Fratia nr 9 10 2012

Fratia ,

Yizmâciun- Sumedru(shtator - tetor) 2012

Nr. 9-10 Yizmâciun-Sumedru (198-199) (shtator-tetor) 2012

Fraţia

VËLLAZËRIA

AR L P M E EX IT GRATU "FRAŢ I DI MUMĂ ŞI DI-UN TATĂ , NOI ARMÂÑL'I DI ETA TOATĂ"!

Editorial

Editorial

PROBLEMATIK NË NDJEKJE M

Në këtë mbledhje zoti Koçi Janku bëri një rezyme të veprimtarisë së shoqatës, që nga krijimi i saj më 1991, duke u ndalur në evenimentet më kryesore dhe pikat më të suksesshme të aktivitetit të shoqatës. Ai konfirmoi se në tërësi shoqata ka arritur objektivat që i kishte vënë vetes. Në radhë të parë dhe mbi të gjitha puna e shoqatës e solli situatën e sotme ku arumunët të jenë faktor i njohur në shoqërinë shqiptare dhe palë në bisedimet e çdo niveli, kombëtar e

1

Anlu a 16- ţea di la editarea Viti i 16- të i botimit

DIRECTOR: ROBERT ÇOLLAKU; REDACTOR-ŞEF: JANI GUSHO

ë datën 28 shtator 2012 në zyrën e shoqatës “Arumunët e Shqipërisë” me adresë Rruga “Mihal Duri”. Nr. 5, sheshi “Bukureshti”, Tiranë, u zhvillua takimi i kryesisë së shoqatës me kryetarët e filialeve në rrethe, për të analizuar punën e bërë deri tani dhe çfarë detyra dalin për të ardhmen. Ky ishte takimi i parë pas zgjedhjes së kryetarit të shoqatës zoti Koçi Janku dhe marrjes së vendimit të gjykatës së rrethit Tiranë për miratimin ndryshimeve në drejtimin e shoqatës dhe përmirësimeve të bëra në statutin e saj.

Në takim merrnin pjesë kryetarët ë 12 filialeve dhe konkretisht: Berati Anesti Vrusho, Divjaka përfaqësuar nga kryetari i shoqatës K. Janku Durrësi Petraq Jorgoni, Elbasani Niko Ziu Fieri Maringlen Panda, Korça Koço Kallainxhi.

Librazhdi Renato Ziu Lushnja Albert Mati, Pogradeci Misto Bulli Përmeti Dhimitraq Liçi Saranda Pano Bakalli Tirana Enkels Shundi Pa kështu merrnin pjesë Zoti Robert Çollaku sekretar i përgjithshëm i shoqatës dhe Zoti Jani Gusho, sekretar për marrëdhëniet me publikun dhe kryeredaktor i “Fraţia”-s Nuk morën pjesë për arsye personale Kozma Mitro (Selenicë), Andon Kërri (Kuçovë), Todi Buli (Kavajë), Lida Mustaka (Vlorë)

Vëllazëria

ndërkombëtar, për problemet minoriteteve dhe të drejtave të njeriut në Shqipëri. Kjo është arritje e shënuar, krahasuar me situatën që kishin arumunët në Shqipëri, të cilët nuk llogariteshin fare si popullsi ekzistuese, duke e konsideruar të asimiluar krejtësisht.

Një tjetër arritje është fakti që tanimë flitet për gjuhën arumune, për mësimin e saj me shkrim e lexim, sidomos nga fëmijët dhe të rinjtë dhe për një literaturë të tërë, që ekziston në këtë gjuhë, pa bërë fjalë për gazeta, revista mujore e periodike, për komunikim me internet në gjuhën tonë si dhe të tjera mundësi komunikimi edhe në evenimente kombëtare e ndërkombëtare për çështjen arumune.

Ajo që duam të vëmë në dukej në mënyrë të veçantë, vijoji zoti Koçi, është përgatitja e kushteve dhe angazhimi total i shoqatës “Arumunët e Shqipërisë” për krijimin e një formacioni politik (partia ABDE), e cila është shpalosur e pranuar publikisht me programin e saj në mbrojtje të të drejtave të arumunëve në vendin tonë. Protagonistët dhe madje, deri te drejtuesit kryesor të saj në shkallë vendi dhe degësh në rrethe, kanë qenë ose janë nga aktivistët kryesor të shoqatës sonë. Ata u formësuan si lider, u bënë të njohur në opinionin arumun e popull, duke qenë aktivë në radhët e shoqatës “Arumunët e Shqipërisë”, madje edhe në krye të saj. Është e tepërt të themi se për përgatitjen e dokumenteve, që çuan deri në miratimin e krijimit të kësaj partie në gjykatë, ishin përsëri aktivistët e shoqatës sonë, që luajtën rolin kryesor. Dy ish n/kryetaret e shoqatës “Arumunet e Shqipërisë “ z. Valentino Mustaka dhe Koçi Janko qenë individët, qe iniciuan dhe realizuan në praktike krijimin e Partisë ABDE, duke shkuar në shumë qendra arumunesh dhe duke marr kontakt me kryetaret e filialeve si në Korçë, në Pogradec, në Elbasan, në Durrës, në Kavajë, në Divjakë, në Lushnje, në Berat, në Kuçovë, në Fier, në Vlorë, në Selenicë e në “Andon Poci” në Gjirokastër etj...

-vijon faqe 2-

PRUBLEMI ÎN CONTINUĂRI

L

a 28 di Yizmăciun 2012, la biro ali Suţati „Armâñl’i dit Albania”, cu adresa „Rruga “Mihal Duri”. Nr. 5, Sheshi “Bukureshti”, Tiranë, avu loc şedinţa cu partiţparea a presidenţilor di la filialili, ta s-mutrească lucruli fapti păna tora şi s-zburăscă ţi va s-facă ma nco tu yinitor. Aistă eara prota şedinţa după ţi s-aleapsi presidentu ali Suţati d-ul Koçi Janku şi Apofasia a Giudicatiei di Tirana ti aprobarea a al’urităţilor tu presidenţia ali Suţati şi ghinuărili fapti la Statutu şi Programu a l’ei.

La adunarea luar parti reprezentaţi di la 12 di filiali, care ma li spunem ma hima.

Berati, Anesti Vrusho, Divjaka, reperzentă di la Presidentu ali Suţati K. Janku Durrësi, Petraq Jorgoni, Elbasani, Niko Ziu Fieri, Maringlen Panda, Korça Koço, Kallainxhi.

Librazhdi, Renato Ziu Luşña, Albert Mati, Pogradeci, Misto Bulli Përmeti, Dhimitraq Liçi Saranda, Pano Bakalli Tirana, Enkels Shundi Tutaşi fură prezent d-ul Robert Çollaku, secretar gineral ali Suţati şi d-ul Jani Guşo, secretar ti colaborarea cu suţati surări şi redactor şef ali “Fraţia” Nu luar parti ti motivi personal Kozma Mitro (Selenica), Andon Kërri (Kuçova), Todi Buli (Kavaja) şi Lida Mustaka (Vlora) Tu aistă şedinţă d-ul Koçi Janku feţi rezyme ti activitatea ali Suţati, dit la scularea a l’ei la anlu1991, chiundrindalui la niscănti evenimentili aleapti. El confirmă ca în general Suţata ari agiumtă scăpu a l’ei. Prota, şi pisti tută, lucru faptă di la Suţata, adusi tu catan-

TU AESTU NUMUR

MEMBRI A REDACŢIEI: Koçi Janku, Albert Mati, Andon Kristo, Ansi Shundi, Elda Mustaka, Elvis Toçi, Enkes Shundi, Janko Ballamaçi, Kastriot Zoraqi, Kozma Mitro, Kristaq Panteqi, Leidi Çollaku, Ligor Thano, Mihal Kokoneshi, Mirela Veriga, Nasho Dhamo, Pano Bakalli, Pushkin Gusha, Renato Ziu, Sokol Basho, Todi Mustaka ADRESA E REDAKSISË: Sheshi “Bukureshti”, Rr.Mihal Duri Nr.3, Tiranë. Kutia postare 1410 Telefon fix: 04 2357495; 04 2224213; Mobil: 0692868794; 0692318627.

E-mail: ziarul_fratia@yahoo.it

- Vendimi i gjykatës - Njoftim për projektet - Imni i Arumunëve në dy gjuhë PAGINA 3 FAQE 3 - Corlăţean a discutat cu omologul albanez situaţia minorităţii aromâne din Albania - Iutsido deadun - Preot: Mita Goane, Constanţa- România - Promovohet libri i zotit Gheorghe Micu “Pesë dekada diplomaci” PAGINA 4 FAQE 4 - Për te Ilia Kolonja PAGINA 5 FAQE 5 - Interviu cu Ilia Coloñea - Intervistë me Ilia Kolonjën PAGINA 6-7 FAQE 8-9 Ianco Ballamaci - Ziaru “Frăţia”şă rolu a l’ei tu pistibănarea şă diadunbănarea paţifistă cu fraţil’i arbineşi di lung curaril’ei istorică.

- Gazeta “Vëllazëria”dhe roli i saj në mbijetesën dhe bashkëjetesën paqësore me vëllezërit shqiptare gjatë rrjedhës historike PAGINA 10-11-12 FAQE 10-11-12 Ndërroi jetë poeti vllah Ziko Kapurani PAGINA 12 FAQE 12

disea di ază, iu armâñl’i suntă cunuscuţă la bana socială albaneză ca părecl’i tu zburărili la iţi nivelu naţional şi internaţional ti problemili a apărarea a minorităţilor şi ndrepturi a omului tu Arbinişi. Aist esti ti sămnari, ma s-amintim că ţi catandisea avea armâñl’i aoa, care nu ni avea dip tu isapi ca poporu ahoria, considerăndalui cu tuţ asimilaţ.

Altă suces easti şi faptu ţi tora si zbureşti ti limba armâna, ti nviţarea a l’ei cu scriari şi citeari, ma ahoria di la cilimeñl’i şi tinăril’i şi ti literaturtă tu asită limba, ti revisti şi jurnali, ti comunicări la internet şi alti comunicări la evenimentili naţionali şi internaţionali.

Aţea ţi voi s-aducă ntru-minti ma multu, avdapsi ma nclo d-ul Koçi, esti părgatirea a condiţili şi angajarea a Suţatiei “Armâñl’i dit Albania” tră scularea a unui formaţion politic (Partidul ABDE), care ară inşit discl’is cu programu a l’ei ti apărarea a ndrepturi a armâñlor tu Arbinişi. Protagonişti şi lideri, pănă la conducători a partidului cum ti tută Albania aşi şi la nivel local, eara ică suntă activişti ali Suţati a noastră. El’i si vidzură şi cunuscură ca lider la opinia armânească, anda fură tu frămti a Suţatiei. Tutaşi la părgatirea a documentelor ti scularea a partidului, ţi dusăr pană la aprobarea la judicată, fură năpoi ma mulţă activişti a Suţatiei a noastră. Dol’i, carea fură ex-vicepresidenţ ali Suţati „Amăñl’i dit Albania”, d-ul Valentino Mustaka şi Koçi Janko, ahurhiră şi realizară în practică scularea a Partidului ABDE. El’i neasăr la bilocuri armâni, zburăndalui ş-cu membri a filialilor ca la Curceaua, la Pogradec, la Elbasan, la Durrës, la Kavaja, la Divjaka, la Luşña, la Berat, la Kuçova, la Fier, la Vlora, la Selenica ş la hora “Andon Poci” (Yirucastra) şa...

Esti contributu, ţi nu poati si s-arruncă -continuedze la pagina 2

NË KËTË NUMËR - Në Grabovën time - La Greva a mea PAGINA 13 FAQE 13 100 VJET PAVARËSI FAQE 14 - 15 - Dr. Ibrahim Themo - personalitet i botës ballkanike - Fjalim i mbajtur nga Fan S. Noli në Parlamentin Shqiptar në 1924 - Thanas Floqi, një nga firmëtarët, 28 vjeçar me 28 Nëntor - Nën flamurin e Shqipërisë së lirë: Arumunët në Kongresin Kombëtar të Triestes-mars 1913 - “Dzălili a Multiculturalismului” S-dutsem yislu armânescu ma largu: - Calindar pitricut di la Irina Paris (Naum) PAGINA 16 Këtë numër e sponsorizoi Dhimitër BIDA, arumun nga Fieri, të cilin e falënderojmë pëzemërsisht.

Aistu numur s-sponsorizâ Dhimitër BIDA armân dit Ferica, care u hâristusim cu tutâ inâmâ.

2

Fraţia

Vëllazëria

AKTUALITET

Yizmâciun- Sumedru(shtator - tetor) 2012

PROBLEMATIKË NË NDJEKJE -vijon nga faqe 1Është kontribut i pamohueshëm e kryetarëve të filialeve të shoqatës “Arumunët e Shqipërisë” dhe i anëtarësisë se sajë, që nga Komisioni Nismëtar, mbledhja e firmave. Zoti Robert Çollaku, sekretari përgjithshëm i shoqatës, grumbulloi më shumë se çdo pjesëtar tjetër firma për krijimin e partisë. Ndihma ishte e madhe edhe për krijimi i kryesive vendore dhe deri në Kongresin e parë te kësaj partie, për të cilin shoqata dha edhe një kontribut modest financiar dhe në krijimin e strukturave qendrore. Edhe ne vazhdim u bëjmë thirrje te gjithë anëtarësisë së shoqatës sonë që të anëtarësohen me dëshirën e tyre në këtë parti dhe ta mbështesin atë në të gjitha nismat e saj dhe sidomos në fushatën elektorale.

Më pas zoti Koçi numëroi një sërë punësh si psh shkolla dhe kopshti në Divjakë për mësimin e gjuhës, gazeta “Fraţia”, botimi i shumë librave dhe inkurajimin e poetëve dhe shkrimtarëve të rinj në gjuhën arumune, pjesëmarrja në festivalet ndërkombëtare me ansamble, pjesëmarrjet në tryezat e rrumbullakëta të organizuar nga fondacione e institucione kombëtare e ndërkombëtare për mbrojtjen e të drejtave të njeriut etj.

Një kapitull i veçantë i aktivitetit tonë ka qenë edhe bashkëpunimi me institucionet e shtetit rumun, sidomos për shkollimin e të rinjve arumunë me bursë, si dhe mbështetja, deri edhe financiare për disa veprimtari të shoqatë sonë, në bazë të fitimit të kësaj mbështetje përmes projekteve, që ka shteti rumun për arumunët e kudondodhur. Shpresojmë që ky bashkëpunim të vazhdoj edhe në të ardhmen.

Tërheqim vëmendjen për punën me mësimin dhe mbajtjen e gjuhës, si faktori kryesor për identitetin e etnisë sonë. Në Divjakë do mbahet edhe këtë vit shkolla dhe kopshti, megjithëse nga Departamenti i projekteve na ka ardhur përgjigja se për këtë vit nuk do të ketë mundësi për mbështetje financiare. Edhe filialet tjera të gjejnë mundësinë, qoftë edhe me kurse të shkurtra, duke aktivizuar njohësit më të mirë të gjuhës në çdo filial. Ndoshta përvoja e Sarandës do të ishte efikase edhe për në filialet tjera. Po kështu përvoja e Korçës me funksionimin e kursit pranë kishës etj.

Mundësitë janë edhe në Fier, Lushnjë, Kuçovë etj. Kjo do të ishte një detyrë e plotësuar, nga më të rëndësishmet si shoqatë kulturore.

Për ato që janë planifikuar për të ardhmen zoti Koçi Janku ja la fjalën sekretarit të përgjithshëm të shoqatës zotit Robert Çollaku.

Në fjalën e tij ai theksoi së viti që po lëmë pas ka qenë mbushur me shumë aktivitete, të cilat u përmendën edhe në mbledhjen e këshillit të përgjithshëm, që u mbajt në majin e këtij viti dhe që u pasqyruan gjerësisht në gazetën “Fraţia” të maj-qershorit. Vetëm se dua të në dukje se kohët e fundit poeti i njohu arumun Ilia Kolonja i ka lënë shoqatës sonë trashëgiminë e tij letrare e shkencore. Ne e kemi intervistuar dy herë, një herë në Tiranë

dhe një herë në Gjirokastër dhe intervistat e tija do të zbardhim dhe do i botojmë në Fraţia. Nga ana tjetër i gjithë këtë korpus, ku përfshihen poezi, proza, përkthime, vlerësime për njerëzit të shquar të etnisë arumune, ditar, fjalë të urta, studime linguistike dhe mbi të gjitha një diksionar arumanisht-latinisht, afro 1000 faqe do t’i botojmë, po mundëm brenda këtij viti. Kështu do të promovojmë një vepër madhore, me shumë vlerë, rezultat të punës shumëvjeçare të një njeriu polivalent, me horizont e kulturë të gjerë, këmbëngulës, të talentuar dhe që përbën një model për shumë intelektualë arumunë e për këdo arumun.

Në të njëjtën kohë, siç e keni vënë re në gazetën tonë, poeti Ligor Thano ka bërë një libër me rreth mbi 400 faqe me poezi në dy gjuhë të cilën e kemi gati për botim. Nga ana tjetër, vijoi zoti Robert Çollaku unë disponoj këngë të regjistruara në fshatin “Andon Poçi”, të bërë vite më parë së bashku me studiuesin dhe birin e këtij fshati, Spiro Shitunin, të cilat do t’i hedh në DVD në kopje të mjaftueshme për t’u shpërndarë nëpër filiale. Do të vazhdojmë me këmbëngulje të mbajmë “Fraţia”-n pavarësisht vështirësive financiare. Jemi duke projektuar edhe një plan aktivitetesh, që do të bëjmë vitin e ardhshëm, të cilin do ta paraqesim në mbledhjen e radhës të kryesisë së bashku me kryetarët e filialeve.

Ana financiare zuri një vend të veçantë në këtë mbledhje. Në dallim nga vitet e tjera, nuk u krijua mundësia që të mblidhnim kontributet, që japin familjet e studentëve konkurrues. Po kështu nga projektet që kemi bërë pranë Departamentit të projekteve në Rumani kemi marrë përgjigje negative, për shkak të vështirësive financiare. Jemi në tratativa për projekte të tjera në fondacione e institucione brenda vendit si dhe kemi kërkuar sponsorizime të ndryshme dhe shpresojmë të sigurojmë burime financiare për të përballuar botimet, qiranë e zyrës dhe për aktivitete e ndryshme.

Në këtë mbledhje diskutuat zotërinjtë Dhimitër Liçi, Enkels Shundi, Albert Mati, Niko Ziu, Misto Bulli dhe Pano Bakalli. Ata theksuan anë të ndryshme të problematikës së shtruar në këtë mbledhje duke qenë dakord në përgjithësi me vlerësimin e punës së shoqatës, kontributin e saj për krijimin e partisë dhe vazhdimin e mbështetjes, duke ruajtur edhe karakterin kulturor të shoqatës. Pano Bakalli theksoi veçanërisht rikthimin te kërkesa ndaj shtetit shqiptar për zbatimin e ”Rekomandimit 1333 (24 qershor 1997) për kulturën dhe gjuhën arumune” të Këshillit të Evropës”.

Në fund të këtij takimit u nënshkrua një deklaratë nga kryetaret e filialeve për njohjen dhe respektimin e hierarkisë së zgjedhur me votim te lire e demokratike të Shoqatës “Arumunët e Shqipërisë” të njohur edhe me Vendim të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë Nr. 522/1 dt. 16.07.2012. Më pas këtë deklaratë e nënshkruan edhe ata që nuk morën pjesë në mbledhjen e mësipërme.

PRUBLEMI ÎN CONTINUĂRI - continuedz din pagina pagina 1 hima, a cumundiserili a filialilor ali Suţati “Armâñl’i dit Albania” şi membrilor a l’ei, ahurhită dit la Comisia di Nchiseari şi pănă adunarel’ei a sămnăturilor vruti după lege ta scularea a unui partidul. D-ul Robert Çollaku, secretar gineral a Suţatiei adusi ma multu sămnături ti scularea a partidului.

Agiutare mari avu ti scularea a structurilor locali şi pănă la ţinerea a Protu Congres, ti care Suţata deadi şi contribut modestu financiar. În continuări noi li strigăm tuţ membri a noştri, ţi, cu vrearea a lor, să facă parti tu aist Partidul şi s-ndoapăr activităţi, ma ahoria dur cămpu electoral.

Ma nco d-ul Koçi musură niscănti lucuri, ca yrneca sculia şi gărdiniţa la Divjaka ti nvăţarea ali limbi armână; revista “Fraţia”; editarea a multi libri (cărţi) şi incurajări ti mulţ poeţ şi scritoră; partiţiparea la festiavli naţionali şi internaţionali cu ansambluri; partiţipare a la masa rotunda ţinuti di la fundaţi şi instituţioni naţionali ică internaţionali, ti apărarea a ndrepoturi a omului şi alti.

Altă cămp ar fută şi cooperarea cu instituţionili a statului român, ma horia ti duţerea a tinirilor armâñ ta s-facă studi universitar în România cu bursi di la statu român, cum şi ndupurrărea finanţiară ti niscănti activităţi, după amintari a ştl’ei ndupurrări prin progecti, ţi statu român ari ti armăñi di iuţido.

Sperăm că ş-tu yinitor asită coolaborări vas continueadze..

Astrădzem atenţia ti lucru cu limba, ţineriea şi nvăţarea ma nclo, ca semnu ma cu axii ti identitatea a etniei a noastră. La Divjaka va s-ţinem şi aistu an sculia şi gărdiniţa ti limba, cu tută ţi di la Guvernu român ar vinit apandasi că nu vas aibă ndupurrări finanţiar. Şi filialili alti s-afla căl’uri, cu cursi şcurti, caftandalui agiutări di la cunuscuţl’i nai ma buñ ali limbi. Poati ţi modelu ali Sarandi va s-hiba cu căştigă.

Tutaşi şi modelu ali Curceuă, iu ar funxionat cursi ninga bisarica. Puterai ti minarea a ştl’iu lucru ari la Ferica, la Luşña, la Kuçova şa. Aistă va s-eara obligaţia (borgea) nai ma importatntă, ca suţată culturală Ti ţi va s-fiţem tu yinitoru d-ul Koçi Janku al’i deadi zboru al Robert Çollaku.

El accentuă ca analu ţi ma u ncl’idem eara umplută cu multi activităţi, care li spusăm şi la Andamusea a Consilului Generel. Singur voi s-vă spună că chiroulu dit soni poetu cunuscut tu lumea armănească, Ilia Coloñea n-ar agăsat nchirdiserea a lui letrar şi ştinţific. Noi u avem intervistat dauă ori, ună oară Tirana şi ună oară Yirucastra şi interviuri a

lui va li fiţem cunuscut la revista „Fraţia” di mesli Yismăciun-Sumedru. Di altă parti tută operili a lui, iu suntă poezi, prozi, traduceri, zbori ti oamăll’i ilustarţ a etnil’ei a nostră, dzuar, zbori froamni, studi linngustici, şi pisti tuti un dicţionar arănăescu- latineascu, tuti va li tipusim. Ma fiţem cilistisiri s-aflăm sursi (izvuri) finanţieri ta s-li tipusim aistu anu (2012). Aşi va s-prumăvăm ună oper mari, cu multu valoari, faptă cu lucri di multu añi di la un om cu stieari polivalent, cu orizont cultural largu, talntat, ţi poati s-hibă model ti caiţido intelectual armăn şi ti caiţido altă di la etnia a noastră.

Cum aveţ vidzut şi ra revista Fraţia, poetu Ligor Thano a faptă ună carti (libăr) cu apropea 400 di pagini, cu poezi pi dauălimbi, care u avem etim ti tipuseari. Mini, continuă d-ul Robert Çollaku, am etimă cantăţi ănregistrati la hora “Andon Poçi”, añ ma ninti, stogu cu hil’iu a ştleji hoari, cercătoru muzicologu Spiro Şitunin, care va s-li anrrucu tu DVD tu multi copie ta s-răspăndim pit filiali şi armăñ tu Arbinişii şi di iuţido. Va s-ţinem revista “Fraţia” indipendent dificultăţilor finanţiar. Ma fiţem unu progect ti activităţili ţi va s-avem anu yinitor (2013), care va li spunem tu şedinţa di arada a presidenţii şi reprezentăţi a filialilor.

Partea financiar acăţă loc tu aistă şedinţă. Al’iura di anlu tricut aistu an nu avum puteari ţi s-adunam contributu, ţi didea fumel’i ti studenţi, care amintară bursi tu Roânii. Tuaţhi ti progectili fapti ningă Guvernu Român avem luat apandasi (respuns) neagtiv, ti sibebea ali crizi finanţiar. Suntem di căftari pi alti progecti şi ma căftăm sponsorizări pi multi locuri. Sperăm s-aflam izvuri finanţiari ta s-afruntăm tipusirili prividzuti, inchiria a birol’ei şi ti alti activităţi La aistă adunari zburără şi doml’i Dhimitër Liçi, Enkels Şundi, Albert Mati, Niko Ziu, Misto Bulli şi Pano Bakalli. El’i accentuară părţi ti problematica ţi s-aştărră, chiundrindalui deacord cu valorearea faptă ti lucruli a Suţatiei, agiutarea a l’ei ti scularea a Partidului şi ndupurrerea în continuări, vil’găndalui a caracterului cultural. Pano Bakalli adusai tu minti ta s-căftăm statui albanez ta s-bagă tu bană „Recomandarea a Consilului Europian Nr 1333 (24 Chirişar 1997) ti cultura şi limba armână” Tu soni tuţ partiţipanţi sămanară ună declarată ta s-respecteadză irachia ţi s-aleapsi, cunuscută şi cu Apofasia ali Giudigati di Tirana Nr. 522/1 dt. 16.07.2012. Ma dinipoi aistă declarată u sămnară şi aţel’i ţi nu luară parti tu aistă şedinţă.

Yizmâciun- Sumedru(shtator - tetor) 2012

Fraţia

Vëllazëria

3

HIMNI I ARUMUNËVE

Në përgjigje të projekteve të bëra për këtë vit më datën 6 gusht 2012 Zoti Koçi Janko ka marr këtë njoftim nga Departamenti përkatës i qeverisë rumune Cunuştem şi apreciăm efortul pe care îl depuneţi pentru promovarea şi păstrarea idntităţi româneşti peste hotăre şi suntem sigur că iniţiativele duamneavostăr să bucură de un real succes în răndul romănilor de pretutindeni .

Avănd în vedere reevaluarea bugetul alocat pentru sprijinirea activităţi romăilor de pretutinndeni, cu regret vă comunicăm că proiectele propuse spre finanţare de dumneavostră nu vor putea fi susţinute în acest an. Vom avea în vedere iniţiativa pe care aţi propus-o în eventualitatea unei noi sesiune de proecte.

Për herë të parë e sjellim këtë vjershë, që është kthyer në Imni i Arumunëve të kudondodhur, të përkthyer e shqipëruar nga poeti Ilia Kolonja.

Dimandarea Pârintesacâ (Amaneti prindëror) e shkruar nga CONSTANTIN BELEMACE dhe e botuar për herë të parë në 1888, është shprehja e indinjatës së thellë, që ndjen autori për braktisjen e gjuhës së nënës, duke u dhënë vetëm pas gjuhës së vendit ku i hodhi fati i historisë arumunët të shpërndarë pothuajse në të gjitha kontinentet. Ai shkruan vargje mallkimi për ata që e harrojnë gjuhën e nënës, sepse me këtë braktisje të gjuhës nënkupton mohimin e etnisë që i përkasin në mënyrë të natyrshme. Ky tjetërsim e indinjon atë aq shumë sa nuk kursen fjalët më të rënda për këdo që e bën atë. Kjo gjë

kuptohet qartë edhe nga shqipërimi më i saktë deri më tani që i është bërë këtij Imni nga Ilia Kolonja. Çdo shprehje këtu duhet marrë në kontekstin e kohës, por që ka e duhet të ketë refleksione dhe në ditët e sotme, sidomos nga të rinjtë që nuk tregojnë asnjë interes për gjuhën arumune dhe që më të prirur janë të mësojnë gjuhë të tjera, që patjetër i duhen për jetën, por nuk bëjnë asnjë përpjekje për të trashëguar gjuhën e të parëve, ose gjuhën e nënës.

Një mesazh i ashpër, por ndoshta poeti i madh C. Belemace e ka parashikuar këtë qëndrim (braktisjen e gjuhës) dhe prandaj ai është i ashpër, e ka vlerësuar se kush braktis gjuhën, braktis etninë, siç është e verifikueshme në ditët tona.

DIMĂNDAREA PĂRINTEASCĂ

AMANETI PRINDËROR

Păintească dimandare Nă sprigiura cu foc mare, Frats di muma shi di tata, Noi armânj di eta toată

Amaneti prindëror Nëpër shekuj na kujton: Arumunët anëmbanë, Motra e vëllezër janë!

Di sum plocile di murmintsă Strigă-a noshtri bunj părintsă: “Blăstem mare s-aibă n casă Cari di limba-a lui s-alasă.

Që posht’ pllakave të varreve, Na vjen zëri i të parëve: “Mallkim pastà në shtëpi, Kush harron gjuhën e tij!

Cari sh-lasă limba-a lui S-lu-ardă pira-a focului, Să s-dirină viu pri loc, Să-lj si frigă limba n foc.

Gjuhën kush do ta harrojë, Flaka le ta përvëlojë!

Dhe e pafshim duke hequr Në të gjallë, në të vdekur!

El a vatra-lj părintească Fumealja s-nu-sh hărisească, Di fumelj curunj s-nu bashe, Nat ăn leagan să nu nfashe.

Ky njeri dhe në familje Kurrë mos pastë gëzime; Nipa e mbesa mos pastë, Le t’i mbetet djepi thatë!

Care fudze di-a lui muma, Shi di părintească-lj numă, Fugă-lj doara-a Domnului Shi dultseamea-a somnului!”

Nën’ e babë kush harron Edhe gjakun stërgjyshor, E mallkoftë Zoti vetë, Në këtë e tjetrën jetë!

Cosntantin Belemace

Shqipëroi Ilia Kolonja

Vă mulţumim pentru activitatea desfăşurat în benificiul romănilor de pretutindeni şi vă asiguram, înca o dată, de consideraţia noastră.

Cu stimă Daniela Frăţilă Şef serviţiu Sipas kësaj përgjigje, që tregon se për këtë vit nuk do të ketë mbështetej për projektet e bëra del se edhe revista „Fraţia”, megjithëse ka pasur siglën se botohet nën kujdesin financiar të Departamentit, mbetet të përballohet nga burimet që do të sigurojë shoqata. *** După aistă apandasi revista „Fraţia” editată aistu anu, nu avu ndupurrări finanţiar şi aşi hărgiuri fapti va s-află di izvurili ali Suţati.

Fëmijë të Divjakës duke kënduar Imnin Cilimeñl’i di Divjaka cântândândalui Imnu “Dimândarea pârinteascâ”

4

Fraţia

Yizmâciun- Sumedru(shtator - tetor) 2012

Vëllazëria

FËRÂ COMENT

PA KOMENT

CORLĂŢEAN A DISCUTAT CU OMOLOGUL ALBANEZ SITUAŢIA MINORITĂŢII AROMÂNE DIN ALBANIA În cadrul discuţiilor, cei doi oficiali au analizat stadiul relaţiilor bilaterale şi oportunităţile de dezvoltare a acestora în viitor, cu accent pe consolidarea cooperării în domenii de interes comun: economic, cultural, educaţional, protecţia reciprocă a drepturilor persoanelor aparţinând celor două minorităţi, respectiv aromână în R. Albania şi albaneză în România, informează MAE. De comun acord, ambele părţi au agreat importanţa intensificării dialogului politic şi a contactelor bilaterale interguvernamentale. Ministrul Panariti l-a invitat pe ministrul român sa viziteze Tirana până la sfârşitul anului, subliniind simbolismul realizării acesteia în anul în care este aniversat centenarul independenţei acestei ţări, independenţă sprijinită în mod concret de România, în urmă cu un secol. Şeful diplomaţiei române a exprimat convingerea că Albania va intensifica eforturile pentru îndeplinirea în totalitate a

criteriilor stabilite de Comisia Europeană pentru o evaluare pozitivă care să permită acordarea statutului de candidat la UE Albaniei.

Titus Corlăţean a subliniat interesul părţii române pentru înregistrarea unor evoluţii pozitive privind situaţia minorităţii aromâne din Albania, având în vedere că respectarea drepturilor persoanelor aparţinând minorităţilor este parte importantă a îndeplinirii criteriului politic de la Copenhaga. Cei doi miniştri au convenit organizarea unei întâlniri la nivel de experţi, în viitorul apropiat, pentru identificarea de soluţii pentru la aspectele pendinte.

Ministrul român de externe a primit cu satisfacţie asigurările omologului albanez despre angajamentul guvernului de la Tirana pentru identificarea unei soluţii echitabile la situaţia Casei Iorga din Saranda.

Titus Corlăţean a reiterat disponibilitatea părţii române de a oferi sprijin în domenii de interes pentru partea albaneză, ca o dovadă concretă se susţinerii de care se bucură Albania în vederea obţinerii statutului de candidat la UE. 24 09. 2012 ora 10:26

IUTSIDO DEADUN Cu Tv-RadioMakedonia treatsi oara multu musheat Cantitsi aleapti pot s’hiba avdzati pi RadioMakedonia - Online http://www.radiomakedonia.ro/index.php?meniu=popup&limba=3 Emisiunji Tv - pot s’hiba mutriti la http://www.radiomakedonia.ro/index.php?submeniu=tv-makedonia Arhiva di Emisiunji Radio pot s’hiba ascultati la http://www.radiomakedonia.ro/index.php?submeniu=radio Arhiva di Emisiunji Tv -poati s’hiba mutrita la http://www.radiomakedonia.ro/index.php?submeniu=arhiva-tv Presa Armaneasca poati s’hiba ghivasita la http://www.radiomakedonia.ro/index.php?submeniu=presa-armaneasca Ti vara antribari tsi vrets s-u pitritsets i ca habari ,putets s’ni li pitritsets la h t t p : / / w w w. r a d i o m a k e d o n i a . r o / i n d e x . p h p ? s u b m e n i u = c o n t a c t Va ashtiptam cafi dzuua cu n’ai ma nali habari ditu bana armanjilor di iutsido tuti putets s’li aflats mash pi www.radiomakedonia.ro Site RadioMakedonia s-aminta tu 07 - 03 - 2006, ma multu ca MakidonArmanjii nu au iuva un postu di Radio iu s-li avda habarli,cantitsli shi ma multlu limba armaneasca, cari ari ma multu di 2000 anji. Lucurlu ahurhi la initisativa al Yioryi Sutaru andrupat di un roman Cristian Plutis. Prota RadioMakedonia silighea mash cantitsi armaneshtsa ditu Romania shi alti vasalii iu baneadza armanji. Tu atsel chiro (Martsu shi Maiu 2006) aveam pana di 80 - 100 ascultatori - ma multu ca di la sahatea 17 - 22 cafi dzua s-adra una parti di cantitsi la caftarea ascultatorlor tsi lu ascultau aestu radio.

Tu putsan chirlo ahurhim una buna colaborari cu iertatlu Mihali Puiu di la RadioMelbourne , di la RadioMacedonarm-n 2000FM 8.5 ditu Australia cu Zika Dzurdzu shi Nicu Cheaici . RadioShtip ditu R. Macedonia (FYROM) cari nu shteam di el, lu aflamu cu agiutorlu al Vanghiu Dzega. Dupa putsan chiro adram una buna colaborari cu Radio Romania International ditu Romania cu agiutor di la Irina Paris Naum shi di anlu 2008 Brumar ahurhimu s-luam programa armaneasca di la RadioConstanta cu agiutor di la realizatoarea programaiei Mariana Budes Caceandoni.

Una naua colaborari ahurhim cu Adrian Musat tu tsi mutreashti partea di televizii (streaming) ditu 01 - Oct - 2007, Ditu 06 -Oct -2007 dishclisim un meniu cu Tv-RadioMakedonia iu ahurhim silighim emisiunji Tv shi imagini ditu bana armanjilor. Aoatsi fum agiutats di Iana Mihailova di la Redactsia M.T.B Skopje shi Mariana Budesh Caceandoni tsi ni pitritseau emisunji Tv. emisiunji tsi tora pot sveada tu lumea tuta Alumta noastra easti ca s-li scutem ti mutreari tuti atseali andamusi, shedintsi, sarbatori evenimenti ditu Romania shi ditu xeani.Tu MENIU - Arhiva Tv pot s-hiba mutriti tuti aesti tsi li adramu pana tu aestu chiro.

PREOT: MITA GOANE, CONSTANŢA ROMÂNIA Hi !

Mă numesc Anna Goga, locuiesc in NY, dar in August 2012 am fost in Constanţa și m-am revăzult cu multi prieteni dar si cu parintele Mita Goane si mi-a lăsat o impresie foarte bună, patriot și fără laude, în banca lui. De aceea am incercat să-l fac cunoscut și altor aromâni și am scris un mic text pentru a fi publicat. Cei din Constanţa îl cunosc și am inţeles ca Dl. Gica Godi va afișa micută biografie in site-ul său, pentru care îi multumesc svi va multumesc dumneavoastra pentru profesionalismul și raspunsul promt.

Numarul meu de telefon este cel din NY 00 1 516 244 5227 dar va pot scrie numele parintelui dacă vreţi să-l contactati personal: Preot Mita Goane : 40 721 297 758 Ana di Goga 1 Aș dori sa fac o propunere de articol pentru ziarul dumeavoastra avănd în vedere că se apropie sărbătoarea de Sf. Dumitru și că în Constanţa, la biserica care are acest hram slujește preftul armân Dumitru-Mita Goane, care si-a pus intreagă sa energie în apărarea credinţei și susţine dreptului aromânilor de a avea slujbele în dulcele grai armânesc 2 Biografie Nascut : 1965, Iunie, 29 in pitorescul sat armânesc Ceamurlia de Sus, judetul Tulcea, este cel mai mare fiu al lui Naci și Ita Goane.

Absolvent: al Școlii Generale nr. 28 Constanţa și-a continuat studiile absolvind Liceul Mircea din Constanţa apoi a decis ăa urmeze chemarea vocatiei preotești înscriindu-se la Facultatea de Teologie București.

Proaspat absolvent de teologie în 1988 s-a căsătorit cu Mihaela Jiru și si-a început cariera de diacon iar în urmă hirotonisirii cea de preot.

Anul 1989 îl gasea la Parohia Biruinta, Constanţa, avănd in pastoria sa 3 Biserici: cea din Moviliţa, Biruinta și Potarnichea. Sub atenţa sa supraveghere, Biserica din Potarnichea a fost renovata și pentru prima data a fost conectata la electricitate. Apoi a urmat renovarea și ingradirea Bisericii din Biruinta dar și a casei Parohiale din Moviliţa. Prin activitatea sa spirituală prin spiritul său intreprinzator a ajutat credinciosii sa treacă peste vremurile tulburi și instabile ale sfarșitului anului 1989.

Pentru meritele sale a fost promovat și numit Preot Paroh al bisericii Sf. Andrei din Constanţa. Aici s-a daruit în intregime nevoilor

Bisericii dar și a credinciosilor parohiei sale.

Astfel in anul 2007 s-au inceput lucrarile de re-pictare a peretilor interiori și refacerea podelei, inlocuirea vitraliilor, reparatii pentru altar, montarea de aparate pentru căldura și frig în întreaga Biserica... ... Pentru meritele sale de vrednicie și pentru realizarile sale administrativgospodarești și pastoral- liturgic, preotul Mita Goane a fost distins cu ‘’Braul Roșu , Inelul și Crucea Sf Andrei’’ odata cu numirea de „Preot Econom Stavrofor’’.

Tot în anul 2008 a participat la sfinţirea Bisericii aromâne Sf. Petru din localitatea Peștera- Bulgaria. Biserica a fost construita prin efortul și contributiile familiilor de aromâni din Peștera sub atenţul sprijin al poetului Ghioghi Huleanov (văr cu tatal preotului Mita Goane). La slujba de sfinţire a asistat și un grup de aromâni din Constanţa. Slujba a fost ţinuta ssi in dulcele grai aromânesc de catre Pr. Mita Goane.

Din Septembrie 2012 Preotul Mita Goane slujejste Biserica Sf. Dumitru din Constanţa.

Mulţumim iubitului nostru preot pentru tot ceea ce face pentru comunitatea noastră si sperăm să putem raspunde și noi cu acelasi credinţa si daruire.

Pitricu tu redacţia a noastrâ di la Yorya Shutaru cu asita notâ: Aesti hâbari li aprucheai di la adresa di mail goga.1@aol.com

PROMOVOHET LIBRI I ZOTIT GHEORGHE MICU “PESË DEKADA DIPLOMACI” Në mjediset e Ministrisë së Jashtme të Shqipërisë ishin ftuar miq e dashamirës të zotit Gheorghe Micu si dhe personalitete të politikës e të kulturës në promovimin e librit “Pesë dekada diplomaci, ku autori i përgjigjet pyetjeve të Marie Dobrescut mbi jetën dhe aktivitetin e tij si diplomat, veçanërisht në

Shqipëri, ku ka qëndruar edhe më gjatë.

Në një kapitull ai përgjigjet në mënyrë të përmbledhur edhe pyetjes për situatën e arumunëve në Shqipëri dhe ndihmesën që ka dhënë ai për ngritje e shoqatës kulturore “Arumunët e Shqipërisë” në fillim të viteve 90-të.

Yizmâciun- Sumedru(shtator - tetor) 2012

Fraţia

Vëllazëria

5

PËR TE ILIA KOLONJA Sot, ditën e premte më 24 gusht 2012, ora 7 e mëngjesit, së bashku me Robert Çollakun u nisa nga Tirana për në Gjirokastër. Rrugës, te “Pilo Lala”, aty ku kthehet rruga për në Divjakë, na priste Koçi Janku. Hëngrëm mëngjes dhe u nismë pa humbur kohë, sepse duhej të ktheheshim brenda ditës, duke bërë një sërë punësh gjatë kësaj vajtje ardhje. Fillimisht i telefonojmë Pushkinit (Gusha) në

shtruar në spital. Shkojmë te kirurgjia në katin n e tretë dhoma 6. Ashtu siç na kishte dhënë adresën Ilia. E gjejmë të qeshur, në kundërshtim me natyrën e sëmundjes që po përjetonte, i shoqëruar nga bashkëshortja. Përshëndetja e përzemërt.

I hodhi një sy gazetës “Fratia”, gjithnjë buzagaz. Paraprakisht ishim marrë vesh se do të kopjonim materialet e tija nga Lab- topi (e një Lab-top sa një libër).

Biserica la “Andon Poçi”

Aştiparea şi pitriţerea tu intrata a horil’ei “Andon Poçi” pi limba albaneză şi armânească

Pushkin Gusha, Robert Çollaku dhe Koçi Janko

Fier, që të dilte të merrte gazetat e radhës . Na priti aty ku rruga kalon nga unaza.

Pasi shkëmbyem përshëndetjet ai mori 100 gazetë “Fratia”, që ua shpërndanë me merak kërkuesve të rregullt nga qyteti por edhe nga fshati, arumunë, që duan të mësojnë të reja për shoqatën por edhe për të perfeksionuar gjuhën me të lexuar e të shkruar.

Në Levan hyjmë në rrugën e re, që na çoi me një frymë deri në Damës, por kjo kënaqësi na u shua disi kur përshkuam Dams – Tepelenë, që ishte në ndërtim dhe me gropa, pluhur e vështirësi në ecje të pafund. Na u dukej se kishte faj edhe makina “Super Skod”, duke e “akuzuar” për mungesë komoditeti, megjithëse ishte në kilometrat e para të jetës së saj.

Vapa bënte punën e vet bezdisëse nëse dilje jashtë makinës, por brenda kushtet ishin ideale nga “kondicioneri”.

Frymë e mbajtëm te Ilia Kolonja në spitalin e Gjirokastrës. Ai përsëri ishte

“Ja më, tha Ilia, këtu në desctop, ku lexon “DCTIONARr” i ke të gjitha që dua t’ua jap për të parë mundësinë e botimit”.

Me pak vështirësi e, në bashkëpunim me Ilian munda tí kopjojë në USB ato që donte të na jepte. Pastaj biseda u vërtitë rreth asaj që duhej vënë në intervistë, duke marrë pjesë nga çfarë kishte shkruar ai ndër vite. Nuk reshte së treguari për Diksionarin, por edhe probleme të tjera që lidhet më gjuhën arumune (vllahe), për merakun që ajo të mësohej me shkrim e lexim, sidomos nga fëmijët dhe brezi i ri. Disa herë i tha Koçit se ajo që bënë ai në Divjakë është historike për gjuhën, dhe duan apo s’duan ti do të jesh i paharruar në transmetimin gjuhës. Po kështu ju drejtua Bertit (Çollaku) se propagandimi me revistën “Fraţia” dhe mjete të tjera si DVD, programe televizive etj, janë me shumë vlerë për t’ u marrë vesh se ne jemi

në këtë dynja si etnie e veçantë. Aty në spital erdhi edhe Dhimitraq Liçi, kryetar i filialit të shoqatës sonë për Përmetin.

Berti e regjistroi të gjithë këtë takim, bëri shumë fotografi, që të jetë i paharruar.

Në të dalë të Gjirokastrës vendosëm që drekohemi në fshatin “Andon Poçi”.

Në atë vakt fshati dukej i boshatisur, por Kita Basho na priti në lokalin e tij dhe na plotësoi porosinë tonë. Biseda edhe këtu

me banorë të rastësishëm të këtij fshati ishte për Armënamen. Lamë edhe aty disa gazeta “Fraţai”. Vazhduam rrugën të përcjellë nga parulla në të dalë të fshatit .

Në “Ujë të ftohtë” Tepelenë u ndamë me Dhimitrin, i cili mori kontingjentin e gazetave. Rruga në kthim biseda vërtitej për punën madhështore që ka bërë ndër vite Ilia Kolonja, përkushtimin dhe talentin e këtij njeriu që banonte në fshatin e Vagjel Zhapës, të cilin Ilia e quan një

La Kolonjia -Lushnje

Casi la hora armânească “Andon Poçi”

arumun të pastër, në Labovën e Zhapës.

Në Kolonjë të Lushnjes kishim lënë takim me disa arumunë, banorë të atyshëm, të cilët kishin shfaqur dëshirën të ngrinin një filial të veçantë. U la me ta që në një ardhje tjerët do të realizohej kjo kërkesë, duke lënë edhe aty disa gazeta.

Po te “Pilo L ala”, u ndamë me Koçin.

Edhe ai mori kontingjentin e “Fraţia”-s .

Kjo qe një ditë e paharrueshme për ne që biseduam gjatë për herë të dytë me poeti, shkrimtarin dhe studiuesin Ilia Kolonja. Për më gjatë kushdo mund të lexojë në faqet në vijim intervistën që u realizua bashkërisht nga ne te tre (Koçi Janko, Robert Çollaku dhe unë), gjatë dy takimeve dhe regjistrimeve.

Jani Gusho

6

Fraţia

Vëllazëria

Yizmâciun- Sumedru(shtator - tetor) 2012

INTERVIU CU ILIA COLOÑEA Mini escu scriitor rămăn.

Am scriată puizii şi proză.

Niscănti suntu editati (tipusiti), niscănti nu. Scriu cu mari mirachi pi limba a mea şi, căndu scriu, îñi si pari canda avrigăra (anvărliga) di mini yin suflitli al Belemace, al Beza, al Tulliu şi a tutilor ţi au scriată pi rămăneaşti.

S-aducheaşti ca dicţionar armănesculatinescu easti una lucru baia mari. Caţe ăl’i ai intrat a ştl’iu lucru şi care sunta motivili ţi vrei s-u faţa cunuscut aistă dicţionar la tuţ armal’i.

Ilia Coloñea Aşi easti. Dicţionaru fu ti mini un lucru ţi ñi deadi acrumari ama şi sotifacţia caţe vrui s-umplu una borgia ţi am ti armañ a mei ta s-cunuasca cu thimel’iu ca iu ari privinerea limba armâna. Cu studili ţi am fapta easi tu padi ca limba a noasta easti limba neolatina şi al’iura ti aţel’i ţi fără argumenti anyrăseasca că nu easti aşi.

Limba armănească (rămănească) intră tu gruplu-a limbilor neolatini. La rivista”Fărshărotu” (nr. 31, anlu 2010), Pirro Enina scriă că limba arm. s-prifaţi: patrudzăţi tu sută di zboari cu orighină latinească, tutahăntu di zboari cu orighină ngrcească (ng.) şi yinghiţ tu sută di limbi alti. V. Mustaka, la fapta-ľi”Latinët e harruar” (“Latiñiľi agărşiţ”) scriă că suntu ma multi zboari cu orighină di ng. dicăt cu orighină di lat. La rivista”Fraţia” (nu ţăn minti numurlu), un autor scriă că limba armânesacă ari 70-75 tu sută di zboari cu orighină latinească. Ti asiti fapti mini am scoasă tu padi cu statistici, ndupurrătă pi cantiţi populari, ama şi la scriturili a autori ma avdzaţ ali limbi armânească cai esti adearihina.

Am vidzută căntiţi populari, puizii şi proză pi armăneaşti. La “Căntiţi Fărşeroteşti” tipusiti di G. Padioti, loai 370 di zboari, di cari 320 suntu cu orighină latinească ică 86 tu sută. (320.100:370).

La “Căntiţi Armăneşti di-Aminciu” vidzui glosarlu dit fundu, iu aproapea 980 di zboari au orighină latinească, vără 70 cu orighină di limba ngărţească şi vără 120 di alti limbi.

Vără 40 di zboari s-află pi latineaşti şi ngărţeaşti. Ari căntiţi, la cari suntu cu orighină lat. 90 tu sută a zboarilor.

La”Dimăndarea Părintească” di C. Belemace, goală patru zboari nu au orighină lat.: ploaci, piră, vatră, hărăsească. (piră s-află şi pi lat., ma si scriă pyra, ţi va dzăcă că ari orighină di ng.)

Vidzui puiziuri şi di M. Beza, G. Murnu, H. Cândroveanu, C. Guli, D. Cuvata, S. Fuchi, M. Şuţu…

La Costa Guli es cu orighină lat. 75 tu sută a zboarilor, a la alanţă es ma multu di ahăntu. La articulu”Cicerona” scriat di Thanas Hangiara (“Fărshărotu” nr. 32, anlu 2010, Yiurucastru), loai 280 di zboari di prota. Di aesti au orighină lat. 230 ică 82 tu sută.

La Dicţionarlu Armănescu-Latinescu, adărat di mini, la vără 130 di zboari ţi au s-facă cu planta, vără dzaţi nu au orighină latinească. La aproapea 90 di zboari (substantivi), cari au s-facă cu yiurli (prăvdză, prici, microbi …), singură 5 nu au orighină lat.. La substantivili ţi au s-facă cu truplu-a omlui, (cama di 80), singură 3 nu au orighină latinească. (splină s-află pi latineaşti şi pi ngărţeaşti:

splen, σπλήνα).

Lipseaşti s-dziţem că ari şi văr grup di armăñi, la cari s-află multi zboari cu orighină ng.. Fărşăroţľi au puţăni zboari loati di limba aestă. Mini ţi escu fărşărot, nu am avdzătă la turăştea-a mea zboarili dľivisescu şi nyrăpsescu, ma căntu şi scriu.

(Pilu ma căntă ună libră, Coli ma scriă ună carti. Zborlu căntu şi pi limba lat. ari dauă noimi: căntu un căntic + căntu ună libră.).

Ma s-ai un dicţionar armănesculatinescu, poţ s-badz oară că căti zboari au orighină latinească, la aestă ică la alantă parti scriată pi limba armănească.

La dicţionărli ică studili ţi am vidzută mini, niscănti zboari nu au ună noimă ică nu s-da tu ună formă: flavus, adj., la Capidan (C.).115: laiu, la Lacaj-Fishta (L.-F.) 272 + G.Sh.82: flurios, tu boi di flurii. afflare, v., la Mariana Bara (M.B.).162: aflu, la L-F..36: suflu. comparare, v., la M.B.163: ancumpăr, la L.-F.126: fac precľi. (păreacľi.). (Verbul si prifaţi di cum + par, cu + precľi.). apprehendere. v., la M.B.164: aprindu, la L.-F.55: alti noimi. La L.-F.128 si da ună bunoară, iu verbul comprehendi va dzăcă mi aprindu. aranea, s., M.B.164: arăñi, L.F.56: maramangă, pangu.

La M.B.164, verbul aroamig s-da pi lat. rumigare, a la L.-F.675 s-da ruminare.

La Tachi Papahagi (T.P.) (nu li am padzili), verbul adaro s-da pi arm. adar, la L.-F.28 s-da air (air agrul).

Verbul si prifaţi di ad + aro.

Verbul adduco L.-F. lu da duc şi nu aduc, la M.B.16 s-da cum lipseaşti: aduc.

Verbul si prifaţi di ad + duco. (ad spuni aprucheari, aduţeari şi nu dipărtari, duţeari.). M.B.170: dolus lu da dor pi arm., a L.-F.214: minciună. Şi alti… Şi pi arm. niscănti zboari s-da tu dauă ică ma multi formi: M.B.175: mplin, mprumut, ncalic, a M.-S.296: împlinu, împrumutu, încalicu;”Grailu Armănescu” nr. 4, anlu 2001: munţľi, a nr.2, anlu 2002: munţăľi ş.a.

A. Caciuper, H. Cãndroveanu ş.a. nu bagă ca sufixu u semivocală dupu ună consoană, a Marioţeanu-Saramandu.

(M.-S.) bagă. M. Bara li da zboarili fără semivocală u dupu ună consoană, ma li da tu paranteză cu ahtari: adap (a-dapu), aduc (a-ducu) …

La alfabetlu arm. s-află şi literli â, î, cari au ună pronunţari, ma î s-bagă tu ahurhita a zborlui, pidupu M.-S.16.

H. Cãndroveanu u bagă şi namisa di zbor: mînă, cîmp (“Erori de calcul”). Literli â, î nu s-află la fărşăroţľi. La”Antoloyia-a Armăneshtilor Poets di eta XIX shi XX” (Bituli, 2004) nu s-află literli aesti.

A. Caciuper, la”Poezie shi Proză di Literatura Universală” nu u bagă litera î, a la Gramatica, cari u ari faptă el işiş, u bagă. (Văhi e copie faptă di un altu?).

La fărşăroţľi, namisa di cari am criscută mini, tu loclu di articulu hotărit –lu bagă –u: caplu – capu, luplu – lupu, omlu – omu, pomlu – pomu ş.a. Consoana l dupu ună altă ahtari ţă vatimă ureacľea.

Deapoea capu, lupu suntu ma aproapea di caput şi lupus dicăt caplu, luplu.

La niscănti verbi tu loclu di c bagă t: escu – estu, pascu – pastu, crescu – crestu.

Diftongul ea nu lu bagă la tuti zboarili ţi lu bagă grupurli alanti di armăñi: easti – esti, eali – eli, vreari – vreri.

Nu bagă n dupu r ca la zboarili: iarnă – iară, carnă – cară …

Nu bagă a ca prefixu ca la zboarili:

Jani Gusho, Koçi Janco şi Ilia Kolonja anda ved tu compiuter ţi parti va s-l’ia ti Interviu

arău – rău, aroş – roş, arus- rus, armăn – rămăn ş.a.

La niscănti zboari tu loclu di i bagă u: puric – puruc, giudic – giuduc, chedic – cheduc …

Cu dauă ică ma multi formi s-află zboari şi pi latineaşti: genetivus + genitivus (genetivlu), viceni + vigeni (cătă yinghiţ), hasta + asta (hosteni), carnis + caro (carnă/cară), scivi + scii (ştiui, la perf. simplu), exivi + exii (işii). Nu puţăni verbi s-da şi cu prefixi: latro + allatro (alatru), levo + allevo (alin) ş.a.

Di la limba lat. la aţa arm. niscănti substantivi li alăxescu genili, ca bunoară: ager e tu genlu m., ma pi arm. e tu neutru. (un agru, dauă agri.).

Nu ştiu u deda puţin lungu aista apanadsi ama ñi aspari ca easti anaghia ta s-spun căţe u scria aistă dicţionar. Cănd s-u aveţ tuta dicţionaru fa s-aduchiţ nai ma ghini aisti lucrulu ţi spuş ma nsus Ahoria di dicţionaru tu operili a tali sunta şi alti genuri, ca prozi, poemi, Avdzăti pi la rămăňi (Pruverbi, blăsteñi, urări, sprigiurări…), ndauă zboari ti etnia rămănească (orighina şi tindera), dzuar şi alti. Poţ s-ñi spuñă ca cum ar tricut operili a tali dit ahurhita pănă dzua di ază?

Ilia Coloñea Faptili a meali Ahurhi ta scriu pi rămăneaşti puiziuri şi proză. Multi di eali li citia fraţl’i pueţ Dimitri şi Spiru Fuchi. Pitricui niscănti spuner la Cunia şi el li tipusi tu rivista-l’i.

Pitricui şi puiziuri. Şi eali li tipusi.

Spiru lo multi puiziuri di a meali şi li pitricu la Cândroveanu, Bucureşti.

Aestu li tipusi (edită) sum titulu” Cîntiţli a meali”, la anlu 1997. La Cândroveanu pitricui şi proză, sum titulu”Avriguşlu aroş”. Niscănti spuneri li tipusi tu rivistili a lui”Dimindarea” ică”Deşteptarea”.

Cunia tipusi ca broşuri dauă libri cu spuneri sum tituli” Luñină şi aumbri” şi” A ţinţia simfunii”. Cunia tipusi şi ună parti teatrală sum titulu” Ngrupat di yiu”, cari u scriai pidupu puemlu al D. Garofil” Zăndanea al Yioryi ‘’Turcul’’ di Patura”.

La anlu 2004 aţei cari scot rivista” Fraţia” Tirana, tipusiră libra cu puiziuri sum titulu” Bună-vă dzua râmăñi!” . Tu fundul aştil’ei libri am băgată puemlu” Luceafărul” al Eminescu, adus pi rămăneaşti di mini.

Am scriată şi ună parti sum titulu”Ti etnia armănească”, la cari dau orighina a rămăñilor şi alti. Am scriată puiziuri, cari li ari tipusită Cunia sum titulu” Requiem ti Melania”, ma şi alti, cari nu suntu tipusiti iuva.

Am şi proză nipitricută iuva.

Di la anlu 2004 escu loat cu un dicţionar latinescu – armănescu. Deapoea mi loai cu un dicţionar armănescu – latinescu.

Ghini va era ta si editea (tipusea) aestu dicţionar, ma nu da văr păradz …

Cătăvăroară ntreb sinea-ñi: Tuti ţi undzescu tu bana a unui om suntu coinţidenţuri i ma Analtul adară un program ti cariţido di noi?

- Căţe tată-ñiu lipsea s-veadă un yis, pi dupu cari, ma s-nu aveam ună lipsă pi trup, va muram di curundu şi di aestu motiv nu vru s-mi vindică di ciciorlu lăndzit? (Un doctor îl’i dzăsi că putea s-mi vindică di cicior, ma tati nu vru, di frica că văhi va muram).

- Căţe s-asparsi turăştea a noastă di nă dusim la ună fermă di tutipută, iu puteam s-neg la şcoala dit ahurhită? (Al’iumtrea va arămăneam fără şcoală şi aşi nu va puteam s-mi adar scriitor rămăn.).

- Lipsa a mea pi trup mi pimsi ta s-urmu şcoala di şapti clasi, că nu puteam s-lucredz ca picurar. Ghini ma, ma s-nu n-avea dusă ti iarnari dit Malină la Buf, nu va puteam s-urmu ună şcoală ahtari.

- Lipsea s-urmu ună şcoală dit mesi, ti-aţa feciu un an ghimnaz, ma deapoea tati dzăsi că nu avea păradz ta s-urmu ma nclo ghimnazlu.

- Căţe nu îñ-u căftară biografia dupu ţi-l’i scriai al Husni Capo că vream s-urmu ună şcoală dit mesi? (Ma s-ñi-u căfta biografia, nu va-ñi didea bursă, că aveam un lală vătămat di comuniştil’i.). Cari lu cl’isi gura ta s-nu-ñi caftă biografia? Ma năpoi s-ciudusiră că cum aveam agiumtă mini s-bitisescu un liţe icunumic, căndu nu u aveam biografia bună? Şi loară dhichi pi mini, ama nu putea s-ñi dipărteadză di ‘n cap nviţărili şi cultura ţi loai la ună şcoală dit mesi.

- Căţe lipsea s-neg ună dzuă Yiurucastru, iu mi adunai cu Spiru Fuchi şi el mi băgă tuşteari că limba-nă si scriă?

Va s-u nviţam aestă ma năpoi?

- Căţe îñi si deadi ta scriu puiziuri şi proză pi rămăneaşti cu mari ayuñii, dzuănoapti?

- Căţe putui s-l’eai di hăbari că era editat un dicţionar latinescu-arbinişăscu, la televizor, căndu loai s-es nafoară?

- Căţe diunoară îñi neasi tu minti că lipsea s-adar un dicţionar latinescuarmănescu?

- Căţe Spiru Fuchi află şi alti dicţionări şi gramatiţi ti limba latinească? Iu putu s-li află, căndu era editati añi ma ninti?

Nu aveam tu minti ta s-adar un dicţionar armănescu-latinescu, ghini ma, tu aţel chiro, nu para îñi si didea ta scriu puiziuri şi proză, tăş canda era dipărtat talentul ti un ahtari lucru. Şi ună seară îñi vini tu minti că lipsea s-adar un dicţionar ahtari. Şi ahurhi dimneaţa cu mari ayuñii.

Lucram optu săhăţ ‘n dzuă, ndasi şi ma multu. Agrăşam s-măc păni.

Ma au undzită şi alti coinţidenţuri tu bana-ñi. Tu multi puiziuri şi spuneri ari ţiva di bana a mea.

Yizmâciun- Sumedru(shtator - tetor) 2012 INTERVIU CU ILIA COLOÑEA Vedu ca tu corpusu a tău di operi, cari tini l’i dzaţa cu mosdesti”Faptili a meali”, suntă şi multi puezii şi prozi, niscati ni editati (ni tipusiti).

Ilia Coloñea Mini escu scriitor rămăn. Am scriată puizii şi proză. Niscănti suntu editati (tipusiti), niscănti nu. Scriu cu mari mirachi pi limba a mea şi, căndu scriu, îñi si pari canda avrigăra (anvărliga) di mini yin suflitli al Belemace, al Beza, al Tulliu şi a tutilor ţi au scriată pi rămăneaşti.

Nu ari hristiseari cama mari dicăt căndu scri tu limba a ta. Ma mini, tu chirolu a dictaturăl’ei, nu ştiam dip că limba-nă ari fută scriată dicu chiro.

Am scriată multi puiziuri erotici, ma năpoi îñi si pari că nu am putută ta s-li dzăc tuti aţeali ţi sămtă omlu tu inimă şi tu suflit, căndu cadi tu vreari (vreri). H. Cândroveanu dzăţi că escu puet erotic, T. Cunia dzăţi că escu puet sentimental.

Pueţl’i di la cari am avută influenţă tu forma ali puizii suntu Eminescu, Alfred Dă Mysă, Esenin şi Puşkin.

Tu proză ca model ti forma am Cehov şi Turghenev. Substanţa easti simplă rămănească. Mini am citită dip puţănă literă scriată pidupu realizmulu soţialistu, ta s-nu aveam influenţă di ea, că nu u arăseam.

Ma căţe am scriată ahăntu multu ti erotica, căndu ma auşam?

Că nu putui scriu erotică anda tinir.

Aţeli ţi mi ardea tu inimă şi tu suflit anda tinir, singură tora pot s-li spun tu forma ali puizii. Mini scriu tu formă limbidă (limbită). Nu u arăsescu puizia hermetică.

Puizia ma bună îñi si pari aţa ţi nchiseaşti di la ună idei filozofică, ma ţi nu faţi zbor ti filozofia. Mi ciucutescu ta s-aibă ritmu ţido bair. Niscănţă pueţ nu crapă caplu ti ritmulu. Di rima poţ s-tradz mănă, ma di ritmul nu. Puizia s-adară pidupu niscănti reguli şi, ma tripseş mănă di eali, atumţea tini scri proză tu bairi, ma nu puizii. Ari pueţ cari nu u au citiită Metrica Stilistică di nu ştii că cum si ţăni ritmul tu un bair cu şapti, optu, nauă ică ma multi silabi. Ciudia easti că şi aţei ţi li editeadză puiziurli ahtări, nu crapă caplu, nu li ndreg ritmili prit bairi.

Ma mulţăl’i di personajil’i a mei tu proză au există dealihea.Nu tu puţăni puiziuri scriu tu undzeari reali (di dealihea).

La”Bela” Tasi ari există dealihea, tutaşi şi Triadha. Ma Tasi vru ună cusurină veară di a mea şi nu Triadha. Autorlu mpulteaşti realea cu fantazia a lui. Aşi am adărată

şi mini. Mulţă añi ma năpoi, un hil’iu di ali Triadhi, agiută ti scriarea a limbăl’ei rămănească…

Tutaşi a băgat oară ca nă dai ş-multi puezii pi limba arbinişească. Ţi scăp ai avută cu aistă?

Ilia Coloñea Puezili pi arbinişeşti suntă creati ninti ţi ştiam că armăneasca si scria şi avea literili a l’ei. Ti mini aţeli spuna sufiltu a meu ti tinerami. Suntă ama nu suntă buni ale s-li giudiceadză cititoril’i. Tutaşi mindescu ca libra poati s-u cadă n-tru mănă şi aţilor ţi nu u şti şi nu u aducheşti cu handauă armănească. Aisti puezii suntă ta s-spună că ti mini pueziia eara ună formă ta s-esprimama sentimentili a meali cu zboari poetică.

Ai ţinut ună dzuar iu ma multu sunti băgati niscăti opinii a atli ti limba. ti oaml’i ţi li ai cunoştă şi di la taifa a ta.

Cu izñia a ta voi s-aduca aoa ndau părţă di la dzuar. Poati?

Ilia Coloñea: ghini!

12/ 01/ 05 Aduc aminti turăştili a noasti şi ma mi ardi dorlu ti oamiñil’i şi loacrili muşati ţi am vidzută. Aclo, la turăştili a noasti, s-avdza singură limba dulţi rămănească.

Ună tristi amară mi anvăleaşti, căndu bag oară că limba a noastă nu u nveaţă tuţ ñiţl’i rămăñi. Ma cheari (cheri) ună limbă muşată, melodioză, dulţi, cata cum suntu tuti limbili neolatini. Un mi ntribă că căţe nu u am nviţată limba ngărţească.

Că nu u am arăsită di anda ñic, văhi că avea multi consoani”s”. Îñi si păra cama dulţi rămăneaştea dicăt ngărţeaştea. Ma s-aveam avrigăra oamiñi ţi va zbura pi vără limbă neolatină, va s-u aveam nviţată tu formă lişoară.

Ună cusurină di mea, Maria Cearoşi, u nviţă limba italiană multu ntroară. Şi ti un ahtari lucru, cata cum îñi dzăsi ea, îl’agiută limba rămănească, cari e aproapea di aţa italinească. Ma s-veadă un rămăn un film italian pi televizor, achicăseaşti tuti aţeali zboari, ama, ma s-veadă un film grec, multu puţăni zbori achicăseaşti (E zborlu ti un rămăn ţi nu şti nică italineaşti nică ngărţeaşti). Atumţea iu suntu ma multi zboari di ngărţeaşti pi limba a noastă dicăt aţeali di limba latinească?

I ma ari văr grup di rămăñi ţi au ma multi zboari loati di ngărţeaştea dicăt di latineaştea? Văhi ari. Mini, ţi cara bănam namisa di greţ, nu am avdzătă tată-ñiu şi ata-ñi ta s-dzăcă ”nyrăpsescu” şi ”dhyivisescu”. El’ dziţea ”scriu” şi ”căntu”.

Fraţia Lipseaşti s-ai un dicţionar rămănesculatinescu, ta s-badz oară că căti zboari di a noasti au orighină latinească.

Ma-ñi si pari că nu ari un ahtari.

01/ 02/ 05 ...Pănă la lichia di 23 di añi mini am faptă bană di numadz. Imnam aproapea dauă stămăñi dit arniu ti la munţă şi maş ahăntu dit munţă ti la arniu. Mi au pitricută şi cu tutiputa. Unoară pănea u aveam goală. Nu ţăn minti că căţe ata-ñi nu-ñi avea băgată tu trastu caşu ică văr păyur cu lapti. Pănea di misur nu si măcă goală, ahăntu ma multu, ma s-hibă araţi. Şi ţi adărai mini? Acăţai ună oai. Băgam ună mişcătură di păni ‘n gură şi deapoea muldzeam heamă di lapti năpoi ‘n gură!

Cu oili vinea şi auşlu Colă Pet… 15/ 03/ 05 La Net (staţion televiziv grec) vidzui şi avdzăi rămăñi ţi cănta pi rămăneaşti. Avea nviscută costumi naţionali rămăneaşti.

Aoa nu para s-află ahtări costumuri. La rămăñil’i dit Eladă, di la cari au işită 70 di autori ţi au scriată pi limba-lă, nu para si scriă ază pi rămăneaşti.

Lazaru dzăţi că lipseaşti si veagl’i limba şi cultura rămănească, ama dzăţi tutaşi că nu e ananghi ta si scriă limba. Latinlu mintimen ari dzăsă că arămăni singură aţa ţi si scriă şi că aţa ţi nu si scriă, cheari.

Lazaru dzăţi că rămăñil’i suntu greţ romanizaţ, că, pi graulu a lor, si află zboari di ngărţeaştea vecl’i, dit chirolu al Homer!

Ma graulu a nostu si află şi zboari di tracoiliriştea. Aşi, noi him greţ şi traco-iliri! …Căntai libra cu puiziuri”Căntiţi barbari” scriati di puetlu ghini cunuscut Spiru Fuchi. Li arăsescu puiziurli a lui…

01/ 09/ 05 Aseară mi duş Luboñea di loai parti la ngrupara a sor-mea ma mari.

Muri tu lichia di 58 di añi, alăsă dinăpoi trei ficiori şi dauă feati.

U ngrupăm Seleniţa. Preftulu căntă libra pi arbinişăşti şi deapoea li turnă zboarili pi rămăneaşti. Era rămăn. Seleniţa ari mulţă rămăñi. Aflai ‘n cali doi ficiori şi-l’i ntribai: – Ştiţ rămăneaşti?

- Cum s-nu ştim rămăneaşti di căndi him rămăñi?- îñi dzăsi un di năşi.

Seleniţa băneadză şi puetlu Cozma Mitru, ma nu putui s-mi adun cu năs.

Ntribai un bărbat că ştia i ma nu ta s-citiescă pi rămăneaşti.

– Ştiu.- îñi-u turnă el.

– Cari ti ari nviţată?- lu ntribai ma nclo.

– Noi nviţăm unlu alantu. Şi fac multu ghini. Mini mi ciudusi căndu nviţai că citiescu pi rămăneaşti şi ndoi auşi.

09/ 11/ 07 Vini Labova Thede Cahl, yirmanlu ţi ari nviţată limba rămănească.

Avea cu năs studenti şi studenţă di Viena. El’i vidzură pălatea al Vanghel Japa, un bunfăcător mari rămăn. Mi adunai că Thede, işim şi tu fotografii dol’i. El îñi deadi şi adresa a lui di Viena...

28/ 08/ 09 Vini la mini Yiorghi Dimă, cari îñi căftă libri pi limba rămănească. Şi mini îl’i ded ndauă. Şi aestu om easti di 76 di añi, cu tuţ perl’i alghi!

Aduş aminti că aestu rămăn scria pi rămăneaşti şi tu chirolu a dictaturăl’ei. Mi aflai unoară la ună casă, cu cari Yiorghi avea s-facă. Aclo aflai ună cartolină, di aţeali ţi si pitriţea ti urari, ti anlu nou. Yiorghi avea

Ilia cu mul’er-sa

Vëllazëria

7

scriată cu alfabetlu arbinişăscu:”Hëroş anu nou!”

Căndu ma nveaţă auşl’i ta s-citiească pi rămăneaşti, ţi s-nu nveaţă tinirl’i şi tinirli.

06/ 09/ 09 Niscănţă bagă zboari nu cu orighină latinească, tu loclu aţilor cu ahtari orighină: “Bana Armănească”, anlu V, nr. 4, padzea 2+ 3: yramatli tu loclu di literli, anyrăpsescu tu loclu di scriu, urnechi tu loclu di model.

“Grailu Armănescu”, anlu IV, nr. 4, p. 2: geanlu tu loclu di suflit.Aestă rivistă, anlu IX, nr. 4, p. 2: dhichea ti ndriptatea, tihia ti soartea. …Aduc aminti că zborlu arar”bruşulă” , ţi va dzăcă pită cu multi veardzi şi puţănă fărină, lu am avdzătă di ata-ñi. Pi latineaşti, ti veardza si dzăţi şi brassica, di iu yini zborlu bruşulă, pi rămăneaşti.

04/ 02/ 2010 Autointervistă: - Căt chiro dormu? – Cama di optu săhăţ. Ma s-nu dormu ahăntu, dzua mi doari caplu.

- Boia ma arăsită? – Verdea.

- Măcătura ma arăsită? – Peşti.

- Sentimentili? – Si ncărtescu ntru oară şi di ţiva ñică. Escu multu ñilos.

- Cum am vrută? – Cu tută inimă, tu forma păstrită, fără interes.

- Scriitori şi pueţ cama arăsiţ? – Cehov, Turghenev, Caragiale, Tolstoi, Şecspir, Eminescu, Esenin şi Puşkin.

- Hristiseara ma mari? – Căndu scriu pi limba a mea.

- Ti cari faptă am lucrată ma lungu? – Ti Dicţionarlu Latinescu-armănescu.

- Spunearili ma buni? –”Bela” şi”Hristă Berat.”

- Pictura cama arăsită? – Monna Lissa di Da Vinci.

- Părţă muzicali cama arăsiti? –” A ţinţea simfunii” şi”Ti Eliza” di Ludvig Van Bet’hoven.

- Ţi arăsescu ma multu la ună feamină?

– Păstradha.

- Am avută oaspiţ? – Puţăñi dip.

- Cari îñi-ari agiutată ma multu? – Tiberius Cunia, Hrista Cândroveanu, Spiru Fuchi şi Iani Guşu.

- Cari tiñisescu ma multu? – Tuţ ţi scriă pi rămăneaşti.

- Anotimpulu ma arăsit? – Toamna.

- Am avută soarti bună i ma urută (arută)? – Ma s-nu aveam scriată pi rămăneaşti, va dziţeam că am avută soarti urută.

- Cari di faptili a meali lipseaşti si prilucradză? – Tuti.

Tu operili a tali ved că ai scriat ş-ti „Ndauă zboari ti etnia rămănească” iu ai data opinii ti Orighina şi tindera, Heamă di Istorii, Scriara pi rămăneaşti, Rămăñi alepţă, Rămăñil’i şi relighionlu, Raportulu “De Puig”. Poati s-nă dzăţă ţiva ti aistă capitul Ilia Coloñea Mini am căntat multu libri ţi spună ti armăñi. Anda li căntam alădzeam ahoria niscăti mindueri di la oml’i mări tu istoria ca di la Herodot pănă la dzua di ază.

Mini am dată opinia a mea şi am aleaptă ţitati ţi li am considerati ca thimel’isuari.

Cai va s-li căntă poati s-veadă inşi că cai suntă cama apropea a dealieha. Aistă parti poti si s-ufiliseasca ca izvuri ti studi nai ma ahăndaua. Ţi s-vu dzăcu ma multu.

Căntătoril’i va s-veadă valorea a lor.

8

Fraţia

Vëllazëria

Yizmâciun- Sumedru(shtator - tetor) 2012

INTERVISTË ME ILIA KOLONJËN

Jemi të interesuar të dimë pse ndërmore hartimin e një diksionari në gjuhën arumanisht- latinisht, që është dhe një punë vështirë dhe kërkon studime e njohje të dy gjuhëve Ilia Kolonja E pranoj se ka qenë një punë e vështirë dhe më është dashur të konsultohem gjerësisht me literaturën për këtë fushë. E kam theksuar që në hyrje të diksionarit, se për prejardhjen e gjuhës arumune ka pasur e ka mendime të ndryshme.

Arumunët janë ballkanas autoktonë, sidomos trakë, të romanizuar mbi 2000 vjet më parë. Pastaj ata janë përzier me kolonë dhe legjionarë romakë, sepse i lidhte gjuha dhe kultura latine. Disa historianë grekë thonë se arumunët janë grekë malësorë latinofonë. Për të justifikuar këtë teori, ata vënë në dukje se në gjuhën arumune (vllahe) gjinden fjalë të përdorura nga poeti i lashtë Homer, disa prej të cilave nuk kanë kaluar fare në greqishten moderne. Studiuesi gjerman Kramer, në lidhje me këtë teori, thotë se, po të nisemi nga statistikat e fjalëve, atëherë edhe anglezët duhet të jenë latinë, sepse në anglisht hasen jo pak fjalë me origjinë latine.

Në të folurën e vllehve hasen dhe fjalë trako-ilire, që vijnë nga gjuha pellazge. Mund të përmendim fjalën moshë, e cila në shqip haset dhe si mbiemër (njeri i moshuar), kurse në arumanisht haset si emër për të treguar një femër plakë: moaşã. (Fjala plak është marrë nga latinishtja: avus= auş).

Në një statistikë për gjuhën vllahe thuhet se më të shumtat e fjalëve bazë të saj kanë origjinë helene ose nga greqishtja moderne. Unë kam përgatitur një fjalor vllahisht-latinisht dhe kështu mund të vë re se sa fjalë kanë origjinë latine në të folurën e vllehve ose në këngët e tyre të vjetra, apo në pjesët e shkruara.

Asgjëkund nuk dalin më shumë fjalë me origjinë helene. Në të gjitha pjesët e shkruara në vllahisht dhe në këngë dalin mbi 70 % të fjalëve me origjinë latine.

Hasen këngë ose poezi me 90 % të fjalëve me origjinë latine. Mirëpo duhet të themi se ka ndonjë grup arumun që përdor shumë fjalë me origjinë helene. Unë i përkas grupit të quajtur fërshërot, i cili, siç vë në dukje Padioti, ka marrë pak fjalë nga helenishtja. Pastaj duhet vënë në dukje se hasen fjalë me origjinë helene, por që kanë dhe sinonime me origjinë latine. Fjalë të vllahishtes kanë kaluar dhe në shqip e greqisht. Disa fjalë të vllahishtes i kaloi në greqisht poeti lirik Kosta Kristali, sepse nuk

haseshin sinonimet e tyre në atë gjuhë.

Në vllahisht hasen dhe fjalë nga gjuha shqipe, por shumica e tyre kanë origjinë latine. Duhet thënë se jo gjithçka që mund të shprehet në një gjuhë, mund të shprehet edhe në një tjetër. Në vllahisht thuhet se pula vezon (gãľina oaã), kurse në shqip thuhet se pula pjell vezë.

Disa fjalë të pandryshueshme në shqip, në arumanisht marrin katër forma. E tillë është për shembull fjala niscãntu (ca/ disa).

Kjo fjalë merr një formë për gjërat që numërohen dhe një tjetër për gjërat që nuk numërohen, në gjininë mashkullore dhe femërore.

Në arumanisht përdoret tjetër folje që tregon martesën e mashkullit dhe tjetër që tregon martesën e femrës (nsor, mãrit.).

Yjet që shkëlqejnë më shumë se të tjerët, emërtohen luţeafiri, kurse të tjerët steali.

Hasen shumë emra në gjininë asnjanëse, të cilat, në numrin njëjës janë në gjininë mashkullore, kurse në shumës kthehen në gjininë femërore. Shumica e tyre të tilla janë edhe në latinisht. Në latinisht emrat, si në trajtën e shquar dhe të pashquar, thuhen njëlloj, kurse në vllahisht kanë trajtë të pashquar dhe të shquar. Kështu, emri lupus (në shqip: ujku) në latinisht thuhet në trajtën e shquar dhe të pashquar, kurse nà vllahisht thuhet lup në të pashquarën dhe luplu/ lupu në trajtën e shquar.

Në vllahisht është hequr mbaresa s që haset në latinisht ose kthehet në një fonemë tjetër.

(Lupus- lup, vos-voi, nos-noi, ujku, ju, ne.).

Në të gjitha foljet e zgjedhimit të parë të latinishtes, që kanë kaluar në vllahisht, bie zanorja ba në kohën e pakryer: cantabam-cãntam etj.

Tek infinitivi, si në latinisht ashtu dhe në vllahisht, folja merret edhe si emër foljor: cantare- cãntari (të kënduar) etj.

Foljet aktive (të trajtës veprore), në latinisht, nuk marrin folje ndihmëse gjatë zgjedhimit, kurse në vllahisht marrin.

Gerundivum, në vllahisht, thuhet me disa fjalë dhe jo me një si në latinisht. (auscultandus- ţi vor ascultari. Shqip: që duhet dëgjuar.).

Gerundium përdoret pothuajse njëlloj, por, në vllahisht, mund t’i shtohet edhe një lui: auscultando- ascultãnda+ ascultãndalui. (duke dëgjuar.).

Ka mbiemra që, si në latinisht ashtu dhe në vllahisht, kanë një formë në gjinitë mashkullore + femërore. (recens + mollis- araţi + moali: i/ e ftohtë,i/ e butë.).

Kohët e zgjedhimit të foljes janë po ato që hasen dhe në shqip, por njëra prej tyre (e shkuar e tejshkuar) nuk përmendet në gramatikë.

Rasa rrjedhore nuk përmendet në gramatikën e vllahishtes, kurse latinishtja e ka. (Quhet ablativ.).

Parafjala in (në), në vllahisht haset n ose zëvendësohet me tu/ ntru: in casa- n casã (në shtëpi), in aqua- tu/ ntru apã (në ujë.).

Disa të huaj, që kanë shkuar tek fërshërotët, vënë në dukje se e folura e tyre është më afër latinishtes se ajo e grupeve të tjera të vllehve. Fërshërotët, për shembull, nuk thonë luplu, por lupu, që është më afër lupus. Padioti shkruan se

në të folurën e fërshërotëve hasen fjalë latine, që nuk hasen në gjuhët e tjera neolatine. Dhe kjo ka ardhur se ata kanë bërë një jetesë të vetmuar, si të shkëputur nga bota dhe se ishin shumë konservatorë.

Ata ishin nomadë, në shumicën e tyre. Aq konservatorë ishin sa femrat e tyre e mbajtën për afro 2000 vjet një vello në formën që e pati nusja e Ciceronit dhe e quanin ciceronã. Aq konservatorë ishin sa e hidhnin poshtë rrobën e re, po të kishte devijuar pak nga forma që ata përdornin.

Po nga vjen emërtimi vllah?

Mendohet se vjen nga gjermanishtja ëahl. Me këtë fjalë gjermanët e vjetër emërtonin romakët dhe galët e romanizuar. Pra, vllah do të thotë latin.

Ne nuk e përdorim fare. Ne e quajmë veten rãmãn/ armãn, që vjen nga latinishtja romanus (romak).

Fjalën arumun e përdori për herë të parë profesori gjerman Gustav Weigand, nga fundi i shekullit 19.

Librin e vet për vllehtë ai e titulloi “Die Arumunen”.

Për kuriozitet, po japim disa fjalë në vllahisht – latinishtshqip: ac- acus- gjilpërë acaţ- capio- kap/ zë adiľiu- adilio- marr frymë auã- uva- rrush avrã- aura- freski bali- baba- jargë barbã- barba- mjekër bisearicã- basilica- kishë bun- bonus- i mirë cad- cado- bie caftu- cauto- kërkoj caldu- caldus- i ngrohtë dãmi- damnum- dëm dau- do- jap deadun- deadunum- bashkë dzadã- daeda- pishë etã- aetas- jetë+ shekull fag- fagus- ah foali- follis- kaçup gãlatã- galleta- vedër hic- ficus- fik iarbã- herba- bar loc- locus- dhe (tokë.). malum- malum- shumë keq maţ- mattia- zorrë nari- naris- hundë niairat- inaratus- i palëruar niastimtu- inextinctus- i pashuar oalã- olla- brokë oaspi- hospes- mik ocľiu- oculus- sy palmã- palma- pëllëmbë par- palus- hu per- pilus- qime plãngu- plango- qaj rietã- rete- rrjetë sac- saccus- thes şapti- septem- shtatë sari- salis- kripë şcurtedz- excurto- shkurtoj soari- sol- diell stari- stare- ndënjie stau- sto- rri tãmbari- tambarrum- gunë tatã- tata- baba ţer- caelum (ţelum)- qiell tes- tentus- i shtrirë ud- udus- i lagur umflat- inflatus- i fryrë umtu- unctum- gjalpë un- unus- një vacã- vacca- lopë shkronja në latinisht: c- k, ae- e, x- ks, cae- ce shkronja në vllahisht: ã- ë, ľ- j, ţ- c, ş- sh Ne punimet e tua ke sjelle edhe një përkthim te poezive nga arumanishtja në shqip. Cili ka qene qëllimi i këtij përkthimi.

Ilia Kolonja Këtu dua të zgjatem pak për të sjellë në vëmendjen e lexuesit se arti dhe letërsia vllahe, kjo e fundit e shkruar në prozë e poezi arumanisht, ka vlera të barabarta artistike e stilistike si arti dhe letërsia e çdo populli tjetër në Ballkan dhe kudo. Mjafton të kujtoj një kronologji të shkrimeve në gjuhën arumune, pavarësisht alfabetit të përdorur, do të konstatojmë se kemi një lashtësi e vijueshmëri si në çdo gjuhë të popujve të tjerë.

Në këtë gjuhë është shkruar qysh në vitin 1731 nga Nektar Tërpu, i cili jetonte në fshatin Ardenicë të Fierit. Teodor Kavalioti nga Voskopoja, në vitin 1770, shkroi një libër, ku jepte 1170 fjalë në greqisht-vllahisht- shqip.

Ky libër ra në duart e studiuesit gjerman Thunman dhe ai e bëri të njohur gjuhën arumune (vllahishte) në Evropë.

Në vitin 1794, Daniel Moskopoleanu botoi një fjalor katër gjuhësh: greqisht-arumanishtbullgarisht-shqip. Në vitin 1802 e ripunoi dhe e ribotoi. (U ribotua në vitin 2002, pas dyqind vitesh, në Maqedoni.).

George Rosa, që punonte si mjek në Budapest, në vitin 1809, botoi një broshurë me udhëzime mbi mënyrën e të shkruarit dhe të lexuarit në gjuhën arumune (vllahe). Rosa thoshte se gjuha arumune duhet pastruar nga fjalët jo me origjinë latine. (Arumanishtja hyn në grupin e gjuhëve neolatine.).

Mihal Bojaxhiu, i cili punonte si profesor i gjuhës greqisht në Vjenë të Austrisë, në vitin 1813, botoi gramatikën e gjuhës arumune. Ai përdori jo alfabetin greqisht, por atë latin, duke bërë dhe disa shtesa.

Kostandin Ukuta botoi në Vjenë një abetare në arumanisht, para vitit 1797.

Andrei Bagav, në vitin 1887, shkroi dhe botoi një lexim letrar në këtë gjuhë... ...Në vitin 1880 u hap në Manastir të Maqedonisë një lice rumun me shtatë klasa, por atje mësohej edhe në arumanisht (vllahisht).

Në vitin 1903 këtu filloi të botohej revista “Lumina” në arumanisht.

Në vitin 1880 filloi të botohej në Bukuresht revista “Dimāndarea” në rumanisht dhe arumanisht. Po në këtë vit Andrei Bagav filloi të botojë revistën “Macedonia”. Janë botuar edhe revista të tjera si në Rumani, Greqi, Maqedoni etj.

Pas Luftës së Dytë Botërore mbi etninë arumune ra një errësirë e dendur. Nuk shkruhej më në arumanisht. Ndonjë arumun i arratisur në Perëndim ngrinte zërin për të drejtat e humbura të etnisë së vet. Por rrallë ia vinte veshin ndonjë organizatë ndërkombëtare. Konstandin Papanaqe, një i arratisur në Perëndim, shkroi disa libra me temë për arumunët.

Në Konferencën e Paqes të Londrës të vitit 1913 nuk u aprovua kërkesa e arumunëve për një krahinë të tyre autonome, por u vendos që arumunët duhet të mësojnë në gjuhën e tyre.

Shenjat e para të rizgjimit të ndërgjegjes nacionale të arumunëve u dukën andej nga vitet shtatëdhjetë në Rumani, Maqedoni etj.

Në vitin 1971, në Maqedoni, u krijua shoqata arumune StrugëOhër, në vitin 1978, në Shkup, në vitin 1988, në Manastir e Krushovë.

Në vitin 1974, Niko Oxheakli nxori

me shaptilograf librin “Lunjina, Soarli, Libertatea.”

Apostol Kaçuperi shkoi nga Rumania në Gjermaninë Perëndimore dhe aty filloi aktivitetin për gjuhën arumune. Shkroi një gramatikë dhe bëri përkthime nga gjuhë të tjera në arumanisht.

Në Gjermani shkoi dhe Vasil Barba, ish profesor universitar në Rumani. Ky ishte shkrimtar dhe aktivist i madh për të drejtat e arumunëve. Në vitin 1983 krijoi fondacionin ULCA. Në vitin 1984 filloi botimin e revistës “Zborlu a Noastru”. Bashkë me një profesor universitar në Sh. B. A., që quhej Tiberius Kunia, organizuan kurse për arumanishten në Freiburg dhe Bon. Hristu Këndroveanu, profesor universitar në Rumani, shkrimtar, poet dhe publicist, në vitin 1975, botoi një libër me poezi lirike arumune, të shkruara nga poetë arumunë më parë, kurse në vitin 1977, botoi një libër me prozë arumune. Në vitin 1990 filloi të botojë një revistë në rumanisht dhe arumanisht. Më 1994 filloi ribotimin e revistës së vjetër “Dimāndarea”, po në rumanisht-arumanisht.

Janku Perifan, inxhinier ndërtimesh në Paris, në vitin 1978 filloi dhe ai aktivitetin për gjuhën arumune. Botoi një revistë dhe përgatiti 4000 kaseta me këngë dhe poezi arumune, të cilat i dërgoi tek arumunët e Ballkanit.

Një shtet ballkanik e shpalli atë të padëshirueshëm për të shkuar atje. Ky jep një ndihmë të madhe për mësimin e arumanishtes në Divjakë.

Më 1984 Tiberius Kunia krijoi në Sh.B.A. fondacionin “Editura Cartea Aromānā”. Botoi mbi 60 tituj librash të vjetër dhe të rinj.

Botoi një revistà për studime dhe kulturë arumune. (Kunia është dhe matematikan. Një formulë matematike në Sh.B.A. mban emrin e tij dhe të një tjetri, sepse e shpikën në të njëjtën kohë).

Në Athinë, një i quajtur Gogu Padioti, botoi dy libra me këngë vllahe, në vitet tetëdhjetë.

Në Konstancë të Rumanisë, Dimitri Garofil filloi aktivitetin për gjuhën arumune, në lidhje me Kunian. Krijoi një shoqëri.

Sot botohen mbi 20 revista e shumë libra, në disa shtete. Sot po del një plejadë e re autorësh të gjuhës arumune.

Të gjitha këto tregojnë se edhe pa një shtet të mirëfilltë të vetin arumunët kanë ditur të ruajnë vazhdimësinë e të shkruarit në gjuhën e nënës.

Nga ana tjetër kanë dalë në dritë mjaft poetë dhe shkrimtarë, kompozitor këngësh, koreografë dhe muzikologë, që kanë përsosur artin dhe letërsinë arumune. Për t’i bërë sa më të njohura të gjitha këto unë mora nga autorë të ndryshëm, më të spikatur si i kam vlerësuar unë dhe përgatita një libër me afro 200 faqesh të shqipëruar me qëllim që edhe lexuesi shqiptar, por edhe ai arumun, që nuk mundi ta trashëgoj gjuhën e nënës të plotë të kuptoj se letërsia arumune ka nivel e klasë si poezia në gjuhët e tjera.

Veç diksionarit në veprat e tua janë edhe gjini të tjerë si poezi, poema, të dëgjuara te arumunët, (proverba, mallkime, urime, përgjërime...), disa fjalë për etninë arumune (origjina dhe

Yizmâciun- Sumedru(shtator - tetor) 2012 INTERVISTË ME ILIA KOLONJËN shtrirja), ditar. Mund të na thuash se si kanë shkuar veprat e tua që nga fillimi deri ditën e sotme?

Ilia Kolonja Krijimet e mija Fillova të shkruaj arumanisht poezi dhe proza. Shumë nga to i lexonin vëllezërit poetë Dhimitër dhe Spiro Fuqi. Dërgova disa tregime te Cunia dhe ai i botoi në revistën e tij. Dërgova edhe poezi.

Edhe ato i botoi.

Spirua mori shumë poezi dhe ja dërgoi Cândroveanu, Bukureshti. Ai i botoi nën titullin „Këngët e mia” në vitin 1997. Te Cândroveanu dërgova dhe proza, me titullin „Avriguşlu e kuqe”.

Disa tregime i botoi te revista e tij ”Dimindarea” ose ”Deşteptarea”.

Cunia botoi si broshurë dy libra nën titullin ”Dritë dhe hije” dhe ”Simfonie e pestë”. Cunia shtypi edhe një pjesë teatrale nën titullin “Varrosja për së gjalli”, të cilën e shkrova sipas poemës së D. Garofil”. Në vitin 2004 ata që nxjerrin revistën ”Fraţia” Tiranë, botuan librin me poezi nën titullin „Mirë dita rëmënj!”. Në fund të atij libri kam vënë poemën „Luceafărul” të Eminescu, prurë në arumanish prej meje.

Kam shkruar edhe një pjesë me titull ”Për etninë arumune”, në të cilën jap origjinë e arumunëve dhe të tjera. Kam shkruar edhe poezi të botuar Cunia nën titullin ”Rekuiem për Melaninë”, por edhe të tjera të cilat nuk janë botuar gjëkundi. Kam edhe proza të pa botuara.

Nga viti 2004 jam marrë me një diksionar latinisht arumanisht. Pastaj u mora me diksionarin arumanisht latinisht. Mirë do të ishte të botohej ky diksionar por nuk jep njeri para...

Shoh që në korpusin tënd të veprave që ti i quan me modesti „Krijimet e mija”, ka edhe shumë poezi e proza, disa të pa botuara.

Ilia Kolonja Unë jam shkrimtar arumun.

Kam shkruar poezi dhe proza.

Disa janë botuar disa jo. Shkruaj me merak të madh në gjuhën time dhe kur shkruaj më duket sikur rreth e rrotull meja vjen shpirti i Belemaçit, e Beza, e Tulliu dhe

gjithë atyre që shkruajnë në arumanisht.

Nuk ka gëzim më të madh se sa kur shkruan në gjuhën tënde.

Por unë në kohën e diktaturës nuk dija fare se gjuha ka qenë e shkruar prej kohësh.

Kam shkruar shumë poezi erotike, por më pas më është dukur se nuk kam mundur ti them të gjitha ato që ndjen njeriu në zemër e shpirt kur bie në dashuri.

H. Cândroveanu thotë se jam poet erotik, T. Cunia thotë se jam poet sentimental. Poetët nga të cilët kam pasur ndikim në formën e poezisë janë Eminescu, Alfred Dă Mysă, Esenin dhe Pushkin.

Në prozë si model në formë kam Çehov dhe Turgenev. Përmbajtja është thjeshtë arumune.

Unë kam lexuar shumë pak nga literatura shkruar në realizmin socialist, që të mos kisha ndikim nga ajo, se nuk më pëlqente.

Po pse kam shkruar kaq shumë për erotikën kur u moshova?

Se nuk mund të shkruaj erotikë kur isha i ri. Ato që më digjnin në shpirt vetëm tani mundesh ti tregoja në formën e poezisë. Unë shkruaj në forma të qartë. Nuk më pëlqen poezia hermetikë. Poezia më e mirë më duket ajo që niset nga një ide filozofike, por që nuk bën fjalë për filozofi. Përpiqem që të ketë ritëm çdo varg. Disa poetë nuk vrasin mendjen për ritmin.

Nga rima mund të hiqet dorë por nga ritmi jo. Poezitë bëhen sipas disa rregullave dhe po hoqe dorë nga ato, atëherë ti shkruan prozë me vargje, por jo poezi. Ka poetë që nuk kanë lexuar Metricën Stilistike, që nuk dinë si mbahet ritmi në një varg me shtatë, tetë , nëntë ose më shumë rrokje. E çuditshme është se edha ata i botojnë të tilla poezi, nuk çajnë kokën, nuk i rregullojnë ritmin në vargje.

Më të shumtit e personazheve të mijë në prozë kanë ekzistuar me të vërtetë. Në jo pak poezi shkruaj për ndodhi reale.

Te ”Bela” Tasi ka qenë me të vërtetë, gjithashtu edhe Triadha.

Por Tasi deshi një kushërirën të parë dhe jo Triadhën. Autori pleks realen me fantazinë e tij. Kështu kam bërë edhe unë. Shumë vite më vonë një fëmijë e Triadhës ndihmoi për shkrimin e gjuhës arumune....

Gjithashtu kam vënë re se na ke dhënë edhe shumë poezi në gjuhë shqip. Çfarë qëllimi ke pasur me këtë?

Ilia Coloñia.

Poezitë në shqip janë krijime para se ta dija së arumanishtja shkruhej dhe kishte germat e saj.

Për mua ato tregojnë shpirtin tim rinor. Janë apo s’janë të arrira le ti gjykojnë lexuesit. Gjithashtu mendoj se libri mundet të bjerë në dorë edhe të atyre që nuk e dinë dhe nuk e kuptojnë arumanishten në thellësi. Këto poezi janë që të tregojnë se për mua poezia ishte një formë e shprehjes së ndjenjave të mija me vargje poetike.

Ke mbajtur një ditar ku më shumë bie në sy se ke vënë disa opinione për gjuhën dhe për njerëzit që ke njohur dhe nga fisi yt. Me lejen tënde dua të sjell në këto faqe disa pjesë nga ditari.

Mundet? si.

Ilia Colonja, po, me kënaqë-

12/ 01/ 05 Sjell ndërmend vendbanimet tona dhe po më djeg malli për njerëzit dhe vendet shumë të bukura që kam parë. Atje, në vendbanimet tona dëgjohej vetëm gjuha jonë e ëmbël. Një trishtim të madh përjetoj kur vë re se gjuha nuk e mësojnë të vegjlit arumunë. Po humbet një gjuhë e bukur, melodioze, e ëmbël si janë të gjitha gjuhët neolatine. Një më pyeti se pse nuk e kam mësuar greqishten. Se nuk e kam pëlqyer që kur isha i vogël sepse kishte shumë bashkëtingëllore ”s”. Më dukej më e ëmbël arumanishtja se sa greqishtja. Po të kisha rreth e rrotull njerëz që flisnin gjuhën neolatine do ta kisha mësuar në mënyrë të shpejtë.

Një kushërira ime, Maria Cearoshi, e mësoi italishten shumë shpejt. Dhe në një punë të tillë, si më tha ajo, e ndihmoi arumanishtja, e cila afrohej me italishten. Po të shikoj një film italian në televizor, kupton gjitha ato fjalë, ama po ta shikoj një film grek shumë pak fjalë kuptoj. .

Atëherë ku janë më shumë fjalë greqishte në gjuhën tonë se sa ato latinishte? Dhe ka një grup arumunësh që kanë më shumë fjalë marrë nga greqishtja se sa nga latinishtja? Mbase ka. Unë që banoja në mes të grekëve nuk kam dëgjuar babanë të thoshte ”nyrăpsescu” dhe ”dhyivisescu”. Ai thoshte ”scriu” dhe ”căntu”. Duhet të kesh një diksionar arumanisht- latinisht që të vesh re se sa fjalë nga tonat kanë origjinë latinisht.

Por më duket se nuk ka të tillë.

Nga e majta në të djathtë: Dhimitër Liçi, Ilia Colonja, Koçi Janku, Robert Çollaku

01/ 02/ 05 ...Deri në moshën 23 vjeç unë kam bërë jetë nomade. Udhëtonim dy javë nga kullotat dimërore në ato verore dhe anasjelltas më kanë dërguar edhe me bagëti. Një herë bukën e kisha thatë.

Nuk mbaj mend se pse nëna nuk kishte vënë në trastë djathë ose ndonjë pagur me qumësht. Buka e misrit nuk hahet thatë, aq më

Fraţia

Vëllazëria

tepër kur është e ftohtë. Dhe çfarë bëra unë? Zura një dele. Vija një kafshatë në gojë dhe pastaj milja pak qumësht në gojë! Me delet vinte dhe plaku Kolë Pet… 15/ 03/ 05 Në Net (stacion televizivë grek) pash dhe dëgjova arumunët të këndonin në arumanisht. Kishin disa kostume kombëtare arumune.

Këtu nuk para gjenden të tilla kostume. Te vllehtë e Greqisë, prej të cilëve kanë dalë 70 autorë, që e kanë shkruar gjuhën nuk para shkruhet sot arumanisht.

Lazaru thotë se duhet të ruhet gjuha dhe kultura arumune, por thotë gjithashtu se nuk është nevoja të shkruhet gjuha. Latini i mençëm ka thënë se mbetet vetëm e ajo që shkruhet dhe ajo që nuk shkruhet humbet.

Lazaru thotë se arumunët janë grekë të romanizuar, se në gjuhën e tyre gjenden fjalë nga greqishtja e vjetër, që në kohën e Homerit! Por në të folurën tonë gjenden edhe fjalë nga trak-ilirishte. Kështu ne qenkemi grek dhe trako- ilir! …Lexova librin me poezi ”Căntiţi barbari”, shkruar nga poeti i mirënjohur Spiru Fuqi. Më pëlqejnë poezitë e tij...

01/ 09/ 05 Dje vajta në Lubonjë. Mora pjesë në varrosjen e motrës time më të madhe.

Vdiq në moshën 58 vjeç dhe la pas tre djem e dy vajza.

Varrimi u bë në Selenicë.

Prifti e lexoi librin në shqip pastaj i ktheu fjalët në arumanisht. Ishte arumun. Selenica ka shumë arumun. Takova rrugës dy djem dhe i pyeta: – Dini arumanisht?

– Si nuk dimë arumanisht deri sa jemi arumun? – më tha një prej tyre.

Në Selenicë banon edhe poeti Kozma Mitro, por nuk munda ta takoj me të.

Pyeta një burrë se a dinte apo jo të lexonte arumanisht.

– Di.- ma ktheu ai.

– Kush ta ka mësuar?- e pyeta më tej.

– Ne ja mësojmë njeri tjetrit.

Dhe bëjnë shumë mirë. Unë u çudita kur mësova se edhe disa pleq dinë të lexojnë arumanisht.

09/ 11/ 07 Erdhi në Labovë Thede Cahl, gjermani që ka mësuar gjuhën arumune.

Kishte me vete disa studentë dhe studente nga Vjena. Ata panë pallatin e Vangjel Zhapës një mirëbërës arumun. U takova me Thede, dolëm edhe në fotografi të dy. Ai më dha edhe adresën në Vjenë.

28/ 08/ 09 Erdhi te unë Jiorgji Dima, i cili më kërkoi libra në arumanisht.

Dhe unë i dhashë disa. Dhe ky njeri është 76 vjeç me të gjithë flokët të bardha!

Solla ndër mend se edhe ky arumun shkruan në arumanisht që nga koha e diktaturës. Kam qenë një herë te shtëpia e njërit më të cilin Jogji ka të bëjë. Atje gjeta një kartolinë nga ato që dërgojnë për urim për Vitin e Ri. Jorgji kishte shkruar me alfabetin shqip :”Hëroş anu nou!”

Deri sa mësojnë të moshuarit të shkruajnë e lexojnë pse mos ta mësojnë të rinjtë?

9

06/ 09/ 09 Disa vënë fjalë jo me origjinë latinishte në vend të atyre me këtë origjinë.

“Bana Armănească”, viti V, nr. 4, faqe 2+ 3: yramatli në vënd të literli, anyrăpsescu ne vend të scriu, urnechi në vend të model.

“Grailu Armănescu”, viti IV, nr. 4, faqe 2: geanlu në vend sufiltu. Kjo revistë, viti IX, nr. 4, faqe 2 dhichea për ndriptatea, tihia për soartea. …Sjell në mendje se fjala e rrallë ”bruşulă”, që do të thotë byrek me shumë lakra dhe pak miell e kam dëgjuar nga nëna.

Në latinisht për lakra i thonë edhe brassica, nga vjen edhe fjala bruşulă, në arumanishte.

04/ 02/ 2010 Autointervista: - Sa kohë fle? – më shumë se tetë orë. Po të mos fle kaq, ditën më dhemb koka.

- Ngjyra që më pëlqen? – Jeshilja.

- Ushqimi më i pëlqyeshëm?

– Peshku.

- Si ke dashuruar? – Me gjithë zemër, në formë të pastër, pa interes.

- Shkrimtarë dhe poetë më të pëlqyer? – Çehov, Turgenev, Karagiale, Tolstoi, Sekspir, Eminesku, Esenin she Pushkin.

- Gëzimi më i madh ? – Kur shkruaj në gjuhë time.

- Për çfarë kam punuar më shumë? – Për Diksionarin Latinisht- arumanisht.

- Tregimet më të bukura?

–”Bela” dhe ”Hristă Berat.”

- Piktura më e pëlqyer? – Monna Lissa e Da Vinci.

- Pjesë muzikore më të pëlqyera? – ”Simfonia e pestë” dhe”Për Eliza” di Ludvig Van Bet’hoven.

- Çfarë pëlqej më shumë te një femër? – Pastërtinë.

- Kam pasur miq? – Pak fare.

- Kush të ka ndihmuar më shumë? – Tiberius Cunia, Hrista Cândroveanu, Spiru Fuqi dhe Jani Gusho.

- Cilin nderoj më shumë? – Të gjithë ata që shkruajnë arumanisht.

- Stina më e pëlqyer? – Vjeshta.

- Kam pasur fat të mirë apo të keq? – Po të mos kisha shkruar arumanisht do të thosha që kam pasur fat të keq..

- Cilat nga krijimet e mija duheshin të përpunohen? – Të gjitha.

Në veprën tënde shoh se ke shkruar „Disa fjalë për etninë arumune”ku jep mendime për Origjinën dhe shtrirjen”, „Pak histori”, „E shkruara në arumanisht”, „Arumun të zgjedhur”, „Arumunët dhe feja”, „Raporti “De Puig”. Mund të na thuash diçka për këta kapituj?

Ilia Kolonja Unë kam lexuar shumë libra që tregojnë për arumunët. Ndërsa i lexoja, shënoja veçanërisht disa mendime të njerëzve të mëdhenj në histori nga Herodoti deri në ditët e sotme. Unë kam dhënë opinionin tim dhe kam nxjerrë citate që i kam konsideruar themelore. Kush do t’i lexoj do të shohë vetë se cilat janë më afër realitetit. Kjo pjesë mund të përdoret si burim për studime më të thella. Çfarë tú them më shumë. Lexuesit do të shikojnë vlerën e tyre.

10

Fraţia

SCRITURI PI DAUÂ LIMBI YizmâciunSumedru(shtator - tetor) 2012

Vëllazëria Qëllimi i këtyre shkrimeve, është sa njohja me përmbajtjen aq edhe një mënyrë për të mësuar arumanishten, pasi çdo rresht i gjejmë në arumanisht dhe shqip. Me një durim e, mbi të gjitha, me dashuri për arumanishten, duke i lexuar këto faqe pak e nga pak, mund të mësohen shumë shprehje e fjalë. Për këtë e falënderojmë edhe një herë zotin Janko Ballamaçi, për kontributin që jep si njohës i thellë i arumanishtes/vllahishtes.

Redaksia

IANCU BALLAMACI

Figuri ilustri di etnia aromână/vllahă tu Arbinuşiă.

Ziaru “FRĂŢIA”şă rolu a l’ei tu pistibănarea şă diadunbănarea paţifistă cu fraţil’i arbineşi di lung curaril’ei istorică.

Când ma ghivăseam sinteza di calea 20-anuală di Suţata Culturală “Aromâñil’i di Albania” cu autor domnul Iani Guşo,capredactor al ziarului prestighios “Frăţia”, în mod natural ñă/ñi născu un datoriă morală ti/tră făţe(a)ri un scriis- portret aistălui aromânu/ vllahu ca patriot adevărat,cu horizont larg cultural şă profesional tu câmpu di gazetalargă,ahăndoasă cu reflexiuni clari/limpidi di valori progresisti,iluministi,toleranti, criştin-orthodoxi,el esti fapt ună figură vrută,valorată şă tiñisită ti/tră arămănamea nu maş în Arbinuşiiă,ma em în Balcan,Europă,Americă…

Popoarili Balcaniţi ar intrată cu opera a lor originală cai ţâni numa:Arbinuşiă, Grăţiă-Yuryăriă,Sărbiă,Macedoniă …în curarea istorică…E(a)sti ti/tră vineri arâu ţi etnia cai ţâni numa aromână/vllahă,ş-ază ş-aistă dzuuă,după 20 añi di când tu Arbinuşiă amintâ democraţia nu e(a)sti cunoscută, nu si s-decl’ineadză ca aţeali di ma n-sus...

Cum s-ve(a)di aistă etniă e(a)sti considerată ca ali ñe(a)rcăl’ei dit aţeali Puter Mâri cai ar trădeterminată tihia istorică al popoarilor.

Cutută aţea luñina veardi ţi ari apreasă Europa di ază,ma nyiadză speranţili ţi ş-aistă etniă si s-integreadză tu Gărdina Europeană ca ună liliciă muşată,aparti,originală cu trăţănerea şă forma a l’ei particulară di Lumia suflitească-materială ama ali naturăl’ei ar(o)mănească… Tu aist ambient di intelectual’i aromâñi/vllahi,erudiţ şă patrioţi si născu/amintâ,si acriscu,si educâ em aist piñoll la cai easti transmetată duhu patriotic şă dorinţa ti/tră ştiri şă cultură ţiva/lugriiă ţi află exprimarea a l’ei la ziaru “Frăţia”,capredactor di ali cai el e(a)sti.

Sinteza interesantă,obiectivă cai esti bazată pi adevărata obiectivă istorică dedicată calil’ei 20- anuală ţi ari urmărită Suţata Culturală “Aromanil’i di Albania” di tu thimel’iarea a l’ei dit anu 1991 şă până tu dzălili di ază,anu 2011,ţă da bucuriă/plăceri estetiţi pozitivi.Autoru,domnu Iani Guşo,cu horizontu a lui cultural şă profesionalizmu gazetaresc ţi u caracterizeadză,cu limba expresivă ţi ufilise(a)şti da tablouri realisti dit bana ş-activitâţili aistăl’ei Suţată tu un harc şcurt di timp 20-anual.

Aţel u cunoaşti etnia a lui cu istoria ali Suţatăl’ei Culturală”Aromâñil’i di Albania” , cu bunili/agiundze(a)rili şă cu lipserili,cu factorurili obiectivi şă subiectivi cai ar trădeterminată imnarea a l’ei,cu tendenţili europeani(z)oasi ş-aţeali di asimilari di individz, grupuri diversi ima circuli/charculi determinati naţionalisti nuntru şă nafoară Arbunuşiil’ei cu păţârili şă lexili ţi prindi scute(a)ri di la aţeali.Autoru aistălui scrisu e(a)sti un om cu caracter vărtos cai valoreadză importanţa ţi ari pesonalitatea al omului tiñisit ţi ti/tră el e(a)sti stimată…El di lungă aistălor añilor pi 189 di numărili al ziarului”Frăţia” ari trănchisită polivalori enţiclopedisti bagându-l’i aţeali în serviciu di ună misiuni generoasă cum esti aţea di pistibănarea şă diadunbănarea paţifistă aistăl’ei etniă cu fraţil’iă a l’ei majoritar arbineşi,cum em cu contributu ţi da cu critiţili,polemiţili faţă scopurilor di asimilari,discriminari…ali etniil’ei aromână/vllahă cai ari dată ahânt mult ti/tră libertatea,indipendenţa,zviluparea complexă ali Patril’ei a noastră vrută-Arbinuşiil’ei.

El esti om cu voinţă vărtoasă,exigent în performarea ali datoriil’ei,niacurmat tu lucru ca capredactor, studios şă gazetar profesionist…El reflecteadză interes ti/tră aflari, sudzâri/sugâri,ti/tră scuteri pi luñină iţi valoari ţi l’i serveadză chestiunil’ei aromănească.

El construe(a)şti loaridari caldi,di frăţil’iă, oaspiţâl’iă sinceră,ndopurată pisti baza di ună reţiproţitati cu diadunlucrătoril’iă di nafoară ti cai chestiunia aromănească

JANKO BALLAMAÇI

Figura të shquara të etnisë arumune/ vllahe në Shqipëri Gazeta “VËLLAZËRIA”dhe roli i saj në mbijetesën dhe bashkëjetesën paqësore me vëllezërit shqiptare gjatë rrjedhës historike Kur po lexoja sintezën e rrugës 20-vjeçare të Shoqat. Kulturore “Arumunët eShqipërisë” me autor zotin Jani Gusho, kryeredaktor të gazetës prestigjioze “Vëllazëria”, në mënyrë të natyrshme me lindi një detyrim moral për t’i bërë një shkrim -portret këtij arumuni/ vllahu si patriot i vërtetë, me horizont të gjerë kulturor dhe profesional në fushën e gazetarisë të gjerë, të thellë, me reflekse të qarta vlerash progresiste, iluministe, tolerante, të krishter-orthodokse…Ai është bërë një figurë e dashur, e vlerësuar, e nderuar për arëmënamen jo vetëm në Shqipëri, por edhe në Ballkan, Europë, Amerikë…

Popujt e Ballkanit kanë hyrë me veprën tyre origjinale që mban emrin: ShqipëriGreqi-Bullgari-Serbi, Maqedoni..në rrjedhën historike…Është për të erdhur keq që etnia e cila mban emrin arumun/vllah edhe sot e kësaj dite, pas 20 vjetësh që kur në Shqipëri fitoi demokracia nuk është njohur, nuk lakohet si ato të mësipërmet...

Siç duket kjo etni është konsideruar si e njerkës nga ato Fuqi të Mëdha të cilat kanë përcaktuar fatin historik të popujve.

Megjithatë drita jeshile që ka ndezur Europa sot, po ngjall shpresat që dhe kjo etni të integrohet në Kopshtin European si një lule e bukur, më vete, origjinale me përmbajtjen e formën e saj të veçantë të Botës shpirtërore-materiale ama të natyrës arëmëneaskë…Në këtë mjedis intelektualësh arumunë/vllehë, eruditë dhe patriotë u lind,u rrit, u edukua edhe ky pinjoll tek i cili është transmentuar fryma patriotike dhe dëshira për dije dhe kulturë gjë që gjen shprehjen e vet tek gazeta “Vëllazëria” kryeredaktor i së cilës ai është.

Sinteza interesante, objektive e cila është bazuar në të vërtetën objektive historike kushtuar rrugës 20-vjeçare që ka ndjekur Shoqata Kulturore ”Arumunët e Shqipërisë” që nga themelimi i saj nga v.1990 e deri në ditët e sotme, v.2011, të jep kënaqësi estetike pozitive. Autori, zoti Jani Gusho, me horizontin e tij kulturor e profesionalizmin gazetaresk që e karakterizon, me gjuhën shprehëse që përdor jep tablo realiste nga jeta dhe aktivitetet e kësaj Shoqate në një hark të shkurtër kohor 20-vjeçar.

Ai e njeh etninë e tij me historikun e Shoqatës Kulturore”Arumunët e Shqipërisë”, me të mirat/arritjet e me të metat, me faktorët objektivë dhe subjektivë që kanë përcaktuar ecjen e saj, me tendencat europeanizuese e ato të asimilimit të individëve, grupeve të ndyshme apo qarqeve të caktuara nacionaliste brenda e jashtë Shqipërisë, me pësimet e mësimet që duhen nxjerrë prej tyre. Autori i këtij shkrimi është njeri me karakter të fortë që çmon rëndësinë që ka personaliteti i njeriut të ndershëm që për të është i çmuar…Ai gjatë këtyre viteve në 189 numrat e gazettes ”Vëllazëria” ka përcjellë polivlera enciklopedike duke i vënë ato në shërbim të një misioni fisnik siç është ajo e mbijetesës dhe bashkëjetesës pacifiste të kësaj etnie me vëllezërit e saj mazhoritarë shqiptarë,si dhe me kontributin që jep me kritikat, polemikat ndaj synimeve asimiluese, diskriminuese…të etnisë arumune/vllahe e cila ka dhënë aq shumë për lirinë, pavarësinë, zhvillimin kompleks të Atdheut tonë të dashur-Shqipërisë.

Ai është njeri me vullnet të fortë, ekzigjent në kryerjen e detyrës, i palodhur në punën si kryredaktor, studiues dhe gazetar profesionist… Ai reflekton interes për të gjetur, thithur, për të nxjerrë në dritë çdo vlerë që i shërben çështjes arëmëneaskë.Ai ndërton marrëdhënie të ngrohta, vëllazërie, miqësie të sinqertë, të mbeshtetura në bazë të një reciprociteti me bashkëpunëtorët e jashtëm për të cilët çështja arëmëneaskë

e(a)sti scumpă.Ca capredactor al ziarului është e shtrenjtë. Si kryeredaktor i gazetës “Frăţia” ari merita ti tipuserea “Vëllazëria” ka meritën për botimin cu titul “Tr-adunari di articuli, studi me titull ”Përmbledhje artikujsh, studimesh, cu caracter ştiinţific…”ca aţeali: al dr.Aurel me karakter shkencor…”,si ato të dr.Aurel Plasaru “Fenomenu Moscopolea”, al prof.

Plasarit “Fenomeni Voskopoja”, të prof.

Risca cu obiect di la cămpu di linguistic ti Riskës me objekt nga gjuhësia për limba aromână/vllahă in cuadru di conţegjuhën arumune/vllahe në kuadrin e konceptarea ali romanitatăl’ei di Europa sudrăsărită, ptimit të romanitetit të Europës juglindore, Acad.Matilda Caragiu Marioţeanu, prof.dr.N. acad. Matilda Karaxhiu Marioceanu, prof.dr.

N.Saramandu,C.Căndroveanu,Dina N.Saramandu, K.Këndroveanu, Dina Vangheli… Di ună importanţă particulară sânt Vangjeli…Të një rëndësie të veçantë janë Ş-editârili/tipuserili,ca:”Tragedia ali Moscopol’ei” e botimet,si: ”Tragjedia e Voskopojës” cu autor Dhori Fallo (Dumnidzâ s-u l’eartă), me autor Dhori Fallon (Zoti e ndjeftë), editarili di prozatoru talentat Ilia Colobotimet e prozatorit të talentuar Ilia Koloña“Luñina şi aumbra”,“Misionarlu”, “Doi furi”… nja“Drita dhe hija”,“Mision.”,“Dy hajdutë”, editarea al romanului fărşărotesc cu autor Dimu botimi i romanit fërshërot me autor Dhimu Taruşa, tradus di la Andon Hristo Tarusha, përkthyer prej Andon Kristos nga dit arbinuseaştea pi aromăneaşti, a lu poeziilor shqipja në arumanisht, të poezive pi doauă limbi al intelectualu cu numă Naşu në dy gjuhë të intelektualit me emër Nasho Dhamai,al Cozma Mitro,al Spiru Fuchi Dhamaj, Kozma Mitres, Spiru Fuqit cai ti emoţioneadză cu sentimenturili vărtoasi që të emocion me sentimentetet e forta ţi nasc/si amintă ş-ţi bagă pi mişcari conştinqë të lindin dhe që venë në lëvizje ndërţa aromănească,al Todi Mustaca, gjegjen arëmëneaskë,të Todi Mustakës, Th.Taşu,I.Sulcuchi,Ligor Thano, Manoli Th.Tashos, I.Sulkuqit, L.Thanos, Manoli Başu, Dhimitri Fuchi, Th.Ţico, …

Basho, Dhimitër Fuqit,Theodhoraq Cikos…

Ma aşâ di un interes particular sânt/sunt Po ashtu të një interesi të veçantë janë em creaţili poetiţi al Vanghea Mihañ edhe krijimet poetike të Vangjea Mihanj Steriu, Dzega, Cola Babu, Cristali, Dini Trandu…

Steriu, Xega, Kola Babu, Dini Trandu…

G.Vrana… El ca capredactor al ziarului G.Vrana…Ai si kryeredaktor i gazetës “Frăţia” ar ştiută s-l’i facă iehoană val(o)arilor “Frëcia” ka ditur t’ju bëjë jehonë vlerave ideoartistiţi,istoriţi,educativi al romanurilor ideoartistike, historike,edukative romaneve cu autor, scritoru talentat dr.Nicu me autor, shkrimtarin e talentuar dr.Niko Simacu cai evokeadză cu meştăriă literară Simakun që evokon me mjeshtëri letrare tablouri interesanti dit istoria şă bana tablo interesante nga historia dhe jeta Moscopuleană.Romanu cu titul:“ LoricaVoskopuleane. Romani: “LorikaVirgireasa di Moscopolea” easti simbol Virgjiresha e Voskopojës” është simbol ali continuariţimil’ei;easti ungl’indari i vazhdimësisë; është pasqyrim al elementurilor realisti dit bana complexă i elementeve realiste nga jeta komplekse ş(ă)-originală Moscopuleană… dhe origjinale Voskopojare…

El si distindzii, în primu rănd ca om Ai dallohet në radhë të parë, si njeri cu caracter vărtos,cu dişteptţiuni ş-intuime karakter të fortë, me mençuri dhe intuită la tratarea ali unăl’ei gamă ahtari tematică të në trajtimin e një game të tillë tematike cai reflecteadză polivalori stimati ti /tră e cila reflekton polivlera të çmuara për etnia di la cai el yini. Ca intelectual el si etninë prej së cilës ai vjen.Si intelektual ai s-nfaţeaşti ca om bun,cu caracter,diştept, shfaqet si njeri i mirë,me karakter,i mençur, cu bagaj cultural şă gazetaresc me bagazh kulturor dhe gazetaresk amirabil.Ti/tră el personalitatea al omului të admirueshëm.Për të personaliteti i njeriut easti ţiva stimată. El tu ntreg aist timp ari është diçka e çmuar.Ai në tërë këtë kohë ka investită ti/tră aistă personalitati reflectând investuar për këtë personalitet duke reflekpolivalori cai si s-bagă tu serviciu di ună tuar polivlera që vihen në shërbim të një misiuni generoasă-pistibănaril’ei şă misioni fisnik-mbijetesës dhe no asimilaril’ei,diadunbănaril’ei şă no jo asimilimit, bashkejetesës dhe jo denigraril’ei,discriminaril’ei,aştărdzeril’ei denigrimit, diskriminimit, fshirjes dit faţa al locului etniia aromână/vllahă nga faqja e dheut të etnisë arumune/vllahe cai ar dată ahânt mult ti/tră Patria vruqë ka dhënë aq shumë për Atdheun e dată-Arbinuşiil’ei şă ti/tră fraţil’iă arbineşi shur-Shqipërisë dhe për vëllezërit shqiptarë cu cai li ar ligată tihia trădiadunoasă me të cilët i ka lidhur fati i përbashkët istorică. El/aţel e(a)sti un om cu voinţă, egzihistorik. Ai është një njeri me vullnet, ekzigent la performanţa di datoriă,niacurmat la gjent në kryerjen e detyrës, i palodhur në lucru, cu interesarea a naltă ti aflari punë, me interesimin e lartë për të gjetur şă reflectari iţi valoari ţi l’i sereve(a)şti ar(o)măe reflektuar çdo vlere që i shërben arëmënamil’ei. El construeadză loaridari caldă, names. Ai ndërton marrëdhënie të ngrohta, amicală cu oamiñi di tuti lichiili. miqësore me njerëz të të gjitha moshave. Şti s-aproachă, şă stimuleadză aromâñi/vllahi Di të afrojë dhe të stimulojë arumunë/vllehë cai aduc contribut ti/tră etnia a lor vrută, veacl’iă, që sjellin kontribut për etninë e tyre të vjetër avută,progresistă,tolerantă,paţifistă, të pasur, progresiste, tolerante, paqësore, Criştin-Orthodoxă,vitală reflectati tu të krishter-orthodokse, vitale të reflektuar në curarea istorică. Cu dişteptţiunea a lui, cu rrjedhën historike. Me mençurinë e tij, me etica di aduţe(a)ri,cu educata şă cultura etikën e sjelljes, me edukatën dhe kulturën a lui,cu aduţearea a lui modestă,cu tactu e tij, me sjelljen e tij modeste, me taktin e di om copt ar ştiută cu capabilitati si s-frâmtinjeriut të pjekur ka ditur me aftësi të ballaeadză cu diñitati pit (r)u polemiţi,masi faqohet me dinjitet nëpër polemika,tryeza rotondi, tu gazeti,Stationuri Televizivi të rrumbullakta, Stacione Televizive zvilupati faţă aţălor ţi ar vrută të zhvilluara ndaj atyre që kanë dashur s-arucă muzgă,să deformeadză, iñoreadză, të hedhin baltë, të deformojnë, të injorojnë, negativeadză, converteadză aromâñil’i/vllahil’i të mohojnë, të konvertojnë arumunët/vllehët pi ună altă etniă. El e(a)sti em iluminist. në një etni tjetër. Ai është edhe iluminist. Şti să stimeadză rolu şă polivaloarea ţi ari arma Di të çmojë rolin dhe polivlerën që ka arma di cultură ti/tră zviluparea di ună etniiă şă e kulturës për zhvillimin e një etnie dhe locu.Easti aist motiv cai u pindzi aist om vendi. Është ky motiv që e shtyn këtë njeri cu reflectâri enţiclopedisti s-l’i da spame reflektime enciklopediste t’i japë hapëţiu necesar banăl’ei ş-activitâţilor rën e nevojshme jetës dhe aktiviteteve kulculturali-literari-artistiţi di Prima Şcoală turore-letrare-artistike të Shkollës së Parë Aromână/Vllahă discl’isă Diviaca, Arumune/Vllahe të hapur në Divjakë, Luşña,cu merita al Nveţătorului pasionant Lushnjë, me meritën e Mësuesit të pasionuar Coci Iancu şă fraţilor a lui aromâñi/ Koci Janko dhe vëllezërve të tij arumune/ vllahi patrioţ adevaraţ di Diviaca. vllehë patriotë të vërtetë të Divjakës. *El ar ştiută s-l’i da spaţiu necesar em importanţil’ei ţi ari pitriţerea al studenţilor cu bursi gratis acordati dit partea al Guvernului şă poporului generos român. Cum si sti pana tora ar bitisita 1100 di student Cai ma creadza elita intelectuala aromana/ Vllahe cai ma da contribute mari ti/tra zviluparea ali Patril’ei vruta-Arbinusiil’ei.

*Ai ka ditur t’i japë hapësirën e nevojshme edhe rëndësisë që ka dërgimi i studentëve me bursa gratis të akorduara nga ana e Qeverisë dhe popullit fisnik rumun.Sic dihet deri tani kanë mbaruar 1100 studentë që po krijojnë elitën intelektuale arumune/ vllahe që po jep kontribut të madh për zhvillimin e Atdheut tonë të dashur-Shqipërisë.

&- El e(a)sti şă criştin-orthodox conştinţios căţe la ziaru”Frăţia” l’i da spaţiu necesar educaţil’ei religioasă cai easti rădzătinată ahănda tu mintea şă suflitu generos di aistă etniiă.

Credinţioşil’iă orthodox aromâñi/vllah si umplă cu haraoă când u avd ş(ă)-u-urmăreadză slujba religioasă pi limba aromână/ vllahă cai si s-ufiliseaşti dit preftu Dh.Veriga.

&-Ai është dhe i krishter-orthodoks i ndërgjegjshëm sepse në gazetën “Vëllazëria” i jep hapësirën e nevojshme edukimit fetar që është rrënjosur thellë në mendjen dhe shpirtin fisnik të kësaj etnie.

Besimtarët orthodoksë arumunë/vllehë mbushen me gëzim kur dëgjojnë dhe ndjekin sherbesën fetare në gjuhën arumune/ vllahe në arumanisht nga prifti Dh..Veriga.

Yizmâciun- Sumedru(shtator - tetor) 2012 Ma aşâ el rezerveadză spaţiu necesar em ti/tră creaţiunea literară-artistică cai ma acreaşti em cu pe(a)ni nali di poeţi şă prozatorii talentaţi,cai ma si fac cărună di dafină ti/tră literatura aromănească…

Loc important la ziaru”Frăţia” acaţă em folcloru aromân/vllah cai easti vecl’iu,avut şă cu valori particulari ideoartistiţi.Studili serioasi di domnul Cozma Mitre -Drama ali moarti şă vrearea tu un cântic aromănesc arucă ună ideeă mari ş-ahăndoasă -un popor cu folclor ca a nostu nu poati s-moară,nu poati s-cheară. Un popor cu folclor, cu istoriă,limbă cai sânt thimel’iu pisti cai si adară cultura,literatura,artu… sânt cicioarili iu chendureaşti identitatea naţională aromână/vllahă.

Creaţili poetiţi al poeţilor şă scriitorilor talentaţi aromâñi/vllah,ca aţeali :al Spiru Fuchi, Th.Taşo, I.Sulcuchi, Dh.Fuchi, Manoli Başu, Ilia Coloña, N.Dhamai,Taruşa, Nicu Simacu, Ligor Thano,Theodhorach Ţico, Dhori Falo, (dumnidzâ s-u l’eartă)…află uglindari studiată pit(r)u paginili al ziarului ”Frăţia”.

Fabulili al Nicola Mullisi sânt muşati şă cu valoari educativi;scriiarili şă cadhurili di Gogu Padioti(Dumnidzâ s-u l’eartă) sânt cu valori rari istoriţi,etnografiţi,linguistiţi,religioasi…;creaţili literari al aromâñilor/ vllahilor di Balcan, cum sânt aţeali di Vanghea Mihañi Steriu,Vanghel Dzega, Marcu Beza, Cristali, Matilda Caragiu Marioţeanu, C. Căndroveanu, Batzaria, C,Belimace, C.Colimnitra,Dina Cuvata, Nicu Popikola,Vrana… … nyiadză bucuriă suflitească, măndriă ti/tră etnia a noastră vitală aromână/vllahă.

Ti arăchesc cu forţa expresivă di zboru artistic creaţili literari umpluti cu valori interesanti ideo-artistiţi ti/tră aromănamea al Constandin Trandu ditu America.

Element di composiţion funxional esti şă COHIU di FOTO/Fotografii cai ari valori documentară cai servesc em ti/tră evidentari facturi,tihiseri istoriţi adevărati cai identiifică etnia aromână/vllahă.

Fotografiili cu vidzuti dit horili bănati dit aromâñil’iă/vllahil’iă ca aţeali di Şipsca, Moscopulea,Grabova di Nsus ş-aţel’ei di Nghios, di Plasa, Llânga, Nicea, Vithkuchi… sânt/sunt di ună importanţă particulară di documentari ti/tră identitatea aromănească.

Funxionarea aistori 17 şcol’i şă biseriti aromâni ninti di Lumta II Mondială iu si ufilisea limba maternă/părintească aromână/vllahă pitru şcoil’i şă biseriţi sânt/sunt icoani di valori istoriţi,lingvistiţi,culturali,artistiţi,religioasi Cristin-Orthodoxi ti/tră etnia a noastră veacl’iă, autoctonă,vitală aromână/vllahă. &-Alta merită al Iani Guşo e(a)sti şă spaţiu necesar ţi si s-leagă cu iehona a lu operilor di personalitâţi ilustri dit etnia a noastră- DOAMNĂ,cum sânt aţeali ti Libru:”Nicola Zorachi-Opera a lui(Memori)” cu autor Castriot Zorachi,iu si s-unglindeadză memorili muşati dit partea ali mul’eril’ei a lui tiñisităl’ei doamnăl’ei Ghenovefa Zorachi. ..

Po ashtu ai rezervon hapësirën e nevojshme edhe për krijimtarinë letrare-artistike e cila po rritet edhe me pena të reja poetësh e prozatorësh,të cilët po bëhen kurorë dafine për letërsinë arëmëneaskë…

Vend të rëndësishëm tek gazeta”Vëllazëria” ze edhe folklori arumun/vllah i cili është i vjetër, i pasur dhe me vlera të veçanta ideoartistike. Studimet serioze të zotit K.Mitres -Drama e vdekjes dhe dashurisë në një këngë arumune hedh një ide të madhe e të thellë -një popull me folklor si i yni s’mund të vdesë, s’mund të humbasë. Një popull me folklor, me histori, gjuhë të cilat janë themelet mbi të cilat ndërtohet kultura,letërsia, arti…janë këmbët ku qendron identiteti nacional arumun/vllah.

Krijimet poetike të poetëve e shkrimtarëve të talentuar arumune si ato:të Spiru Fuqit, Th.Tashos, I.Sulkuqi, Dh.Fuqit, M. Bashos, Ilia Kolonjës, N.Dhamaj,Tarusha, N.Simakut, Ligor Thanos,Th.Cikos,Dhori Fallos (Zoti e ndjeftë)…gjejnë pasqyrim të studiuar në faqet e gazetës”Vëllazëria”.

Fabulat e Nikolla Mullisit janë të bukura dhe me vlera edukuese; shkrimet e fotot e Gogu Padiotit (Zoti e ndjeftë) janë me vlera të rralla historike, etnografike, gjuhësore, fetare…;krijimet letrare të arumunëve/ vllehëve të Ballkanit siç janë ato të Vangjea Mihanj Steriu,Vangjel Xega, Marcu Beza, Kristali, Matilda Karaxhiu Marioceani, K. Këndroveanu, Batzaria,K.Belimace,C.Colimitre,Dina Kuvata,Niko Popnikolla,Vrana... …ngjallin kënaqësi shpirtërore,krenari për etninë tonë vitale arumune/vllahe.

Të rrëmbejnë me forcën shprehëse të fjalës artistike krijimet letrare të mbushura me vlera interesante ideo-artistike për arëmënamen të Konstan. Trandut nga Amerika.

Element i kompozicionit funksional është dhe KENDI I FOTOS që ka vlera dokumentare që shërbejnë edhe për të evidentuar fakte, ngjarje historike të vërteta që identifikojnë etninë arumune/vllahe.

Fotografitë me pamje nga fshatrat e banuara nga arumunët/vllehët si ato të Shipskës, Voskopojës, Grabovës së Sipërme dhe asaj të Poshtme, të Plasës, Llëngës, Niçës, Vithkuqit...janë të një rëndësie të veçantë dokumentuese për identitetin arëmënesk.

Funksionimi i këtyre shkollave dhe kishave arumune para Luftës II Botërore ku përdorej gjuha amtare/prindërore arumune/vllahe nëpër shkolla dhe kisha janë ikona vlerash historike, gjuhësore,kulturore,artistike,fetare të krishter-orthodokse për etninë tonë të vjetër,autoktone,vitale arumune/vllahe. &-Një tjetër meritë e Jani Gushos është dhe hapësira e nevojshme që lidhet me jehonën e veprave të personaliteteve të shquar nga etnia jonë- zonjë, siç janë ato për librin:”Nikolla Zoraqi-Vepra e tij (Kujtime)” me autor Kastriot Zoraqi,ku pasqyrohen kujtimet e bukura nga ana e gruas së tij të nderuarës , zonjës Gjenovefa Zoraqi…

*Studiu:Pi urmă di istoriă al aromâñi*Studimi:Në gjurmë të historisë së arumunëlor cadupă opera a lu Nicola Densusianu şă ve sipas veprës së Nikolla Densusianut dhe Frederic Dome-dedicat aromâñilor di sudu Frederik Dome-kushtuar arumunëve të jutu/în Macedonia,Thesalia,Epir şă Arbinuşiă gut në Maqedoni,Thesali, Epir dhe Shqipëpregătită dit Mihal Hobdari… ri pregatitur nga Mihal Hobdari… *Iehona a lu Librului: “Pitru labirinthurili *Jehona e librit: “Nëpër labirinthet di istoria al aromâñilor/vllahilor” cu autor e historisë së arumunëve/vllehëve”me autor pasionatu şă scrupulozu Valentin Mustaca të pasionuarin dhe skrupulozin V.Mustaka …………………………………………… …………………………………………… &-Interesantă e(a)sti şă Rubrika:REPLICĂ &-Interesante është dhe Rubrika:REPLIKË OBLIGATĂ trăexemplu cu tema:“Debat ti/tră e DETYRUAR p.sh.me temë: “Debat për ATLLASU GEOGRAFIC di POPULAŢIA di ATLLASIN GJEOGRAFIK të POPULLSIARBINUŞIĂ”…ică RUBRICA-SĂ CUNOŞTEM SË SË SHQIPËRISË”…ose RUBRIKA-TË INTELECTUAL”IĂ Ş- ACTIVIŞTIL’IĂ NJOHIM INTELEKTUALËT E AKTIVISTËT AROMÂÑI/VLLAHI…CA EX. Castriot ARUMUNË/VLLEHË…si p.sh.Kastriot Zorachi,Nicolla Zorachi,Ghenovefa Zorachi, Zoraqi, Nikolla Zoraqi, Gjenovefa Zoraqi, Jani Ţico,Naşo Dhamai,Kozma Mitre…

Zhani Ciko,Nasho Dhamaj, Kozma Mitre…

Todi Mustaca,Pandi Bello,Iorgo Ţaţa…

Todi Mustaka, Pandi Bello, Jorgo Caca…

Thoma Sidheri,Thoma Tasho…

Thoma Sidheri, Thoma Tasho… cai u exprimă cu boaţi a naltă ţi u ar ti/tră që e thonë me zë të lartë që e kanë për măndriă şă ti/tră tiñiă că sânt/sunt krenari dhe për nder që janë cu dilavinită aromână/vllahă. me prejardhje arumune/vllahe. (di la Moscopolea istorică…). (prej Voksopojës historike…). &-CALENDARU ună aflari muşată şă cu valori ti/tră sensibilizarea ali etniil’ei a noastră.

Ti simţ măndar când l’iai di hăbari că Sandăr Prosi,Procop Mima,Margarita Gepa, Albert Verria,Violeta Manuşi,Tefta Taşco Cocio,Eli Fara,Eno Cocio,Gacho Ciaco, Mihal Tico,Maria Dhamai,Iacov Xoxa, Vanghiuş sa Costa Tuşi,Socrat sa Vanghiuş Mio,primregizoru Pandi Stillu,Vanghel… Şundi, Misto Şunda(dumnidzâ s-u l’eartă) Robert Ciollacu,Coci Iancu,Andon Cristo, Valentin Mustaca,parinti Dhimitrach Veriga,dr.Nico Simacu…

Andrei Şaguna,Mitropolitu ali Transilvaniil’ei,

&-KALENDARI një gjetje e bukur dhe me vlera për sensibilizimin e etnis sonë.

Ndihesh krenar kur merr vesh se Sandër Prosi, Prokop Mima, Margarita Xhepa, Albert Vërria,Violeta Manushi,Tefta Tashko Koço,Eli Fara,Eno Koço,Gaqo Çako, Mihal Ciko, Maria Dhamaj, Jakov Xoxa, Vangjush e Kosta Tushi, Sokrat e Vangjiush Mio, kryeregjisori Pandi Stillu,Vangjel…

Shundi, Misto Shunda(Zoti e ndjefte), Robert Collaku, Koci Janko, Andon Kristo, Valentin Mustaka, at-Dhimitraq Veriga,dr.Niko Simaku…

Andrei Shaguna,Mitropoliti i Transilvanisë,

Fraţia Gojdu,Moţioni,Herbert Fon Caraiani…

Aurel Ciufecu,Konstandin Vangheli,Dini Trandu… sânt di origină aromână/vllahă. El’i sânt Icoani/icoñi cu valori complexi ti/tră buneaţa şă identitatea ali aromănamil’ei.

Vëllazëria

11

Gozhdu,Mocioni,Herbert Fon Karaiani…

Aurel Ciufecu,Konstan.Vangjeli,D.Trandu... janë të origjinës arumune/vllahe.Ata janë ikona me vlera komplekse për të mirën dhe identitetin e arëmënames.

&-Bilingvizmu easti di ună merită particulară &-Dygjuhësia është e një merite të veçantë ţi ma acaţă un spaţiu ma larg la ziaqë po ze një hapësirë më të gjerë tek gazeru”Frăţia”.El ar ştiută şă contacteadză, ta”Vëllazëria”.Ai di të kontaktojë, s-aibă comunicari amicală cu diadunlucrătoril’iă të ketë komunikim miqësor me bashkëpudi nafoară di aist ziar ţi esti nëtorët e jashtëm të kësaj gazete që është fapt vrut.Aţel luñineadză iţi dzuuă şă ma mult bërë e dashur.Ajo ndriçon çdo ditë e më teadevărâţili obiectivi istoriţi di aistă etniă për të vërtetat objekt.historike të kësaj etnie alăsată pi agărşâri ş-amvălită dit pulbirea të lënë në harresë e të mbuluar nga pluhuri ţi ari arucată timpu/cherolu di tu ahăndăţimia që ka hedhur koha që nga thellësia e sheal secol’ilor.Iani Guso diadun cu aromânu/vllahu kujve.Jani Gusho bashkë me arumunin/vllapatriot Andon Cristu ma da contrihun patriot Andon Kristo po japin konbut particular ca membru di Consil’iu Conducutor tribut të veçantë si anëtarë të Këshill. Drejt. ali Suţatăl’ei Cult.“Aromâñil’i di Albatë Shoqatës Kulturore “Arumunët e Shqipënia”,ca poet,ca traducător,ca activist,ca risë”,si poetë,si përkthyes,si aktivistë,si corespondent…Traduţearili ţi lu ari faptă korrespondentë…Përkthimet që u ka bërë poeziilor ali Vanghea Mihañ Steriu dit aromâna poezive të Vangjea Mihanj Steriu nga arutu arbinuseaşti sânt/sunt di ali ună importanţăl’ei manishtja në shqip janë të një rëndësie particulară că aduţi valori prin bilingvizmului të veçantë se sjell vlera nëpërmjet dygjuhëşă ţi si s-reflecteadză cu trădedicari dit ziaru sisë që reflektohet me përkushtim nga ga“Frăţia”.Tipărerea pi doauă limbi influenţeadză zeta”Vëllazëria”.Botimi në dy gjuhë influem la nveţarea ali limbăl’ei aromână/ encon edhe në mësimin e gjuhës arumune/ vllahă dit partea al aromâñilor/vllahilor di vllahe nga ana e arumunëve/vllehëve të tuti lichiili di la ñiţil’iă şă până la ma të gjitha moshave që nga të vegjlit deri në acriscuţil’iă forţându-se credinţa că aromâtë rriturit duke u forcuar besimin se arëmënamea nu va să cheară. namea nuk do të humbasë.

Tutaşâ Iani Guşo,ca capredactor reGjithashtu Jani Gusho,si kryeredaktor reflecteadză mintiţimi eruropeană la interpreflekton mendësi europeane në interpretârili dreapti şă dipartividzutoasi ligată cu chestiu- timet e drejta e largpamëse lidhur me çëshnea aromână/vllahă.Iti tihiseari,problem… tjen arumune/vllahe.Çdo ngjarje,problem... ca manager al ziarului “Frăţia” ar ştiută s-u si manager i gazetës”Vëllazëria” ka ditur ta bagă în curarea istorică di timp,cu tolerafutë në rrjedhën historike të kohës,me toleranţa constantă ţi u caracterizeadză etnia rancën konstante që e karakterizon etninë a noastră paţifistă,generoasă,progresistă,religioasă tonë paqësore,fisnike,progresiste,fetare criştin-orthodoxă în spaţiu şă timp… të krishter-orthodokse në hapësirë e kohë…

El ari ungl’indată polivalori di operili mâAi ka pasqyruar polivlerat e veprave të mëri al aromâñilor iluştri cum sânt/sunt:”Vucabudhe të arumunëve të shquar siç janë:”Fjalolaru di dialectu aromân” di T.Capidan;Manuri i dialektit arumun”të T.Kapidanit;Manualu al dialectului aromân” cu autor Acad. ali i dialektit arumun”me autor Akad.

Matilda Caragiu Marioţeanu şă prof.dr.

Matilda Karaxhiu Marioceanu dhe prof.dr.

Nicola Saramandu;opera al dr.Popnicola Nikolla Saramandun;vepra e dr.Popnikollës şă Dina Cuvata;operili şă studili ştinţiifiţi al dhe Dina Kuvatës; veprat e studimet shkenPapahagiilor cu polivalor lingvicore të Papahaxhinjve me polivlera gjuhësostiţi şă istoriţi ti/tră etnia aromână/vllahă; dhe historike për etninë arumune/vllahe; operili a lu Papanace,Papacostea,Murnu, veprat e Papanaces, Papakosteas, Murnut, Zbuchea,N.Iorga,Th.Kahl,Mariana Bare…

Zbuqea, N.Jorga, Th.Kahl, Mariana Bare…

Loc important el l’i ar dată şă luñinaVend të rëndësishëm ai i ka dhënë dhe ndriril’ei ali Moscopul’ei famămari çimit të Voskopojës famëmadhe prin interpretârili obiectivi istoriţi ţi lu ari nëpërmjet interpretimeve historike që u ka faptă operilor al Teodor Cavaliotu,Moscopuleabërë veprave të Teodor Kavaliotit, Moskopunului,Ucuta,Roja…cai si s-leagă cu numa ali leanit, Ukutës, Rozhës…që lidhen me emrin Moscopol’ei aistăl’ei perlă di Cultura e Voskopojës këtij diamanti/perlë të Kultuaromână/vllahă ş-arbineasă ca centru rës Arumune/Vllahe e Shqiptare si qendra nai ma important comerţial-cultural-religios më e rëndësishme tregtare-kulturore-fetare tu Balcan la secolulu XVIII. në Ballkan në shek.XVIII. &-Element alt cu valoari sânt/sunt şă vidzutili/ &- Element tjetër me vlerë janë dhe pamjet fotografiili cai spun activitâţili ţi ar faptă fotografike që tregojnë aktivitetet që ka bërë Suţata Culturală “Aromâñil’i di Albania” Shoqata Kulturore”Arumunët e Shqipërisë” cu captor domnu Vanghel Şundi şă Secretar me kryetar zotin Vangjel Shundi dhe Sekret.

General domnu Robert Ciollacu cum di partea të Përgjithshëm z.Robert Çollacu si të anës organizativă,articuli,adunâri,conferenţi, organizative,artikuj ,mbledhje,konferenca, adunâr cu individz,grupuri di aromâñi/ mbledhje me individë,grupe arumunësh/ vllahi di tuti lichiili(elevi,tiniri,tinir,mul’eri, vllehë të të gjitha moshave(nxënës,të rinj,gra, bărbaţ,auş,moaşi…).Adunârili cu Suţatili burra,pleq,plaka…).Takimet me Shoqatat casurâri di Ballcan,cum sânt aţeali di Macedonia, simotra të Ballkanit,siç janë ato të MaqedoRomănia,Yuryăria,Greţia,Franţa, nisë,Rumanisë,Bullgarisë,Greqisë,Francës, America…şă schimbarea ali experienţil’ei Amerikës…dhe shkëmbimi i eksperiencës namisa di eali sânt alti valori ti/tră etnia a noastră, midis tyre janë të tjera vlera për etninë tonë ti tută Aromănamea.Aisti sânt/sunt născânti di për të gjithë arëmënamen.Këto ishin disa agiundzearili/suxesurili ali Suţati Culturală prej arritjeve/sukseseve të Shoqat. Kulturore “Aromâñil’i di Albania” ugl’indari cai “Arumunët e Shqipërisë”pasqyrim që easti merită ş-al capredactorului di ziaru është meritë edhe e kryeredaktorit të gazetës “Frăţia”,domnului Iani Guşo,cai cu dişteptţiuni, “Vëllazëria”,zotit Jani Gusho,i cili me zgjuarëobiectivitati,dipartivide(a)ri şă mintiţimi eurosi,objektivitet,largpamësi dhe mendësi europeană transmită polivalor enţiclopedisti peane transmeton polivlera enciklopediste la etnia aromână/vllahă ti/tră buneaţa tek etnia arumune/vllahe për të mirën şă tiñia a l’ei. dhe nderin e saj.

Domnu Iani Guso cu disteptţiuni şă dipartiZoti Jani Gusho me zgjuarësi dhe largvederiţimi arucă ideei mâri/ahăndoasi pamësi hedh ide të mëdha, të thella cu polivalori ahtari ţi ti dişteptă dit som(n)u, me polivlera që të zgjojnë nga gjumi, ţă cărtesc conştinţa,ti fac ţi în mod natural të ngacmojnë ndërgjegjen, të bëjnë natyrşă mindueşt şă să simţ prin respunshëm të mendosh e të ndjesh nëpërmjet përsului di ună ntrebari cardinală gjigjes së një pyetjeje kardinale -Cai esc mini?Di cai etniiă esc mini?Căţe -Kush jam unë? I cilës etni jam unë? Përse până tora nu mi cunosc ca ahtari, deri tani s’më njohin si të tillë, acşi cum mi ari faptă Dumindzâulu Mari, ashtu siç më ka bërë Zoti i Madh, aromân/vllah cum em naţionili alanti,cu limba aromën/vllah si edhe kombet e tjera,me gjumaternă/părintească aromână/vllahă hën amtare/prindërore arumune/vllahe transmetată di tu ahăndăţimea al secol’ilor, të transmetuar qysh nga thellësia e shekujve, aoa(ţi) şă 3000 di añi trecuti… këtu e 3000 vjet të shkuara…?!

Ia,cât muşat li ugl’indeadză aist redactor Ja sa bukur i pasqyron ky redaktor talentat zboarili mintimeni,ndopurati i talentuar fjalët e mençura,të mbështetura pi adevarata obiectivă istorică,di un intenë të vërtetën objektive historike,të një intelectual trecut di lichiiă cai si s-exprimă lektuali të moshuar i cili shprehet cu multă consideraţi ti/tră etniia aromână/ me shumë konsiderata për etninë arumune/ vllahă.Aist intelectual si acl’eamă Hyini Ţeca, vllahe. Ky intelektual quhet Hyjni Ceka, piñol di ună famil’iă cetateană patriotică pinjoll i një familjeje qytetare patriotike elbasaneană…Ia,ţi dzâţi el…Alăgai până elbasanase…Ja,çfarë thotë ai…Renda deri aoa(ţi),să sărbătoredz cu voi la Festa arbineasăkëtu për të kremtuar me ju Festën shqiptaroaromână/vllahă,cum u avem faptă dit ună etă arumune/vllahe,siç e kemi bërë nga mot

12

Fraţia

Vëllazëria

SHKRIME NË DY GJUHË

sub ună tradită trădiadunoasă… nën një traditë të përbashkët…

Di ună etă?Veacl’iă?!Dzâţ 2000 a 3000 anuTë një jete? Të vjetër?!Thua 2000 a 3000 vjeală…că avem fută aoa(ţi)…s-toc …Nu ma çare…se kemi qenë këtu…së bashku…S’po dzâc fraţi di un sândzi.Ma di un truall/biloc them vëllezër të një gjaku.Po të një trualli …Dit atumţea/astumsina,când Dumnidzâ …Që atëhere, kur Zoti ndre(a)psi LUMEA şă nu avem bănată ca ndreqi Botën dhe s’kemi jetuar si viţiñi,ma ca oamiñi di ună uşă ţi nă tr-aduna fqinjë,por si njerëz të një dere që na përun prag dipinuntru …Diadun ari mblidhte një prag përbrenda…Së bashku ka neasă muşuteaţa arbineasă şă muşuteaţa shkuar bukuria shqiptare dhe bukuria aromână/vllahă!...Acsi ar trecută ntreagă bana arumune/vllahe!...Kështu kanë shkuar tërë jearomâñil’i/vllahil’i cu arbineşil’iă…No viţiñi, tën arumunët/vllehët me shqiptarët…Jo fqima fraţ!Di ună uşă ţi li tr-aduna un prag dipinun- një, por vëllezër!Të një dere që i përmblidhte tru şă li ţănea pi sin ună casă trănjë prag që i mbante në gji një shtëpi e përdiadunoasă.Avem cilăstăşiri ază ţi va s-li bagă bashkët. Kemi përpjekje sot që duan t’i venë vllahil’iă pi anapudhil’iă…Si s-interl’ia studiâri vllehët në mbrapshti…Ndërmerren studime ca s-lu negativeadzţ etnia a lor sâmtă şă s-lu që t’u mohojnë etninë e tyre të shenjtë e t’u scoată origină dubiuoasă …Ma ună ţiva nxjerrin origjinë dyshuese…Por një gjë esti clară şă sigură că aromâñil’i/vllahil’iă është e qartë,e sigurt se arumunët/vllehët sânt ahorea ca ghen/gen ,ca etniiă,ca limbă, janë me vete si gen,si etni,si gjuhë, ca istoriă,ca folclor,ca etnografiiă,ca costumusi histori,si folklor,si etnografi,si kostumografiă,ca cultură,ca onomastică,ca Lumi grafi,si kulturë,si onomastikë,si Botë suflitoasă-materială,ca credinţă criştinshpirtërore-materiale,si besim i krishterorthodoxţ cultivată di ună tradiţi sâmtă,veacl’iă, orthodoks i kultivuar nga një traditë e vjefamil’iară transmetată dit bâr(n)u în bâr(n)… tër familjare të transmit. nga brezi në brez...

Iuţido iu ar fută şă sânt/sunt …în Dacia ima Kudo ku kanë qenë e janë…në Daki apo în Istria,în Thraca ima/ică în Macedonia,în në Istria, në Thrakë a Maqedoni, në PinPindu Grec ima ăn Toscăria Arbineasă caşului din Grek a në Toskërinë Shqiptare djathit l’i ar dzâsă “CAŞ”,niţi “formagio”,niţi”tiri”, i kanë thënë“KASH”,as“formagio”,as “tiri”, niţi “diathă” PITRU TUT ÑIL’IĂANUALIas “djathë” NËPËR GJITHË MIJËVJEÇALOR A LOR”… Sânt/sunt polivalori cai află RËT E TYRE”…Janë polivlera të cilat gjejexpresiunea a lor la binomu siñificativ shprehjen e tyre tek binomi domethënës “Frăţia”-Iani Guşo ca capredactor “Vëllazëria”-Jani Gusho si kryeredaktor a l’ei.Amirari ti/tră aist lucru colosal ţi ar e saj. Admirim për këtë punë kolosale që ka faptş Iani Guşo,cai ar imnată pitru aisti 20 bërë Jani Gusho, që ka ecur nëpër këta 20 añi cu frundidha greauă şă dificultă ncărcată vjet me barrën e rëndë e të vështirë të ngarpisti spinarea a lui niaplicată ninti kuar mbi kurrizin e tij të papërkulur para nche(a)diţilor şă dificultâţilor cu scopu pengesave e vështirësive me synimin prinţipal-Pistibănarea şă diadunbănarea paţifistă kryesor-Mbijetesën dhe bashkëjetesën paqëtolerantă cu fraţil’iă a lor majorisore tolerante me vëllezërit e tyre mazhoritari arbineşi cu cai li ar ligată tihia/mira tarë shqiptarë me të cilët i ka lidhur fati trădiadunoasă istorică cu credinţa/pistipţimea i përbashkët historik me besimin că la Patria a lui vrută va să triumfeadza se në Atdheun e tij të dashur do të triumfojë Dreptu ti/tră egalitati şă Dreptăţiuni Europeană e Drejta për barazi dhe Drejtësi Europeane em ti/tră etnia a noastră multsuferită,ma capeedhe për etninë tonë të shumvuajtur, por kadană trăfrâmti furtunilor di timp,vitală în pedane përballë furtunave të kohës,vitale në curarea istorică dând mult ti/tră lirrjedhën historike duke dhënë shumë për libertatea,indipendenţa,zviluparea complexă rinë,pavarësinë e zhvillimin kompleks ali Patril’ei vrută-Arbinuşiil’ei… të Atdheut të dashur-Shqipërisë…

Aist ziar tu calea a l’ei 20-anuală e(a)sti Kjo gazetë në rrugën e saj 20-vjeçare është Dirijată/Dreptată dit dzăţerea drejtuar/dirizhuar nga thënia al străpăpâñilor a noştri gioñi,capabil’i e stërgjyshërve tanë të mençur,të aftë “FRAŢI DI MUMĂ SĂ DI UN TATĂ “VËLLEZËR TË NJË NËNE E NJË BABE NOI AROMÂI DI ETA TOATĂ”…

NE ARUMUNË TË NJË ETE TË TËRË”… Ş-ahtari va s-arămănem tu eta a etilor dhe të tillë do të mbetemi në jetë të jetëve căţe avem ghinicuventarea al Dumnidzâului, sepse kemi bekimin e Zotit, Dreptatea Divină ti/tră Pistibănari şă diadunTë Drejtën për të Mbijetuar dhe bashkëjetubanari şă niţicai nu ari dreptu să negativeadză ar dhe askush s’ka të drejtë të mohojë aist etniiă brilantă,ca parti trăfăcătoasă să këtë etni brilante,si pjesë përbërëse dhe ndriluñinoasă di Istoria veacl’iă şă glorioasă çuese të Historisë së vjetër e të lavdishme ali Arbinuşiil’ei… të Shqipërisë…

El lucreadză fâră acurmari,cu cultură, pasiAi punon pa u lodhur, me culture, pasiuni,facându-se ună numă vrută, tiñisită nu on duke u bërë një emër i dashur,i nderuar jo maş ti/tră aromâñil’iă/vllahil’iă di Arbinuşia, vetëm për Arumunët/Vllehët e Shqipërisë,por ma em ti/tră aţel’i di Balcan, Diasporă cai edhe për ata të Ballkanit,Diasporës të cilët băneadză şă lucreadză tu Europă,Americă… banojnë dhe punojnë në Europë, Amerikë…

Trăsalutâri trâinimoasi ti/tră şef-radactoPërshëndetje të përzemërta për shef-redaktoru ali gazetăl’ei“Frăţia-Iani Guşo binom rin e Gazetës “Vëllazëria”-Jani Gusho binom stimat ti/tra sensibilizaria ali identitatil’ei i çmuar për sensibilizimin e identitetit Aromână/Vllahă”. Gzeta/Ziaru Arumun/Vllah”. Gazeta “FRĂŢIA” alunar-august 2012 (ă)nă/ñi creă “VËLLAZËRIA” korrik-gusht 2012 më krijoi plăceri/bucuriă particulară estetică pozitivă kënaqësi të veçantë estetike pozitive ti/tră materialurili interesanti tipăriti/editati për materialet interesante të botuar në în/tu aist numur cai (l)u citii/ghiivăsi cu un adil’iatic. këtë numër të cilën e lexova me një frymë.

Interesantă ira intervista cu Rudina Maghistaru Interesante ishte intervista me R.Magjistarin la TV/Klan iu voi cu obiectivitati scoasit pi në TV/Klan ku ju me objektivitet nxorrët në Luñina adevărată istorică cai si s-leagă cu dritë të vërtetën historike e cila lidhet me comunitatia etno-culturală Aromână /Vllahă. komunitetitin etno-kulturor Arumun/Vllah tu Arbinuşiă şă tu ntreg Peninsula Balcanică… në Shqipëri dhe në krejt Gadish. Ballkanik..

Tuti scriisurili ira cu nivel a nalt Të gjitha shkrimet ishin me nivel të lartë cualitativ…Feţit mult ghini ţi portretizaş cilësor…Bëtë shumë mirë që portretizuat figura ilustră aromână/vllahă al fratilui a nostru figurën aromënë/vllahë të vëllait tonë Ilia Coloña cai u merită Titulu al scriisului Ilia Kolonja që e meriton Titullin e shkrimit “Academia Aromână/vllahă la ună hoară” “Akademia Arumune//Vllahe në një fshat” Că El ar creată ună operă complexă polise Ai ka krijuar një vepër komplekse polivalentă cai luñineadză tihiseri istoriţi… valente e cila ndriçon ngjarje historike…

Aţea ungl’indeadză valori interesanti ideo-artiAjo pasqyron vlera interesante ideo-artistiţi prin creatura literară cum în/tu stike nëpërmjet krijimtarisë letrare si në poeziă,proză,cu spunerili muşati,atractivi poezi, proze me tregimet e bukura,tërheqëse di aloatu safi aromân/vllah… të brumit safi arumun/vllah…

Mi emoţionai când domnu Ilia Coloña de(a)di U emocionova kur zoti Ilia Kolonja dha ca dharou/dhuruseari opera a lui di 3000 di si dhuratë veprën e tij 3000 faqeshe pagini compiuterizati Suţatăl’ei Culturalătë kompjuterizuara Shoqatës Kulturore “Aromâñil’i di Albania” “Arumunët e Shqipëri …Eu/mini va s-u valoram ca dit …Unë do ta vlerësoja si nga numurili nai ma buni ţi ar i(n)şâtă până tora numërat më të mirë që ka dalë deri tani di la Gazeta/Ziaru “Frăţia” cai e(a)sti fapt prej Gazetës “Vëllazëria” që është bërë un organ durut,tiñisit,valoros një organ i dhembshur, i nderuar,i çmuar ti/tră ntreagă ar(o)mănamea tu Arbinuşiă, në krejt arëmënamen në Shqipëri, Balcan şă Diasporă…

Ballkan dhe Diasporë…

Tiñisit Jani!Ma u ncl’id aist scriis cu I nderuar Jani!Po e mbyll këtë shkrim me zboru stimat Latin:“Bravo!” fjalën çmuese Latine: “Bravo!/Të Lumtë!

Sănătati,mbăreaţă şă suxesuri ma continoasi Shëndet, mbarësi dhe suksese të mëtejshme ti/tră voi şă famil’ia a voastă tiñisită!

Për ju dhe familjen tuaj të nderuar!

S-băneadză Aromănamea!

Të rrojë Arëmënamea!

Filadelfia,15 August 2012.

Filadelfia, më 15 gusht 2012.

Yizmâciun- Sumedru(shtator - tetor) 2012

NDËRROI JETË POETI VLLAH ZIKO KAPURANI Sot më datën 17 tetor 2012, sa hapa faqen e postës elektronike më erdhi ky lajm drithërues.

Gazeta po mbyllet dhe pothuajse nuk ka më vend, por a nuk mund t’i hapet vend këtij mesazhi për humbjen e njërit prej arumunëve poet, që edhe pse nuk jam takuar ndonjëherë me të, jam ndjerë si shok, si mik si i afërm si vëlla të një gjaku. Prandaj edhe dhimbja ime është e tillë.

Krijimet e tija kanë gjetur vend edhe në “Frati” (Vëllazëria)Ngushëllime të thella famijes!

Nuk po zgjatem më tepër, sepse ngashërimi nuk më lë të vazhdoj, por po ia jap fjalën Fiqri SHAHINLLARIT, mikut tim, që më njohu më Zikon, për të cilën e falënderoj sepse më mirë se ai nuk besoj se shprehet njeri në këtë ditë të kobshme.

Falemënderit Fiqri!

Jani Gusho

BERIHAJ! NA IKU ZIKUA, MIQ TE DASHUR! Këtë ikje të tij aq shpejtë nga kjo botë jallane do ta quaja shkak për dhimbje jo vetëm personale timen si mik e bashkëfshatar i tij por edhe dhimbje shoqërore siç është ajo në të vërtetë. Nuk desha ta besoja Edmond Shallvarin kur shkrojti mbrëmë. Por qenka e vërtetë.

Bisedoi mbrëmë vonë me të miku i përbashkët Thani Naqo i cili ma konfrimoi gjëmën që ma trazoi shpirtin e më prishi gjumin. Ziko Kapurani, penëarti e gojëmjalti, luftëtari jo me armë luftarake por me mendim e fjalë ari për demokraci na “iku nga duart” Trupin e këtij njeriu te talentuar, qenien materiale, mishin e kockën e mirit midis te mirëve krijues letrare korçare, ne poezi e proze, po e zbresin dhe e kallin ne varrin e zi. Dhe ai po i ndjek me sy shpirtëror qe nga qielli njerëzit e tij te dashur tek i hedhin lopatat e fundit te dheut.

Unë me mendje jam aty duke hedhur tri lopata dheu te lagur me lot. Janë lot çaji te Malit te Bardhe, te Qarrrit e te Groshtave, te Shkembit te Zeres mbi Floq, janë gllënjka uji te Izvorit qe ti, Ziko i kërkoje me anën e poezisë se fundit dërguar ne internet. Janë lot uji Floqi qe “është ujë femër” siç te kishte thëne i ndjeri yt atë. Janë heshtje e zogut qe kërcen hop këtu e hop atje neper plisat e brazdës qe hap bujku ne are. Te qofte dheu i lehte i dashur mik! Siç po shikoj ketë dëshirojnë edhe miqtë e tu te shumte sot qe janë me lot ne sy e zemër te plagosur thelle nga pllakosja e dhimbja për ikjen tende. Kane ardhur bashkëfshatare e bashkekrijues, miq nga Floqi, Korça, Selaniku e nga Shqipëria!

Në këto çaste te dhimbjes se thelle m’u kujtua letra e hapur qe te kam dërguar para dy vjetëve. Të kujtohet? Të shkruaja: I dashur Ziko! Të falënderoj për mesazhin që më dërgove në adresën time personale ku më tregoje se familja jote paska zbritur në Floq ne vitin 1959 dhe qenke larguar që andej fizikisht e jo mendërisht me 1995. Ne vitin 1959 ti paske qenë djalke 8 vjeçar kur u bije me këmbë guriçkave të rrugëve të fshatit duke ecur nga shtëpia në shkolle e në kthim dhe, ndërkohë, unë isha dyfishi i moshës tende dhe po atë vit fillova shkollën e mesme ne Kroçë duke qene konviktor.

Më vonë nëpërmjet poezive dhe shkrimeve tuaja mbushur “bicë” me lëng jetësor unë po ta “skalit” me gletën e tim eti, marangozit Xhelo, që ti e paske njohur kur ai vinte në fshat për të takuar vëllain e tij-Vaskën, pra po ta skalit portretin sepse siç shprehesh vete korijet e Floqit, malet e tij, rrugët, shtëpitë e sidomos njerëzit janë portreti jot. Se ti dëshiron qe një emër, qofte përroi apo tufe çaji te mbaje emrin tënd, se ti e vizitoke çdo vit atë fshat qe te duket si “ylli i botes”me brigje korijesh e me njerëz te mirë.

Se u ngjitke tok me Gone Elezin e fshatarë

të tjerë në Skerke e te Burimi i Sules. Mblidhje edhe lajthi. Se librin tim : “Lis në shkëmb” e mbajtke në tavolinën e shkrimit dhe për ketë libër paske shkruar një faqe në Gazetën e Athinës, të cilën ia ke dhënë Agronit për mua.

Te falënderoj.

Nga mesazhi jot i sotëm dua te veçoj frazën: “..kam respekt për rrënjët e mija.”

Te përgëzoj për këtë pohim. Ti je një prej atyre vllehve te mirë të Shqipërisë që i bëjnë nder jo vetëm fshatit por edhe Shqipërisë.

Edhe pse nuk ke lindur në Floq ti ke kaluar atje 36 vjetet e jetës tende te moshës me te mire, te moshës se ëndrrave dhe dëshirave, te realizimeve dhe te pengesave te gjithfarëllojshme. Te paret e tu kane qene dhe janë nikoqire te mëdhenj, i kane dhëne shumë Ballkanit, shpreheni ju. Plotësisht e vërtetë. Por ty te dhemb fakti sepse, siç me shkruani, “... historia e vllehve është e pashkruar dhe sikush lëvron brenda saj me supozime, hamendje, hipoteza... Ndihem vllah ballkanas...”

Dhe kjo ndjesi ju ka nxitur që të shkruani një libër për këngët vllahe, këngë dhe komente.

Nuk e kam lexuar por ma merr mendja se shpirti jot do te këtë shpalosur atje atë fare ndjen. Jam i bindur për këtë sepse e kam ndjere në poezitë e tua. Poezitë janë forma ideale për të shfaqur ndjesitë por edhe për të “mjekuar” plagët e shpirtit e të zemrës. Mua më janë ngulitur në kujtese thurje diellore vargjesh të tilla nga ty, i nderuar poet floqar, po të quaj kështu. ...S’e kini parë diellin kamerier Kur herët më sjell kafenë ne verandë?

Pale pastaj kur kujtoj përcjelljen e mesazhit filozofik te nevojës se bashkëjetesës në harmoni midis feve të ndryshme dhe midis vendeve fqinje të Ballkanit, nëpërmjet këtyre vargjeve perla: Ca myslimanë m’u bënë vëllezër Ca krishterënë të mirë e në të keqe Për një turke vura mbles Shën Elenën, Islamin vura mbles për një greke!

Edhe ata që nuk të njohin personalisht fizikisht me anën e krijimeve tendë të mrekullueshme letrare të njohin qe ç’ke me të përmes shpirtit tënd krijues.

Ti ike shpejt fizikisht i dashur mik. Le veprën tende pas por le edhe ëndrrat tende të stivosura ne zemër e mendje. Nuk me the nëse e përfundove romanin qe kishe ne përfundim, subjektet e te cilit, siç më shkruaje i kishe marë ne Floq dhe se do ta botoje “kësmet nga pranvera e vitit 2012” Pranvera iku, po ikën dhe vjeshta e cila nga që të donte shumë të mori me vete duke i bërë ziliqare tri stinët e tjera, të cilat kishin menduar, mbase, të të merrnin kur të vinte koha dhe jo kaq shpejt!

Fli i qetë o zemërtrazuari Ziko Kapurani, fli se ti do të rrosh në mendjen dhe zemrën jo vetëm të familjarëve të tu të dashur por edhe ne ato të lexuesve të tu të etshme.

Të paça edhe aty në qiellin parajsë ku sapo shkove o miku im Ziko!

Lamtumirë me lot në sy!

Dheu të qoftë pendë i lehte!

Yizmâciun- Sumedru(shtator - tetor) 2012

NË GRABOVËN TIME Kush e di sa herë kam menduar që të vij te ti, Grabova ime, tok me djemtë e mi, që, edhe pse sot janë më të rritur, s’i kam çuar ndonjëherë në vendlindjen e babait të tyre, që ta njohin atë, si dhe të njihen me kushërirat dhe kushërinjtë e tyre, që banojnë atje ende, në atë vend të bekuar prej Perëndisë! Sapo djali im më i madh siguroi një fori-stradë, në orën nëntë të mëngjesit të së premtes të 17 gushtit u nisëm nga Tirana bashkë, me Stavrin dhe Arditin djemtë. Në Elbasan, u bashkuam me vëllezërit e mi Dhimitraqi e Nikollaqi së bashku me fëmijët.

Morëm rrugë përpjetë Devollit.

Pasi e kapërcyem lumin e Vërçës, në një të përpjetë mes pyllit me shkurre prej dy orësh, arritëm përmbi majën e malit të fshatit Curatë. Këtu na u shfaq madhështorja, e shtrenjta, e bukura “si lule” fshati im dhe malet e saj të mbuluar nga pyje pishash, bredhash e ahesh. Qëndruam një copë here dhe aty të bëm fotografi të pamjes së saj të bukur. U gjunjëzova përpara asaj pamje madhështore, që po e përjetoja rishtas pas shumë vitesh U hipën makinave duke ecur ngadalë dhe prej xhamave të saj vështroja nga të gjitha anët e saj dhe mendoja me vete: “Sa ke humbur nga madhështia dhe bukuria që më ke pasur, o i shtrenjti fshat i fëmijërisë sime!? Ku janë ato shtëpitë e tua të mbuluara me plloça të grinjta, ku janë urat, ku janë rrugicat, ku më është shkolla ku unë kam mësuar për të parën herë!? Si heshta pakë, përsëri përgjigjem: “Asgjë s’ka mbetur më këmbë ashtu siç kanë qenë atëherë dhe ashtu si imagjinoj unë!

Hesht përsëri shumë i dëshpëruar duke vazhduar mendimet e mia duke i thënë asaj: “Përsëri më je e gjallë, e pazbrazur nga njerëzit e tu! Fëmijët nëpër sheshet e tua përsëri lozin dhe i thërrasin njëri-tjetrit me gëzimin e tyre fëmijëror! Kjo është shenja që tregon se gjuha dhe jeta e jote arumune s’ka për të humbur kurrë!”! I flisja shpirtit tim heshturazi.

Me këto në mendje arritëm te Sheshi i Dyqaneve, e cila ishte e zbrazur si nga shtëpitë e ziollëve, e bardhollarëve, e kotellarëve, e ndinollarëve, guxhollarëve si dhe të fiseve të tjera të saj. Mirëpo nga lindja ishte ngritur shkolla e re e quajtur “Koli Baba” dhe më tutje lagjja e paçollarëve, e banuar më së shumti sot. Përtej lumit të Valamares, si të kapërceje Urën e Mesit, me këmbët e saj të vendosura mbi dy gurë të mëdhenj mbaheshin ende të forta dhe përmbi to ishte hedhur në vend të harqeve ura me trarë dhe me dërrasa. Përballë tyre ishte lagjja e sotirllarëve dhe e thanollarëve, që banohej prej pesë-gjashtë shtëpish. Nga perëndimi banohej përsëri nga tololarët, nishkollarët, bardholarët dhe kënutollarët, si dhe nga veriu banohej nga buzollarët dhe baxhoja e Todit. Mbasi i shpëlamë faqet tek “Tri Çezmat” shkuam të takoheshim me të afërmit tanë. Si u takuam me të gjithë ata dhe nxorëm u çmallëm me ta, u nisëm për te hoteli që unë e kam quajtur ‘lulja e parë”. Atë mbrëmje u darkuam dhe fjetëm në atë lokal modern, me të ngrëna e të pira.

Kur isha shtruar në tavolinë mu afrua një grua e pjekur e më përshëndeti duke me thënë: – Si më je shoku im i fëmijërisë? S’mbahet mend që kur s’jemi takuar!? - dhe më zgjati dorën e më prezantoi me të motrën e saj vë të vogël.

– Vali, motra më vogël! – dhe heshti.

Atëherë unë e mblodha mendjen dhe u kujtova se cila ishte dhe i dhashë të njohur: –Moj Leti, ti je!? – e pyeta i habitur.

- Unë, unë jam. Pse s-më njohe!? – mu përgjigj ajo përnjëherësh.

–Të jem i drejtën, po të mos kisha dëgjuar emrin e sat motre unë isha në mëdyshje!? – i thashë.

Në atë moment po na afrohej i shoqi në një moshë me të. Ajo ma prezantoi: – Burri im!...! – dhe priti përgjigjen time.

–Gëzohem që u njohëm! Më ka folur për ju një kushëriri yt, shokë me mua në lagjen ku banoj, s’kam pasur rasti të të njihja nga afër, - ia

ktheva unë!

Në çast ndërhyri ajo: – Ky është autori i poezive që kemi lexuar së bashku në gazetën “Fraţia”! – i tregoi ajo të shoqit.

–Me të vërtetë janë shkruar me shumë ndjenja të thella, me pasion të madh e me dashuri të pa treguar për gjuhën arumune si dhe vendlindjen tënde! – tha ai dhe largua me mirësjellje tek shoqëruesit e tij.

Ndërsa Leti vazhdoi të bisedojë me mua.

Kujtuam çastet e pa harruara të shoqërisë sonë të dikurshme. Pas gjithë këtyre e pyeta: –Si të duket arumanishtja e poezive të librave të mija!?

–Më pëlqen shumë! Ndaj i lexoj më shumë në arumanisht dhe po shumë dua të vazhdoj të lexoj me të. Por, ç’të bëj që s’kam literaturë arumune!? – tha jo duke pritur përgjigjen time.

–Të jap fjalën se do të përpiqem të t’i gjej dhe do t’i dërgoj ca libra të literaturës së autorëve tanë.

U ndava me të me shumë gëzim se ka edhe arumune me shkollë që lexojnë e shkruajnë në arumanisht. Ditën tjetër nuk lashë vis pa gjezdisur ashtu siç i kam përshkruar nëpër vargjet e mija me ndjeshmëri e dhembshuri të pa treguar prej poeti. Ndaj kjo anë e shëtitjes sime nëpër këto vende të dashura s’po i rrëfej se u humbet kurioziteti i të lexuarit të tyre, por unë i përjetova përsëri njëlloj si atëherë.

Kohën tjetër e kalova në mes të njerëzve të mi të dashur, si tek të afërmit e mi, ashtu dhe te graboavarë e nderuar dhe punëtorë. S’ harrohen këngët e tyre të bukura në arumanisht, që s’i kisha dëgjuar prej shumë kohësh të rinisë time. S’po i gjej fjalët për t’i treguar ndjenjat dhe përshtypjet që më lanë në shpirt këngët arumune, si: “Se ç’u dhe buzëmbrëmjes!...”; “Nuse si ma ke trupin!?…”; “Mora tërkuzën vajta për dru!..” etj.

Mirëpo misioni që i kisha vënë vetes s’do të ishte i përfundua, nëse s’do t’i kisha fotografuar basoreliefin e ujkut të Urës së Lumit të Dushit. Këtë misin e realizova.

Nga Ligor Thano 20 gusht 2012

Fraţia

Vëllazëria

13

LA GREVA A MEA Caişti căt ori am munduită s-yinu la tini, Greva a mea, diadun cu ficiorľi a mei, ţi, astădz sunt cărscuţ, nu îľi am dusă vărnoară la loculu iu mi amintai, ţi s-cănoască cu cusurinăľi şi cusăriñăľ a lor, ţi băneadz aco, tru aţeu locu yiurtisită di Dumnidză! Ficioru ma mari, Stavri, sigură ună fori-stradă, la 9 (nauă) dămneaţa, vinăir, la 17 ai August ni nchisim di Tirana diadun, cu doi ficiorl’i a mei. Cănd agiumsămă Ñocas, s-mesticară şi fraţiľi a mei, Dhimitrachlu şi Niculachi, diadun cu hiľsilor a lor. Luam calea însus, mardzinea a rrău Devoll. Tricum valea a Vărciľei, ni alichim pit păduri cu dărmi. După văr dau săhăţ agiumsăm la

dzenea di pisti hoara Curată. Dininti ni s-s-disfeţi marioasa, scumpa, muşeata “ca lălici”, hoarea a mea şi munţiľi a ľei amvăliţ di păduri di chiñ, bradz şi fadz. Aţia chundrm şi făţeam ninscănti caduri.

Mi znucľeai nănti aştiľei videari thimitoasă, ţi îľi u stărbăneam di nău după mulţ añ.

Mutream di căt tuti părţiľi a ľei şi mundueam: “Căt ai chirut di maroasea şi muşteaţea ţi ñ-ai avută, ale scupă hoară a ñicuramiľei a mea!? Iu sunt aţeali casi amvăliti cu ploaci negri, iu sunt punţili, iu sunt căľiuri, iu ñ-esti sculia iu am înviţeat eu di prota oară!? Ţivea nu ari armasă mproastă aşiţ cum au fut atumţea şi cum îľi fănăruseacu eu! Tăţescu di nău multu dăspăratu continuindalui munduirli a meali dzăsăndalui a ľei: “Năpoi ñ-eşti yii, nigulită di oamñilľi a tăi! Cilimeñiľi pi-tu pădzăli a teali năpoi agioc şi arleasu a unui-alantu cu hăraua cilmenească a loru! Aistu í semnu ţi spuni ţi limba şi bana armănească a tea nu vi s-cheară putei!”.

Ghini ma di căt la inşita a sorilui (estu) area sculată sculia nau ţi încľimea “Coli Baba” şi cama dindi măhălăulu a paciolariloru bănată di cama mulţăľi aztădz. Di dindi a valiľei Valamari candea întriţeai Puntea di Neamsea, cu ciciorărli îngărfăsiti pisti dau cheatri mari s-ţinea ninga vărtoasi şi pisti eli earea arucat tru loculu a hărţiloru puntea di poatiñi ş-di scăndri. Întru frămtea a loru area măhălăulu a sotrilariloru şi a thanolariloru ţi s-bănea

cătă ţinţi-şasi casi. Încăt di căt la sudulu ari armasă împroată biserca a Stăvinirjei şi Puntea a Guriľei.

Di căt la ascăpteata a soarilui (vestu) s-bănea năpoi di tololariľi, di nişkolarľi, di bardholariľi, di kănutolarľi şi di căt a nordului s-băne di buzolarľi şi căşera a Todilui. Candea ni spălăm făţili la treil făntăni ni dusmă s-aduneam cu apropiţili anoşţ.

Andea îľi ciucutim pri tuţľi şi îľi u scoasăm dorulu cu năş, ancălcăm pri maşini şi ni închisim ti la hotelulu ţi eu îľi u am încľimat “prota lilici”.

Niaştipteata, cănd aream aştrată pri masă, ñ-sapruchiă ună muľeară ţi mi încľiucină dzăsindalui: – Cum ñ-eşti alăi soţlu a ñicuramiľei a meu!

Nu s-ţăni minti di cănd nu ti aduneată!? şi ñ-teasi măna şi mi prezanti cu sori-sa a ľei ma ñică. – Vali, sora ma ñică! Atumţea eu mi amăntiă că cai area di îľi dedu cunuşteari: – Ale Leti, tini eşti!? – u întribai chiudusitu.

– Mini, mini escu. Cţea nu mi cănăscuş!? – ñ-răspundi ea di ună oară.

– S-hiu îndreaptu, ma că s-nu aveam avdzătă numa a soartiľei, eu fui ca pri a dauľia!” – îľi u dzăşu. Tru aţealu clipu ma ni s-apruchea bărbatisu pri vrăsta a ľei. Năsi ñi îľi u prezantă: –Bărbat-lu a meu!... – şi aştiptă răspusra a mea.

– Mi hărsescu că ti cănoscui! Mi ari zburiti ti voi, cusurinlu a tău şi soţlu a meu di-tu a măhălălui, Tirana, – îľi u şuţii eu. Întru aţelu clipu intră năsa: –Aistu esti autorlu a pueziiloru ţi îľi aveam citit diadunu la gazeta “Fraţia”! – îľi spusi ea a bărbatislui.

–Di-averu sunt îľi scriati cu multu sensuri ahăndoasi, cu pasion mari şi cu vreari nispusu ti grailu armănescu şi ti loclu a aminteariľei a tea! – dzăsi elu şi fudzi cu bună-triţeari la părmănaţăľi a lui. Încăt Leta contunuă s-zburească cu eu. Întru zburili a noastri amăntimă clipurăli niagărşiti a soţioasľei anoastră di atumţea. După aisti îľi u întribai: – Cum ţi aspăr armăneşţa a poeziilui di a cărţilui a meali!?

– Ñ-arăseaşti multu. Ti aţea îľi citeascu ma multu pri arămăneaşti şi multu ñ-voi s-continuescu s-citescu. Ma, ţi s-fac ţi nu am literatură pri armăneşti!? – gri năsă aşteaptăndalui a răspusirľei a mea.

– Ţă dau zboru că vi s-mi cilistiseascu s-ţ-aflu şi s-ţă ndau cărţă di a literaturiľei a noastră. Mi împărtăi cu năsă cu multu hărăsiri că ari şi armăni cu sculii ţi citeascu şi sciriu pri armăneşti. Dzua alantă nu lăsai visu nialăgat pi-tu la tuti eli aşiţ cum îľi am scrisă întru stihurli a meali cu sensu şi dorulu di poetu a meu nispusu.

Chiroulu alantu îľi u tricui a neamsiľei a oamñiloru duruţ a mei: cum la apropiaţiľi, aşiţ şi la grăveñiľi tiñisiţ şi lucurtori. Nu s-agărşeascu cănţurli muşeaţ pri armăneşati a loru, ţi nu îľi aveam avdzătă di multu chirou a tinăramľei a mea.

Nu s-îľi aflu zboarăli ţi s-îľi u spunu sensurili şi impreasiunli ţi ñ-lăsară întru suflit şi întru inimă cănţuri armăneaşţi, ca: “Ţi s-ambătă pi ningnă seară…”; “Nveastă cum ñi îľi u ai trupulu!…”; “Ñ-loai funa mi duş ti leamni!…” şa..

Ma misionlu a mea nu vi s-eara bitisit, ma că s-nu îľi u aveam fotografată bazoreľevlu a luplui di la puntea alu arăulu a Duşlui. Aistu misonu u feciu.

Ligor Thano 20 Augustu 2012

14

Fraţia

Vëllazëria

100 VJET PAVARËSI

Dr. IBRAHIM THEMO- PERSONALITET I BOTËS BALLKANIKE Zhvendosja e Themos ishte e vështirë, kështu që duhej gjetur një mënyrë tjetër për të lënë territorin e Perandorisë Otomane. Me ndihmën e disa studentëve machedo-romënë (arumunë) nga kryeqyteti në bregun e Bosforit, midis tyre dhe Nikolae Batzaria, arriti të futet në vaporin rumun “Meteor”, me destinacion Konstancën më 1 nëntor 1895. Themo ishte midis pak personave kryesorë të organizatës “Turqit e Rinj” i cili i shpëtoi autoriteteve, duke u bërë refugjat jashtë vendit, duke ia dalë të evitojë në momentin e fundit, kapjen nga policia otomane. Kujtojmë që në vitin 1895 shërbimi detar rumun me vaporët “Meteor” dhe “Medea” do të inauguronte lidhjen me Kostandinopojën. Nga 26 Shtatori 1895 vapori “Meteor” udhëton për të parën herë nga Kostanca në Kostandinopojë.

Promotor i lëvizjes Kombëtare shqiptare dhe anëtar i qeverisë “Turqit e Rinj” Lëvizja kombëtare shqiptare zhvillohet në fund të shekullit XIX dhe fillim të shekullit XX, sa në krahinat e banuara nga shqiptarët, aq edhe jashtë Perandorisë Otomane, duke u ndihmuar nga shoqëritë patriotike, nga qendrat evropiane. Në deklaratën e Ismail Qemalit, që në fakt ishte programi i kësaj lëvizje-shqiptarët kërkojnë që të arrijnë tamam këto ideale, në konveksin e lëvizjes revolucionare të “Turqve të Rinj” që kishin si qëllim largimin e regjimit despotik të Sulltanit dhe vendosjen e lirive demokratike dhe të drejtën për autonomi të popujve në Perandorinë Otomane. Autoritetet rumune kanë ndikuar në këtë periudhë, lëvizjen kombëtare shqiptare të Bukureshtit, dhe në gjithë vendin për mbajtjen e një kongresi në prill 1905. Qëllimi i saj ka qenë bashkimi i përfaqësuesve të lëvizjes shqiptare në vend dhe

jashtë tij, për një linjë drejtuese të përbashkët duke pasur objektiv të drejtë, pavarësinë e Shqipërisë.

U precizua krijimi i një komiteti koordinator i quajtur “Kombi”. Ky Kongres u zhvillua në kryeqytetin e Rumanisë në ditët 10-24 prill 1905 në teatrin “Liric”. Ibrahim Themo u ndodh ndërmjet organizatorëve dhe pjesëmarrësve si princi Albert Gjika, dhe të tjerë udhëheqës shqiptarë nëpër botë.

Pjesëmarrësit në kongres theksuan liri politike dhe kulturore për pavarësinë e Shqipërisë. Themo ka kontakte në nivel udhëheqësish të shoqërive shqiptare prezente këtu dhe kërkon një bashkëpunim më intensiv në plan edukimi. Kështu, krahas aktivitetit në shkollat për popullsinë myslimane në Dobrogea, Themo implikohet në funksionin dhe organizimin e shkollave për shqiptarët në Rumani. Në nëntor 1905, në Konstancë hapet shkolla shqiptare nën udhëheqjen e drejtorit Biciola (arumun, profesor nga Maqedonia) Themo në këtë shkollë u shpërblye me zgjedhjen e tij si President i Këshillit të shkollës. Ai ka pasur rol të rëndësishëm dhe në këshillin e pleqve të shkollës. Shkolla u quajt “Drita”(Lumina) duke kujtuar shoqërinë shqiptare që ka pasur një rëndësi në radhët e komunitetit shqiptar. Shkolla ka funksionuar ditën dhe në mbrëmje për të mësuar punëtorët shqiptarë.

Përdoreshin manuale dërguar nga shoqëria “Dituria” e Bukureshtit.

I zgjedhur nga Themo si profesor i gjuhës shqipe ishte Asdreni.

Në çdo javë këtu organizoheshin konferenca për punëtorët shqiptarë me tema për kulturën historinë dhe evoluimi i lëvizjes shqiptare për liri.

Për organizimin e shkollës- numri i nxënësve, profesorët, objekte stu-

FJALIM I MBAJTUR NGA FAN S. NOLI NË PARLAMENTIN SHQIPTAR NË 1924 E para. Anarkia fetare: katër fe të ndryshme që nuk kanë zënë rrënjë në zemrën e një populli pagan.

E dyta. Anarkia sociale: Këtu s’ka as klasë bejlerësh, as klasë bujqësh, as klasë burzhuazie. Këtu bujku është më bej se beu dhe beu më bujk se bujku. Kemi njëshembull të bukur për partinë popullore e cila mbahet sot në fuqi prej bejlerëve nga oxhakët më të vjetër, kurse anatarët e saj lëvdohen se kanë shpëtuar prej bejlerëve.

E treta. Anarkia morale: Këtu qeni nuk e njeh të zonë, këtu karakteret dobësohen,qullosen dhe ndërrojnë formë e ngjyrë dita me ditë si në kaleidoskop. Këtu ambicjet janë pa fre e pa kufi, këtu i padituri i di të gjitha dhe i pazoti është i zoti për të gjitha.

E katërta. Anarkia patriotike: Këtu brenda një dite si me magji tradhëtori bëhet patriot dhe patrioti tradhëtor. Këtu shohim përpara syve tanë të kapërdisen si patriotë të mëdhej ata që kanë luftuar për harfet dhe për flamurin e babës, që kanë djegur Shqipërinë e Mesme ose ata që janë puthur me andartet e i kanë ndihmuar shenjtërojnë anë e mbanë Toskërinë.

Këtu si më thoshte një mik është më

mirë që njeriu të jetë tradhëtor e të shikojë interesat e tij sepse kështu do të jetë i sigurtë që të nesërmen do të prokllamohet patriot i madh.

E pesta. Anarkia e idealeve: Këtu idealet e shtrembëra, të errëta e të mumifikuara të Fanarit e të Buhares përfyten e përleshen në një luftë për jetë a vdekje me idealet më të gjalla më elegante e më të nderitshme të Perëndimit. Na mungojnë vetëm idealet e antropofagëve. Po për të zënë vendin e tyre kemi kolltukofagët, krimba të verdhë me kokë të zezë, që rriten me plagët e infektuara të Shqipërisë në lëngim, këpuseh që mund ti copëtosh, por jo ti shqitësh nga trupi që kafshojnë dhe thëthijnë. Herodi tregon se në betejën navale të Salaminës, një athinas kapi një anije persiane me dorën e djathte s’e lëshonte, gjersa ja prenë; atëhere e kapi me dorën e mëngjër, ja prenë dhe këtë, atehere e kapi me dhëmbë e s’e lëshoj gjersa i’a prenë kokën.

Sikur të ngjallej Herodi përsëri do të shikonte që kolltukofagët tanë janë më të fortë se ky trim legjendar i vjetërsisë antike. Që t’i çqitësh këta tanët nga kolltuku duhet të preç jo vetëm duart e kokën po dhe këmbët e trupin.

Yizmâciun- Sumedru(shtator - tetor) 2012

dimi, hapësira e klasave, i gjejmë në një korrespondencë të dërguar nga Konstanca gazetës “Drita” në Sofie në periudhën 1905-1907, e thënë edhe nga Themo. Shkolla zhvilloi veprimtari edhe në vitin 1907. Në janar 1906 u themelua në Bukuresht shoqëria e vetme e quajtur “Bashkimi”, formuar nga shoqëria kulturore “Dituria”, “Shpresa” dhe një fraksion i shoqërisë “Dituria”, kurse më 1907 fillojnë filiale në gjithë vendin. Në Konstancë filiali hapet në muajin shkurt nga një grup intelektualësh, ndërmjet tyre ndodhej dhe Themo. Ai futi në udhëheqje dhe disa intelektualë rumunë. Themo u zgjodh zëvendës president dhe në këtë cilësi pati një aktivitet intensiv.

Në një letër dërguar nga Konstanca gazetës “Drita” në Sofie, nga Asdreni dhe publikuar më 26 shkurt 1907, kjo quhet udhëheqësit shqiptarë nga Konstanca, ndër të cilët ndodhej dhe Themo- “Iluministët Patriotë” Themo i jep një rëndësi të madhe arsimit në gjuhën shqipe dhe idealeve shqiptare në veçanti.

Ai u ndodh midis atyre, të cilët kanë dërguar memorandumin – anëtarët e lëvizjes shqiptare nga Rumania në Konferencën e Paqes në Hage në vitin 1907 duke informuar për situatën e Kombit Shqiptar. Fuqitë e Mëdha ishin të gatshme të ndërhynin nëpërmjet diplomacisë otomane për transmetimin e dëshirave të shqiptarëve duke iu referuar të drejtave dhe lirive politike.

Diskutimi kishte lidhje me njohjen dhe konsolidimin e shtetit shqiptar në planin e brendshëm dhe ndërkombëtar. Së bashku zhvendosen në Bukuresht për të bërë konsultime me aktivistët e kolonisë shqiptare në kontekstin në të cilin Qemali do të konfirmojë se është i vendosur të organizojë ushtrinë kombëtare shqiptare në Vlorë. Në 22 shkurt 1914 Themo merr pjesë

në Bukuresht me të tjerë anëtarë të kolonisë shqiptare në festën e ardhjes në fronin e Shqipërisë të princit Vilhelm Vidi. Shqiptarët u mblodhën pa dallime fetare, në kishën ortodokse shqiptare ”Dintroze” duke marrë pjesë në një shërbim fetar. Këtu përkrah shqiptarëve ndodheshin dhe patriotë arumunë me origjinë nga Shqipëria. Themo është ndodhur ndërmjet atyre të cilët mbështetën telegramet adresuar Princ Vidit dhe mbretit Karol I të Rumanisë.

Mbas shërbimit fetar, pjesëmarrësit shkuan në restorantin “Trokadero” për një banket me rastin e ngjarjes. U mbajtën diskutime me të cilat kujtoheshin sakrificat e shqiptarëve nën sundimin prej 500 vjetësh pushtimi otoman. Në diskutimin e tij Themo ka manifestuar solidaritetin me pjesëmarrësit dhe ka uruar popullin shqiptar për kurajën që ka pasur në heqjen e dominimit otoman, dhe i dha një homazh të ngrohte vëllezërve Frashri të cilët me aktivitetin e tyre kanë kontribuar në rilindjen kulturore të popullit shqiptar. Kanë mbajtur diskutime, shqiptarët, arumunët, të cilët kanë mbështetur realizimin e një Shqipërie moderne. Në këtë vit shteti rumun dërgon në Shqipëri një detashment ushtarak vullnetar për të ndihmuar Princ Vidin, nipin e Mbretëreshës Elisabeta e Rumanisë, i njohur si mbret i Shqipërisë dhe si i tillë, të organizojë një ekip shëndetësor, vullnetar të Kryqit të Kuq. Në ballë të kësaj është emëruar Ibrahim Themo. Si i tillë Themo kërkon të jetë pranë Shqipërisë në kushte të një mos stabiliteti politik, i cili do të përkeqësohet në një kohë të shkurtër.

Aktiviteti i Themos vazhdon për disa muaj, misioni përfundon njëherësh me braktisjen e Shqipërisë nga Princ Vidi dhe me tërheqjen e detashmentit ushtarak.

Pruri në redaksi Andon Kristo

THANAS FLOQI, NJË NGA FIRMËTARËT, 28 VJEÇAR ME 28 NËNTOR Nga Fiqri Shahinllari Në stendat e Muzeumit Kombëtar në Tiranë shoh me vëmendje firmëtarët e aktit historik të Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë. Midis firmave të I. Qemalit, L. Gurakuqit e të tjerëve, më tërheq si magnet firma e Thanas Floqit, vëllait të K. Floqit.

Të them të drejtën diçka ndjeva brenda meje, një ndjenjë krenarie për këtë floqar që atëherë, atë ditë të 28 Nëntorit historik të 1912-tës, ishte vetëm 28 vjeç dhe qëndronte pranë plakut mjekërbardhë Ismail Qemali e afër burrit mustaqezi spicë, Luigj Gurakuqi tek ngrinin flamurin shqiptar në ballkonin e shtëpisë historike në qendër të Vlorës. Tashmë e dimë ditën e madje orën, muajin dhe vitin e lindjes së Thanasit (14 janar 1884) pasi, siç kemi shkruar here tjetër, na i tregoi me gëzim e hollësisht i vëllai, Kristua, por duhet theksuar se e ëma e tyre rridhte nga fisi i dëgjuar korçar i Mitkove.

Thanasi të gjitha shkollat, nga fillorja deri të lartat, i filloi dhe i mbaroi në Greqi ku edhe u diplomua për drejtësi. Këtë mundësi ia jepte i ati, Vasili, që atëherë merrej me tregti. Në moshën 21 vjeç ai u kthye në Shqipëri e pastaj shkoi në Amerikë, teksa familja e tij ish kthyer në Korçë. Në SH. B. A takoi shqiptarë të tjerë dhe mori pjesë në themelimin e shoqërisë atdhetare “Mall i Mëmëdheut”, që më vonë u tret në shoqërinë “Vatra.” Atje u njoh me Sotir Pecin, Fan Nolin, Kristo Dakon. Pas tre vjet qëndrimi në Amerikë, Thanasi u kthye në Atdhe, në fillim në Vlorë (1908) dhe një vit më pas shkoi në Korçë, ku u emërua drejtor i një shkolle shqipe me 5 klasë. Botoi në qytetin e Korçës veprën “Gramatikë e gjuhës shqipe.”

Kujtojmë se ishte viti 1909. Turqit e Rinj vërtet bënë reforma, dhanë liri për shkolla, për mësimin e gjuhës amtare në vendet e perandorisë turke por ata këmbëngulnin që alfabeti të shkruhej me germa turko-arabe.

Në këtë drejtim u ashpërsua lufta politike, sidomos në vitin 1910.

Thanasit, në këto kushte, iu zymtua puna. Ai, si edhe patriotët e tjerë donin që alfabeti të ishte me germa latine, siç kishte vendosur Kongresi i Manastirit. Bile shumë më parë se Kongresi i Manastirit, më 6 mars 1879, Komiteti i Stambollit kish miratuar Projektin e alfabetit kombëtar të gjuhës shqipe bazuar në alfabetin latin. Ky komitet formoi komisionin ku bënin pjesë patriotët Sami Frashëri, Jani Vreto, Pashko Vasa. Më tej akoma. Në vitin 1887 ishte hapur Mësonjëtorja e parë shqipe në Korçë, e cila kish fizionomi shqiptare, mbështeste aspiratat dhe idealet për liri e pavarësi, ishte shkollë laike, mësimi në lëndët kryesore zhvillohej në gjuhën shqipe, ajo frekuentohej nga nxënës të pasur dhe të varfër të të dy besimeve fetare: ortodokse dhe myslimane.

E si mund të pranonte Thanasi që alfabeti të ishte me germa turkoarabe? Kjo nuk mund të bëhej prandaj kërkoi një vend pune, ku veprimtaria e tij në fushën arsimore të mos pengohej. Zgjodhi Cakranin e Mallakastrës, që në atë kohë ishte si një krahinë më vete, aq sa atdhetarët e quanin “Republika e Cakranit.”

Me ndihmën e vendasve, aty çeli një shkollë shqipe në katin e sipërm të një hani. Atje punoi me pasion të madh. I gëzohej fryteve të punës së tij. Ai tregon me krenari një episode që e kam përmendur më parë në këtë libër, por ia vlen ta përsërit prapë, tashmë të plotë, pasi episodi është domethënës. Thanasi shkruan diku: “Duke qenë mësues në Cakran, një ditë prej ditësh më paraqitet një burrë rreth 30 vjeç, i shkurtër, i zi porsi arap dhe i veshur me petka kolonjare. Më kërkoi t’i mësonja të shkruante e të lexonte shqip. Kërkesën ia pranova.

Iu përvesha mësimeve me të madhe dhe ai më rrethoi me një simpati të veçantë. Ishte fillimi i dimrit kur e njoha dhe i dhashë mësim për muaj me radhë. Por kur erdhi prilli, ai më njoftoi se do të shkonte. Me atë rast më tha se nuk quhej ashtu sikurse ish paraqitur, por M. A. Kjo më çuditi pa masë. Ky emër ishte i dëgjuar si ai i një kusari dhe krimineli në zë. M. e pa habinë time dhe buzëqeshi. M’u afrua dhe më tha: “Tani s’jam më ai i pari. Kam ndryshuar. Pak mësime mora por ndryshova, këto pak gjëra më çelën sytë. Tani e tutje do t’i shoh e do t’i bëj punët si shqiptar e jo më si kaçak malesh. Ke për të marrë vesh!” Me të vërtetë pas disa kohe dëgjuam të flitej se M. A. kishte shkuar e kishte blerë në Korçë abetare shqip dhe i kishte shpërndarë ato ndër fshatra, me qëllim, siç thoshte ai, që djemtë të mësonin shqip”.

Pas Cakranit Thanas Floqi shkoi në Vlorë. Në ditët e para të nëntorit 1912 së bashku me Marigo Pozion e Petro Fotografin përgatitën të gdhendur në dru bocën e flamurit, që më vonë u përdor si shtampë në qindra e qindra flamurë të tjerë.

Këtu e shoh me vend të qëndroj pak më gjatë ndaj po largohemi për një moment nga Thanas Floqi për t’u kthyer përsëri tek ai një çikë

Yizmâciun- Sumedru(shtator - tetor) 2012

Fraţia

Vëllazëria

Nëpër faqet e historisë-fakte dhe dokumente

15

Nga Porf.

Nasho Jorgaqi -ribotim-

NËN FLAMURIN E SHQIPËRISË SË LIRË Arumunët në Kongresin Kombëtar të Triestes -mars 1913-

B

ashkësia vllahe në Shqipëri është pjesë e pandarë e historisë së këtij vendi. Vllehtë kanë pasur peshë dhe rolin e tyre në rrjedhat politike, sociale dhe kulturore, që kanë përcaktuar fatin e popullit shqiptar. Lidhjet e tyre kanë qenë aq të ngushta, sa është zhdukur pothuajse çdo kufi në mes njeri tjetrit.

Kjo është arsyeja që elementi vllah, shpesh herë paraqitet anonim, një anonimat, i cili përmban në vetvete humanizmin, mirëkuptimin dhe tolerancën. Sepse, na flet edhe vetë historia e tyre në Ballkan.

Vllehtë kanë qenë përherë faktor emancipimi dhe paqtues, duke dhënë në rastin më të mirë shembullin e vitalitetit të jetës dhe të kulturës në Gadishullin gjithnjë të trazuar. Një fenomen si Voskopoja është mjaft kuptimplotë!

Kontributi i vllehve në historinë dhe kulturën shqiptare duket qartë në periudhën e Rilindjes sonë kombëtare. Mjaftojmë të kujtojmë se, pionieri i saj Naum Veqilharxhi ishte vllah. Është kjo arsyeja që në mbarim të saj, pas shpalljes së Pavarësisë, për herë të parë u shtrua në nivel kombëtar problemi i bashkëjetesës dhe bashkëpunimit vëllazëror.

Në mars të vitit 1913, u mblodh në Trieste, Kuvendi Kombëtar Shqiptar i njohur si Kuvendi i Triestes.

Aty morën pjesë mbi 150 delegatë, nga të gjitha krahinat e Shqipërisë dhe përfaqësues nga kolonit shqiptare. Pjesë e këtij Kongresi qe edhe një grup vllehsh, me të drejtë dhe detyrë delegimi, si gjithë të tjerët.

Dalloheshin, ndër të tjerët në këtë Kuvend figura të shquara të Lëvizjes kombëtare shqiptare si F.

Konica dhe F. Noli, H. Mosi dhe që Shqipëria u bë, vllehtë, që jetojnë N. Ivanaj, Asdreni dhe Z. Skiroi, F. në brendësi dhe periferi të saj, jo Draga dhe B. Daklani, P. Evangjeli vetëm e përshëndesin vëllazërisht, dhe Dh. Mole etj. Në Kongres mori por ç’është më e rëndësishme dëshipjesë dhe përrojnë dhe janë të shëndeti dhe vendosur të jetojnë pretendenti i fronit Kongresi i Triestes qe, në shtetin e lirë të Shqipërisë aso veç të tjerave, edhe një shqiptar. kohe, Gjon Kastri- manifestim i fuqishëm i Gjithë punimet shqiptaro- e Kongresit dëshoti Skenderbegu, vëllazërimit Markezi i Auletës. vllah, i aspiratave për të mojnë kontributin Kongresi u jetuar e bashkëpunuar që dhanë vllehtë për mblodh në një dhe në kushte të reja, në zgjidhjen e drejtë të moment të vështirë interes dhe në të mirën këtij problemi jetik. historik, kur midis e përbashkët. Qëndrim i Atje kishin ardhur dy luftërave ball- tillë ishte vazhdim i mëte- delegat, që përkanike rrezikohej jshëm i bashkëjetesës së faqësonin vllehtë ekzistenca e Shq- shqiptarëve me vllehtë e Shqipërisë, të ipërisë, e dalë nga ndër shekuj. zonave kufitare të pushtimi i rëndë Greqisë e Maqepesëqind vjeçare. donisë, të RumanShqipëria ishte vendi i fundit, që isë e deri të vllehve shqiptarë të shkëputej nga perandoria osmane SHBA-së. Mund të përmendim me dhe që aspironte të hynte në gjirin e nderim emrat e delegatëve vlleh si popujve të lirë. Por qarqet shovene Epaminonda dhe Foti Ballamaçi, të monarkive fqinje, që synonin Dr. Shundi, Vasil Diamanti, Vasil të zgjeronin kufijtë e tyre, donin Dogani, Mihal Lehova etj. Që në ta mbysnin shtetin e ri që në djep. krye, në komitetin e Pleqësisë së Kongresi i Triestes u mblodh pikër- Kongresit, u zgjodh përfaqësuesi i isht për t’i bërë ballë rreziqeve që i vllehve At Foti Ballamaçi. kanoseshin shtetit të ri dhe tërësisë Pjesëmarrja e tyre në këtë tokësore të Shqipërisë. kuvend politik ishte aktiv dhe me Vllehtë u gjendën menjëherë dhe ndjenjë të lartë përgjegjësie për të pa hezitim në krah të vëllezërve të ardhmen e atdheut të përbashkët. tyre shqiptar. Asnjë keqkuptim dhe Kulmin e vet ajo e arriti në fjalën paragjykim nuk hyri në këtë mes, që mbajti atje princ Albert Gjika, përkundrazi, u manifestua dashuria i ardhur nga Rumania. Ai do të dhe dashamirësia reciproke, mbi renditet në krahun luftarak të atyre, bazën e aspiratave të përbashkëta. që përpiqeshin për një Shqipëri të Prandaj, nuk është rastësi, që në lirë e të pavarur. Princ Gjika, mbasi rendin e ditës prej katër pikash të deklaroi se “qeveria rumune, për t’i Kongresit, çështja e dytë, pas asaj të dhënë zhvillim kulturës shqiptare, krijimit të një Shqipërie etnike, u vu do të hapte shkolla shqipe”, shpalli çështja vllahe. Kjo çështje, e zbër- me zë të lartë se “në qoftë se duam të thyer më gjerë, do të thoshte se tani jemi pasardhës të denjë të Skënder-

më vonë. Duke u interesuar për të gjetur informacione te tjera lidhur me figurat e spikatura floqare, nëpërmjet shtypit mësova mjaft gjëra interesante. Përveç faktit që boceta e shqiponjës prej druri lyhej me bojë të zezë e stampohej edhe në qylafët e bardhë të lebërve, mësova se pas dy-tre vjetëve të vdekjes së Marigo Pozios, u hodh në dyshim fakti nëse vërtet ishte Marigoja apo ndonjë tjetër, qëndistari/e i/e flamurit që u ngrit nga Ismail Qemali në Vlorë më 1912. Sikur të mos kisha lexuar se Marigoja ka lidhje me mbiemrin Floqi, nuk do të zgjatesha fare në hollësitë e mëposhtme. Marigoja, siç shkruan shtypi, ishte atdhetare e famshme. Emri i saj lidhet me flamurin që ajo qëndisi përgjatë gjithë natës dhe të nesërmen ia dërgoi Ismail Qemalit për ta ngritur në ditën e pavarësisë.

Ishte një grua hollake, me gjatësi mesatare e me fytyrë të ëmbël, nën rrudhat e së cilës fshiheshin tiparet e një gruaje që kishte qenë e bukur në të ritë e saj. E zonja në fjalë sa t’ia kthente mendjen edhe burrit më me peshë.

Nga një artikull i shkruar nga Jakov Milaj në janar 1938 në revistën e përmuajshme kulturore “Përpjekja Shqiptare”, e themeluar dhe e drejtuar nga Branko Merxhani, mëson se Marigo Pozio kish vdekur në Tiranë në gusht të vitit 1932 nga tuberkulozi. Kjo sëmundje i kish marrë më përpara dy vajzat dhe djalin e saj të vetëm po edhe burrin, dyqanxhiun e pasur Jovan Pozio në Vlorë. Vitet e fundit të jetës Marigoja ishte verbuar.

Për varrimin e saj ishte përkujdesur i kunati, Kristo Floqi. Në kohën kur filluan të hidheshin dyshimet për autoren e qëndismës së flamurit shqiptar, ngrihet Kristo Floqi, ky kunatolli floqar, që qenka kujdesur për të gjorën e të verbrën, në pleqërinë e saj, Marigo dhe thotë se kish shumë dëshmitarë të tjerë që e pohojnë se Marigoja ishte qëndistarja e Flamurit Kombëtar Shqiptar.

Në fletoren “Arbëria,” K. Floqi shkruan aty nga viti 1936 se “flamurin Kombëtar që u ngrit për të parën herë e pat “hartuar” me duart e veta zonja Marigo mbi cohën e blerë te tregtari Diamanti sipas modelit të shqipes që kishte vizatuar Dom Mark Vasa me

Petro Fotografin”. Midis atyre që kanë dijeni mbi faktin Kristo Floqi përmend Lef Nosin, Shefqet Dajin, Thanas Floqin, Qemal Karaosmanin, Hamza Isan e Ymer Radhimën.

Marigoja ishte me origjinë nga Korça, por qe martuar në Hoçisht me Jovan Pozion. Në një burim tjetër këto ditë (mars 2008) mësova se Marigoja me të shoqin, për shkak të persekutimit nga osmanlinjtë ishin larguar nga Korça në vitin 1904 e ishin vendosur në lagjen Muradije të Vlorës. Në shtëpinë e saj hynin e delnin Çerçiz Topulli, Mihal Gramenoja etj.

Korçarja e bukur në këtë lagje u mor me veprimtari patriotike e me ngjizjen te të tjerët të ndjenjës së atdhedashurisë me të cilën ishte mëkuar që në fëmijëri. Për t’u shëruar nga tuberkulozi ajo kish shkuar në Vjenë, ku kish takuar Aleksandër Moisiun. Me artistin e madh, të formatit ndërkombëtar, kishin shkëmbyer mendime e kishin kujtuar Shqipërinë.

Ajo u varros pranë varreve të familjarëve të saj në Zvernec- thonë- nga një masë e madhe njerëzish vlonjatë.

Mirëpo për të nuk u interesua njeri as në kohën e Zogut as në periudhën

Delegacioni shqiptar në Kongresin e Triestes 1913

beut, duhet të rrokim armët për një Shqipëri brenda katër vilajeteve”.

Në mes brohoritjeve entuziaste të pjesëmarrësve, ai e mbylli fjalën e tij: “për t’ia arritur këtij qëllimi të lartë lypen flamuri, pushkë dhe fishekë” Avokat Mihal Lehova, kryeredaktori i gazetës “Atdheu”, që botohej në Rumani, duke përshëndetur Kongresin, ngriti lart kontributin e shqiptarëve, që me luftën e tyre heroike ndihmuan popujt e Ballkanit për çlirimin kombëtar. Publicisti Vasil Diamanti, në emër të vllehve të viseve kufitare me Greqinë, foli për të drejtat etnike, që duhet të gëzojnë ata në shtetin e lirë shqiptar.

Delegati nga Amerika dr. Patajo flet për nevojën e vëllazërimit të vllehve me shqiptarët. Dr. Shundi, i ardhur nga Bukureshti, në diskutimin e tij dëshmon për simpatinë e madhe që ushqejnë rumunët ndaj shqiptarëve. Ai deklaroi: Fuqitë e madha duhet t’i ndihmojnë vllehtë që të bashkohen nën flamurin shqiptar. Kongresi në fund miratoi

një rezolutë, drejtuar Konferencës së Ambasadorëve në Londër, me anën e së cilës, në emër të gjithë shqiptarëve të tre besimeve dhe të gjithë krahinave të Shqipërisë si dhe të vllehve, kërkonte prej kancelarive evropiane largimin e ushtrive të huaja dhe zhvillimin e lirë të shtetit shqiptar, brenda tokave shqiptare shtrirë në katër vilajetet.

Kongresi i Triestes qe, veç të tjerave edhe një manifestim i fuqishëm i vëllazërimit shqiptaro-vllah, i aspiratave për të jetuar e bashkëpunuar dhe në kushte të reja, në interes dhe në të mirën e përbashkët. Qëndrim i tillë ishte vazhdim i mëtejshëm i bashkëjetesës së shqiptarëve me vllehtë ndër shekuj. Vetëm kështu mund të kuptohet e shpjegohet entuziazmi dhe vendosmëria për të jetuar në një shtet të lirë dhe nën flamurin kombëtar të Shqipërisë.

Vitet që erdhën treguan më së miri besnikërinë dhe vërtetësinë e dashurisë dhe respektit që vllehtë dhe shqiptarët ushqyen për njeri tjetrin.

komuniste.

Të kthehemi tani te Thanas Floqi.

Me që jemi te flamuri dhe qëndistarja e tij Marigo, po e vazhdojmë tregimin me flamurin. Muzikën e këngës “O Flamur i Shqipnisë” e shkroi Thanas Floqi, tekstin e së cilës e kish bërë Murat Toptani, që kish krushqi me Naim Frashërin. Nga Vlora Thanasi shkoi në Elbasan, ku u emërua gjyqtar. Më 1913, me urdhër të I. Qemalit shkoi në Shkodër si përkthyes nga anglishtja në shqip, pranë “Komisionit Ndërkombëtar”. U kthye në Ministrinë e Drejtësisë dhe pas grushtit të shtetit që organizoi Esat Pashë Toptani, shkoi në Vlorë e, që andej, tok me Muço Qullin, përsëri shkoi në Shkodër. Më vonë përsëri në Elbasan si bashkëpunëtor i Aleksandër Xhuvanit. Vdiq më 1945 në Elbasan. Në emigracion ai shkroi në gazetën “Kombi” dhe pas kthimit në Atdhe vijoi të bashkëpunojë me shtypin e kohës sidomos me Gazetat e Korçës. Thanasi themeloi e drejtoi revistën jetëshkurtër “Donika” -“Sabadua” e cila doli vetëm në tre numra: i pari (“Donika” ) më 20 mars 1939, kushtuar familjes së Ahmet

Zogut; i dyti (“Sabadua” ) më 30 prill 1939…

Ishte poliglot i admirueshëm.

Dinte greqishten e vjetër dhe të re, komunikonte në latinisht e italisht, njihte frëngjishten, anglishten e turqishten, ishte përkthyes, hartues i fjalorit italisht-shqip, mësues i gjuhës shqipe, jurist i diplomuar. Thanas Floqi i bën nder jo vetëm fshatit nga e kish origjinën por edhe gjithë krahinës dhe mbarë Kombit. Ai ishte luftëtar i vendosur për lirinë e Atdheut. Alo Luarasi, shoqëruesi i parë i Safet Butkës, emigrant politik në Nju York (SH. B. A) më 1993 shkruante: “Në janar 1943…në Floq ndenjëm disa ditë sepse ishim përgatitur të sulmonim në Qarr një autokolonë italiane, që do të shkonte, sipas të dhënave që kishim, nga Korça në Leskovik. Zumë pozicione në kodrat përpara fshatit. U rreshtuan çeta (nacionaliste-F. Sh) e Kolonjës si dhe çetat e Goskovës, Dërsnikut, Turanit, Kamenicës, Myslim Qesarakës me 25 e ca xhandarët e armatosur mirë, bile edhe me mitralozë, çeta e Qatromit dhe mjaft burra nga Floqi, midis tyre edhe miku i Safetit, Thanas Floqi...”

16

Fraţia

Vëllazëria

Yizmâciun- Sumedru(shtator - tetor) 2012

“DZĂLILI A MULTICULTURALISMULUI” S-dutsem yislu armânescu ma largu

Tu bitisita a stămăñl’ei ţi tricu s-ţânu Medgidia, “Dzălili a Multiculturalismului”, un evenimentu ndreptu di primăria a căsăbălui la cari fură călisiti ma multi ansambluri folcloriţi di Dobrogea. Ti prota oară fu cl’mată şi ună pareii di giocuri armâneşti ditu Gărţii. Lucurlu s-feaţi şi pritu agiutorlu a consilierlui armân Nelu Ganea cari pritu moabeti cu Zoe Carabaş a dapoia cu Dimitri Parasco di Veria s-apufăsi s-hibă călisită pareia di Neocastro, haoră la 20 km di Veria. Un autocar di 40 di inşi nchisi şi agiumsi viniri, 31 di agustu Medgidia iu fură aştiptaţ di organizatori cum şi di armâñl’i di la fălcarea di Medgidia: Mihai Buşu, Mihai Cioti iara călauză dipriună trei dzâli arada fu Zoe. Dupu ună priimnari pitu staţiunea Mamaia şi pritu ducheni, vinri dicseară feaţiră ună chefi bună tu arada curi pareia di Neocastro duchi că armâñl’i di aua ştiu s-facă zaifeti, s-cântă, s-gioacă şi s-aştepată oaspiţl’i aşi cum easti arada arâmnească. Pareia avea vără 40 di oamiñ: mul’eri şi bărbaţ pisti 60 di añ, feati mărtati şi nimărtati di la 16 di añi nsus cum şi livendză ficiori. Deadun cu el’i eara vinitu şi cântătorlu Vanghelis Toris, acompaniatu di tinirlu Alexandru la clarină şi Antoni la lăută. Pareia eara misticată, nai mulţă eara fărşiroţ ama avea şi avdil’iaţ şi viryeañ. Daua dzzuă, tu prot di agustu tuti ansamblurli viniti la aestă manifestari loară parti la ună paradă a portului popular. Muşeată priimnari căţe duñeaua inşea ciudusită s-veadă ţi sfaţi. Dininti eara fanfara a căsăbălui a dapoia pareia di Neocastro ţi purta hlambura a suţatăjei a lor cu prosuplu al Alexanru atel Marli şi cu hlambura a cratlui. Ama lo hari pirifañea a strañlor armâneşţă ti cari duñeaua s-ciudusea şi bătea pălñl’i. Bună fu aestă spuneari a pareilor pritu căsabă ama ti armânili cama tricuti nviscuti cu strañl’i di şiacu aţel’i 2 km pripadi nu fu ici lişor . Soarli dugurea ama eali feaţiră gaireti şi u scoasiră parada pănă tu cap, până la plateia di ninga primării iu pi sţena dinafoară s-ţânu un avut program artistic. Aclo s-avea adunată duñeua s-mutrească spectacolu .

Avea işită ş-armâñ di Medgidia ama avea vinită ş-di Constanta ş-di Bucureşti, casten ta să-l’ veadă armâñl’i di Neocastro. Fură ndauă ansambluri di Dobrogea ţi loară hari prit aţea că eara ş-parei di artişţă profesionişţă, ţi vrea s-dzăcă eara tuţ ună tu ansăreari şit u portu, lucru ţi s-veadi muşeat di aynanghea. Ghini ma anda s-alinară daileanili armâni tu furstăñl’i di gadifeii, lundză păn dipadi, cu cânduşili cu clini pisupră şi mbălgădadi di flurii şi minghiuşi, cu cusiţili ligati pi păltări canda s-alinară ţiva văsiloañ. Iara livendzăl’i alăcsiţ tu albi cu bărnu şi giumidăñ lăi chindisiti cu hrisafi ahurhiră s-gioacă s-părea că eara ţiva dzei di Olimbu. Boaţea al Vangheli Tori trădzea iholu vecl’iu aştirnutu, cu buieauă farşirutească. Multu loară hari şi a că eara pareii di amatori să spusiră alithea profesionişţă ti turlia cum ncor tuţ isa muta cicioarli, iara aţel’i ţi triţea ncapu trădzea cu măsturlăchi corlu .Lâ si deadi ună diplomă şi tu arada a lor durusiră a primarlui şi el’i ânseamnili a suţatăl’ei a lor şi alti pişcheşi.

Ună parti di armăñl’i ţi inşiră să-l’ veadă intrară tu moabeti şi s-dusiră deadun cu el’i la hotelu di Eforie iu adrară ună seară armănească ti niagărşeari.

Aşi s-cunuscură ma ghini ama ma multu duchiră dorlu di Armânami. Niheamă căpăiţ ama hărsiţ daua tahinimă să sculară ta s-nchisească Bucureşti aclo iu Zoe avea zburătă ta s-aibă andamusi cu fărşiroţl’i di Pipera. Şi nai ma bună videari eara la băsearică, aclo iu la sihatea 10 şidzură di avdzără liturghia. Tu soni preftul di la băsearica Adurñearea ali Stămării ghinui pareia di oaspiţ şi-l’ călisi tu ubor să spună gioclu a armâñlor fărşiroţ di Neocastro. Alăcsiţ ca arhundadzl’i trapsiră corlu hărioşi

tu avlia di băsearică. Moaşili di Pipera s-ciudusiră că di multu nu-avea vidzută ahănta pirifañ tu giucari. Miscură dupu aradă giucăril’i ama dupu ţi-l’ alâvdară âl’ cutugursiră niheamă că tiniril’ nu ştea s-lă apăndăsească armâneaşti. Oaspiţl’i s-ciudusiră că aua tuţ şi tinirl’i ştiu armâneaşti şi aestu fu un lucru ţi-l’ băgă pi mindueari. Născânţă antriba şi di soia dispărţătă di ma multu di 70 di añ di cari numata ştea ţiva. Eara aclo şi televizii ţi aştipta s-yină armânlu Gigi Becali ta s-păteadză un ñic aţea dumânică. Ma bună fu că filmară şi aestă muşeată pareii. Di aclo Anca şi Haralambi Caleşu âl’ loară şi-l’ priimnară pritu căsăbă ţi s-pari că lă arisi Bucureştea a oaspiţlor. Duchiră că armâñil’i di aua suntu nicuchiri ş-anda s-dusiră la hotelu Alexander, cu tuti ndredzurli. Ma nu dupu niheamă chiro inşiră la hanea Casa Albă di Băneasa iu un altu nicuchir armân agiută fălcarea di Bucureşti ta s-ndreagă ună seară armănească măyipsită. Pi terasa dinafoară tu hăvaii ca di munti pareia Grai Armânescu ţi adusi sonorizarea disfeaţi searea cu cântiţi di aua. A dapoia pi clarină,Vasili Tori adună cupia di vără 40 di oamiñi tu un cor mari şi muşeat. Curară cântiţli un dupu alantu, să şţa giocurli di la un ninti şi doi năpoi, la ştraca-ştraca, ceamcu, sta-tria şi alti ţi nă arisiră a nauă ama şi a gruplui di ghirmañ ţi eara insiţ la hani şi antriba ciudusiţ di iu suntu aeşţă şi ţi va s-dzăcă cărlidzli lundză dit măna a bărbaţlor. Di pi scenă dipusiră şi deadun cu spectatoril’i trapsiră

un cor mari dighios di ansărea ş-ghirmañl’i di harauă. Eara viniţ ş-Michael Babu ditu Americă şi ditu Arbinişii să stihisi Pano Bakali. Zburără şi năşi ti emoţia aţil’ei seară. Ducheri ahândoasi s-videa şi pi prosuplu a armâñlor di Neocastro ţi a că yinea ti prota oară Bucureşti u duchea vrearea a fraţlor armâñ nicănuscuţ. Tu pareii eara ş-dada al Dimitri Parasco, căntător la clarină şi cu boaţea di Veria ţi nu putu s-yină deadun cu pareia. Ama prit aţea că vidzum dada a lui muşeată canda lu avum el oaspi.

Să-l’ băneadză a dadă-sa-i căţe vrearea al Parasco ti cultura armânească feaţi s-alâncească ahânti lucri buni ti Armânami tu Gărţii. El poati s-hibă ună paradigmă ti tuţ căţe anda ai mirachi poţ singur s-u anveţ limba şi s-u scoţ tu migdani tu cânticu şi tu cd-uri armâneşti. El anveaţă s-aşuiră pi clarina mulţă tiniri di aclo aşi cata cum eara şi tinirlu Alexandru di Neocastro.Vangheli Tori lu cunuscum ti prota oară ma nă arisi boaţea a lui cum ş-tabaetea.

Eara vinitu cu nicuchira ţi zbura ahăntu muşeat armâneaşti. Dealithea nă achisimu şi ligămu bună suţată cu aţel’i ţi şţea armâneaşti ama cu suflitlu nă duchim aproapea di tuţ. Minduescu că şi el’ duchiră vrearea a noastă şi vrură s-hăristusească prit doara ţi-l’-u deadiră ali Zoii Carabaş, ţi avu ahâtu angătan aţeali trei dzăli s-nu lă lipsească ţiva. Aşi cum dzăsi un armân di Neocastro noi armâñl’i ună him a poati s-că nă ampartu sinuri, craturi , alti limbi. Şi vahi aestă easti ti ciudii că dealithea noi armâñl’i iuţido s-bănăm, a că nu him tuţ soii anda nă aflăm duchim că him ună isnafi. Zoe hăristusi tu numa ali fălcari şi dzăsi că dealithea aţea ţi angreacă easti praxea armânească ţi ea u avu di la păpăñ şi ti aţea ea băneadză yislu armâneascu daima anda s-adună cu fraţl’i a el’. Şi dealithea praxea angreacă şi va s-avem angătan di tiniri. Ună muşeat exemplu fură precl’l’i di tiniri armăñ ţi s-cunuscură la suţata armănească. Şi muşeat fu că precl’il’i s-alinară pi scenă lă spusi numa Tanasi Stamuli, el’ ducu vrearea a dadilor şi a isnafil’ei ma largu.S-băneadză, s-prucupsească, s-lă băneadză ñţl’i a aţilor ţinfumil’iară şi ţi ahtari turlii ducu soia armânească pisti eti. Minduescu că bună fu paradigma aestă şi bună fu şi urdinarea a pareil’iei di Neocastro căţe aşi nă cunuştemu şi avem ti-anviţari un di la alantu, aşi creaşti vrearea anamisa di Armâñ şi di isnafi.

Fraţ armâñi, aestu canda fu mesajlu aiuştor dzăli: s-nâ vremu, s-nă achicăsiumu, s-alâsămu aţea ţi nă disparti nanăparti şi s-nă duchim ună cu tut ţi nă apraochi şi nă spuni tu duñeauă ca Armăñi. Ţăni di noi şi di bărnili ţi yinu ta s-ducă yislu Armânescu ma largu.Tră daima!

Textu şi cadurili George Hristu <george.hristu@gmail.com>

Calindar pitricut di la Irina Paris (Naum) Yizmâciun

1.09.1953 – muri Bucureşti academicianlu Theodor Capidan, faptu Prilep (R.Machidumia) tu 15.04.1879 2.09.1769 – prota aspârdzeari a câsâbâlui Moscopole 1.09.1847 - muri Atena omlu di stat Ioan Coletti, faptu tu hoara Siracu 7.09.1924 – s-feaţi pictorlu Ion Pacea, hoara Horopani, Gârţie, muri tu 7.09.1999, Bucureşti 11.09.1992 – muri actorlu Gheorghe Gâma, Bucureşti, eara faptu tu 18 di brumar 1917, Veria, tu Gârţie.

12.09.1982 - muri Bucureşti Todi Minda scriitor ş-folcloristu miglinit, faptu tu 28.01.1911 tu hoara Lunguţa, tu Gârţie.

12.09. 1872 – s-feaţi Veria scriitorlu Tulliu Carafoli , muri Sârunâ, tu 1937 15.09.1904 - s-feaţi Veryea tu Gârţie scriitorlu ş-politologlu Constantin Papanace; tu 7.04.1985 muri tu exil, tu câsâbâlu Saloninga laclu Garda), tu Italie 15.09.1901 – s-feaţi inginerlu Elie Carafoli, Veria, tu Gârt,ie, fondator ali şcoalâ aerodinamicâ româneascâ; feaţi, pi ninga alti, tu 1928, profilili a areaptilor cu bordul di fugâ arucutoş numâsitite “profilele Carafoli”; membru ali Academiei Românâ; muri tu 24.10.1983 – Bucureşti 15.09.2003 ahurhi Gardaniţa aromâneasca di Diviaca cu educatoara Guge Pacea, actual easti educatoara Lindita Ghixho (continueaşti) 15.09.1915 – s-feaţi scriitorlu armân Zica Zica, tu Vâryârie, Giumaiaua di Nsus (azâ Blagoevgrad), muri tu brumar 1982, Atena 20.09.1908 – s-feaţi Constantin Scrima, Pirivoli, tu Gârţie, muri tu 8.06.1983, Constanţa 22.09.1948 – s-feaţi scriitoarea şi striducâtoarea, Kira Iorgoveanu, hoara Baskioy, jud. Tulcea, tu Românie, membrâ fondatoari ULCA ş militantâ ti ândrepturli a armân’ilor 22.09.1965 – s-feaţi poetlu ş-eseistul George Vranâ, Constanţa, tu Românie 22 .09.1954, s-feaţi tu hoara Sinoie, jud.

Constanţa : cantatoarea Sirma Granzulea 24.09.1996 - muri Bucureşti poetlu Dumitru Pariza, faptu tu 17.07.1908 Gramaticuva, tu Gârţie

Sumedru

x.10.1882 - s-feaţi Iancu Caranica 2.10.1948 – s-feaţi scriitorlu şi striducatorlu Andon Hristo, tu unâ hoarâ ningâ Curceauâ 2.10.1912 – s-feaţi poetlu Atanase Nasta, Gramaticuva, tu Gârţie, muri tu 23.12.1996, Bucureşti 6.10.1892 – s-feaţi Avdela, tu Gârţie, Tache Papahagi, avdzât lingvistu, etnograf ş-folcloristu, muri Bucureşti tu 7.01.1977 6 -10 - 2007 - acaţa s- emiteadzâ siteul Tv-Makedonia cu emisii ânreghistrati pi Internet andreptu di Yioryi Şutaru 10.10.1939 – easti faptu Bucureşti, lingvistul Gheorghe, parinţal’ eara di Avdela.

13.10.1939 - s-feaţi poetlu Gica Godi, hoara Cavarna, azâ tu Vâryârie 15.10. – s-feaţi Custica Canacheu, prezidentul a Faral’ei Armaneascâ dit Românie.

18.10.1880 - s-feaţi scriitorlu Gheorghe Ceara, hoara Xirulivadi, ningâ Veryea muri tu 4 di apriir 1939, Cavarna, azâ tu Vâryârie 18.10.1938 – s-feaţi poetlu Vanghiu Pâşe, hoara Baña, niga Coceani, R.Machidunia 19.10.1992 – muri Constanţa poetlu Cola Caratanâ, faptu tu 23. 01. 1914 Horopani tu Gârţie 21.10.1959 – s-feaţi poeta Ghena Nakovska, Nijopoli, R.Machidunia 25.10. 1994 – muri Viena poetlu Tachi Varduli, faptu Pirivoli tu 13.06.1918 26.10.1901 - s-feaţi poetlu ş-dramaturgul Nicolae Babu, tu hoara Dişniţa, dit Albania ş-muri Bucureşti tu 9.07.1967 28.10.1906 - muri Taşcu Bongu Iliescu, poeţ folcloristu, autor di manuali di sculie ş- dhascal armân, faptu Cruşuva tu 1845