OSMANLI DEVLETĐ DURAKLAMA DEVRĐ -17.YÜZYIL SĐYASĐ OLAYLARI Dönemin Özellikleri 1) 1579 Sokullu Mehmet Paşa’nın ölümünden 1699 Karlofça antlaşması’na kadar geçen döneme Osmanlı Devleti’nin Duraklama Devri denir. 2) 17.yy'da Dış siyaset: Osmanlı Devleti sınırlarını genişletmek ve mevcut topraklarını korumak amacıyla doğuda Đran, batıda Lehistan, Venedik, Avusturya, kuzeyde Rusya mücadelelere girmiştir 3) Fetih politikaları sürdürülmek istenmiş, ancak başarılı olunamamıştır. Toprak kaybı olmamakla birlikte, kayda değer bir toprak kazancı da olmamıştır. Yeni yerler alınmasına rağmen 15. ve 16. yüzyıllardaki ilerleme hızına ulaşılamadı. 4) 17. yy'da Đç Siyaset: Önemli bir mağlubiyet olmasa bile savaşların uzun sürmesi ve içte meydana gelen isyan hareketleri birtakım ıslahatların yapılmasına sebep olmuştur. 5) Batıdaki gelişmeleri yeterli şekilde değerlendirememiş, kendi klasik “batıdan üstün olduğu” olduğu anlayışını devam ettirmiştir. 6) Bu döneme yoğun olarak Đstanbul, Anadolu ve Eyalet isyanları olmuş, devlet bu isyanları köklü sosyal –ekonomik önlemlerle çözeceğine şiddete başvurmuştur. 7) Var olan kurumlar, değişmemekte direnmiş, reformist bir anlayışla düzeltme yönüne gidilmemiştir. 1) 2) 3) 4)
III. Murat (1574–1595) III. Mehmet (1595–1603) I.Ahmet (1603–1617) I.Mustafa (1617–1618)
Duraklama Dönemi Osmanlı Padişahları 5) II. (Genç)Osman (1618–1622) 9) 6) I.Mustafa (1622–1623) 10) 7) IV. Murat (1623–1640) 11) 8) I.Đbrahim (1640–1648) 12)
IV. Mehmet (1648–1687) II. Süleyman(1687–1691) II. Ahmet (1691–1695) II. Mustafa (1695-1703)
DURAKLAMA DÖNEMĐ PADĐŞAHLARI: III. Murat (1574–1595) 1) Yükselmenin son, duraklamanın ilk padişahıdır. 2) Tahta çıktığında 1.100.000 altın cülus dağıttı (22 Aralık).-1574 3) Yeniçeri ocağı ilk defa onun zamanında bozuldu. Ocağa ilk defa usulsüz asker bu dönemde alındı. 4) Yeniçeriler, düşük ayardan para aldıklarından, ilk defa bu dönemde Đstanbul isyanlarının çıkardılar. 5) Đstanbul dışına hiç çıkmadı 6) Manisa’da Muradiye Külliyesini yaptı. 7) Đranla savaştı. Đran’la Ferhat paşa antlaşmasını yaptı. 8) Fas, Osmanlı himayesine alındı. 9) Lehistan, ilk defa bu dönemde himaye altına alındı. 2III. Mehmet (1595- 1603) 1) Sançağa çıkan son Osmanlı Padişahıdır. 2) Kanuni’den sonra Ordusunun başında savaşa giden ilk Osmanlı Padişahıdır. (Haçova savaşı) 3) Osmanlıların son meydan muharebesi olan Haçova savaşını yaptı. 4) Haçova’dan kaçan askerleri cezalandırdığı için Anadolu’da Celali isyanları çıktı. 3I. Ahmet (1603–1617) 1) Onüç yaşında Padişah oldu. 2) Ekberiyet ve Erşadiyet sistemini getirdi 3) Sancağa çıkmayı yasaklayarak kafes üsülünü getirdi. 4) Sancağa çıkmadan tahta oturan ilk Osmanlı Padişahıdır. 5) Anadolu’da Celali isyanları arttı. 6) Avusturya ve Hollanda’ya kapitülasyonlar verildi. 7) Sultan Ahmet camisini yaptı. 8) Đranla savaştı. Đranla Nasuh Paşa (1611) antlaşmasını yaptı. 9) Avusturya ile Zitvatorok antlaşmasını (1606) yaptı. 10) Lehistan ile Bussa barışı yaptı.(1617) 4I. Mustafa (1617–1618) l. Defa (1622–1623) ll. Defa 1) Đki defa kısa süreli Padişah olmuştur. 2) Đlk akli dengesi bozuk padişahtır. 5II. Osman (Genç) (1618 – 622) 1) 15 yaşında Padişah oldu. 2) Lehistan’a karşı Hotin seferi ve Hotin antlaşmasını yaptı. 3) Hotin seferi sırasında yeniçerilerin başıbozuk davranışlarını görünce kaldırmaya çalıştı. 4) Padişahın şahsına yönelik ilk isyan bu dönemde oldu. Yeniçeri isyanı sonucu öldürüldü. 5) Sarayı halkı açmak amacıyla Şeyhülislamın kızı ile evlendi. 6) Đran ile Serav antlaşmasını yaptı. (1618) 6IV. Murat (1623–1640) 1) Onbir yaşında tahta çıktı. 2) Đran’a karşı 1635 yılında Revan, 1638 yılında ise Bağdat seferini düzenledi. Đran’la günümüzde de hala geçerli olan Kasr-ı Şirin antlaşmasını yaptı. (1639) 3) Koçi Bey’e rapor hazırlattı. 7Sultan Đbrahim (1640- 1648) 1) Padişah olan ikinci akli dengesi bozuk padişahtır. 2) Dönemin ünlü devlet adamı Sadrazam Kemankeş Mustafa Paşa’dır. 8IV. Mehmet (1648 – 1687) 1) Yedi yaşında padişah oldu. 2) Ava meraklı olduğundan Avcı adını aldı. 3) Küçük olduğundan yönetim annesi ve saray ağaların eline geçmişti. 4) Bu dönemde Köprülüler sadrazam olduklarından devlet işleri iyi gitti. 5) Girit Venediklerden alındı. (1669) 6) Lehistan ile Bucaş (1672) ve Zoravno (1676) antlaşmaları yapıldı. 7) Avusturya ile Vasvar antlaşması yapıldı. (1664) 8) II. Viyana kuşatmasını yapıldı.. 9) Yeniçeriler, isyan ederek onu tahttan indirip yerine II. Süleyman’ı getirdiler. 9II. Süleyman (1687- 1691) 1) Sadrazamlığa Köprülü Fazıl Mustafa Paşa’yı getirdi. 2) Bu dönemde kutsal ittifakla savaşlar devam etti. 10- II. Ahmet (1691–1695) 1) Bu dönemin ünlü sadrazamı Köprülü Fazıl Mustafa Paşadır. 2) Köprülü Fazıl Mustafa Paşa 1691 Salankamon savaşında şehit düşünce Avusturya bu savaşı kazandı. 11II. Mustafa (1695–1703) 1) Duraklamanın son, gerilemenin ilk padişahıdır. 2) Ordusunun başında savaşa giden son Osmanlı Padişahıdır. 3) Avusturya’ya karşı Zenta (1697) savaşını kaybedince Amcazade Mustafa Paşanın etkisi ile Karlofça antlaşmasını imzaladı. 4) Edirne olayı ile tahttan indirildi.
1-
-1-
DURAKLAMANIN NEDENLERĐ 16. yüzyılın ikinci yarısı ve 17. yüzyıllarda Osmanlı Devleti'nin durumuna kısaca bakıldığında devletin sorunlarının iç ve dış nedenlerden kaynaklanmakta olduğu görülür. AĐÇ NEDENLER 1. Devlet idaresinin Merkezi yönetimin bozulması a) Padişahların iyi yetişmemiş olması ve devlet adamlarının yetersizliği b) Veraset sisteminin değişmesi ile Şehzadelerin sancaklara gönderilmemesine neden olması, devlet işlerinde yeterli bilgi ve tecrübeye sahip olmadan devletin başına geçmeleri (III. Mehmet ' ten sonra ''Sancağa Çıkma Usulü kaldırıldı) c) Padişahların tecrübesizliğinden yararlanan saray kadınlarının ve ağalarının devlet yönetiminde etkili olmaları e)Yeni fethedilen yerlerde düzenli bir sistem kurulamaması f) Devlet düzeninin bozulması ve kanunların tam olarak uygulanmaması g) XVII. yüzyıldan itibaren tahta çıkan padişahların devlet işlerine ilgisiz kalmaları ve ordunun başında seferlere çıkmamaları h) Önemli makamların liyakate bakılmadan rüşvet ve iltimas yoluyla dağıtılması h) Yeniçerilerin ve celali isyanların etkisi 2. Askeri teşkilatın bozulması a)III. Murat döneminden itibaren kapıkulu ocaklarına kanunlara aykırı asker alınarak sayılarının artırılması b)Yeniçerilerin geçim sıkıntısını ileri sürerek askerlik dışında işlerle uğraşmaları c)Tımar sistemindeki adaletsizlik; Tımarlı ordusunun bozulmasına, Tımarlı sipahilerin sayısının azalmasına, buna karşılık devletin daha fazla maaşlı asker(kapıkulu) almasına sebep olması. NOT: Bu durum sadece ordunun bozulmasına değil, ekonomik, sosyal ve idari alanda birçok problemin doğmasına sebep olmuştur. d)Đltizam sisteminin yaygınlaşması üzerine tımar sisteminin önemini kaybetmesi ve eyaletlerde asker yetiştirilmemesi f)Denizcilikle ilgisi olmayan kişilerin donanmanın başına getirilmesi ve donanmaya gereken önemin verilmemesi. g) Avrupa’da meydana gelen harp teknolojisindeki gelişmelerin takip edilmemesi h) Yeniçeri teşkilatında "OCAK DEVLET ĐÇĐNDĐR" ilkesinin yerini "DEVLET OCAK ĐÇĐNDĐR" ilkesine bırakmaya başlaması 3. Đlmiyenin(eğitimin) bozulması a)Osmanlı eğitim sisteminin temelini oluşturan medreselerin çağın gerisinde kalması ve Avrupa’da eğitim alanında meydana gelen yeniliklerin takip edilmemesi b)Pozitif bilimlerin medreselerin müfredatından çıkarılması c)Yeni doğmuş çocuklara müderrislik unvanının verilmesi ve beşik uleması diye adlandırılan bir sınıfın ortaya çıkması NOT: Đlmiye sınıfının bozulması, bu sınıfın denetimindeki adalet, eğitim ve belediye işlerinin de bozulmasına yol açmıştır. Kadılar rüşvetsiz iş yapmamaya başlamıştır. 4. Maliyenin(Ekonomi) bozulması a)Coğrafi Keşiflerin etkisiyle ticaret yollarının yön değiştirmesi ve gümrük gelirlerinin büyük ölçüde azalması b)XVII. yüzyılda Avusturya ve Đran ile yapılan savaşların yüklü harcamalara yol açması c)Đhracatın azalması, ithalatın artması ve kapitülasyonların giderek Avrupalı devletlerin sömürü aracı haline gelmesi ile gümrük gelirlerinin azalması d)Sömürgelerden Avrupa’ya yüklü miktarda altın ve gümüşün gelmesi, bu madenlerin bir miktarının Osmanlı ülkesine girmesi ve paranın değerini düşürerek enflasyonu artırması e)Vergilerin yükseltilmesi üzerine köylerde yaşayan insanların vergilerini ödeyemeyerek tarımsal üretimi bırakmaları f)Savaşların kaybedilmesi ile alınan vergilerin ve ganimetlerin azalması, bağlı devletlerin vergilerini ödememeleri g)Saray masraflarının artması h)Ulufe ve cülus bahşişinin artması ı)Avrupalıların Osmanlı piyasasına sürdükleri altın ve gümüşün Osmanlı parasının değer kaybına neden olması 5. Toplum yapısının bozulması a)Başta Đstanbul olmak üzere büyük şehirlerin nüfusları hızla artması, bu durumun şehirlerde işsizliğe ve güvenliğin bozulmasına neden olması b)Devletin çok uluslu ve çok dinli bir yapıda olması NOT: Osmanlı toplumunun değişik din, mezhep ve uluslardan oluşması nedeniyle bu unsurlar merkezi otoritenin bozulmasıyla dağılma eğilimi içine girmişlerdir. c)Anadolu’da çıkan Celâli isyanlarının halkın devlete olan güvenini sarsması d)Köyden kentlere yapılan göçlerin etkisi, e)Rüşvet ve iltimasın yaygınlaşması f)Yönetim, ekonomi adaletteki bozulmaların Anadolu, Rumeli ve diğer eyaletlerde iç isyanların çıkmasına neden olması. 6. Eyalet yönetiminin bozulması Eyaletlere iltimas (kayırma) ya da rüşvetle tayin edilen valiler, kadılar ve diğer görevliler bilgi ve tecrübe bakımından yeterli değillerdi. Bunlar gittikleri yerlerde halkı soyuyorlar, merkeze iyi görünmek için de bol bol hediyeler gönderiyorlardı. Her tarafta eşkıyalar türedi. Geniş ölçüde ayaklanmalar meydana geldi. Halkın can, mal ve namus güvenliğinin kalmaması Osmanlı yönetiminde yeni problemlere neden oluyordu. BDIŞ NEDENLER 1. Devletin doğal sınırlarına ulaşması, güçlü devletlerle komşu olması: XVII. yüzyılda Osmanlı Đmparatorluğu doğal sınırlarına ulaşmıştır. Sınırlarını çöllere, okyanuslara ve güçlü devletlere dayandıran Osmanlı Devleti duraklama sürecine girmiştir. Doğuda Đran, Kuzeyde Rusya, Batıda Avusturya. 2. Avrupa da merkezi krallıkların kurulması: Topun kullanılması, Feodalitenin çözülmesi 3. Avrupa’da Rönesans ve Reform sonucu bilim ve tekniğin gelişmesi 4. Avrupa’nın coğrafi keşifle zenginleşmesi(Altın ve gümüş Avrupa’yı zenginleştirdi) 5. Avrupa devletlerinin Osmanlı Devleti'ne karşı birlikte hareket etmesi (Haçlı anlayışı). Coğrafi Keşiflerle zenginleşen ve ekonomilerini güçlendiren Avrupa devletleri, Rönesans ve Reform hareketleriyle düşünce ve bilim hayatında önemli atılımlar yapmıştır. Osmanlı Đmparatorluğu Avrupa’daki teknolojik ve bilimsel gelişmelere ayak uyduramamış, Avrupa’nın gerisinde kalmıştır. 17. YÜZYIL ĐÇ ÇALKANTILAR VE ĐSYANLAR Genel Nedeni: Duraklamaya sebep olan iç ve dış nedenlerin etkileri Hedefi: Yöneticilerin değiştirilmesini sağlamak 1- Đstanbul Đsyanları: Đstanbul isyanları kapıkulu askerlerinin özellikle yeniçeriler ve sipahiler tarafından çıkarılmıştır. Askeri isyanlarda denilen bu isyanlara bazen ulema, halk ve medrese öğrencilerinin de katıldığı görülmüştür. Nedenleri: 1)Devlet yönetimindeki otorite boşluğundan yararlanan yeniçeri ağaları ve saray kadınlarının yönetimi olumsuz yönde etkilemeleri 2)Kapıkulu (devşirme) sisteminin değişmesi ve Yeniçeri Ocağı’na kanunlara aykırı olarak askerlikle ilgisi olmayan kişilerin alınması ve asker sayısının artması 3)Ekonominin bozulmasından dolayı Kapıkulu askerlerinin maaşlarının zamanında ödenmemesi veya ayarı düşük paralarla ödenmesi 4)Yeniçerilerin cülus bahşişi almak için sık sık padişah değiştirmek istemeleri 5)Devlet yönetiminde etkin olmak isteyen devlet adamlarının yeniçerileri kışkırtması 6)Yeniçeri ve sipahilerin çıkarları doğrultusunda hareket etmeyen padişah ve devlet adamlarını görevden uzaklaştırmak istemeleri 7)Kapıkulu askerlerinin disiplin altında tutulamaması 8)Yeniçerilerin askerlik dışı işlerle uğraşmaları 9)“Ocak devlet içindir “anlayışı yerine “devlet ocak içindir” anlayışı egemen olması. Đstanbul isyanlarının başlangıcı Fatih dönemine kadar uzanır, ilk kez bu dönemde yeniçeriler cülus bahşişi için ayaklandılar, isteklerinin kabul olunması üzerine de bundan sonra her padişah değiştikçe askere, devlet büyüklerine ve memurlara cülus bahşişi vermek bir gelenek hâline geldi. Yeniçeriler, II. Selim’in padişahlığı sırasında yine cülus bahşişi yüzünden isyan ettiler.