puts sã scoatã apã.

Ma cum s-apleacã corbul, bãtinlu s-arãstoarnã, Shi n cap, tu gushe, n cheptu tut laptile-lj si toarnã.

"Pãn tora" sh-dzãtse omlu, – "s-lãeashte shi s-ashteardze – Di lai ma lai tut nj-ease, anapuda ma-nj njardze.

Las s-bagã mãna Domnul, cã-ashitse ma si s-facã, Pãn seara nu sh-armãne ni casã, nitsi vacã".

Sh-u dutse neadãpatã? Atsea nica lipseashte! – Las s-creapã, ti-unã dzuã fãr apã nu psuseashte.

Sh-pi casã va s-u-alinã, ca s-pascã pri citie, Ma vaca-i ninvitsatã, s-arsarã ea nu shtie.

Sh-dã, pindze sh-agudea-u, u mutã sh-di cicioare, Sh-putu apoi s-u-alinã cu multã asudare.

41

42

Batzaria – Pãrãvulii

III "E doxã-lj", sh-dzãtse singur, "un lucru bitisii Pãn tora li lo neclu alante tsi nchisii, Ma prãndzul ea, li-agiumse: mãcarea tora s-fac, Nu-am umtu, nu loai carne, nu-am lapte, nitsi drac, Va s-trec az cum tsi s-hibã, va s-herbu mumulic, Fãrã-umtu, cama marsin, theam cash eu pot s-dinjic" – Shi n casã suflã foclu ca s-facã cama nyie, Cãldarea cu fãrinã bãgã pi pirustie.

Hor! Hor! Ma s-dutse apa, barem-gura va sh-apucã, Ca s-prãndzã ca crãshtinjlji sh-a nveastãljei si-lj ducã.

Ma draclu tsi si-l pingã! Tu minte altã-lj toacã: "Ea, vaca-i niligatã s-poa‟ s-cadã laea vacã...

Poa‟ s-cadã, sh-frãngã caplu, sh-apoea poate s-moarã, Si s-ducã dupã porcu, s-mi fac ti pezã n hoarã."

Alasã mumuliclu, ca s-hearbã n cãldãrushe.

Lja funea shi s-alinã s-u leagã ea di gushe.

Alantu cap di fune tru-ugeac ãn casã-l treatse, Shi di cicior shi-l leagã, cã shtie nãs tsi fatse.

"Ea, tora macã vaca Uryia va s-u bagã, Ca s-cadã di pi casã, ea sh-mine va mi tragã, Duchescu cã ea cade? Arsar atuntsea troarã, U scol ear pi cicioare shi nu u-alasu s-moarã.

Tsi s-dzãtse ca s-tsi-afeatã! Ma nincljis nica zborlu Sh-cãdzu ea – s-u lja draclu – shi-lj tradze-a lui ciciorlu Sh-cãnd lailu fatse ghela, s-minteashte tu fãrinã, Tru-ugeac ma-l tradze vaca shi nsus tut ma lu-alinã, Cu caplu nghios mutrits-lu, pri aburi, pisti pirã, Cum strigã, cum zghileashte: "Iu hii, lea nicuchirã?"

Ea, esh di vãrnã parte s-vedz corbul di bãrbat, Cã s-hearbe, s-upureashte, iu shade spindzurat. – Nafoarã zghearã vaca, di fune sh-ea-i ligatã – Ma zghearã sh-da cicioarle, cã-armãne spindzuratã.

Ea strigã dupã casã, alantu pristi pirã, Cãnd yine, ca s-lj-ascapã ear corba nicuchirã.

La cãmp, la sitsirare, ashteaptã tut muljarea, Ca s-yinã cum lã-i zborlu, s-lj-aducã nãs mãcarea.

Ma omlu nu-are s-yinã, ear foamea u-avea streasã: "Ea, s-njergu", dzãtse sh-nãsã, "ca s-ved tsi-l pate-acasã."

Cãnd s-toarnã, veade vaca cã zghearã spindzuratã, Shi, sh-fatse crutsea nveasta, cã-u veade-ashi ligatã

42

Batzaria – Pãrãvulii Shi nyie talje funea, ma nu shtea cã tru-ugeac, Aumbra-atsea din casã pãtsã ma mare drac.

IV Cãt intrã nãsã nuntru, tsi s-veadã di la ushe?

Bãrbat-su, tut ãntreglu, cãdzut tu cãldãrushe.

"Uã! Doamne", strigã nveasta, "mushatã Stã-Mãrie!" – Sh-ascuche di nastãnga: "ea, fudz de-aoa Uryie!"

Bãrbatlu ma zghileashte: "mi-ascapã, cã murii, Curundu, mori crishtinã, mi hersh, mi upurii" – Cu-alagã Tana foclu lu-astindze cama nyie, Sh-lu scoate-atsel ãnvapsul adrat ca nã Uryie.

Pi nãs nu-armase corbul ni peri, ni sufrãntseale, Ni unã, nitsi altã: s-ti-aspari si-l vedz ãn cale.

– "Bãrbate" – lj-dzãtse nãsã, "tsi-ashi, tsi ti-ai adratã, S-ti fats Si-lj Creapã-Numa, s-nu pots s-esh la sutsatã."

– "Pri cap-tsã, nu mi ntreabã, alasã, mori muljare, Eu azã tsi-am pãtsãtã nu s-dzãtse cu spuneare.

Ma tora tsãne minte: s-mi talje Dumnidzãu, A tsia ma s-tsã strãmbu, s-tsã grescu grai arãu.

Cu ngrãnje sh-cu ncãceare eu bana ts-am mãcatã, Las s-chearã-anãpudilja, dzã s-hibã ea ljirtatã.

Azi tute s-li-agãrsheshti, tsi-s featse, apã sh-sare, S-nã treatsim banã bunã, lea vruta-a mea muljare!

Vidzui sh-eu, cã nu fatse bãrbatlu si s-minteascã, Tu lucre muljireshti, ma nu va s-upureascã".

43

44

Batzaria – Pãrãvulii

VIDEA TÃPIILE

S-duse Miha oaspe-unãoarã La fãrtat-su tu-altã hoarã, Cã fãrtat-su-avea yiurtie Cate an ti Stã-Mãrie.

Lu-ashtiptarã tuts ca Pashte; Tutã casa s-hãriseashte, – "Yine Miha! – S-nã bãnedz Nã stãmãnã tora s-shedz:" Sh-tsi bunets nu-l filipsirã!

Cãti buts nu li gulirã!

Cã la-armãnlu easte-armasã Nisãtul s-nu esh din casã.

S-tinde Miha shi s-lãrdzeashte, La fãrtat-su lu-ariseashte, Ma stãmãna treatse nyie Sh-cu mãcare sh-cu yiurtie.

S-prinde s-fugã, s-ducã-acasã, Vatrã, cohe, va s-li-alasã, Dure s-timse sh-dure banã, Ca s-u trets pi cheale xeanã.

Dicãt, gionile nu s-minã, Nu-are-acasã ploscã mplinã, Nu-are prãndzuri cu shideare, Va s-lucredz, ca s-badz sum nare.

– "Oi, fãrtate, shtii tsi-i ghine?

Anlu tut eu s-shed la tine.

Tsi s-fug tora sh-apoi earã Ti yiurtie s-yin divearã.

44

Batzaria – Pãrãvulii Tsi s-bat calea unã-unã?

Njilj di ori, nu-i cama bunã, Vinj, cã vinj, sã stau atsia, S-ashtiptãm ear Stã-Mãria?"

Omlu-arãde, cã-lj si pare, Cã lji dzãtse tri-arãdeare, Ma Kir Miha lja sh-giurat: "S-crep, din casã ma s-mi bat".

S-featse corbul di fãrmac.

Cari lu-aduse-ahtare drac!

"Avdzã zboarã di chirut, Si-l hrãnescu anlu tut.

Bunã minte, nu va dzãcã, Miha caftã ntreg s-mi mãcã.

Mea ved sh-orixe nu sh-are, Cã ni phiatile vor lare".

Sh-cum s-lji spunã, cu tsi zboarã?

Sh-lja pãltãrle cama troarã S-lu-aguneascã lj-easte-arshine Shi s-lu tsãnã nu lj-u ghine.

Treatse azã, treatse sh-mãne, Miha cohea tut sh-u tsãne, Trec stãmãnjle, treatse sh-mes, Miha-a nostru shade tes.

"S-lu-ardã loclu, s-lu-ardã pira" Tut ma strigã nicuchira, "Morva, pushclja si-l culeagã, Ded di pade casa ntreagã".

Sh-dzãc bãrbatlu cu muljarea S-lji shcurtãm putsãn mãcarea, Prota yinlu si-lj si scoalã, S-lji spunem cã butea-i goalã.

Bagã measa, Miha shade, Ma ni drame-arosh nu veade Shi s-ducheashtse sh-cu-arãdeare: – "Oi, fãrtate, nu-avem beare.

Ma di partea-a mea s-tsã spun, Ãnj fãtsesh un mare bun, Tsi-l voi yinlu sh-cãts pradz fatse,

45

46

Batzaria – Pãrãvulii Cãndu-lj trag unã-apã-aratse".

Sh-tut arãde, sh-tut harauã Shi-s distsindze di curauã.

– "Fãrã yin, dealihea spun, Mãc ma multã sh-tut agiun".

Avdu oaminjlji sh-lã chicã: "Sh-noi tr-aistã tradzim fricã, Tsi-lj si talje vahi mãcarea Di nã-armãne mplinã-ambarea."

Dzua-alantã sh-carne nu-are.

Mãrsineatsã, prashi sh-moare.

– "Nj-aflat inima, bre oaspits Uf! Tsi moare, tsi prash proaspits!

Sh-carnea-i bunã, nu va dzãcã, Cate dzuã sh-ea nu s-mãcã, S-aurashte, ti nguseadzã, Tut cu carne nu s-bãneadzã".

Sh-mãcã, ndeasã, dã-lj-u ninte, Furã marsine-i purinte, Tute s-bune nu-lj s-acatsã, Vahi ti-aspari s-nu-lj cadã greatsã.

– "Slabã ndezmã, mori muljare, Nica unã lj-am ti-adrare Sh-ca s-nu s-frãngã sh-tora s-easã, Eu-nj ljau perlji, fug din casã.

Va-lj dzãc taha ca s-arsarã Sh-cãnd va s-hibã nãs nafoarã, Bagã herlu, ncljide usha, Poate-ashi s-sh-arupã gusha".

Sh-avdzã-l tora: "n tinireatsã, Miha, fum mash livindeatsã.

Tu-arsãrire, cum tsãn minte, Nu-aveai sots s-tsã treacã ninte.

Mi lo dor cã tu-aushatic S-ved nu-armase vãr giunatic.

Ai di-antreilea, cari ma poate.

Care-arucã ma-mãri jgljoate".

Tsel di cohe dzãtse: "ghine, Prota trets di-arsare tine,

46

Batzaria – Pãrãvulii Eu ca oaspe nu-ahiurhescu, Cãt tsi s-hibã, mi ndirsescu".

Bagã semnu di la ushe Sh-cãndu omlu lja irushe, Mash cu dau‟ tricu uborlu Canda sh-freadze, bre, sh-ciciorlu.

– "Mult li tindzi, moi fãrtate, Eu nu pot ni ngiumitate, Nu mi-acats, dicãt trã hatrã, Ai s-ansar sh-eu ningã vatrã".

– "Vrei s-mi-alavdzã, suntu zboarã, Aide-arsare tri nafoarã".

– "Nu, s-mi ljertsã, cama mbar, Cãtrã cohe-i ca s-arsar..."

Cum s-agiutã, tihe bunã, Unã, dauã sh-ninga unã, Tu di-a treea Miha cade, Ear tu cohe tesu mpade.

Sh-dzãtse singur: "vrea s-nj-u-adarã Fãrtãticlu s-es nafoarã.

Fu dishteptu, ma ljirtare, Nu-aflã Ayilu trã ncljinare".

Treatse toamna, yine earnã, Vimtul bate, neaua ntsearnã, El tut oaspe, ningã foc, Nitsi s-bate di la loc.

– "Oi, fãrtate, multã-arcoare, S-hii nafoarã omlu moare, Nu-i ti ducã pãn la ushe, Cã-ts ljai suflitlu pri gushe.

Sh-cãtu-i greu tu-ahtare oarã S-nu-ai un oaspe s-dzãts dau‟ zboarã, Fush cu tihe, tsi s-tsã spun, Cã mi-aflai s-bãnãm deadun".

Mare tihe, foclu s-u-ardã, Corbul mintea vrea si sh-cheardã Shi deadun cu nicuchira, Noapte, dzuã sh-plãngu mira.

Sh-nã dimneatsã cãt sã nveashte,

47

48

Batzaria – Pãrãvulii Lja dau‟ cãrtsã sh-li mutreashte.

Veade unã, alti-alasã, S-shutsã, caftã pri tu casã – "Tsi ts-cheri mintea tut cu nãse?

Tsi-s atseale", Miha-lj dzãse.

– "Caftu, frate, nã tãpie S-ved ti casã cum shi scrie.

Nacã doilji u-adãrãm?

Ori deadun vahi u-acumprãm?

Voi sã shtiu eu tsi ngrãpseashte: Care-i domnu? Cari urseashte?"

48

Batzaria – Pãrãvulii

CHITA LA BISEARICÃ

Spune Chita sh-eara spune, Ear fãrtatslji deavãrligã, Tesh la stane, tuts lu-ascultã Pãnã njelu s-lã si frigã.

Spune Chita: O loa-lj tat-su!

Tsi-nj vidzurã oclj-asearã, Cãndu njershu la bisearcã, Ca s-aprindu sh-eu nã tsearã.

Tsi sh-fu mare, bre, bisearca!

Nu sã spune cãtã-i mare.

Sh-tsi s-vedz nuntru! Thamã, frate!

Iu s-mutreshti, mintea-ts cheare.

Sh-lume!... Lume cãtã s-caftsã Sh-canda-i mutã, vãr nu greashte Mash doi oaminj tut sã ncace: Tatse un, alant zburashte.

Oi, fãrtate, ntreb vitsinlu, Atselj doilji tsi s-vãryescu?

– Tsi s-tsã creapã, el nj-u toarnã, Nu vedz, oarbe, psãltisescu?

Sh-ea, di naparte dit ushe, Ease un cu barbã mare.

Sh-nishte stranje cum nu-i vãrnu, S-lu-aflji noaptea, ljai lãhtare.

Tsãni n mãnã un ca cloput Sh-tut asunã sh-fudze ndreptu.

Cãti shapte tutã lumea Bagã mãnjle tuts pri cheptu.

49

50

Batzaria – Pãrãvulii

Tuts s-apleacã, s-trag din cale, Nu-are un s-lji sta dininte.

Dzãc, s-aproache mash di mine, Sh-am s-lu-adar eu s-tsãnã minte.

Nu-nj ljau ocljilj, iu tsi s-dutse!

Cãndu ea-li ningã mine.

– Ts-u mãc pãnea, tsi-nj dzãc Chita, S-mi-aspãrearim eu di tine.

Mut cãrliglu, nu-lj dau oarã, Sh-pãnã s-shutsã s-mi mutreascã, U mãcã – si-lj facã ghine – Unã n cap picurãreascã.

– Tsi tsã s-pare, lj-u-am atumtsea, Nu-aflash om si-lj hibã fricã, Tsãne minte, unu-i Chita, Tsi sh-cu dintsilj ti disicã.

El zghileashte, ear alantsã S-sãlãghescu tuts pri mine.

Vrea s-mi-acatsã, s-nj-umflã chealea, Nu vrea s-easã lucrul ghine.

– “Fuga Chita”, fac atumtsea, Sh-pãn s-dzãts tsintsi es din hoarã.

Fu ca zore pãn loai dzeana, A s-mi-acatsã, elj nafoarã.

Dip chirutã duse tseara.

Vream s-nj-agiutã la furare, Ma nu ndreapsim, ved, cu Ayilji Elj cãfta, vahi, cama mare.

Ore frate, tsi s-lj-u dzãtsim, Nu-i trã fugã di la oi, Va s-li-ai lucrile curate La biserits nu-i trã noi.

50

Batzaria – Pãrãvulii

ARMÃNLU YEATRU

Njiclu dor cheari Cãndu-ai un ma mari

Njiclu dor cheare, Cãnd ai un ma mare.

Greclu toamna, ca di-arcoare, Cade lãndzit di cicioare.

Sh-tut ãntreabã tsi s-lã-adarã Cã-l durea sh-cã-lj si umflarã.

Un ãlj dzãtse, ca s-li freacã, Altu cu-apã va s-lji treacã, Altu s-imnã, altu s-shadã, Di shideare bun va s-veadã. – Cate-sh om cu-unã yitrie, Un nu-lj dzãtse, cã nu shtie.

El lj-ascultã, ma nu-agiutã: Itsi featse fu chirutã.

Ear doi oaspits ma lji spun, Cã sh-fu yeatru multu bun, Un Armãn dit tade hoarã: El ti-ascapã cu dau‟ zboarã.

Ma vãrtos ca ti lãngoare, Cum ãi dorlu di cicioare, Cãtã-i lumea nu va s-hibã Doi ca-armãnlu, ca sã shtibã.

Njardze omlu: "Yeatre frate!

Nj-deade dorlu tu hicate.

Dzuã sh-noapte nu mi-alasã, Nu pot s-nj-aflu loc ãn casã."

51

52

Batzaria – Pãrãvulii – "Tra s-ti vindic fu lishor Am yitrie tr-a tãu dor, Ca s-tsã treacã tu minutã Shi s-ascachi ti bana tutã.

Ma giuratlu, ea, tsi-i greatsã, Ca si-l calcu nu-i ghineatsã, Ma vãrtos, cã escu-Armãn, Om di soea tsi sh-lu tsãn."

– "Cum? Tsi greshti? Tsi-i giuratlu", Ntreabã greclu, el mãratlu.

"Ai-tsã njilã, vedz-nji halea, Fã-mi ghine, nu-nj dã calea". – S-njilueashte taha-Armãnlu, Om cu suflit fu pãngãnlu, Sh-dzãtse: "Frate, voi s-ti vindic, Ma giurai, ore crãshtine, Ca pi grec eu s-nu bag mãna Sh-mash Armãnjlji si-lj fac ghine Dicãt, de! trã marea-ts hatrã, Cã vinjish la mine n vatrã, Va s-ti vindic, nu ti-aspare, Sh-agãrshescu di giurare."

Lu-ahuleashte la cicioare, Tut lu ntreabã pri iu-l doare, Cum lu-acatsã, cãndu-lj yine, Dzua, noaptea-i cama ghine.

Sh-apoi greashte: "Dau‟ minute, Nu ma multu sh-tsã trec tute.

Fush cu tihe, sh-tihe mare, Cã vinjish la yeatru-ahtare.

Nu mi-alavdu cã hiu bun, Ma, vedz, lucrile mi spun."

Shi s-lj-u-aducã Stã-Mãria – Tora-lj fatse nãs yitria.

Di un gortsu dit ubor Lja shi-l leagã di cicior.

Caplu nghios, cu mãnjli tease, Dorlu-ashitse, vedz, cã sh-ease.

Ear cãnd omlu-i spindzurat,

52

Batzaria – Pãrãvulii S-dutse yeatrulu nvitsat, Talje funea sh-cade greclu Pi-unã cheatrã, s-u lja neclu.

– "Lele, mamã, strigã corbul, Ãnj si freadze mãdularlu.

Ah, Armãne, tsi nj-ai faptã Mi murish, bre, s-ti lja harlu."

Ear Armãnlu ca peagalea: "Spune, frate, cum tsã-i halea, Tsi, ducheshti nica dor?

Nu-ts tricu vãrnu cicior?"

– "Tsi zburãshti, tsi cicioare.

Dã-li-a draclui, nu mi doare.

S-freadze caplu, tsi-i trã facã, Spune-nj caplu cum si-nj treacã."

– "Tsi stipsescu ma ti doare?

Eu hiu yeatru di cicioare.

S-freadze caplu! Las si s-frãngã, Care-l doare las shi-l plãngã.

Mi tsãnui, cum vedz, di zbor, Ca s-tsã treacã itsi dor Nu la cap, ma la cicioare.

Spune-nj tora tsi ti doare?"

53

54

Batzaria – Pãrãvulii

SH-DRACLU FUDZE DI ARMÃN

Unãoarã cãnd Armãnlu Sh-ara di cu dimneatsã, Si-lj Creapã-Numa-lj dzãse: "Fãrtate, cu mbãreatsã!"

– "S-bãnedz", lj-u toarnã omlu, Shi zboarã dupã zboarã Nãsh featsirã sutsatã Sh-giurat elj doilji loarã.

Deadun s-lucreadzã loclu Sã mpartã-apoi ca frats Tsi s-easã cãtrã vearã, Cum fac doi bunj urtats.

Trã ninte-lã lucrarea!

Sh-tut grãn elj siminarã Sh-ca s-nu-aibã ãncãceare Cu cale nãsh aflarã: Armãnlu la mpãrtsãre, S-lja parte ma putsãnã Prisuprã itsi creashte!

Alantã tsi s-armãnã Sh-cu tute-arãdãtsinjle Ea, draclu las s-u-adunã.

– "Ai shedz cu sãnãtate."

– "Ea, du-ti, oarã bunã!"

Fãrtatslji si dispartu, Sh-da mãna, s-bashe n gurã, Fac zbor s-adunã veara, Cum lã-easte n ligãturã.

Shi s-dutse cateshunlu La lucrulu tsi sh-are.

54

Batzaria – Pãrãvulii Si-lj Creapã-Numa s-bagã Angrãnje shi ncãceare.

Arãde,-i mash haraua, Arsare pri-un cicior.

"Dip ghine njarse dzua Lu-arãsh ahãt lishor!"

"Bre glari tsi sh-furã-Armãnjlji.

Pãn tora nu-am vidzutã Un om cu-ahtare minte S-s-arãdã tu minutã.

S-lja partea di prisuprã!

Aproape dip tsiva Sh-alanta cama multa A njia mash s-nji da.

Ma veara cãndu yine, Vidzu Si-lj Creapã-Numa Cã-Armãnlu nu sã ncaltsã, Cã un ãl featse muma.

Ea-l omlu cu-unã coasã Tut schicurle s-lji talje, Sh-armase mash trã draclu S-adunã nishte palje.

– "Fãrtate", dzãtse-atumtsea, "Bãgash-mi ved, tu sac, Ti spusish ma dishteptu Di draclu cama drac.

Nu njadze, a, s-mi ljertsi, Trã anlu care yine, Ljau partea di prisuprã Sh-alantã s-u ljai tine."

– "Pri chefea-a ta las s-facã, A s-hibã, bre fãrtate, Trã anlu di divearã, Ai, seaminã pãtate".

Ea-u sh-toamna-atsea cu ploile Lã fatse ea hãbare, Cã s-coapsirã pãtãtsle, Cã-i oara tr-adunare.

– "Ved tora", dzãse draclu,

55

56

Batzaria – Pãrãvulii "Armãnlu tsi-a s-adarã Nu poate ca s-mi-arãdã, Ãnj yine sh-a mea oarã."

Sh-ma talje Sãtãnãlu, Asudã sh-tut ma s-curmã, Ma frãndzã sh-earã frãndzã, Pãtate nitsi urmã.

Armãnlu lja nã sapã Sh-tsi s-vedz, la-arãdãtsine!

Cã deade Dumnidzãlu Sh-ambãrle s-hibã mpline.

Cãnd veade-ashitse draclu, Fudzi nãirit ca foc: "Cu-Armãnlu nu s-acatsã, Cã-i shapte drats tru-un loc."

56

Batzaria – Pãrãvulii

VEDZ CÃ SCRIE AMIRÃLU

Minduit ma s-toarnã omlu Din pãzare, di nafoarã.

– "Tsi hãbare, lai bãrbate, Tsi ma s-avde pi tu hoarã?"

– "Nu mi ntreabã, mori muljare, Yine-a omlui s-lja di peri Dimãndã, vedz, Amirãlu Un bãrbat s-lja dauã mljeri."

– "Uã, bãrbate, mushcã-ts limba Tsi hãbare nj-aduts tine?

Tats s-nu ti-avdã sh-vãrnu altu, Cã-i ti pezã, cã-i ti-arshine.

Nicuchire, minduea-te, Iu va s-shadã-atsea muljare Nu poa‟ s-hibã, nu nã ncape, Nu n-avem noi casã mare.

Vedz shi vatra, bre crãshtine, Cã sh-fu njicã cãt ti doi.

Mine cohea, tine cohea Nu-are loc dicãt ti noi."

Dzua-alantã s-toarnã omlu Tut pi minduire mare: "Zore lucru, nicuchirã, Azã yine nau‟ hãbare.

57

58

Batzaria – Pãrãvulii Tsi-i aistã? N-aflãm draclu, S-bagã mãna Dumnidzãlu, Doi bãrbats s-lja nã muljare Dimãndã, vedz, amirãlu."

– "Dzãcu sh-mine, cã-i ca zore, Ma noi tora tsi s-adrãm?

Vedz cã scrie Amirãlu!

De, cu nãs va n-acãtsãm?

Sh-cãtu s-hibã, altã sh-easte Doi bãrbats va s-cama treacã, Eu di tora mi duchescu, Cã cu doilji nu nji ngreacã.

Casa-i njicã, ma nã ncape, Mi-adun mine, ti-adunj tine, Ea, sh-la vatrã, lai bãrbate, Are loc tra s-shadã ghine.

Tats, crãshtine, cã nu-i slabã, Cum u-aduse Dumnidzãlu.

Bunã s-featse, ma las s-dzãtsem: S-nã bãneadzã Amirãlu!"

58

Batzaria – Pãrãvulii

NU SPUNETS LA MULJERI

Un om vrea s-cunoascã tsi-i mintea di muljare: Lu-ascunde, ma lu spune un grai tsi va tãtseare?

Sh-nã noapte neapiritã: "Ãnveastã", dzãse, "mor: Un ou feci! Dumnidzale, va s-crep, murii di dor.

Ea, vedz-lu cãtu-i mare: s-nu spunj tsiva nafoarã!

Va-nj dzãcã tuts gãljinã, nu-am fatsã s-es ãn hoarã."

Muljarea, ca-ageamitã, nu veade cã-i minciunã Shi sh-giurã tserlu sh-loclu la vãrnu ca s-nu spunã.

Sh-nihita cãt sã scoalã, nu s-la nitsi tu fatsã, Alagã la vitsinã: "Lea sorã", nãsã-acatsã, "S-nu spunj la vãrnã altã, nj-u fricã s-nu mi batã, Bãrbat-nju featse noaptea ou mare ca di patã.

Atsia s-moarã zborlu" – sh-u giurã shi sprigiurã: "Ashi s-tsi-ai tuts din casã, nu scoate grai din gurã."

– "Ts-arãdz? Nu mi cunoshti? Nu-ai fricã, du-ti-acasã.

Mãrmintul cãndu s-greascã, din gurã-nj grai va s-easã."

Sh-nu trec ni dau‟ minute, nu sh-aflã loc muljarea; U mãcã limba, creapã, s-nu spunã sh-ea hãbarea, Shi s-dutse la nã soatsã: "Nu shtii, ahar vitsinã, Bãrbatlu tsi lo Zaha, mea sh-oauã ca gãljinã.

Ea, noaptea featse dauã: vidzui cu oclj-a mei." – Alantã ear adavdze shi scoate zbor ti trei.

Sh-cari patru sh-care optu, criscurã laile oauã, Pãn seara Vãsiljelu avdzã naudzãtsinoauã.

"Tsi lucru! Cum poa‟ s-hibã?" – Pitreatse un si-l cljamã.

– "Dealihea, bre crãshtine, fitsesh ahtare thamã?

Ea lumea tsi zburashte, tsi shtie hoara tutã, Cã taha tine noaptea uash ca vãrnã sutã?"

59

60

Batzaria – Pãrãvulii – "Nu, Doamne", dzãtse omlu, "nã sutã-i lucru greu..."

– "Ori ma putsãne-atumtsea, cã un lu-adapshu eu".

Nãs eara-lj toarnã zborlu: "Ascultã-mi tsi spun: Vidzui, cã tsi-i muljarea, nu-am faptã nitsi un.

Cã multe lucre s-greale, ma feaminã ca s-tacã Shi s-tsãnã-ascumtu zborlu, ma greu nu va si s-facã."

60

Batzaria – Pãrãvulii

CU FOARTICA

Eara doilji; nãsu sh-nãsã.

Ma di cãndu s-cunuscurã Albã dzuã, ca dunjaea Pãn-atumtsea nu tricurã.

Sh-eara ndreptu nãs, crãshtinlu, Ma ndisi muljare lae.

Dzãc aushlji, cã nu-i ghine S-ljai ãnveastã cu sivdae.

Nu tsãnea mãratlu minte S-hibã doilji pi un zbor. – Lj-avea-intratã ali Evã Draclu-atsel cu un cicior.

Dzãtse omlu "easte albã", "Easte lae" nãsã strigã.

– "Ai muljare, hearbe carnea", Nãsã troarã ca s-u frigã.

Ma, de, corbul tsi vrea s-facã?

Tatse-aravdã, hunipseashte.

Nicuchirã cu curunã!

Ni s-alasã, ni s-lãeashte.

Sh-cum vã dzãc, cã sh-imna doilji, S-dutsea, vahi, tu vãrnã hoarã Shi stãturã la livade, Si s-discurmã theamã oarã.

61

62

Batzaria – Pãrãvulii Eara veara, ca Sumchetrul, Criscu earba mare-mare Avea-agiumtã, cumu s-veade, S-hibã bunã trã tãljare.

– "Vedz, ãnveastã", dzãse omlu, "Vedz tsi earbã prucupsitã, Nã stãmãnã sh-aide coasa, Cum va s-cadã-arucutitã".

– "Tsi, bãrbate, ts-fudzi mintea?

Nacã vrei s-ts-arãdz di mine?

Nu cu coasa s-talje earba, Ma cu foartica crãshtine."

– "Dumnidzãlu si-nj ts-u-aducã!

Tut anapuda va s-greshti?

Ea, lja foartica s-videarim Cum va s-pots s-u cusueshti?"

– "Tora tine nu mi nveatsã.

Eu tsã dzãcu sh-ninga nãoarã, Cã cu foartica u talje, Ashi fatse ntreaga hoarã."

– "Bre cu coasa, uryisitã, Cui vrei ocljilj si-lj lji scots?"

– "E, cu foartica, bãrbate, Strigã tine cãtu s-pots."

– "Nu s-aravdã", dzãse omlu, "Yine suflitlu la nare: Ea, grea ghine, dzã cu coasa, Yin pri minte, lea muljare."

Ma muljarea... ts-aflash omlu!

Nu cu coasa, sh-nu shi nu.

Nu vrea s-dzãcã blãstimata, Vahi uryia lj-u putu.

"S-ti lja draclu, ma-i ashitse, Altã halã nu-i cu tine,

62

Batzaria – Pãrãvulii Va s-ti nec, ca s-tsã ljai zverca Shi s-ascap unãoarã ghine."

Unã dzãse shi ts-u-arucã Tu-unã baltã cama mare: "Aide, du-ti la tuts dratslji, Ghidi cap ca di mulare".

S-duse, s-duse, u lo apa, Pãn di gushe i nicatã.

"Dzã cu coasa", strigã omlu, "Dzã, ca s-eshti ascãpatã".

Ma muljarea mutã mãna Shi ca foartica u minã.

"Nu cu coasa, crechi, bãrbate," Sh-cade nghios tu balta mplinã.

63

64

Batzaria – Pãrãvulii

MULJAREA SARTSINÃ

Sh-bãneadzã sh-amindoilji, un suflit sh-unã vreare, Sã ntricã ca purunghi, bãrbatlu cu muljare, Sh-vrea s-treacã banã bunã, ma corbul di bãrbat Mãraze sh-are greauã, tsi-l mãcã dit hicat: Muljarea lj-easti stearpã, nu-amintã ea fumealje, Sh-alagã mãnãstirle sh-la ape sh-cu ifchealje, Adunã sh-cljamã babe, ma mirile scriarã: S-nu nfashe nat ãn leagãn, ugeaclu sh-numa s-chearã.

Sh-nã searã-lj dzãtse omlu: "muljare, va s-ti-alas, Nu-i banã s-armãn ermu, aush fãr di ripas".

Ea plãndze tutã noaptea, s-arupe shi s-deapirã Shi s-dutse la nã babã dimneatsa cãt apirã.

Lji spune tutã hala: "bãrba-nju va s-mi-alasã, Iu s-njergu, laea-nj corbã, la cari s-mi-adun ãn casã".

– "Nu-nj plãndze", greashte moasha, "nu-ai fricã, more hilje Di cãnd mi featse mama, bãrbats ca vãrnã njilje Pãn tora lj-am arãsã sh-vahi nu-avem alte hãri, Ma feaminle shtiu ghine si-lj tragã elj di nãri.

S-alavdã, s-tsãn na mare, cã lã si pare, corghilj, Cã nu putem s-lj-arãdim shi-lj tradzim noi ca orghilj, Bãrbatlu, more nveastã, s-arãde mash cu-un cãntic, Ma lja-ts unã mãndilã sh-ai leagã-ts-u di pãntic Sh-fudz culcã-ti sh-prifã-ti, cã taha-ts yine-arãu Shi spune-lj a nihitlui, cã deade Dumnidzãu, Cã tora eshti greauã. – S-videm ca tsi va dzãcã: S-nu-l fac ti tine s-moarã, eu loclu s-nu mi mãcã".

64

Batzaria – Pãrãvulii Ea-l seara yine omlu ca oara ntunicatã Sh-u veade cã ncãneashte: "Muljare, tsi culcatã?"

– "Nu ntreabã", dzãtse nãsã, "peagalea, mash nu strigã, Di adzã, lai bãrbate, s-ti portsã cu cãshtigã.

Sh-fã-ts crutsea la icoanã s-tsã spun unã harauã: Ea, deade Stã-Mãria di-armash eu tora greauã".

Tsi chefe featse corbul nu poate om sã spunã!

Ni-lj treatse pi tu minte, cã-lj dzãse nã minciunã.

"O, Doamne, mare-Ts harea, cã-nj vindits Tine dorlu Ah, meshlji cãndu s-treacã shi mbratsã s-ljau ficiorlu".

S-vedz vreare pi muljarea-lj! Tsi caftã, tu minutã, Cã tora nu-i ca totna, cã-i greauã sh-nipututã.

Sh-az greauã sh-mãne greauã, tut s-umflã, s-nicuseashte, Cã njiclu mbarã sh-yine sh-di cate dzuã creashte.

Ear moasha – s-u-ardã foclu – tu mes ea nu-agãrshashte, Sh-di pãntic ali nveastã nã peaticã nvãrteashte.

Trec meshlji un ca-alantu, tu nauãlj-intrã muljarea Sh-lipsea tsiva sã scoatã, nu njardze cu-arãdearea.

Niveasta-i ca-aspãreatã. "Alasã-ti pri mine, Nu-ai fricã"-lj dzãtse moasha, "cã nu ti scot tu-arshine.

Si s-neacã cari nu poate s-arãdã un bãrbat".

Sh-nã dzuã s-toarnã omlu acasã ca-amãnat.

"Muljare, disfã poarta!" – Nu-i vãrnu si-lj dishcljidã Sh-ea-u baba scoate caplu nãiritã pit firidã: "Ai fudzi, arupits gusha, cã tora nu s-asunã, Vinjish tu-ahtare oarã, cãnd hala nu nã-i bunã".

– "Cã tsi ma..." – "Nu mi ntreabã, ma singur-tsã duchea-te, Cã noaptea la lihoanã, nu s-intrã, lai bãrbate".

– "Lihoanã?! Deade Domnul! Ah, nu shtii cãt nj-u dor Shi spune-nj cama nyie, tsi-i featã, ma ficior".

– "Ficior, misidzle-a tale, un soare pisti loc, Ma lasã-ne, fudz, du-ti, nã s-arde caplu n foc".

– "Pri suflitu-ts, lea moashe, si-l bash eu mash tu fatsã, Unãoarã, nu ma multu sh-nu yin pãnã dimneatsã".

Sh-ni s-minã di la poartã. Tsi s-facã sh-laea moashe?

S-dipune sh-pit nã guvã: "Ai yinu, de, shi-l bashe, Curundu, nu ti-amãnã, cã-i creftu sh-cã lj-u poate, Lu-adush di mare hatrã, cã noaptea nu sã scoate".

Shi-l bashe omlu sh-bashe: "S-bãneadzã ficiuriclu, Ah, Domnul si-nj lu tsãnã birbeclu, mushiticlu". ...................................................

65

66

Batzaria – Pãrãvulii – Tsi-lj deade s-bashe moasha? – Tsi-lj deade nu ntribats, Ma singuri-vã duchits-vã, eu nu spun, s-mi ljirtats.

Sh-dimneatsa ea-l crãshtinlu ma-sh-yine cu-alãgare.

Nã etã-lj pare noaptea, vrea s-creapã di dor mare Shi n casã moasha, nveasta tu lãi suntu adrate, Cu capitle pi cheptu ma plãngu nfãrmãcate.

– "Tsi-avets", lã strigã omlu, "cum... nacã Dumnidzãu, Iu-i njiclu, iu-i ficiorlu, pãtsã, vahi, nãs arãu"?

– "Pi zverca-a ta las s-hibã, ficiorlu nã muri, Cã-aseara cãnd lu scoasem, nãs njiclu sh-arãtsi".

– "Tsi-adrai, zghileashte corbul, ma shteam eu di cu searã Mult greu lj-anurdzea duhlu, s-duchea, cã vrea nã chearã".

66

Batzaria – Pãrãvulii

DISHTIPTATLU GREC

Doi Armãnj ãn cale-aflarã Greclu Yeani dit altã hoarã.

– "Bunã-ts oara", – "Cale bunã, Aide s-njardzim dipriunã".

Sh-pri tu calea-atsea cu soare Imnã Greclu pi cicioare, Tr-atsea sh-easte sh-palicar – Ear Armãnjlji-s ãncãlar.

Sh-vedz cã-i ghine s-hii pripade, Di-unã parte Greclu veade Un pãrã di doi aslani Lu-anvãrteashti troarã Yeani.

S-dutse-acasã mash harauã; "E, dishteptu fui, chirauã, Orghi-Armãnjlji nu vidzurã, Itsi-aflai trã mine sh-furã".

Sh-cãndu lj-avdu pi-unã boatse: "Oi, fãrtate, yin ãncoatse Sã mpãrtsãm tut tsi-ai aflatã, Cã-amintreilji him sutsatã".

Tsi lu-aduse Dumnidzãlu!

Dau cu bunlu, dau cu-arãulu, Bre di-aistã, bre di-ahtare, Yine lucrul la bãteare.

Sh-nu dzã tora cã nu-nj tsãne, Cã mi shtii cãt escu cãne, Ma-nj fac singur: "Tsi hiu, glar!

Stau s-mi bat eu, palicar!

Sute ori nu-i cama bunã, Ca s-lj-arãd cu-unã minciunã?"

67

68

Batzaria – Pãrãvulii

Sh-un aslan ded a unui Tut ahãt dau sh-alãntui, Ear atsel tsi-aflai ãn cale, Tut trã mine ãl tsãnui.

Grea, de, tora, moi muljare, Dzã cã nu-ai bãrbat ti hare.

Un om singur s-arãd doi, Nu-s Armãnjlji cum him noi, Suntu oaminj di la oi".

68

Batzaria – Pãrãvulii

PICURARLU HAGI-DONE

Vrea s-njargã n Hãgiliche-atsel Done picurar, Duchea cã yine oara si-lj dzãtsim cale-ambar Sh-crãshtinlu dupã moarte vrea s-nu-aflã calea ncljisã; Tsi s-dzãtsim? Lj-eara fricã s-nu njargã el tu chisã.

"Tu banã", sh-dzãtse singur, "am faptã mash arãu, Tut furtu sh-minciunare – s-mi ljartã Dumnidzãu!"

– "Fãrtate", dzãtse-al Cole, "ts-las oile sh-doilji cãnj.

Pi zverca-a ta las s-hibã, s-li-aveglji, si-nj li tsãnj".

Shi s-bashe, lãcrimeadzã, cã fudze-ahãt diparte, Nauã muntsã, shapte cãmpuri: nu shtie banã sh-moarte.

– "Ai shedz cu sãnãtate". – "S-ti-aducã Stã-Mãria".

Shi s-toarnã eara Done: "E frate, vedz cupia, Nj-u jale, mutrea sh-cãnjlji, tsel Murgu sh-tsel Arap".

– "Nu-ai zore cã lj-aveglju, ca oclj-a mei din cap".

Sh-fãrtat-su, om ãndreptu, nu trec ni dau‟ stãmãnj Xifatse tute oile, nu-alasã sh-doilji cãnj, "Nu s-toarnã tora Done, iu s-duse pisti-amare, Iu loclu s-bitiseashte sh-njerg puljlji tr-adãpare".

Shi s-tinde lungu sh-largu, duchea tora di banã, Cã-i dultse – s-nu si veadã – s-bãnedz pi cheale xeanã.

Ma tihea nu-lj fu multã cã ea-ts lu Hagi-Done, Nã dzuã sh-yine n hoarã, di cum fudzi, ma gione.

Sh-cãt avde Cole dzãtse: "Lu-adrai, ved, groslu zloatã, Agiumse – si-l lja neclu – el dintsãlj va nji scoatã.

S-videarim cu buneatsã: si-lj duc putsãn mãrcat, Ãlj trag sh-unã minciunã – s-lipseare ljau sh-giurat".

Shi s-dutse: "O, fãrtate! Ti-aduse Dumnidzãu, La tine nj-eara mintea, cripam di dorlu-a tãu".

Shi-l lja di gushe Done sh-elj doilji s-tsãn di mãnj, – "E oile nj-afitarã, cum trets cu doilji cãnj"?

69

70

Batzaria – Pãrãvulii – "Nu ntreabã", dzãse Cole, "nã oae nu sh-armase, Ma banã la-afindilja-ts, li-acumpri sh-cama grase, Nã noapte, frate Done, vidzui un yis arãu Murish taha iu njarsish, ti lo n tser Dumnidzãu.

Cãt plãmshu, nu sã spune: tsi banã-aveam tricutã!

Sh-dimneatsa vindu oile sh-la suflit ca s-ts-agiutã, Dau pradzlji la-urfãnjie ma fã-ti cu harauã, S-ai banã sh-sãnãtate tri unã va s-ljai dauã, Nj-armase mash mãrcatlu, ma mãcã-l sãnãtos, Sh-tsã dzãc alasã-ts jalea, bãneadzã-ts hãrios".

Tsi matsinj", greashte Done, "la mine-ahtãri nu trec, Armãnlu nu s-arãde, nu-i Vurgãr, nitsi Grec".

Sh-nãirit el mutã oala, tsea oalã cu mãrcat, Di caplu-al Cole-u frãndze, di-l fatse drac muljat.

"Nafoarã-arupets gusha shi ntr-oclji s-nu ti ved!"

– "S-bãnedz", lj-u toarnã sh-Cole, "nu-am chefe multã s-shed".

"Ori, Cole", un lu ntreabã, "tsi-ashi, tsi ti-ai adratã"?

– "Ishii cu fatsã albã, cã-isapea-nj ded curatã".

70

Batzaria – Pãrãvulii

NU ARMÃNLU MA CURAUA

Cripã draclu, cumu s-dzãtse, Sh-unã dzuã, mare thamã!

S-duse Greclu la Armãnlu Pri-unã tsinã ca si-l cljamã.

Njardze omlu shi ca oaspe Tut ashteaptã oara s-yinã, Ma nu veade tsiva s-hearbã, S-ciudiseashte tsi va s-tsinã.

Sh-ea-u livenda nicuchirã S-dutse nyie di firmitã Sh-cãndu-i oara tri tsinare, Nãsã yine cu-unã pitã.

Ear Armãnlu strãmbã narea: – "Tsi mãcare, s-u lja neclu.

Unã pitã, sh-ea di veardzã.

Tsi trã mine sh-tsi ti Greclu..."

Tatse omlu – tsi s-adarã?

Vedz cã tu-unã xere-arauã Pãnã sh-grãndina, bre frate, Va s-u-ashteptsi cu harauã.

Bagã s-mãcã, ma di prota Sh-ahãt bunã nu s-pãrea, Cã urdzãtsli – s-nu si veadã – Tu grumazlu-lj si tsãnea.

Mãcã sh-Greclu sh-cama troarã, Bitiseashte, tradze mãnã,

71

72

Batzaria – Pãrãvulii Cã de, omlu mindueashte Sh-tri fumealje ca s-armãnã.

Noulu oaspe: dã-lj-u ninte, Dã-lj-u, lucrulu sh-mutreashte.

Lj-eara foame sh-cum tsi s-hibã, Bunã, slabã-arucuteashte.

Pita fudze, s-hiriseashte Veade Greclu sh-cu tut Greacã: "S-tsã s-acatsã, dzãc nãsh doilji, Gugosh, Doamne, s-nu tsã treacã".

S-duse, frate, giumitatea, Cãndu s-avde-unãoarã pac.

"Cripã-Armãnlu", strigã Greaca, "Plãscãni un vurculac".

– "Nu Armãnlu ma curaua", Dzãtse omlu ca peagalea, "Sh-featse ghine di s-arupse, Ved cã nãsã tsãnea calea".

Sh-dã-lj-u, mãcã sh-eara ndeasã, Nu-avea seamne, ca si s-tragã, – "Ore oaspe", fatse Greclu, "Va s-u deapinj pita ntreagã?

Nu ti ntreb, ore crãshtine, Cã di-iu eshti, dit tsi hoarã?

Om cu orixe ahtare Nu-am vidzutã vãrnãoarã".

– "Sãmãrnjat, ore fãrtate, Ea, s-tsã spun, cã mi ntribash, La noi easte mari-arshine, Di mãcare ma s-alash".

– "Sãmãrnjate, Sãmãrnjate, Ma-i ashitse cum dzãts tine, Nu ti-alas s-u deapinj tine, A s-mi satur, barim ghine".

72

Batzaria – Pãrãvulii Sh-mãcã Greclu, mãcã-Armãnlu, Mash tipsia sh-alãsarã, Ear fumealja sh-nicuchira Ploci pi pãnticã bãgarã.

73

74

Batzaria – Pãrãvulii

ARUJIREA ADUTSE FURTUTIREA

S-plãndzea, cã nu-avea banã mãrata di muljare!

Dispoti ãl pimse draclu s-arucã pi ea vreare.

"Mi fatse s-crep di-arshine sh-nu pot ca s-es tu soatsã, Bãrbate, bagã-lj minte, cã nji ndisii lãeatsã.

La poartã cãt mi veade, nj-arãde sh-nji zburashte Shi-nj fatse seamne, sh-hi! hi! ca cal ma nj-arujashte Shi-nj yine deavãrliga... tsi vrei ahãte zboarã Di nãs agiumshu astãzi s-nu-am fatsã s-es ãn hoarã".

Bãrbatlu-lj toarnã zborlu: "Alasã, mori muljare, Duchescu eu lãngoarea-lj, sumarlu-lj va umpleare.

Si-nj cadã mash tu mãnã shi-l fac eu s-agãrshascã Di vreare shi zburãre sh-la-armãne s-arujascã.

Ma n casã ca s-lu-adutsim, fudz, du-ti tora-ntr-apã Sh-ca cal ma s-ts-arujascã, rujea-lj sh-tine ca eapã.

Arãde-lj, ma s-tsã-arãdã, si-lj greshti, ma s-tsã greascã, Fã-lj chefea, lja-l cu bunlu sh-astarã dzã-lj s-urseascã.

S-lu-aducã mash Uryia s-nã calcã nãsu n casã, S-mi vedz apoi muljare, cum shtiu s-cruescu rasã".

Sh-nihita ea-ts-u n cale, cu vasile tu mãnã, Ãndreaptã, ncucutatã, si dutse la fãntãnã.

Sh-fidanã, rushcuvanã, ma s-frãndze ca dudie E, spune-nj, tora, frate, nu intri tu-amãrtie?

U veade nãs shi-lj chicã sh-hi-hi ma lj-arujeashte.

– "Hi-hi", lj-u toarnã sh-nãsã, lj-arãde shi-l mutreashte Sh-ni fudze, ni s-aspare. – "Ea, tora vinj ãn cale" "Ashi ti voi, crãshtinã, mi-adrai, ca s-crep tu cheale".

Ear nãsã ca peagalea: "Di cãndu ti-am vidzutã, Nj-u mintea tut la tine, nu-nj dormu noaptea tutã.

Shi vream s-ti cljem acasã, tsi s-fac mash cã nj-u fricã.

Mi shtii cã hiu mãrtatã sh-bãrbat-nju mi dinjicã.

Ma vinj s-tsã fac hãbare, ursea ma s-vrei astarã, Sh-arupse azã gusha shi s-duse tu-altã hoarã Shi ntreaga noapte-acasã noi singuri va nã him".

74

Batzaria – Pãrãvulii Sh-cãnd avde-aiste zboarã sh-chiru el mintea tutã Sh-nifrãmtã dzua ghine sh-lo calea ti la vrutã. Ãn casã veade sofra cu cãrnuri shi cu lapte Sh-cu tute mushitetsle; mushatã, dultse noapte!

Shed doilji shi sh-fac crutsea sh-tut zboarã cu shicãi, Cã sh-matsinã ca multe atselj cu rase lãi.

Ear nãsã piridarea – ma morva s-u-ardã foclu – Si spune hãrioasã, di nu sh-u tsãni loclu.

Ma nica nimãcatã: tac-tac, asunã n poartã: "Dishcljide de, vãrnãoarã, cã nu va s-eshti moartã".

– "Bãrbat-nju", strigã nãsã; "Dispoti mi loash pri gushe, Mi spindzurã, mi talje, ti dusish, lae Ciushe!"

Nãs, peturle di tsearã, nu s-tsãne pi cicioare.

Guvojdzã-afiriseashte, si-l vedz, mori di-arãdeare.

– "Ascapã-mi crãshtinã, ascundi-mi iuva, Mori sorã, ai-tsã njilã, cã s-duse barba-a mea".

– "Ti barbã trag gailee, ma sh-tine-earai cusure, Ai, fudz, arupe-ts gusha, ascundi-ti tu-ahure" – Shi s-freadze pãnã s-duse la caljlji dit pãhnie Shi s-hipse tu-unã cohe: "Agiutã-nj, Stã-Mãrie!"

"Tac-tac, dishcljide poarta", tut s-avde di nafoarã, – "Avdzãi, avdzãi, bãrbate, ashteaptã-agiungu troarã".

S-dipune shi-lj dishcljide, bãrbatlu intrã n casã, S-prifatse, cã nu veade ni carne, nitsi measã, Shi spune tora hala, cã tsi s-turnã din cale: "Nu-i tihe s-njergu noaptea, cã ghine-agiumshu n vale S-aspare, lup si-l mãcã, shi-nj fudze-acasã "Lailu" Cu-un cal iu s-njergu noaptea; mi tornu sh-eu cu "Bailu".

Cripare-nj yine nveastã, ahtare cal yitsearcu.

Ma dã-nj-u furtutirea, inatea si-nj discarcu".

– "Sh-u caftã", dzãtse sh-nãsã, sh-lji tinde furtutirea, "Nu s-veade, lja lunjinã". – "Nu, lu-aflu cu-ahulirea".

Shi s-dutse, shtits la care, dit cohe tsã lu scoate Di barbã ma sh-lu nciupã sh-las s-numirã cari poate.

"Na, lupe, cal hãrame, na dorlu ca s-tsã treacã, Di-ahure sh-di shideare, cã lucrulu tsã ngreacã.

Tsã-i bunã s-njerdzi-acasã, cãnd mine-alag nafoarã?

Na, mãcã tora sh-tine s-badz minte tr-altãoarã".

Sh-tut umflã sh-eara dã-lj-u pãn freadze furtutirea.

Dispoti, cunoashte-ts singur, tri bun nu-ts fu-arujirea!

75

76

Batzaria – Pãrãvulii Shi ngljite, corbul, tatse sh-cãnd omlu dzãtse dure, El frãmtu, faptã-andaulea, ascapã dit ahure.

Sh-acasã sh-bagã tseape: "Ah, oasile, ah, truplu!

Of! caplu, of! cicioarle, dip njilã nu-avu luplu".

Sh-alantã dzuã-muljarea si dutse ear ãntr-apã Shi-lj treatse la firidã sh-rujeashte ear ca eapã.

– "Crãshtinã, imnã-ts calea sh-alasã-ts arujirea, Cã dupã tine yine bãrbat-tu sh-furtutirea".

76

Batzaria – Pãrãvulii

EARA ÃNTREG CA TINE

La bisearicã pri-amvone, Kir Dispoti ma lj-u dzãtsea Sh-dupã cum avea pãrnjitã, Nu-avea seamne s-bitisea.

– "Ore, frate, nu s-aravdã; Pãnã cãndu s-ashtiptãm?

Altu lucru nu n-armase, Dicãt nãsu s-lu-ascultãm?"

Sh-tuts pe-aradã ma sh-acatsã S-ducã catiun pri-acasã, Shi n bisearica-atsea mare Mash doi oaminj sh-avea-armasã.

Amindoilji n atsea dzuã Di la stane-avea vinjitã. – Un plãndzea, plãndzea cu boatse, Ear alant avea durnjitã.

Ear Dispoti di nsus pri-amvone, Veade,-arãde, s-hãriseashte, Cã-lj pãrea, cã di-a lui zboarã, Picurarlu-sh si jileashte.

Sh-ea, lu ntreabã: "Vluyimene, Di-u tsã yine sh-ahãt plãngu?

Nu-i ashi cã-atseale tsi-avdzã, Nãse inima ts-u frãngu?"

77

78

Batzaria – Pãrãvulii – "Ayisite, natima-mi, Ma s-duchii un zbor di-a tale: Trã un tsap tsi-nj lu furarã Mi-acãtsã ahãtã jale.

Cã sh-avea – s-nu-ts yinã greatsã – Unã barbã ntreagã-a ta, Ashi lungã,-ahãt tufoasã, Tu tsiva nu-lj alãxea.

Sh-cãndu tine di pri-amvone, Ma zburai, ma minai caplu, Ãnj pãrea atumtsea-a njia, Canda ved dininte tsaplu".

78

Batzaria – Pãrãvulii

EASTE UNÃ CU CATILU

S-dutse Cole cu tut Chita, S-duc tu bana-a lor unãoarã Si s-cumãnicã crãshtinjlji La bisearica din hoarã.

Amãrtiile s-lã si ljartã, Cã nu-s unã, cã nu-s dzatse.

Picurarlu – vedz cã-i datã – Nu-are dzuã cãnd nu fatse.

– "Njardzim Cole?" – "Njardzim Chita"...

Cum s-nu s-ducã? Avdzã, frate, Ljai niheam cumnicãturã Sh-amãrtiile sun‟ ljirtate.

Ma lji nveatsã un sh-alantu, Cã-alãsatã-i di Hristolu Amãrtiile ca sã spunã Ninte la pramaticolu.

– "Na, bre, Chita, s-intru mine".

Da cãrliglu si-lj lu tsãnã Sh-intrã Cole si sã ncljinã, Fatse crutse, bashe mãnã.

– "E ficioru, s-greshti ndreptu, Cã va ti-avdã shi Hristolu, Spune tute, nu ti-ascunde, Dzãtse-a lui pramaticolu.

79

80

Batzaria – Pãrãvulii Sh-ahiurheashte dupã-aradã, Cum ãntreabã lumea tutã: "Ti ncãceash? Ts-asparsish gura?

Pãnã tora ti-ai bãtutã?"

– "Dip cu vãrnu, ore prefte, Na, mi giur pi Ayilji tots Macã vrei ãntreabã sh-Chita, Nãs mi shtie, cã him sots".

– "Bravo hilj", lj-u toarnã preftul, "Altã spune, tsi-ai adratã?

Vãrnã oae, vãrnã caprã, Cum shtii noaptea nu-ai furatã?"

– "S-furã Cole? A, s-mi ljertsã, Lja-tsã zborlu, nu hiu fur.

Nji vidzurã? S-yinã s-dzãcã!

Nu-am furatã,-atsea mi giur".

– "Bre crãshtine, nu mi ncaltsã, Minduea-ti picurare.

Nu-arãdz mine, ma Hristolu Sh-amãrtia-i, vedz, ma mare.

Nu-ai furatã? Cum poa‟ s-hibã Pãnã tora nu-am vidzutã Picurar ahãt ãndreptu, Ca s-nu furã bana-lj tutã".

Sh-fã-tsã crutsea sh-giurã Cole: "Nu-am furatã sh-nu-am furatã" – Sh-aflã om sã spunã ndreptu, Nu s-acatsã el tu batã.

– "Ghine, du-ti s-ti cumãnits, S-nj-ai rushinea, picurare, Ma mitãnj ca vãrnã dzatse Fã-tsã seara la culcare".

Ease Cole sh-fatse-al Chita: – "Ai, fãrtate, s-li spilãm

80

Batzaria – Pãrãvulii Nu-anjurdzeashte lucrul ghine, Ai, ãn hoarã s-nu nã-aflãm.

Un andihristu di preftu, Tsi mi ntreabã-ahãtã oarã: "S-nu-ai furatã oae, caprã?"

Vrea s-mi-acatsã el tu zboarã.

Nu bun lucru, cumu s-veade, Slabe seamne, ore Chita, N-aduchirã, ved, trã oile, Tsi-agudim eri di la Mita.

Shtiu tsi ntreabã el ti furtu Ma s-fudzim pãnã-avem oarã: Easte unã cu Catilu, Lu-aduchii eu di pri zboarã".

81

82

Batzaria – Pãrãvulii

AROSHE SUN’ DI SÃNDZE

Unãoarã, la un hrisic Si duse-un Arbines Cu palã, fustanelã Cu nolgiclu ca stres.

– "S-nj-adari, voi, dau‟ pãlãshti Di-asime ma curatã, A njia cum ãnj prindu. – Nu-ai fricã, cãt ti platã, Trag pala, talj niscãntsã – Ts-u portu, ea, deanumir – Sh-pãn seara, ore-Armãne, Am pradz eu fãrã numir.

Mutrea mash s-hibã bune".

"Nu-ai fricã", dzãse,-"alasã".

Ma hrisiclu li-adarã Di halcuma-atsea hasã, Sh-prisuprã mash li-algheashte – Armãnlu nu vrea s-shtibã? – S-pãrea, vedz, la videare Di-asime cã vrea s-hibã.

Ea-l omlu, cã mash yine Ca dupã nã stãmãnã Lja plãshtile, li tsindze Sh-cãt fatse, lj-da tu mãnã.

– "Sun‟ bune?" – "Mash asime"...

Ma nitricutã meslu Shi s-toarnã ear la hrisic Nãirit foc Arbineslu.

– "Bre psefte! Tsi mi-arãsish?

82

Batzaria – Pãrãvulii Ea, plãshtile-arushirã Trã tsi s-nj-u-adari aestã Cãnd ma multu s-plãtirã?"

Arãde sh-dzãtse-Armãnlu: "O, Doamne, nu ti plãndze, Ma s-veade di diparte, Cã-aroshe sun‟ di sãndze.

Di sãndzile di oaminj Di-atselj tsi-ai vãtãmatã, Di-atumtsea pãnã tora Nã sutã lj-ai shcurtatã.

Sh-aroshe nu vrea s-facã, Di sãndze ma li-adrash, Ma dã-nj sh-unã mishteare Di pradzlji tsi-adunash.

El shtie, corbul, ghine Cã nu tãlje gãljinã, Ma s-dzãcã?! Cum sã scadã, Ahãt cãndu lu-alinã.

Shi s-umflã, sã mprusteadzã, “Ei bravu, ore-Armãne, Di-u drac duchish, bre, troarã, Dishteptu fush pri pãne”.

Sh-doi grosh ãlj da din pungã, – Ahãt avea nãs tuts, – Ahtãri sunt Arbineshlji Di coadã cãndu-lj muts.

83

84

Batzaria – Pãrãvulii

AYILU

MUCIO

Vor ta s-dzãcã un sh-alantu Taha, de, ditu ghiftame Nu sã spuse pãnã tora Om cu semnu, om cu name.

Nu-i ashitse, nu grits ghine, Ãi minciunã, s-mi ljirtats.

Lu shtits Mucio Parpanghelu?

Stats atumtsea sh-ascultats.

Unã dzuã, njadzã earnã S-aflã Mucio pri tu cale Ãl cljimarã tu-unã hoarã, Ca s-l-adarã tsire nale.

Didea neauã. Zurlul Seavir Pãn tu oase pitrundea.

Nã furtunã – sindilie: Om nafoarã nu s-videa.

Sh-u pãtsã mãratlu ghiftu!

Iu si s-ducã? Tsi s-adarã?

Cã, de, corbul s-avea-aflatã Mash cu stranjile di vearã.

Cãti guve-avea pri nãse Nu putui eu ca s-li numir.

Eara-arupte la cicioare, La pãltare shi la numir.

84

Batzaria – Pãrãvulii Veade Mucio: slabe seamne!

Dumnidzã sh-bãgã pri minte, Ca s-mi moarã si-nj lja chealea.

Aide, Mucio, imnã ninte.

Imnã ninte... ma furtuna Nu pupseashte nã minutã.

Cãts guvojdzã featse-atumtsea Nu-avea-adratã bana-lj tutã.

– "Ore, Doamne, cum ved Tine Vrei s-mi mori, tra si-nj ljai chealea Va Ti fats cirac cu nãsã?

Aide-alasã s-imnu calea".

Plãndze ghiftul shi tãxeashte La bisearicã nã tsearã.

Sh-untulemnu, ma s-ascapã, Om ahtare, ma s-nu chearã.

Pri chirute suntu tute Nu vor Ayilji ta s-lu-ascapã, Lu shtiu Mucio cã lj-arãde Sh-nu lã dutse nitsi apã.

– "Stã-Mãrie, Ayiu Yeoryi, Nu-avets njilã, nu vã-i dor?

Cheare Mucio, protlu ghiftu, Nu-lj dats theamã agiutor?"

Nu poa‟ s-imnã corbul Mucio Cãdzu, s-duse, ngucini.

S-tease mpade tu-unã groapã, Doi cots neauã lu-anvãli. „Shteaptã ghifta ca trei dzãli Ma bãrbat-su s-yinã nu-are.

– "Iu va s-hibã? Ca tsi-l pate?

Cum shedz, Mucio, pritu-arcoare?"

Ma s-duc soea, s-duc vitsinjlji Sh-lu-aflã Mucio ãngljitsat.

85

86

Batzaria – Pãrãvulii – "Tsi-adãrash, o Dumnidzale, Nã loash ma bunlu bãrbat!"

Tatse Mucio, nu da boatse, Ear di guvile di nãri, Ma lji spindzurã ãmpade Dauã gljatsã lundzi sh-mãri.

– "Hãrisea-ti, lea Tsal Mucio, Cã bãrbat-tu nu muri, Ayiu s-featse, Ayi ghiftescu, Dumnidzãlu-ashi ursi".

Shi s-vedz tseri, shi s-vedz lumbãrdzã, Tsi lji spindzurã di nãri, – "Bravo-a tsia, lea ghiftame, Cã scusesh un om tri hãri".

Treatse earna shi s-duc yiftsãlj Ayilu Mucio si lu ngroapã Lja lupãtsle, lja cãzmadzlji, Ca s-lj-adarã unã groapã.

Sh-cãndu-agiungu trãsh la Mucio, Ved tut cãmpu cã lãea.

Eara dauã njilj di corghi Carnea-a Ayilui tsi mãca.

– "Suntu Anghilj, suntu-Arhanghilj Tuts di lãilji, tuts ghifteshts Poartã n tser pri Ayilu Mucio"...

– "Mucio! Fara s-nu-agãrsheshts".

Shi di-atumtsea pãnã azã Iu s-ti duts pi la ghiftame Va s-tsã dzãcã, cã ca Mucio Nu-are Ayi cu-ahãtã-aname.

86

Batzaria – Pãrãvulii

NU S-ACATSÃ ARMÃNLU

Un Armãn, ca di Clisurã, Costa, Petru, nu shtiu sh-mine: Tsi-are s-facã cum s-acljamã, Nunlu shtie cama ghine.

Cãt tr-analtu... nu s-ma fatse, Nu-are sots tu hoarle toate.

Si-l mutreshti-ts cade fesea, Dzã-lj-u "leangã sh-giumitate".

Vrea si s-ducã sh-el tu xeane, Ma, de, hoara, s-nu si veadã, Dzãtse: "nu-ts dãm tishchiree", Tut aclotse vrea s-lã shadã.

Tsi s-adarã fãcãrãlu?

Va lu nveatsã tora halea.

Lja nã altã, lja nã xeanã, Sh-fudze omlu, tradze calea.

Imnã, treatse multe locuri, Ea-u-agiumse pãn Nemtsia: "Stãi, nu intrã", greashte unlu, "Tischireaua, s-veade-atsia.

U lja omlu s-u mutreascã, S-veadã nuntru itsi scrie.

S-ciudiseashte, bate caplu Nu poa‟ s-tsãnã di-apurie: – "Ore-Armãne, tischireea Ved ca xeanã sh-anjurdzeashte: Cum hii tine, sh-tsi-are nuntru Dip iuva nu s-iduseashte".

87

88

Batzaria – Pãrãvulii

– "A mea easte, tsi-are s-facã, Na, s-criparim pãnã mãne Shi s-mi talje Stã-Mãria; A mea easte,-a mea-i, pri pãne".

– "Cama shcurte, nu ti giurã, Aide-alasã Stã-Mãria Sh-yinu vedz-tsã, bre crãshtine, Vedz-tsã singur tsi-are-atsia".

– "Ea, pe-aradã, cum shi spune: Ca tsi fatsã, ca tsi gurã, Cum lj-u narea, cum lj-u grunjlju, Spune sh-cã i din Clisurã.

Sh-ea, cum scrie: easte shcurtu, Easte shcurtu, avdzã ghine, Cã astsel trã care scrie, Nu-i analtu, nu-i ca tine.

Cã, de, frate, voi nã scarã, Ca s-putearim tra s-ti-agiungu, Tsã mi giur, cã pãnã azã Nu-am vidzutã sh-ahãt lungu".

– "Ma tr-aestã", lj-u-are-Armãnlu, "Mi tsãnush di-ahãtã oarã Sh-tut ãnj dzãts cã sh-easte xeanã?

Ea, s-tsã spun, cu dauã zboarã: Easte shcurtu, scrie nãsã, Nu-i minciunã, spune ghine, Cã la noi, tu hoara-a noastrã, Cama shcurtul escu mine.

Ashi-i apa din Clisurã; Multu-analtsã crescu tots.

Nitsi s-aflã la noi oaminj, Care s-nu-aibã patru cots".

88

Batzaria – Pãrãvulii

CUMNICÃTURA AL CHITA

Avde Chita, cã ma s-dzãtse, Cã di preasinj multu-agiutã, Ma s-ti duts ca s-ti cumãnits; Cã-ashi fatse lumea tutã.

Cã-lj si ljartã, cã-lj si spealã Itsi s-facã, itsi s-furã.

"Da di mãnã, ma-i ashitse, Aide s-ljau cumnicãturã".

Sh-nã hãryie, ea-li Chita Neapiritã, cã-sh si scoalã, Mãcã ghine, nu s-agioacã, Inima s-nu-lj hibã goalã.

Lja cãrliglu, lja hãngearlu. – Tsi shtii, frate, poa‟ s-lipseascã, – Sh-fudze Chita, imnã calea, S-dutse omlu s-ayiseascã.

– "Ei, afendi, bunã-ts oara, Tsi-adari, prefte, cum lj-u trets?

Yine Chita si-l cumãnits, Chita, om di la birbets".

– "E, cripatlu", dzãtse preftul, "Ma peagalea, nu zghilea.

Ea, nji spune tine prota S-nu mãcash azã tsiva?"

89

90

Batzaria – Pãrãvulii – "Ti mãcare mash nu ntreabã, Cama multu iu si s-ducã, Mash s-earai di vãrnã parte Si-l vedz Chita cum sh-arucã.

Dã-lj-u, ndeasã di hãryie, Dã-lj-u, lapte sh-cãcimac, S-hibã altu s-mãcã-ahãtã, Tu-oara-atsea vrea facã pac".

– "Cum dzãts tine", lj-u-are preftul, "Ved cã fush crãshtin cu semnu, S-ti cumãnic cum lipseashte, Shedz atsia s-ljau un lemnu".

S-toarnã preftul, ma nu-i singur, Ea-li yine cu doi sots – Nu sh-fu Chita om di-aradã, Nu s-cumãnicã ca tots.

– "Aide, Chita, ai ti tinde, Tra s-tsã dãm cumnicãturã, Fã-tsã crutsea sh-fã-ti gione, Strindze dintsãlj ghine n gurã".

Ma lu-ashtearnã corbul Chita Shi-l chiseadzã di bãteare, El aravdã, strindze dintsãlj, Easte gione, nu-i muljare.

Sh-tut lã dzãtse: "dats-lj-u ninte, Nu-avets njilã, ma trãdzets, Poartã Chita, nu lj-u fricã, Nu lj-u fricã, ma didets.

Cumnicats-mi cãt ma ghine, Cã di zore altãoarã, S-mi-adutseare Dumnidzãlu, S-yinã eara Chita n hoarã".

Shi-l bãturã, shi-l cruirã, Pãn lj-umflarã ghine chealea.

90

Batzaria – Pãrãvulii – "Aide tora, oarã-ts bunã, Du-ti, frate, imnã-ts calea”.

– "Trã tsi prefte", greashte Chita, "Trã tsi mash cumnicãturã?

Nu-aflat om voi ca s-arãdets, Ea, didets-nji shi fanfurã".

– "A, sh-anafurã va Chita, Ea, mutrea, cã n-agãrshim, Shedz atumtsea nica nãoarã Sh-cu fanfura s-bitisim".

Sh-dã-lj-u preftsãlj sh-eara dã-lj-u, Pãnã cãndu nu puturã; – "A s-ts-agiutã, scoalã Chita, Ea, tsã deadim shi fanfurã".

Fudze frãmtu lailu Chita, Ma mult mortu dicãt yiu.

"Zore lucru cumnicarea, Va s-tsãn minte pãnã s-hiu".

Shi prit cale sh-aflã Chita Unã nveastã tsi-avea njic: "Bunã-ts oara", greashte omlu, "Iu cu-aestu ficiuric?"

– "La bisearicã, lai Chita, Tra si-lj da cumnicãturã, Lu-am ca lãndzit, di trei dzãle, Nu va sh-bagã tsiva n gurã".

– "Nu tsi-ai minte, lea crãshtinã, Shtii tsi s-dzãtse cumnicare?

Om ca mine, om ca Chita Sh-eara veade zore mare.

Du-l acasã ficiuriclu, Cã nu sh-easti nãs ti-ahtãri Iu va s-poatã el s-aravdã?

Nica nu-i gros tu pãltãri.

91

92

Batzaria – Pãrãvulii

Multu, multu poa‟ s-ascapã, Cãndu-lj da cumnicãturã, Ma pute nu-nj talje mintea S-easã yiu ditu fanfurã".

92

Batzaria – Pãrãvulii

VOR SI S-MÃRITÃ MOASHILE

Unã dzuã tsi sh-li-acatsã Tute moashile din hoarã?

S-adunarã tsicnaprefte S-facã chefe sh-nãse-unãoarã.

Nu ti-agioacã cu mushitse, Cãnd s-aprindu, nu-i shicae Nu pots, frate, s-esh dininte, Cã fac hoara dãndãnae.

Ea, mutrea-li tsi s-livende, Pãn di coate scumbusite, Cumu-s frãngu n cãpisteare.

Au ti-adrare-ahãte pite!

Nu vor alte si s-minteascã, Cã fu nveastã, cã fu featã; Vedz a feaminlor di tora Tsiva mintea nu l-afeatã.

Va sã shtibã s-facã pite, Shtii di-atseale, cãrtsãconj?

I shutsãte, ori plãsate, Sh-au hãbare di pitronj?

Dats-lj-u mae, fãtsets chefe, Cã ea, yine sh-ti voi oara S-creapã tinirle di ergu, S-plãscãneascã tutã hoara.

93

94

Batzaria – Pãrãvulii Sh-tut ma yin, tut ma s-adunã Multe, frate, multe sh-furã, S-umplu casa, nu li ncape.

Di-iu inshirã, di-iu cãdzurã.

Avdzã tute cum zburãscu, Cum shi spun di tinireatsã, Cum s-alavdã catishunã Trã giunatic, livindeatsã.

"Chiru eta, s-duse lumea, Tsea di tora nu-i tsiva Bana sh-lucrile di-atumtsea, Nu pots s-li-afli azã-iuva.

Iu s-bãrbatslji, iu s-ljirtatslji!

Cum ma sh-dormu tu mãrmintsã!"

Sh-ma suschirã sh-lãcrimeadzã Tute-atseale fãrã dintsã.

Sh-na un tinir, ea, iu yine: – "Tãtsets, moashe, nu plãndzets.

Shteardzets ocljilj, hãrisits-vã, Mare tihe va s-avets.

Am s-vã spun unã hãbare, U-avdzãi sh-mine tora calea, Multu bunã sh-hãrioasã, Va s-vã treacã tutã jalea.

Dimãndã, dzãc, Amirãlu Di-azã pãn tu siptãmãnã, Tute veduvle s-mãritã, Nitsi unã s-nu sh-armãnã".

– "Cum, tsi veduvi?" mãile ntreabã, "Vedz cã s-aflã sh-ma tricute, Cumu s-dzãtse cama moashe, Va s-mãritã sh-nãse tute?"

– "Pãn di unã", dzãtse omlu, "Carte-ahtare fu vinjitã:

94

Batzaria – Pãrãvulii Ma s-lj-armase dinte n gurã, Va nu va, va si s-mãritã".

Vedz nihitile di moashe, Cum ãn gurã s-ahulescu Sh-cãndu da di vãrnu dinte, Cum arãd, cum s-hãrisescu!

"Nj-avui tihe, nj-avui parte, Mi mãrtai, ma sh-dzãc tu minte.

Dumnidzãlu, mare-Lj numa, Nj-alãsã pãn-azi un dinte".

Sh-ea, dit cohe unã mae Tricu, poate, sh-di-unã sutã Nu-are oclji, ni cicioare Sh-adunatã gljemu-i tutã, Neapucata va s-mãritã Sh-ma da gura s-u dishcljidã – "Ea, vedz, sorã, cã-nj si pare, Nu-am ãn gurã nã luschidã?"

95

96

Batzaria – Pãrãvulii

FÃ CUM ÃTS TALJE CAPLU

Murarlu-agiumse oarfãn, nu-lj calcã vãr la moarã.

Cã-arãde sh-taha furã lj-ishi numa pit hoarã.

Sh-neavearea ca sh-apucã, cu cale-aflã murarlu Nã dzuã di pãzare si s-ducã s-vindã tarlu.

Sã scoalã, lja sh-ficiorlu; ma doi, cumu sã spune, Sh-eara mash cu trei scãnduri sh-atseale nu-ahãt bune.

Cã tsi s-lji yinã n minte? Cum nitsiun om nu-adarã A tarlui cu-unã fune cicioarile-lj ligarã.

Apoi pi lemnu-l mutã, sã-l ducã-ashi n pãzare, Shi s-nu lu-alasã s-imnã, cã vedz, di multã-imnare Va s-curmã sh-va s-asudã sh-apoea, bre ficior – Lu nveatsã tora tat-su – nu s-vinde-ahãt lishor.

Sh-cu tarlu dinanumir ea-lj doilji nã dimneatsã Lja calea, fac sh-nã crutse s-lã njargã ti mbãreatsã.

Sh-dit hoarã cãt ishirã ãlj veadi un sh-lã greashte: "Bre oaminj, tsi-s aeste, ved mintea vã lipseashte.

Chiruts va hits, pri pãne! pãn tora nu-i vidzutã Gumari sã s-lja deanumir sh-pi leamne ca sã s-mutã.

Lãsats-lu s-imnã singur, cã sh-are nãs cicioare Cã-aljumtrea nu gumarlu, ma voi hits ti ligare".

– "Ficior, dizleagã funea, cã ndreptu lj-easte grailu.

Dicãt s-nã-arãdã lumea, las s-curmã theamã sh-Bailu.

Shi-l bagã pri cicioare sh-tuts treilji fug pripade, Cãnd dupã dzatse ceape un altu om ãlj veade.

"Crãshtinj", li dzãtsi-aestu, "nu-i lucru dip cu minte S-imnats voi tutã calea sh-gumarlu s-fugã ninte Cu-urecljile mprustate ca vãrnu domnu mare, Vã-i fricã, vahi, s-nu s-mãcã; ori, coada vã si pare Va-lj cadã, ma s-lu ncalits? Trã tsi-lj dzãtsem gumar Pri noi ma s-nu nã poartã sh-trã tsi-lj bãgãm sumar?"

– "Sh-aestu ndreptu greashte, ficior nu-i altã halã, Cãpestrul tsãne-lj ghine sh-arucã-lj-ti cãvalã".

Shi ncalicã ficiorlu, ear tatãl pri cicioare Sudorle pãnã mpade, trec calea-atsea cu soare.

96

Batzaria – Pãrãvulii Ma n cale da pri altsã, ashi vedz lã fu datã, Di-acasã cãnd pãrnjirã cu stãngul au cãlcatã.

"Mutrea ficior ti hare! – Bre, pushclju, nu ts-u-arshine Pri tar sã stai ca preftu, ear ta-tu dupã tine Sã s-curmã tut imnãnda? Di-iu loash ahãtã minte.

Ca tora tu-aushatic s-nu-ai njilã di pãrinte?

Dipune, cã nu-ts prinde". – Discalicã sh-ficiorlu Ear tatã-su s-alinã, cum dzãsirã nãsh zborlu.

Imnarã theamã cale, ma na, tr-a lor cripare Niscãntsã tiniri lj-aflã sh-lã grescu cu-arãdeare: "Aush di drac, nu-ai njilã sh-putsãn nu mindueshti, Cãnd tine stai cãvalã sh-ficiorlu-ts s-pidipseshti?

Fumealja-ashi ts-mutreshti? Nu vedz, cã nu poa‟ s-tsãnã Cã-lj treamurã cicioarle shi n cale va ts-armãnã?"

Murarlu sh-dzãtse singur: ved hiljlu-nj easte creftu Sh-nu fatse-ahãt sã s-curmã, atselj ãsh grirã ndreptu.

– "Ficior, yin ca sã ncalits, ea-atsia dupã mine Cã tarlu dinãseashte sh-njirdzem ashi ma ghine".

Sh-andoilji sun‟ cavalã, andaulea s-featse tarlu.

Tu zigã trag ca multu ficiorlu cu murarlu.

Sh-ma nclo nãsh da pi altsã, huryeats s-dutsea n pãzare Tsi cãt ãlj ved, lã strigã: "voi hits trã spindzurare, Voi nu-avut nitsi suflet, ni Dumnidzã pri voi Pri pravdã-ahãtã njicã cãvalã sã stats doi.

Va-l frãndzets, bre, gumarlu, armase, nu videts?

Ori naha vrets acasã mash chealea sã-lj dutsets!"

Sh-dipusirã sh-andoilji sh-murarlu-atumtsea shade Tu cale pri-unã cheatrã sh-pri minduire cade.

Analtsã-apoea caplu shi greashte: "bre ficior, Di cãts vidzum ãn cale, nu-aflãm doi pi un zbor; Un dzãtse alba-i bunã, alantu laea-alavdã, Ma easte fãrã minte, atsel tsi shade s-lj-avdã Tru itsi lucru omlu, el singur s-mindueascã, Shi s-facã cum lj-u ghine, nu altsã tsi va s-greascã.

Ma stai s-ascultsã hoara shi soe shi vitsinj, Agiundzi, cum agiumse cireaplu-al Nastradin.

97

98

Batzaria – Pãrãvulii

HRISTOLU CU PÃPUTSÃ AROSHE

– "Zugrafe", dzãtse-Armãnlu, "Si-nj lu-adari Hristolu voi Cãt ma bun, mushat, pirifan, Ca s-nu hibã ca nãs doi.

Ma vedz ghine, tsãne minte, Cã-altã soe nu tsã-l ljau, Voi s-lji fats pãputsã-aroshe Sh-cãtu s-caftsã eu va-ts dau".

– "Bunã, frate, ma nu s-fatse, Cu pãputsã haze nu-are, Cã Hristolu – mare-Lj harea, Nu sh-purta tsiva n cicioare".

– "Tsi ts-u zore", lj-u-are omlu, "Tine-adarã-l cum ãl voi, Cu pãputsã sh-cãt ma-aroshe.

Va-ts plãtescu tri un, doi".

Tsi vrea-lj facã shi zugraflu?

Nicuchirlu, vedz, plãteashte, Cum lj-u chefea va lu-adarã Sh-cu pãputsã-l zugrãfseashte.

Shi-l lucreadzã cumu-lj dzãse; Bun, mushat, ca tr-apurie Sh-ca s-ascapã el di dzãcã Sum cicioare nãs lji scrie: – "Fãrã s-va, Hriste, zugraflu, Mash di-a-Armãnlui angricare, Poartã, sh-tats, pãputsã-aroshe Nicuchirlu ti va-ahtare".

98

Batzaria – Pãrãvulii

MINCIUNA EASE TU PADE

Trei oaminj pit amare, fudzea tri lungã cale, Vrea s-ducã pãn tu Inde. Di casã lã-eara jale.

Sh-angusa, ca s-lã treacã, s-lã parã ma lishoarã, S-cunoscu sh-amintreilji sh-acatsã elj cu zboarã.

– "Dumljartã-u, corba mumã, lã spune-atsel ma mare, Iu s-duse, s-ayiseascã, mi featse om cu hare, Cã-nj deade doi lai oclji, videare-ahãtã lungã, Di-acasã pãn tu munte, eu ved nã bubulicã, Di patru oare cale duchescu-unã furnicã.

Nu spun, cã voi s-mi-alavdu, ma-ahtãri, ea, oclji tsi-am, Tu lunã s-avea oaminj, fãr di-altã va-lj videam.

Ea, naparte di-amare un om tsi shade mpade, Cu-un nel s-agioacã n mãnã; na, tora ved, cã-lj cade".

– "Dealihea", dzãse-alantu, "aestã grish ãndreptu, Cã muma nu mi featse, vahi, om ahãt dishteptu, Ma-nj deade altã hare; tu-avdzãre nu-am eu preaclje, Nã boatse di trei dzãle va-nj yinã la ureaclje.

Nã muscã shtits tsi vreavã ea fatse, cãnd azboarã, Ma u-avdu, cãndu treatse diparte ca nã oarã.

Trã nelu tsi nã spune, ea, oaspile s-bãneadzã, Nu ncape vãrnã dzãcã, cã nu nã minciuneadzã.

Eu nu-l ved, ma fãr-di-altã, cã mpade lj-ascãpã, Avdzã-i eu zingãr-zingãr pi cheatrã, cã-asunã".

Alantu ma lj-ascultã shi-lj yine tut arãs.

Duchea, cã-lj vindu goale, ma dzãtse tora sh-nãs: – "Calotih-vã, bre oaminj, tsi-avut ahtãri lai mume Sh-vã deadirã di hãrle ma bune tsi-s ãn lume, Nu shtits tsi-nj yine greatsã, cã nu-am cu tsi s-mi-alavdu Cã nu ved ni diparte, ni multu pot ca s-avdu Nj-armase mash di mamã. – Dumljartã-u, cã-eara bunã, S-aleg eu tru minutã ndriptatea di minciunã.

99

100

Batzaria – Pãrãvulii Cãnd omlu talje crude, cãt greashte eu-l duchescu, Shi-nj yine di tru cheptu s-mi-aprindu, s-mi nãirescu, Sh-acats di lj-umflu chealea, dau, oaspits iu tsi s-yinã, Bre sh-tatã-nju las s-hibã, lu-astingu di pãrjinã".

Cãt avdu doilji oaspits, ca-lj treatse nã sudoare, Sh-andoilji sun‟ cu musca, ca s-dzãtsem cu-alte zboarã.

Fug, frate,-alasã sotslu, cu nãs nu-i ti shideare, Videa, cã lo s-aprindã, si ndreadze ti bãteare.

100

Batzaria – Pãrãvulii

SH-ASHI S-FATSE!

"Dats dealagã, aidets oaminj, Njitsi sh-mãri, muljeri, bãrbats, Loats ma nyie pãnã-i oarã Nu-avets njilã tsi va s-dats.

Cari va noaptea s-poatã s-doarmã, Cari va sãndzile s-nu sh-chearã, S-treacã banã cu-arihate Tu cãldurã, njadzã vearã, Ma curundu, s-nu s-amãnã, S-yinã s-lja di-aestã apã, Di nisomnu sh-mãcãturã Tu minutã va s-ascapã.

Tãrtãbitsi-sh-puricame, Yeshte, mushte shi furnits, Apa-aestã tsã li moare, Furã mãri i furã njits".

Omlu strigã sh-lumea-alagã, Ca s-acumprã cari di care, Cã sh-eara ca njadzã vearã, Nã cãldurã ti cripare.

S-toarnã-apoea di lu ntreabã: "Ghine, frate, cum s-adrãm, Tãrtãbitslji sh-tute-alante Noi s-putem si-lj vãtãmãm?"

101

102

Batzaria – Pãrãvulii

– "Nu-i tsiva", lã dzãtse omlu, "Voi mutrits ca s-lu acãtsats.

Loats-lu-apoea sh-cu cãshtigã Pi sumsoare-l gãdicats.

El arãde, s-cãpãeashte, Sh-cãnd dishcljisã gura sh-u-are, Unã chicã toarnã-lj nuntru Sh-va videts, cã troarã moare.

– "Am aestã tsã fu apa", Fatse un di-atselj din hoarã, "Murafete ti ciudie!

S-gãdits puritslji sumsoarã.

Va lji spun eu gãdicare, Ma s-lu-acats, shi-l bag tu mãnã, Ljau shi-l calcu cu ciciorlu, Sh-nitsi urmã s-nu sh-armãnã".

"Sh-ashi s-fatse", dzãtse omlu, "Pots si-l caltsi sh-cu ciciorlu, Dicãt sh-apa-a mea ãlj moare, Ea, tsi-nj fu a njia zborlu".

102

Batzaria – Pãrãvulii

NU TI HÃRISESHTI, CÃ-NJ VINJI ORIXEA?

Eara veara, njadzã-vearã Sh-pri tu cãmpu, tu cãloare Trec Armãnjlji, cãrvãnarlji, Nu s-imna di multu soare.

– "Aide Baljo, aide Alcio..."

Shi ma nclo di nãshi-sh treatse Cu-unã pitã mare n mãnã Nã muljare ditu greatse.

Veade unlu sh-dzãtse: "frate Fãtsets haze shi videts Pita cum va lj-u cãlescu Mutrits tora shi tãtsets."

S-dutse omlu lja tãmbarea Di cãrvane s-dipãrteadzã S-tinde-anaschilea ãmpade Sh-avdzã-l tora cum uhteadzã: – "Lele mamã, lele sorã, S-vã videare ninga nãoarã Dinlu-a vostru prucupsitlu, Cã diparte el va sh-moarã".

Shi ncãneashte sh-tut uhteadzã; – "Oh, mãratlu-nj, mi tuchii Mi-arse heavra, nj-mãcã bana Lailu-nj corbu, ah! murii".

103

104

Batzaria – Pãrãvulii Avde Greaca shi s-aproache Ca s-lu veadã shi s-lu ntreabã Vedz tu inimã, nihita, Nu sh-eara muljare slabã.

– "Tsi-ai, Armãne, tsi ti doare, Tsi ncãneshti sh-tsi uhtedz?"

– "Nu mi ntreabã, mori crãshtinã, Nu mi ntreabã,-ashi-nj bãnedz.

Di trei dzãli sh-patru noptsã Ni-am biutã, ni-am mãcatã.

Nj-arde inima, muljare, Limba n gurã u-am uscatã".

Bagã Greaca pita mpade.

"Lja-ts putsãnã, cãrvãnare, Vedz di mãcã, vedz di ngljitã Easte bunã, lucru mare".

Nica nãoarã nipututlu Dit hicate mash uhteadzã – "Ea, s-videarim, mori crãshtinã" Sh-ca cu zore si-mprusteadzã.

Sh-fatse crutsea, tinde mãna Lja nã njicã mãshcãturã Narga, narga shi cu greatsã Ciumuleashte el ãn gurã.

– "Easte bunã", dzãtse omlu, "Ved cã orixea va-nj yinã Dumnidzãlu s-ts-u pãlteascã Dauã ti-unã, lea crãshtinã".

Lja sh-arupe, mãcã sh-mãcã, S-duse pita n giumitate Featse cursul tu mãcare Yine-a omlui sãnãtate.

– "Nu bun lucru", dzãtse Greaca, "Ved cã-armãnlu nu-are sat

104

Batzaria – Pãrãvulii Tsi va s-dzãcã-atselj din cãmpu, Tsi va s-mãcã-a meu bãrbat?"

– "Ma peagalea, cãrvãnare, Mãshcãturle ma putsãne.

Cum fats tini, ti la agru Unã sãrmã nu sh-armãne".

– "Ah! Crãshtinã, vluyimenã, Cum di nu ti hãriseshti Cã, de, orixea ãnj yine Ma ti agru mindueshti?"

105

106

Batzaria – Pãrãvulii

FURE, FURE, NU TS-U-ARSHINE?

Di pi merlu-ali vitsine S-duse gionle meare s-furã.

Nu-apucã s-arupã dauã Sh-ea, din casã cã-l vidzurã.

Ease nveasta, bagã boatsea: "Ea, dipun-ti, nu ts-u-arshine Bãrbat mare s-furã meare Di pi merlu-ali vitsine.

Ea, dipun-ti, bre nihite, Cã mi dush di loai un lemnu Shi s-nu dzãts cã nu ti-astimshu Di va s-facã mare semnu.

Ea, dipun-ti..." Ma ficiorlu: "Tats, nu strigã, mori muljare, Cã mi giur s-mi dipunearim Ti stricor, lea, di bãshare".

Nãsã tora, mutã boatsea: "Ea, de, yinu, natimate, S-ti videarim cãt hii gione, Cum va s-bash muljeri mãrtate".

– "Mori cripatlu, mori amute, Va s-ti bash, cã mi giurai".

– "A s-ti ved, bre alãvdoase, Mash di mine yinu s-dai".

106

Batzaria – Pãrãvulii S-u lja neclu, nu-avea s-tacã Tora sh-gionle ca s-aspare S-adunã ca multã lume, Sh-op! ãmpade, el sh-arsare.

Fuga, frate,-aoa fac sotslji Du-ti-alagã tra s-lu-acats: – "Fure,fure, nu ts-u-arshine, Cã tut dzãts sh-tsiva nu fats?"

107

108

Batzaria – Pãrãvulii

HIRARLU SHI PÃRMÃTARLU

Eara unãoarã doi vitsinj – Ashi-nj spuse paplu-a meu – Shi un sh-alantu bunj crãshtinj Shi vruts di Dumnidzãu.

Shi un di nãsh eara hirar Greu bana shi scutea; Alantu mare pãrmãtar Fãr numir pradz avea.

Cupii di oi, ãmpline-ambãri Cãrãyi cu pãrmãtii, Yinea, s-dutsea, pi noauã-amãri Shi pãnã tu Indii.

Hirarlu oarfãn, mash cu-un cioc Di noapte sã scula Shi tut lucrãnda ningã foc El cãntitse sh-cãnta.

Shi dzua mare cãtã sh-fu Minuta nu tãtsea, Cripare n suflit nu sh-avu Ni inima sh-mãca.

Ear pãrmãtarlu-i ciudisit Di-iu-ahãte cãntits sh-arãderi?

Lu shtea cã-i oarfãn cãpãit Sh-bãneadzã cu chideri.

108

Batzaria – Pãrãvulii Pitreatse un s-lu cljamã-acasã Sh-lu ntreabã: "Cumu s-fatse Di-ai inima-ahãt hãrioasã Shi gura nu tsã tatse?

Ea, vedz-mi mine om avut Cum nu-aflji altu n hoarã Nu-am chefea-a ta, bãnedz tãcut Sh-nu cãntu vãrnãoarã."

– "Pãn cãndu nj-escu sãnãtos Shi pot eu ca s-lucredz Nu voi tsiva ma hãrios Voi bana sã-nj bãnedz.

Amint putsãn, sh-niscãntiori Un prã nu pot s-adun Shi-nj caftã pãne nau‟ ficiori Sh-trei dzãle stau agiun.

Ma ear nu plãng, cã sh-fu di ncot; Di plãng nu-amintsã dip tsiva Sh-nu-alasã Domnul s-cheri di tut El pãne sh-sare-nj da".

Pi minduire greau‟ cãdzu Avutlu pãrmãtar, Ahtare om el nu vidzu Ca oaspile hirar.

"Calotihã-ts vitsinlu-a meu Pri bana tsi-ts bãnedz Ashi s-ti-alasã Dumnidzãu – Sh-vãrnãoarã s-nu-ts uhtedz.

Di partea-a mea ca semn di vreare Tsã dau aestã pungã, S-ti-agiutã nãsã n strimturare Sh-neavearea cãnd s-ti-agiungã".

Hirarlu mprostu limnusi Di pradzlji tsi videa,

109

110

Batzaria – Pãrãvulii Ca s-aibã-ahãts nu mindui Ni n somnu nu nyisa.

"S-bãnedz avute pãrmãtar Cã-agiuts un fãcãrã Sh-ti tut tsi vrei s-tsã njargã-ambar S-ti tsãnã Dumnidzã".

Ca tseara galbin punga lja Sh-acasã pãn s-agiungã, Ãlj pare n cale cãts afla Muntrescu tuts pi pungã.

Sh-acasã troarã-u dishirtã, Ca s-veadã cãts pradz are Sh-flurii trei sute numirã Deadun cu-a lui muljare.

"Urfanje fudz din casã, lea, Shi spune-lã la tuts Cã tora-nj yine-arada-a mea S-mi numir sh-eu tu-avuts!"

Sh-ascumse punga ãn tsilar Tu loc cama-afirit.

Sh-mutrits voi tora pi hirar Cum shade minduit.

Sh-pãn seara omlu dzatse ori La pungã s-duse di-u vidzu S-nãireashte, strigã pi ficiori Sh-muljari-sa sh-bãtu.

Ear noaptea ocljilj nu-lj plicã Cã punga somnul lj-aguni Sh-tsi poate s-facã cu-ahãt prã Pãn dzua s-mindui: "S-aspargu casa shi s-adar Unã-altã cama bunã S-mi fac ma ghini pãrmãtar Ma multsã ca s-adunã?!

110

Batzaria – Pãrãvulii S-acumpru oi, ma nu-i lishor Pãtsãtslji nu-s putsãnj, Cã da lãngori shi nyie-ts mor Sh-cu cãnjlji mash armãnj".

Ma na... tsi-asunã pit tsilar Tsi-alatrã doilji cãnj?!

Va s-hibã furi... Ai fudz hirar Fãr pungã ca s-nu-armãnj.

Sh-alantã dzuã nu cãntã Ni scoase grai din gurã, Di cãndu punga n casã-intrã Cãntãrle vedz chirurã.

Harau‟ sh-arãs di-aclo fudzi S-astease vrearea toatã Hirarlu gura sh-vulusi Ear casa-lj pare moartã.

Ashteaptã-avutlu pãrmãtar Sh-un cãntic nu sh-avdzã.

Iu-i hãrioslu-a meu hirar Cum troarã sh-amutsã!

Ear omlu njardze tut trã nghios Di nãs nu-armase dip tsiva Tut minduitu-i sh-niuros Shi multu slab eara.

Sh-nu trec ãnj pare dau‟ stãmãnj Sh-la-avutlu eara sh-alãgã – "Na, frate punga, na, s-tsã-u tsãnj Cã multu-arãu nj-adrã.

Na pradzlji sh-fã-mi, sã-nj bãnedz Ma ninte cum earam, Cãnd nu-aveam dor, nu shteam s-uhtedz Sh-cãntãndalui nj-bãnam".

111

112

Batzaria – Pãrãvulii

LUCRU DI CHIRUT

Un tinir – cum sun‟ sh-altsã – Cu ziga ma nafoarã, Di-atselj tsi lã si pare Cã s-mãcã tut tsi-azboarã, Nã dzuã vru sã nveatsã Gumarlu-lj sã zburascã.

"Va s-fac" – ãsh dzãse singur – "Ca lumea s-ciudiseascã".

Avdzãts-lu cum tut strigã: "Ascultã, uricljate: S-mi scots cu fatsa albã, S-mi-alavdã horle toate.

Dishcljide ghine gura Shi dzã: "bunã dimneatsa!"

S-nu zgheri, ma sã zburãshti...

Nu-ashi – s-ti lja lãeatsa!"

Shi spune, sh-earã spune; Asudã shi s-nãireashte.

Ma tute sun‟ chirute: Gumarlu nu zburashte.

Ea, treatse-un om cu minte; Sh-cãnd veade-ahtare glar, Cu stãnga sh-fatse crutse Shi-lj dzãtse: "Pri gumar S-lu nvets ca sã zburascã Nu s-poate – itsi s-fats; Ma, di la nãsu nveatsã, Chirute cumu s-fats".

112

Batzaria – Pãrãvulii

YISLU AL COSTA

Doarme Costa n protlu somnu: – Ma peagalea, nu strigats; Doarme Costa mintimenlu, Ma mutrits s-nu-l dishtiptats.

Doarme Costa shi nyiseadzã, Cã din tser taha s-dipuse Ayiu-Petru, hrisusitlu, Shi la Costa ndreptu s-duse.

Ayilu-lj dzãtse: "Tsãne, Costa; Ea, dishcljide mãna ghine.

Nau‟ flurii ts-aduc pishchese, Ca di vrearea tsi-am tri tine".

"Nica unã", Costa greashte; "S-facã dzatse, ayisite, Nu ti mãcã pi pãzare, Dzatse suntu idusite".

"Nu, nu-am alte, ma ts-agiungu; Noauã, Costa, nu-s putsãne".

"Bre tsi scljinciu", fatse Costa; "Nu ti shteam ashi, pri pãne".

Bre cã s-fatse, cã nu s-fatse, Cu Sãn-Chetru cum zburashte, Cum tut caftã, cum sã ncace, Costa somnu sh-aguneashte.

113

114

Batzaria – Pãrãvulii

Shi s-dishteaptã, veade n mãnã: Di flurii nu-i nitsi urmã.

Ca pãlit arsare Costa Sh-asudoare greauã-l curmã.

"Bre tsi-adrai!" ãsh strigã singur; "Fui chirut shi giumitate: Ãl nãirii pi Sãntul-Petru Shi-nj li lo fluriile toate.

Stãi, cã-l fac ca s-yinã earã; Hai, sã-nj da cãt lj-easte vrearea.

Noauã dzãtse? Noauã s-hibã.

Mash s-nu-aspardzim noi pãzarea".

S-culcã Costa, ncljide ocljilj Shi s-prifatse cã durnji.

Timse mãna sh-cu dultseame N somnu Costa ashi gri: "Adu pradzlji, Sãnte-Petru; Noauã s-hibã, nu-i tsiva.

S-treacã unã di la mine; Hai si s-facã vrearea-a ta".

114

Batzaria – Pãrãvulii

VACA AL COLE

Unã dzuã, di dimneatsã, Njardze Cole la pãzare, Dupã nãs trãgãnd di fune Unã vacã trã vindeare.

Ear ma nclo lj-astalje calea Un armãn care lu ntreabã: "Cãt u vindzi capra, Cole?

Cumu s-veade, easte slabã".

"Care caprã, bre crishtine?"

Greashte Cole ca nãirit; "Nu vedz oarbe? Easte vacã; Ori la cap eshti-agudit?"

"Ei, Chir Cole", altu-lj dzãtse, "Capra-aestã-i trã vindeare?

Easte njicã sh-nihãrnitã; Ved, nu s-tsãni pi cicioare".

"Ea, dishcljide ocljilj ghine", Cole zborlu ãlj turnã "Vaca-a mea nu easte caprã; Ori sh-a tsia tsã-azbuirã?"

Cãnd s-aproache di pãzare, Yine-al treilea mushtiri.

Dzua-atsea cãlcã cu stãngul El di-acasã cãnd ishi.

115

116

Batzaria – Pãrãvulii "Oaspe Cole", omlu-lj dzãtse, "Caprã-ahtare di-iu u-aflash?

Slabã, veaclje – tut u-acumpru Ma vrei eftinã s-u-alash".

Corbul Cole tora s-toarnã Cãtrã vacã sh-tut mutreashte Pi la cap, cicioare, coadã Sh-apoi singur shi zburashte: "Bre, ciudie, thamã mare, Tsi ni s-featse, ni va s-facã: Vaca-a mea di anj di dzãle, Easte caprã sh-nu i vacã!" Ãn pãzare cãnd agiundze Cole ntreabã pri vitsinj: "Tsi-i aestã: caprã-i vacã?

Ea, spunets-nji, bre crishtinj".

Sã sh-arãdã, tuts dzãc "caprã".

Cole-ashitse cãnd vidzu, Ca s-ascapã cama nyie, Cãt ma eftin u vindu.

S-toarnã-acasã sh-di la poartã: "Lea niveastã, yinu ncoa.

Vaca-a noastrã, vaca Murga, Shtii cã vacã nu eara?

Caprã, nveastã, caprã shutã.

Un chirut – ghine cã-aflai – Vru s-u-acumprã. Avdzã, glarlu!

Doxã-ts, Doamne, cã-ascãpai!"

116

Batzaria – Pãrãvulii

AVEA CAP COLE?

Cãtã-i hoara sh-pulitia Sh-cãtã-i tutã-Arbinishia, Si s-tucheascã, s-s-neacã tots Sh-doi ca Cole s-fats nu pots.

Si-lj bãneadzã-a cui ãsh lu-are.

Un la mã-sa, ma ti hare.

Pi-a lui minte, shtire multã, Tuts sã ncljinã, tuts ascultã.

Dzãtse Cole – dzãsã s-hibã; Featse Cole – faptã s-hibã.

Sh-unã dzuã, cãtrã searã – Va sh-eara chiro di vearã – Yine n hoarã nã hãbare: Bãgã frica n njicu sh-mare.

Cum tritsea un pri tu vale, El vidzu nã ursã n cale; Ursã care s-ti lja n gurã, Ti-are cãt nã mãshcãturã.

Tuts sh-bat caplu tsi s-adarã, Cum pot ursa tra s-u chearã.

Ea-le sh-Cole: "Bunã-vã-oara.

Tsi-i atsia tutã hoara?"

Sh-un lji spune: "Cole frate, Ea sh-cum, ea sh-cum tsi nã pate.

Ma, cu mintea-a ta-atsea mare, Vrem s-nã dai unã nvitsare: S-nã-aspunj calea, tsi s-adrãm, Sh-noi di ursã s-ascãpãm".

Omlu s-umflã, si mprusteadzã, Sh-dzãtse: "Cole pãn bãneadzã, Fesea strãmbã, dats-lj-u fora;

117

118

Batzaria – Pãrãvulii Nu-avets fricã sh-aidets tora Iu s-ascunde; mash s-u-aflãm, Cã voi yie s-u-acãtsãm.

V-aspãreats, vahi, s-nu nã mãcã?

Numa "Cole" s-nu-nj si dzãcã.

Tsi li voi njatile-a meale, S-nu-u bilearim eu di cheale?"

Sh-dzua-alantã, di cu nyie, Nu-avea datã ni hãryie, Gionjlji tuts tufechile sh-loarã Sh-fug tu munte, piste hoarã.

Caftã,-asudã, tut alagã Nacã pot sã-lj da di tragã.

Sh-numa di-aclo, sh-numa di-aoao, Aflã ursa n pishtireao.

Strigã Cole: "Tora ti-am.

Vedz aoatse ti cãftam.

S-crechi, di-atsia s-fudz nu pots".

Sh-fatse-apoea cãtrã sots: "Eu va s-intru, va s-u-acats Shi va-lj trec di gushe lats.

Voi nafoarã s-avigljats, Cu-unã fune s-mi ligats, Sh-cãnd cicioarle va li-asun Voi sã shtits cã-i semnu bun; Altu-atumtsea s-nu fãtsets, Tradzits funea s-mi scutets".

Intrã Cole sh-cãt ãl veade Tsea tu munte care shade, Nitsi unã, nitsi dauã, Sh-lindze gura di harauã, Sh-cãndu da di-aurlã nãoarã, Limnusirã tuts nafoarã; Sh-pãn si s-scoalã-atsel cu minte, Ursa-lj bagã mash un crinte; Sh-cãtu-lj fatse-unãoarã hap! – Cole-armase fãrã cap.

Sh-cu cicioarle – cã-l duru – Deade, corbul, cãt putu.

"Bravu, Cole, prot tu-aname!

118

Batzaria – Pãrãvulii Tradzits funea, lea giuname!"

Shi nafoarã cãt lu scot Ved cã Cole nu sh-fu tot.

Sh-dzãtse un ditu sutsatã: "Cole, canda, la intratã, Va s-eara putsãn ma mare; Ea, vrea s-aibã sh-cap ãnj pare".

"Nu shtim frate", altu greashte, "Caplu poate nu-lj lipseashte; Are minte, sh-cap, vahi, nu-are; Dure-lj suntu mash cicioare".

Ear un altu, ma cu minte, Un di-atselj tsi imnã ninte, Talje zborlu: "Cãtu s-grim, Noi aestã nu u shtim.

Ma, dicãt aoa s-nu stãm, Sh-ai, niveasta-lj s-u ntribãm; Cã vedz, nãsã, cãtu s-hibã, Cama ghine va sã shtibã".

S-duc sh-u ntreabã: "Lea tsal Cole, Are cap, ma nu-are Cole?

Cã, de, tine cama-l vedz, Tut deadun cu nãs bãnedz".

"E, dealihea; ma, ljirtare.

Eu, cu minte di muljare, Nu shtiu ghine, mi-agãrshescu; Sh-canda nu-avea, l-timusescu.

Mash aestã pot s-vã spun.

Cate Pashte i Crãciun, Protlu lucru tsi fãtsea Fese nauã sh-acumpra".

119

120

Batzaria – Pãrãvulii

VEDZ CU BUNLU, BRE CRISHTINE

A multor tu-aistã lume Tut anapuda lã yine, Cã nu shtii cum lã-i arada, Nu lu-acatsã lucrul ghine.

Pats arãulu, ma nu-ts talje – Cum pãtsã mãratlu Petru Cãndu s-duse tru-altã hoarã La un oaspe, tri Sum-Chetru.

"Vinj, lãi frate", dzãtse omlu, "Featsish ghini – si-nj bãnedz – Eu mi duc s-ljau nishte carne, Tine n casã intrã sh-shedz".

Intrã Petru, sh-nicuchira Lja fãrinã ca s-frimitã Mash cu carne easte-arshine!

Ma s-ai oaspe vrei sh-nã pitã.

Tut ãntsearnã, tinde peturi; Bagã umtu, bagã oauã, S-s-facã grasã shi s-u-alavdã.

De! Ca Tana nu sunt doauã.

Ma muljarea, vedz, ãn casã Nu va s-shadã tut adratã.

Ashi sh-Tana nicuchira Ni pãrpodz nu-avea bãgatã.

120

Batzaria – Pãrãvulii Sh-ma si scoalã sh-ma s-apleacã, Tinde peturi, bagã sare, Sh-dinãpoi cicioarle albe Es nafoarã tu-aplicare.

Veade omlu – cã nu-i orbu, Sh-de! uryia tsi ts-ul pindze: "Oh, tsi albã, tsi mushatã!"

Sh-di cicioare ma sh-u strindze.

"Di-atselj nj-eshti?" dzãtse nãsã, Sh-altã nu. Ma mutã zvana Sh-unã n cap nicuchireascã, S-tsãnã minte care-i Tana.

"Ah, tsi doare!" strigã corbul.

Sh-curã sãndzile izvor.

"Ma tsã-i bunã, du-ti,-acatsã Sh-altã-Armãnã di cicior".

Na sh-bãrbatlu, cundiseashte Sh-veade oaspile cã plãndze.

"Tsi-ai, bre Petru? Tsi-ai pãtsãtã?

Cari ti featse tut di sãndze?"

Cum sã spunã tora Petrul?

S-dzãcã "ea, tsi nj-easte halea"?

Sh-ca lj-u fricã, sh-ca nu-l tsãne.

Sh-nu-lj ma umflã sh-nãsu chealea.

Asudorle-l trec, mãratlu.

S-shutsã s-aflã tsi s-aspunã, Nacã poate s-iduseascã Shi s-ascapã cu minciunã.

Ma muljarea, ca muljare; Ea-u, arsare cama ninte.

Alte hãri, vahi, nu-au muljerle; Ma, s-ti-arãdã, sun‟ mash minte.

"Ea, bãrbate, cumu s-featse, Cum pãtsã nãs lucru-ahtare.

121

122

Batzaria – Pãrãvulii Pãnã s-njerdzi shi s-ti tornji, S-duse omlu la mulare.

Vrea s-u veadã, s-u hãrseascã: "O, tsi bunã, tsi mushatã!"

Pãnã s-dzãcã doauã zboare, Nãsã-lj deade nã clutsatã.

Ma, ca s-dzãtsem ãndriptatea, Singur oaspile stipseashte, Cã nu shtie cum s-acatsã.

La cicioare s-ahiurseashte?

E, chir Petru, s-tsã spun mine, Tr-altãoarã, s-nu-agãrsheshti.

Macã vrei s-nu pats arãulu Sh-ma vrei lucru s-bitiseshti, Vedz cu bunlu, bre, crishtine, Prota caplu s-hãriseashte.

Zbura-lj ghine, cu dultseame, Cã ashitse nu s-nãireashte.

U vidzush cã nu s-agreadzã Sh-cã s-dirnjardã sh-ea cu tine?

Tinde mãna sh-la cicioare, Strindze-apoea cãt ma ghine.

Ea, cum fatse om cu minte.

E, chir Petru, vedz di nveatsã: Itsi lucru s-bitiseashte Cu peagalea sh-cu buneatsã.

Dicãt, tine, op di prota, U-acãtsash ea, di cicior.

Ti-agudeashte, cã-i yitsearcã; Cãt tr-atsea nu ncape zbor".

122

Batzaria – Pãrãvulii

ARÃDZ, DOAMNE

Yeani sh-avea nã borge veaclje – Mash ti loare – vãrnãoarã, Vãrnã patru, tsintsi sute Vrea a domnului din hoarã.

Si-lj plãteascã? Nu, bre frate.

Omlu nitsi s-minduea.

Vrea si-lj mãcã:-aestã-i tutã; Cama-ambar ashi-lj yinea.

– "Va-ts dau azã, va-ts dau mãne; Nica estan, pãn-di vearã.

Nu ti-aspare, ore doamne; Di la mine nu va s-chearã."

Nu va s-chearã, ma trec anjlji.

Yeani plãteashti mash cu zboarã.

– "Slabe seamne", dzãtse Turcul; "Nu ved pradzlji vãrnãoarã."

S-dutse-acasã si-lj lji caftã.

Yeani di-aclo li-avea ciulitã.

– "Buirum, doamne", greashte nveasta; "Tsi tsã fu a ta vinjitã?"

– "Cum tsi-nj fu, more crãshtinã?

Cu bãrbat-tu tsi va s-fac?

Cã mi-arãde unã-unã; Nu fu om, cã sh-easte drac."

123

124

Batzaria – Pãrãvulii – "Hãrisea-ti tora, doamne; Vinje oara s-ascãpãm.

Cum-tsi s-hibã, cum-tsi s-facã, Estan borgea va ts-u dãm.

Di cu noapte elu s-duse Ca s-amintã pradz trã tine; Easte ndreptu, om cu suflit – Ãl cunoshti multu ghine.

Dzãse azã: "mori muljare, Ved, nã featsim fãrã fatsã; Nj-easte-arshine si-l ved domnul; Lj-agãrshim a lui buneatsã".

Shi la puntea di sum hoarã Va s-aveaglje dzua tutã, Cã trec oile, trec cupiile Tru arniu cari-au shidzutã.

Are schinj di dauãle pãrtsã; Sh-cum yin oile, vedz, tu treacã, Di-unã parte shi di-alantã Di schinj eale va si s-freacã.

Pãn astarã tsi va s-hibã!

Cãtã lãnã va s-adunã!

Va s-ts-afeatã, ore doamne.

Dzã cã nu fu dzuã bunã.

Vinje lãna? Cama troarã Arãzboilu sh-cicãricã.

Toartse, tsase tutã dzua, Cã-i livendã laea Ndicã.

Fac adimtu, fac vilendzã Cama bune, ma flucate; Yeani li dutse di li vinde.

Cari nu-acumprã-ahtãri mushate?

Cãt lom pradzlji, yinu, doamne; Na-tsã borgea tsi ts-avem.

124

Batzaria – Pãrãvulii Mash ti unã fã-tsã crutsea: Cama nyie s-li vindem."

S-cãpãeashte sh-lailu domnu, Di-arãdeare nu poa‟ s-s-tsãnã.

Veade sh-nãs cã vinje oara: Va s-amintã Yeani di lãnã.

Ear muljarea hãrioasã: – "Doamne, ts-yine arãdeare, Cã duchish cã va-lj ljai pradzlji; Tr-atsea eshti cu chefe mare."

125

126

Batzaria – Pãrãvulii

EA, L-DIPUNE TÃMBÃRÃLU

Trei Dibreanj yin trã cunache La nã moashe dit nã hoarã.

Po! Acasã nu-au tsi s-mãcã; Nu pot oaminjlji tra s-moarã.

Shi s-ashtearnã elj ãmpade: "E, u-arcãm aoa tãmbarea.

Unã searã, cum-tsi s-hibã, Va s-u scoatim noi mãcarea."

Ea, iu yine di nafoarã Unã nveastã mushiticã.

– "Ghine vinjit", fatse nãsã, Ca peagalea, ca cu fricã.

– "Po! S-bãnedz, lj-u toarnã treilji; Lj-arãseashte mushitica.

– "Ore mae, care sh-easte?"

– "Easte nor-mea-atsea ma njica."

– "S-tsã bãneadzã, s-prucupseascã.

Leamcio, lja-tsã tãmbãrãlu Sh-cãntã, frate, nu ti-agioacã; Nã-agiutã, vedz, Dumnidzãlu": "Tanga-tinga, tanga-tinga, Nã-agiutã, vedz, Dumnidzãlu; Fum cu tihe, dzua-i bunã," Bate Leamciul tãmbãrãlu.

126

Batzaria – Pãrãvulii Treatse oara, yine sh-altã, Unã-analtã, ca fidanã.

– "Care sh-fu sh-aestã, moashe?"

– "Easte nor-mea nulgicanã."

– "Ninga unã. Dã-lj-u, Leamcio; Lja-l ma nsus, bre, tãmbãrãlu!"

Sh-vedz-lu Leamciul cum s-aprinde, Cã lã-agiutã Dumnidzãlu.

Ea-u sh-alantã. – "Ghine vinjit."

– "Po! S-bãnedz! Ma, tine care?...

Spune, moashe, tsi sh-fu sh-nãsã?"

– "Easte nor-mea-atsea ma mare."

– "Tsi stai, Leamcio? Dã-lj-u, frate; Bate, s-s-frãngã tãmbãrãlu.

Cãt ma nsus lja-l, cãt ma naltu; Vedz, nã vru noi Dumnidzãlu." Ãntunearicã ca ghine Sh-un ma-asunã di nafoarã: – "Dishcljidets vãrnãoarã poarta!..."

– "Care s-hibã-ahtare oarã?"

– "I bãrbatlu", dzãtse moasha, "Tsel a nor-meai tsea ma marea."

Si-l lja draclu", ma sh-dzãc treilji.

Sh-lã si frãndze putsãn narea.

– "Ma nghios boatsea, ore Leamcio; Ea, l-dipune tãmbãrãlu.

Ma peagalea, cã de, tora, Toarnã frãndza Dumnidzãlu."

Tac, tac, tac, asunã altu.

– "Naca earã vãr bãrbat?"

– "Easte hilj-nju", dzãtse moasha; "El pri mesea shi-i nsurat."

– "Ore Leamcio, ma dipune-l, Cãt ma nghios lja-l tãmbãrãlu;

127

128

Batzaria – Pãrãvulii Nu nã njardze – s-nu si veadã; Va nã-alasã Dumnidzãlu."

Altã boatse ear la poartã: "E, dishcljidets vãrnãoarã!"

– "Ore moashe, nacã-i hilj-tu Tsel tsi strigã di nafoarã?"

– "A meu sh-easte – si-nj bãneadzã; Sh-lu-are gione-atsea ma njicã.

Putsãn zurlu, cama sertu; Mash di nãs nã easte fricã."

"Tats; cripatlu, ore Leamcio!

Dã-l a draclui tãmbãrãlu.

Frãndzi-l, frate; scoate-lj ocljilj!

Ved, nã-arãse Dumnidzãlu."

128

Batzaria – Pãrãvulii

GHIFTUL TU-AYINJE

Treatse Ghiftul pri tu cale, Pri la-ayinja di sum vale, Ca tu meslu-al Yismãciune, Cãnd auãle s-coapte, bune, Sh-cãlãrushile lãescu Sh-"yin di mãcã" canda-ts grescu.

Veade Ghiftul shi-lj fug bale; Sta, s-acumtinã din cale Sh-dzãtse singur: "bune sh-furã: Dicãt, bune sun‟ shi n gurã.

S-pot ca s-intru, cã-i aproape: Pãn tu-ayinje nu-s dau‟ ceape.

Sh-ghine-i s-intru. Ma pãndarlu?

Nu va-nj umflã el sãmarlu?

S-bagã mãna s-mi-acãtsare – S-yinã preftul tri ngrupare.

Shtiu, lu-am oaspe sh-di-altãoarã, Dit ayinja di la moarã: Mi-are frãmtã di bãteare Tri nã tseapã sh-theamã moare.

Ai, ma ghine sã-nj trag calea; Ved, mi mãcã canda chealea"; Sh-taha fudze sh-imnã ninte, Ma, ayinja u-are n minte.

S-toarnã eara di-u mutreashte Sh-unã boatse canda-lj greashte: "Intrã; tsi stai? Intrã, glare; Nu-are vãrnu, nu ti-aspare; Nu-i pãndarlu, cã-i diparte; Doarme, vahi, di vãrnã parte."

129

130

Batzaria – Pãrãvulii ..."Ai, va s-intru sh-itsi s-hibã.

De, sh-pãndarlu di-iu si shtibã?

Sh-vedz cã doarme. Ea, cã-nj tsãne Canda, na! va s-li-aflu sh-mãne?

Shi s-mi veadã, fuga, frate; Vahi, cicioarle s-ninvitsate?

Sh-pãnã s-greascã, sh-pãnã s-yinã, Barim pãntica nj-u mplinã."

Dzãtse sh-nuntru el s-arucã Sh-tut ãngljite cum apucã; Nu lj-u oara tr-alidzeare, Lj-ease-apoea fum prit nare.

"Dure, tora, sh-pãnã-i oarã", Greashte singur; "s-es nafoarã; Cãt mãcai si-nj facã ghine, Sh-altã dzuã poa‟ s-trec mine."

Sh-vru ta s-easã. Ma nã boatse Strigã: – "bre! Tsi caftsã-aoatse?"

S-toarnã s-veadã. Cari? – Pãndarlu.

"Di-iu inshi, bre – si-l lja harlu!

Lele, cheale, tsi-are s-patã!

Groslu zloatã lu-am adratã.

Mi-adutsea, ved, deavãrligã."

Ma pãndarlu tsi lji strigã?

– "Nica minte nu nvitsash?

Tut di furtu nu ti-alash?

Cui i-ayinja? Tsi,-i ghifteascã, S-intsrã cãndu s-ti-ariseascã?

U-acumprã vãr di-a ta farã?

Tat-tu, pap-tu-u siminarã?"

Earã Ghiftul tsi si-lj dzãcã?

Veadi sh-nãs cã vrea li mãcã.

Dicãt, aide nã minciunã; Poate s-treacã, s-easã bunã.

Sh-avdzã-l tora: – "ore frate, Stãi, ascultã, nu mi bate, Ca s-ts-aspun tsi nj-am pãtsãtã, Tsi pãn azã nu-i avdzãtã.

An, ca tora, pisti vearã Tsi mi culcu di cu searã Sãnãtos, cum nu s-ma fatse: Si-nj dãdeai, mãcam cãt dzatse.

130

Batzaria – Pãrãvulii Ni lãngoare, nitsi dor; Tutã noaptea feci hor-hor.

Sh-nã dimneatsã, tu-ashtirnut Apir, frate, surdu sh-mut.

Nitsi-nj s-avde, nitsi pot Grai din gurã ca sã scot.

Di-iu si-nj yinã? Tsi vrea s-hibã?

Nu-are vãrnu tra si shtibã.

La cãts yeatsrã nu mi-am spusã!

La tsi ape nu mi-am dusã!

Ma, chirute, dip tsiva; Nu mi feci ghine di-iuva.

Sh-noaptea-aistã Stã-Mãria, Ea nji spune n yis yitria.

Dzãtse: "Scoal-ti di dimneatsã, Sh-nispilat nicã tu fatsã, Fudz la-ayinja di sum vale Sh-va s-ti vindits di-a ta hale; Intrã n yinje, ma mi-ascultã: S-nupu mãts auã multã: Trei gãrnutsã, vedz, mash trei, Tra s-ti vindits macã s-vrei."

S-vedz, nã oarã, tsi ciudie – S-ts-am rucinea, Stã-Mãrie!

Trei gãrnutsã cãt mãcai Sh-tu minut mi vindicai.

Ni ureclji, nitsi gurã, Tute troarã, vedz, tricurã.

Ea, tsi caftu, lai pãndare; Vinj, cum vedz, di halã mare.

Tsi, tr-auã, vahi, ãts pare?

Nits cã u-am eu trã mãcare."

Lj-deade calea-a lui pãndarlu?

Nu shtiu ghine cumu s-featse.

Dicãt, Ghiftul, cãndu treatse Pri la-ayinja di sum vale, Nu s-acumtinã din cale; Sh-nu shtiu cum dit atsea dzuã Nu va s-bagã n gurã-auã.

131

132

Batzaria – Pãrãvulii

NU NTRIBAM TRÃ CAL

Nã luni dimineatsã, Ca s-njargã mbãreatsã, Un ghiftu fusar Sh-ma mult dicunjar, Cu trastul sumsoarã S-dutsea tu-unã hoarã.

Lu strease cãloarea, Fudzea rãu sudoarea; Sh-pi multa-lj imnare, Fãr s-bagã sum nare, Cicioarle s-tãljarã, Armase Fushtarã.

Sh-ca oara si-lj treacã, Ni calea s-nu ngreacã, Bãgã s-mindueascã Shi singur si sh-greascã.

Sh-ma sh-dzãtse Fushtarã: "S-am tihe ma mbarã, S-amintu trei lire Di fuse sh-di tsire!

Sh-nu-i zore, cum ved.

Minutã nu shed, Acumpru din hoarã Un cal tsi s-azboarã.

Atumtsea s-videare, Cu calu frãndzeare, Dimneatsa shi seara Shi earna shi veara Cãvalã Fushtarã!

Ea, umflã-ti, farã!

Cã-a unui ca mine Nu-lj shade, ved, ghine Ca s-hiu pi cicioare, Ca s-imnu tu soare."

132

Batzaria – Pãrãvulii Ma tora-i pripade.

Sh-ma nclo, tu livade, Pi ningã izvor Sta un cãlãtor.

Pi stranje s-videa Ca Turcu s-eara.

Pri loc s-avea teasã.

Tsigarea-lj apreasã Paf, puf ma s-dutsea, Nior fum isha. Ãlj cade-al Fushtarã Milii trã tsigarã.

Aravdã nãs tute, Shi foame shi seate, Pãn calea-agãrshashte Shi singur ma sh-greashte: Si-lj caftu? Ma-i Turcu.

Nji ndreadze vãr chiurcu...

A s-hibã, nu-am fricã; E, nu mi dinjicã.

Trã unã, trã dauã, Li mãc cu harauã, Cã nu-i prota oarã.

Sh-va-l ljau eu cu zboarã, Ca s-nu mi ducheascã Shi s-nu-nj si nãireascã."

S-aproache Fushtarã La-atsel cu tsigarã.

– "O, doamne, ljirtare, Cã-ts fac ãntribare: Ea, calu-atsel di-an, Cal gione ca-aslan, Cu perlu duri Shi care supsi Sh-lu-arcai eu ãn vale Shi-l bilii di cheale, – Ljirtat s-hibã zborlu: Mi lo di nãs dorlu.

Cum lu-ai? Sãnãtos?"

Mutri fuviros Shi-lj dzãtse di mpade

133

134

Batzaria – Pãrãvulii Tsel Turc dit livade: – "Bre Ghifte Fushtarã, Tsã-i bunã pãparã.

Ma shteai cã psusi An calu duri Shi n vale lu-arcash, Trã tsi mi ntribash?

Cum s-lu-am sãnãtos Cãnd nu-armase os?"

Lj-u toarnã Fushtarã: – "Shtiu ghine; s-nu-ts parã Trã cal cã ntribam.

Ma, doamne, mutream Cum s-intru tu zboarã Si-nj dai nã tsigarã."

134

Batzaria – Pãrãvulii

CU TIHE FUSH, DOAMNE

Eara nã Vinjiri Mare cãnd s-duse sh-nãs, crãshtinlu, S-sã ncljinã la bãsearcã si-sh scoatã tut virinlu, Tut dorlu sã sh-lu spunã, si sh-vearsã tut caimolu Shi s-aflã-arãzbunare shi njilã la Hristolu.

"O, Doamne! Mare-Ts harea! Tu bana tsi-am tricutã Dzuã-albã pãnã tora eu nu shtiu s-am vidzutã; Nu shtiu sh-eu, ca crãshtinjlji, s-arãd, s-mi hãrisescu.

Shi s-dzãc cã bana-i dultse sh-buneatsa si-lj duchescu.

Eu suschir noapte-dzuã sh-mi-avinã tut chideri.

Hiu oarfãn, fãrã tihe sh-am borge pãn di peri, Shi n casã shapte gure: shtii, Doamne, tsi va s-dzãcã Si-lj vedz cã tut agiunã shi s-nu-ai s-lã-adutsi s-mãcã, Shi s-treamburã tu-arcoare sh-discultsã pi tu ploae?

Sh-ahãte, vahi, nu-agiungu. Trã tihea-a mea-atsea lae, Ãnj deadish nã muljare, tsi, mash s-u-aduc aminte, Mi-acatsã shapte hevri, scutide ved dininte.

Di cãndu-i lumea datã, ca nveasta-nj altã-nj pare Ni s-fatse, ni va s-facã dit pãntic di muljare.

Eu nu yineam s-mi plãngu sh-puteam s-li-aravdu toate, Ma nãsã-nj freadze bana sh-mi-aroase dit hicate.

Di cãndu sãtãnãlu-nj u-aduse ponda n casã, Grai dultse ditu gurã-lj pãn astãz nu-are scoasã.

Tut caftã shi ngãrnjashte sh-nã oarã nu mi ntreabã Cã n pungã suflã vimtul sh-cã hala nj-easti slabã.

Ear cãndu sh-eu, mãratlu, cu tutã-nj niavearea, Lj-aduc atsea tsi caftã, u vedz cã strãmbã narea Sh-tsiva nu sh-ariseashte, tsiva nu-lj pare bunã...

Pitreatse, Doamne, pushclja ma nyie ca s-u-adunã."

135

136

Batzaria – Pãrãvulii

Sh-cãnd omlu sh-plãndze hala, ãl tradze un di poalã: – "Tãtic, ãnj dzãse mama s-nu yinj cu mãna goalã.

Tri nãsã s-ljai fustane, sh-aleadze-u di cutnie, Sh-nã poalã sh-unã bundã di veshtu cu yilie; Shi s-nu-agãrsheshti, tatã, cã-ashitse mama-nj dzãse: Trã mine s-ljai pãputsã sh-nã fese sh-brãn cu-arãse."

Nincljis aestu zborlu, ma sh-altu tora-lj greashte: – "Un paltu, nj-dzãse mama, s-acumpri s-am ti Pashte.

Nã shcurtã s-ljai trã Geogea, trã Minca nã cãndushe, Shi trei sãeadz tr-alantsã, ti Lena nã pãpushe; Sh-nã fustã sh-trei chiptare...". – sh-apoea, tsãne minte.

Ma cãnd aistu greashte, un altu lj-ease ninte: – "Sh-a njia-nj dzãse mama...". – "E, dzãpitlu s-vã dzãcã!

La drats cu tutã mamã shi luplu voi s-vã mãcã, Cã suflitu-nj lu scoasit. Dicãt nã banã-ahtare, Ma ghine s-yinã moartea sh-di voi s-am ascãpare."

Shi s-toarnã la Hristolu: – "lai, Doamne, na, vidzush, Cã fush cu tihe mare sh-cã eftin u tricush.

Calotihã di Tine, cã mash Ti spindzurarã!

Uvreilj-avurã suflit ma-arãu cã nu ts-adrarã.

Putea Si-lj Creapã-Numa si-lji pingã s-ti nsura: – Atumtsea hala-Ts, Doamne, ni cãnjlji nu-u mãca."

136

Batzaria – Pãrãvulii

ASHI DZÃC, ORE FÃRTATE

Dau‟ cãrvãnj cu untulemnu Un arãu vor si sh-lu treacã; Sh-easte mare, nu-are punte Sh-ca lã-i fricã s-nu si neacã.

Ma nãinte trec mulãrle – Shtiu di-anoatã piste apã.

"Aide, Ghesã! Aide, Murgã!"

Tut lã strigã pãn ascapã.

Ea-lea tora sh-cãrvãnarlji, Sh-fac nã crutse, cum s-agiutã.

Pãn atumtsea elj tu banã Multe ape-avea tricutã.

– "Stã-Mãrie!" fatse unlu, "Va s-ts-aprindu patru tseri Patru dzãli tut pi-aradã, S-mi-ascãparish, s-nu mi cheri!"

Ear alantu sh-dzãtse singur: "Nã bãrnute nu tãxescu.

Poate s-trec, vahi, fãrã zore; Nu-am trã tsi s-mi hãrgiuescu."

Intrã doilji tut ma nuntru.

S-fatse apa mare, mare; Creashte, creashte tut ma multu, Lj-acãtsã pãn la pãltare.

Tsel tsi nu vru ta s-tãxeascã S-fatse gione, da ta s-treacã.

Apa-l pindze, lu-arãstoarnã: S-duse omlu, vrea si s-neacã.

137

138

Batzaria – Pãrãvulii

– "Dumnidzale!" strigã nãslu, "Avdzã sh-tine Stã-Mãrie!

Ascãpats-mi sh-untulemnu Va s-vã-aduc unã furtie!"

– "Bre chirute", lj-u-are sotslu, "Ma peagalea, mult ti tindzã: Minduea-ti, cã furtia Tsintsi lire pots s-u vindzã."

– "Ashi dzãc, ore fãrtate, S-ascãparim mash di-atsia, Nu hiu glar eu; necã drame Nu sh-u veade Stã-Mãria."

138

Batzaria – Pãrãvulii

LJ-U PLÃTEASHTE DUMNIDZÃLU

Un oarfãn lo nã nveastã Tsi-ahãt eara mushatã, Cã shapte hori s-imnare, Ca nãsã nu-aflji altã.

Sh-andoilji bãna ghine, Cum deade Dumnidzãu. Ãn casã, cãndu-i vreare, Bãnedz shi cama-arãu.

Dicãt – ljirtats-nji zborlu –, Un preftu dit vitsinj Ni mãcã, ni poa‟ s-doarmã, Tut shade ca pri schinj.

Cãnd nãs sh-arucã ocljilj Pri nveasta, pirushana, Tru inima-a lui chicã Shi-lj si tucheashti bana.

Shi dzua-aclo lj-u mintea, Shi noaptea cãtã-i mare; – Alasã nãs bisearca Sh-trisaye sh-cumnicare.

Trã plãngu-i corbul preftu.

Lãita-lj di vitsinã Ni ocljilj nu sh-analtsã – Fãr suflit fu crãshtinã.

139

140

Batzaria – Pãrãvulii Ma foc easte bãrbat-su, Tu cheale s-plãscãneascã: "Avdzã? Sh-un drac di preftu Muljara-nj si-nj mutreascã?"

– "Aravdã", lj-dzãtse nãsã; "Cã sh-u-aflã sh-cama-arãu; Bãrbate, nu ti-aprinde, Plãteashte Dumnidzãu."

Aravdã; dicãt, frate, Vedz, Domnul nu plãteashte: Di multe lucre tsi-are, Nãs preftul lu-agãrshashte.

Agiumse laea nveastã Dit poartã s-nu poa‟ s-easã, Cã fantaze dininte Lji sta atsel cu-arasã.

Cã s-dutse la fãntãnã, La moarã icã n vale, Dimneatsa, prãndzu, seara Va-lj easã el ãn cale.

– "Sh-ahãte nu s-aravdã", Bãrbat-su-lj dzãse-unãoarã; "Agiumsim lea muljare, S-nã fatsem zbor ãn hoarã."

Sh-alantã dzuã,-dimneatsa, Sã scoalã dit hãryie: Shtea oara cãndu preftul S-dutsea la lituryie.

Muntreashte cãnd s-alinã Ãnsus ca s-da cãmbana: "Afendu, fã-tsã crutsea; Pãn tora tsã fu bana!"

Sh-cãnd preftul tradze funea Sh-uhteadzã trã muljare,

140

Batzaria – Pãrãvulii S-alinã el preagalea Shi-l mutã di cicioare.

– "Aoa ti-am, ore prefte!

Shi ma s-tsã yinã ghine, S-urseshti sh-altãoarã S-aladz dupã vitsine."

Shi-l mutã,-apoea-l pindze; Sh-di nsus di la cãmbanã, Tu-alantã lume s-duse, Cã vrea muljare xeanã.

Shi n hoarã-i dãndãnae.

Tsi semnu, sh-tsi ciudie!

Un preft sã sh-frãngã caplu N dzuã di Stã-Mãrie!

Ear omlu s-duse-acasã.

– "Bãrbate", nãsã-lj greashte, "Nu-ts dzãsh cã Dumnidzãlu Lj-u-adutse sh-lj-u plãteashte?"

– "Plãteashte, nu-i minciunã", Bãrbat-su lj-toarnã zborlu; "Ma sh-omlu va s-lj-agiutã, S-lji scoalã sh-el ciciorlu."

141

142

Batzaria – Pãrãvulii

NITSI ESTAN, NI DI VEARÃ

Preasinj lumea cãt lãsarã Sh-vecljul preftu din tsea hoarã – S-lj-am rucinea – nu shtiu tsi-are, Ma-i pri minduire mare.

Sh-dzãtse singur: "nu-i shicae, Pot ca s-es cu fatsa lae.

Cãt tsi s-hibã, s-agãrshashte Care-i dzua cãndu-s Pashte.

De, tu minte cum s-li tsãnj Cãnd trec shapte siptãmãnj?

Nu-i nã dzuã, nu sun‟ dauã, Suntu patrudzãtsi-nauã.

Ved cã hala nj-easte slabã...

L-bagã draclu vãr s-ti ntreabã: "Prefte, cãndu nã-avem Pashte?"

S-dzãts cã nu shtiu, nu sh-undzeashte.

Dicãt, altã nu mi lja: Si-nj fac murafetea-a mea."

Lja fãsuljlu nãs dit oalã Shi-l dishartã tut ãn poalã Sh-tut ma numirã, zburashte Sh-ear din cap el ahiurheashte.

Sh-avdzã-l tora: "unã, dauã; Eu voi patrudzãtsi-nauã."

Sh-lo gãrnutsã cãti-s dzãle Sh-tora n gepe li bãgã.

"Tora ocljul nu-nj si bate, Lucrul ghine-nj si ligã.

Treatse dzua, seara yine:

142

Batzaria – Pãrãvulii Un di gepe lu-aruc mine, Sh-cãnd fãsuljlu s-bitiseashte, Easte semnu cã-avem Pashte.

Ea, tsi s-cljamã s-hii dishteptu.

Vedz cã faptu fui ti preftu."

Ma, nã dzuã, na-ts prifteasa.

Dzãse: "stãi s-lj-ashtergu rasa, Cã-u mutrescu – fu ncãrcatã, Di-untulemnu sh-yin chicatã."

Sh-pi tu gepuri ea mutreashte – Cã muljarea plãscãneashte Sh-nu s-aleadze bunã, frate, Ma s-nu shtibã dohile toate.

Sh-cãndu veade: "uã! glãrime!

Tsi lai orixe tsã vinje, Prefte, s-mãts fãsulj nihertu?

Stãi, ma multu s-tsã dishertu."

Sh-ditu oala-atsea ma mare Nã mãnatã,-i dauã-nj pare, Lja s-lj-arucã: "na, bãrbate; Na, si-l mãts cu sãnãtate." – Ma, s-ti spindzuri, lea prifteasã, Cãnd njirsesh ca s-dai di rasã.

Lailu preftu cum shi shtie: Treatse dzua, scoate nyie.

Omlu nu sh-avea hãbare Tsi-adrã draclu di muljare.

El arucã, sh-gepea – mplinã; Pashtile-amãnã ta s-yinã.

Martsu,-Aprilu sh-Mai tricurã; Vearã s-featse shi-i cãldurã; Sh-lumea mãcã prashi sh-moare – Nicã easte n mãrsinare.

Ear nã dzuã un ãlj greashte: – "Prefte, cãndu sh-easte Pashte?

Nica multu s-ashtiptãm?

Estan nu nã purintãm?

Lundzi preasinj – s-nu si veadã; Am sh-ahãte nu s-aravdã.

Lishinãm di mãrsinare;

143

144

Batzaria – Pãrãvulii Va nã creascã n pãntic moare."

N gepe preftul mãna ndeasã Sh-dzãtse-apoea: – "tats, alasã; Cã, fãsuljlu cum nji spune, Nu-s, crãshtine, seamne bune: Nu-avem Pashte noi ãn hoarã Nitsi estan, ni di vearã."

144

Batzaria – Pãrãvulii

EASTE PROTLU TU TOACÃ

Tu-unã hoarã – nu shtiu care –, Iu cu pradz, iu cu rigeae, S-featsã preftu shi Custandul, Bãgã sh-nãs nã rasã lae.

Ear nãscãntsã vor ta s-dzãcã – Sh-poate s-hibã vahi ashi – Cã prifteasa cu dau‟ zboarã Troarã lucrul l-bitisi.

Noulu preftu – tsi s-lji dzãtsem? – Nu sh-eara vãrn om arãu.

Tinjisit, cu tute hãrle, Om cu frica-al Dumnidzãu.

Ear din gurã, cãti s-caftsã.

Tutã dzua sh-li dzãtsea Tatãl nostru sh-alte multe; Mash din carte ca s-mintea.

Dispoti dzãtse: – "mutrea, prefte, Ca s-li cãntsã cama ghine, Ca sã shtii cã tsi-are nuntru, S-nu mi scots apoi tu-arshine."

"Tsi hãire?", sh-dzãtse preftul; "Tsi inshi di-ahãtã shtire?

Tsi si-nj cher milãnjle tora Tut cu ftehã sh-cu psãltire?"

145

146

Batzaria – Pãrãvulii

Treatse anlu sh-ea-ts-lu, yine Tut dispoti tsi-l featse preftu.

Vinje n hoarã. Iu si s-ducã?

La afendul tradze ndreptu.

Nu-i acasã nicuchirlu; S-avea dusã nu shtiu iu.

Dispoti aflã mash prifteasa.

Vedz, arãu cã nu-lj pãru.

– "Shi nvitsã tsiva bãrbat-tu?

Cumu s-dutse, lea prifteasã?

Earã lãile nu li shtie?

Cu-albã fatsã el va s-easã?

"Cãt ti gramã", dzãtse nãsã, "Nu va sh-aibã-ahãt hãbare; A, tu toacã sh-easte protlu: El sh-u frãndze di-asunare."

146

Batzaria – Pãrãvulii

EASTE, PREFTE, MULUYIE

– "Vedz, afendu", dzãtse Costa, "Nã minutã,-ashi s-bãnedz; Na, mutrea ca tsi-are nuntru; Pãn dzãts tsintsi va s-u-aledz."

Scoate omlu, lj-da nã carte.

Vedz, eara nã muluyie.

Vrea sã shtibã, vrea sã nveatsã Cãndu lj-easte diurie.

Cãts au moartã, cãts s-au faptã Shtie preftul, s-lu ntribats; Mash ti gramã alãsats-lu, Mash tr-atsea si nu-l cãftats.

Ma si spune, natimatlu, Cã shi shtie lucru mare.

U lja cartea, lja sh-yiliile Shi sh-li ndreadze el pi nare.

Sh-ahiurheashte: "ea, bre Costa, Ea, nipot-tu tsi tsã scrie: Easte ghine shi s-lu-ashteptsã Tamam trãsh ti Stã-Mãrie.

Sh-ali Mincã, sh-ali Zahã, Sh-ali Tane, sh-ali Sinã, Sh-a lãlãnjlor, sh-a pãpãnjlor Bashe mãnjle, lã si ncljinã."

147

148

Batzaria – Pãrãvulii

– "More-afendu", lj-u-are Costa, "Tsi ved? Canda ti nyisedz!

Iu lãlãnjlji sh-cu pãpãnjlji?

Iu-s aeste? Iu li vedz?

Nu-i ni carte, nu-i ni marte, Easte, prefte, muluyie.

Vream sã nvets eu cãndu-lj cade, Cãndu lj-easte diurie."

"Ma i-ashitse, blãstimate, Pãnã tora tsi tãtseai?

Dzã cã-i carte, dzã di prota.

Nacã mine mi-ashtiptai?"

148

Batzaria – Pãrãvulii

GUMARLU-A LIMNARLUI

Un lai oarfãn ãn pãdure Leamne verdzã disica, Sh-cama nclo di nãs gumarlu Frundzã, earbã ma sh-mãca.

Doi cãlugãri trec ãn cale, Doi tu lãile ãnvupsits, Grash tu zvercã, lãi tu suflit, Mash tr-arale fitrusits.

– "Ved gumarlu", sh-dzãtse unlu; "Uricljatlu, cum s-adrãm Tu minuta-aestã doilji Fãrã pradz s-lu-acumpãrãm?"

– "Nu fu zore", lj-u-are-alantu; "Tine fã-ti ca gumarlu: Shedz pi mãnj shi pi cicioare, Lja prisuprã shi sumarlu.

Eu atunts, aoa fac sotslji: Fug diparte cu tut tar.

Tsi bãnãm ma s-nu putearim Ca s-arãdem un limnar?"

Fac ashitse blãstimatslji: Unlu fudze, unlu shade, Ear limnarlu talje leamne; Tsiva, corbul, nãs nu sh-veade.

149

150

Batzaria – Pãrãvulii Vinje oara tra s-li ncarcã – Tut tãlje nã dzuã ntreagã.

S-dutse omlu, cum shi shtie, S-lja gumarlu, si-l dizleagã.

Cãndu veade, tsi sã-ts veadã?

Tsi sã-ts veadã? Tsi ciudie?

Iu-i gumarlu? Tsi-i aestu?

Care sh-easte? Tsi uryie?

– "Care eshti? Nacã draclu?

Sãtãnã, ea, fudz di-atsia!

Ptiu! s-mi-ascapã Dumnidzãlu Shi s-nji-agiutã Stã-Mãria!"

– "Nu ti-aspare", elu-lj dzãtse; "S-nu tsã parã cã him drac.

Nu ts-u fricã, yinu-aproape, Vãrnu-arãu eu nu tsã fac."

– "Ghine frate, itsi s-eshti; Ma ãnj caftu eu gumarlu.

Iu si s-duse? Tsi si s-featse?"

Ma sh-lu ntreabã nãs limnarlu.

– "Bre crãshtine, ea, mutrea-mi, Cu gumarlu nu-nj undzescu?

Tsi s-aladz? Tsi tut ãl caftsã?

Cãndu eu gumarlu nj-escu?

Ea, s-tsã spun tsi nj-am pãtsãtã – Easte lucru trã ciudie: Pãnã tora hilj di mumã Istã thamã nu shi shtie.

Dzatse anj shi cama poate Au tricutã – nu tsãn minte.

Earam om, earam cãlugãr, Cum mi vedz tora dininte.

Sh-tsi mi bagã Natimatlu?

S-tihisi sãhate-arauã:

150

Batzaria – Pãrãvulii Tsã feci, frate, fãr-di vreare, Nã-amãrtie multu greauã.

Dumnidzãlu sh-si nãireashte.

Dzãtse: "fã-ti un gumar, Sh-pãn arãulu s-tsã si ljartã Dzuã sh-noapte s-ai sumar."

Ea, vedz, tora vinje oara, Amãrtia-nj si ljirtã Sh-Dumnidzãlu – s-Lj-am urcinjle – Earã om ãnj mi-adãrã."

– "S-cljamã, frate, cum dzãts tine", Greashte corbul di limnar, "Tine eshti uricljatlu?

Eu ti-aveam ca tri gumar.

Ma i-ashitse, aide, du-ti; Oarã-bunã, imnã-ts calea. Ãnj fu tihea ca s-ti cherdu; Va-nj mutrescu sh-mine halea."

S-dutse-acasã lipisitlu, Lja deanumirea sumarlu.

– "Tsi pãtsãsh?" lu ntreabã nveasta; "Tsi nu eshti sh-cu gumarlu?"

Spune omlu sh-earã spune Cumu s-featse, tsi pãtsã.

S-ciudiseashte ntreaga hoarã: De, sh-aestã nu s-avdzã.

Plãmse omlu, cãtu-l plãmse, Cã sh-armase fãrã tar.

Ma, n pãzare s-dutse mãne; Vrea s-acumprã alt gumar.

Ea-lji sh-furlji di cu seara, Tselj cãlugãri ayisits: Sh-amindoilji cu furatlu Ãn pãzare sun‟ vinjits.

151

152

Batzaria – Pãrãvulii

Vrea si-l vindã cãt ma troarã, Cãtu s-hibã, cãtu s-poatã, Itsi s-easã, cãt sã scoatã: – Vedz cã furtul nu ti doare.

Ved limnarlu cã ma s-shutsã.

– "Yinu-atsia, lai fãrtat; Va s-tsã-l vindem cama eftin, Sh-ai tra s-vedz tsi uricljat."

"Si-nj mi-ascapã Dumnidzãlu S-am cu voi eu dare-loare: Ljai gumarlu sh-op! cãlugãr, Shi-nj mi-alasã-apoi tu soare."

152

Batzaria – Pãrãvulii

DISPOTI SHI TARLU

Spun cã taha tu-unã hoarã Ãshi bãna un om avut, Fãrã nveastã, ni fumealje, Mash cu-un tar – atselu sh-tut.

Di dimneatsa pãnã seara Doilj-ahoryea nu s-videa: Vreare multã sh-avea-arcatã: Vahi tu minte s-idusea.

Sh-unã dzuã tsi s-lji toacã?

– "Va-nj lu fac gumarlu preftu.

Nu-i mushat? Vahi nu lj-undzeashte?

Ved, va s-facã ma aleptu."

– "Tats-tsã, frate; ts-fudzi mintea?"

Lji zburashte un din hoarã.

"Pãnã azã s-are-avdzãtã Gumar preftu vãrnãoarã?"

– "S-fatse tora", el lj-u toarnã.

Sh-nitsi sh-avde itsi-lj greashte.

Itsi dzãse va s-u facã; El mash lucrulu sh-mutreashte.

L-lja, lu-aspealã, tut lu ndreadze; Bagã fãrnu, bagã shauã, Gãrgãrice, funde-aroshe – Si-l mutreshti tsã-i harauã.

153

154

Batzaria – Pãrãvulii Sh-dinãpoi lu ncarcã tarlu, Pri la coadã sh-la cicioare Cu flurii ãnyilicioase: Scãntiljadzã ca un soare.

Sh-la dispoti nã Luni ãl dutse; Intrã n casã, bashe mãna.

– "S-ts-am urcinea, banã lungã Shi mbãreatsã siptãmãna.

Vinj la tine, ca pãrinte, Ca s-tsã spun ãntreglu-nj dor: Dumnidzãlu – mare-Lj numa – Mi-alãsã fãrã ficior.

Sh-anj di dzãle io-nj trec bana Cu gumarlu di didinde.

Lu-am criscutã shi-lj mi-am faptã Cama multu di pãrinte.

L-voi ca suflit, ca fumealje, Shi di multã tsi lj-am vreare Minduii ca si-l fats preftu.

Aide, fã-nj aestã hare."

– "Sãtãnã, arupe-ts gusha; S-nj-ai cãtara tutã bana: S-nu ti mãcã loclu tine, S-tsã s-astingã numa sh-fara.

Tu cari cãrtsã, tu cari nomuri; Iu-ai vidzutã, iu shi scrie?

Tarlu preftu ca si s-facã?

Are greauã amãrtie."

– "Ghine, frate", dzãtse omlu; "Nu ti-aprinde; cu ljirtare.

Ma nu s-fatse, – sãnãtate.

Ma nu-i lucru cu strigare.

Ciush, fãrtate; aide-acasã.

Nu fu tihea preftu s-hii."

154

Batzaria – Pãrãvulii Shi ãl toarnã. Ma la coadã Scãntiljadzã mash flurii.

Cãnd dispoti ãlj veade pradzlji, Ãlj fug balile – mãratlu.

Nitsi n yis nu-avea nyisatã Cãts videa pri uricljatlu.

Sh-agãrshashte cãrtsã sh-nomuri Sh-tu vãnghealje tsi si scrie.

"Canda s-fatse", sh-dzãtse singur.

"Nu va s-hibã ti-amãrtie."

– "Stãi, nu fudz, evluyimene; Ma peagalea, bre crãshtine.

Adu-l tarlu ninga nãoarã Si-l mutrescu cama ghine.

Di la coadã, cumu s-veade, Ca ti preftu mult pripseashte; Caplu theamã canda-nj pare Di gumar putsãn undzeashte."

155

156

Batzaria – Pãrãvulii

POARCA A PREFTULUI

Nã poarcã sh-avea preftul Sh-ahãntu multu-u vrea, Cã dzua tutã omlu Cu nãsã s-disnjirda.

Sh-unãoarã, cãndu poarca Cãfta pi tu cuprii, Tsi tihe, ea disgroapã Nã oalã cu flurii.

Di-atumtsea – nu va dzãcã – S-adapse cama vrearea; Mash pãne di fluritsã Lj-eara a ljei mãcare.

Ma bana nu-lj fu lungã.

Nã dzuã, tu ubor, Afendul u-aflã psoahe.

Plãndzea ca ti ficior.

Sh-dimãndã la prot mastur Chivure ca s-lj-adarã. Ãlj bagã stranje, savan, Sh-la cap lj-arde nã tsearã, Cãmbana da shi toaca, S-adunã ntreaga hoarã; Shi n dzeanã, la murmintsã, Elj poarca u ngruparã.

Ma cãnd si ngroapã poarca Cu-ahãtã taxe mare, Ãn hoarã vinje-atumtsea Dispoti fãrã hãbare.

Shi-lj bashe lume mãna Shi s-duc ca si-lj si ncljinã; Mash preftul, more frate, Nu s-veade tra si yinã.

156

Batzaria – Pãrãvulii Dispoti ca sh-si nãireashte: "Iu easte blãstimatlu?

Iu s-duse? Tsi nu lu-are Ca s-easã natimatlu?"

Shi-lj dzãtse un atumtsea: "‟Yisite, cu ljirtare, Ma preftul i di jale, Pãtsã nã halã mare: Sh-avea – s-ts-am urãciunea – Nã poarcã,-aestã sh-tutã; Sh-cum easte fãr fumealje, Mash nãsã sh-avea vrutã.

Sh-tu oara cãndu tine Yineai la noi ãn hoarã, Nãs s-duse ca s-u ngroapã, Cã az ãlj vinje s-moarã".

"Ea yinu-tsã pri minte, Crishtine; canda-nj pare Cã vrei ca s-bats naljurea Sh-ai chefe tr-arãdeare.

Vidzush tru vãrnã carte, I-avdzãsh, vahi, vãrnãoarã Cã portsãlj cu cãmbanã Sh-cu preftsã si ngruparã?"

Ma cãndu s-dzãc aeste, Ni grailu bitisit, Afendul ea-l iu yine Ca plãmtu, ca jilit.

Dispoti cu hearea-apreasã, Lji strigã: "Iu-alãgai?

Dealihea-i tsi-nj si spuse, Cã poarca u ngrupai?

Nã-ahtare amãrtie S-adrash – tsã spun ãndreptu – Ts-talj barba tu minutã Sh-ti-aspargu eu di preftu".

Afendul, ca peagalea: "Dealihea, nu-i minciunã; Ngrupai eu azã poarca Shi-lj feci aradã bunã.

Ma nãsã, ayisite – Ãntreabã ntreaga hoarã –,

157

158

Batzaria – Pãrãvulii Eara di casã bunã Shi-nj dzãse cãnd vrea s-moarã: "Pi bana tsi-avem faptã Sh-cã-ai spusã-ahãtã vreare, Ts-alas nã sut-di lire Ca s-hibã trã mishteare.

Ma loclu s-nu ti mãcã, Ti blastim, more preftu, Cã-aeste tsi va-ts grescu Ma s-nu li fats ãndreptu: Di suta-atsea di lire Va s-tsãnj mash giumitãtsle; Sh-dispoti, cãnd s-yinã n hoarã, Va-lj dai a lui tsindzãtsle".

Chiru dispoti inatea Sh-canonea – s-u-ardã foclu.

La unã mash lj-u mintea, Di nu sh-lu tsãni loclu.

La pradzlji, la tsindzãtsle, S-li veadã cama nyie: – Atseale ljartã tute Sh-ti spealã di-amãrtie.

"Afendu, featsish ghine Sh-tsi grii eu – cu ljirtare; Lipsea la-ahtare poarcã S-lji fats aradã mare.

Mash unã nu-adrash ghine – Sh-ti-aeastã-nj cade greu –: Cãtse s-nu-nj fats hãbare La groapã s-yineam sh-eu?

Dumljartã-u; dicãt, prefte, Eu vreare multã-aveam, Trisayilu pi mãrmintu Eu singur si-l fãtseam".

158

Batzaria – Pãrãvulii

MURITS-LJI GHINE

Unãoarã, cumu s-dzãtse, Avea tru-un loc un preftu Cu tute hãrle bune Sh-tu suflit multu ndreptu.

Nu shtea tsi-i amãrtia.

Nã halã mash avea: Tu carte tsi-i scriatã Mash albile-alidzea.

Ma, om cu murafete, Nu poa‟ s-lu-acatsã hoara, Cã-lj dzãtse tut din gurã, Di nu-lj pupseashte moara.

Cãnd vrea sã ngroapã mortu, Tut dã-lj-u pri tu nare, Pi groasa sh-pi subtsãrea, S-nu ljai tsiva hãbare.

Sh-tu pade ca s-nu easã, S-nu-aibã ca si s-asparã, Cãnd yine la bisearcã Lji scoate tuts nafoarã, Sh-cu mortul shade singur.

Dzã tora, mashi s-curã, Cã mortsãlj nu va s-ti-avdã; Tsi ts-yine dzã din gurã.

Sh-ashitse azã sh-mãne; Trec anjlji, fug, azboarã; Ear preftul treatse bana Sh-arãde ntreaga hoarã.

Sh-nã dzuã, un ma tinir, Tu minte tsi si-lj toacã?

159

160

Batzaria – Pãrãvulii S-prifatse taha mortu, Ca-a preftului s-lj-u facã, S-lji nveatsã tute dohile Shi s-avdã ca tsi greashte Afendul ãn bãsearcã Cãnd singur psãltiseashte.

Ea-l mortu. Plãndze soea.

S-dirinã laea mumã: "Cum Doamne nu-ts fu njilã S-astindzi-ahtare numã?"

Lu scoalã tora mortul Shi-l duc cu taxe mare La cap avea curunã, Cã-i gione ti nsurare.

Afendul pri tu cale Minutã nu pupseashte.

Tsi dzãtse vãr nu shtie, Mash nãs achicãseashte.

Bãsearica dishcljide, Ma nuntru vãr nu-alasã.

Mash doilji, nãs cu mortul, Alantsã prinde s-easã.

Sh-avdzãts-lu tora preftul, Cum cãntã psãltiseashte; Tu mãnã timnjatolu, Videts tsi-arãdãpseashte: "Ghine, ghine li asparsim; Stepsul easte la prifteasã: Va fustane di atlaze.

Minduea-ti, lea, di-iu s-easã?

Nu-avui mortsã multsã estan; Vedz cã lumea nu va s-moarã; Ear giunamea-atsea di tora, Lj-easte fricã si sã nsoarã".

Ear mortul strindze dintsãlj, Da s-s-tsãnã, s-anvãrteashte: "Ma multu nu s-aravdã!"

Sh-di-arãs nãs plãscãneashte.

"Ashi fu?" dzãse preftul; "Vor mortsãlj ca sã nyeadzã?

S-ti nvets atumtsea minte Sh-un altu s-nu cuteadzã".

160

Batzaria – Pãrãvulii Mãnarea mutã-afendul, Ãn cap ãlj da mash unã.

Muri dealihea omlu, Minciuna nu-lj fu bunã.

Sh-la lume-apoea strigã: "Avdzãts, crishtinãtate, Murits-lji ghine mortsãlj, S-nu hibã n giumitate".

161

ANEXÃ

PREFATSÃ Editsia I, 1989 Amintat tu 20 di Noembrie 1874, tu Crushova-Machidunia Jugoslavã, tu atsel chiro parti dit Turchii, Nicolae Batzaria easti un di nai ma cunuscutslji scriitori Aromãnj. Crushova, unã hoara mash di Aromãnj, cu unã di nai ma mushatili graiuri aromãneshti, fu loclu iu Batzaria criscu shi nvitsã limba shi adetsli aromãneshti. Dupã tsi bitisi shcoala primarã la Crushova shi liceulu romãnescu di Bituli, Batzaria s-dusi shi sã scrie la Universitatea di Bucuresti, Facultatea di Literi shi Drept. Ma cum ãi lipsea pãradzlji, el nu putu s-bitiseascã universitatea; si-alãsã di shcoalã shi si-acãtsã di lucru. Dupã tsi lucrã prota ca profesor shi diapoea ca director la shcoala primarã di Crushova, Batzaria fu director la liceulu romãn di Bituli shi tu soni inspector a sculiilor dit regiunili di Cosovo shi Sãrunã.

Ca om tinir, Batzaria si-amisticã tu politica turtseascã. Featsi parti dit gruplu revolutsionar a "Tinirilor Turtsã" shi tu 1908 fu ales senator.

Dupã dipunearea-a Sultanlui Abdul Hamid II, el fu faptu tu 1912 Ministru di Lucrãri Publice tu noulu guvernu a "Tinirilor Turtsã". Ca delegat di-ali Turchii la conferintsa di pace di Londra dit 1913, conferintsã cu cari s-bitisi Polimlu Balcanic, Batzaria semnã tratatlu di pace. Dupã aestu tratat, Turchia dit Europã armasi mash cu nihiamã loc di-avãrliga di Istambul.

Ma marea sperantsã tsi avea Batzaria ca s-veadã unã etã noauã trã bana shi libertatea culturalã a Aromãnjilor, s-featsi pulbiri diunãoarã.

Tuti ndrepturli tsi Aromãnjlji li-avea amintatã sum Turtsã, ndrepturli ca si-aibã pri limba a lor sculii, bisearits, rivisti, jurnali, etc. lã furã arãchiti di nauli stati dit Balcani. Sicãldãsit multu, Batzaria s-turnã tu 1918 tu Romãnii. Dupã unã shcurtã carierã politicã (el fu ndoi anj senator trã "Partidul Poporului"), Batzaria si-apucã s-facã atsea tsi lu-arãsea ma multu, scriarea. El scrisi multi cãrtsã di prozã shi puizii shi easti cunuscut azã ca un di ma mãrli scriitori Romãnj di literaturã trã njits.

Fu editor la nai ma cunuscutili rivisti trã tiniri, "Dimineata Copiilor"

166

Batzaria – Pãrãvulii

shi "Universul Copiilor" dit Romãnii. Caracterlu a lui Haplea, unã ãncrutsishari a eroului popular oriental Nastradin Hogea cu eroulu popular Romãn Pãcalã, featsi haraua a tutulor njitslor dit Romãnii, di la protlu la al doilea polim mondial.

Batzaria scrisi multu pri limba aromãneascã. Ninga di tinir ãnchisi si scrii puizii tu rivista "Lumina" di Bituli shi continuã ca colaborator la tuti rivistili literari aromãneshti dit chirolu a lui. Ma cum scriarea-lj fu arãspãnditã tu ahãnti rivisti veclji tsi s-chirurã di multu, easti aproapi imposibil s-lj-aflãm opera lui ntreagã. Ma unã operã tsi nu s-chiru easti atsea a mushatilor "Pãrãvulii": unã mnatã di anecdoti (isturii shcurti trã arãdeari), scrisi ca puizii, tsi fac hazi di cusurili a oaminjlor. Eroilji a lui suntu cãti vãrnãoarã gretsi, turtsã icã arbineshi. Ma di ma multili ori suntu aromãnj cu tuti cusurili a lor: alãvdari, sclinciami, pirifanji, glãrimi, etc.

Tu 1923, Batzaria aleapsi ma multili di aesti pãrãvulii shi li publicã ca un volum. Dupã vãrnã dzatsi anj, Tachi Papahagi aleapsi unã parti di pãrãvuliili publicati di Batzaria, shi cu ninga alti ndoauã li tipusi tu 1935 tu cartea "Pãrãvulii". Tu anlu 1973, pãrãvuliili dit cartea al Papahagi furã tipusiti diznou di A. Caciuperi tu Ghirmanii. Vãrnã dzatsi pãrãvulii si-aflã sh-tu cartea "Un veac de poezie aromãnã" scoasã Bucuresti tu 1985 di H. Cãndroveanu. Ma cum tuti aesti cãrtsã suntu epuizati, noi adunãm tuti pãrãvuliili dit editsiili dit 1923 shi 1935 shi li publicãm tu aestu volum.

166

ZBOR DI LA EDITOR Editsia I, 1989 Cu cãrtsã shi revisti publicati pri limba aromãnã, englezã shi alti limbi, Editura Cartea Aromãnã si-alumtã trã prezervarea shi promovarea-a patrimonjului cultural aromãn, tu Americã shi tu Europã.

Ca s-publicãm cãrtsã tu limba aromãnã, avum mãri problemi cu alidzearea-a unui sistem di scriari. Nu avem un singur sistem traditsional, avem ma multi. Shi vãrnu di sistemili traditsionali nu siadapteadzã lishor la tehnologia modernã a tipusiriljei cu ordinatoari electronitsi personali. Ca s-rezolvãm aesti probleme, noi adoptãm unã regulã tsi va s-hibã aplicatã pãnã atumtsea cãndu, un organismu reprezentativ aromãn, un congres internatsional icã unã comisie di oaminj anvitsats numit di un ahtari congres, va s-aleagã un alfabet shi un sistem standard di scriari.

Ca s-lishurãm publicarea di cãrtsã shi revisti, noi adoptãm – cu ndoauã njits alãxiri – sistemlu propus tu 1984 di revista Zborlu a Nostru (Anlu 2, Numirlu 1, pagina 30). Aestu sistem fu sustsãnut shi di rezolutsia adoptatã di adunarea generalã a aromãnjilor tsi loarã parti la al Doilea Congres Internatsional di Limbã shi Culturã Aromãnã tsi stsãnu la Universitatea di Freiburg-Ghirmanii dit 25 tu 28 Agustu, 1988.

Aestã rezolutsii dzãtsi: (1) Congreslu recomandã a revistiljei Zborlu a Nostru sã scrii cu alfabetlu latin, fãrã seamni diacrititsi; unã exceptsii easti semnul tsi poati si s-bagã pisti a.

(2) Congreslu recomandã atsilor cari vor sã scoatã cãrtsã, tra s-li scoatã cu idghiul sistem.

(3) Tu revista Zborlu a Nostru si s-publicã referatlu detailat propus di unã comisie cari examinã problema cu ocazia congresului.

Alfabetlu propus la congres easti un SINGUR alfabet cu DOAUÃ VARIANTI.

168

Batzaria – Pãrãvulii

a, ã, b, c, ch, d (dh), dz, e, f, g (ğ), gh (ğ), h, i, j, k, l, lj (ļ), m, n, nj (ñ), o, p, q, r, s, sh (ş), t (th), ts (ţ), u, v (v΄), w, x, y, z.

Cãndu machina di scriari icã ordinatorlu electronic nu ari semnul tsi s-bagã pi litera a, g, v shi n, va poatã si s-bagã shi seamnili , , , , , , etc. Tu aestã carti noi bãgãm semnul . Ca s-poatã si sã scrii shi zboari xeani, alfabetlu ari shi literili k, q, w, x shi y. Dupã grailu a omlui, litera ã si-avdi cãndu ca romãnescul ă, cãndu ca romãnescul â. Aestã regulã simplificã scriarea: fãrshãrotslji au mash sonlu ă, pindenlji au doauli sonuri ă shi â. Combinatsiili di literi ce, ci, che, chi, ge, gi, ghe, ghi suntu cititi ca tu alfabetlu italian shi romãn. Semnul dz si-avdi ca tu zborlu budzã. Literili d shi t au sonurli latini d shi t; ma tu ndoauã zboarã va poatã si s-avdã – dupã grailu a omlui – shi ca sonurili grãtseshti δ shi θ. Aestã regulã simplificã scriarea: multsã aromãnj dit Sãrbii shi dit Romãnii nu au tu limbã sonurli δ shi θ. Atselj tsi vor si scrii sonurli grãtseshti, va poatã si-u facã cu combinatsiili di literi dh shi th. Combinatsiili di literi nj shi lj suntu ca tu zboarãli calj shi njel.

Benevol, aesti sonuri va poatã si sã scrii shi cu seamnili traditsionali ļ shi ñ. Combinatsiili di literi sh shi ts va si-avdã ca tu zboarili shoput shi tsinã. Benevol, aesti sonuri va poatã si sã scrii shi cu seamnili traditsionali romãneshti ş shi ţ.

Literili g shi v au sonurli latini g shi v; ma tu ndoauã zboarã va poatã si s-avdã – dupã grailu a omlui – shi ca sonlu grãtsescu Γ. Trã atselj tsi vor si scrii aestu son, va poatã si-u facã cu ğ icã v‟, dupã cum u caftã zborlu. Aestã simplificã scriarea. Multsã aromãnj nu pronuntsã sonlu grãtsescu Γ tu zboarã ca Gramostea, vurgar, Ghiorghi, filologie, aghios, etc. shi tu tuti limbili moderni aesti zboarã au sonlu latin g; tratsea easti ghini si sã scrii mash g. Cum suntu mash vãrnã 10 zboarã iu sonlu Γ easti transformarea a latinlui v, nu easti ananghi si-avem un semnu spetsial; va s-alãsãm v shi va-l citim Γ. Trã atselj anvitsats cu alfabetlu traditsional, va s-hibã shi seamnili alternative ğ shi v΄.

Nu easti greu trã aromãnj s-citeascã g shi v ashi cum lipseashti; ca latinlu g shi v, icã ca grãtsescul Γ. Ma easti ghini s-dãm unã listã di zboarãli (shi derivativili a lor), iu v s-pronuntsã ca Γ; nu suntu multi.

Avem: vin (avini, avitã, vinar, vier, avismãciuni), viu (vie, vii, viatsã, anviari, ...), viermu (virminos, nvirminire, ...), aviaspi (viaspi, viespar), vis (nvisari, ...), vitsãl (vitsauã), viptu, vioarã, visteari, vinghits, Vismãciuni, sclavi (zbor tsi la singular s-pronuntsã cu latinlu v) shi ma multili derivativi a verbului vinire.

Cu tuti cã pronuntsarea-a derivativilor a verbului vinire (viniri) si-

168

Batzaria – Pãrãvulii

169

aducheashti dit contextul iu si-aflã zborlu, pistipsim cã easti ghini sdãm ndoauã reguli. Derivativili di la Prezent (vin, vinj, vine, vinim, vinits, vin) shi atseali di la Imperfect (vineam, vineai, vinea, vineam, vineats, vinea) s-pronuntsã totna cu Γ. Tut cu Γ s-pronuntsã Viitorlu (tsi s-fatsi cu adãvgarea a prepozitsiilor vai, va, icã va s-, dinãintea-a prezentului; va s-vin, va s-vinj, ...), Subjonctivlu Prezent (tsi s-fatsi cu adãvgarea-a prepozitsiilor si icã s-, dinãintea-a prezentului; s-vin, svinj, ...), Conditsionallu Prezent (s-vinirim, s-vinirish, s-vinire, svinirim, s-vinirit, s-vinire), Conditsionallu Imperfect (forma tsi s-fatsi cu adãvgarea-a prepozitsiilor vrea s-, icã va s-, dinãintea-a imperfectului; vrea s-vineam, vrea s-vineai, ...), Imperativlu (vinu, s-vinã, vinits, s-vinã) shi Gerondivlu (vininda, vinindalui).

Derivativili a verbului vinire tsi s-pronuntsã cu latinlu v suntu: Perfectlu (Tricutlu) Definit (vinj icã vinju, vinjish, vinje, vinjim, vinjit, vinjirã), Perfectlu (Tricutlu) Nidefinit (am vinjitã, ai vinjitã, ...), MaMultu-Ca-Perfectlu (aveam vinjitã, aveai vinjitã, ...), Viitorlu Anterior (tsi s-fatsi cu adãvgarea-a prepozitsiilor vai, icã va s-, dinãintea-a Tricutlui Definit; vai vinj, vai vinjish, ...), Subjonctivlu Imperfect (si-am vinjitã, si-ai vinjitã, ...), Conditsionallu Imperfect (forma: si-aveam vinjitã, si-aveai vinjitã, ...) shi Participlu Tricut (vinjitã). Mash derivativa-a Infinitivlui vinire (viniri) poati s-hibã shi cu v shi cu Γ.

Analiza-a zboarãlor di ma nsus spuni cã, cu putsãni exceptsii, derivativili a verbului vinire iu vi easti deadun cu nj s-pronuntsã ca latinlu v, shi aclo iu vi easti deadun cu ni (icã cu n), derivativili s-pronuntsã cu Γ. Ashi avem zboarãli vinj (vinju), vinjish, vinje (vinji), vinjim, vinjit, vinjirã shi vinjitã, iu v s-pronuntsã ca latinlu v; shi zboarãli vin, vine (vini), vinim, vinits, vinã, vineam, vineai, vinea, vineats, vinirim, vinirish, vinire, vinirit, vinu, shi vinindalui iu v s-pronuntsã ca grãtsescul Γ. Unã exceptsie easti derivativa vinj tsi s-citeashti cu Γ tu forma "tini vinj" shi cu latinlu v tu forma "mini vinj (vinju)". Unã altã exceptsie easti vinire tsi poati s-pronuntsã sh-cu latinlu v sh-cu grãtsescul Γ.

Problema alidzeariljei a unui alfabet standard nu easti greauã, cãndu u comparãm cu problema alidzeariljei a normilor di scriari a zboarãlor aromãneshti. Multi zboarã nu suntu pronuntsati unã singurã soi di tuts aromãnjlji; shi multi zboarã tsi suntu pronuntsati unã soi, pot si sã scrii tu ma multi soi. Trã exemplu, muljari poati si sã scrii shi muljare, muljiari, muljiare, muljeari, muljeare, mljari, mljare, mljiari, etc. Shi cum si scrim: aoa icã aua? zboarã icã zboari? grai icã graiu? nica ma ninga?

170

Batzaria – Pãrãvulii

Noi nu va putem s-n-adrãm unã limbã literarã cultã, pãnã cãndu nu va stabilim normili di scriari a zboarãlor aromãneshti. Unã nchisitã uavem cu noulu alfabet iu ă shi â si scrii unã soi, iu d shi t au shi un son latin shi un son grãtsescu, iu Γ si scrii ca g shi ca v, etc. Avem multu ananghi di un dictsionar normativ. Ma cum him ninga diparti di un ahtari dictsionar, noi va lipseascã s-nã bazãm pi normili cu cari scrisirã pãpãnjlji a noshtri. Cu tuti cã nu scrisirã unã soi, scriitori ca Pericle shi Tachi Papahagi, George Murnu, Nicolae Batzaria, Zicu Araia, Nushi Tulliu shi mults altsã, stabilirã ndoauã normi. Dit aesti normi noi va sialidzem atseali tsi nã si par simple shi ghini-minduiti. Va dãm tora, ma nghios, ndoauã di normili cu cari scrisim aestã carti, normi pi cari vrum, ma nu putum totna, s-li aplicãm consistentu.

Multi di vocalili shcurti (i, u, iu icã ã) di la bitisita-a zboarãlor, shi cãti vãrnãoarã shi tu mesea-a lor, nu furã scrisi. Trã exemplu, noi scrisim grai, mai, lai, feci, etc.; nu scrisim graiu, maiu, laiu, feciu, etc.

Tut ashi, nu scrisim ã (icã i) shcurtu di la zboarãli frats, milets, pãrints, calj, mãnj, etc.; mash cãndu eara lungu, ca tu oclji, pãrintsã, etc. lu scrisim. Unã exceptsie u featsim cu i shcurtu cãndu vini dupã r, n, c, ch, g icã gh. Trã exemplu, noi scrisim pãduri, cari, mãri, luni, ficiori, luchi, mãghi, etc. Ma tu mesea di zboarã, i-lu shcurtu fu cãndu eliminat, cãndu tsãnut. Trã exemplu, noi scrisim pãdurli, ficiorlji, soarli, muljerli, luchilji, mãghili, etc.

Dupã combinatsiili di literi sh, nj shi lj, literili shcurti i shi e furã eliminati. Trã exemplu, noi scrisim mushatã, shapti, gusha, njardzi, muljari etc. Shtim cã mushatã shi musheatã nu s-pronuntsã unã soi; ma cum doauli soi suntu zburãti, noi aleapsim forma atsea cama simplã.

Cu tuti cã pronuntsarea easti i, multsã scriitori clasits aromãnj scrisirã e la bitisita-a zboarãlor. Trã exemplu, nãsh scrisirã carte, tine, muljare cãndu pronuntsarea corectã easti carti, tini, muljari. Un avantaj easti cã singularlu di la aesti zboari nu va si scrii unã soi cu plurallu. Trã exemplu, avem zborlu pãduri (cu i lungu) trã singular shi pãduri (cu i shcurtu) la plural; scriitorlji clasits scrisirã pãdure la singular shi pãduri la plural. Regula adoptatã di noi fu ca si sã scrii cu e, la publicarea di cãrtsã clasitsi, shi cu i, la publicarea-a cãrtsãlor di autori moderni.

Noi scrisim shi cu alti normi tsi nu li spusim aoa; va si s-veadã la cititlu a cãrtsãljei. Multsã aromãnj nu va s-hibã di acordu cu alfabetlu shi cu normili cu cari scrisim. Cum nu suntem filologi, s-poati si-avem faptã erori. Lã cãftãm ljirtari. Ma cum filologilji aromãnj nu si-aduchescu totna un cu-alantu, cum nu avem un alfabet standard shi un dictsionar normativ, shi cum easti mari ananghi di cãrtsã pri limba

170

Batzaria – Pãrãvulii

171

aromãnã, noi scrisim ashi cum pistipseam cã easti cama ghini. Nãdia-a noastrã easti ca dupã un chiro, pri cali evolutsionarã, si si-agiungã la un sistem unitar, la unã limbã cultã aromãnã scrisã unã soi di tuts. Pãnã atumtsea, pãlãcãrsim lumea si-aibã arãvdari; tut ãnchisitlu easti greu.