OSMANLI DEVLETĐ DURAKLAMA DEVRĐ -17.YÜZYIL SĐYASĐ OLAYLARI Dönemin Özellikleri 1) 1579 Sokullu Mehmet Paşa’nın ölümünden 1699 Karlofça antlaşması’na kadar geçen döneme Osmanlı Devleti’nin Duraklama Devri denir. 2) 17.yy'da Dış siyaset: Osmanlı Devleti sınırlarını genişletmek ve mevcut topraklarını korumak amacıyla doğuda Đran, batıda Lehistan, Venedik, Avusturya, kuzeyde Rusya mücadelelere girmiştir 3) Fetih politikaları sürdürülmek istenmiş, ancak başarılı olunamamıştır. Toprak kaybı olmamakla birlikte, kayda değer bir toprak kazancı da olmamıştır. Yeni yerler alınmasına rağmen 15. ve 16. yüzyıllardaki ilerleme hızına ulaşılamadı. 4) 17. yy'da Đç Siyaset: Önemli bir mağlubiyet olmasa bile savaşların uzun sürmesi ve içte meydana gelen isyan hareketleri birtakım ıslahatların yapılmasına sebep olmuştur. 5) Batıdaki gelişmeleri yeterli şekilde değerlendirememiş, kendi klasik “batıdan üstün olduğu” olduğu anlayışını devam ettirmiştir. 6) Bu döneme yoğun olarak Đstanbul, Anadolu ve Eyalet isyanları olmuş, devlet bu isyanları köklü sosyal –ekonomik önlemlerle çözeceğine şiddete başvurmuştur. 7) Var olan kurumlar, değişmemekte direnmiş, reformist bir anlayışla düzeltme yönüne gidilmemiştir. 1) 2) 3) 4)
III. Murat (1574–1595) III. Mehmet (1595–1603) I.Ahmet (1603–1617) I.Mustafa (1617–1618)
Duraklama Dönemi Osmanlı Padişahları 5) II. (Genç)Osman (1618–1622) 9) 6) I.Mustafa (1622–1623) 10) 7) IV. Murat (1623–1640) 11) 8) I.Đbrahim (1640–1648) 12)
IV. Mehmet (1648–1687) II. Süleyman(1687–1691) II. Ahmet (1691–1695) II. Mustafa (1695-1703)
DURAKLAMA DÖNEMĐ PADĐŞAHLARI: III. Murat (1574–1595) 1) Yükselmenin son, duraklamanın ilk padişahıdır. 2) Tahta çıktığında 1.100.000 altın cülus dağıttı (22 Aralık).-1574 3) Yeniçeri ocağı ilk defa onun zamanında bozuldu. Ocağa ilk defa usulsüz asker bu dönemde alındı. 4) Yeniçeriler, düşük ayardan para aldıklarından, ilk defa bu dönemde Đstanbul isyanlarının çıkardılar. 5) Đstanbul dışına hiç çıkmadı 6) Manisa’da Muradiye Külliyesini yaptı. 7) Đranla savaştı. Đran’la Ferhat paşa antlaşmasını yaptı. 8) Fas, Osmanlı himayesine alındı. 9) Lehistan, ilk defa bu dönemde himaye altına alındı. 2III. Mehmet (1595- 1603) 1) Sançağa çıkan son Osmanlı Padişahıdır. 2) Kanuni’den sonra Ordusunun başında savaşa giden ilk Osmanlı Padişahıdır. (Haçova savaşı) 3) Osmanlıların son meydan muharebesi olan Haçova savaşını yaptı. 4) Haçova’dan kaçan askerleri cezalandırdığı için Anadolu’da Celali isyanları çıktı. 3I. Ahmet (1603–1617) 1) Onüç yaşında Padişah oldu. 2) Ekberiyet ve Erşadiyet sistemini getirdi 3) Sancağa çıkmayı yasaklayarak kafes üsülünü getirdi. 4) Sancağa çıkmadan tahta oturan ilk Osmanlı Padişahıdır. 5) Anadolu’da Celali isyanları arttı. 6) Avusturya ve Hollanda’ya kapitülasyonlar verildi. 7) Sultan Ahmet camisini yaptı. 8) Đranla savaştı. Đranla Nasuh Paşa (1611) antlaşmasını yaptı. 9) Avusturya ile Zitvatorok antlaşmasını (1606) yaptı. 10) Lehistan ile Bussa barışı yaptı.(1617) 4I. Mustafa (1617–1618) l. Defa (1622–1623) ll. Defa 1) Đki defa kısa süreli Padişah olmuştur. 2) Đlk akli dengesi bozuk padişahtır. 5II. Osman (Genç) (1618 – 622) 1) 15 yaşında Padişah oldu. 2) Lehistan’a karşı Hotin seferi ve Hotin antlaşmasını yaptı. 3) Hotin seferi sırasında yeniçerilerin başıbozuk davranışlarını görünce kaldırmaya çalıştı. 4) Padişahın şahsına yönelik ilk isyan bu dönemde oldu. Yeniçeri isyanı sonucu öldürüldü. 5) Sarayı halkı açmak amacıyla Şeyhülislamın kızı ile evlendi. 6) Đran ile Serav antlaşmasını yaptı. (1618) 6IV. Murat (1623–1640) 1) Onbir yaşında tahta çıktı. 2) Đran’a karşı 1635 yılında Revan, 1638 yılında ise Bağdat seferini düzenledi. Đran’la günümüzde de hala geçerli olan Kasr-ı Şirin antlaşmasını yaptı. (1639) 3) Koçi Bey’e rapor hazırlattı. 7Sultan Đbrahim (1640- 1648) 1) Padişah olan ikinci akli dengesi bozuk padişahtır. 2) Dönemin ünlü devlet adamı Sadrazam Kemankeş Mustafa Paşa’dır. 8IV. Mehmet (1648 – 1687) 1) Yedi yaşında padişah oldu. 2) Ava meraklı olduğundan Avcı adını aldı. 3) Küçük olduğundan yönetim annesi ve saray ağaların eline geçmişti. 4) Bu dönemde Köprülüler sadrazam olduklarından devlet işleri iyi gitti. 5) Girit Venediklerden alındı. (1669) 6) Lehistan ile Bucaş (1672) ve Zoravno (1676) antlaşmaları yapıldı. 7) Avusturya ile Vasvar antlaşması yapıldı. (1664) 8) II. Viyana kuşatmasını yapıldı.. 9) Yeniçeriler, isyan ederek onu tahttan indirip yerine II. Süleyman’ı getirdiler. 9II. Süleyman (1687- 1691) 1) Sadrazamlığa Köprülü Fazıl Mustafa Paşa’yı getirdi. 2) Bu dönemde kutsal ittifakla savaşlar devam etti. 10- II. Ahmet (1691–1695) 1) Bu dönemin ünlü sadrazamı Köprülü Fazıl Mustafa Paşadır. 2) Köprülü Fazıl Mustafa Paşa 1691 Salankamon savaşında şehit düşünce Avusturya bu savaşı kazandı. 11II. Mustafa (1695–1703) 1) Duraklamanın son, gerilemenin ilk padişahıdır. 2) Ordusunun başında savaşa giden son Osmanlı Padişahıdır. 3) Avusturya’ya karşı Zenta (1697) savaşını kaybedince Amcazade Mustafa Paşanın etkisi ile Karlofça antlaşmasını imzaladı. 4) Edirne olayı ile tahttan indirildi.
1-
-1-
DURAKLAMANIN NEDENLERĐ 16. yüzyılın ikinci yarısı ve 17. yüzyıllarda Osmanlı Devleti'nin durumuna kısaca bakıldığında devletin sorunlarının iç ve dış nedenlerden kaynaklanmakta olduğu görülür. AĐÇ NEDENLER 1. Devlet idaresinin Merkezi yönetimin bozulması a) Padişahların iyi yetişmemiş olması ve devlet adamlarının yetersizliği b) Veraset sisteminin değişmesi ile Şehzadelerin sancaklara gönderilmemesine neden olması, devlet işlerinde yeterli bilgi ve tecrübeye sahip olmadan devletin başına geçmeleri (III. Mehmet ' ten sonra ''Sancağa Çıkma Usulü kaldırıldı) c) Padişahların tecrübesizliğinden yararlanan saray kadınlarının ve ağalarının devlet yönetiminde etkili olmaları e)Yeni fethedilen yerlerde düzenli bir sistem kurulamaması f) Devlet düzeninin bozulması ve kanunların tam olarak uygulanmaması g) XVII. yüzyıldan itibaren tahta çıkan padişahların devlet işlerine ilgisiz kalmaları ve ordunun başında seferlere çıkmamaları h) Önemli makamların liyakate bakılmadan rüşvet ve iltimas yoluyla dağıtılması h) Yeniçerilerin ve celali isyanların etkisi 2. Askeri teşkilatın bozulması a)III. Murat döneminden itibaren kapıkulu ocaklarına kanunlara aykırı asker alınarak sayılarının artırılması b)Yeniçerilerin geçim sıkıntısını ileri sürerek askerlik dışında işlerle uğraşmaları c)Tımar sistemindeki adaletsizlik; Tımarlı ordusunun bozulmasına, Tımarlı sipahilerin sayısının azalmasına, buna karşılık devletin daha fazla maaşlı asker(kapıkulu) almasına sebep olması. NOT: Bu durum sadece ordunun bozulmasına değil, ekonomik, sosyal ve idari alanda birçok problemin doğmasına sebep olmuştur. d)Đltizam sisteminin yaygınlaşması üzerine tımar sisteminin önemini kaybetmesi ve eyaletlerde asker yetiştirilmemesi f)Denizcilikle ilgisi olmayan kişilerin donanmanın başına getirilmesi ve donanmaya gereken önemin verilmemesi. g) Avrupa’da meydana gelen harp teknolojisindeki gelişmelerin takip edilmemesi h) Yeniçeri teşkilatında "OCAK DEVLET ĐÇĐNDĐR" ilkesinin yerini "DEVLET OCAK ĐÇĐNDĐR" ilkesine bırakmaya başlaması 3. Đlmiyenin(eğitimin) bozulması a)Osmanlı eğitim sisteminin temelini oluşturan medreselerin çağın gerisinde kalması ve Avrupa’da eğitim alanında meydana gelen yeniliklerin takip edilmemesi b)Pozitif bilimlerin medreselerin müfredatından çıkarılması c)Yeni doğmuş çocuklara müderrislik unvanının verilmesi ve beşik uleması diye adlandırılan bir sınıfın ortaya çıkması NOT: Đlmiye sınıfının bozulması, bu sınıfın denetimindeki adalet, eğitim ve belediye işlerinin de bozulmasına yol açmıştır. Kadılar rüşvetsiz iş yapmamaya başlamıştır. 4. Maliyenin(Ekonomi) bozulması a)Coğrafi Keşiflerin etkisiyle ticaret yollarının yön değiştirmesi ve gümrük gelirlerinin büyük ölçüde azalması b)XVII. yüzyılda Avusturya ve Đran ile yapılan savaşların yüklü harcamalara yol açması c)Đhracatın azalması, ithalatın artması ve kapitülasyonların giderek Avrupalı devletlerin sömürü aracı haline gelmesi ile gümrük gelirlerinin azalması d)Sömürgelerden Avrupa’ya yüklü miktarda altın ve gümüşün gelmesi, bu madenlerin bir miktarının Osmanlı ülkesine girmesi ve paranın değerini düşürerek enflasyonu artırması e)Vergilerin yükseltilmesi üzerine köylerde yaşayan insanların vergilerini ödeyemeyerek tarımsal üretimi bırakmaları f)Savaşların kaybedilmesi ile alınan vergilerin ve ganimetlerin azalması, bağlı devletlerin vergilerini ödememeleri g)Saray masraflarının artması h)Ulufe ve cülus bahşişinin artması ı)Avrupalıların Osmanlı piyasasına sürdükleri altın ve gümüşün Osmanlı parasının değer kaybına neden olması 5. Toplum yapısının bozulması a)Başta Đstanbul olmak üzere büyük şehirlerin nüfusları hızla artması, bu durumun şehirlerde işsizliğe ve güvenliğin bozulmasına neden olması b)Devletin çok uluslu ve çok dinli bir yapıda olması NOT: Osmanlı toplumunun değişik din, mezhep ve uluslardan oluşması nedeniyle bu unsurlar merkezi otoritenin bozulmasıyla dağılma eğilimi içine girmişlerdir. c)Anadolu’da çıkan Celâli isyanlarının halkın devlete olan güvenini sarsması d)Köyden kentlere yapılan göçlerin etkisi, e)Rüşvet ve iltimasın yaygınlaşması f)Yönetim, ekonomi adaletteki bozulmaların Anadolu, Rumeli ve diğer eyaletlerde iç isyanların çıkmasına neden olması. 6. Eyalet yönetiminin bozulması Eyaletlere iltimas (kayırma) ya da rüşvetle tayin edilen valiler, kadılar ve diğer görevliler bilgi ve tecrübe bakımından yeterli değillerdi. Bunlar gittikleri yerlerde halkı soyuyorlar, merkeze iyi görünmek için de bol bol hediyeler gönderiyorlardı. Her tarafta eşkıyalar türedi. Geniş ölçüde ayaklanmalar meydana geldi. Halkın can, mal ve namus güvenliğinin kalmaması Osmanlı yönetiminde yeni problemlere neden oluyordu. BDIŞ NEDENLER 1. Devletin doğal sınırlarına ulaşması, güçlü devletlerle komşu olması: XVII. yüzyılda Osmanlı Đmparatorluğu doğal sınırlarına ulaşmıştır. Sınırlarını çöllere, okyanuslara ve güçlü devletlere dayandıran Osmanlı Devleti duraklama sürecine girmiştir. Doğuda Đran, Kuzeyde Rusya, Batıda Avusturya. 2. Avrupa da merkezi krallıkların kurulması: Topun kullanılması, Feodalitenin çözülmesi 3. Avrupa’da Rönesans ve Reform sonucu bilim ve tekniğin gelişmesi 4. Avrupa’nın coğrafi keşifle zenginleşmesi(Altın ve gümüş Avrupa’yı zenginleştirdi) 5. Avrupa devletlerinin Osmanlı Devleti'ne karşı birlikte hareket etmesi (Haçlı anlayışı). Coğrafi Keşiflerle zenginleşen ve ekonomilerini güçlendiren Avrupa devletleri, Rönesans ve Reform hareketleriyle düşünce ve bilim hayatında önemli atılımlar yapmıştır. Osmanlı Đmparatorluğu Avrupa’daki teknolojik ve bilimsel gelişmelere ayak uyduramamış, Avrupa’nın gerisinde kalmıştır. 17. YÜZYIL ĐÇ ÇALKANTILAR VE ĐSYANLAR Genel Nedeni: Duraklamaya sebep olan iç ve dış nedenlerin etkileri Hedefi: Yöneticilerin değiştirilmesini sağlamak 1- Đstanbul Đsyanları: Đstanbul isyanları kapıkulu askerlerinin özellikle yeniçeriler ve sipahiler tarafından çıkarılmıştır. Askeri isyanlarda denilen bu isyanlara bazen ulema, halk ve medrese öğrencilerinin de katıldığı görülmüştür. Nedenleri: 1)Devlet yönetimindeki otorite boşluğundan yararlanan yeniçeri ağaları ve saray kadınlarının yönetimi olumsuz yönde etkilemeleri 2)Kapıkulu (devşirme) sisteminin değişmesi ve Yeniçeri Ocağı’na kanunlara aykırı olarak askerlikle ilgisi olmayan kişilerin alınması ve asker sayısının artması 3)Ekonominin bozulmasından dolayı Kapıkulu askerlerinin maaşlarının zamanında ödenmemesi veya ayarı düşük paralarla ödenmesi 4)Yeniçerilerin cülus bahşişi almak için sık sık padişah değiştirmek istemeleri 5)Devlet yönetiminde etkin olmak isteyen devlet adamlarının yeniçerileri kışkırtması 6)Yeniçeri ve sipahilerin çıkarları doğrultusunda hareket etmeyen padişah ve devlet adamlarını görevden uzaklaştırmak istemeleri 7)Kapıkulu askerlerinin disiplin altında tutulamaması 8)Yeniçerilerin askerlik dışı işlerle uğraşmaları 9)“Ocak devlet içindir “anlayışı yerine “devlet ocak içindir” anlayışı egemen olması. Đstanbul isyanlarının başlangıcı Fatih dönemine kadar uzanır, ilk kez bu dönemde yeniçeriler cülus bahşişi için ayaklandılar, isteklerinin kabul olunması üzerine de bundan sonra her padişah değiştikçe askere, devlet büyüklerine ve memurlara cülus bahşişi vermek bir gelenek hâline geldi. Yeniçeriler, II. Selim’in padişahlığı sırasında yine cülus bahşişi yüzünden isyan ettiler.
OSMANLI DEVLETĐ DURAKLAMA DEVRĐ -17.YÜZYIL SĐYASĐ OLAYLARI 17. Yüzyılda Önemli Bazı Ayaklanmalar III. Murat döneminde Yeniçerilerin ayaklanarak defterdar ve Beylerbeyi’ni öldürmeleri (1589) II. Osman’ın Yeniçeri Ocağını kaldırarak Anadolu’dan yeni bir askeri birlik toplamak istemiş, bunu öğrenen yeniçeriler tarafından öldürülmüştür (1622).Đlk kez bir Osmanlı padişahı yeniçeriler tarafından öldürülmüştür. Đstanbul isyanlarının en önemlisidir. IV. Murat döneminde saray kadınları ve devlet adamlarının etkisiyle Yeniçerilerin isyan ederek Veziri Azam Hafız Ahmet Paşayı öldürmeleri (1632). IV. Murat daha sonra aldığı sert önlemlerle otoriteyi sağlamıştır. IV. Mehmet döneminde: Haremağaları ve saray kadınlarının devlet işlerine karışmasına kızan sipahiler ayaklandı. 30 saray görevlisini Sultan Ahmet meydanındaki çınar ağacına asmaları. Bu olaya Vaka-i Vakvakiye (Çınar Olayı) denilmektedir.(1656) Avusturya savaşı sırasında Yeniçerilerin isyan ederek IV. Mehmet’in yerine II. Süleyman’ı tahta geçirmeleri (1687) . Sonuçları: Đstanbul isyanları devlet düzeni değiştirmeye olmayıp, şahıslara karşı yapılmıştır. 1)Đsyancılar, daima isteklerini yaptırmayı başarmışlar ve Osmanlı merkezi idaresi üzerinde kapıkulu (özellikle yeniçeriler) askerlerinin etkisi artmıştır. 2)Đsyancılar, padişah ve devlet adamlarını görevden almışlar, hatta öldürmüşlerdir. 3)Đsyanlar devlet otoritesinin zayıflamasına, Đstanbul’da asayişin bozulmasına, halkın zor durumda kalmasına, şehirde yangınların çıkmasına ve yağmalamaların yapılmasına neden olmuştur. 4)17.yüzyılda birbirini izleyen bu isyanlar, devletin huzur ve güveninin bozulmasına, merkezi otoritenin zayıflamasına neden oldu. 2- Celâli (Anadolu ) Đsyanları: XVII. yüzyılda Anadolu’da çıkan isyanlara “Celali Đsyanları” denilmiştir. Celâlî isyanlarının başlangıcı Yavuz Sultan Selim zamanında Bozoklu Celâl adında bir eşkıya, çevresine topladığı kişilerle devlete karşı ayaklandı. Ayaklanma bastırılmakla beraber, Bozoklu Celâl, halk arasında büyük ün kazandı. Bu olaydan sonra Anadolu'da çıkan isyanlara Celâlî Đsyanları denilmiştir. Sebepleri:1)Merkezi otoritenin bozulması ve devlet adamlarının yetersizliği. 2)Devşirme kökenli devlet adamlarının Anadolu halkıyla kaynaşamamaları 3)Ekonomik durumun ve para ayarının bozulması 4)Anadolu’da adaletsizliğin yaygınlaşması 5)Dirlik sisteminin bozulması ve dirliklerin dağıtımında haksızlıkların yapılması 6)Đltizam sisteminin yaygınlaşması sonucunda sipahilerin dirliklerinin kesilmesi 7)Vergilerin yükseltilmesi ve vergi toplamada adaletsiz davranılması 8)Köylülerin topraklarını terk etmesi 9)XVII. yüzyılda savaşların uzun sürmesi ve yenilgiyle sonuçlanmasından dolayı askerden kaçanların Anadolu’da eşkıyalığa başlaması 10)Kadı ve sancak beylerinin kanunlara aykırı davranarak halkı zor duruma düşürmeleri 11)Osmanlı – Đran ve Osmanlı – Avusturya savaşlarının etkisi 12)Savaşlar nedeniyle tımarlı sipahilerin orduya katılmaları ile Anadolu’da asker kalmaması 13)Haçova Meydan Savaşı’ndan kaçan askerlerin Anadolu’da isyan çıkarmaları Celâlî Đsyanları içinde devleti en çok uğraştıranları; Karayazıcı, Deli Hasan, Canbolatoğlu, Kalenderoğlu, Kör Mahmut, Katırcıoğlu ve Gürcü Nebi isyanlarıdır. I. Ahmet zamanında, Celâlî Đsyanları giderek yaygınlaştı ve tehlikeli olmaya başladı. Đsyancılar, Anadolu'nun büyük bir kısmını ele geçirdiler. 1606'da Avusturya Savaşlarının sona ermesi üzerine, Sadrazam Kuyucu Murat Paşa ve Kanije kahramanı Tiryaki Hasan Paşa, Anadolu'da zor kullanarak devlet otoritesini yeniden sağladılar. Sonuçları:1)Anadolu’da devlet otoritesi sarsılmıştır. 2)Anadolu’da huzur ve güvenlik bozulmuş, birçok şehir ve kasaba harap olmuştur. 3)Vergiler toplanamamış ve devletin gelirleri azalmıştır. 4)Đsyancılardan, askerlerden ve halktan yüz binlerce insan yaşamını yitirdi. 5)Güvenlik nedeniyle köylünün toprağını terk etmesi sonucu üretim azaldı, tarım ve hayvancılık geriledi, bunun sonucu ekonomi bozuldu, devlet gelirleri azaldı. 6)Avusturya ve Đran savaşlarında istenilen neticelerin alınmamasına neden oldu. 7)Anadolu Askerlerinden oluşan Tımarlı Sipahiler düzenli ordu özelliğini kaybetmiş ve etkileri azalmıştır. NOT: Đstanbul ve Celali Đsyanları’nın dini bir özelliği yoktur. Đsyanlar, devlet adamlarına, padişaha, adaletsizliğe karşı olmuş, devlet düzeninin değiştirilmesi amaçlanmamıştır 3- Eyalet Đsyanları Sebepleri: 1)Devlet otoritesinin zayıflamasıyla eyaletlerdeki yerel yöneticilerin devletten ayrılma istekleri, 2) Eyaletlerdeki devşirme kökenli yöneticilerin olumsuz tutum ve davranışlarına halkın tepki göstermesi 3)Vergilerin devlet denetimi dışında artırılmak istenmesi 4)Bağlı beyliklerin Osmanlı yönetiminden ayrılmak istemeleri Yerli hanedanların önderliğinde çıkarılan bu isyanların bastırılması sırasında Osmanlı Devleti, zaman zaman Avrupa devletleri ile karşı karşıya gelmiştir. Devletin uzak illeri olan Yemen, Bağdat, Kırım, Basra ve Trablusgarp’ta çıkan isyanlar sonucu, buralarda âdeta yarı bağımsız yönetimler kurulmuştur. Yöneticilerin, kendi başlarına hareket etmeleri sonucu çıkardıkları isyanların başlıcaları, Erzurum Valisi Abaza Mehmet Paşanın ve Sivas Valisi Vardar Ali Paşanın isyanlarıdır. Devletten ayrılmak amacıyla eyaletlerde çıkan isyanlar ise Eflâk, Boğdan ve Erdel’de çıkmıştır. NOT: Bu isyanları Fransız ihtilalinden sonra başlayan “Milliyetçilik” hareketleriyle karıştırmamak gerekir. Çünkü bu dönemde MĐLLĐ DEVLET kurma fikri ortaya çıkmamıştır. Sonuçları: 1) Merkezden uzak yerlerde çıkan bu isyanlar Đstanbul ve Celali isyanları kadar devlet otoritesini sarsmamıştır.2) Devletin otoritesini sarsan bu isyanlar bastırılmıştır. Đsyanlarda Kesin bir Çözümün Bulunamamasının Nedenleri: 1) Đsyanların şiddetle bastırılması 2) Sorunların asıl sebeplerine inilmemesi, 3) Đsyanların, sosyal ve ekonomik nedenlerine inilmemesi DURAKLAMA DEVRĐ SĐYASĐ OLAYLARI Duraklama Devrinde Savaştığı Devletler: Osmanlı Devleti 17.yüzyılda Doğuda Đran, batıda Lehistan, Venedik, Avusturya; kuzeyde Rusya ile sürekli mücadele içindeydi( VARĐL) ĐNGĐLTERE'YE KAPĐTÜLASYON VERĐLMESĐ (1580 ) Sebepleri:1)Avrupa devletleri arasında çekişmeyi artırmak 2)Akdeniz ticaretini canlandırmak 3)Fransa’yı rekabet içine sokmak amacıyla, (Venedik ve Ceneviz haricindeki Kapitülasyonu olmayan devletlerin tüccarı Fransız bayrağıyla Osmanlı limanlarına geliyordu. 1572 Bartalameos katliamı ile birlikte Katoliklerden yüz çevirmeye başlayan Osmanlı hükümeti, Papa'nın koyduğu (barut, kalay, top güllesi gibi) stratejik harp malzemesi ambargosunu kırabilmek için önce, Protestan olan Đngiltere'ye yakınlaştı. Böylece Akdeniz'de Đngiliz-Fransız rekabeti başlamış oldu. Bu rekabetten Osmanlı Devleti de birçok siyasi menfaat başlamış oldu. ) 1568 yılında Avusturya’ya bazı ayrıcalıklar, Đngiltere'ye Osmanlı topraklarında serbest ticaret yapma hakkını verdi (1580). Böylece Đngilizler Kıbrıs'ın alınmasıyla Doğu Akdeniz'den uzaklaştırılan Venediklilerin yerini almaya başladılar. NOT: O zamana kadar Ceneviz, Venedik, Dubrovnik tüccarı yanı sıra 1569 yılında verilen Kapitülasyonla Fransız tüccarı da Osmanlı limanlarında ticaret yapma hakkına sahipti. Fransa’nın ayrıcalıkları genişletildi.
-2-
ĐRAN ĐLĐŞKĐLERĐ (1577–1639) Osmanlı Devleti bu dönemde doğuda Đran’la karşılaşmıştır. Bundan dolayı doğu siyasetinin temelini Đran’la ilişkiler oluşturmuştur. Osmanlı Devleti'yle Đran arasında ilk savaş Yavuz Sultan Selim döneminde (1514), ilk resmi antlaşma ise Kanuni döneminde yapılmıştır (1555). Ancak 1577 yılında ilişkiler bozulmuş ve Osmanlı - Đran Savaşları yeniden başlamıştır. Đlişkiler, bir önceki yüzyılda meydana gelen savaşların devamı niteliğindedir. Genel Sebepleri: 1)Đran’daki taht kavgalarından Osmanlı Devleti’nin yararlanmak istemesi 2)Đran’ın Anadolu’da Şiilik propagandası yapması ve Đran'ın Sünni Müslümanlar üzerindeki baskısı uygulaması 3)Osmanlı Devleti’nin; Đran'ı kuzeyinden kuşatmak, Rusya'nın Kafkasya'daki ilerleyişini durdurmak, Kırım ve Doğu Türk dünyasıyla bağlantı kurmak amacında olması 4)Osmanlı’nın batıda Avusturya ile savaşmasını ve Anadolu’daki Celali isyanlarıyla uğraşmasından yararlanmak istemesi. 5) Đki ülke arasındaki sınır sorunları I. DÖNEM ĐRAN SAVAŞLARI (1577 -1590) – III. Murat Sebepleri: Şah II. Đsmail’in Amasya Antlaşmasını bozarak, Anadolu halkını Osmanlılara karşı kışkırtması, 1576'da Şah Tahmasb'ın ölümünden sonra Đran'da iç karışıklıkların çıkması üzerine Van Beylerbeyi seferin uygun olduğunu merkeze bildirmesi. Savaş: Bunun üzerine III. Murat, Sokullu Mehmet Paşa'nın karşı çıkmasına rağmen Đran'a savaş açtı (1577). Osmanlı Devleti, savaşlarda başarılı olarak Hazar Denizi'ne kadar olan bölgeyi ele geçirdi Şah II. Đsmail’in yerine geçen Şah Abbas barış istedi. Đki devlet arasında FERHAT PAŞA (I.ĐSTANBUL) ANTLAŞMASI yapıldı(1590): Đran; Azerbaycan, Gürcistan, Dağıstan ve Lûristan'ın Osmanlılara ait olduğunu kabul etti. Önemi: 1)Osmanlı Devleti bu antlaşma ile doğuda en geniş sınırlarına ulaştı. 2)Osmanlıların doğuda topraklarına toprak kattığı en son antlaşmadır. 3) Sınırlarını Hazar Denizine kadar genişletti. 4) Hazar Denizi kıyısındaki ipek üretim merkezleri Osmanlı Devleti’nin eline geçti. II. DÖNEM ĐRAN SAVAŞLARII (1603 – 1611): I.Ahmet Sebebi: Osmanlı Devletinin Celali isyanları ile uğraşmasından ve Avusturya ile savaşmasından faydalanan Đran'ın (Şah Abbas) saldırıya geçerek daha önce kaybettiği yerleri ele geçirmesi. Sonucu: NASUH PAŞA (2.ĐSTANBUL) ANTLAŞMASI imzalandı (1611) Maddeleri: 1- Osmanlılar Ferhat paşa ile aldıkları toprakları geri verdiler. 2- Đran 200 deve yükü ipek vermeyi kabul etti. Önemi: 1)Osmanlı Devleti'nin böyle bir antlaşmayı kabul etmesinde, Anadolu'daki Celâli Đsyanları ve Avrupa'da yapılan savaşlar etkili olmuştur. 2)1612 yılında yapılan Nasuh Paşa antlaşmasıyla dokuz yıl süren Osmanlı Đran Savaşı sona erdi. 3)1615 yılına kadar süren barış dönemi Şah Abbas'ın antlaşmayı bozması üzerine sona erdi III. DÖNEM ĐRAN SAVAŞI (1617 – 1618) (I.Ahmet+I.Mustafa+II. Osman Dönemleri) II. Osman zamanında Đranlılar Nasuh paşa anlaşmasının şartlarını yerine getirmediler. Osmanlı elçisini tutukladılar. Savaşlar yeniden çıktı. Osmanlı ordusu Revan’ı kuşatınca Đran Şahı barış istedi. SERAV ANLAŞMASI imzalandı (1618). Maddeleri: 1- Nasuh Paşa Antlaşması’ndaki sınırlar kabul edildi. 2- Đran’ın ödediği yılık 200 yük ipek, 100 yüke indirildi. 3- Kars ve Ahıska kaleleri Osmanlılarda kaldı. IV. DÖNEM ĐRAN SAVAŞLARI (1622 -1639): IV. Murat Sebebi: Şah Abbas'ın Şiilik propagandası yapması ve 1624'te Bağdat'ı işgal etmesi Savaş: Hüsrev Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu Bağdat'ı kuşattı, fakat alamadı. IV. Murat'ın ilk dönemlerinde savaşlar iyi yürütülemedi. Đranlılar, Musul ve Kerkük'ü aldılar. IV. Murat, devlet otoritesini ele geçirdikten sonra Đran üzerine iki sefer düzenledi: REVAN SEFERĐ (1635): IV. Murat'ın ilk seferidir. Sebebi: Đran'ın Osmanlı topraklarına saldırması ve IV. Murat’ın Anadolu'yu eşkıyalardan temizlemek istemesi. Sonucu: Revan, Ahıska ve Tebriz alındı. NOT: IV. Murat bu seferde devlet adamları ve askerler üzerinde otorite kurmak için hata yapanları şiddetle cezalandırmıştır. BAĞDAT SEFERĐ (1638): Sebebi IV. Murat Đran sorununa kesin bir çözüm bulmak istemesi, Đran’ın Revan'ı geri alması Sefer: Sefer sırasında Anadolu'daki asiler ve eşkıyalar temizlendi. Bağdat alındı. Sonucu: Đran’ın isteği ile KASR-I ŞĐRĐN ANTLAŞMASI imzalandı.(1639) Maddeleri: 1- Bağdat, Musul ve Diyarbakır Osmanlı Devleti’nde; Azerbaycan ve Revan Đran’da kalacak. 2) Zağros Dağları iki devlet arasında sınır olacak. Önemi: 1)Bu antlaşma ile bugünkü Türkiye-Đran sınırı büyük ölçüde belirlenmiştir. 2) Azerbaycan Türkleri ile Anadolu Türkleri arasındaki bağ koptu. 3)Duraklama Devri Đran savaşları sona erdi LEHĐSTAN SEFERLERĐ (1620–1676) Lehistan ile ilk ilişkiler II. Murat döneminde başlamıştır. Lehistan Sokullu Mehmet Paşa’nın sadrazamlığı öneminde Osmanlı himayesine alınmıştır (1575) . III. Murat döneminde ise Osmanlı himayesinden çıkmıştır(1587). I.DÖNEM: GENÇ (II.) OSMAN'IN HOTĐN SEFERĐ VE ANTLAŞMASI (1620–21) Nedeni: Genç Osman, Lehistan'ın (Polonya) Erdel ve Eflak-Boğdan’ın (Romanya) içişlerine karışması üzerine sefer düzenlendi. Hotin kalesi kuşatıldı. Fakat yeniçerilerin disiplinsizliği yüzünden alınamadı. Lehistan barış istedi. HOTĐN ANTLAŞMASI yapıldı (1621) Maddeleri: 1- Lehistan Osmanlı Devleti’nin içişlerine karışmayacak. 2- Hotin Kalesi Osmanlı Devleti’ne verilecek 3- Kanuni dönemindeki sınırlar geçerli olacak 4- Đki devlet birbirlerinin topraklarına saldırmayacak. 5-Lehistan Kırıma vergi vermeye devam edecek. Önemi: 1) Boğdan üzerindeki egemenlik güvenlik altına alındı. 2)II. Osman bu sefer sırasında disiplinsizliğini gördüğü Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmaya karar verdi. Ancak yeniçeri isyanı ile öldürülmüştür.
OSMANLI DEVLETĐ DURAKLAMA DEVRĐ -17.YÜZYIL SĐYASĐ OLAYLARI II. DÖNEM: IV. MEHMET'ĐN SEFERĐ VE BUCAŞ ANTLAŞMASI (1672–1674) Sebep: Lehistan’ın Ukrayna’yı işgali sonucu kaçarak Osmanlı topraklarına sığınan Kazaklara Lehlilerin saldırması. Sefer: IV. Mehmet ve Köprülü Fazıl Ahmet Paşa birlikte sefere çıktılar. IV. Mehmet'in yönettiği seferde Lehistan topraklarına girildi. Lehistanlılar barış istedi. BUCAŞ ANLAŞMASI imzalandı (1672). Maddeleri: 1- Lehistan Podolya bölgesini Osmanlı Devleti’ne verecek. 2- Lehistan Osmanlı Devleti’ne yıllık vergi (22 bin altın) verecek. 3- Ukrayna Osmanlı korumasına alındı. Lehistan Diyet Meclisi’nin vergi maddesini kabul etmemesi üzerine savaşlar yeniden başladı. Osmanlılar vergiden vazgeçti. Bucaş ikinci defa imzalandı (1676). Önemi: 1)Bucaş, Osmanlı’nın topraklarına yeni topraklar kattığı son antlaşmadır (Avrupa'da devlete toprak kazandıran en son anlaşmadır). 2) Osmanlı, Batıda (Kuzeybatı Avrupa’da) en geniş sınırlarına ulaşmıştır. OSMANLI –VENEDĐK SAVAŞLARI (1645- 1669) Osmanlı- Venedik ilişkisinin temel sebebi denizlerdeki üstünlük mücadelesidir. 17.Yüzyılda Osmanlı-Venedik savaşı, Girit adası yüzünden başladı. Sebepleri:1)Girit Venediklilerin Akdeniz’deki üssü olması. 2)Girit’in Osmanlıların doğu Akdeniz’deki üstünlüğüne gölge düşürmesi.3)Osmanlıların Kuzey Afrika ile ilişkilerine engel oluşturuyordu. 4) Girit, Hıristiyan korsanların yatağı durumundaydı.5)Saraydan kovulan Sümbül Ağa’nın mallarının Malta korsanlarınca yağmalanması ve korsanların bu malları Girit’e satmaları. Savaş: Osmanlı donanması Sultan Đbrahim'in padişahlığı Girit’i kuşattı (1645) ve Hanya Limanı’nı aldı. Ardından Kandiye kalesi kuşatıldı, fakat alınamadı. Kuşatma yıllarca devam etti. Venedikliler de Ege adalarına ve kıyı limanlarına saldırdılar. Venedikliler 1648,1651 ve 1656 yıllarında Çanakkale Boğazını ablukaya aldılar. Venedik Donanması Đnebahtı'dan sonra ilk kez Osmanlı Donanmasını Çanakkale'de ağır bir yenilgiye uğrattı (IV. Mehmet Dönemi). Köprülü Mehmet Paşa ablukayı kaldırdı. Girit’e asker ve cephane göndermeyi başardı. IV. Mehmet Döneminde sadrazam olan K.Fazlı Ahmet Paşa’da Girit’i fethetti (1669). Bunun üzerine Venedik ile KANDĐYE ANTLAŞMASI imzalandı. Bu antlaşma ile Girit Osmanlıların oldu. Önemi: 1) Denizlerdeki son başarıdır. 2) Girit’in fethi ile Ege adalarının fethi tamamlanmıştır. 3) Girit’in fethi sonrası donanmaya gereken önem verilmedi. 4) Girit’in fethi ile Akdeniz, Sicilya adasının doğusundan itibaren 19.yüzyıl sonlarına kadar Türk gölü özelliğini korudu. NOT: Avrupalı devletlerin Venedik'e yardım etmesi ve Osmanlı Devleti'nin eski gücünden uzak olması nedeniyle uzun süre ele Girit’i ele geçirememiştir. Osmanlı Devleti’nin Girit’i fethetmesinin uzun sürmesinin nedenleri: Ada’nın iyi savunulması, Osmanlı Devleti’nde iç karışıklıkların olması, Osmanlı Denizliği’nin Avrupa’nın gerisinde kalması OSMANLI- RUSYA ĐLĐŞKĐLERĐ Rusya’nın Osmanlı himayesindeki Dinyeper Kazakları’na saldırması üzerine IV. Mehmet döneminde Vezir-i Azam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, Ruslara karşı sefer yaparak Cehrin Kalesi'ni aldı (1678). Rusya’nın isteği ile BAHÇE SARAY ANTLAŞMASI (1681) yapıldı: 1- Özi (Dinyeper) nehri sınır kabul edildi. Kiev Ruslarda, Dinyeper'in sağ tarafı Osmanlılarda kaldı. 2- Rusya, Kırım Hanlığı'na vergi ödemeyi kabul etti NOT: Ruslar ile ilk barış antlaşmasıdır. AVUSTURYA ĐLĐŞKĐLERĐ (1593–1699) Duraklama döneminde Osmanlı Devleti'nin en çok savaştığı ülke Avusturya'dır. I.DÖNEM AVUSTURYA SAVAŞLARI (1593 -1606) (III. Murat, III. Mehmet ve I.Ahmet) Sebepleri: Avusturya ile 1568 yılında yapılan antlaşma; Avusturya’nın vergi vermemesi, Osmanlı sınırlarına saldırması, Bosna beylerbeyi Telli Hasan Paşa’nın pusuya düşürülerek öldürülmesi (1593) ile bozuldu. Savaş: Savaşların ilk dönemlerinde Osmanlı orduları başarılı olamadı. Erdel, Eflak ve Boğdan beyleri Avusturya ile işbirliği yaptılar. III. Murat zamanında Osmanlı kuvvetleri SISKA’DA yenildi III. Mehmet, Kanuni'den sonra ilk kez ordunun başında sefere çıktı. Eğri Seferi ile Eğri kalesi alındı. Bu yüzden III. Mehmet'e "Eğri Fatihi" unvanı verildi. Haçova Savaşı (1596) zaferle sonuçlandı. NOT: Haçova meydan Savaşı Osmanlı tarihinde zaferle sonuçlanan SON büyük meydan savaşıdır. Kanije ve Estergon Kaleleri ele geçirildi (1600).Tiryaki Hasan Paşa, Kanije’yi geri almak isteyen Avusturya ordusuna karşı büyük bir savunma yaptı (1601). Avusturya’nın isteği ile ZĐTVATORUK ANTLAŞMASI yapıldı (1606). Maddeleri: 1- Eğri, Kanije ve Estergon kaleleri Osmanlı Devleti’ne verildi. 2- Avusturya'nın her yıl ödediği vergi kaldırıldı. Bir defaya mahsus savaş tazminatı alındı. 3- Avusturya Đmparatoru, Osmanlı padişahına protokol bakımından denk kabul edildi. Önemi: 1) Osmanlı Devleti'nin 1533 Đstanbul Antlaşması ile kazandığı Avusturya karşısındaki üstünlüğü ve yaptırım gücü sona erdi. 2) Avusturya, Osmanlı Devleti ile eşit duruma geldi. Böylece Osmanlı Devleti'nin Avrupa ülkeleriyle hukuki eşitliği başladı. 3) Savaşların uzamasında doğuda Đran'la savaşların başlaması (160 -1612), içeride Celali isyanlarıyla uğraşılması ve Avusturyalıların hafif ateşli silahlar kullanmaları etkili oldu. 4) Osmanlı Devleti, bir kısım topraklar kazanmışsa da askeri ve malî alanlarda sarsıntıya uğramıştır. 5) Osmanlı Devleti ilk kez bir antlaşma ile savaş tazminatı almıştır.
-3-
II. DÖNEM AVUSTURYA SAVAŞLARI (1662 -1664) -(IV. Mehmet ) Sebepleri: Erdel Beyi Rakoçi, Eflak ve Boğdan beyleriyle anlaşarak Osmanlı devletine karşı isyan etti. Rakoçi Avusturya’ya sığındı. Rakoçi’nin kışkırtması ile Avusturya Erdel sorununa karıştı. Savaş: Fazıl Ahmet Paşa sefere çıkarak Uyvar'ı fethetti. Zerinvar’da Avusturya’yı yendi. Avusturya’nın isteği ile VASVAR ANTLAŞMASI imzalandı (1664) Maddeleri: 1) Erdel Beyliği (Transilvanya), eskiden olduğu gibi Osmanlı Devleti'ne bağlı olacak. Ancak her iki tarafta askerlerini çekecek. 2) Uyvar ve Novigrad Osmanlı Devleti'nde, Zerinvar Avusturya'da kalacak. 3) Avusturya Osmanlı Devleti’ne savaş tazminatı ödeyecek. NOT: Bu antlaşma ile Duraklama Devrinde Osmanlı Devleti, Avusturya'dan son kez toprak ve savaş tazminatı alınmıştır. Avusturya’ya karşı son kazançlı antlaşmamızıdır. III. DÖNEM: ĐKĐNCĐ VĐYANA KUŞATMASI (1683) (IV. Mehmet ) Nedeni: Avusturya, Vasvar Antlaşması sonrasında Orta Macaristan'da siyasi etkisini artırmak, Macar halkını zorla Katolik yapmak istedi. Ancak Orta Macaristan'ın Protestan halkı buna karşı çıkarak Đmre Tökeli liderliğinde Osmanlı Devleti'nden yardım istediler. Osmanlı Devleti yardım isteğini kabul ederek, Avusturya'ya savaş açtı (1683). Savaş: Avusturya’ya karşı seferin hedefi Yanıkkale’nin alınması olmasına rağmen Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, Viyana üzerine yürüdü. Ona göre Viyana şehri alındığı takdirde Osmanlı eski gücüne kavuşacaktı. Temmuz ayı ortalarında Viyana kuşatıldı. Avusturya Đmparatoru şehri terk ederek Avrupa'dan yardım istedi. Merzifonlu, şehrin tahrip olmasını önlemek ve teslim olmasını sağlamak için kuşatmayı uzattı (60 gün). Kuşatmanın uzaması üzerine Lehistan ve Alman kuvvetleri yardıma geldi. Kırım Hanı, bu kuvvetlerin Tuna’yı geçmesi önlemedi. Osmanlı Ordusu iki ateş arasında kalınca "Viyana Bozgunu" denilen olay gerçekleşti ve ordu Belgrat’a geri çekilmek zorunda kaldı. Đkinci Viyana Kuşatması’nın Başarısız Olmasının Sebepleri 1) Kuşatma için gerekli topların götürülmemesi 2) Viyana önlerine gelmeden önce, geride kalan Avusturya kalelerinin alınmaması, 3) Merzifonlu Kara Mustafa Paşa'nın, şehrin kendiliğinden teslim olmasını beklemesi 4) Avrupalı devletlerin Viyana'nın yardımına gelmeleri 5) Kırım Hanı’nın Alman ve Lehistan kuvvetlerinin Tuna’yı geçmesini engellememesi 6) Şehrin güçlü surlarla çevrilmiş olması 7) Devletteki iç çekişmelerin orduya yansıması etkili olmuştur. Yenilginin Sonuçları:1) Merzifonlu idam edildi. Fazıl Mustafa Paşa sadrazamlığa getirildi.2) II. Viyana Kuşatması, Avrupa’yı telaşa düşüren son sefer oldu. Avrupa’dan geri çekilme süreci başladı. Osmanlı Devleti savunmaya çekildi ve bu gerileyiş 1683'ten 1921 Sakarya Savaşı'na kadar sürdü. 3)Papa’nın girişimiyle Osmanlı Devleti’ne karşı Avusturya, Lehistan, Venedik, Malta ve Rusya devletlerinin oluşturduğu “Kutsal Đttifak” kuruldu. KUTSAL ĐTTĐFAK ĐLE SAVAŞ (1683 – 1699) (MALVAR:Malta, Avusturya, Lehistan, Venedik, Rusya) Kutsal Đttifakı kuran Avrupa devletleri Türkler'i Avrupa'dan atmak için saldırıya geçtiler. Avusturya, Macaristan ve Erdel’e, Lehistan Podolya ve Boğdan’a, Venedik Mora ve Dalmaçya kıyılarına, Rusya ise Azak çercesine saldırdı. Malta ise ittifakı denizden destekledi. Kutsal Đttifak'la yapılan savaşlar 16 yıl sürdü (1683 – 1699). Tüm cephelerde yenilgi alındı. Bu sırada merkezde çıkan isyanla IV. Mehmet tahttan indirildi; II. Süleyman padişah oldu. Daha sonra II. Ahmet tahta geçti. Salankamen Savaşı kaybedildi. II. Mustafa sefere çıktı. Zenta yenilgisinden sonra Đngiltere ve Felemenk (Hollanda) elçilerinin arabuluculuğu ile barış yapıldı. KARLOFÇA ANTLAŞMASI (1699) : Avusturya, Venedik ve Lehistan Maddeleri: 1- Avusturya’ya: Banat yaylası ve Temeşvar ili hariç tüm Macaristan (Erdel dâhil) 2- Venedik’e: Dalmaçya kıyıları ile Mora Yarımadası 3- Lehistan’a: Podolya ve Ukrayna verildi. Ödediği vergi kaldırıldı. 4- Antlaşma 25 yıl süre ile yürürlükte kalacak ve Avusturya'nın garantisi altında olacaktı. Önemi: 1) Đlk kez uluslar arası bir antlaşmada Osmanlı toprakları paylaşıldı.2) Osmanlı Devleti Gerileme Dönemi'ne girdi 3) Osmanlı ilk kez büyük toprak kaybına uğradı.4) Lehistan Bucaş ile kaybettiği yerleri geri aldı.5) Osmanlı’nın Avrupa’daki üstünlüğü sona erdi.4) Savaşların uzun sürmesi ekonomiyi daha da zayıflattı. 6)Batı karşısındaki II. Kosova Savaşı ile kazanılan asker üstünlük sona erdi. Osmanlı taarruzdan savunma durumuna geçerken Avrupalı devletler saldırıya geçtiler. 7) Osmanlı’nın Avrupa karşısında askeri gücünün zayıfladığı ortaya çıktı. 8) Osmanlı Devleti kaybettiği toprakları geri almak için 18.yüzyılda Avusturya, Rusya, Venedik ile savaşlar yapmıştır. √ Ruslar Ortodoks oldukları için “Kutsal Đttifak”tan ayrı olarak Osmanlı Đmparatorluğu ile Đstanbul Antlaşması’nı imzaladılar. ĐSTANBUL ANTLAŞMASI (1700) : Maddeleri: 1-Azak Kalesi Rusya’ya verildi. 2- Rusya, Đstanbul’da sürekli elçi bulundurabilecekti. 3- Ruslar, Dinyeper çevresinde işgal ettikleri kaleleri Osmanlılara bıraktı. 4- Ruslar Serbestçe Kudüs’ü ziyaret edebilecek. Önemi: 1) Rusya Azak Kalesi’ni almakla ilk kez Karadeniz’e inme imkânı elde etti. 2) Azak’ın elden çıkması Kırım Tatarlarını Rus tehdidi altına soktu.4) Osmanlı Devleti ilk kez Rusya’ya toprak ve ayrıcalık vermiştir.5) Rusya’ya tanınan ayrıcalıklar, Rusya’nın Ortodoks Hıristiyanlar üzerindeki nüfuzunu artırmak üzere çalışmalara başlamasına zemin hazırladı. NOTLAR: 1) Kutsal Đttifak ile sefere çıkan II. Mustafa Ordunun başında sefer çıkan son Osmanlı padişahıdır. 2) Rusya Kutsal Đttifak ile ilk kez uluslar arası bir platformda yer almıştır. 3) Osmanlı Devleti kaybettiği toprakları geri alma siyaseti gütmeye başlamıştır.
OSMANLI DEVLETĐ DURAKLAMA DEVRĐ -17.YÜZYIL SĐYASĐ OLAYLARI
-4-
II. Süleyman (16987–1691 ) II Ahmet (1691–1695 ) II. Mustafa (1695–1703)
Köprülüler Dönemi (1656–1702)
IV. Mehmet (1648–1687 )
17. YÜZYIL ISLAHATLARI Islahat Yapmak Đstemelerinin Nedenleri: Osmanlı Devletinin savaşlarda eskisi gibi etkili olamaması, devlet otoritesinin zayıflaması sonucu, sık sık isyanların baş göstermesi, ekonomik durumun bozulması gibi nedenlerle Osmanlı devlet adamları ıslahat yapma gereği duydular. ISLAHATÇI PADĐŞAH ISLAHATLAR I. Ahmet Osmanlı Hanedanı içinde en yaşlı ve akıllı olanın (EKBER ve ERŞED) padişah olması esası benimsendi. Kuyucu Murat 1606’da sadrazam olduğu zaman Murat Paşanın yaptığı en önemli iş, Celâlî Đsyanlarını bastırmasıdır. Kuyucu Murat Paşa, aldığı sert önlemlerle devlet otoritesini yeniden sağladı. I.Ahmet Paşa Ancak, sağlanan güvenlik ortamı, isyanların gerçek nedenlerini ortadan kaldırma şeklinde olmayıp tamamen askerî önlemlere yönelik olduğu için uzun sürmedi. Aslında ıslahatçı (1606–1611) değildi. 1) Şeyhülislâmın fetva vermek dışındaki yetkilerini almak suretiyle ilmiye sınıfının devlet işlerine karışmalarına engel oldu. 2) Tamamen bozulan Yeniçeri Ocağını kaldırarak yerine Anadolu ve Suriye’deki Türklerden oluşan “milli bir ordu” kurmak istedi. (Yeniçeri Ocağını kaldırmak isteyen ilk OsGenç (II.) manlı padişahıdır.) Osman 3) Kıyafette değişiklik yapmak ve zamana uygun kanunlar çıkarmak düşüncesindeydi. (1618 – 1622) 4) Yönetimi devşirmelerin etkisinden kurtarmak için başkenti tamamen Türk olan Anadolu’da bir şehre taşımayı düşündü. 5) Bozulan ahlaki düzeni düzeltmek amacıyla içki yasağı koydu. 6) Maliyeye önem vererek din adamlarına ve yeniçerilere verilen parayı kesti. 7) Fatih’ten beri uygulanmayan saray dışı evliliği başlattı. Saray dışından evlilik yaparak sarayı halka açmak istedi(sosyal alanda ilk). 1) Önce, yeniçerileri disiplin altına aldı ve Đstanbul’un güvenliğini sağladı 2) Daha sonra yeniçerilerden destek alarak tımarlı sipahi zorbalarını ortadan kaldırdı. Anadolu’da güvenliği sağladı. 3) Orduların başında Đran’a iki sefere çıktı. Bu seferler sırasında, Anadolu’daki Celalileri ortadan kaldırarak, düzeni yeniden sağladı. 4) Tütün yasağı koydu. Meyhaneleri kapatıp gece fenersiz sokağa çıkmayı yasakladı. Şiddete dayanan kuvvetli bir disiplin sağladı. Böylece asayişi sağladı. Daha çok topulmsal IV. Murat düzeni sağlayacak ıslahatlar yapmıştır. (1623 – 1640) 5) Haksızlık ve zorbalık yapan devlet memurları engellenerek kanun hâkimiyeti kurulmaya çalışılmıştır. 6) Yönetimdeki bozuklukları düzelterek, yersiz ve fazla harcamaları önledi, gelirleri artırdı. 11 yaşında padişah 7) Tımarlar eskiden olduğu gibi savaşlarda yararlılık gösterenlere verilmiştir. Anadolu ve Rumeli’deki tımarlı sipahilerin gerçek sayısını öğrenmek için yoklamalar yapılmıştır. oldu. 8) Devlet üzerindeki kadınlar ve saray ağaları saltanatına son verdi. 9) Ülkenin gerilemesi üzerinde de durmuş, devleti gerilemekten kurtarmak için ne gibi ıslahatlar yapılması gerektiğini öğrenmek istemiştir. Bu amaçla devlet ileri gelenlerinin düşüncelerine başvurmuştur. NOT: Bu raporların en önemlisi KOÇĐ BEY tarafından hazırlanmıştır. IV. Murat bozulan devlet düzenini baskı ve şiddet yolu ile düzeltmeye çalışan ilk Osmanlı padişahıdır. IV. Mehmet tarafından sadrazamlığa getirildi. Tarhuncu Ahmet Paşa sadrazam olduğu sırada devam etmekte olan Girit Savaşı nedeniyle, ordunun ve donanmanın paraya gereksinimi vardı. Maliye ise bir çıkmaz içinde bulunuyordu. 1) Tarhuncu Ahmet Paşa, yersiz verilmiş olan görevleri kaldırdı. 2) Divan üyelerinden ve diğer yöneticilerden hazineye para sağladı. Tarhuncu Ahmet 3) Bu dönemde, malî duruma bir çözüm bulmak için bazı illerin, iltizama verilerek valilerin bu gelirin bir kısmını hazineye göndermesine, dirlik sahiplerinin de gelirlerinin bir Paşa kısmını hazineye aktarmalarına karar verildi. (1652–1653) 4) Đlk kez mali yılın bütçesini önceden hazırladı. 5) Bütçeyi denkleştirmek için büyük çaplı bir düzenleme yapmak gerekiyordu. Devletin maliyesi, ordusu, donanması bozulmuş, saray israfları artmıştı. Bu durumu önlemek için tasarruf tedbirlerini uygulamaya koyarak bütçeyi çok sıkı denetim altına almaya çalıştı.Tarhuncu’nun aleyhinde olanlar, Şehzade Süleyman’ı padişah yapmak istiyor, diyerek IV. Mehmet’e duyurunca, Tarhuncu Ahmet Paşa idam edildi. Tarhuncu’dan sonra işbaşına gelenlerin başarısızlığı üzerine Valide Turhan Sultan’a Vezir Köprülü Mehmet Paşa tavsiye edildi. Köprülü, devleti bu durumdan kurtaracağını, ancak bazı şartları olduğunu söyledi. Köprülü; şu koşullarda görevi kabul edeceğini söyledi: a) Sadrazamlık görevine kimsenin karışmaması ( sarayın devlet işlerine karışmaması ) Bu koşulları istemekteki amacı kendine rahat bir çalışma ortamı oluşturb) Devlet işleriyle ilgili tekliflerin saray tarafından kabul edilmesi maktı. c) Devlet memurlarının atanmasında ve görevden alınmasında kendisine baskı yapılmaması Köprülü Mehmet Paşa sadrazamlığa koşullu olarak gelen ilk sadrazamdır. d) Kendisi hakkında bir şikâyet olursa, soruşturma yapılmadan görevden alınmaması ve ce Osmanlı tarihinde Köprülüler Dönemi 1656–1702) diye adlandırılan bir zalandırılmaması dönem başladı. 1) Köprülü, ilk olarak ülkenin iç durumunu düzeltti. Yönetim konusunda ihmalleri görülen devlet adamlarını cezalandırdı. 2) Đstanbul’da ulema arasındaki dini tartışmayı sona erdirerek ortalığı yatıştırdı. Đlmiye sınıfını düzene soktu. Köprülü 3) Devlet kadrolarına ehil olanları atadı Mehmet Paşa 4) Yönetim konusunda ihmalleri görülen devlet adamlarını cezalandırdı. Görevini yapmayanları ve savaştan kaçan yeniçerileri cezalandırdı. (1656- 1661) 5) Sipahilerin ayaklanmasını, yeniçerilerin yardımıyla bastırdı. 6) Devletten haksız yere alınan paraları keserek hazineye koydu. 7) Gelir ve gideri dengeli hale getirerek maliyeyi düzene soktu 8) Bozcaada ve Limni’yi alarak Çanakkale Boğazı’nı Venedik kuşatmasından kurtardı. 9) Girit’teki orduya yardım gönderdi. 10) Erdel Beyi Rakoçi’nin isyanını bastırdı. 11) Köprülü’nün başarıları üzerinde Anadolu’da bağımsız yaşamaya başlamış beylerbeyi ve sancak beyleri onun Erdel’de bulunduğu sırada Abaza Hasan Paşa’nın etrafında toplanarak Padişaha şikâyette bulundular. Halep Valisi Abaza Hasan Paşanın çıkardığı ayaklanmayı bastırıp isyancıları idam ettirdi. Köprülü Mehmet Paşa, Osmanlı Devleti’ne, genişleme dönemindeki gücünü yeniden kazandırdı. Köprülü Mehmet Paşa’nın politikası da Kuyucu Murat Paşa ve IV. Murat gibi kuvvet ve şiddet yoluyla ülkede asayişi sağlamaktı. Köprülü Mehmet Paşanın ölümünden sonra, sadrazamlığa oğlu Fazıl Ahmet Paşa getirildi. Babası gibi tam yetki ile sadrazam oldu. 1) Fazıl Ahmet Paşa, orduyu düzenledi ve özellikle topçu sınıfına önem verdi. 2) Bütçe açığını gidermeye çalıştı. Köprülü 3) Devlet içinde asayiş ve güvenliği sağladı. Fazıl Ahmet 4) Đstanbul Çemberlitaş’ta bir kütüphane kurdurarak tüm klasik eserleri Osmanlıca’ya çevirdi. Paşa 5) Avusturya üzerine sefere çıkarak UYVAR’ı fethetti. Vasvar Ant. Yaptı.(1664). (1661–1676) 6) Girit’i Venediklilerden aldı (1669) . 7) IV. Mehmet ile Lehistan seferine çıkarak Podolya arazisini ele geçirdi. Bucaş Antlaşmasını yaptı. Fazıl Ahmet Paşa, Osmanlı Devleti’ni, hemen hemen 16. yüzyıldaki gücüne ulaştırdı. (Duraklama devrinde yükselme döneminin yaşattı) . Merzifonlu Köprülü Mehmet Paşa’nın damadıdır. Kara Mustafa 1) Rusya üzerine sefere çıkarak Cehrin kalesini geri aldı. Paşa 2) II. Viyana kuşatmasında başarısız olduğu için IV. Mehmet’in emri ile Belgrat’ta idam edildi. (1676–1683) 1) Fazıl Mustafa Paşa, halka ağır gelen vergileri kaldırdı. 2) Önemli görevlere dürüst ve yetenekli kişileri getirerek, devlet işlerine çabukluk kazandırdı. Köprülü 3) Ordunun eğitimi ile ilgili okullar açtırdı. Fazıl Mustafa 4) Đstanbul’da, Baruthane-i Âmire ve bazı vilâyetlerde barut imalâthaneleri kurdurdu. Paşa (1683– 5) Halkın devlete olan bağlılığını artırmak için, insanların sosyal durumu ile yakından ilgilendi. 1691) 6) Maliyeyi düzeltmeye çalıştı ise de Kutsal Đttifak savaşları olduğu için başarılı olamadı. 7) Avusturya ile yapılan Salen Karmen Savaşı sırasında şehit oldu. 1) Halkın gereksinimlerini göz önünde bulundurarak ekonomiyi iyileştirmeye çalıştı. Amcazade 2) Vergileri, herkesin ödeme gücüne göre düzenledi. Hüseyin Paşa 3) Bu dönemde, yerli mallara önem verilip paranın değeri yükseltilmeye çalışıldı. (1691–1702) 4) Askeri kurumlarda düzenlemeler yapıldı. 5) Kutsal Đttifak Savaşlarına son vererek Karlofca ve Đstanbul Antlaşmalarını imzaladı. DURAKLAMA DÖNEMĐ (17. YY.) ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLĐKLERĐ 1- Genel hedef Kanuni dönemindeki ihtişama geri dönebilmektir (Yani bozulan eski düzenin tekrar kurulması). 2- Avrupa örnek alınmamıştır. Batı’dan kesinlikle etkilenme yoktur (Osmanlı bu dönemde kendisini Avrupa’dan üstün sayıyordu). 3- Yüzeyseldir, baskı ve şiddete dayanır. Bozuklukların temeline inilmemiş, sebepleri ortadan kaldırmak yerine sadece KUVVET kullanılarak o an kurtarılmaya çalışılmıştır. 4Devlet yapısında KÖKLÜ değişimler yapılamadı. Yapılmak istenenler de çıkar çevreleri tarafından engellendi. Bu nedenle gelişme imkânı bulamadı ve düşünce aşamasında kaldı. 5- Geçici olarak iyi sonuçlar verse bile KALICI sonuçlar doğurmadı. Kuvvet ve şiddet yoluyla ülkede asayişin sağlanması amaçlanmıştır. 6- Yapılan ıslahatlar devlet politikası haline gelememiş, şahıslara bağlı kalmış, onların ölümü ile sona ermiştir. 7- Islahatlar tepeden inmedir. Halkın istekleri göz önünde bulundurulmamıştır. 8- Yönetim, hukuk ve teknik alanlarda ıslahat yapılmamıştır. Daha çok askeri ve mali alanlarda yapılmıştır. Genel olarak başarılı olamamıştır. Duraklamaya çözüm olamamışlardır. Gerileme Devri başlamıştır. Islahatların başarılı olmamasında::1) Islahat yapan devlet adamları ve padişahların uzun süre işbaşında kalamamaları ve yetersizlikleri 2)Çıkarları elden giden çevrelerin (Yeniçeri ocağı, ulema ve saray kadınları ile devlet adamları ) entrika ve isyanlarla ıslahatlara tepki göstermeleri 3)Kuyucu Murat Paşa, IV. Murat ve Köprülüler kuvvet ve şiddet yoluyla ülkede güvenliği sağlamayı amaçlamışlardı. 4)Avrupa Devletleri Osmanlı Devleti’nin toparlanmasına izin vermediler. 5) Islahatların amacı, devlete eski gücünü yeniden kazandırmak, yönetimi, orduyu ve maliyeyi düzeltmekti. Ancak, bu dönemin ıslahatçıları, her geçen gün kötüye giden durumun gerçek nedenlerini arayıp köklü değişiklikler yapmaktan çok, var olan durumu korumaya çalıştılar. Bu nedenle, ıslahat hareketlerinin biçimi ve yararı, ıslahatçıların şahsına bağlı kalmıştır. Bütün bunların yanında, yapılan ıslahatlar, toplumun tüm kesimini kapsamadığı için, ıslahatlardan istenilen sonuç alınamamıştır.
www.tarihogretmeni.net